Traject Zorg | Pathologie

VERZORGENDE IG NIVEAU 3 MBOVERPLEEGKUNDIGE NIVEAU 4

Pathologie Untitled-1 1

Pathologie ver wer kin gsl icen tie

27/07/2021 30/06/2021 11:12 15:32

Untitled-1 2

27/07/2021 11:12

Traject-

A&F MOD ULE PATHOLOGIE

1

Pathologie

Alexander Huygen Herry In den Bosch Imre Krabbenbos Johan van de Minkelis Wim Hendriks

Untitled-1 3 Traject-Zorg_Pathologie-2020.indb 1

27/07/2021 11:12 2/07/2020 11:49

PATHOLOGIE

Colofon Auteurs

Over ThiemeMeulenhoff

Alexander Huygen Herry In Den Bosch Imre Krabbenbos Johan van de Minkelis Wim Hendriks

ThiemeMeulenhoff ontwikkelt zich van educatieve uitgeverij tot een learning design company. We brengen content, leerontwerp en technologie samen. Met onze groeiende expertise, ervaring en leeroplossingen zijn we een partner voor scholen bij het vernieuwen en verbeteren van onderwijs. Zo kunnen we samen beter recht doen aan de verschillen tussen lerenden en scholen en ervoor zorgen dat leren steeds persoonlijker, effectiever en efficiënter wordt.

Vakredactie Wim Hendriks

Samen leren vernieuwen. www.thiememeulenhoff.nl

Redactie Singeling Tekstproducties, Amersfoort

ISBN 978 90 06 95335 0 Eerste druk, tweede oplage, 2021 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2021

Omslagontwerp Studio Fraaj, Rotterdam

Fotografie omslag Shutterstock / Aleksandr Khmeliov I Zonda

Vormgeving Crius Group, Hulshout

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Deze uitgave is volledig CO2-neutraal geproduceerd.

Het voor deze uitgave gebruikte papier is voorzien van het FSC®-keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.

2

Untitled-1 4 Voorwerk.indd 2

27/07/2021 11:12 1/07/2021 13:34

Traject-

21 13:34

Curriculum Wim Hendriks, huisarts

Alexander Huygen, huisarts

Wim Hendriks studeerde na zijn eindexamen hbs-B te Utrecht geneeskunde aan de Katholieke Universiteit van Nijmegen. Na het artsexamen (1977) volgde hij de opleiding tot huisarts aan het Huisartseninstituut in Nijmegen. Van 1979 tot 1988 werkte hij fulltime als huisarts. Vanaf 1988 was hij als docent ziekteleer verbonden aan het College Beroepsonderwijs Amsterdam (mdgo), later het ROC Amsterdam. Hij gaf les aan de opleiding voor verplegenden (VP) en vanaf 1994 was hij tevens docent praktijkscholing aan de opleiding voor doktersassistenten (DA). Sinds 2003 is hij fulltime werkzaam als huisarts in Utrecht.

Alexander Huygen volgde zijn studie medicijnen aan de Vrije Universiteit te Amsterdam en is sindsdien als huisarts werkzaam in Amsterdam.

Van 1988 tot 1998 was hij verbonden als huisartsdocent aan de Vrije Universiteit als opleider van coassistenten. Van 1998 tot 2005 was hij huisartsdocent bij de ‘1ste Lijn Amsterdam’ waar hij verantwoordelijk was voor de nascholingsactiviteiten voor werkers in de eerstelijnsgezondheidszorg. Van 2005 tot 2011 maakte hij deel uit van de Raad van Advies van het artsenlaboratorium ATAL te Amsterdam.

drs. Imre Krabbenbos drs. Herry In den Bosch

Imre Krabbenbos studeerde geneeskunde aan Rijksuniversiteit Groningen, waar hij in 2008 zijn artsenbul behaalde. Hij was werkzaam op de intensive careafdeling van het Medisch Centrum Haaglanden te Den Haag. Tevens verrichtte hij wetenschappelijk onderzoek binnen de pijnbestrijding. Zijn opleiding tot anesthesioloog in het St. Antonius Ziekenhuis te Nieuwegein heeft hij in 2015 afgerond. Momenteel is hij hier als anesthesioloog werkzaam.

Herry In den Bosch behaalde in 1989 zijn diploma fysiotherapie, studeerde in 1993 af als bewegingswetenschapper aan de Vrije Universiteit te Amsterdam en behaalde hier ook zijn didactische aantekening. Van 1993 tot en met 1999 werkte hij als docent pathologie en fysiotherapie in het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie. Hij vervolgde zijn loopbaan als adviseur op het gebied van multidisciplinaire evidence based richtlijnontwikkeling bij het Kwaliteitsinstituut voor de gezondheidszorg CBO en het Landelijk Expertisecentrum Verpleging & Verzorging (LEVV). Naast docent is Herry sinds 2009 ook gecertificeerd trainer en coach, met als aandachtsgebieden communicatieve vaardigheden, teambuilding en persoonlijk leiderschap. Momenteel is hij werkzaam als docent op de lerarenopleiding Gezondheidszorg & Welzijn, Instituut Archimedes, Faculteit Educatie van de Hogeschool Utrecht.

drs. Johan van de Minkelis Johan van de Minkelis studeerde geneeskunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. In 2002 behaalde hij zijn artsenbul. Na op diverse plaatsen werkzaam te zijn geweest als basisarts, begon hij in 2007 met zijn specialisatie in de anesthesiologie en pijngeneeskunde in het St. Antonius ziekenhuis in Nieuwegein, die hij in juli 2012 afrondde. Momenteel is hij als anesthesioloog en pijnspecialist werkzaam in het ElisabethTweesteden Ziekenhuis te Tilburg.

