Traject Zorg | Persoonlijke basiszorg niveau 4

MBOVERPLEEGKUNDIGE NIVEAU 4

Untitled-1 1

Persoonlijke basiszorg

27/07/2021 10:58 2/07/2021 12:02

Untitled-1 2

27/07/2021 10:58

Traject

A&F

MOD ULE PBZ

1

Persoonlijke basiszorg

Auteurs C.M. Broeshart J. Dijkstra M.B.J. Linssen P.A.M. Mocking S.M.T. Sackers K. van Schaik A. Velthuis Eindredactie C.M. Louz

Untitled-1 Traject V&V3- Persoonlijke basiszorg - niveau 4.indb 1

27/07/2021 10:58 2/07/2021 11:35

Colofon Auteurs

Over ThiemeMeulenhoff

C.M. Broeshart J. Dijkstra M.B.J. Linssen P.A.M. Mocking S.M.T. Sackers K. van Schaik A. Velthuis

ThiemeMeulenhoff ontwikkelt zich van educatieve uitgeverij tot een learning design company. We brengen content, leerontwerp en technologie samen. Met onze groeiende expertise, ervaring en leeroplossingen zijn we een partner voor scholen bij het vernieuwen en verbeteren van onderwijs. Zo kunnen we samen beter recht doen aan de verschillen tussen lerenden en scholen en ervoor zorgen dat leren steeds persoonlijker, effectiever en efficiënter wordt.

Samen leren vernieuwen.

Eindredactie C.M. Louz

Met medewerking van A. Liedtke-van Eijck N. van Os

Fotografie omslag Peter Bak, Rotterdam

Omslagontwerp Studio Fraaj, Rotterdam

Vormgeving binnenwerk Studio Michelangela

Opmaak binnenwerk Crius Group, Hulshout

www.thiememeulenhoff.nl ISBN 978 90 06 95337 4 Derde druk, eerste oplage, 2021 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2021 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Deze uitgave is volledig CO2-neutraal geproduceerd.

Het voor deze uitgave gebruikte papier is voorzien van het FSC®-keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.

Untitled-1 Traject V&V4- Persoonlijke basiszorg - niveau 4.indb 2

27/07/2021 10:58 2/07/2021 11:35

Traject

21 11:35

Voorwoord Deze uitgave is onderdeel van Traject, dé methode voor de zorgopleidingen Verzorgende-IG en Mbo-Verpleegkundige. Deze uitgave bevat een licentie voor de online leeromgeving.

Traject is gebaseerd op de kwalificatiedossiers 2020 voor de opleidingen Verzorgende-IG en Mbo-Verpleegkundige. In deze kwalificatiedossiers hebben de CanMEDS-rollen een belangrijke plek gekregen, net als technologie en is er meer aandacht voor de zorgvrager en zijn eigen regie en welzijn. Traject sluit aan op de kwalificatiedossiers met actueel en vernieuwend materiaal dat is ontwikkeld in samenwerking met docenten en experts uit het werkveld.

Traject bestaat uit: • theorieboeken, inclusief een licentie voor de online leeromgeving; • een online leeromgeving met verwerkingsopdrachten, praktijksituaties, beroepsvaardigheden, zelftoetsen, evaluatie- en reflectieopdrachten.

Traject is modulair opgebouwd. Deze uitgave bestaat uit meerdere modules. Elke module heeft een vaste opbouw. In deze uitgave zijn de volgende onderdelen terug te vinden: • Een korte praktijksituatie met oriëntatieopdrachten om voorkennis te activeren.

• Actuele theorie die alle benodigde basiskennis en achtergrondinformatie bevat bij de betreffende werkprocessen. De theorie bevat veel voorbeelden uit de beroepspraktijk.

• Begrijp je de theorie; stellingen waarmee de student controleert of zij de theorie voldoende beheerst.

• Een begrippenlijst.

Bovenstaande onderdelen zijn ook opgenomen in de online leeromgeving. Daarnaast bevat de online leeromgeving bij iedere module de volgende onderdelen: • Een grote vari teit aan verwerkingsopdrachten met directe feedback.

• Praktijksituatie(s) met CanMEDS-rollen. Dit zijn realistische beschrijvingen van situaties uit de beroepspraktijk inclusief opdrachten gekoppeld aan CanMEDS-rollen, houdingsaspecten, vaardigheden en kenniselementen.

• Beroepsvaardigheden met opdrachten en BPV-opdrachten voor het stapsgewijs aanleren van communicatieve, instrumenteel-technische en sociaal-agogische vaardigheden.

• Door de module heen zijn allerlei evaluatie- en reflectieopdrachten opgenomen.

• Een zelftoets waarmee de student zelfstandig kan beoordelen of zij de stof beheerst.

• Een moduletoets die de docent kan inzetten om te beoordelen of de studenten de stof voldoende beheersen.

We wensen alle studenten en docenten veel plezier en succes met het werken met Traject.

Amersfoort 2021, Auteurs, redactie en uitgever

3

Untitled-1 Traject V&V5- Persoonlijke basiszorg - niveau 4.indb 3

27/07/2021 10:58 2/07/2021 11:35

PBZ

Inhoudsopgave

Module 1

Ondersteuning bij de persoonlijke verzorging

Mevrouw Strijbos heeft een borstamputatie ondergaan 12 1 Bouw en functie van huid, slijmvliezen en gebit 16 1.1 Huid 16 1.2 Slijmvliezen 19 1.3 Gebit 19 Begrijp je de theorie? 21 2 Hulp bieden bij de hygiënische verzorging 22 2.1 Doel van de hygiënische verzorging 22 2.2 Hygiënische verzorging van de volwassene 23 2.3 Plaatsen waar hygiënische verzorging wordt uitgevoerd Begrijp je de theorie? 38 3 Complicaties door onvoldoende lichaamsbeweging 39 3.1 Decubitus 39 3.2 Contracturen 46 3.3 Trombose 48 3.4 Pneumonie 48 3.5 Spieratrofie 49 3.6 Osteoporose 49 3.7 Obstipatie 49 3.8 Smetplekken 49 3.9 Blaasontsteking 50 Begrijp je de theorie? 51 Begrippen 53

Module 2

11

36

Hulp bieden bij de opname van voeding en vocht

57

Mevrouw Lindeman is een lekkerbek 58 1 Spijsvertering 62 1.1 Functie van de spijsvertering 62 1.2 Mond 63 1.3 Tong 64 1.4 Slokdarm 64 1.5 Maag 65 1.6 Dunne darm 67 1.7 Lever 68 1.8 Galblaas 69 1.9 Alvleesklier 69 1.10 Dikke darm 70 Begrijp je de theorie? 72 2 Voeding en gezondheid 74 2.1 Schijf van Vijf 74 2.2 Voedingsstoffen 76 Begrijp je de theorie? 81 4

Untitled-1 Traject V&V6- Persoonlijke basiszorg - niveau 4.indb 4

27/07/2021 10:58 2/07/2021 11:35

Traject

21 11:35

3 Verpleegkundige zorg bij voeding van de volwassene 3.1 Hulp bij de voeding 82 3.2 Vochtbalans 85 3.3 Hygiëne en voeding 86 3.4 Begeleiden van de mantelzorger 87 Begrijp je de theorie? 88 4 Voeding bij ziekte 89 4.1 Voedingsproblemen 89 4.2 Voeding bij obstipatie en diarree 90 4.3 Verslikken 93 4.4 Ondervoeding 94 Begrijp je de theorie? 98 5 Dieetleer 99 5.1 Dieet en voedingspatronen 99 5.2 Diëtist 100 5.3 Diëten 100 5.4 De taak van de verpleegkundige 106 Begrijp je de theorie? 107 Begrippen 108

