Traject Zorg | Persoonlijke basiszorg niveau 3

VERZORGENDE IG NIVEAU 3

Untitled-1 1

Persoonlijke basiszorg

27/07/2021 10:21 2/07/2021 12:02

Untitled-1 2

27/07/2021 10:21

Traject

A&F

MOD ULE PBZ

1

Persoonlijke basiszorg

Auteurs C.M. Broeshart J. Dijkstra M.B.J. Linssen P.A.M. Mocking S.M.T. Sackers K. van Schaik A. Velthuis Eindredactie C.M. Louz

Untitled-1 Traject V&V3- Persoonlijke basiszorg - niveau 3.indb 1

27/07/2021 10:21 2/07/2021 11:29

Colofon Auteurs

Over ThiemeMeulenhoff

C.M. Broeshart J. Dijkstra M.B.J. Linssen P.A.M. Mocking S.M.T. Sackers K. van Schaik A. Velthuis

ThiemeMeulenhoff ontwikkelt zich van educatieve uitgeverij tot een learning design company. We brengen content, leerontwerp en technologie samen. Met onze groeiende expertise, ervaring en leeroplossingen zijn we een partner voor scholen bij het vernieuwen en verbeteren van onderwijs. Zo kunnen we samen beter recht doen aan de verschillen tussen lerenden en scholen en ervoor zorgen dat leren steeds persoonlijker, effectiever en efficiënter wordt.

Samen leren vernieuwen.

Eindredactie R.F.M. van Midde

Met medewerking van A. Liedtke-van Eijck N. van Os

Fotografie omslag Peter Bak, Rotterdam

Omslagontwerp Studio Fraaj, Rotterdam

Vormgeving binnenwerk Studio Michelangela

Opmaak binnenwerk Crius Group, Hulshout

www.thiememeulenhoff.nl ISBN 978 90 06 95282 7 Derde druk, eerste oplage, 2021 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2021 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Deze uitgave is volledig CO2-neutraal geproduceerd.

Het voor deze uitgave gebruikte papier is voorzien van het FSC®-keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.

Untitled-1 Traject V&V4- Persoonlijke basiszorg - niveau 3.indb 2

27/07/2021 10:21 2/07/2021 11:29

Traject

21 11:29

Voorwoord Deze uitgave is onderdeel van Traject, dé methode voor de zorgopleidingen Verzorgende-IG en Mbo-Verpleegkundige. Deze uitgave bevat een licentie voor de online leeromgeving.

Traject is gebaseerd op de kwalificatiedossiers 2020 voor de opleidingen Verzorgende-IG en Mbo-Verpleegkundige. In deze kwalificatiedossiers hebben de CanMEDS-rollen een belangrijke plek gekregen, net als technologie en is er meer aandacht voor de zorgvrager en zijn eigen regie en welzijn. Traject sluit aan op de kwalificatiedossiers met actueel en vernieuwend materiaal dat is ontwikkeld in samenwerking met docenten en experts uit het werkveld.

Traject bestaat uit: • theorieboeken, inclusief een licentie voor de online leeromgeving; • een online leeromgeving met verwerkingsopdrachten, praktijksituaties, beroepsvaardigheden, zelftoetsen, evaluatie- en reflectieopdrachten.

Traject is modulair opgebouwd. Deze uitgave bestaat uit meerdere modules. Elke module heeft een vaste opbouw. In deze uitgave zijn de volgende onderdelen terug te vinden: • Een korte praktijksituatie met oriëntatieopdrachten om voorkennis te activeren.

• Actuele theorie die alle benodigde basiskennis en achtergrondinformatie bevat bij de betreffende werkprocessen. De theorie bevat veel voorbeelden uit de beroepspraktijk.

• Begrijp je de theorie; stellingen waarmee de student controleert of zij de theorie voldoende beheerst.

• Een begrippenlijst.

Bovenstaande onderdelen zijn ook opgenomen in de online leeromgeving. Daarnaast bevat de online leeromgeving bij iedere module de volgende onderdelen: • Een grote vari teit aan verwerkingsopdrachten met directe feedback.

• Praktijksituatie(s) met CanMEDS-rollen. Dit zijn realistische beschrijvingen van situaties uit de beroepspraktijk inclusief opdrachten gekoppeld aan CanMEDS-rollen, houdingsaspecten, vaardigheden en kenniselementen.

• Beroepsvaardigheden met opdrachten en BPV-opdrachten voor het stapsgewijs aanleren van communicatieve, instrumenteel-technische en sociaal-agogische vaardigheden.

• Door de module heen zijn allerlei evaluatie- en reflectieopdrachten opgenomen.

• Een zelftoets waarmee de student zelfstandig kan beoordelen of zij de stof beheerst.

• Een moduletoets die de docent kan inzetten om te beoordelen of de studenten de stof voldoende beheersen.

We wensen alle studenten en docenten veel plezier en succes met het werken met Traject.

Amersfoort 2021, Auteurs, redactie en uitgever

3

Untitled-1 Traject V&V5- Persoonlijke basiszorg - niveau 3.indb 3

27/07/2021 10:21 2/07/2021 11:29

PBZ

Inhoudsopgave

Module 1

Ondersteuning bij de persoonlijke verzorging

Het gedrag van Jolanda maakt je onzeker 12 1 Bouw en functie van huid, slijmvliezen en gebit 16 1.1 Huid 16 1.2 Slijmvliezen 19 1.3 Gebit 19 Begrijp je de theorie? 21 2 Hygiënische verzorging 22 2.1 Doel van de hygiënische verzorging 22 2.2 Hygiënische verzorging van de volwassene 23 2.3 Plaatsen waar hygiënische verzorging wordt uitgevoerd 2.4 De persoonlijke verzorging van een baby 36 Begrijp je de theorie? 39 3 Complicaties door onvoldoende lichaamsbeweging 40 3.1 Decubitus 40 3.2 Contracturen 45 3.3 Osteoporose 47 3.4 Trombose 47 3.5 Longontsteking 47 3.6 Obstipatie 48 3.7 Smetplekken 48 3.8 Blaasontsteking 48 Begrijp je de theorie? 49 Begrippen 50

Module 2

11

35

Hulp bieden bij de opname van voeding en vocht

Mevrouw Lindeman is een lekkerbek 54 1 Spijsvertering 58 1.1 Spijsverteringsstelsel 58 1.2 Mond 59 1.3 Slokdarm 60 1.4 Maag 60 1.5 Twaalfvingerige darm 61 1.6 Lever 62 1.7 Alvleesklier 63 1.8 Dunne darm 63 1.9 Dikke darm 65 Begrijp je de theorie? 67 2 Zorg voor de voeding 68 2.1 Voeding van de volwassene 68 2.2 Eten en drinken voor de zuigeling, peuter en kleuter 2.3 Vochtbalans 76 Begrijp je de theorie? 78