3

Untitled-1 5 Traject-Zorg_Pathologie-2020.indb 3

27/07/2021 11:12 2/07/2020 11:49

PATHOLOGIE

Woord vooraf ‘Pathologie’ maakt deel uit van Traject voor het middelbaar beroepsonderwijs, mbo. Dit lesmateriaal kan worden ingezet binnen de mbo beroepsopleidingen kwalificatieniveau 3 en 4 in de sectoren Zorg en Gezondheidszorg. In deze tweede druk is de opbouw in de vier thema’s veranderd in 15 kleinere modules. De tweede druk is ook volledig beschikbaar in de digitale leeromgeving eDition.

De onderwerpen in het boek zijn waar nodig voorzien van de actuele inzichten in de beschreven ziektebeelden. Het betreft met name veranderingen in onderzoek en behandeling van een ziekte. In enkele modules zijn nieuwe onderwerpen ingevoerd. Dat betreft in het hoofdstuk infectieziekten een beschrijving van de pandemie met het Corona-virus die begon eind 2019 in China. In het hoofdstuk van de gewrichtsziekten is een aanvullende tekst opgenomen over de ziekte jicht.

Het samenspel tussen theorie en beeldmateriaal heeft ertoe geleid dat deze uitgave al sinds de jaren negentig hét naslagmateriaal vormt voor het Gezondheidsonderwijs. De lesmethode bevat de theoretische vakkennis voor de mbo opleiding verpleegkundige en verzorgende. Daarnaast is deze lesmethode inzetbaar voor onder meer opleidingen tot doktersassistent, tandartsassistent en apothekersassistent.

Wij bedanken in het bijzonder de auteurs Herry In den Bosch, Alexander Huygen, Imre Krabbenbos, Johan van de Minkelis en Wim Hendriks voor hun toegewijde inzet bij de totstandkoming van dit boek. Zij hebben veel werk verzet om het boek te actualiseren en het nog beter aan te laten sluiten bij de verschillende doelgroepen.

Wij hopen dat u met plezier zult werken met dit boek. Wanneer u vragen of suggesties heeft, dan waarderen wij het bijzonder wanneer u contact met ons opneemt.

De uitgever

4

Untitled-1 6 Traject-Zorg_Pathologie-2020.indb 4

27/07/2021 11:12 2/07/2020 11:49

Traject-

20 11:49

Inhoudsopgave Module 1

Gezondheid en ziekte

19

1 Zorg voor de gezondheid 21 1.1 Gezondheid 22 1.2 Draagkracht/draaglastmodel 22 1.2.1 Draagkracht 23 1.2.2 Draaglast 24 1.3 Decompensatie 24 1.4 Gezondheidsbevorderende factoren 25 1.5 Gezondheidsbedreigende factoren 26 1.6 Verstoring van de gezondheid 27 1.7 Levensverwachting 27 Samenvatting 27 2 Ziekteverloop 28 2.1 Ontstaan van een ziekte 29 2.2 Verloop van een ziekte 29 2.3 Einde van een ziekte 31 Samenvatting 32 3 Ziekteoorzaken 33 3.1 Ziekte door inwendige oorzaken 34 3.1.1 Erfelijke ziekten 34 3.1.2 Aangeboren niet-erfelijke afwijkingen 3.1.3 Predispositie 37 3.2 Ziekte door uitwendige oorzaken 37 3.2.1 Mechanische oorzaken 37 3.2.2 Fysische oorzaken 37 3.2.3 Chemische oorzaken 38 3.2.4 Verkeerde voeding 39 3.2.5 Biologische oorzaken 40 3.2.6 Allergische oorzaken 41 3.2.7 Nieuwvormingen 42 3.2.8 Psychische oorzaken 42 3.2.9 Sociale oorzaken 42 3.3 Ziekte door onbekende oorzaken 43 Samenvatting 43

Module 2

Ontsteking en afweer

35

45

1 Ontsteking 46 1.1 Wat is een ontsteking? 48 1.2 Oorzaken van een ontsteking 49 1.2.1 Mechanische oorzaken 49 1.2.2 Fysische oorzaken 49 1.2.3 Chemische oorzaken 49 1.2.4 Ziekteverwekkers 50 5