Module 3

82

Hulp bieden bij de uitscheiding 111

Meneer Van Vliet heeft last van buikpijn 112 1 Uitscheidingsstelsel 116 1.1 Stofwisseling 116 1.2 Uitscheidingsorganen 117 1.3 Urinewegstelsel 117 Begrijp je de theorie? 121 2 Urine 122 2.1 Urine observeren 122 2.2 Urineonderzoek 124 2.3 Aanpassingen van het toilet 126 2.4 Hulp bieden bij urineren 127 2.5 Urine-incontinentie 128 Begrijp je de theorie? 134 3 Feces 135 3.1 Feces observeren 135 3.2 Rapportage observatiegegevens 137 3.3 Hulp bieden bij defeceren 137 3.4 Defecatieproblemen 138 3.5 Laxerende middelen 140 3.6 Ontlasting manueel verwijderen 142 3.7 Aambeien 142 Begrijp je de theorie? 143 4 Transpiratie, menstruatie, sputum en braaksel 144 4.1 Transpiratie 144 4.2 Menstruatie 146 4.3 Sputum 147 5

Untitled-1 Traject V&V7- Persoonlijke basiszorg - niveau 4.indb 5

27/07/2021 10:58 2/07/2021 11:35

PBZ

4.4 Braaksel 148 Begrijp je de theorie?

Begrippen 152

Module 4

151

Hygiënisch en ergonomisch verantwoord werken 155

Zorgvrager Pleun 156 1 De leefomgeving van de zorgvrager 160 1.1 Eisen aan de leefomgeving 160 1.2 De omgeving van de zorgvrager met een lichamelijke beperking 1.3 De omgeving van de zieke 163 Begrijp je de theorie? 165 2 Infectieleer 166 2.1 Wat zijn micro-organismen? 166 2.2 Infectieziekten 168 2.3 Micro-organismen uitschakelen 170 Begrijp je de theorie? 173 3 Voorschriften voor hygiënisch werken 174 3.1 Waarom hygiënisch werken? 174 3.2 Beschermen en beschermd worden 177 Begrijp je de theorie? 179 4 Voorschriften voor veilig werken 180 4.1 Veiligheid in samenhang met de zorgsituatie 180 4.2 Opbouw van protocollen en voorschriften 183 Begrijp je de theorie? 185 5 Ergonomisch verantwoord werken 186 5.1 Arbowetgeving 186 5.2 Probleeminventarisatie 187 5.3 Richtlijnen ergonomie 188 Begrijp je de theorie? 193 6 Milieuvoorschriften 194 6.1 Milieu en gezondheid 194 6.2 Milieubeleid 194 6.3 Zorg en milieu 195 6.4 Richtlijnen ter bescherming van het milieu 195 Begrijp je de theorie? 197 Begrippen 198

Module 5

163

Zorg voor de bedden 201

Mevrouw Keizer hecht veel waarde aan het uitzicht vanuit haar bed 1 Het bed van de zorgvrager 206 1.1 Het bed van de zorgvrager 206 1.2 De bedinventaris 209 1.3 Hulpmiddelen in en om het bed 210 1.4 Het opmaken van het bed 212 Begrijp je de theorie? 214 Begrippen 215

202

6

Untitled-1 Traject V&V8- Persoonlijke basiszorg - niveau 4.indb 6

27/07/2021 10:58 2/07/2021 11:35

Traject

21 11:35

Module 6

Hulp bieden bij mobiliteitsproblemen 217

Je helpt mevrouw Verburg in een prettiger houding in bed 218 1 Bewegingsapparaat 222 1.1 Bewegen 222 1.2 Botten 222 1.3 Spieren 232 1.4 Lichamelijke klachten 234 Begrijp je de theorie? 236 2 Verplaatsen van een zorgvrager 237 2.1 Uitgangspunten voor transfers en verplaatsingen 237 2.2 Verplaatsingstechnieken 240 2.3 Ondersteunen bij het lopen 253 Begrijp je de theorie? 258 3 Gezond, comfortabel, veilig in bed 259 3.1 Houdingen in bed 259 3.2 Speciale standen van armen en benen 262 3.3 Zintuigstimulering in bed 263 Begrijp je de theorie? 265 4 Domotica en robotica voor wonen en zorg 266 4.1 Domotica 266 4.2 Robots in de zorg 267 Begrijp je de theorie? 269 Begrippen 270 Bijlage 273

Module 7

Begeleiden bij dagbesteding 275

Je wilt de dagbesteding van Leon bespreekbaar maken 276 1 Wat is dagbesteding? 280 1.1 Dagbesteding in het dagelijks leven 280 1.2 Vier aspecten 281 1.3 Een leven lang 284 1.4 Menselijke behoefte 288 1.5 Dagbesteding in de zorg 289 Begrijp je de theorie? 293 2 De betekenis van dagbesteding voor de zorgvrager en zorgverlener 2.1 Dagbesteding in het dagelijks leven 294 2.2 Structuur 299 2.3 Vraaggericht werken 302 2.4 Activiteiten, middelen, materialen 305 2.5 De verpleegkundige: netwerker en samenwerker 311 Begrijp je de theorie? 312 Begrippen 313

294

7

Untitled-1 Traject V&V9- Persoonlijke basiszorg - niveau 4.indb 7

27/07/2021 10:58 2/07/2021 11:35

PBZ

Module 8

Vitale functies en slaap-waakritme 315

Je loopt stage op de verpleegafdeling Chirurgie 316 1 Bloedsomloop, hartslag en bloeddruk 320 1.1 Hart 320 1.2 Bloedvaten 322 1.3 Hartslag 324 1.4 Bloeddruk 328 Begrijp je de theorie? 332 2 Observatie van de lichaamstemperatuur 333 2.1 Lichaamstemperatuur 333 2.2 Afwijkende waarden 338 Begrijp je de theorie? 344 3 Ademhalingsstelsel en de observatie ervan 345 3.1 Wat is ademhaling? 345 3.2 Werking van de ademhaling 349 Begrijp je de theorie? 353 4 Lichaamsgewicht en de observatie ervan 354 4.1 Observeren van het lichaamsgewicht 354 Begrijp je de theorie? 357 5 Bevordering van het slaap-waakritme 358 5.1 Slaap 358 5.2 Slaapstoornissen 360 5.3 Slaapgewoonten 362 5.4 Voorwaarden voor een goede slaap 362 5.5 Adviezen aan slechte slapers 363 5.6 Problemen bij slecht of onregelmatig slapen 364 5.7 Slaapmiddelen 364 Begrijp je de theorie? 366 Begrippen 367

Module 9

Eerste hulp verlenen 369

Timo verwondt tijdens het basketballen zijn arm 370 1 EHBO 374 1.1 De stappen van EHBO 374 1.2 Verbandmiddelen bij EHBO 378 Begrijp je de theorie? 384 2 Eerste hulp verlenen 385 2.1 Huidbeschadigingen 385 2.2 Bloedingen 387 2.3 Shock 389 2.4 Beschadigingen van het bewegingsapparaat 390 2.5 Ademhalingsstoornissen 391 2.6 Hersenletsel 393 2.7 Vergiftigingen 396 2.8 Vreemde voorwerpen in het lichaam 396 Begrijp je de theorie? 398

8

Untitled-1 Traject V&V10 - Persoonlijke basiszorg - niveau 4.indb 8

27/07/2021 10:58 2/07/2021 11:35

Traject

21 11:35

3 Reanimatie 399 3.1 De keten van overleving 399 3.2 Oorzaken van een circulatiestilstand 400 3.3 Herkennen van een reanimatiesituatie 401 3.4 Toepassen van borstcompressies en beademingen 403 3.5 Gebruik van de AED 405 3.6 Reanimatie buiten en binnen zorgorganisaties 407 3.7 Reanimatiebeleid 411 Begrijp je de theorie? 414 Begrippen 415

Module 10

Palliatieve terminale zorg 417

Anja is ongeneeslijk ziek 418 1 Bevorderen van welzijn en comfort 422 1.1 Wat is palliatieve terminale zorg? 422 1.2 Kwaliteit van leven 424 1.3 Symptoombestrijding en voorkomen van complicaties 426 Begrijp je de theorie? 436 2 Terminale zorgvragers: zorgrelatie en dilemma's 437 2.1 Omgaan met de sociale omgeving 437 2.2 Wensen omtrent het levenseinde 440 2.3 Levensovertuiging en de terminale zorgvrager 445 2.4 Intensieve zorgrelatie 446 Begrijp je de theorie? 448 3 Samenwerking in de palliatieve terminale zorg 449 3.1 Palliatieve zorgorganisaties 449 3.2 Palliatieve terminale zorg is interdisciplinaire zorg 450 3.3 Ontwikkelingen in de palliatieve terminale zorg 453 Begrijp je de theorie? 454 Begrippen 455

Module 11

De laatste levensfase 457

Je hebt de zorg voor de terminaal zieke meneer Cagliari 1 De dood in onze samenleving 462 1.1 Plaats van de dood in de samenleving 462 1.2 Dood en levensbeschouwing 464 Begrijp je de theorie? 467 2 De terminale fase 468 2.1 Ziek-zijn als opgave 468 2.2 De waarheid vertellen 470 2.3 Gesprek ontlopen 471 Begrijp je de theorie? 473 3 De beleving tijdens het sterven 474 3.1 Fasen in het stervensproces 474 3.2 Rituelen bij het sterven 476 3.3 Stervenden verzorgen 476 Begrijp je de theorie? 480

458

9

Untitled-1 Traject V&V11 - Persoonlijke basiszorg - niveau 4.indb 9

27/07/2021 10:58 2/07/2021 11:35

PBZ

4 Sterven en dood 481 4.1 Sterven en dood 481 4.2 Het stervensproces 482 4.3 Lichamelijke aspecten 484 4.4 Aspecten van de zorg voor stervenden 485 4.5 Zorg voor de sociale omgeving van de stervende 4.6 Zorg voor de overledene 489 4.7 Afwikkelen van procedures 490 Begrijp je de theorie? 492 5 Psychosociale zorg na het overlijden 493 5.1 Vlak na het overlijden 493 5.2 Rouwproces bij nabestaanden 495 Begrijp je de theorie? 500 Begrippen 501

Register

487

503

10

Untitled-1 Traject V&V12 - Persoonlijke basiszorg - niveau 4.indb 10

27/07/2021 10:58 2/07/2021 11:35

Traject

21 11:35

PBZ MOD ULE

1

Ondersteunen bij de persoonlijke verzorging Je doet het dagelijks: jezelf wassen, aankleden en het verzorgen van je haar of huid. Waarschijnlijk sta je er helemaal niet zo bij stil, maar er komt meer kijken bij persoonlijke verzorging dan je denkt. In alle sectoren waar je stage gaat lopen of gaat werken als verpleegkundige, kom je in aanraking met persoonlijke verzorging bij zorgvragers. Persoonlijke verzorging bestaat uit meer dan alleen iemand helpen met wassen, aankleden of verzorgen. Deze module gaat dieper in op het begrip persoonlijke verzorging. Daarnaast krijg je uitleg over wat er allemaal bij persoonlijke verzorging komt kijken en waar je rekening mee moet houden.

Auteur J. Dijkstra Eindredactie C.M. Louz

Untitled-1 Traject V&V13 - Persoonlijke basiszorg - niveau 4.indb 11

27/07/2021 10:58 2/07/2021 11:35

PBZ MODULE 1 ONDERSTEUNEN BIJ DE PERSOONLIJKE VERZORGING

© onbekend

Mevrouw Strijbos heeft een borstamputatie ondergaan Mevrouw Strijbos is 34 jaar. Enige tijd geleden ontdekte ze bij een zelfonderzoek van haar borsten een knobbeltje in haar linkerborst. Diverse onderzoeken wezen uit dat er sprake was van een kwaadaardige tumor in de linkerborst. Een week nadat ze de uitslag heeft gekregen, is mevrouw opgenomen in het ziekenhuis om de linkerborst te laten amputeren. Inmiddels is het de tweede dag na de operatie. Het lukt mevrouw Strijbos nog niet om uit bed te komen. Ze voelt zich afgemat, is down en ziet erg bleek. Jij hebt als verpleegkundige vandaag de zorg voor mevrouw Strijbos. Verpleegkundige in opleiding Sarita (19 jaar) loopt vandaag met jou mee. 'Ik heb het idee dat ik de persoonlijke verzorging al aardig in de vingers heb. Zal ik mevrouw Strijbos helpen?', vraagt Sarita aan jou. 'Dat is prima', reageer je. 'Neem wel even de laatste bijzonderheden door. Ik stel je er daarna een paar vragen over.' Sarita loopt naar de computer en leest het verpleegplan van mevrouw Strijbos. 'Kun je me beknopt vertellen welke zorg mevrouw nodig heeft?', vraag je. 'Ja, het is duidelijk dat mevrouw bij de verzorging volledig geholpen moet worden. Dat moet op bed gebeuren, want mevrouw is nog niet mobiel', antwoordt Sarita. Mevrouw kan haar linkerhand nauwelijks gebruiken. Ze heeft veel pijn aan de wond en aan de linkerarm. 'Heel goed en verder?', vraag je. 'Gisteren leken haar billen enigszins rood te zijn. Ik las net in het verpleegplan dat daar extra aandacht voor moet zijn.' 'Nou, het is duidelijk dat je weet welke zorg nodig is. Je kunt mevrouw zelfstandig gaan verzorgen. Als je haar billen wast, moet je me maar even roepen. Dan kan ik even mee beoordelen hoe de huid eruitziet.'

12

Untitled-1 Traject V&V14 - Persoonlijke basiszorg - niveau 4.indb 12

27/07/2021 10:58 2/07/2021 11:35

Traject

21 11:35

ORIËNTATIE

1 KWA A DA A R D I G E T U M O R Mevrouw Strijbos had een kwaadaardige tumor in haar linkerborst.

Noteer in je eigen woorden wat een kwaadaardige tumor is.

2 P E R S O O N L I J K E V E R ZO R G I N G Sarita gaat mevrouw Strijbos helpen bij de persoonlijke, lichamelijke (hygiënische) verzorging. Het is duidelijk dat mevrouw bij de verzorging volledig geholpen moet worden en dat het op bed moet gebeuren, omdat ze niet mobiel is. Het doel van de persoonlijke, lichamelijke verzorging is een bijdrage te leveren aan het optimaal functioneren van mevrouw Strijbos, zowel lichamelijk, sociaal als psychisch.

Leg in je eigen woorden en met behulp van voorbeelden uit wat bedoeld wordt met lichamelijk en sociaal functioneren en psychisch welbevinden in relatie tot de persoonlijke (hygiënische) verzorging.

13

Untitled-1 Traject V&V15 - Persoonlijke basiszorg - niveau 4.indb 13

27/07/2021 10:58 2/07/2021 11:35

PBZ MODULE 1 ONDERSTEUNEN BIJ DE PERSOONLIJKE VERZORGING

3 A A N DAC H T S P U N T E N Sarita gaat mevrouw Strijbos helpen bij de persoonlijke, lichamelijke (hygiënische) verzorging. Ze heeft al geconstateerd dat ze de persoonlijke verzorging geheel moet overnemen. Het is belangrijk om dit altijd in overleg met de zorgvrager te doen.

Vorm tweetallen en bespreek samen de vraag.

Met welke aandachtspunten kan Sarita nog meer rekening houden voorafgaand aan en tijdens de persoonlijke verzorging?

14

Untitled-1 Traject V&V16 - Persoonlijke basiszorg - niveau 4.indb 14

27/07/2021 10:58 2/07/2021 11:35

Traject

21 11:35

ORIËNTATIE

4 M O E I L I J K E WO O R D E N I N D E Z E M O D U L E In deze module kunnen woorden voorkomen waarvan je de betekenis nog niet kent. Dit kunnen beroepswoorden of vaktaalwoorden zijn die je nog nooit eerder hebt gelezen. Zorg ervoor dat je ze begrijpt en kunt gebruiken in de module. Als je de woorden begrijpt, is het gemakkelijker om opdrachten in deze module te maken.

Noteer tijdens het lezen van de theorie de woorden die je niet begrijpt. Geef van elk woord de betekenis en een voorbeeldzin.

Woord

Betekenis

Voorbeeldzin

Tip: In de begrippenlijst van deze module vind je alvast een selectie van vaktaalwoorden die met deze module te maken hebben.

15

Untitled-1 Traject V&V17 - Persoonlijke basiszorg - niveau 4.indb 15

27/07/2021 10:58 2/07/2021 11:35

1

PBZ MODULE 1 ONDERSTEUNEN BIJ DE PERSOONLIJKE VERZORGING

Bouw en functie van huid, slijmvliezen en gebit 1 LEERDOELEN

• • •

Je kunt uitleggen wat de bouw, de structuren en de functie van de huid zijn.

Je kunt uitleggen wat de bouw is van de borsten, de nagels en het gebit.

Je kunt uitleggen wat de functie is van de slijmvliezen.

De lichamelijke verzorging is een belangrijk onderdeel van het werk van een verpleegkundige. Je hebt individueel contact met de zorgvrager, waardoor je veel over zijn gezondheidstoestand te weten komt. Bij lichamelijke verzorging gaat het om de verzorging van de huid, de haren, de slijmvliezen en het gebit. Om te kunnen beoordelen of iets normaal of afwijkend is, moet je op de hoogte zijn van de bouw en functie van deze onderdelen van het lichaam. In dit hoofdstuk komen de huid, de slijmvliezen en het gebit aan bod.

1.1

Huid

•

De huid is het grootste orgaan van het lichaam en een van de belangrijkste. Dit orgaan heeft een aantal zeer belangrijke functies; deze dragen ertoe bij dat je goed kunt functioneren. Daarnaast is er een directe relatie met de huid en je uiterlijk.

Hoewel je er niet heel veel aan kan doen, is voor veel mensen een mooie huid een gezondheidsideaal waar ze erg veel geld in steken.

1.1.1

Functies van de huid •

In de huid bevinden zich zogenoemde receptoren waarmee je pijn, druk, warmte en koude kan voelen (tasten). Hierdoor kan de huid het lichaam vroegtijdig waarschuwen voor mogelijke schadelijke invloeden van buitenaf. Het vermogen deze verschillende zaken te kunnen waarnemen maakt van de huid een veelzijdig orgaan met een verscheidenheid aan functies.

•

Lichaamstemperatuur regelen. Als de lichaamstemperatuur daalt, wordt de doorbloeding van de huid minder. Er wordt dan minder warmte aan de omgeving afgegeven en de huid ziet bleek. Wanneer de lichaamstemperatuur te hoog dreigt te worden, verhoogt de doorbloeding van de huid. Er wordt dan meer warmte aan de omgeving afgegeven en de huid ziet rood. De lichaamstemperatuur wordt ook beïnvloed door de zweetklieren. Door verdamping van transpiratievocht gaat er lichaamswarmte verloren en daalt de lichaamstemperatuur.

Stoffen uitscheiden. De huid scheidt vocht uit in de vorm van transpiratie. In transpiratievocht zitten zouten en afbraakproducten. De belangrijkste functie van zweetklieren is het regelen van de lichaamstemperatuur.

Lichaam beschermen tegen schadelijke invloeden van buitenaf, zoals schadelijke stoffen, bacteriën, zonnestralen of een (ongewenst) contact met een (hard) voorwerp.

16

Untitled-1 Traject V&V18 - Persoonlijke basiszorg - niveau 4.indb 16

27/07/2021 10:58 2/07/2021 11:35

Traject

21 11:35

BOUW EN FUNCTIE VAN HUID,SLIJMVLIEZEN EN GEBIT

•

•

Vet opslaan in het onderhuids bindweefsel.

Dit vet dient als een buffervoorraad (vetreserves) voor het lichaam. Wie wil afvallen, moet deze vetreserves gebruiken.

Vormen van vitamine D. Deze vitamine helpt bij de afzetting van kalkzouten in groeiend botweefsel. Het is dus belangrijk voor de groei en het behoud van botten en tanden. Vitamine D wordt door het lichaam gevormd onder invloed van ultraviolette straling van het zonlicht via de huid. Overigens zit vitamine D ook in sommige voedingsmiddelen, zoals vette vis en boter.

1

huid, maar op oudere leeftijd zakt de huid uit. Er ontstaan rimpels, doordat de huidvezels hun elasticiteit verliezen. Overigens is de veroudering van de huid bij ieder mens heel verschillend. Daarnaast spelen erfelijkheid en genetische aanleg een rol bij het uiterlijk van de huid.

De huid (cutis) bestaat, van buiten naar binnen, uit de volgende lagen: • opperhuid (epidermis); • lederhuid (dermis); • onderhuids bindweefsel (hypodermis, subcutis).

Opperhuid (epidermis) De buitenste laag van de huid, de opperhuid, is opgebouwd uit twee lagen: de hoornlaag en de kiemlaag. De kiemlaag wordt ook wel moederlaag (stratum basale) of slijmlaag genoemd.

De hoornlaag (stratum corneum) bestaat uit miljoenen dode en verhoornde cellen. Dagelijks worden er hoorncellen afgestoten. Dat de hoorncellen worden afgestoten, is goed te zien als de gebruinde huid na de vakantie weer bleker wordt: de (oude, gebruinde) hoorncellen worden dan langzaamaan vervangen door nieuwe

1.1.2 Bouw van de huid De huid is taai en buigzaam en vernieuwt zich voortdurend. De oppervlakte is ruim anderhalve vierkante meter. Het dunste stukje huid, de oogleden, is maar een halve millimeter dik. Het dikste stukje huid zit op de voetzolen en kan wel vijf millimeter dik zijn. De huid zelf is een rekbare en plooibare bekleding van het lichaam, vooral boven de gewrichten. De huid herstelt zich als de spanning verdwijnt, bijvoorbeeld na een zwangerschap. Jonge mensen hebben een soepele, strakke

Figuur 1.1 De huid is opgebouwd uit verschillende lagen © Ad Gruter

17

Untitled-1 Traject V&V19 - Persoonlijke basiszorg - niveau 4.indb 17

27/07/2021 10:58 2/07/2021 11:35

1

PBZ MODULE 1 ONDERSTEUNEN BIJ DE PERSOONLIJKE VERZORGING

(niet-gebruinde) cellen. Vanuit de kiemlaag groeit de hoornlaag steeds weer aan. De cellen van de kiemlaag delen zich voortdurend. Zo vermenigvuldigen ze zich. In het begin zijn het kubusvormige epitheelcellen. Als ze naar boven schuiven, worden ze platter, want onderweg verliezen ze vocht en verdwijnt hun celkern. Uit het protoplasma van die cellen wordt de hoornstof gevormd. Zo ontstaat de hoornlaag die uiteindelijk wordt afgestoten.

In de cellen van de kiemlaag zitten korrels pigment die de kleur van de huid bepalen en je, samen met de dikte van de huid, beschermen tegen te sterke werking van de stralen van de zon.

geslacht, erfelijkheid en ras spelen hierbij een belangrijke rol.

Elke haarfollikel staat in verbinding met een klier: de talgklier. De talgklieren scheiden een olieachtige stof (talg) af. Dankzij de talg blijven haar en huid soepel en kan de huid geen water opzuigen, waardoor de huid wordt beschermd tegen het binnendringen van micro-organismen. Sommige mensen hebben last van overmatige talgproductie, waardoor bijvoorbeeld puistjes (acne) kunnen ontstaan.

Onderhuids bindweefsel Het onderhuids bindweefsel (subcutis) vormt de verbinding tussen de opperhuid/lederhuid en de botten/spieren. Onderhuids bindweefsel is losmazig weefsel en voor een groot deel gevuld met vet. Daarnaast bevat het ook veel bloedvaten en zenuwvezels. Het vet is reservevoedsel, dient als beschermlaag en zorgt voor warmte-isolatie.

Onderhuids bindweefsel is dikker op bijvoorbeeld de billen, bovenbenen en bovenarmen. Het percentage vet is bij vrouwen meestal hoger dan bij mannen. Overigens speelt ook het eetpatroon een belangrijke rol bij de hoeveelheid onderhuids vet. Vooral de laatste decennia vormt dit een groeiend probleem in de samenleving. Het voedingspatroon van veel mensen leidt ertoe dat veel mensen ongezond zwaar zijn.

Lederhuid (dermis) De lederhuid bestaat uit bindweefselcellen met veel elastische vezels. De grens tussen de opperhuid en lederhuid is zeer grillig. De opperhuid dringt diep in de lederhuid via de haren, talgklieren en zweetklieren. Omgekeerd dringen fijne zenuwuiteinden uit de lederhuid de opperhuid binnen. De lederhuid is een bindweefselachtige, plooibare laag met veel bloedvaten en zenuwen.

De cellen van de opperhuid worden gevoed vanuit de bloedvaten in de lederhuid. De opperhuid zelf bevat geen bloedvaten. In de lederhuid zitten niet alleen de zweetklieren, talgklieren en haarwortels, maar ook de uiteinden van de zenuwen voor het voelen van pijn en temperatuur.

De zweetklieren geven zweet of transpiratievocht af aan het huidoppervlak. Ze zorgen voor een verkoelende werking. Transpiratievocht bestaat voor 99% uit water met daarin opgelost zouten, zuren en afbraakproducten, zoals ureum en melkzuur.

Bijna het hele lichaam is bedekt met haren en haartjes. Elke haar heeft een wortel. Deze wortel zit in een speciale schacht: de haarfollikel.

Deze haarfollikel dringt tot diep in de lederhuid door. Aan de onderzijde wordt de haar gevoed door een haarvat. Aan de meeste haartjes zit een spiertje. Wanneer die spiertjes samentrekken, gaan de haartjes rechtop staan: kippenvel.

Dit gebeurt automatisch bij kou. De 'vacht' om het lichaam is bij kippenvel dikker en houdt zo de warmte beter vast. De hoeveelheid en het soort haar is per persoon verschillend. Leeftijd,

1.1.3 Borsten De borstklieren worden bij mannen en vrouwen aangelegd. Bij vrouwen ontwikkelen de borstklieren zich tot borsten. Dit gebeurt onder invloed van hormonen tijdens de puberteit. De borsten bestaan uit een hoeveelheid melkklieren die diep in de huid liggen en beschermd worden door vetweefsels. Elke borstklier bestaat uit kwabjes (ook wel trosjes genoemd) die melk kunnen produceren na de geboorte van een baby. Het klierweefsel bestaat uit ongeveer twintig kwabjes. Deze melk wordt verzameld in een netwerk van buisjes die naar de tepel voeren.

Rond de tepel zitten speciale talgkliertjes die de tepel bevochtigen. Ze zijn te zien als kleine zwellinkjes in de tepelhof. Overigens bestaat 18

Untitled-1 Traject V&V20 - Persoonlijke basiszorg - niveau 4.indb 18

27/07/2021 10:58 2/07/2021 11:35

Traject

21 11:35

BOUW EN FUNCTIE VAN HUID,SLIJMVLIEZEN EN GEBIT

1.2

een volgroeide borst slechts voor een klein deel uit borstklierweefsel. Buiten de zwangerschap bestaat een borst voor het grootste deel uit veten bindweefsel. zijaanzicht

rechterborst

1

Slijmvliezen

De binnenkant van het lichaam staat in verbinding met de buitenkant van het lichaam. Deze verbinding wordt gemaakt door gangen en openingen, zoals de mond, de neus, de anus en de vagina. De gangen en openingen zijn bekleed met slijmvlies.

Ze bevatten cellen die slijm produceren, waardoor de vliezen vochtig blijven. Dit is noodzakelijk, want daardoor functioneren de slijmvliezen goed.

vooraanzicht

onderhuids vetweefsel grote borstspier klierlobje melkgangen ophangbanden

1.3

ribben

Gebit

Figuur 1.2 Een dwarsdoorsnede van de borstklier van

Een volwassene heeft 32 gebitselementen (tanden en kiezen). Zowel de bovenkaak als de onderkaak bestaat uit twee kaakhelften. In iedere kaakhelft zitten, van voor naar achter, de volgende gebitselementen: • twee snijtanden; • een hoektand; • twee valse kiezen; • drie ware kiezen.

een vrouw © Gemma Stekelenburg

1.1.4 Nagels Nagels zijn hoornplaatjes die dienen als bescherming. De nagel ligt op een nagelbed. Een nagelwal houdt de nagel op zijn plaats. Een nagelriem beschermt de nagel aan de achterkant. Onder de huid, aan de achterkant van de nagel, ligt de nagelwortel. Vanuit de nagelwortel groeit de nagel in de lengte. Vanuit het nagelbed groeit de nagel dikker, doordat er hoorncellen afgezet worden.

Het bleke halve maantje aan het uiteinde van de nagel ontstaat door lucht onder de doorzichtige nagel.

In het melkgebit ontbreken de ware kiezen. Het melkgebit heeft dus twintig tanden en kiezen.

Een zuigeling krijgt de eerste (onder)tandjes als hij ongeveer zes maanden oud is. Als de tandjes doorkomen, is dat vaak pijnlijk. Een baby is daardoor meestal nogal huilerig. Vaak is kwijlen een voorteken dat er tandjes komen. Tussen zijn zesde en twaalfde levensjaar wisselt een mens het melkgebit voor het blijvende gebit.

De snijtanden, hoektanden en kiezen hebben ieder een eigen functie tijdens het eten: • De snijtanden hebben een scherpe bovenkant, waardoor ze geschikt zijn om stukken van voedsel af te bijten.

• De hoektanden zijn scherpe puntige tanden die taai voedsel, zoals vlees, klein kunnen maken.

• De valse en ware kiezen zijn grote vierkante 'molenstenen' die het voedsel vermalen.

Figuur 1.3 Nagelstructuur © Gemma Stekelenburg

Al deze gebitselementen, de tong en het speeksel (van de speekselklieren) samen maken van het eten in de mond een vochtige prop of ze verdunnen het, waardoor het gemakkelijker is door te slikken.

19

Untitled-1 Traject V&V21 - Persoonlijke basiszorg - niveau 4.indb 19

27/07/2021 10:58 2/07/2021 11:35

1

PBZ MODULE 1 ONDERSTEUNEN BIJ DE PERSOONLIJKE VERZORGING

•

• • Figuur 1.4 Het gebit © Ad Gruter

•

fors gat in de tanden door cariës geeft veel pijn, omdat daardoor een open verbinding met de pulpa ontstaat. In dat geval kan gemakkelijk een ontsteking van de pulpa (pulpitis) optreden die zich uit door onder meer hevige pijn en druken klopgevoeligheid van de tand. Als men de tand wil behouden kan een wortelkanaalbe­ handeling een oplossing bieden.

Wortel. Bij de wortelpunt treden de vaten en zenuwen de holte van de tand binnen. Bij kinderen is de opening van de wortelpunt nog erg ruim, terwijl bij ouderen deze nagenoeg gesloten kan zijn als gevolg van het continue afzetten van dentine of tandbeen.

Bloedvaten. Zorgen voor transport van voeding- en bouwstoffen naar de tand of kies.

Zenuwen. Vervoeren signalen van en naar de hersenen, bijvoorbeeld bij pijn.

Kaakbot. De plaats waarin de tand of kies verzonken is; het zorgt voor de nodige steun.

1.3.1 De tand van buiten naar binnen Elke tand bestaat uit de volgende onderdelen: • Glazuur. Het tandglazuur is de witte, vrijwel doorzichtige, buitenste laag van een tand of kies. Het bestaat volledig uit mineralen.

Levende cellen, bloedvaten of zenuwbanen zijn er niet in het glazuur.

• Tandbeen. Net onder het glazuur bevindt zich het tandbeen ofwel dentine. Tanden en kiezen bestaan voor het grootste deel uit dit levende, harde weefsel. Het tandbeen, vooral bij de overgang naar het glazuur, is gevoelig voor aanraken, temperatuursveranderingen, zoet, zuur, enzovoort. De kleur van een tand of kies wordt in hoofdzaak bepaald door de kleur en dikte van het tandbeen. Het tandbeen schijnt door het vrijwel doorzichtige glazuur heen. Elk mens heeft zijn eigen gebitskleur, aangezien de kleur van het tandbeen erfelijk bepaald is. Hoektanden hebben van nature een iets gelere kleur, omdat ze een dikkere laag tandbeen bevatten.

• Wortelvlies (parodontaal ligament). Dit vormt de verbinding tussen kaak en tand.

• Pulpa (tandmerg) is het binnendeel van de tand. Pulpaweefsel bestaat uit losmazig bindweefsel, is doorbloed en heeft zenuwen. Een

Figuur 1.5 De anatomie van een tand © Ad Gruter

20

Untitled-1 Traject V&V22 - Persoonlijke basiszorg - niveau 4.indb 20

27/07/2021 10:58 2/07/2021 11:35

Traject

21 11:35

BOUW EN FUNCTIE VAN HUID,SLIJMVLIEZEN EN GEBIT

1

BEGR IJP JE D E THEORIE? Geef bij iedere stelling aan of deze juist of onjuist is.

Juist

Onjuist

1 Vitamine C wordt in de huid gevormd onder invloed van zonlicht.

◯

◯

2 Pigmentkorrels bevinden zich in de opperhuid.

◯

◯

3 De buitenste laag van de lederhuid is de hoornlaag.

◯

◯

4 De talgklieren bevinden zich in de lederhuid.

◯

◯

5 Het onderhuidse bindweefsel bestaat voor een groot deel uit vet.

◯

◯

6 De lengtegroei van de nagels vindt vanuit het nagelbed plaats.

◯

◯

7 Het tandbeen wordt in zijn geheel bedekt door tandglazuur.

◯

◯

8 Receptoren in de huid nemen temperatuursveranderingen waar.

◯

◯

9 Hoe groter de hoeveelheid pigment, hoe meer kans op huidkanker als gevolg van de zon.

◯

◯

10 Als je je prikt aan een scherp voorwerp, veroorzaken de kleine bloedvaatjes in de opperhuid een bloeding.

◯

◯

11 Kippenvel heeft als functie het lichaam te beschermen tegen kou.

◯

◯

12 Topsporters hebben meestal weinig onderhuids bindweefsel.

◯

◯

13 Het vetpercentage is bij vrouwen meestal hoger dan bij mannen.

◯

◯

14 De hoeveelheid borstklierweefsel van een vrouw neemt sterk af na het stoppen met borstvoeding.

◯

◯

15 Slijmvliezen hebben een beschermende functie, omdat met het slijm afvalstoffen uitgescheiden worden.

◯

◯

16 Kiezen hebben als functie het voedsel door te bijten.

◯

◯

17 Glazuur bestaat voor 50% uit mineralen.

◯

◯

18 De oorzaak van gevoelige tanden is gelegen in de pulpa.

◯

◯

21

Untitled-1 Traject V&V23 - Persoonlijke basiszorg - niveau 4.indb 21

27/07/2021 10:58 2/07/2021 11:35

2

PBZ MODULE 1 ONDERSTEUNEN BIJ DE PERSOONLIJKE VERZORGING

Hulp bieden bij de hygiënische verzorging 2 LEERDOELEN

• • • •

Je kunt samenvatten waar je rekening mee houdt bij het overnemen van de hygiënische verzorging met betrekking tot zelfregie en zelfredzaamheid.

Je kunt uitleggen wat de aandachtspunten zijn bij de huid-, haar-, oog-, mond-, oor- en nagelverzorging en verzorging van de genitaliën bij een zorgvrager.

Je kunt uitleggen waar je rekening mee houdt bij het aan- en uittrekken van therapeuthisch elastische kousen bij een zorgvrager.

Je kunt uitleggen waar je rekening mee houdt op welke plaats je de zorgvrager hygiënisch verzorgt.

De hygiënische verzorging is de verzorging van de huid, de slijmvliezen, de haren, het gebit en de nagels. De hygiënische verzorging van een kind wordt in de eerste levensjaren volledig door de ouder of verzorger gedaan. Naarmate het kind ouder wordt, neemt zijn zelfstandigheid toe. Hij gaat steeds meer zelf de hygiënische verzorging doen, totdat er sprake is van volledige zelfzorg. Soms gaat het mis met de zelfzorg door bijvoorbeeld een beperking of ouderdom en kan de ouder, verzorger of de mantelzorg deze zorg niet meer ondersteunen.

De hygiënische verzorging moet dan ondersteund of overgenomen worden door deskundige zorgverleners. Vaak moet je als verpleegkundige dan de hygiënische verzorging van een zorgvrager geheel of gedeeltelijk overnemen.

Je hebt hierbij ook de taak om de familie of mantelzorg van de zorgvrager in te schakelen. Je zult dus moeten onderzoeken wat de wensen zijn. De wens van de zorgvrager komt hierbij op de eerste plaats en daarna die van de familie of mantelzorg. In dit hoofdstuk wordt besproken waar je allemaal rekening mee moet houden tijdens de persoonlijke verzorging van een zorgvrager.

2.1

Doel van de hygiënische verzorging

Het doel van de hygiënische verzorging is een bijdrage te leveren aan het optimaal functioneren van de mens, zowel lichamelijk, sociaal als psychisch.

De hygiënische verzorging van de mens heeft invloed op: • het lichamelijk functioneren; • het sociaal functioneren; • het psychisch welbevinden.

Lichamelijk functioneren Een goede hygiëne heeft een gunstige invloed op de gezondheid van het lichaam. Het helpt bij het goed functioneren van het lichaam. Slechte verzorging van het gebit bijvoorbeeld, kan leiden tot 22

Untitled-1 Traject V&V24 - Persoonlijke basiszorg - niveau 4.indb 22

27/07/2021 10:58 2/07/2021 11:35

Traject

21 11:35

HULP BIEDEN BIJ DE HyGIëNISCHEVERZORGING

tandbederf en door een vieze huid heb je eerder kans op infecties.

2.2 Hygiënische verzorging van de volwassene

Sociaal functioneren De zelfzorg kan van invloed zijn op de omgang met anderen. Een goed verzorgd gebit zal door de meeste mensen positief gewaardeerd worden, maar een zwerver die zich wekenlang niet heeft gewassen, zal in een volle treincoupé geen geliefd gezelschap zijn.

2.2.1 Aandachtspunten

2

Als de zelfzorg en mantelzorg tekortschieten, neem je als verpleegkundige de hygiënische verzorging geheel of gedeeltelijk over. De volgende aspecten zijn belangrijk. Als verpleegkundige: • ga je na hoeveel hulp nodig is; • ga je na of de zorgvrager begeleid moet worden naar volledige of gedeeltelijke zelfstandigheid; • houd je rekening met schaamtegevoelens van de zorgvrager; • ben je er zeer alert op dat de zorgvrager zich niet 'bekeken' voelt en laat je de zorgvrager niet onnodig bloot liggen; • neem je maatregelen, zoals het sluiten van de deur of de gordijnen, zodat andere mensen niet onverwacht kunnen binnenkomen of naar binnen kunnen kijken; • neem je maatregelen, zoals het wassen van handen en werken met kortgeknipte nagels, om beschadiging of infectie bij de zorgvrager te voorkomen; • houd je rekening met de hygiënische gewoonten van de zorgvrager. Deze gewoonten hangen samen met factoren als: • cultuur: volgens de islam bijvoorbeeld is het scheren van okselharen en schaamharen bij mannen en vrouwen een hygiënische maatregel; • gezin: ieder gezin heeft zijn eigen gewoonten bij de hygiënische verzorging; sommige mensen gebruiken bijvoorbeeld uitsluitend vochtige toiletdoekjes en willen geen droog toiletpapier; • beroep: een vrachtwagenchauffeur zal een andere behoefte aan hygiënische verzorging hebben dan een pedicure, een professioneel sporter een andere behoefte dan een computerprogrammeur; • klimaat: bij warm weer is de behoefte aan een wasbeurt groter dan bij koud weer; • voorzieningen: in Nederland beschikken de meeste mensen over een douche of bad, voor mensen met een beperking zijn deze voorzieningen niet altijd geschikt;

Figuur 2.1 Een onverzorgd uiterlijk heeft invloed op het

sociaal functioneren © Hollandse Hoogte / Manon Bruininga

Psychisch welbevinden Na een wasbeurt voelen mensen zich ook vaak geestelijk opgeknapt. Zelfs aan zeer zieke mensen is te merken dat ze zich na een wasbeurt fitter voelen.

K LA A R VO OR HET BEZOEK Mevrouw Grobbé is 82 jaar en woont in een verpleeghuis. Vandaag is het haar verjaardag en krijgt ze bezoek van haar kinderen en kleinkinderen. Vandaag wil mevrouw Grobbé graag extra mooie kleding aan en er goed verzorgd uitzien.

Verpleegkundige Kim helpt mevrouw Grobbé met douchen, aankleden en tanden poetsen. 'Zal ik u opmaken?', vraagt Kim. Mevrouw Grobbé begint te stralen.

'Dat zou ik wel heel leuk vinden, dat deed ik vroeger ook altijd. Ik voel mij dan altijd extra feestelijk.' Nadat Kim mevrouw Grobbé opgemaakt heeft, zit mevrouw Grobbé op haar versierde stoel in de woonkamer. Ze is klaar om haar bezoek te ontvangen!

23

Untitled-1 Traject V&V25 - Persoonlijke basiszorg - niveau 4.indb 23

27/07/2021 10:58 2/07/2021 11:35

2 • • •

PBZ MODULE 1 ONDERSTEUNEN BIJ DE PERSOONLIJKE VERZORGING

economie: bezuinigen op energiekosten kunnen van invloed zijn op lichaamshygiëne; bewegingspatroon: iemand die veel sport, doucht zich waarschijnlijk vaker dan iemand die nauwelijks beweegt; gezondheid: veranderingen in de gezondheidstoestand kunnen hygiënische gewoonten veranderen. Bijvoorbeeld bij ouderen die niet meer elke dag willen douchen, omdat dit te vermoeiend is.

gebruiken. Meestal heeft de zorgvrager deze zelf.

Bij een huid met een slechte doorbloeding kan het gebruik van afwisselend koud en warm water nuttig zijn. De wasbeurt op zich heeft al een stimulerende invloed op de bloedsomloop. Afwisselend koud en warm water geeft een extra stimulans.

Uitgangspunten bij het wassen Bij iedere wasbeurt gelden de volgende twee uitgangspunten: • Werk van boven naar beneden.

• Werk van schoon naar vuil.

2.2.2 Huidverzorging Hygiënische verzorging is van belang voor het goed functioneren van de huid. De functies van de huid zijn bij iedere persoon gelijk, maar de eigenschappen niet. De huid kan vet zijn of juist zeer droog, iemand kan een dikke huid hebben of juist een tere, zeer gevoelige huid.

Is het niet mogelijk volgens deze uitgangspunten te werken, wees dan extra alert op de hygiëne, bijvoorbeeld door extra handdoeken en washandjes te gebruiken. Tijdens de wasbeurt zijn een goede observatie en rapportage van belang.

Die observatie moet gericht zijn op: • verbaal en non-verbaal gedrag van de zorgvrager; • toestand van de huid, bijvoorbeeld allergieën, bultjes of ontstekingen; • kleur van de huid, bijvoorbeeld bleek of juist rood, verkleuring naar geel of blauw, pigmentveranderingen; • elasticiteit van de huid (huidturgor); • algemene conditie, bijvoorbeeld beweeglijkheid, vermoeidheid en pijn.

Persoonlijke wensen Voordat je een zorgvrager helpt met wassen, inventariseer je eerst de persoonlijke wensen van de zorgvrager over: • de plaats van de verzorging (douche, bad, wastafel, bed); • watertemperatuur; • gebruik van zeep of andere reinigingsmiddelen; • bijzondere huidverzorging (lotions); • bijzondere aandachtspunten (bijvoorbeeld pijn); • hulpmiddelengebruik (bijvoorbeeld een washandje).

Afdrogen Na de wasbeurt is goed afdrogen belangrijk, vooral in de huidplooien zoals in de liezen of onder de borsten. Als de huid vochtig blijft, kunnen er in de huidplooien smetten (intertrigo) ontstaan. Intertrigo is een veelvoorkomende huidaandoening. Het zijn rode plekken in de huidplooien. Door warmte, vocht en wrijving kunnen ze langzaam verergeren en geïnfecteerd raken door een huidschimmel. Wees alert op smetten bij zorgvragers: • met overgewicht; • met diabetes; • met verminderde weerstand; • die veel transpireren; • die incontinent zijn; • met contracturen.

Eigenschappen van de huid Voor een vette, vervuilde huid is zeep meestal onmisbaar, want zeep heeft een reinigende en ontvettende werking. Voor een zeer droge huid is het beter om weinig of geen zeep te gebruiken. Gebruik je toch een zeep, dan is een vette zeep het best.

Een droge, schrale huid gaat eerder stuk, waardoor de huid niet meer optimaal functioneert. Onder normale omstandigheden gebruik je liever geen desinfecterende zeep. De huid bevat nuttige bacteriën en die gaan dood door de desinfecterende stoffen. Er zijn tegenwoordig talloze middelen om een droge, schrale huid in een zo goed mogelijke conditie te houden. Naast zeep zijn er ook veel middelen die je in bad en/of onder de douche kunt 24

Untitled-1 Traject V&V26 - Persoonlijke basiszorg - niveau 4.indb 24

27/07/2021 10:58 2/07/2021 11:35

Traject

21 11:35

HULP BIEDEN BIJ DE HyGIëNISCHEVERZORGING

Bij smetten is de geïrriteerde huid rood. Wordt dit niet behandeld, dan kan de huid stukgaan. Als de huid stuk is, is ze zeer gevoelig voor infecties. Vooral een bepaald soort gist (candida) dat zich op de huid bevindt, kan infecties veroorzaken. Zijn smetten geïnfecteerd met candida, dan kunnen witte plekken ontstaan die erg jeuken. Soms komt er ook een onaangename geur vrij. Je kunt smetten proberen te voorkomen met de volgende maatregelen: • Regelmatig wassen en vooral goed deppend drogen van de huid. Is de zorgvrager gevoelig voor smetten, gebruik dan geen of een pH-neutrale (zuurgraad neutrale) zeep.

• Bij incontinentie direct verschonen, wassen en drogen.

• Dun aanbrengen van barrièrespray, barrière­ zalf of zinkoxide FNA (zinkolie) en een van de volgende materialen tussen de huidplooien leggen: scheurlinnen, non-wovengaas of Engels pluksel.

• De zorgvrager adviseren om katoenen kleding te dragen.

• De zorgvrager adviseren goed aansluitende maar niet knellende onderkleding te dragen.

• Voorkomen dat de zorgvrager onnodig transpireert (niet te hoge omgevingstemperatuur).

• Alert zijn bij lichaamshoudingen waarbij huidlagen lange tijd tegen elkaar aanliggen (zo nodig vaker ondersteunen bij het wisselen van houding).

2

In fase 2 is de huid intact, maar hij ziet er felrood en glanzend uit. Er kan sprake zijn van jeuk en een schrijnend of branderig gevoel. Breng zinkoxide FNA, barrièrecrème of barrièrespray op de huid aan.

In fase 3 kunnen de volgende verschijnselen optreden: • kapotte, nattende, felrode of ontvelde huid; • weke huid; • scherpe rode wondlijn; • schrijnend, branderig gevoel.

Breng zinkoxide FNA op de huid aan. Breng in overleg met je leidinggevende of de arts ook een antischimmelpreparaat aan. Deze twee middelen kunnen gemengd worden. Smeer ze op de ruwe kant van Engels pluksel.

In fase 4 is de huid kapot. Er is een witte, gele of groene verkleuring. Er kan ook een onaangename geur zijn. Deze verschijnselen wijzen op een infectie met candida. De behandeling is hetzelfde als in fase 3. Het is raadzaam om een deskundige te raadplegen, bijvoorbeeld een wondverpleegkundige.

Bij alle fasen van smetten is een goede observatie van de huid van belang. Rapporteer je observatiegegevens en besteed daarbij ook aandacht aan de effecten van de behandeling. Roep tijdig de hulp in van een deskundige, bijvoorbeeld als de smetten snel verergeren, en bij twijfel over de juiste verzorging.

Neem bij smetten altijd preventieve maatregelen die van belang zijn voor de zorgvrager. De verdere verzorging is afhankelijk van de ernst van smetten.

De minst ernstige vorm is fase 1 en de meest ernstige vorm fase 4.

In fase 1 is de huid intact en lichtrood van kleur.

Er kan sprake zijn van jeuk en een schrijnend of branderig gevoel. In fase 1 zijn preventieve maatregelen voldoende.

TOC H MA A R E V E N I NS P EC TE RE N Meneer Jacobs is 82 jaar en woont nog zelfstandig thuis. Hij kan zichzelf nog goed redden, maar krijgt wel drie keer in de week hulp met douchen vanwege valgevaar.

Thuiszorgverpleegkundige Simon heeft vandaag dienst en gaat naar meneer Jacobs.

Figuur 2.2 Smetten: fase 1, 2, 3 en 4 © Wikimedia CC 25

Untitled-1 Traject V&V27 - Persoonlijke basiszorg - niveau 4.indb 25

27/07/2021 10:58 2/07/2021 11:35

Deze uitgave is onderdeel van Traject, dé methode voor de zorgopleidingen Verzorgende-IG en Mbo-Verpleegkundige. Deze uitgave bevat een licentie voor de online leeromgeving.

Traject is gebaseerd op de kwalificatiedossiers 2020 voor de opleidingen Verzorgende-IG en Mbo-Verpleegkundige. In deze kwalificatiedossiers hebben de CanMEDS-rollen een belangrijke plek gekregen, net als technologie en is er meer aandacht voor de zorgvrager en zijn eigen regie en welzijn. Traject sluit aan op de kwalificatiedossiers met actueel en vernieuwend materiaal dat is ontwikkeld in samenwerking met docenten en experts uit het werkveld.

Persoonlijke basiszorg

Traject bestaat uit: - theorieboeken, inclusief een licentie voor de online leeromgeving; - een online leeromgeving met verwerkingsopdrachten, praktijksituaties, beroepsvaardigheden, zelftoetsen, evaluatie- en reflectieopdrachten.

Traject is modulair opgebouwd. Deze uitgave bestaat uit meerdere modules. Elke module heeft een vaste opbouw. In deze uitgave zijn de volgende onderdelen terug te vinden: - Een korte praktijksituatie met oriëntatieopdrachten om voorkennis te activeren.

- Actuele theorie die alle benodigde basiskennis en achtergrondinformatie bevat bij de betreffende werkprocessen. De theorie bevat veel voorbeelden uit de beroepspraktijk.

- Begrijp je de theorie; stellingen waarmee de student controleert of zij de theorie voldoende beheerst.

- Een begrippenlijst.

Bovenstaande onderdelen zijn ook opgenomen in de online leeromgeving. Daarnaast bevat de online leeromgeving bij iedere module de volgende onderdelen: - Een grote variëteit aan verwerkingsopdrachten met directe feedback.

- Praktijksituatie(s) met CanMEDS-rollen. Dit zijn realistische beschrijvingen van situaties uit de beroepspraktijk inclusief opdrachten gekoppeld aan CanMEDS-rollen, houdingsaspecten, vaardigheden en kenniselementen.

- Beroepsvaardigheden met opdrachten en BPV-opdrachten voor het stapsgewijs aanleren van communicatieve, instrumenteel-technische en sociaal-agogische vaardigheden.

- Door de module heen zijn allerlei evaluatie- en reflectieopdrachten opgenomen.

- Een zelftoets waarmee de student zelfstandig kan beoordelen of zij de stof beheerst.

- Een moduletoets die de docent kan inzetten om te beoordelen of de studenten de stof voldoende beheersen.

Wil je weten welke materialen er nog meer beschikbaar zijn bij Traject?

Kijk dan op https://www.thiememeulenhoff.nl/mbo/zorg/traject.

Auteurs: C.M. Broeshart J. Dijkstra M.B.J. Linssen P.A.M. Mocking S.M.T. Sackers K. van Schaik A. Velthuis Eindredactie: C.M. Louz

Untitled-1 28 MBO_Traject_VP_PersoonlijkeBasiszorg_N4_DRUK.indd All Pages

27/07/2021 10:58