53

72

4

Untitled-1 Traject V&V6- Persoonlijke basiszorg - niveau 3.indb 4

27/07/2021 10:21 2/07/2021 11:29

Traject

21 11:29

3 Voeding bij ziekte 79 3.1 Aandachtspunten 79 3.2 Voeding bij koorts 80 3.3 Voeding bij darmproblemen 80 3.4 Voedselovergevoeligheid 82 3.5 Slikproblemen 82 3.6 Ondervoeding 83 Begrijp je de theorie? 85 4 Dieetleer 86 4.1 Schijf van Vijf 4.2 Diëtist 87 4.3 Diëten 87 4.4 Voedingsadviezen voor mensen met diabetes mellitus 4.5 De taak van de verzorgende 93 Begrijp je de theorie? 94 Begrippen 95

Module 3

91

Hulp bieden bij de uitscheiding 97

Meneer Van Vliet heeft last van buikpijn 98 1 Uitscheidingsstelsel 102 1.1 Stofwisseling 102 1.2 Uitscheidingsorganen 103 1.3 Urinewegstelsel 103 Begrijp je de theorie? 106 2 Urine 107 2.1 Urine observeren 107 2.2 Aanpassingen van het toilet 111 2.3 Hulp bieden bij urineren 111 2.4 Urine-incontinentie 113 Begrijp je de theorie? 118 3 Feces 119 3.1 Feces observeren 119 3.2 Hulp bieden bij defeceren 121 3.3 Defecatieproblemen 122 Begrijp je de theorie? 127 4 Transpiratie, menstruatie, sputum en braaksel 4.1 Transpiratie 128 4.2 Menstruatie 130 4.3 Sputum 131 4.4 Braaksel 132 Begrijp je de theorie? 134 Begrippen 135

128

5

Untitled-1 Traject V&V7- Persoonlijke basiszorg - niveau 3.indb 5

27/07/2021 10:21 2/07/2021 11:29

PBZ

Module 4

Hygiënisch en ergonomisch verantwoord werken 139

Saskia beoordeelt de ergonomische omstandigheden op de afdeling 140 1 De leefomgeving van de zorgvrager 144 1.1 Eisen aan de leefomgeving 144 1.2 De omgeving van de zorgvrager met een lichamelijke beperking 147 1.3 De omgeving van de zieke 147 Begrijp je de theorie? 149 2 Infectieleer 150 2.1 Wat zijn micro-organismen? 150 2.2 Infectieziekten 152 2.3 Micro-organismen uitschakelen 155 Begrijp je de theorie? 157 3 Voorschriften voor hygiënisch werken 158 3.1 Waarom hygiënisch werken? 158 3.2 Beschermen en beschermd worden 161 Begrijp je de theorie? 163 4 Voorschriften voor veilig werken 164 4.1 Veiligheid in samenhang met de zorgsituatie 164 4.2 Opbouw van protocollen en voorschriften 167 Begrijp je de theorie? 168 5 Ergonomisch verantwoord werken 169 5.1 Arbowetgeving 169 5.2 Probleeminventarisatie 170 5.3 Richtlijnen ergonomie 171 Begrijp je de theorie? 176 6 Milieuvoorschriften 177 6.1 Milieu en gezondheid 177 6.2 Milieubeleid 177 6.3 Zorg en milieu 178 6.4 Richtlijnen ter bescherming van het milieu 178 Begrijp je de theorie? 180 Begrippen 181

Module 5

Zorg voor de bedden 183

Mevrouw Keizer hecht veel waarde aan het uitzicht vanuit haar bed 1 Het bed van de zorgvrager 188 1.1 Het bed van de zorgvrager 188 1.2 De bedinventaris 191 1.3 Hulpmiddelen in en om het bed 191 1.4 Het opmaken van het bed 194 1.5 Het bed van een baby of peuter 196 Begrijp je de theorie? 197 Begrippen 198

184

6

Untitled-1 Traject V&V8- Persoonlijke basiszorg - niveau 3.indb 6

27/07/2021 10:21 2/07/2021 11:29

Traject

21 11:29

Module 6

Hulp bieden bij mobiliteitsproblemen 199

Je helpt mevrouw Verburg in een prettiger houding in bed 1 Bewegingsapparaat 204 1.1 Bewegen 204 1.2 Botten 204 1.3 Lichamelijke klachten 213 Begrijp je de theorie? 216 2 Tillen en verplaatsen 217 2.1 Uitgangspunten voor verplaatsingstechnieken 217 2.2 Verplaatsingstechnieken 220 2.3 Ondersteunen bij het lopen 232 Begrijp je de theorie? 237 3 Gezond, comfortabel, veilig in bed 238 3.1 Houdingen in bed 238 3.2 Zintuigstimulering in bed 242 Begrijp je de theorie? 243 4 Domotica en robotica voor wonen en zorg 244 4.1 Domotica 244 4.2 Domotica in de zorg 244 4.3 Robots in de zorg 245 Begrijp je de theorie? 247 Begrippen 248 Bijlage 250

Module 7

200

Begeleiden bij dagbesteding 253

Je wilt de dagbesteding van Coby bespreekbaar maken 254 1 Wat is dagbesteding? 258 1.1 Dagbesteding in het dagelijks leven 258 1.2 Vier aspecten 259 1.3 Een leven lang 262 1.4 Menselijke behoefte 266 1.5 Dagbesteding in de zorg 267 Begrijp je de theorie? 271 2 De betekenis van dagbesteding voor de zorgvrager en zorgverlener 2.1 Passende dagbesteding 272 2.2 Structuur 277 2.3 Vraaggericht werken 280 2.4 Activiteiten, middelen, materialen 283 2.5 De verzorgende: netwerker en samenwerker 289 Begrijp je de theorie? 290 Begrippen 291

272

7

Untitled-1 Traject V&V9- Persoonlijke basiszorg - niveau 3.indb 7

27/07/2021 10:21 2/07/2021 11:29

PBZ

Module 8

Vitale functies en slaap-waakritme 293

Yvonne heeft geen griep, maar een hartafwijking 294 1 Bloedsomloop, hartslag en bloeddruk 298 1.1 Hart 298 1.2 Bloedvaten 300 1.3 Hartslag 302 1.4 Bloeddruk 305 Begrijp je de theorie? 310 2 Observatie van de lichaamstemperatuur 311 2.1 Lichaamstemperatuur 311 2.2 Afwijkende waarden 316 Begrijp je de theorie? 322 3 Ademhalingsstelsel en de observatie ervan 323 3.1 Wat is ademhaling? 323 3.2 Werking van de ademhaling 327 Begrijp je de theorie? 330 4 Lichaamsgewicht en de observatie ervan 331 4.1 Observeren van het lichaamsgewicht 331 Begrijp je de theorie? 334 5 Bevordering van het slaap-waakritme 335 5.1 Slaap 335 5.2 Slaapstoornissen 338 5.3 Slaapgewoonten 339 5.4 Voorwaarden voor een goede slaap 339 5.5 Adviezen aan slechte slapers 340 5.6 Problemen bij slecht en/of onregelmatig slapen 341 5.7 Slaapmiddelen 341 Begrijp je de theorie? 343 Begrippen 344