Untitled-1 7 Traject-Zorg_Pathologie-2020.indb 5

27/07/2021 11:12 2/07/2020 11:49

PATHOLOGIE

1.2.5 Immunologische oorzaken 50 Verschijnselen van een ontsteking 50 Vormen van ontsteking 52 Verloop van een ontsteking 52 Afweer 52 Behandeling van een ontsteking 53 Genezing van een ontsteking 53 1.8.1 Regeneratie 53 1.8.2 Littekenvorming 53 Samenvatting 54 2 Afweer en afweerreacties 55 2.1 De afweer van het lichaam 56 2.2 Immunologisch systeem 56 2.2.1 Verschillende afweercellen 56 2.3 Immuniteit 59 2.3.1 Natuurlijke actieve immuniteit 60 2.3.2 Natuurlijke passieve immuniteit 60 2.3.3 Kunstmatige actieve immuniteit 60 2.3.4 Kunstmatige passieve immuniteit 60 2.3.5 Actief versus passief 61 2.4 Vaccinatie 61 2.4.1 Vaccinaties bij volwassenen 62 2.4.2 Risico’s van vaccinaties 63 2.5 Onderzoek 63 2.6 Falende afweer 63 Samenvatting 64 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8

Module 3

Infectieziekten

65

1 Lichaamstemperatuur 67 1.1 Kerntemperatuur en schiltemperatuur 68 1.2 Temperatuurregulatie 68 1.2.1 Waarnemen van temperatuurveranderingen 1.2.2 Regulatie van de lichaamstemperatuur 68 1.3 Meten van de lichaamstemperatuur 69 1.4 Koorts 70 1.5 Verschijnselen van koorts 71 1.6 Koortstypen 71 1.7 Hyperthermie 73 1.8 Hypothermie 74 Samenvatting 75 2 Infectieziekten 76 2.1 Van besmetting tot infectieziekte 77 2.2 Besmettingswegen 78 2.2.1 Cutane infecties 78 2.2.2 Aerogene infecties 78 2.2.3 Enterale infecties 78

68

6

Untitled-1 8 Traject-Zorg_Pathologie-2020.indb 6

27/07/2021 11:12 2/07/2020 11:49

Traject-

20 11:49

2.2.4 Hematogene infecties 79 2.2.5 Genitale infecties 79 2.3 Ontstaan van een infectieziekte 79 2.4 Soorten ziekteverwekkers 80 2.4.1 Dierlijke organismen 80 2.4.2 Plantaardige organismen 81 2.5 Onderzoek naar infecties 87 2.6 Uitbreiding van infecties 87 2.6.1 Flegmone 88 2.6.2 Abces 88 2.6.3 Lymfangitis en lymfadenitis 89 2.6.4 Bacteriëmie en sepsis 90 2.7 Behandeling van infectieziekten 90 2.8 Preventie van infecties 90 2.9 Epidemiologie 91 Samenvatting 96

Module 4

Gezwelleer

97

1 Algemene oncologie 99 1.1 Ontstaan van gezwellen 100 1.2 Gevoeligheid van weefsels 101 1.3 Eigenschappen van gezwellen 101 1.3.1 Benigne gezwellen 101 1.3.2 Maligne gezwellen 101 1.4 Naamgeving van gezwellen 102 1.5 Uitbreiding van gezwellen 103 1.6 Onderzoek van gezwellen 104 1.7 Algemene behandeling van gezwellen 105 1.7.1 Chirurgische therapie 105 1.7.2 Radiotherapie 106 1.7.3 Chemotherapie 106 1.7.4 Hormonale therapie 107 1.7.5 Immunotherapie en doelgerichte therapie 1.8 Tijdens en na de behandeling 108 1.9 Preventie en opsporing 109 Samenvatting 110

Module 5

Slaapstoornissen

107

111

1 Farmacologie 113 1.1 Toedieningsvormen van medicijnen 1.2 Registratie van medicijnen 114 1.3 Opiumwet 115 1.4 Naamgeving van medicijnen 116 1.5 Farmacokinetiek 116 Absorptie 116 1.5.1

114

7

Untitled-1 9 Traject-Zorg_Pathologie-2020.indb 7

27/07/2021 11:12 2/07/2020 11:49

PATHOLOGIE

1.5.2 Distributie 116 1.5.3 Halfwaardetijd 117 1.5.4 Metabolisme 118 1.5.5 Eliminatie 118 1.6 Farmacodynamiek 118 Werkingsmechanisme 118 1.6.1 1.6.2 Competitie en reversibiliteit 119 1.7 Bijwerkingen en interacties 119 1.8 Receptuur 120 Samenvatting 120 2 Slaapstoornissen 121 2.1 De fysiologie van het slapen 122 2.1.1 De vijf slaapstadia 122 2.1.2 Slaapcycli en de biologische klok 123 2.2 Functie van het slapen 124 2.3 Factoren die de slaap beïnvloeden 124 2.3.1 Leeftijd 124 2.3.2 Omgevingsfactoren 125 2.3.3 Invloed van voeding 125 2.3.4 Verstoring van de biologische klok 125 2.4 Slaapstoornissen 126 2.4.1 In- en doorslaapstoornissen 126 2.4.2 Overmatige slaperigheid overdag 128 2.4.3 Behandeling van slaapstoornissen 128 Samenvatting 131

