Txantxangorri 9

www.txantxangorri.info

9. alea | 2012ko abuztua

Txokorik ederrenak margotuz Argazkia: Núñez

Sueño Miro al viento, cómo se entretiene entre los brotes tiernos.

Sostiene mi mirada el movimiento que provoca y me pongo a soñar.

Sueño con el pisar de los niños por el parque, risueños ...

Sueño con la brisa primaveral que se posa en unos labios, sonrientes…

Sueño con el anciano, que triunfal, descansa sus saberes en su regazo, y los reparte sin reparo...

Sueño con los enamorados, que intercambian sus amores en un banco, fundidos en un abrazo...

Sueño con las razones simples que me alejan de tí, y sin embargo nos unen, en el pensamiento...

Sueño con el preso, que no ve las rejas de sus calvarios, y es libre desde el hueco de su celda...

Sueño con ser el pajarillo de aquel árbol, que suspira con sus trinos lo que anhelamos los humanos...

Libertad...

libertad...

libertad...

Mairus

9. alea | 2012ko abuztua

3

Zer irakurri 04 Gaia: Lezkarri abesbatza 08 Hizketan: Mattin Labayen 11 Sakonean: Zarauzko txistulariak 15 Argazkiak 18 Kirolak: Western Txapelketa 21 Ibilbidea: Anoeta-Osintzulo 23 Gastronomia 28 Aisia 29 Agenda 31 Zaharrak berri

Argitaratzailea: Belako publizitatea eta komunikazioa Helbidea: Herriko plaza 2, baxua; 20.270 Anoeta (Gipuzkoa) Kontaktua:943.698.996 - 660.913.777 belako@belako.info Diseinua: Belako publizitatea eta komunikazioa Publizitatea: txantxangorri@txantxangorri.info Inprimategia: Gertu (Oñati) Tirada: 3.000 ale Txantxangorri Aldizkaria www.belako.info Lege-gordailua: SS-1161-2011 Erredakzioa: Amaia Núñez, Agurtzane Núñez, Juan Bautista Aranzabe ‘Mate’, Julian Bereciartua, Olivia Sanchez, Mairus eta Kepa Fernandez de Larrinoa Txantxangorrik ez du bere gain hartzen aldizkarian adierazitako esanen eta iritzien erantzukizunik. Debekatua dago aldizkariko edozein testu edo argazki idatzizko baimenik gabe erabiltzea. Aldizkari hau dohainik banatzen da eta iragarleei esker argitaratzen da.

Txantxangorri no se hace responsable de las opiniones y textos publicados en la revista. Queda prohibida la reproducción de textos o fotografías sin la autorización escrita correspondiente. Esta revista se distribuye gratuitamente y se publica gracias a los anunciantes.

4

Gaia

9. alea | 2012ko abuztua

Lezkarri abesbatzako partaideak Belauntzako plazan sanjoanetan eskaini zuten kontzertuan.··· Núñez

Igeldoko ahotsak Abesbatza gaztea izan arren, musika estilo ugari landu dituzte

L

Amaia Núñez

ezkarri abesbatza kantuarenganako gogoak sortu zuen.

Hasiera batean Igeldoko musika jaialdian parte hartzea baino haratagoko aspiraziorik ez zuen lagun taldea egun herriz herri ibiltzen da kontzertuetan, ezkontzatan, hiletatan, eta

�������

abar, abesten.

Duela zortzi urte sortu zen Lezkarri abesbatza.

Igeldon urtero musika jaialdi bat antolatzen da eta bertan herriko hainbat taldek eszenatokira igo eta abestu egiten dute. Hura ikusi ondoren lagun talde bat tabernan elkartu zen eta jaialdiko parte hartzaileek ematen

zieten inbidia komentatu zioten elkarri, beraiei ere kantatzea gustatzen baitzitzaien. «Gure artean hitz egin genuen eta elkartzea erabaki genuen, bagenekien sei edo zortzi lagun izango ginela», oroitzen du Jose Luis de la Granjak, ‘Kote’k. Segituan lagun eta ezagunekin harre-

���������������������������������������������������� ��������������������������������������� ��������������������������������� �����������������������������

����������������������������������������������

����������������� ������������������

manetan jarri ziren eta taldea osatzea lortu zuten. Hori 2003ko azaroan izan zen, eta hurrengo urteko maiatzean lau abestirekin parte hartu zuten musika jaialdian: ‘Itsasoa’, ‘Maitia nun zira’, ‘Goizian argi hastian’ eta ‘Bihotzian min dut’.

Lagun talde hura abestea gustatzen zitzaielako

������������������ ������������������������� �������������������� ����������������� �������

����������������� ����������������� ������

9. alea | 2012ko abuztua

Musika gutxik zekitenez, zuzendariak metodo berezia asmatu zuen abestiak ikasteko elkartu zen, baina gehienek ez zekiten ezer musikaz. Jose Luis de la Granja zen musika ikasketak zituen bakarretakoa eta horregatik denen artean erabaki zuten bera izendatzea zuzendari. De la Granja sei urterekin hasi zen Donostiako lehen Ikastolan sortu zen haur abesbatza batean.

Ondoren, eskusoinu eta zeharkako flauta ikasketak egin zituen, baita armonia, konposizio eta zuzendaritza ikastaroak.

Tobera taldeko partaide izan zen, madrigalak eta Errenazimenduko musika abesten zuen otxotea. Jarraian, 1987tik 1998ra Donostiako Kamara Abesbatzeko partaide izan zen eta 2010era bitartean Eresmin Abesbatzeko partaide.

Jarraitzaile sutsua Lezkarrik hastapenean garai hartako Igeldoko apaizaren, Juan Mariren, laguntza izan zuen.

«Gure jarraitzaile handiena zen, eliza nahi genuenerako uzten zigun: entseguetarako, kontzertuetarako... Sermoia mozteko gauza zen guk

Gaia abesteko denbora gehiago eduki genezan. Gure kontzertuetara argazki kamerarekin joaten zen eta argazkiak ateratzen zizkigun», azaltzen du.

Abesbatzako partaide gehienek musika ikasketak izan ez arren, gehienak abesbatzatan egondakoak dira. Javier Galparsoro eta Mari Angeles Lozano, adibidez, María Reina Koroan hasi ziren 18 urte zituztenean eta ezkondu ziren arte egon ziren bertan.

Lezkarri sortu zenean itzuli ziren abesbatza bateko partaide izatera.

Javier, hala ere, Don Gelasio apaiz eta musika irakasle ezagunaren ikaslea izan zen Donostiako Los Angeles eskolan eta bertako koruan abestu zuen eskolan egon zen bitartean.

Joxe Dorronsoro, berriz, ia kasualitatez hasi zen.

«Nere alaba magisteritza ikasketak egiten ari zen eta ondoren musika magisteritzan espezializatu zen. Hernaniko musika akademiara joaten zen azterketa garaietarako prestatzeko eta horietako egun batean irakasleak Igeldora nola itzuli behar zen galdetu zion.

Nik kanpoan, kotxean, itxaroten nuela azaldu zion eta irakasleak esan

������������������

������������ ����� ������������� �������������������� ��������������� �����������������������

������������������������������������������ �������������������������������������� ������������������������������ �����������������������������������������������������

5

zion ‘esaiozu etortzeko, programa informatiko abestu egin behar du’», batean sartzen genuen dio Dorronsorok. eta horrek audiora pasaOrdutik 14 urte igaro tzen zuen», dio. Ondira eta egun Ereñozuko doren berak audio hori abesbatzan abesten ja- abesbatzako partaide rraitzen du. «Han ere guztiei pasatzen zien grabazioekin eta he- etxean landu zezaten. mengoaren antzera hasi Gainera, «entseguetara ginen, eta gero etxean zeharkako flauta ekartlan-tzen genuen», gogo- zen nuen, abestiaren doratzen du. inua entzun zezaten eta Aitziber Alzua da beste partaideetako bat. Hasiera batean bere koinatari eskaini zioten abestea, baina ezin zuenez, berari komentatu zion: «Nire koinatak bazekien niri abestea gustatzen zitzaidala eta etortzeko esan zidan». Carmen de las AbesCuevas eta Jose Luis de la Granja batza entsegu batean. sortu zenetik ··· Núñez 18-20 partaide izan ditu beti, aldaketa oso gutxirekin.

Metodo berezia Musika gutxik zekitenez Kotek modu berezia asmatu zuen abestiak ikasteko: «Pentagrama

������������������ ������������������

��������������������������������� �����������������

9. alea | 2012ko abuztua

Gaia

Lezkarri Auzo bat dela esanagatik gu sentitzen gera herri, Euskal-Herriko txoko askotan ez dute Igeldon berri, abesbatza ere badute eta bere izena Lezkarri, itsasoaren doinu ederrez herririz herri kantari, zuen laguntza eskertu nahirik mila esker Txantxangorri.

Joxe Dorronsoro

Abesbatza Igeldoko elizan kontzertu batean.··· Lezkarri gure ahotsak ere grabatzen genituen», azaltzen du. Lehenengo kontzertua Andoaingo Santakruzetan eskaini zuten, eta handik aurrera kontzertu eta emanaldi gehiago sortu zitzaizkien.

Musika aldetik hainbat estilo landu dituzte.

«Niri madrigalak eta errenazimenduko musika gustatzen zaizkit gehien, baina banekien ikusleei gustuko dutena eman behar zaiela», dio Kotek, eta horregatik euskal kantekin, Iparraldekoekin eta liturgiamusikarekin osatu zuten errepertorioa. «Pixkanaka abesti berriak sartzen joan ginen eta kantu afrikarren errepertorioa ere izan genuen, perkusio eta guzti».

Herrian oso harrera ona izan zuten eta kontzertuetan habanera, euskal kanta eta afrikarrez osa-

tutako egitaraua eskaintzen zuten. «Hainbeste gustatu zitzaien oraindik ere afrikar kanta haietaz galdetzen digutela», aitortzen du Mari Angeles Lozanok.

Joan den urtean Lezkarri abesbatzako zuzendaritza uztea erabaki zuen Kote de la Granjak, baina tenore bezala abesten jarraitzen du bertan. «Aldatzeko garaia zela erabaki nuen», dio, eta ordezkari bat bilatzen hasi zen. Carmen de las Cuevasek musika ikasketak bazituen arren, hasiera batean proposamena onartzea kostatu zitzaion.

Koral munduan formakuntza zabala du eta hainbat taldetan parte hartu du koralista gisa baita bakarlari moduan ere. «Lankide batzuek egin zidaten proposamena eta hasiera batean

Abesbatzen Elkartearen bidez bilatzen saiatu nintzen. Kote lehendik ezagutzen nuen, elkarrekin abestu baikenuen Nekane Lasarteren Eresmin abesbatzan. Ni ere 2003an jubilatuen abesbatza batekin hasi nintzen zuzendari moduan. Kotek grabazioak, partiturak, eta abar utzi zizkidan eta engantxatu egin ninduen», dio ilusioz betea.

Etorkizun handia Bai Jose Luis de la Granjak bai Carmen de las Cuevasek onartzen dute etorkizun handia duen abesbatza dela Lezkarri, kontzertuetan gora egiten duen horietakoa baita. «Batzuetan entseguetan ez zegoen ahoa irekitzea lortuko zuenik eta kontzertuan, aldiz, ez dakit momentuko emozioagatik edo zerga-

tik, ahots izugarria ateratzen zitzaien», oroitzen da Kote. «Badago jendea segurtasun ezagatik, edo akatsaren beldurrez, askatzen ez dena baina konturatzen ez direnean pentsa-tzen duzu: ‘arraioa! Nola abesten duen’».

Azken urtean Carmen de las Cuevasen gidaritzapean ibilbidea mantendu du abesbatzak. Berak lehendik zuten lan egiteko modua mantentzen saiatu da eta orain «liluratuta» dago, eta Lezkarri abesbatzak lehendik «gauza oso zailak» egin dituela onar-tzen du.

«Ahotsa eman egiten dute eta musika egiteko gaitasuna izugarria da», azaltzen du Carmenek.

Urte honetan izan duten bilakaera ikusi du eta «oso pozik» dago, «baita etxean egiten duten lan guztiagatik ere».

��������������� ���������������

��������������� ����������������� ���������������� ����������� �������������

�������������������� ������������������������������������� ��������������������������������� ����������������������

Hizketan

9. alea | 2012ko abuztua

Mattin Labayen dibujando su vista preferida: el Casino, el Palacio Aranburu y Santa María.··· Núñez

«Me he acercado a la gente y he aprendido de ellos» Mattin Labayen > Pintor

S

Amaia Núñez

i alguien piensa en un pintor, es posible que sea en Martín Labayen, quien durante muchos años recorrió los rincones de Guipúzcoa con sus lienzos y sus brochas. Hoy en día, aunque sus salidas son menos frecuentes, sigue dibujando

y pintando sus paisajes favoritos a pie de calle.

-¿Cómo entró en el mundo de la pintura?

-Nací en Tolosa en el año 31. Nos fuimos en el 36 a San Juan de Luz por la guerra. Volvimos en el 45, primero a San Sebastián y en el 54 otra vez a Tolosa.

En el exilio aprendí mu-

cho de pintura y es donde empecé a pintar. Mi primer profesor fue Don Asensio Martiarena. Empecé con el en la década de los 50 en San Sebastián. El color lo descubrí en Marruecos cuando hice la mili, en Tetuán.

De vuelta en Tolosa, trabajé durante veinte años

en Gráficas Laborde y Labayen, de mis padres.

Ahí me dedicaba a hacer bocetos, ilustraciones y dibujos. Cuando se cerró en la década de los 70 empecé a dar clases. May Colmenero fue alumna mía en aquellos años y años más tarde su hija Eva también. Segui-

������������������������������������������������������������������������������������������ ���������������������������������������������������������������������������������������� ������������������������ ��������������������������������������� ���� ����������� ������������������������������������ ����������������������� ���������������� �����������������

��

�����������������������������

������������������ �����������������

9. alea | 2012ko abuztua

Hizketan

“

Cuando estoy cansado de pintar suelo descansar tocando el piano

Labayen pintando uno de sus marinos en el estudio de su casa. ··· Núñez damente hice un curso por correspondencia en la escuela ABC de París.

Viví 6 meses en París en el 1966-67: para conocer el arte hay que ir a París, es la meca del arte. Ahora dicen que es Nueva York.

A mí me gusta París, Montmatre. Allí estuve con 35 años dibujando.

-¿Qué es lo que más le atrae: el dibujo o la pintura?

-A mí me atrae más el dibujo, que es la base. En la pintura hay mucho malo.

Si se sabe dibujar luego se puede hacer de todo.

Los abstractos también saben dibujar. Los abstractos son una descomposición de la pintura.

Hay abstractos muy buenos, Tàpies, Chirico, Pi-

������������ ��������������� ������������������� ����������������

casso... Personalmente no me gusta demasiado, pero bueno.

-¿Qué método utiliza al dibujar?

-Yo en general dibujo fuera, hago los bocetos en la calle y luego los pinto en casa, sobre todo por salud, por que me duelen las piernas. Mi estilo es moderno impresionista, porque es lo que más he estudiado. He pintado mucho Castilla, he pasado muchas temporadas allí. Aquí hay mucho verde, pero no puedes estar siempre pintando caseríos y vacas porque te estancas. En septiembre voy a exponer en el bar Lambroa temas de Castilla.

-¿Qué es lo que más le

gusta dibujar?

-Lo que más me gusta son las marinas, porque tiene vida, movimiento. Pero es lo más difícil, darle movimiento al mar.

Hago cientos de dibujos y luego los pinto en casa.

Mi estilo es figurativo modernista. Yo lo hago con mucha ilusión. Si en esta vida no tienes ilusión muérete, ya puedes estar forrado que... Mi pintura yo la defino como nostálgica. Ruben Darío decía: "Juventud, divino tesoro, ¡ya te vas para no volver!

Cuando quiero llorar, no lloro... y a veces lloro sin querer...". Cuantas veces lo decía mi padre.

-¿Cuantos cuadros ha pintado en su vida?

-Calculo que tendré unos

”

3.500 cuadros y dibujos el doble. Sobre todo he dibujado paisajes vascos, Castilla, Marruecos, París, Londres... Soy un vasco universal. No hay que poner fronteras, sino quitarlas. Mi abuelo, Don Francisco Labayen, era un vasco universal: nació en Argentina, en la provincia de Entre Ríos. Mi bisabuelo era de Berastegi, pero tuvo que emigrar después de la Segunda Guerra Carlista. Mi madre tenía parientes en Hernani, de los Rezola.

-¿Que otras aficiones tiene?

-Cuando estoy cansado de pintar, porque la pintura es muy bonita para ver pero muy dura, descanso tocando el piano.

Rancheras, habaneras... me gusta mucho Plácido Domingo, que tiene 10 años menos que yo. Tengo toda su discografía.

Me entretengo leyendo libros y escuchando música.

-Ha estado muchos años pintando en la calle, tendrá alguna anécdota.

-La anécdota es la gente que me pregunta '¿de esto

9. alea | 2012ko abuztua

“

Hizketan

Aquí hay mucho verde, pero si pintas siempre caseríos y vacas te estancas

”

ya se vive?'. Un casero me dijo una vez 'Honek diru asko emango du! (¡Esto dará mucho dinero!)'.

Hoy en día la masa tiene el mismo nivel cultural bajo que en la República.

Esa es la conclusión de mis correrías pictóricas.

Todo es dinero, siempre preguntan '¿esto da mucho dinero?, ¿esto vale mucho?'. Nadie dice ‘qué bonito’. La plebe no tiene educación cultural, el respeto se ha perdido.

-¿Cual es la cualidad más importante de un Labayen con algunos de sus cuadros. ··· Núñez pintor?

-Un pintor tiene que tener personalidad. Te pue- tratado de imponer nada. época, otra mentalidad de gustar o no, pero sa- He hecho lo que me ense- y se tiene que adaptar. bes que es mío. A mí me ñaron a mí. Tuve un buen No se le puede pedir que dicen eso, 'Martín, tienes profesor, Don Asensio se adapten a mi mentapersonalidad'. Chillida Martiarena. Respetaba lidad. Yo me llevo muy me dijo, tu no copies, tú nuestra libertad, el esti- bien con los jóvenes, no lo... Nos corregía algunas pretendo que cambien. tienes que crear.

-¿Qué les diría a los jó- cosas, te decía 'esto no Ese ha sido el problema está bien', pero no tocaba de los educadores, que venes?

-He sido profesor de los nada. Creo que la juven- han querido cambiarlos.

70 a los 80 y nunca he tud es distinta, vive otra -¿Qué destacaría de su

trayectoria?

-Lo más importante de mi vida pictórica es que me he acercado a la gente y he aprendido de ellos.

Se dice que los profesores aprenden de los alumnos y es verdad. A veces los profesores están amanerados, estancados y los alumnos te enseñan.

������������������

����������� ���������� �������������

�������������������������������

������������������������ ���������������� ����������������������� �������������������������� ���������������

������������ ����������� ���������������� ������� �������������������� �����������������

������������ ����� ������������������ ���������� ������������ ���������� �������������������� �����������

10

9. alea | 2012ko abuztua

Artikulua

Verano Juan Bautista Aranzabe ‘Mate’ > escritor

L

a mayor peculiaridad de esta estación del año consiste en el intenso calor que se produce en la atmosfera, con alguna que otra tormenta para ‘apagar’ un poco el calor que tenemos (cosas de la meteorología). Asimismo se produce otro fenómeno, sobre todo el mes de agosto o ‘ferragosto’ como gusta llamar a los italianos, y es que a aquel afortunado que trabaja en general le llega su periodo vacacional, que debe aprovecharlo para su descanso y relajación.Esto me hace sonreír, pues eso pocas veces ocurre.

Para empezar, este periodo casi siempre lleva consigo un desplazamiento bastante masivo hacia destinos, bien de playa o bien de montaña, para los que previamente se ha de hacer su correspondiente reserva; también hay quien opta por ir al pueblo o capital de nacimiento o donde viven sus parientes, para lo que hay llenar el vehículo con un montón de pertenencias, que muchas veces no nos hacen falta. Después hay que aguantar en la carretera los embudos que se forman (pues todos queremos salir a la vez, para llegar cuanto antes a los destinos); claro está, los

··· Núñez hay que viajan con toda la comodidad con sus agencias de viajes a destinos lejanos generalmente, evitando todo lo anterior.

Por ejemplo, llevo 27 años seguidos viajando a Rías Bajas PontevedraCambados, atraído por su belleza, amabilidad del personal, buen comer y buen beber, y, cómo no, por su gran afición al ajedrez, pues no obstante he arbitrado como árbitro internacional varios años en ambas localidades.

Pero hoy al redactar estas líneas mi intención es atraer a esta página recuerdos de nuestra juventud, y dentro de ellos, aquellas salidas en familia, ‘sin azafatas’ y con comida, merienda, cena en la que no podían faltar el termo y el frigo de mano.

Muchas veces con los bañadores puestos debajo de nuestros pantalones o

vestidos.

A veces el destino era la venta de Toledo o Txarama, mientras que otras veces era la venta de Hernialde, donde disfrutábamos a tope con lo que nosotros denominábamos ‘la playa morena’. Otras veces parábamos en el camino de Anoeta, que estaba sin asfaltar, en un prado que creo recordar se llamaba ‘el rosario de las viejas’. Allí pasábamos un día de placer que normalmente era el domingo.

Está en mi recuerdo un bar donde nos aprovisionábamos, que estaba un poco más adelante, aunque a veces se convertía en un verdadero tormento para los padres, pues como es lógico y normal no parábamos de hacer ‘judiadas’.

Teníamos una ventaja y es que no teníamos que acarrear normalmente si-

llas, mesas, etc.: con unas telas extendidas en la hierba nos adecuábamos.

Otro de nuestros entretenimientos consistía en la recogida de cangrejos en la ría. Aunque estaba prohibido nosotros realizábamos la faena, para después en casa degustarlos con salsa de tomate.

Hoy en día muchas veces se suele valorar el ‘caché’ vacacional por los artilugios o regalos que traes, aunque la mayoría de ellos muchas veces no sirvan para nada.

Hasta aquí esta visión particular sobre el verano y las vacaciones, que nos trae recuerdos inolvidables e imperecederos de nuestra juventud que ya es solo eso, un recuerdo de aquellos tiempos que ya pasaron y quien sabe si la penuria económica nos va ha obligar a vivirlos otra vez.

Sakonean

9. alea | 2012ko abuztua

11

Goizeko Ihintza txistulari taldeko kideak kalez-kale txistua jotzen hasi aurretik.··· Goizeko Ihintza

Zarautzko I txistulariak

Agurtzane Núñez

Txistua biziberritzeko sortu zen Zarautzen Goizeko Ihintza txistulari taldea duela hogei urte ����������������������������� �����

���������

�����

���������

����

������������

������

������������

�����

�������

����������

����������

������������������������������������

������������������������������������������������������������������������������������������ ������������������������������������������

gandetako Dianatan eta herriko festetan txistularien doinuak beti egon dira jaiegun guztietan presente eta kalejirak, biribilketak, fandango eta arin-arinak… ia pentsatu gabe gogoratu ditzakegu.

Herri gehienetan daude txistulariak baina hala ere txistua ez da denetan entzuten eta kasu asko-

tan trikitixak ordezkatu ditu kalejirak.

Txistua kaleetan berreskuratzeko helburu horrekin sortu zen duela hogei urte inguru Goizeko Ihin-tza Zarautzko Txistulari taldea. «Zarautz musika oso errotua duen herria da, etxe guztietan egongo da instrumenturen bat edo beste.

Txikiak ginenean askok ikasi genuen txistua jo-

������� ���������� ������� ���������� ��� ������� ����� ������ ���� ��� ��� �

12

Sakonean

9. alea | 2012ko abuztua

Txistulari taldea Zarautzkoa da, baina partaide gehienak herritik kanpo jaiotakoak dira

Txistulari taldea sagardotegi bateko bazkaria alaitzen.··· Goizeko Ihintza tzen Manolo Urbietarekin Musika Eskolan, baina gero ez zen entzuten kalean. Orduan, txistulari helduek dei bat egin zuten taldea sortzeko asmoarekin», gogoratzen du Peio Makazaga taldeko kideak.

Dei horrek erantzuna izan zuen eta horri esker sortu zen gaur egun arte iraun duen Goizeko Ihintza txistulari taldea.

Egun, hamabost bat txistularik osatzen dute, nahiz eta ez dagoen itxia, «nahi duena jotzera etorri daiteke», diote Jose Ignacio Elías, Jose Mari Tolosa eta Xapik, taldeko beste txistulariak.

Taldekide gehienek

txikitan ikasi zuten instrumentua jotzen baina taldera elkartu arte urteak pasa ziren jo gabe.

«Nik txikitan trikitixa ikasi nuen Tolosan, baina irakaslea hil egin zen eta aitonak txistua jotzen zuenez, ikasten hasi nintzen», azaltzen du Jose Mari Tolosak.

Emanaldi ugari Beren urteko egitarauaren barruan batez ere dianak eta kalejirak daude, Zarauzko herriko jaietan zein auzo ezberdinetako festetan jotzen dituztenak.

Horiekin batera «herriko elkarteek antolatzen dituzten hainbat ekintzetan ere

parte hartzen dugu: Pagoetako egunean, AEK-k antolatzen duen Santo Tomas egunean, aberri egunean, eta abar. Txiki Otaegiren fusilamenduaren urteurrenean ere jotzen dugu, bere ama egoten da eta oso hunkigarria izaten da», diote.

Txistulari taldea Zarauzkoa da izatez, baina partaide gehienak herritik kanpo jaiotakoak dira: Azpeitikoak, Getariakoak, Tolosakoak, Asteasukoak edota Pasaiakoak. «Zarauzkoak gutxienak gara, batzuetan beste herrietakoak ere etortzen dira gurekin jotzera: Nuarbeko Martin, Tolosako Garita-

no, Iruñako Fermin, eta abar. Ez da talde itxia», diote, «ni ere askotan joan izan naiz Tolosara Iñauterietan, baita beste herri batzuetara hango lagunekin jotzera», dio Eliasek.

Goizeko Ihintza txistulari taldea ia astero ateratzen da jotzera, naiz eta ez izan beraien lanbidea.

«Gustatzen zaigulako jotzen dugu eta kobratzen ez dugunez, auzoetatik deitzen digute, beraiek ere aurrekontu gutxi edukitzen dutelako. Gero Zarauzko Udalak dirulaguntza bat ere ematen digu», diote.

Hala ere, azken urteetan emanaldi batzuetan kobratzen hasi dira.

«Ezkontzetan eta horrelako ekitaldietan azkenean kobratzen hasi ginen, askotan ezagutzen ez genuen norbaiti jo-tzera joan behar izaten genuelako eta gehienetan eskerrak ere jaso gabe. Eta noski, garraioak eta instrumentuak mantentzea dirua kostatzen du», aipatzen dute eta txistua, gaur egunean ere, «bigarren mailako instrumentua»

�������

��������� �������������������������� � � � ����� � ��� � � � � � � � � � ���������������������

����������������������� ������������ ���������������������������� ���������������������������������������

������� ��������������

��������������������������

9. alea | 2012ko abuztua

Ia astero ateratzen dira jotzera herriko kultur ekitaldietan zein ezkontzatan dela diote.

«Trikitilariei, adibidez, toki guztietan jotzeagatik ordaindu egiten diete baina jendeak ez du txistua berdin ikusten», azaltzen dute. Izan ere, txistua eta danbolina jotzeaz gain, beste instrumentu batzuk ere badituzte taldean, hala nola, danborra eta tinbala.

Errepertorio zabala Errepertorioan estilo guztietako piezak jotzen dituzte eta momentu bakoitzean elkartzen diren txistularien arabera aukeratzen dute joko dutena. Izan ere, guztiek ez dute maila bera: «gazteenek seme-alabak txikiak dituzte eta ezin dira beti jotzera etorri.

Gainera, denek ez da-

Zarauzko Txistularien instrumentuak. ··· Núñez

Sakonean

13

Momentuan elkartzen diren txistularien araberako errepertorioa jotzen dute kite solfeoa eta abesti berdinak ere ez dakizkigu. Horregatik, entseatzeko elkartzen garenean ia ahaztuta dauden doinuak errepasatzen saiatzen gara.

Guztira 40 pieza inguru jotzen ditugu», dio Eliasek, aldi berean taldeko irakasleetako bat denak.

Hala ere, ohartarazten dutenez «gero eta gutxiago geratzen gara.

Adibidez, Zarautzen bi dantza talde daude eta bietako inork ez du txistularirik». Horregatik, gazteei txistua ikastera animatzen diete. «Orain ere askok ikasten dute kontserbatorioetan, baina gero ez da entzuten, eta ziurrenik guk baino hobeto jotzen dute, hobeto prestatuta daude», azaltzen dute.

Urte guzti hauetan hainbat ka-

“ Tolosako Garikanorekin txistua jotzen.··· G.I. lejiratan, dianatan eta ezkontzatan jo dute eta pasadizo ugari gertatu izan zaizkie, instrumentuak etxean ahaztuta uztetik hasita. «Beti esaten dugu txistulariok kolesterola oso gaizki dugula, baserrietara kalejiran joaten garenean beti txorizo egosia ateratzen digutelako. Hala ere, badago etxe bat non beti Maria gailetak ematen dizkiguten. Txistua jotzen denbora luzea egon eta gero, ahoa guztiz lehorra duzula, gailetak jatean beti barre egiten dugu», gogoratzen dute.

Hori bai, gertatu izan zaie beraiek asmatu behar izatea nora joan behar duten jotzera:

«gertatu izan zaigu jaietako egitarauren batean ‘txistulariak’ irakurtzea eta, gu izanda, inork ez abisatzea joango ginela ziurtzat jotzen zutelako», diote.

Hiletatan ere jo izan dute, «hileta zibiletan batez ere. Hildakoa agurtu eta gero errautsak toki bereziren batean botatzen dituzte. Gogoratzen dut horrelako lehenengo hiletara joan nintzenean, errautsak botatzen zituzten bitartean nik txistua jotzen nuen, eta, haizea kontra zegoenez, errauts guztiak gainera erori zitzaizkidan. Hori bai, nik jotzen jarraitu nuen», gogoratzen du Eliasek.

14

Artikulua: Sakelako antropologia

9 alea | 2012ko abuztua

Nondik gatoz, nola eta noiz Kepa Fernandez de Larrinoa > antropologoa

G

u geu garen gizaki soziokultural modernoei izen teknikoa jarri digu zientzia ebolutiboak: homo sapiens (dakien eta dazaguen gizakia, alegia).

Zientzialari ebolutiboek hala izendatu gaituzte Erdi Aroko jende kultoen latina hizkuntzaz baliatuz. Holako izenaz gu batailatu ez ezik, geure jatorri ebolutiboa non konkatzen den zehaztu nahi izan dute ikerlariek.

Zehazte horretaz dihardut artikulu honetan.

XX. mendeko arkeologo-aurrehistorialariek luze eztabaidadu zuten homo sapiensaren jatorri geografikoaz. Batzuek Afrikan jokatu zuten. Bestetzuek Asian.

Azken urtaldian bilaturiko aztarna fisiko-ar-

keologikoetan eta biogenetikoetan oinarrituz, Afrikan sortu izan garela diote XXI. mendeko aditu gehienek. Dena den, oraindik ezbaitsu dabiltza alderdiak eta eskualdeak bereiztu behar dituztenean. Hego Afrikan ezartzen dute zenbaitek humanitate modernoaren jaiotza; Sortaldeko Afrikan, ordea, beste zenbaitek. Alde baterako edo besterako testigantza konklusibo garbirik ez dago.

Nondik gatozenekoaz gain noizkoak garen zehaztu nahi izan dute zientzialari ebolutiboek.

Berri genetiko nahiz paleoantropologikoari sakon begiratuta gero, egungo ikertzaileek honako teoria osatu dute: duela 200.000-150.000

urte bitartean gauzatu ziren biologikoki gizaki modernoak. ADNmt analisien arabera, ordukoxe emakume batekin genetikoki harremanduta gaude gaur egun Lur planetan bizi garen gizaki guztiok. Inoren salbuenespenik gabe emakumezko arbaso afrikar batbera konpartitzen dugu.

Bestela esanda, ama-leinu berberakoak gara bizilagun dan-danok.

Lehenbiziko gizaki moderno afrikar haien seme-alaben ondorengoaren talde batzu Afrikatik at abiatu ziren duela 150.000-90.000 urtaldian zehar. Lekuko fosilek diotenez, Ekialde Ertaineraino iritsi ziren.

Dena den, homo sapiens talde emigratzaile aintzindari haren marka

Geziek ADN mitokondrialaren zabalkundea azaltzen dute.路路路 Maulucioni

ebolutiboaren berri gehiagorik ez dago. Dirudienez, Afrikatik kanporako txangoan itzali ziren.

Afrikan gelditu ziren homo sapiens haien artean bertako kontinentetik joateko gogoa piztu zen duela 70.000-60.000 urtaldian. Oraingo honetan planeta osoa populatu zuten Arabiako Golkoa iraganda gero: duela 50.000 urte jarrita zeuden Hego Asian barrena; duela 45.000 urte Europara ailegatu ziren; duela 40.000 urte Australiara; duela 30.000 mila urte Ipar Ameriketara; duela 15.000 urte Hego Ameriketara; K.a. 1.300 urtean Pazifikoko uharteetara. 1969.eko uztailak 21ean Neil Amstrong izeneko homo sapiensa ilargiaren gainean ibili zen Apolo 11 astrontzian hara heldu ondoren.

ADNmt edo Adn mitokondriala: Animalien erresumako espezie batzuen zeluletan aurkituriko ADN gisa bat.

Ama-alabazko transmizioa denez gero, ADNmitokondriala garrantzia handikoa da populazioen genetikaren ikerketan, zeren eta amaz amazko senidetasun ildo historiko-biologikoak identifikatzen baititu.

9. alea | 2012ko abuztua

Garbilekua eta iturria | Gaztelu Gaztelu herri txikia izan arren garbileku publikoa du. Udaletxe ondoko aldapa beheran kokatua dago eta iturria eta garbileku publikoa biltzen ditu. Harrizko lau pilaretan oinarritua dago eraikina, egurrezko egitura apal batekin.

Garbilekuak harrizko egitura du bere osotasunean eta bi iturrik botatzen dute ura bertara. 1859an eraiki zen, goikaldean agertzen den dataren arabera. Arropa garbitzeko lekuak izateaz gain, garbilekuak sozializatzeko lekuak ere baziren. Honela, herriko neska eta emakumeak bertan biltzen ziren eta, zereginak betetzen zituzten bitartean, elkarren artean hitzegin eta gertaerak komentatzen zituzten.

Egituraren ondoan harrizko aulki bat ere badago eraikia, alde batean duen harri zilindrikoak adierazten duenez 1953. urtean egin zen.

··· Núñez

Argazkiak

15

Argazkiak

16

Itsasoa Udan itsasaldera gerturatzea izaten da ohikoena, frekoago egoten baita bertan. Hala ere, ez da ohikoa urak hartzen duen kolore gama zabala estimatzea. Itsasoa bare egonda, hondoan dagoena ere argi ikusten da: arrokak, algak, area eta sakontasunak dakarren iluntasuna. ··· Núñez

9. alea | 2012ko abuztua

9. alea | 2012ko abuztua

Argazkiak

17

Kirolak Ameriketako westerna zelai euskaldunetan

9. alea | 2012ko abuztua

18

Euskal Herriko txapelketarako proba puntuagarria ospatuko da Bidegoianen

W

Agurtzane Núùez

esterna ez da bakarrik pelikulatan existitzen. Bidegoianen, datorren abuztuaren 26an Euskal Herriko Team Penning eta Cattle Penning txapelketako lehen jardunaldia jokatuko da, western-aren bi modalitate etxaldeetan abereak banatzeko egiten zuten lana irudikatzen dutenak. Taldeka zein banaka, parte hartzaileek abelburu bat taldetik banatu eta itxi-

tura batean sartu beharko dute, beti ere zaldian doazen bitartean.

Guztira hamabost zaldunek parte hartuko dute Bidaniko zelaian egingo diren probatan eta Zaldibarren jokatuko den finalerako puntuagarriak direnak. Bidaniko San Bartolome jaietan urteak daramatzate zaldi karrerak antolatuz eta joan den urtean karrerak

utzi eta western erakustaldia egin zuen Euskal Western Elkarteak western modalitatea ezagutzera emateko asmoz.

Oraingoan, erakustaldiaz gain, Euskal Herriko Txapelketarako puntuagarriak diren probak izango dira goizez zein arratsaldez eta Bizkaia, ArabaetaGi-

puzkoako zaldunek parte hartuko dute.

Team eta cattle penning modalitateak Ameriketako etxaldeetan egiten zuten lanean oinarrituta daude: behiak markatzeko, albaitariak aztertzeko edo toki batetik bestera eramateko animaliak taldetik banatu behar zituztenean egiten zituzten ariketak dira. Txapelketako probatan 30 behi egongo dira, hirunaka zerotik bederatzirako zenbakiak dituztela eta par-

9. alea | 2012ko abuztua

Kirolak

19

Euskal Herriko txapelketarako puntuagarriak diren proban egingo dira Bidegoianen Aukeratutako animalia taldetik banandu eta hesian sartu beharko dute parte hartzaileek te hartzaileek epaileak emandako zenbakidun behia taldetik banandu eta itxitura batean (‘pen’ ingelesez) sartu beharko dute. Taldekako proban hiru zaldun izango dira eta zenbaki bera duten hiru behiak banandu beharko dituzte 90 segundoko denboran. Banakakoan, behi bakarra sartu beharko da itxituran baina 60 segundoko denboran.

Probak itxitura baten barruan egiten dira.

Itxitura bitan zatitua dago irudizko lerro baten bidez: heren batean txekorrak egongo dira eta kontrako aldean animaliak sartu beharreko hesia egongo da. Irudizko lerro hori irteera lerroa izango

Zalduna epaileak emandako zenbakiko txekorra banantzen. ··· Núñez

Adin guztietako zaldunek parte hartzen dute western probatan. ··· Núñez da eta lehen zaldiak gurutzatzerakoan ematen zaio hasiera probari. Era berean, aukeratutako zenbakikoak ez diren hiru txekorrek baino gehiagok gurutzatzen badute saiakera amaitutzat ematen da.

Diziplina federatua Euskal Western Elkartea 2008an sortu zuen westerna eta zaldien mundua gustuko zuen lagun talde batek. Hala ere, lehenagotik ere modalitate hau ezagutzen zuten. «2005ean Orduñan lehenengo erakustaldia antolatu genuen eta, ordutik, hainbat froga antolatu ditugu urtero.

Pixkanaka beste probintziatan antolatzen ziren txapelketatan parte hartu nahi izan genuen eta horregatik sortu genuen elkartea», dio Garikoitz Lasa Euskal Western Elkarteko kideak.

Horretarako elkartean western modalitateko ikastaroak antolatu zituzten, Juan Carlos Sanchez Corral entrenatzailearekin eta iada hamabi urte inguru daramatzate berarekin. «Modalitate bakoitzak bere arauak ditu eta ikastaro bereziak egin behar izan genituen kanpoan egiten ziren probatan parte hartzeko.

Ikastaro horietako baten ondoren, entrenatzaileak

Zaragozako Los Guarales zalditegian izango zen proba batean parte hartzera animatu gintuen.

Oso emaitza onak lortu genituen eta horrek jarraitzeko gogoa eman zigun», azaltzen du.

Ordutik aurrera elkarteko kideek hainbat txapelketatan parte hartu dute eta emaitza oso onak lortu izan dituzte. 2009an, adibidez, Grausen eta Viescasen (Huescan) jokatu zen Espainiako Team Penning txapelketan garaile izan ziren eta joan den urtean, Federazioen arteko Kopa irabazi zuten Madril eta Kataluniari gailenduz. Gainera, banakako modalitatean

�������������� ������������������� ��������������

�������������������� ��������������������� ����������������������

������������������� ����������������������������� ����������������������

������������������ ������������������������

�����������

����������������� ����������������������� �������������������������� ���������������

20

9. alea | 2012ko abuztua

Kirolak

Zaldi arraza amerikarrak erabili behar dira: Quarter, Appaloosa eta Paint zaldiak tuta dago eta zaldunak zein zaldiak federatuak daude. «Aurten gainera aseguru berezi bat egin dugu, behien bat eremutik atera edo beste zer edo zer gertatuz gero segurtasuna izateko», dio Lasak.

Westerna Euskal Hipika Federazioak barne hartzen duen diziplina da duela bi urtetik ki, Ameriketako arrazak izan behar dute: Quarter, Appaloosa eta Paint.

Zaldi horiek lehenengo kolonizatzaileek Ameriketara eraman zituzten zaldien oinordekoak dira. «Horiez gain beste edozein zaldik parte hartu dezake», azaltzen du Garikoitz Lasak.

Zaldunek ere arropa egokia jantzi behar dute probatan parte hartzeko, etxaldeetan lan egiteko erabiltzen zutena eta filmeei esker ezaguna egin dena: beso luzeko alkandora, galtza bakeroak, bota altuak eta hegal zabaleko kapela. Kaskoa gazteen kasuan bakarrik da derrigorrezkoa.

Zaldi amerikarrak Team eta cattle penning probak westernaren bi modalitate besterik ez dira. Beste modalitaZalduna txekor baten atzetik Bidanian. ··· Núñez te batzuk ere badaude, hala nola, ranch sortingEuskal Western Elkarteko tzea dira, western zaleek a (team penning-en ankideak hainbat sari iraba- azpiegitura on bat izan tzekoa) edota reining-a zi dituzte eta Garikoitz dezaten. Hori bai, 2010 (maniobra ezberdinak Lasak berak Euskadiko urtetik westerna Euskal egitea zaldiarekin). Guzcattle penning txapelketa Hipika Federazioan di- tietan zaldiak erabili beirabazi zuen 2011ean. ziplina bezala kataloga- harrekoak dira eta, nosGaur egun elkarteak 30 zaldun eta 50 kide inguru biltzen ditu, proba desberdinetan parte hartzen dutenak. Txapelketatan bi maila ezberdin izaten dira, gazteena eta helduena (‘youth’ eta ‘open’ deituak), nahiz eta Euskal Herriko txapelketaren kasuan gazteek helduekin batera parte hartzen duten, momentuz bi besterik ez daudelako.

Hala ere, westernak azken urteotan izan duen zabalkuntzari esker, beren helburua ikastaroak antolatzea, zaldi amerikarrak bertan hazteko aukera edukitzea edota irakasle espezializatuak forma- Garikoitz Lasa banandutako txekorra itxiturara eramaten Zaldibarren.

9. alea | 2012ko abuztua

21

Ibilbideak

AnoetaOsintzulo

A

noetako plazatik aterako gara eta Alkizara doan errepidea jarraituko dugu. Hamar minutu inguru ibili ondoren, ezkerretara ateratzen den bidea hartuko dugu, zentralaren ondotik doana eta basoan sartzen dena. Bidea hau jarraituko dugu Osintzulora iritsi arte.

Ordu laurden inguru ibili ondoren harrizko zubi zahar bat ikusiko dugu eskuinaldean. Gurutzatu gabe, bide nagusitik jarraituko dugu

aurrera. Bidean aurrera bost minuturen ondoren Osintzulo deituriko tokira iritsiko gara. Alkizatik datorren errekak urjauzi txiki batzuk ditu hemen eta aurrealdean ura pilatzen da modu naturalean, bainatzeko aukera eskainiz.

Osintzulotik itzulerako bidea menditik egingo dugu. Hala ere, aldaparik igo nahi ez badugu joaneko bide beretik itzuli gaitezke. Bost minutu inguru ibili ondoren eskuinaldean Isastira doan bidea ikusiko dugu. Hor-

tik jarraituko dugu, maldan gora doan bidetik.

Aldaparen erdialdean eskuineko aldean ur kanala ikusiko dugu, Alkizatik Anoetara ura ekartzen zuen ubidea da.

Aldapan gora jarraituz, Isastiko gainera iritsiko gara. Bertatik inguru osoa ikusi ahal izango dugu.

Bide nagusia jarraituz, Anoetarako bidea hartuko dugu aldapan behera eta lehenengo etxeak ikusiko ditugu.

Aurkituko dugun lehen bidegurutzean eskuinera hartuko dugu, beheran-

tz. Ezkerretara hartuta Elutsa atsedenlekura iritsiko gara. Anoetara iristean, bidegurutze bat aurkituko dugu: ezkerretik herri gunera joango gara eta eskuinetik kiroldegira. Herri gunera doan bidea hartuko dugu eta pilotalekuaren aurretik pasaz plazara iritsiko gara berriro.

Iraupena: 1 ordu Zailtasuna: Media Desnibela: 120 m.

Distantzia: 3,8 km.

Irteera: Anoeta

22

9. alea | 2012ko abuztua

Ibilbideak

Para visitar Osintzulo Osintzulo Anoetatik Alkizara doan mendi-bidean dago. Ur-jauzia tamaina txikikoa da eta aurrealdean sakonera nahiko duen putzua dago. Herritar ugari joaten dira bertara eguraldi ona dagoenean bainatzera. Osintzulora doan bidea Alkiza errekaren ondotik doa uneoro eta aitzina, errepidea oraindik ez zegoenean, Alkizara joan nahi zuen edonork erabili behar zuen bidea zen. Garai haietatik bidea ez da asko aldatu eta Osintzulotik aurrera jarraitu dezakegu bide zaharretik, Alkizaraino guztiz irekita ez dagoen arren.

Ur-kanala Alkizatik datorren ura kanal horren bitartez iristen da Anoetara. Puntu horretan kanala amaitu eta mendian barrera sartzen da ura Alkiza errekara isuriz. Anoetan, errepidearen ezkerraldean, zentrala dago, errekatik ura hartzen zuena. Errekak bere bidea jarraitzen du eta Oria ibaira isurtzen den tokian beste ur-salto bat du. Ur-salto honetatik joan den mendean beste kanal bat ateratzen zen eta zubi zahar bat gurutzatuta Etxezarretako fabrikara eramaten zuen ura.

Elutsa atsedenlekua Elutsa atsedenlekua 2006an egin zuten Anoetako ur depositu zaharra zegoen lekuan. Bertan hiru mahai beren aulkiekin, iturri bat, parrila bat eta haurrek jolasteko elementuak daude. Parkeak 350 metro koadroko azalera du bi mailatan banatua eta bertatik Anoeta herria eta inguruneko paisaia ikus daiteke. Atsedenlekuko egurrezko bideak bizikleta itxura du, herriak txirrindularitzarekin duen harremana islatzeko.

San Juan Bataiatzailearen eliza Anoetako erdigunean San Joan Bataiatzailearen eliza dago. XVI. mendean izan zen eraikia eta estilo errenazentista du. Hala ere, XVII. eta XVIII. mendeetan berrikuntza ugari izan zituen. Nabe bakarrekoa da, puntu-erdiko arku bat dauka sarrerako atean. Aldare nagusia San Joan Bataiatzailearen omenezkoa da, santuaren irudiak hartzen duelarik erretaula osoa. Bi alboetan beste bi aldare ditu, Arrosarioko Andre Mariari eta San Sebastiani eskainitakoak. Erretaularen ezkerraldean Jesus Gurutziltzatuaren irudia dago.

Gastronomia

9. alea | 2012ko abuztua

23

«Todos los día voy a ver a las vacas, sea verano o invierno, para ver si les falta agua o comida» Xabier Errazkin> Ganadero y carnicero

X

Amaia Núñez

abier Errazkin de mayor quería ser ganadero y cuidar vacas. Y poco a poco lo ha conseguido. Carnicero de profesión, hace doce años compró sus primeras vacas y durante estos años ha ido aumentando la manada.

- ¿Por qué decidió ser ganadero?

- Desde pequeño me ha gustado el mundo del caserío. Mi familia vivía en Ibarra y mi padre tenía un caserío en el barrio de

Usabal de Tolosa con vacas, etc. Cuando salía de la escuela iba al caserío, a cuidar a ‘mis’ vacas.

- ¿Cuando decidió tener su propio ganado?

- En el año 2000 mi mujer Ixiar Etxaide y yo vinimos a vivir a Berastegi con nuestros hijos Ander y Madalen. Yo tenía la ilusión, y me decidí a hacer la nave y a poner ganado.

Construimos un pabellón y trajimos las primeras vacas. Hace unos años hice una ampliación y ahora estoy

con el proyecto para hacer una nueva nave junto a la otra. En la cuadra que tengo ahora tengo una parte de almacén y otra para estiércol. La nueva nave va a ser toda para meter la maquinaria, el almacén y el estiércol, y la de antes para tener a las vacas.

- ¿Por qué raza optó?

- Traje vacas de raza parda alpina. A mí siempre me han gustado. Esta raza es de monte y son más mansas que las otras. No son de leche, sino de carne, y

me viene mejor.

- ¿De dónde trae esta clase de vacas?

- Al principio las primeras traje de León, de unos 6-7 años, porque son más económicas. Y luego traje novillas de Huesca y también el toro. Esta raza es muy dura, es de monte y se adapta bien a aquella zona de Huesca y también a la de aquí.

- ¿Qué hace con la carne de las vacas?

- Tengo una carnicería en Berrobi y la carne de mis vacas es la que vendo

Xabier Errazkin supervisando las vacas en el prado donde pastan durante el verano.··· Nuñez

24

Gastronomia

“ ” “ ”

9. alea | 2012ko abuztua

La raza que tengo es suiza alpina, son de montaña y son más mansas

Las vacas se pasan los meses de verano en el monte y el invierno en casa

allí. Desde joven he estado trabajando en una carnicería. Cuando tenía 16 años cogí con mi madre la carnicería Artola de Hernani. Hace unos 10 años, dejé la carnicería y estuve un año sabático mientras arreglábamos la

Algunas de las vacas y terneros pastando en el monte.··· Nuñez casa de Berastegi. Entonces es cuando comencé con el proyecto de tener ganado propio.

- ¿Cómo volvió a la carnicería?

- Después de estar poco más de un año sabático hace 9 años me ofrecie-

Xabier Errazkin elaborando los chorizos.··· Nuñez

ron una carnicería en Berrobi y comencé así una nueva andadura en este pueblo. Tengo un horario bastante flexible, 9:30 a 13:30 y 18:00 a 21:00 horas entre semana y sábados por la mañana de 9:00 a 14:00 horas, y así puedo atender el ganado.

- ¿Está dentro del Label de calidad?

- No estoy en el Label, pero paso los controles de Sanidad rigurosamente. Desde la asociación del Label te controlan la carne, pero en este caso yo también controlo el pienso. Al final lo que estoy haciendo es porque lo hago yo todo, sin intermediarios, y produzco toda la carne que vendo.

Además, si tú crías tu propio ganado, con un buen pienso, etc. tienes un buen producto para vender a los clientes.

- ¿Los embutidos también los hace usted?

- El chorizo, la chistorra, el lomo y las salchichas son de los cerdos de Lesmes de Berrobi, aunque los hago yo en la carnicería. Suelo matar un cerdo a la semana y hago unos 20 kilos de chorizo todas

las semanas, de manera natural. Utilizo tanto magro como tocino e intestino natural, pimentón natural, ajo y sal.

- ¿Cómo cuida a las vacas y terneros?

- Las vacas se pasan todo el verano, de mayo a septiembre en el monte y luego el invierno lo pasan en casa. De septiembre a diciembre les quito el toro para que los meses de junio, julio y agosto no me paran en la montaña y, así, no tener que estar al tanto. Toda la leche que tienen es para las terneras, que se alimentan de leche hasta los 7 meses, y luego les doy pienso hasta los 12 meses. Ahora tenemos 50 vacas y 50 terneros, pero espero ir ampliando la manada. Todos los terneros están capados, por el veterinario, a los cinco meses, porque la carne es mejor.

- ¿Tiene la ayuda de alguien para cuidar el ganado?

- No, las cuido yo. Cuando cierro la carnicería todos los días voy a ver qué tal están, si tienen agua y comida, etc. ya sea verano o invierno.

9. alea | 2012ko abuztua

Artikulua: osasuna

25

Nuestra columna vertebral y sus curvas Dr. Julián Bereciartúa > médico

L

a columna vertebral de un persona consta de veintiséis piezas superpuestas.

Se trata de huesos de una delicada composición y tiene una misión importatísima para la salud corporal de la persona.

Son móviles y forman un conjunto con varias curvas que aumentan la elasticidad, amortiguan las presiones y hacen que los traumatismos los soportemos con menos lesiones.

La separación entre las distintas piezas está ocupada por un disco fibroso, pero mucho más blando que el tejido óseo.

La comlumna se mantiene erguida gracias a la colaboración muscular, por eso, al relajarse estos últimos se derrumba y eso nos pasa cuando nos dormimos sentados.

Entre sus fallos más comunes están: • Insuficiencia vertebral Llevándonos a un cansancio precoz y a dolores sordos locales e irradiados hacia abajo aunque no exista lesión en los órganos.

• Lesiones de disco Como la popularísima hernia que afecta cada

vez más a la humanidad por los hábitos laborales sobre todo (chóferes, agricultores, etc.)

• La cifosis Que al envejecer la presentamos casi todos y por eso en este caso se le considera fisiológica pero hay quien lo explica con más elegancia diciendo que es "cargado de espalda" y cuando sobrepasa ciertos límites se dice que tiene "chepa". Es 'cheposo' o jorobado que con el tiempo acaba en reducción de la caja torácica y los consiguientes trastornos respiratorios.

liosis Que se refiere a las desviaciones laterales que muchas veces son secuela de enfermedades pasadas, como la tuberculosis pulmonar y parálisis infantil.

• La espondilolistesis O deslizamiento de una vértebra sobre otra, más frecuente en mujeres y que aquejan dolores de la zona afectada y que aumentan con la estancia prolongada de pie o al hacer esfuerzos.

Mi consejo es que ante la sospecha de algún fallo, entre los enumerados siempre se acuda al

médico ya que su tratamiento casi siempre conlleva paciencia, constancia y seriedad y en alguna ocasión hay que recurrir al reposo y corsé, intercalando gimnasia activa y pasiva, fortaleciendo la musculatura etc. y en algunos casos a la cirugía.

Los sistemas actuales terapéuticos han mejorado los pronósticos y se obtienen gran cantidad de curaciones, aunque a veces la lentitud del proceso aburra al paciente.

• La

esc o - ··· Walters Kluwer Health / Lippincott Williams & Wilkins

26

9. alea | 2012ko abuztua

Gastronomia

Rabo de buey al vino tinto Por Arantxa Goikoetxea Kontseju Jatetxea, Elduain

Por Ibon Mendiola Lizarrusti Parketxea

E

l rabo de buey no es uno de los platos habituales de las casas. Con esta receta prepararemos de manera rápida y sencilla el rabo, acompañado con verduras. Esta vez, haremos el rabo el olla expres, para ahorrar tiempo y que además permitirá quitar toda la grasa a la carne para que quede totalmente jugosa.

1

ientes Ingred ) (1 kilo y e u b e d -Rabo bollas e c -Dos as nahori -Dos za nto verde mie -Un pi ajo ente de to -Un di ino tin v e d o s -Un va te e toma d -Sal s a d a char -Dos cu -Agua

Coceremos el rabo en la olla expres durante aproximadamente una hora, hasta que quede jugoso y la carne se desprenda fácil del hueso. Toda la grasa de la carne se quedará en el agua de la cocción.

2

Mientras, en una cazuela coceremos las verduras.

Para ello cortaremos las cebollas, las zanahorias, el pimiento verde y el diente de ajo.

Una vez cortadas, doraremos las verduras en aceite de oliva a fuego lento.

3

Cuando estén hechas las verduras, echaremos un vaso de vino tinto y llevaremos otra vez a ebullición. En este momento, le echaremos la sal, dos cucharadas de tomate y agua.

Herviremos otra vez hasta que cojan color y cuando estén hechas, trituraremos la mezcla con la batidora.

4

Pondremos en un puchero el rabo, ya cocinado, con la crema de verduras y llevaremos otra vez a ebullición.

9. alea | 2012ko abuztua

Artikulua: eskulanak

27

Ehunak margotzea Olivia Sanchez > margolaria

T

elan margotzeak erabilera ugari ditu. Kamisetak, mahaizapiak, mantalak, eta abar margotu ditzakegu kopiatutako edo guk asmatutako marrazkiekin, gure jantzia bakarra eta pertsonala bihurtuko dutenak.

Materiala: -Telazko kamiseta bat edo antzeko zerbait -Telarako margoak -Kalko paper horia -Pintzelak

1

Erabiliko dugun tela ur hotzean edo epelean garbituko dugu, tela berriek izaten duten zurruntasuna eta aprestoa kentzeko.

Horrela, koloreak errazago irristatu eta sartuko dira ehunean.

2

Ehuna euskarri gogor batean jarri eta eutsiko dugu. Zimurrak sortzea saihesteko ondo tenkatuko dugu alde guztietatik ondo eutsiz.

3

Kalko papera erabiliz aukeratu dugun marrazkia ehunera pasako dugu. Kalko papera horia izan beharko da kolore iluna zein argia duten ehunetan ikus dadin. Gainera, kalko mota honek ez du ehuna zikintzen eta guztiz desagertuko da lehenengo aldiz garbitu ondoren.

4

Marrazkiko zati bakoitza nahi dugun kolorearekin margotuko dugu. Itzalak egin behar baditugu, kolore ilunagoa erabiliko dugu edo txuriarekin argituko dugu.

5

Ehuna euskarritik askatu baino lehen guztiz lehortuta dagoela ziurtatu behar dugu. Ondoren, tela plantxatuko dugu margoa finkatzeko marrazkiaren gainean paper lehortzaile bat jarritz.

Aisia

9. alea | 2012ko abuztua

28

67 diferencias

6sudoku medio

2

7

3 8 6 1

8 4 9

2 8 6 9 3 5 1 9 6 7 4 8 4 5 6

6autodefinido

TUYO

ACELERACIÓN

ESCASOS,

SÍMBOLO DEL

ñ

COBRE

BREVES

6pentsagrama Koka ezazu pieza bakoitza dagokion tokian eta Groucho Marx aktorearen esaldi famatu bat irakurriko duzu.

Z U U R I B O A S

SALE, ASOMA

PERVERSA

OSCURO

ñ

LOS DE AHÍ

HAGO COROS

ñ OSARIO

ñ

6cruzada 7 letras HASTIAR

4 letras ALTO GONG GREY IGLU

POCA ROPA SEAS SEIS URBE

URKO 5 letras HECHO NYLON

OVERO RASAR SPLIT

8 letras ACARREOS CONFUTAR CUARESMA EMPLEADA EXEGESIS GEISERES INEXACTA LEONESES SHANGHAI VARICOSA

O I A K S P

A R N T E Z

Z B U R E R

E R Z E K A.

R R I R I R R E B A T. R

Z U U A U E

O R N R R N

T R R L E A A R D U T I

I B T U K R

E R N I R R

6soluciones 6autodefinido

Erantzunak 30. orrialdean Soluciones en la página 30

ñ

U R R N L U

6sudoku

6pentsagrama

������������������� �������������

�������������������� �����������

������� 6cruzada ������

6diferencias

����������� ������������������ ��������������� R O

ñ

ABUNDANTE EN PIEDRAS O GUIJO

R E R H N E

N E Y L K O N

INTERJECCIÓN

A I T Z O R

R

ñ

P O V E C H A I A G R S L T U R I O A P R A S A

BEBIENDO

O S A G H E C H O E S E S U N X S H A N G R B E E R G E I S E R E E S S M E O S I N E X A C T S

SE APAGA

T O

ñ

ñ

R N U R R N R E R

V A R I C O N F U T A R

UTILICE

AGUA

U R L O N R I R T.

L E O M P S P L I E E A C A R S D A L

CONVERTIR EN

ñ

B U R R E A. R A U

«Zure liburua hartu nuenetik lurrera erori nintzen barrezka.

Noizbait irakurtzea espero dut».

TENÍA

R A S T R E A D O R

ñ

B N I C I D U M O I N A V O S E I S E J O S O S A

CAL

ñ

4ª NOTA MUSI-

S H T O G E U M A A L A L F I O L P O U A R S C A E O

OBSERVA

O P A C A R

ñ

ñ

S F O P Y O R P I F L I C C O

ñ

6 1 9 5 2 4 3 8 7

MORIR

PRINCIPIANTE

ñ

ñ

FALLECER,

I T K E Z K T E D

8 5 7 3 1 6 4 9 2

HACER OPACO

ñ

ñ

MALA,

L R I R T Z I Z R

R A T A N E A T O

3 4 2 7 8 9 6 5 1

TEMPERATURA

E H E R I R B R R

4 2 3 8 9 7 5 1 6

ñ

R R N E N R Z U E

5 8 6 2 3 1 7 4 9

ÁRBOL DE MADERA BLANCA Y LIGERA

ñ

ñ

U A E R R A I K P

7 9 1 4 6 5 8 2 3

PERSONAL

1 3 4 9 7 8 2 6 5

ñ

9 7 8 6 5 2 1 3 4

FECHA ROMANA

7

2 6 5 1 4 3 9 7 8

ñ

PRONOMBRE

PAPEL SOCIAL

GUÍA

UNIDAD DE

ñ

ñ

FELINO AMERICANO

EXPLORADOR,

ñ

ñ

ñ

CÁMARA

BARRIL, TONEL

ñ

APÓCOPE DE

TENGO, POSEO

ñ

AMIGA DE LA

NACIDO EN SOMALIA

ñ

SUDAR

ñ

QUE HACE

5

9. alea | 2012ko abuztua

29

Agenda fiestas

exposiciones

Numerosos municipios de Guipuzcoa celebran sus fiestas patronales en agosto. Las fechas de algunos de los pueblos son las siguientes, aunque para conocer la programación completa de todas las localidades para cada día entrar en www.txantxangorri.info.

Tolosa · Palacio Aranburu 12 de julio al 4 de agosto

Larraul · San Esteban 3 al 5 de agosto Ikaztegieta · San Lorenzo 10 al 12 de agosto Albiztur · Andra Mari 11, 12 y 14, 15 de agosto

Chupinazo de San Esteban en Larraul.··· A.Núñez Cine en la calle

Conciertos

Tolosa · Cine

Tolosa · G.A.S. Drummers

7 al 9 de agosto

2 de agosto, jueves

Sesión de cine al aire libre en la que se proyectarán tres películas. El 7 de agosto se proyectará ‘Intocable’ en Amarotz, el día 8 ‘Los Vengadores’ en Arramele y el día 9 ‘Gartxor’ en Amarotz. Todas las sesiones comenzarán a las 22:00 horas.

El grupo G.A.S. Drummers vuelve a Bonberenea. El cuarteto de Jerez de la Frontera continua su gira de presentacion de su último disco Decalogy. El concierto será a las 22:30 horas.

deportes

7 de agosto, martes

Zizurkil · Pelota 16 de agosto Dentro de las fiestas de Andra Mari de Zizurkil se organiza el X. Campeonato de Pelota por parejas del Cimiterio en Zizurkil Arriba. Las finales se celebran durante las fiestas, a las 22:30 horas.

Tolosa · Órgano

Zerain · Andra Mari 13 al 18 de agosto Zizurkil Goia · Andra Mari 14 al 18 de agosto Ibarra · San Bartolomé 22 al 26 de agosto Larraul · San Bartolomé 24 de agosto

23 al 26 de agosto

Tolosa ·Topic 8 de agosto Arteleku ha organizado en colaboración con el Topic un taller-instalación en el que los participantes construirán seis ciudades con material reciclado para tratar el tema del ‘progreso humano’. Está dirigido a niños y adultos y será impartido por los artistas italianos Stefanino de Angelis y Marco Ieie. Precio: 20 euros. Topic, de 16:00 a 20:00 h.

Campeonatos Zerain · Baile 15 de agosto, 19:00

Tolosa · Lauroba

La plaza nueva acogerá el concierto del grupo Lauroba, a las 22.30 horas.

Taller

Zegama · San Bartolomé

El organista danés Hans Ole Thers ofrecerá un concierto en la iglesia de Santa María a las 20:00 horas.

31 de agosto, viernes

El camino de Santiago es el protagonista de las dos exposiciones simultaneas del Palacio Aramburu: ‘Peregrinatio, por el camino de la luz’ de Juan Ramón Llavori Romatet y ‘Dibujos a plumilla y fotos del camino vasco del interior’ organizado por la Asociación de Amigos de los Caminos de Santiago. ··· Horario: de 17:30 a 20:30, excepto lunes y festivos.

Escaneando este código con su móvil podrá acceder directamente a los contenidos de nuestra página web.

La plaza de Zerain acogerá el VIII. Campenonato de Baile al Suelto para mayores de 40. Cada pareja bailará seguidos, un fandango compuesto por seis partes y un Ariñariñ compuesto por seis partes. El jurado estará formado por expertos de Euskal Dantzarien Biltzarra.

PRONOMBRE

SALE, ASOMA

PERSONAL

ñ

EMPERATURA ALA PERVERSA

HACER OPACO

6pentsagrama

6diferencias

6cruzada R N E Y L K O N R O

Se pueden ver herramientas, fotografías, objetos... antiguos

4yletras POCA URKO podrán conocer la vida de antaño y de ahora con OVERO un video.

ALTO ROPA Acoge la exposición temporal ‘La herramienta y elRASAR Caserío’ GONG 5 letras SPLITmes, de Karlos Irazu. SEAS ··· Personas: primer domingo de cada GREY SEISde lunes a domingo HECHOgrupos de más de 10 11:00-14:00; grupos: IGLU URBE en el teléfono NYLON personas, reservando 688 803 608.

6sudoku

P O V E C H A I A G R S L T U R I O A P R A S A

Larraul · Museo Etnográfico

6soluciones 6autodefinido

O S A G H E C H O E S E S U N X S H A N G R B E E R G E I S E R E E S S M E O S I N E X A C T S

Visitas guiadas en las que se recorre la parte vieja de la villa con paradas en sus palacios, esculturas y plazas. Las visitas se podrán realizar en euskera, castellano, inglés y francés.

1,50 €/persona. Horarios: 10:00-14:00 - 15:30-19:00. Cita previa: 943697413 (Tolosaldea Tour).

De forma didác7 letras tica y de facil HASTIAR compresión se trata el medievo 8 letras desde las persACARREOS pectivas de las CONFUTAR fundaciones de CUARESMA las villas, urbaEMPLEADA nismo medieval y EXEGESIS el ámbito soGEISERES cial en general.

INEXACTA Visitas guiadas LEONESES todo el año con SHANGHAI cita previa, llaVARICOSA mando a los teléfonos 94380 1749 / 943801006.

T O

Tolosa · Visitas al Casco Histórico

V A R I C O N F U T A R

SARIO

L E O M P S P L I E E A C A R S D A L

AGO COROS

«Zure liburua hartu nuenetik lurrera erori nintzen barrezka.

Noizbait irakurtzea espero dut».

ñ

El Topic es el Centro Internacional del Títere de Tolosa y el H único centro integral para el arte de la marioneta en toda ñ Europa. Cuenta con una destacada colección de marioneO ñ tas, procedente de distintos países de todo el mundo y conformada por diferentes técnicas de manipulación de títeres.

Horario: laborables: de 11:00 a 13:00 y de 16:00 a 19:00 horas; 6cruzada fines de semana: de 12:00 a 14:00 y de 16:00 a 20:00 horas.

R A S T R E A D O R

ñ

ABUNDANTE EN PIEDRAS O GUIJO

B N I C I D U M O I N A O V S E I S E J O S O S A

INTERJECCIÓN

Tolosa · Topic

S H T O G E U M A A L A L F I O L P O U A R S C A E O

ñ

E APAGA BEBIENDO

O P A C A R

TILICE

S F O P Y O R P I F L I C C O

ENÍA

ONVERTIR EN AGUA

ñ

ª NOTA MUSI CAL

6 1 9 5 2 4 3 8 7

LOS DE AHÍ

El museo les propone un pequeño viaje a través del tiempo, 4 T ñ el siglo XIV, adentrándesde- lañépoca más moderna, hasta del confitero vasco. Visitas Cdonos poco a poco en el mundo U de lunes a sábado: 16:00 a 20:00 horas. Grupos con cita preS ñ ñ via. 943670727.

8 5 7 3 1 6 4 9 2

OBSERVA

3 4 2 7 8 9 6 5 1

ñ

ñ Tolosa · Museo de la Confitería Gorrotxategi

4 2 3 8 9 7 5 1 6

OSCURO

RINCIPIANTE

5 8 6 2 3 1 7 4 9

ñ

7 9 1 4 6 5 8 2 3

MORIR

museos P

1 3 4 9 7 8 2 6 5

FALLECER,

ñ

ñ

ñ

PAPEL SOCIAL

9 7 8 6 5 2 1 3 4

MADERA BLANCA Y LIGERA

Z U R E R L I B U R U A R H A R T U R N T ñ 9. alea | 2012ko abuztua U E N E T I K R L U M , R R E R A R E R O R I R N I N T Z E N R B A R R E Z K A. R N I Z B AdelIQueso T R I R ñ Idiazabal · Centro de O Interpretación A K U R T Z E A R E Mediante un viaje virtual, el mundo enS Pconoceremos E R O R D U que T. R vuelve el proceso de elaboración del queso Idiazabal. Precio 2 euros. Horarios: de lunes a viernes de 10:30-12:30; sábados A I y deR16:00 E aU19:00.

R Información O I A Ry y festivos de 11:00 a 14:00 reservas: 943188203. T Z R H R N A K N T O R N E L U S P E Z Segura · Museo Erraztiolatza Z B E R R R I R Z U U Rafa R Berasategi Z E I en R 2008, R Enos Uda A El museo creado por la oportunidad de conocer las costumbres y quehaceres diaE R K A. B A T. R U E rios de nuestros antepasados. Visitas: sábados por la mañaO R T R R L I B E R na. Información y reservas: 943801248.

N R E A A R T U N I I K R R R Segura · Centro de Interpretación R N D U deTMedievo

2 6 5 1 4 3 9 7 8

Agenda

ñ

ñ 30

ÁRBOL DE

������������ ����������������������� ����������������������� ����������������������� ��������������������������

����������� ���������������������� ����������������������� ��������������������� �����������������������������

������������� ���������������������������������� ��������������������������� ��������������������������

���������� ������������������������������������� ��������������������������� �����������������������

�������� ���������������������������������

������ �������������������������������

�������

��������

������������

������������

����������

������������

���������� ���������� ������������������������� ���������������������� ��������������������������������������� ���������������������������������� �������������������������������������� ���������������������������������������� �����������������������������������������������������������������������������������������������������������������

9. alea | 2012ko abuztua

Zaharrak berri

31

Vista de Aduna

Argazkia: CC BY-NC-ND-3.0-ES 2012 / Kutxateka / Fondo Marín / Pascual Marín

Año: década de 1940 Aduna mantiene su figura en lo alto del monte. La fotografía muestra al municipio hace más de 60 años, donde se aprecia con claridad la Iglesia de la Asunción de Nuestra Señora, que data en su mayor parte del siglo XVI, aunque conserva una portada gótica anterior, en arco apuntado con archivoltas.

La localidad ha mantenido su población, ya que en la década de 1940 tenia alrededor de 430 habitantes, cantidad parecida a hoy en día, aunque posteriormente fue perdierdo vecinos que ha ganado en los últimos años gracias a las nuevas construcciónes.

 Si quieres que publiquemos una fotografía tuya, actual o antigua, envíala a la dirección: txantxangorri@txantxangorri.info En el mensaje incluye una descripción de la fotografía

00

Sección

1. alea | 2011ko hilabetea

Abuztuan herriko jaietan murgildurik!

Argazkia: A. Núñez