Module 9

Eerste hulp verlenen 345

Meneer Klomp wordt onwel in het bijzijn van zijn dochter 1 EHBO 350 1.1 De stappen van EHBO 350 1.2 Verbandmiddelen bij EHBO 354 Begrijp je de theorie? 360 2 Eerste hulp verlenen 361 2.1 Huidbeschadigingen 361 2.2 Bloedingen 363 2.3 Shock 365 2.4 Beschadigingen van het bewegingsapparaat 366 2.5 Ademhalingsstoornissen 367 2.6 Hersenletsel 369 2.7 Vergiftigingen 371 2.8 Vreemde voorwerpen in het lichaam 372 Begrijp je de theorie? 374

346

8

Untitled-1 Traject V&V10 - Persoonlijke basiszorg - niveau 3.indb 8

27/07/2021 10:21 2/07/2021 11:29

Traject

21 11:29

3 Reanimatie 375 3.1 De keten van overleving 375 3.2 Oorzaken van een circulatiestilstand 376 3.3 Herkennen van een reanimatiesituatie 377 3.4 Toepassen van borstcompressies en beademingen 379 3.5 Gebruik van de AED 381 3.6 Reanimatie buiten en binnen zorgorganisaties 383 3.7 Reanimatiebeleid 385 Begrijp je de theorie? 387 Begrippen 388

Module 10

Palliatieve terminale zorg 389

Anja is ongeneeslijk ziek 390 1 Bevorderen van welzijn en comfort 394 1.1 Wat is palliatieve terminale zorg? 394 1.2 Kwaliteit van leven 396 1.3 Symptoombestrijding en voorkomen van complicaties 398 Begrijp je de theorie? 408 2 Terminale zorgvragers: zorgrelatie en dilemma's 409 2.1 Omgaan met de sociale omgeving 409 2.2 Wensen omtrent het levenseinde 412 2.3 Levensovertuiging en de terminale zorgvrager 417 2.4 Intensieve zorgrelatie 418 Begrijp je de theorie? 420 3 Samenwerking in de palliatieve terminale zorg 421 3.1 Palliatieve zorgorganisaties 421 3.2 Palliatieve terminale zorg is interdisciplinaire zorg 422 3.3 Ontwikkelingen in de palliatieve terminale zorg 424 Begrijp je de theorie? 426 Begrippen 427

Module 11

De laatste levensfase 429

Je hebt de zorg voor de terminaal zieke meneer Cagliari 1 De dood in onze samenleving 434 1.1 Plaats van de dood in de samenleving 434 1.2 Dood en levensbeschouwing 436 Begrijp je de theorie? 438 2 De terminale fase 439 2.1 Ziek-zijn als opgave 439 2.2 De waarheid vertellen 441 2.3 Gesprek ontlopen 442 Begrijp je de theorie? 444 3 De beleving tijdens het sterven 445 3.1 Fasen in het stervensproces 445 3.2 Rituelen bij het sterven 447 3.3 Stervenden verzorgen 447 Begrijp je de theorie? 451

430

9

Untitled-1 Traject V&V11 - Persoonlijke basiszorg - niveau 3.indb 9

27/07/2021 10:21 2/07/2021 11:29

PBZ

4 Sterven en dood 452 4.1 Sterven en dood 452 4.2 Het stervensproces 453 4.3 Lichamelijke aspecten 455 4.4 Aspecten van de zorg voor stervenden 456 4.5 Zorg voor de sociale omgeving van de stervende 4.6 Zorg voor de overledene 460 4.7 Afwikkelen van procedures 461 Begrijp je de theorie? 463 5 Psychosociale zorg na het overlijden 464 5.1 Vlak na het overlijden 464 5.2 Rouwproces bij nabestaanden 466 Begrijp je de theorie? 471 Begrippen 472

Register

458

473

10

Untitled-1 Traject V&V12 - Persoonlijke basiszorg - niveau 3.indb 10

27/07/2021 10:21 2/07/2021 11:29

Traject

21 11:29

PBZ MOD ULE

1

Ondersteuning bij de persoonlijke verzorging Je doet het dagelijks: jezelf wassen, aankleden en het verzorgen van je haar of huid. Waarschijnlijk sta je er helemaal niet zo bij stil, maar er komt meer kijken bij persoonlijke verzorging dan je denkt. In alle sectoren waar je stage gaat lopen of gaat werken als verzorgende, kom je in aanraking met persoonlijke verzorging bij zorgvragers. Persoonlijke verzorging bestaat uit meer dan alleen iemand helpen met wassen, aankleden of verzorgen. Deze module gaat dieper in op het begrip persoonlijke verzorging. Daarnaast krijg je uitleg over wat er allemaal bij persoonlijke verzorging komt kijken en waar je rekening mee moet houden.

Auteur J. Dijkstra Eindredactie C.M. Louz

Untitled-1 Traject V&V13 - Persoonlijke basiszorg - niveau 3.indb 11

27/07/2021 10:21 2/07/2021 11:29

PBZ MODULE 1 ONDERSTEUNING BIJ DE PERSOONLIJKE VERZORGING

© Mirador media / Anke Gielen

Het gedrag van Jolanda maakt je onzeker Je bent tweedejaarsstudent verzorgende IG. In het eerste leerjaar heb je je BPV in een zorgcentrum gedaan. De BPV is ruim voldoende beoordeeld. Je loopt nu al een week stage bij de stichting Adamant. Mensen met een beperking hebben daar een zelfstandige woning in een normale woonwijk. In je eerste week heb je kennisgemaakt met alle bewoners en geholpen bij de persoonlijke lichamelijke verzorging. Je leest net het zorgdossier van bewoonster Jolanda, als de telefoon gaat. Jolanda heeft jaren geleden een ongeluk gehad waardoor ze verlamd is geraakt vanaf haar heupen. Je werkbegeleidster Hanneke neemt op: 'Komt in orde, Jolanda. Is het goed als de verzorgende in opleiding komt?' Als Hanneke heeft opgehangen, vraagt ze aan jou: 'Durf jij het aan om Jolanda zelfstandig te wassen? Je moet wel eerst even in haar dossier kijken.' 'Ja, dat wil ik wel doen', antwoord je en je leest het zorgplan van Jolanda verder door.

'Heb je al vaker mensen gewassen?', vraagt Jolanda als je bij haar bent. 'Oh, jawel, op school hebben we veel geoefend. En tijdens mijn vorige stage in een zorgcentrum waste ik heel vaak mensen', reageer je zo rustig mogelijk. 'Nou, dat is mooi', antwoordt Jolanda beslist. 'Dan zul je ook wel allerlei regeltjes geleerd hebben over het wassen. Die kun je bij mij maar beter vergeten, want ik heb mijn eigen regeltjes. Ik wil dat je mijn rug, mijn onderlichaam en mijn benen wast.' Je weet even niet wat je moet zeggen, loopt naar de wastafel en vult een waskom met water. 'Hoe warm wil je het water hebben?', vraag je aan Jolanda. Je zet de waskom op het nachtkastje en legt er twee handdoeken en washandjes naast. Wanneer je de zeep pakt, voel je je ineens behoorlijk onzeker.

12

Untitled-1 Traject V&V14 - Persoonlijke basiszorg - niveau 3.indb 12

27/07/2021 10:21 2/07/2021 11:29

Traject

21 11:29

ORIËNTATIE

1 P E R S O O N L I J K E V E R ZO R G I N G Je gaat Jolanda helpen bij de persoonlijke, lichamelijke (hygiënische) verzorging. Het doel van de hygiënische verzorging is een bijdrage te leveren aan het optimaal functioneren van Jolanda, zowel lichamelijk, sociaal als psychisch.

Leg in je eigen woorden en met behulp van voorbeelden uit wat bedoeld wordt met lichamelijk en sociaal functioneren en psychisch welbevinden in relatie tot de persoonlijke, lichamelijke (hygiënische) verzorging.

2 A A N DAC H T S P U N T E N Je gaat Jolanda helpen bij de persoonlijke (hygiënische) verzorging.

Vorm tweetallen en bespreek samen de volgende vraag.

Met welke (algemene) aandachtspunten houd je rekening voorafgaand aan en tijdens de persoonlijke verzorging?

13

Untitled-1 Traject V&V15 - Persoonlijke basiszorg - niveau 3.indb 13

27/07/2021 10:21 2/07/2021 11:29

PBZ MODULE 1 ONDERSTEUNING BIJ DE PERSOONLIJKE VERZORGING

3 J O L A N DA W E E T WAT Z E W I L Je helpt Jolanda bij de persoonlijke, lichamelijke verzorging. Jolanda weet wat ze wil en heeft haar woordje klaar. 'Je kunt de regeltjes die je geleerd hebt over wassen maar beter vergeten, want ik heb mijn eigen regeltjes. Ik wil dat je mijn rug, mijn onderlichaam en mijn benen wast', zegt Jolanda tegen jou.

Vorm tweetallen.

Beantwoord de volgende vragen.

1. Hoe zouden jullie omgaan met de directheid van Jolanda?

2. Je gaat het onderlichaam van Jolanda wassen. De schaamlippen vereisen speciale aandacht. Welke aandachtspunten voor het wassen van de schaamlippen kennen jullie al?

14

Untitled-1 Traject V&V16 - Persoonlijke basiszorg - niveau 3.indb 14

27/07/2021 10:22 2/07/2021 11:29

Traject

21 11:29

ORIËNTATIE

4 M O E I L I J K E WO O R D E N I N D E Z E M O D U L E In deze module kunnen woorden voorkomen waarvan je de betekenis nog niet kent. Dit kunnen beroepswoorden of vaktaalwoorden zijn die je nog nooit eerder hebt gelezen. Zorg ervoor dat je ze begrijpt en kunt gebruiken in de module. Als je de woorden begrijpt, is het gemakkelijker om opdrachten in deze module te maken.

Noteer tijdens het lezen van de theorie de woorden die je niet begrijpt. Geef van elk woord de betekenis en een voorbeeldzin.

Woord

Betekenis

Voorbeeldzin

Tip: In de begrippenlijst van deze module vind je alvast een selectie van vaktaalwoorden die met deze module te maken hebben.

15

Untitled-1 Traject V&V17 - Persoonlijke basiszorg - niveau 3.indb 15

27/07/2021 10:22 2/07/2021 11:29

1

PBZ MODULE 1 ONDERSTEUNING BIJ DE PERSOONLIJKE VERZORGING

Bouw en functie van huid, slijmvliezen en gebit 1 LEERDOELEN

• • •

Je kunt uitleggen wat de bouw, de structuren en de functie van de huid zijn.

Je kunt uitleggen wat de bouw is van de borsten, de nagels en het gebit.

Je kunt uitleggen wat de functie is van de slijmvliezen.

De lichamelijke verzorging is een belangrijk onderdeel van je werk als verzorgende. Je hebt individueel contact met de zorgvrager, waardoor je veel over zijn gezondheidstoestand te weten komt. Bij lichamelijke verzorging gaat het om de verzorging van de huid, de haren, de slijmvliezen en het gebit. Om te kunnen beoordelen of iets normaal of afwijkend is, moet je op de hoogte zijn van de bouw en functies van deze onderdelen van het lichaam. In dit hoofdstuk komen de huid, de slijmvliezen en het gebit aan bod.

1.1

Huid

De huid is het grootste orgaan van het lichaam en is voor iedereen zichtbaar. Het vertelt veel over iemand. De huid laat bijvoorbeeld zien of je jong of oud bent en van welk ras, en of je het koud of warm hebt. De huid speelt een belangrijke rol bij het leggen van contacten, bijvoorbeeld door de huid van een ander te strelen of iemand een hand te geven. Door de zenuwen in de huid kan een aanraking aanvoelen als aangenaam of onaangenaam. Aan de huid kun je zien hoe iemand zich verzorgt of wat de gezondheidstoestand van iemand is.

1.1.1

•

•

Functies van de huid •

De huid heeft de volgende functies: • Lichaamstemperatuur regelen. De lichaamstemperatuur is gemiddeld 37 °C. Als de lichaamstemperatuur daalt, wordt de doorbloeding van de huid minder. Er wordt dan minder warmte aan de omgeving afgegeven en

•

de huid ziet bleek. Wanneer de lichaamstemperatuur te hoog dreigt te worden, verhoogt de doorbloeding van de huid. Er wordt dan meer warmte aan de omgeving afgegeven en de huid ziet rood. De lichaamstemperatuur wordt ook beïnvloed door de zweetklieren in de huid. Door transpireren gaat er lichaamswarmte verloren.

Stoffen uitscheiden. De huid scheidt vocht uit in de vorm van transpiratie. In transpiratievocht zitten zouten en afbraakproducten. De belangrijkste functie van zweetklieren is het regelen van de lichaamstemperatuur.

Gevoelsprikkels opvangen. In de huid ligt een groot aantal zenuwuiteinden. Door deze zenuwuiteinden kun je warmte, kou, pijn en drukprikkels (tastzin) voelen.

Lichaam beschermen tegen schadelijke invloeden van buitenaf, zoals schadelijke stoffen, bacteriën, zonnestralen of een (ongewenst) contact met een (hard) voorwerp.

Vet opslaan in het onderhuids bindweefsel.

Dit vet dient als een buffervoorraad (vetreser-

16

Untitled-1 Traject V&V18 - Persoonlijke basiszorg - niveau 3.indb 16

27/07/2021 10:22 2/07/2021 11:29

Traject

21 11:29

BOUW EN FUNCTIE VAN HUID, SLIJMVLIEZEN EN GEBIT

•

ves) voor het lichaam. Wie wil afvallen, moet deze vetreserves gebruiken (bijvoorbeeld door meer te bewegen).

Vormen van vitamine D. Deze vitamine helpt bij de afzetting van kalkzouten in groeiend botweefsel. Bij een gebrek aan vitamine D kan de Engelse ziekte (rachitis) ontstaan.

Vitamine D wordt gevormd onder invloed van ultraviolette straling van het zonlicht.

Daarnaast wordt vitamine D ook aan sommige voedingsmiddelen toegevoegd, bijvoorbeeld aan margarine.

1

soepele, strakke huid, maar op oudere leeftijd zakt de huid uit. Er ontstaan rimpels, doordat de huidvezels hun elasticiteit verliezen.

De huid bestaat, van buiten naar binnen, uit de volgende lagen: • opperhuid; • lederhuid; • onderhuids bindweefsel.

Opperhuid De buitenste laag van de huid, de opperhuid, is opgebouwd uit twee lagen: de hoornlaag en de kiemlaag. De kiemlaag noem je ook wel moederlaag of slijmlaag. De hoornlaag bestaat uit miljoenen dode en verhoornde cellen. Dagelijks worden er hoorncellen afgestoten. Dat de hoorncellen worden afgestoten, is goed te zien als je gebruinde huid na de vakantie weer bleker wordt: de (oude, gebruinde) hoorncellen worden dan langzaamaan vervangen door nieuwe (niet-gebruinde) cellen.

Vanuit de kiemlaag groeit de hoornlaag steeds weer aan. De cellen van de kiemlaag delen zich voortdurend. Zo vermenigvuldigen ze zich. In het begin zijn het kubusvormige epitheelcellen. Als

1.1.2 Bouw van de huid De huid is taai en buigzaam en vernieuwt zich voortdurend. De oppervlakte is ruim anderhalve vierkante meter. Het dunste stukje huid, de oogleden, is maar een halve millimeter dik. Op de voetzoelen zit het dikste stuk huid en dat kan vijf millimeter dik zijn. De huid zelf is een rekbare en plooibare bekleding van het lichaam. De huid herstelt zich als de spanning verdwijnt, bijvoorbeeld na een zwangerschap. Jonge mensen hebben een

Figuur 1.1 De huid is het grootste orgaan van het lichaam © Ad Gruter

17

Untitled-1 Traject V&V19 - Persoonlijke basiszorg - niveau 3.indb 17

27/07/2021 10:22 2/07/2021 11:29

1

PBZ MODULE 1 ONDERSTEUNING BIJ DE PERSOONLIJKE VERZORGING

ze naar boven schuiven, worden ze platter, want onderweg verliezen ze vocht en verdwijnt hun celkern. Uit het protoplasma van die cellen wordt de hoornstof gevormd. Zo ontstaat de hoornlaag die uiteindelijk wordt afgestoten.

In de cellen van de kiemlaag zitten korrels pigment. Deze pigmentkorrels bepalen de kleur van de huid en ze beschermen het lichaam tegen te sterke werking van de stralen van de zon.

tige stof (talg) af. Dankzij de talg blijven haar en huid soepel en kan de huid geen water opzuigen.

Onderhuids bindweefsel Het onderhuids bindweefsel vormt de verbinding tussen de opperhuid/lederhuid en de botten/ spieren. Onderhuids bindweefsel is losmazig weefsel en voor een groot deel gevuld met vet.

Dat vet is reservevoedsel, dient als beschermlaag en zorgt voor warmte-isolatie. Onderhuids bindweefsel is dikker op bijvoorbeeld je billen, bovenbenen en bovenarmen. Het percentage vet is bij vrouwen meestal hoger dan bij mannen.

Lederhuid De lederhuid bestaat uit bindweefselcellen met veel elastische vezels. De grens tussen de opperhuid en lederhuid is zeer grillig. De opperhuid dringt diep in de lederhuid via de haren, talgklieren en zweetklieren. Omgekeerd dringen fijne zenuwuiteinden uit de lederhuid de opperhuid binnen. De lederhuid is een bindweefselachtige, plooibare laag met veel bloedvaten en zenuwen.

De cellen van de opperhuid worden gevoed vanuit de bloedvaten in de lederhuid. De opperhuid zelf bevat geen bloedvaten. In de lederhuid zitten niet alleen de zweetklieren, talgklieren en haarwortels, maar ook de uiteinden van de zenuwen voor tast, het voelen van pijn en temperatuur.

De zweetklieren geven zweet of transpiratievocht af aan het huidoppervlak. Ze zorgen voor een verkoelende werking. Transpiratievocht bestaat voor 99 procent uit water met daarin opgelost zouten, zuren en afbraakproducten. Een van de afbraakproducten is ureum; dat is een afbraakproduct van eiwitten.

Bijna het hele lichaam is bedekt met haren en haartjes. Elke haar heeft een wortel. Deze wortel zit in een speciale schacht: de haarfollikel. Deze haarfollikel dringt tot diep in de lederhuid door.

Aan de onderzijde wordt de haar gevoed door een haarvat. Aan de meeste haartjes zit een spiertje. Wanneer die spiertjes samentrekken, gaan de haartjes rechtop staan: kippenvel. Dit gebeurt automatisch bij kou. De 'vacht' om het lichaam is bij kippenvel dikker en houdt zo de warmte beter vast. De hoeveelheid en het soort haar is per persoon verschillend. Leeftijd, geslacht, erfelijkheid en ras spelen hierbij een belangrijke rol.

Elke haarfollikel staat in verbinding met een klier: de talgklier. De talgklieren scheiden een olieach-

1.1.3 Borsten De borstklieren worden bij mannen en vrouwen aangelegd. Bij vrouwen ontwikkelen de borstklieren zich tot borsten. Dit gebeurt onder invloed van hormonen, tijdens de puberteit. De borsten bestaan voor een klein gedeelte uit klierweefsel. Het grootste deel is onderhuids bindweefsel met vetweefsel. zijaanzicht

rechterborst

vooraanzicht

onderhuids vetweefsel grote borstspier klierlobje melkgangen ophangbanden ribben

Figuur 1.2 Een dwarsdoorsnede van de borstklier van

een vrouw © Gemma Stekelenburg

1.1.4 Nagels Nagels zijn hoornplaatjes die dienen als bescherming. De nagel ligt op een nagelbed. Een nagelwal houdt de nagel op zijn plaats. Een nagelriem beschermt de nagel aan de achterkant. Onder de huid, aan de achterkant van de nagel, ligt de nagelwortel. Vanuit de nagelwortel groeit de nagel in de lengte. Vanuit het nagelbed groeit de nagel dikker doordat er hoorncellen afgezet worden.

Het bleke halve maantje aan het uiteinde van de nagel ontstaat door lucht onder de doorzichtige nagel.

18

Untitled-1 Traject V&V20 - Persoonlijke basiszorg - niveau 3.indb 18

27/07/2021 10:22 2/07/2021 11:29

Traject

21 11:29

BOUW EN FUNCTIE VAN HUID, SLIJMVLIEZEN EN GEBIT

1

jes doorkomen, is dat vaak pijnlijk. Een baby is daardoor meestal nogal huilerig. Vaak is kwijlen een voorteken dat er tandjes komen. Tussen zijn zesde en twaalfde levensjaar wisselt een mens het melkgebit voor het blijvende gebit.

De snijtanden, hoektanden en kiezen hebben ieder een eigen functie tijdens het eten: • De snijtanden hebben een scherpe bovenkant, waardoor ze geschikt zijn om stukken van voedsel af te bijten.

• De hoektanden zijn scherpe puntige tanden die taai voedsel, zoals vlees, klein kunnen maken.

• De valse en ware kiezen zijn grote vierkante 'molenstenen' die het voedsel vermalen.

Figuur 1.3 Anatomie van de nagel © Gemma Stekelenburg

1.2

Al deze gebitselementen, de tong en het speeksel (van de speekselklieren) samen maken van het eten in je mond een vochtige prop of ze verdunnen het.

Hierdoor kun je het eten gemakkelijker doorslikken.

Slijmvliezen

De binnenkant van het lichaam staat in verbinding met de buitenkant van het lichaam. Deze verbinding wordt gemaakt door gangen en openingen, zoals de mond, de neus, de anus en de vagina. De gangen en openingen zijn bekleed met slijmvlies. Ze bevatten cellen die slijm produceren, waardoor de vliezen vochtig blijven. Dit is noodzakelijk, want daardoor functioneren de slijmvliezen goed.

1.3

Gebit

Een volwassene heeft 32 gebitselementen (tanden en kiezen). Zowel de bovenkaak als de onderkaak bestaat uit twee kaakhelften. In iedere kaakhelft zitten, van voor naar achter, de volgende gebitselementen: • twee snijtanden; • een hoektand; • twee valse kiezen; • drie ware kiezen.

Figuur 1.4 Het gebit © Ad Gruter

In het melkgebit ontbreken de ware kiezen. Het melkgebit heeft dus twintig tanden en kiezen.

Een zuigeling krijgt de eerste (onder)tandjes als hij ongeveer zes maanden oud is. Als de tand-

De bouw van een tand: • De kroon: deze steekt boven het tandvlees uit.

• De hals: deze wordt door het tandvlees bedekt.

• De wortel: deze ligt in het kaakbeen.

19

Untitled-1 Traject V&V21 - Persoonlijke basiszorg - niveau 3.indb 19

27/07/2021 10:22 2/07/2021 11:29

1

PBZ MODULE 1 ONDERSTEUNING BIJ DE PERSOONLIJKE VERZORGING

Tanden en kiezen zijn opgebouwd uit tandbeen.

De kroon is bedekt met tandglazuur. Dit glazuur is erg hard en beschermt het tandbeen. De tanden hebben een wortel. De kiezen hebben twee of drie wortels. De wortels zijn bedekt met cement.

In het tandbeen bevindt zich de tandholte en het wortelkanaal. Deze zijn gevuld met tandpulpa. Dit is weefsel met bloedvaatjes en zenuwtakjes.

Figuur 1.5 De bouw van een tand © Ad Gruter

20

Untitled-1 Traject V&V22 - Persoonlijke basiszorg - niveau 3.indb 20

27/07/2021 10:22 2/07/2021 11:29

Traject

21 11:29

BOUW EN FUNCTIE VAN HUID, SLIJMVLIEZEN EN GEBIT

1

BEGR IJP JE D E THEORIE? Geef bij iedere stelling aan of deze juist of onjuist is.

Juist

Onjuist

1 Vitamine C wordt in de huid gevormd onder invloed van het zonlicht.

◯

◯

2 Bij een verminderde doorbloeding is de huid rood.

◯

◯

3 De huid is overal even dik.

◯

◯

4 Pigmentkorrels bevinden zich in de opperhuid.

◯

◯

5 De buitenste laag van de lederhuid is de hoornlaag.

◯

◯

6 De talgklieren bevinden zich in de lederhuid.

◯

◯

7 Kippenvel heeft als functie het lichaam te beschermen tegen kou.

◯

◯

8 Het onderhuids bindweefsel bestaat grotendeels uit vet.

◯

◯

9 De lengtegroei van de nagels vindt plaats vanuit het nagelbed.

◯

◯

10 Een volledig gebit van een volwassene bestaat uit 28 tanden en kiezen.

◯

◯

11 Het tandbeen wordt in zijn geheel bedekt door tandglazuur.

◯

◯

21

Untitled-1 Traject V&V23 - Persoonlijke basiszorg - niveau 3.indb 21

27/07/2021 10:22 2/07/2021 11:29

2

PBZ MODULE 1 ONDERSTEUNING BIJ DE PERSOONLIJKE VERZORGING

Hygiënische verzorging 2 LEERDOELEN

• • • •

Je kunt samenvatten waar je rekening mee houdt bij het overnemen van de hygiënische verzorging met betrekking tot zelfregie en zelfredzaamheid.

Je kunt uitleggen wat de aandachtspunten zijn bij de huid-, haar-, oog-, mond-, oor- en nagelverzorging en verzorging van de genitaliën bij een zorgvrager.

Je kunt uitleggen waar je rekening mee houdt bij het aan- en uittrekken van therapeuthisch elastische kousen bij een zorgvrager.

Je kunt uitleggen waar je rekening mee houdt op welke plaats je de zorgvrager hygiënisch verzorgt.

De hygiënische verzorging is de verzorging van de huid, de slijmvliezen, de haren, het gebit en de nagels. De hygiënische verzorging van een kind wordt in de eerste levensjaren volledig door de ouder of verzorger gedaan. Naarmate het kind ouder wordt, neemt zijn zelfstandigheid toe. Hij gaat steeds meer zelf de hygiënische verzorging doen, totdat er sprake is van volledige zelfzorg. Soms gaat het mis met de zelfzorg door bijvoorbeeld een beperking of ouderdom en kan de ouder, verzorger of de mantelzorg deze zorg niet meer geven. De hygiënische verzorging moet dan ondersteund of overgenomen worden door deskundige zorgverleners. Vaak moet jij als verzorgende dan de hygiënische verzorging van een zorgvrager geheel of gedeeltelijk overnemen. Je hebt hierbij ook de taak om de familie of de mantelzorg van de zorgvrager in te schakelen.

Je zult dus moeten onderzoeken wat de wensen zijn. De wens van de zorgvrager komt hierbij op de eerste plaats en daarna die van de familie of mantelzorg. In dit hoofdstuk wordt besproken waar je allemaal rekening mee moet houden tijdens de persoonlijke verzorging van een zorgvrager.

2.1

Doel van de hygiënische verzorging

Lichamelijk functioneren Een goede hygiëne heeft een gunstige invloed op de gezondheid van het lichaam. Het helpt bij het goed functioneren van het lichaam. Slechte verzorging van het gebit bijvoorbeeld, kan leiden tot tandbederf en door een vieze huid heb je eerder kans op infecties.

De hygiënische verzorging van de mens heeft invloed op: • het lichamelijk functioneren; • het sociaal functioneren; • het psychisch welbevinden.

Sociaal functioneren De zelfzorg kan van invloed zijn op de omgang met anderen. Een onverzorgd uiterlijk kan afstotend werken. Een baby bijvoorbeeld met een erg 22

Untitled-1 Traject V&V24 - Persoonlijke basiszorg - niveau 3.indb 22

27/07/2021 10:22 2/07/2021 11:29

Traject

21 11:29

HyGIëNISCHE VERZORGING

2

2.2 Hygiënische verzorging van de volwassene

vieze luier en een vieze neus met groene afscheiding nodigt niet uit tot knuffelen.

2.2.1 Aandachtspunten Een aantal aspecten bij het geheel of gedeeltelijk overnemen van de hygiënische verzorging is belangrijk. Als verzorgende: • ga je na hoeveel hulp nodig is; • ga je na of de zorgvrager begeleid moet worden naar volledige of gedeeltelijke zelfstandigheid; • houd je rekening met schaamtegevoelens van de zorgvrager; • ben je er zeer alert op dat de zorgvrager zich niet 'bekeken' voelt en laat je de zorgvrager niet onnodig bloot liggen; • neem je maatregelen, zoals het sluiten van de deur of de gordijnen, zodat andere mensen niet onverwacht kunnen binnenkomen of naar binnen kunnen kijken; • neem je maatregelen, zoals het wassen van je handen en werken met kortgeknipte nagels, om beschadiging of infectie bij de zorgvrager te voorkomen; • houd je rekening met de hygiënische gewoonten van de zorgvrager. Deze gewoonten hangen samen met factoren als: • cultuur: volgens de islam bijvoorbeeld is het scheren van okselharen en schaamharen bij mannen en vrouwen een hygiënische maatregel; • gezin: ieder gezin heeft zijn eigen gewoonten bij de hygiënische verzorging; sommige mensen gebruiken bijvoorbeeld uitsluitend vochtige toiletdoekjes en willen geen droog toiletpapier; • beroep: een vrachtwagenchauffeur zal een andere behoefte aan hygiënische verzorging hebben dan een pedicure, een professioneel sporter een andere behoefte dan een computerprogrammeur; • klimaat: bij warm weer is de behoefte aan een wasbeurt groter dan bij koud weer; • voorzieningen: in Nederland beschikken de meeste mensen over een douche of bad, voor mensen met een beperking zijn deze voorzieningen niet altijd geschikt; • economie: bezuinigingen op energiekosten kunnen van invloed zijn op lichaamshygiëne;

Figuur 2.1 Een onverzorgd uiterlijk heeft invloed op het

sociaal functioneren © Hollandse hoogte / Manon Bruininga

Psychisch welbevinden Na een wasbeurt voelen mensen zich vaak geestelijk opgeknapt. Zelfs aan zeer zieke mensen is te merken dat ze zich na een wasbeurt fitter voelen.

Het doel van de hygiënische verzorging is dus: de mens lichamelijk, sociaal en psychisch optimaal laten functioneren.

DOUCHEN VOO RDAT BEZO EK KOMT Mevrouw Leenders is 78 jaar en woont nog thuis. Twee keer per dag krijgt ze hulp van de thuiszorg. In de ochtend helpen zij mevrouw Leenders met wassen, aankleden en tanden poetsen. In de avond ondersteunen ze mevrouw Leenders met omkleden voor de nacht en tanden poetsen. Mevrouw Leenders heeft haar gebit altijd goed verzorgd, waardoor ze nog steeds geen gebitsprothese heeft. Daar is ze maar wat trots op! Vandaag is het maandag en wil mevrouw Leenders graag douchen. Vanmiddag komen haar kinderen op bezoek en wil ze er graag goed verzorgd uitzien. Het douchen helpt hierbij, omdat ze zich dan helemaal fris en fruitig voelt.

23

Untitled-1 Traject V&V25 - Persoonlijke basiszorg - niveau 3.indb 23

27/07/2021 10:22 2/07/2021 11:29

2 •

PBZ MODULE 1 ONDERSTEUNING BIJ DE PERSOONLIJKE VERZORGING

gezondheid: veranderingen in de gezondheidstoestand kunnen hygiënische gewoonten veranderen. Bijvoorbeeld bij ouderen die niet meer elke dag willen douchen, omdat dit te vermoeiend is.

Eigenschappen van de huid Naast deze persoonlijke wensen moet je letten op de eigenschappen van de huid. Voor een vette, vervuilde huid is zeep meestal onmisbaar, want zeep heeft een reinigende en ontvettende werking. Voor een zeer droge huid is het beter om weinig of geen zeep te gebruiken. Wil je toch een zeep gebruiken, dan is een vette zeep het best bij een zeer droge huid. Een droge, schrale huid gaat eerder stuk, waardoor de huid niet meer optimaal functioneert. Bij oudere zorgvragers kun je beter weinig zeep gebruiken, want zij hebben vaak een droge huid. Onder normale omstandigheden gebruik je liever geen desinfecterende zeep. De huid bevat nuttige bacteriën en die gaan dood door de desinfecterende stoffen. Een droge, schrale huid blijft in redelijk goede conditie met olie, zalf of lotion. De wasbeurt heeft een stimulerende invloed op de bloedsomloop.

Afwisselend koud en warm water geeft een extra stimulans.

ZOV EEL M O G EL IJK Z EL F BL IJVE N DOEN Meneer Jacobs woont alweer een aantal jaar in een verpleeghuis. Hij is altijd erg op zijn uiterlijk gesteld geweest. Voorheen douchte hij daarom dagelijks. Nu meneer Jacobs wat ouder wordt, is dagelijks douchen te vermoeiend voor hem. Verzorgende Job heeft dagdienst en gaat meneer Jacobs helpen. Meneer Jacobs geeft aan dat hij vandaag niet wil douchen, maar zich wil wassen aan de wastafel. Job doet de deur van de kamer dicht en sluit de gordijnen. Voordat Job meneer Jacobs helpt met douchen, overlegt hij met meneer Jacobs wat hij zelf doet en wat Job moet overnemen. Meneer Jacobs geeft aan dat Job alleen hoeft te helpen bij het wassen van zijn rug, benen en voeten.

E X TRE E M DROG E P L E K K E N Meneer Jacobs is gewend om zich te wassen met lauwwarm water en zonder zeep.

Hij heeft een droge huid en heeft voor de extreem droge plekjes een speciale zalf gekregen van de arts. Job legt deze zalf binnen handbereik, zodat hij de extreem droge plekken in kan smeren, zodra meneer Jacobs zich gewassen heeft.

2.2.2 Huidverzorging Hygiënische verzorging is van belang voor het goed functioneren van de huid. De functies van de huid zijn bij iedere persoon gelijk, maar de eigenschappen niet. De huid kan vet zijn of juist zeer droog, iemand kan een dikke huid hebben of juist een tere, zeer gevoelige huid.

Uitgangspunten bij het wassen Bij iedere wasbeurt gelden de volgende twee uitgangspunten: • Werk van boven naar beneden.

• Werk van schoon naar vuil.

Persoonlijke wensen Voordat je begint met de dagelijkse wasbeurt, inventariseer je eerst de persoonlijke wensen van de zorgvrager over: • watertemperatuur; • zeepgebruik; • bijzondere huidverzorging (lotions); • bijzondere aandachtspunten (bijvoorbeeld pijn).

Is het niet mogelijk volgens deze uitgangspunten te werken, wees dan extra alert op de hygiëne, bijvoorbeeld door extra handdoeken en washandjes te gebruiken. Tijdens de wasbeurt zijn een goede observatie en rapportage van belang.

Je observatie moet gericht zijn op: • verbaal en non-verbaal gedrag van de zorgvrager; 24

Untitled-1 Traject V&V26 - Persoonlijke basiszorg - niveau 3.indb 24

27/07/2021 10:22 2/07/2021 11:29

Traject

21 11:29

HyGIëNISCHE VERZORGING

• • • •

•

toestand van de huid, bijvoorbeeld allergieën, bultjes of ontstekingen; kleur van de huid, bijvoorbeeld bleek of juist rood, verkleuring naar geel of blauw, pigmentveranderingen; elasticiteit van de huid (huidturgor); algemene conditie, bijvoorbeeld beweeglijkheid, vermoeidheid en pijn.

•

2

De zorgvrager adviseren goed aansluitende maar niet knellende onderkleding te dragen.

Voorkomen dat de zorgvrager onnodig transpireert (niet te hoge omgevingstemperatuur).

Neem bij smetten altijd preventieve maatregelen die van belang zijn voor de zorgvrager. De verdere verzorging is afhankelijk van de ernst van smetten.

De minst ernstige vorm is fase 1 en de meest ernstige vorm fase 4.

In fase 1 is de huid intact en lichtrood van kleur.

Er kan sprake zijn van jeuk en een schrijnend of branderig gevoel. In fase 1 zijn preventieve maatregelen voldoende.

In fase 2 is de huid intact, maar ziet er felrood en glanzend uit. Er kan sprake zijn van jeuk en een schrijnend of branderig gevoel. Breng zinkoxide FNA, barrièrecrème of barrièrespray op de huid aan.

In fase 3 kunnen de volgende verschijnselen optreden: • kapotte, nattende, felrode of ontvelde huid; • weke huid; • scherpe rode wondlijn; • schrijnend, branderig gevoel.

Afdrogen Na de wasbeurt is goed afdrogen belangrijk, vooral in de huidplooien. Als de huid vochtig blijft, kunnen er in de huidplooien smetten (intertrigo) ontstaan. Dit is een veelvoorkomende huidaandoening. Het zijn rode plekken in de huidplooien. Door warmte, vocht en wrijving kunnen ze langzaam verergeren en geïnfecteerd raken door een huidschimmel. Wees alert op smetten bij zorgvragers: • met overgewicht; • die veel transpireren; • die incontinent zijn; • met contracturen.

Bij smetten is de geïrriteerde huid rood. Wordt dit niet behandeld, dan kan de huid stukgaan. Als de huid stuk is, is ze zeer gevoelig voor infecties.

Vooral een bepaalde schimmel (candida) kan infecties veroorzaken. Deze schimmel bevindt zich op de huid. Zijn smetten geïnfecteerd met candida, dan kunnen witte plekken ontstaan die erg jeuken. Soms komt er ook een onaangename geur bij vrij. Je kunt smetten proberen te voorkomen met de volgende maatregelen: • Regelmatig wassen en vooral goed deppend drogen van de huid. Is de zorgvrager gevoelig voor smetten, gebruik dan geen of een pH-neutrale (zuurgraad neutrale) zeep.

• Bij incontinentie direct verschonen, wassen en drogen.

• Dun aanbrengen van barrièrespray, barrièrezalf of zinkoxide FNA (zinkolie) en een van de volgende materialen tussen de huidplooien leggen: scheurlinnen, non-wovengaas of Engels pluksel.

• De zorgvrager adviseren om katoenen kleding te dragen.

Breng zinkoxide FNA op de huid aan. Breng in overleg met de leidinggevende of arts ook een antischimmelpreparaat aan. Deze twee middelen kun je mengen. Smeer ze op de ruwe kant van Engels pluksel.

In fase 4 is de huid kapot. Er is een witte, gele of groene verkleuring. Er kan ook een onaangename geur zijn. Deze verschijnselen wijzen op een infectie met candida. De behandeling is hetzelfde als in fase 3. Het is raadzaam om een deskundige te raadplegen, bijvoorbeeld een wondverpleegkundige.

Bij alle fasen van smetten is een goede observatie van de huid van belang. Rapporteer observatiegegevens en besteed daarbij ook aandacht aan de effecten van de behandeling. Roep tijdig de hulp in van een deskundige, bijvoorbeeld als de smetten snel verergeren, en bij twijfel over de juiste verzorging.

25

Untitled-1 Traject V&V27 - Persoonlijke basiszorg - niveau 3.indb 25

27/07/2021 10:22 2/07/2021 11:29

Deze uitgave is onderdeel van Traject, dé methode voor de zorgopleidingen Verzorgende-IG en Mbo-Verpleegkundige. Deze uitgave bevat een licentie voor de online leeromgeving.

Traject is gebaseerd op de kwalificatiedossiers 2020 voor de opleidingen Verzorgende-IG en Mbo-Verpleegkundige. In deze kwalificatiedossiers hebben de CanMEDS-rollen een belangrijke plek gekregen, net als technologie en is er meer aandacht voor de zorgvrager en zijn eigen regie en welzijn. Traject sluit aan op de kwalificatiedossiers met actueel en vernieuwend materiaal dat is ontwikkeld in samenwerking met docenten en experts uit het werkveld.

Persoonlijke basiszorg

Traject bestaat uit: - theorieboeken, inclusief een licentie voor de online leeromgeving; - een online leeromgeving met verwerkingsopdrachten, praktijksituaties, beroepsvaardigheden, zelftoetsen, evaluatie- en reflectieopdrachten.

Traject is modulair opgebouwd. Deze uitgave bestaat uit meerdere modules. Elke module heeft een vaste opbouw. In deze uitgave zijn de volgende onderdelen terug te vinden: - Een korte praktijksituatie met oriëntatieopdrachten om voorkennis te activeren.

- Actuele theorie die alle benodigde basiskennis en achtergrondinformatie bevat bij de betreffende werkprocessen. De theorie bevat veel voorbeelden uit de beroepspraktijk.

- Begrijp je de theorie; stellingen waarmee de student controleert of zij de theorie voldoende beheerst.

- Een begrippenlijst.

Bovenstaande onderdelen zijn ook opgenomen in de online leeromgeving. Daarnaast bevat de online leeromgeving bij iedere module de volgende onderdelen: - Een grote variëteit aan verwerkingsopdrachten met directe feedback.

- Praktijksituatie(s) met CanMEDS-rollen. Dit zijn realistische beschrijvingen van situaties uit de beroepspraktijk inclusief opdrachten gekoppeld aan CanMEDS-rollen, houdingsaspecten, vaardigheden en kenniselementen.

- Beroepsvaardigheden met opdrachten en BPV-opdrachten voor het stapsgewijs aanleren van communicatieve, instrumenteel-technische en sociaal-agogische vaardigheden.

- Door de module heen zijn allerlei evaluatie- en reflectieopdrachten opgenomen.

- Een zelftoets waarmee de student zelfstandig kan beoordelen of zij de stof beheerst.

- Een moduletoets die de docent kan inzetten om te beoordelen of de studenten de stof voldoende beheersen.

Wil je weten welke materialen er nog meer beschikbaar zijn bij Traject?

Kijk dan op https://www.thiememeulenhoff.nl/mbo/zorg/traject.

Auteurs: C.M. Broeshart J. Dijkstra M.B.J. Linssen P.A.M. Mocking S.M.T. Sackers K. van Schaik A. Velthuis Eindredactie: C.M. Louz

Untitled-1 28 MBO_Traject_VIG_PersoonlijkeBasiszorg_N3_DRUK.indd All Pages

27/07/2021 10:22