Module 6

Ziekten van bloed, hart en bloedvaten

133

1 Ziekten van bloed en bloedvormende organen 135 1.1 Niet-oncologische hematologie 136 Hemoglobinopathie 136 1.1.1 G6PD-deficiëntie 137 1.1.2 Aplastische anemie 137 1.1.3 Stollingsstoornissen 138 1.1.4 1.2 Oncologische hematologie 141 Leukemie 141 1.2.1 Lymfeklierkanker of lymfomen 143 1.2.2 1.2.3 Multipel myeloom 145 1.2.4 Polycythemia vera 146 Samenvatting 147 2 Hart- en vaatziekten 148 2.1 Arteriosclerose en atherosclerose 149 2.2 Risicofactoren voor hart- en vaatziekten 149 Cholesterol 149 2.2.1 2.2.2 Bloeddruk 151 2.2.3 Veneuze druk 152 2.2.4 Hypertensie 153 8

Untitled-1 10 Traject-Zorg_Pathologie-2020.indb 8

27/07/2021 11:12 2/07/2020 11:49

Traject-

20 11:49

2.2.5 Hypotensie 154 2.2.6 Overige risicofactoren 154 2.3 Ischemie en infarct 155 2.4 Hart 155 2.4.1 Angina pectoris 155 2.4.2 Hartinfarct (myocardinfarct) 157 2.5 Hersenen 158 Transient ischaemic attack (TIA) 158 2.5.1 2.5.2 Cerebrovasculair accident (CVA) 159 2.5.3 Vasculaire dementie 160 2.6 Etalagebenen (claudicatio intermittens) 160 2.7 Trombose 161 Veneuze trombose 162 2.7.1 2.7.2 Arteriële trombose 162 2.8 Embolie 163 2.9 Hartfalen 163 2.10 Hartritmestoornissen 165 2.10.1 Pols 165 2.10.2 Tachycardie en bradycardie 165 2.10.3 Hartblok 166 2.10.4 Boezemfibrilleren 166 2.10.5 Kamerfibrilleren 166 2.10.6 Extrasystole 166 2.11 Cardiovasculair onderzoek 167 Samenvatting 169

Module 7

Ziekten van de luchtwegen

171

1 Hoesten 173 1.1 Hoesten 174 1.1.1 Productieve hoest 174 1.1.2 Niet-productieve hoest 174 1.2 Oorzaken van hoesten 175 1.2.1 Roken 175 1.2.2 Luchtweginfecties 175 1.2.3 COPD en astma bronchiale 176 1.2.4 Vreemd voorwerp in de luchtwegen 1.2.5 Postnasal drip 176 1.2.6 Longgezwellen 176 1.3 Sputum 177 1.3.1 Sputumkleur 177 1.3.2 Bloed ophoesten 177 1.3.3 Sputumkweek 177 1.4 Medicijnen 177 1.4.1 Inhalatiemiddelen 178 1.4.2 Antitussiva 178 1.4.3 Emolliens 178

176

9

Untitled-1 11 Traject-Zorg_Pathologie-2020.indb 9

27/07/2021 11:12 2/07/2020 11:49

PATHOLOGIE

1.4.4 Mucolytica en expectorantia 178 1.4.5 Antibiotica, corticosteroïden en inhalatietherapie 178 Samenvatting 179 2 Ademhalingsproblemen 180 2.1 pO2 en pCO2 181 2.2 Stoornissen in de ventilatie, gaswisseling en perfusie 182 2.2.1 Ventilatie 182 2.2.2 Gaswisseling 183 2.2.3 Perfusie 183 2.3 Respiratoire insufficiëntie 183 2.4 Astma en COPD 184 2.4.1 Asthma bronchiale 184 2.4.2 COPD 186 2.5 Ademfrequentie en ademdiepte 188 2.6 Pneumonie 189 2.7 Pneumothorax 190 2.8 Longcarcinoom 191 Samenvatting 192

Module 8

Ziekten van de spijsvertering

193

1 Braken en slikstoornissen 195 1.1 Braken 196 1.2 Het mechanisme van braken 197 1.3 Oorzaken van braken 198 1.4 Observaties van het braken en aspect van het braaksel 199 1.4.1 Projectielbraken 199 1.4.2 Retentiebraken 199 1.4.3 Aspect van het braaksel 199 1.5 Gevolgen van het braken 200 1.6 Behandeling van braken 200 1.6.1 Vochtbalans en voeding bij aanhoudend braken 201 1.6.2 Medicatie bij aanhoudend braken 201 1.7 Slikstoornissen 202 1.7.1 Slikmechanisme 202 1.7.2 Oorzaken van slikstoornissen 202 1.7.3 Slikproblemen herkennen en de behandeling van slikstoornissen Samenvatting 203 2 Afwijkende ontlastingspatronen 205 2.1 Ontlasting en defecatiepatroon 206 2.2 Aspecten van de feces 206 2.2.1 Consistentie 206 2.2.2 Geur 206 2.2.3 Kleur 207 2.3 Melena 207 2.4 Bloed bij de ontlasting 207 2.5 Steatorroe en het malabsorptiesyndroom 208

204

10

Untitled-1 12 Traject-Zorg_Pathologie-2020.indb 10

27/07/2021 11:12 2/07/2020 11:49

Traject-

20 11:49

2.6 Diarree 210 2.6.1 Acute diarree 210 2.6.2 Chronische diarree 210 2.7 Obstipatie 211 Samenvatting 212 3 Ziekten van het spijsverteringskanaal 213 3.1 Mond- en keelholte 214 3.1.1 Keelafwijkingen 214 3.1.2 Onderzoek van de keel 215 3.2 Slokdarmaandoeningen 215 3.2.1 Refluxziekte 215 3.2.2 Slokdarmkanker 216 3.2.3 Slokdarmspataderen 217 3.2.4 Slokdarmdivertikel 217 3.3 Ziekten van de maag 217 3.3.1 Maagontstekingen 217 3.3.2 Maagzweer of ulcus ventriculi 220 3.3.3 Maagcarcinoom 220 3.4 Ziekten van de dunne darm 221 3.4.1 Aandoeningen van het duodenum 221 3.4.2 Aandoeningen van het jejunum en ileum 3.5 Aandoeningen van de dikke darm 224 3.5.1 Ontstekingen van de dikke darm 224 3.5.2 Spastische dikke darm 225 3.5.3 Diverticulitis 225 3.5.4 Colitis ulcerosa 226 3.5.5 Dikke-darmgezwellen 226 3.5.6 Endeldarm 226 Samenvatting 227

Module 9

222

Ziekten van urinewegen en geslachtsorganen

1 Afwijkende vochtbalans 231 1.1 Verdeling van het water in het lichaam 232 1.2 Waterverplaatsingen in het lichaam 232 1.3 Vochtbalans 234 1.3.1 Regulatie van de vochtbalans in de gezonde situatie 1.3.2 Aldosteron 235 1.3.3 Antidiuretisch hormoon (ADH) 235 1.4 Uitdroging (dehydratie) 236 1.5 Overhydratie 237 1.6 Controle van de vochtbalans 238 1.6.1 Aanleggen van een vochtlijst 238 1.6.2 Wegen 239 1.6.3 Laboratoriumonderzoek 239 Samenvatting 240 2 Urine 241

229

234

11

Untitled-1 13 Traject-Zorg_Pathologie-2020.indb 11

27/07/2021 11:12 2/07/2020 11:49

PATHOLOGIE

2.1 Mictiereflex 242 2.1.1 Afwijkende mictiepatronen 242 2.2 Onderzoek van de urine 243 2.2.1 Macroscopisch onderzoek 243 2.2.2 Microscopisch onderzoek 246 2.2.3 Klinisch-chemisch onderzoek 247 2.2.4 Microbiologisch onderzoek van de urine 248 Samenvatting 249 3 Urinewegen en geslachtsorganen 250 3.1 Urineweginfecties 250 3.1.1 Urethritis 251 3.1.2 Cystitis 251 3.1.3 Pyelonefritis 251 3.1.4 Prostatitis 252 3.2 Urineretentie 252 3.2.1 Acute retentie 252 3.2.2 Chronische retentie 252 3.3 Urine-incontinentie 253 3.3.1 Stressincontinentie 253 3.3.2 Urge-incontinentie 254 3.3.3 Overloopincontinentie en druppelincontinentie (overloopblaas) 3.3.4 Neurogene blaas 255 3.4 Nierschade en nierfalen 257 3.4.1 Atherosclerose en nierschade 257 3.4.2 Hemodialyse 258 3.4.3 Peritoneale dialyse 258 3.4.4 Niertransplantatie 259 3.5 Nierstenen 259 3.6 Afwijkingen aan de prostaat 260 3.6.1 Benigne prostaathyperplasie 260 3.6.2 Prostaatcarcinoom 261 3.7 Blaaskanker 261 3.8 Afwijkingen aan de baarmoeder 262 3.8.1 Baarmoederkanker 262 3.8.2 Cervixcarcinoom 264 3.8.3 Uterus myomatosus 265 Samenvatting 267

Module 10

Gewrichtsziekten

255

269

1 Bewegingsapparaat 271 1.1 Letsels door externe krachten 1.1.1 Distorsie 272 1.1.2 Luxatie 272 1.1.3 Ruptuur 272 1.1.4 Contusie 272 1.1.5 Fractuur 273

272

12

Untitled-1 14 Traject-Zorg_Pathologie-2020.indb 12

27/07/2021 11:12 2/07/2020 11:49

Traject-

20 11:49

1.2 Osteoporose 274 1.3 Reuma 274 1.3.1 Reumatoïde artritis 275 1.3.2 Axiale Spondyloartritis 276 1.4 Artrose 277 1.5 Wekedelenreuma 279 1.6 Jicht 279 Samenvatting 281

Module 11

Huidziekten

283

1 Huid 285 1.1 Wonden 286 1.1.1 Open wonden 286 1.1.2 Decubitus 287 1.1.3 Brandwonden 289 1.1.4 Bevriezing 290 1.2 Wondgenezing 290 1.2.1 Primaire wondgenezing 291 1.2.2 Secundaire wondgenezing 291 1.3 Wondbehandeling 292 1.3.1 Reinigen van de wond 292 1.3.2 Sluiten van de wond 292 1.3.3 Beschermen van de wond 292 1.3.4 Indeling van wonden naar kleur 292 1.3.5 Wondinfectie 293 1.4 Constitutioneel eczeem 294 1.5 Psoriasis 294 1.6 Huidkanker 295 1.6.1 Basaalcelcarcinoom 295 1.6.2 Plaveiselcelcarcinoom 296 1.6.3 Melanoom 296 Samenvatting 297

Module 12

Zenuwstelsel, zintuigen en hormonen

1 Zenuwstelsel 301 1.1 Ziekten van het zenuwstelsel 301 1.1.1 CVA 301 1.1.2 Ziekte van Parkinson 302 1.1.3 Multipele sclerose 302 1.1.4 Epiduraal en subduraal hematoom 1.1.5 Subarachnoïdale bloeding 303 1.1.6 Hernia nuclei pulposi 304 1.1.7 Dwarslaesie 304 1.1.8 Aandoeningen van zenuwen 304 1.1.9 Epilepsie 305

299

303

13

Untitled-1 15 Traject-Zorg_Pathologie-2020.indb 13

27/07/2021 11:12 2/07/2020 11:49

PATHOLOGIE

1.1.10 Tumoren 305 1.2 Pijn en pijnbestrijding 305 1.2.1 Soorten pijn 306 1.2.2 Medicamenteuze pijnbestrijding 1.2.3 Invasieve pijnbestrijding 306 Samenvatting 307 2 Oog en oor 308 2.1 Oog 309 2.1.1 Keratitis 309 2.1.2 Conjunctivitis 309 2.1.3 Bijziend en verziend 309 2.1.4 Staar 310 2.1.5 Glaucoom 311 2.1.6 Netvliesloslating 311 2.1.7 Diabetische retinopathie 312 2.1.8 Kleurenblindheid 312 2.2 Oor 313 2.2.1 Otitis externa 313 2.2.2 Otitis media 313 2.2.3 Slechthorendheid 314 2.2.4 Duizeligheid 315 Samenvatting 316 3 Hormoonstelsel 317 3.1 De hypofyse 317 3.1.1 Ziekten van de hypofyse 318 3.2 De schildklier 318 3.2.1 Hyperthyreoïdie 319 3.2.2 Hypothyreoïdie 319 3.3 De bijnieren 319 3.3.1 Syndroom van Cushing 320 3.3.2 Bijnierschorsinsufficiëntie 320 3.4 De pancreas 320 3.4.1 Diabetes mellitus 321 Samenvatting 323

Module 13

Psychiatrische ziekten

306

325

1 Psychiatrische ziekten 327 1.1 Schizofrenie en andere psychotische stoornissen 1.1.1 Schizofrenie 328 1.1.2 Andere psychotische stoornissen 330 1.2 Stemmingsstoornissen 330 1.2.1 Depressie 331 1.2.2 Manie 331 1.2.3 Bipolaire stoornis 331 1.2.4 Depressie na een bevalling 332 1.3 Angststoornissen 332

328

14

Untitled-1 16 Traject-Zorg_Pathologie-2020.indb 14

27/07/2021 11:12 2/07/2020 11:49

Traject-

20 11:49

1.3.1 Obsessief-compulsieve stoornis 332 1.3.2 Paniekstoornis 333 1.3.3 Fobie 333 1.3.4 Posttraumatische stressstoornis (PTSS) 334 1.4 Persoonlijkheidsstoornissen 334 1.4.1 Borderline persoonlijkheidsstoornis 334 1.4.2 Antisociale persoonlijkheidsstoornis 335 1.5 Eetstoornissen 335 1.5.1 Anorexia nervosa 336 1.5.2 Boulimia nervosa 336 1.6 Verslavingen 336 1.6.1 Heroïne 337 1.6.2 Stimulerende drugs 338 1.6.3 Cannabis 338 1.6.4 Hallucinogenen 338 1.6.5 Benzodiazepinen 338 1.7 Psychische ziekten bij kinderen en jongeren 339 1.7.1 Aandachtstekort met hyperactiviteit (ADHD) 339 1.7.2 Autisme 339 1.7.3 Depressie 340 1.7.4 Gedragsstoornissen 340 1.8 Ouderen met een psychische ziekte 340 1.8.1 Dementie 341 1.8.2 Depressie bij ouderen 341 1.8.3 Paranoïde psychose 341 Samenvatting 342

Module 14

Zwangerschap, bevalling en aangeboren stoornissen

345

1 Zwangerschap en bevalling 347 1.1 De zwangerschap 348 1.1.1 Abnormale zwangerschapsduur 348 1.1.2 Afwijkingen in de foetale groei 348 1.1.3 Hyperemesis gravidarum 349 1.1.4 Hypertensie 349 1.1.5 Placenta praevia 351 1.1.6 Solutio placentae 351 1.2 De bevalling 351 1.2.1 Schouderdystocie 351 1.2.2 Rupturen 352 1.2.3 Foetale nood 352 1.2.4 Vruchtwaterembolie 352 1.3 De kraamperiode 352 1.3.1 Koorts in de kraamperiode 353 1.3.2 Abnormaal bloedverlies 353 1.3.3 Trombose 354 1.3.4 Psychose en depressie 354 15

Untitled-1 17 Traject-Zorg_Pathologie-2020.indb 15

27/07/2021 11:12 2/07/2020 11:49

PATHOLOGIE

Samenvatting 355 2 Congenitale afwijkingen 356 2.1 Chromosomale afwijkingen 357 2.1.1 Syndroom van Down 357 2.1.2 Ziekte van Duchenne 359 2.1.3 Syndroom van Turner 360 2.1.4 Syndroom van Klinefelter 361 2.1.5 Taaislijmziekte 361 2.2 Aangeboren afwijkingen zonder bekende chromosomale afwijkingen 2.2.1 Klompvoet 362 2.2.2 Congenitale heupdysplasie (CHD) 363 2.2.3 Spina bifida of open rug 363 2.3 Aangeboren afwijkingen door invloeden van buitenaf 364 Samenvatting 366

Module 15

Rond het sterven

362

367

1 Laatste levensfase 369 1.1 De laatste levensfase en het stervensproces 369 1.2 Natuurlijke en niet-natuurlijke dood 370 1.3 Besluitvorming in de laatste levensfase 371 1.3.1 Abstineren 371 1.3.2 Palliatieve sedatie 371 1.3.3 Euthanasie 371 1.4 Familie 371 Samenvatting 372 2 Palliatieve zorg 373 2.1 Palliatieve en terminale zorg 373 2.2 Specifieke problemen 374 2.2.1 Obstipatie 374 2.2.2 Pijn 374 2.2.3 Bedlegerigheid 374 2.2.4 Misselijkheid en braken 375 2.2.5 Ademnood 375 2.2.6 Angst en depressie 376 Samenvatting 376 3 Pijnbestrijding 377 3.1 Medicamenteuze behandeling 377 3.1.1 WHO-pijnladder 377 3.1.2 Doorbraakpijn 378 3.1.3 Bijzondere toedieningswegen 378 3.2 Niet-medicamenteuze pijnbestrijding 378 3.3 Invasieve pijnbehandeling 379 3.3.1 Coeliacusblokkade 379 3.3.2 Chordotomie 379 3.3.3 Hypogastricusblokkade 379 3.3.4 Lower End blokkade 380 16

Untitled-1 18 Traject-Zorg_Pathologie-2020.indb 16

27/07/2021 11:12 2/07/2020 11:49

Traject-

20 11:49

Samenvatting 380 4 Euthanasie 381 4.1 De Euthanasiewet 381 4.2 Voorbereiding van de euthanasie 382 4.2.1 Het inschakelen van een SCEN-arts 382 4.3 Uitvoering van de euthanasie 382 4.4 Afhandelen van de euthanasie 383 4.4.1 Het begeleiden van familie 383 4.4.2 Rapportage naar de toetsingscommissie 383 Samenvatting 384 5 Sterven en dood 385 5.1 Doodsoorzaken 385 5.1.1 Natuurlijke dood 386 5.1.2 Niet-natuurlijke dood 386 5.2 Klinische dood 387 5.3 Hersendood 387 5.4 Orgaandonatie en weefseldonatie 388 Samenvatting 389

Register

390

17

Untitled-1 19 Traject-Zorg_Pathologie-2020.indb 17

27/07/2021 11:12 2/07/2020 11:49

18

Untitled-1 20 Traject-Zorg_Pathologie-2020.indb 18

27/07/2021 11:12 2/07/2020 11:49

Traject-

20 11:49

PATHOLOGIE

MOD ULE

1

Gezondheid en ziekte

Alexander Huygen Herry In den Bosch Imre Krabbenbos Johan van de Minkelis Wim Hendriks

Untitled-1 21 Traject-Zorg_Pathologie-2020.indb 19

© iStock / Getty Images Plus / LightFieldStudios

In deze module leer je dat gezondheid een individuele toestand is aan de hand van het draagkracht/draaglastmodel. Wanneer er sprake is van ziekte kan deze vrij onverwacht of heel geleidelijk beginnen. Je leert dat allerlei ontwikkelingen tijdens een ziekte, zoals onder andere complicaties en exacerbaties, het verloop van een ziekte beïnvloeden. Ook de oorzaken van een ziekte komen in deze module aan bod. Je leert dat er een onderscheid gemaakt wordt tussen inwendige (endogene) en uitwendige (exogene) oorzaken van een ziekte.

Denk bijvoorbeeld aan een aangeboren afwijking (endogene oorzaak) en een snijwond (exogene oorzaak).

27/07/2021 11:12 2/07/2020 11:49

1

PATHOLOGIE MODULE 1 GEZONDHEID EN ZIEKTE

© Getty Images / Hispanolistic

Gezondheid en ziekte Gezondheid en ziekte zijn in het leven van de mens belangrijke zaken. Gezondheid wordt bepaald door lichamelijke, geestelijke en maatschappelijke factoren. Gezond voelen is voor veel mensen een vanzelfsprekend iets, tot dat dit gevoel verstoord wordt en een toestand van ziekte ontstaat.

Het eerste hoofdstuk gaat uit van de situatie dat bij een gezond individu er een evenwicht is in draagkracht en draaglast. Draagkracht wordt bepaald door aanleg, conditie, geestelijke en maatschappelijke factoren. Draaglast is de last die een individu te verwerken krijgt door invloeden vanuit het eigen lichaam en door invloeden van buitenaf. Van belang is hoe de mens omgaat met gezondheidsbevorderende en gezondheidsbedreigende factoren.

Het tweede hoofdstuk beschrijft het verloop van een ziekte, die acuut of geleidelijk kan beginnen. Allerlei ontwikkelingen tijdens een ziekte, zoals complicaties, exacerbaties, remissies, recidieven en restverschijnselen beïnvloeden het verloop van die ziekte. Uiteindelijk treedt vaak na enige tijd volledig herstel op. In die gevallen waarin dat herstel niet volledig verloopt, moet het individu een verandering in zijn of haar functioneren gaan accepteren. Revalidatie kan hierbij een hulpmiddel zijn.

Het derde hoofdstuk gaat over de oorzaken van een ziekte. Er zijn inwendige (endogene) oorzaken als aangeboren afwijkingen, erfelijke ziekten en een bepaalde aanleg voor een ziekte. De uitwendige (exogene) oorzaken worden onderverdeeld in mechanische, fysische, chemische oorzaken, verkeerde voeding, biologische en allergische oorzaken, nieuwvormingen, psychische en sociale oorzaken. Al zijn van vele ziekten de oorzaken wel bekend, er blijven ook nog (nieuwe) ziekten waarbij door onderzoek de oorzaak nog moet worden vastgesteld.

20

Untitled-1 22 Traject-Zorg_Pathologie-2020.indb 20

27/07/2021 11:12 2/07/2020 11:49

Traject-

20 11:49

ZORG VOOR DE GEZONDHEID

1

Zorg voor de gezondheid 1 LEERDOELEN

• • • •

Je kunt uitleggen wat gezondheid is en hoe deze beïnvloed wordt door lichamelijke, geestelijke en maatschappelijke factoren.

Je kunt beschrijven welke factoren invloed hebben op draagkracht en draaglast.

Je kunt uitleggen hoe veranderingen in draagkracht en/of draaglast de homeostase in het lichaam kunnen verstoren en kunnen leiden tot decompensatie en ziekte.

Je kunt uitleggen hoe je met preventieve maatregelen gezondheidsbevorderende factoren kunt stimuleren en gezondheidsbedreigende factoren kunt verminderen.

Gezondheid is een groot goed. Wij wensen elkaar dan ook vaak een goede gezondheid toe, bijvoorbeeld na een keer niezen (‘Gezondheid!’) of tijdens het proosten (‘Op je gezondheid!’). Wat het wil zeggen om gezond te zijn, besef je vaak pas als je zelf ziek bent of als iemand in je directe omgeving ziek is. Er is letterlijk een evenwicht verstoord.

Dit hoofdstuk gaat over de basisbegrippen die betrekking hebben op de gezondheid van de mens. Wat houdt gezondheid in? Wat is het draagkracht/ draaglastmodel? Wanneer is sprake van decompensatie en wanneer van homeostase? Hoe beïnvloedt de mens zijn eigen mate van gezondheid? Wat zijn gezondheidsbevorderende en gezondheidsbedreigende factoren?

In dit hoofdstuk krijg je op al deze vragen een antwoord.

A LLES VERANDERD E… Karin is van achteren aangereden door een bestelbus toen ze voor het stoplicht stond.

Vlak na het ongeluk doen haar nek en achterhoofd behoorlijk pijn, maar verder lijkt er weinig aan de hand. Wel heeft ze in de week na het ongeluk na iedere geringe inspanning last van hoofdpijn en is ze snel moe. Ook kan ze zich moeilijk concentreren en voelen niet alleen haar nek, maar ook haar armen pijnlijk en stijf aan. