Totale transparantie als achilleshiel

De opkomst van koffiespecialiteiten geeft de indruk dat de koffiemarkt evolueert naar meer openheid en eerlijkheid, maar de schijn bedriegt helaas. Het gebruik van de term fair trade impliceert nog geen fair practice. Om degenen die de grootste waarde in de keten produceren ook het grootste aandeel in de opbrengst ervan te geven, moet er nog veel veranderen.

Wat voor de wereld van de koffie geldt, gaat ook op voor die van de thee en die van de cacao. Lange tijd waren dit bulkgoederen die ook op een vergelijkbare wijze werden geconsumeerd. Tot in de jaren zeventig dronk de Nederlander of Vlaming filterkoffie van gemalen robuusta bonen, zwarte thee, getrokken van kruim in zakjes, en stond cacao gelijk aan melkchocolade. Er werden nauwelijks eisen gesteld aan smaak of kwaliteit, zolang het maar betaalbaar was. Sindsdien is er, in ieder geval op dat vlak, veel veranderd. Maar ook al beginnen steeds meer consumenten en winkeliers de rijkdom aan plantages en variëteiten te ontdekken, dat betekent niet dat de multinationals die de sectoren van de koffie en de cacao vele decennia gedomineerd hebben naar de achtergrond zijn verdwenen.

Tussenhandel

“Er wordt vaak beweerd dat het grootste probleem in de koffiewereld het bestaan van tussenhandelaren is, maar dat is een gebrek aan transparantie,” zegt Lennart Clerkx, CEO van This Side Up Coffees in Amsterdam. “Dat tussenhandelaren er zijn is op zich niet erg, wel dat ze vaak informatie achterhouden voor de koffieboeren en geen duurzaam partnerschap met hen aangaan, dat ze hen kortom manipuleren. Wij zijn met ons team in vijftien landen actief en treden daar op als agent van de koffieboeren. We koppelen hen rechtstreeks aan koffiebranders in Europa en we verstrekken aan beide zijden informatie over alles wat er in de markt gebeurt.

Wij forceren niemand in een bepaalde richting, integendeel, wij geven iedereen de volledige vrijheid. Waar de koffiewereld behoefte aan heeft is vertrouwen. Dat vertrouwen bouw je op via totale transparantie, onder meer over de opbouw van prijzen in de keten.”

Pacha de Cacao

De wereld van de cacao kent een vergelijkbaar probleem, vindt Marika van Santvoort. Zij is oprichter van Moving Cocoa, eveneens gevestigd in Amsterdam, en ijvert net als Lennart Clerckx voor een betere toegang tot de Europese markt van cacaocoöperaties in onder meer Venezuela en Ecuador. Daarbij mag ‘betere toegang’ ook worden begrepen als ‘met een hoger aandeel in de uiteindelijke opbrengst.’ “Bij cacao speelt nog een ander probleem en dat is dat enkel de boon wordt geëxporteerd. 80% van de vrucht wordt dus niet gebruikt, wat neerkomt op een enorme voedselverspilling. Je kunt van die rest een vitaminerijke en zeer fris smakende drank maken, en daar heb ik een apart bedrijf voor opgericht. We brengen het sinds enige tijd op de markt onder de naam Pacha de Cacao. Door de boeren te stimuleren ook het sap van de vrucht te gebruiken, helpen we hen dus om méér uit hun oogst te halen.“ En dat is nog steeds van levensbelang: de producenten van cacaobonen zoveel te laten verdienen aan hun werk dat ze meer kunnen dan van jaar tot jaar overleven. Duurzame en gezonde bedrijfsvoering betekent dat boeren voldoende overhouden om te investeren in hun bedrijf, evenals in de toekomst van hun kinderen, een leven waarin de dagelijkse stress van het eindjes aan elkaar aanknopen wordt vervangen door een rationaal vooruitkijken, waarin tijd en energie is voor werken én genieten en voor samenwerken, in het belang van zichzelf, het gezin, de gemeenschap en tenslotte de omgeving.

Speciality

Maar juist de koffie & theespeciaalzaak koopt andere koffieproducten in dan de supermarkt. Als er cacaoproducten bij worden verkocht, zijn dat geen ‘bulkartikelen’ maar juist kwalitatief hoogwaardige, die de mond niet bedelven onder een hoop zoetigheid maar er een smaakexplosie in veroorzaken. Kwaliteit wordt gewoonlijk geleverd door kleinere aanbieders, voor een hogere prijs dan in het grootwinkelkanaal. Weerspiegelt de verbetering in het schap dan geen verbetering in de tropen? “Nee,” antwoordt Lennart Clerkx. “Ten eerste neemt de speciality koffie nog geen tien procent van de totale handel voor zijn rekening, ten tweede hebben de multinationals geleerd de taal die hierbij hoort te spreken. Er moet dus nog heel veel gebeuren, wil de gevestigde orde in de koffiewereld voldoende druk voelen om te veranderen. Maar hoezeer de traders en marketeers van grote bedrijven ook leren om op de wensen van consumenten naar speciale en betere koffie in te spelen, hun achilleshiel blijft dezelfde en die is het tonen van totale transparantie over hoe de markt exact in elkaar zit, wie het meeste en wie het minste verdient. Daarom is het van groot belang dat detaillisten zich van hun positie in de keten bewust zijn, dat ze vragen en blijven vragen om die transparantie en dat ze hun klanten hierover informeren. Zij zijn in feite ambassadeurs van de producenten in de tropen en branders in Europa die hun best doen fundamentele verandering te brengen in deze situatie.”

Concentratie

In de cacao is de rol van de specialityproducten nog kleiner, zegt Marika van Santvoort: amper vier procent. “Aan de ene kant zien we hoe multinationals hele plantages opkopen en hun machtspositie dus nóg verder uitbouwen, aan de andere kant zijn er de coöperaties die van boeren die hun posities verbeteren en de tussenhandelaren en consumenten die bereid zijn een eerlijker prijs te betalen. Het laatste gaat helaas erg langzaam, terwijl de concentratie van grote bedrijven die de wereldmarktprijzen proberen te dicteren gewoon doorgaat. De grote middengroep van consumenten die nog overtuigd moet worden, zal zowel in de koffie als in de cacao de doorslag moeten geven.”

Innovatieve vermogen

Een eerlijker distributie van de waarde die in deze ketens geproduceerd wordt is bepaald geen communistische eis. Het bestaan van oligopolies en het voortbestaan van neokoloniale verhoudingen ondermijnt de marktwerking en berooft het kapitalisme van zijn innovatieve vermogen. Als het ondernemerschap in de tropen niet rechtmatig beloond wordt, verdort het. De uitputting van de vruchtbare bodems waar cacaobomen en koffieplanten worden geteeld, zal worden voorafgegaan door de geestelijke en fysieke uitputting van de mensen die hen bewerken. Het is die uitputting die mensen als Lennart Clercx en Marika van Santvoort trachten te voorkomen.

Voor meer informatie, ga naar: www.thissideup.coffee en www.pachadecacao.com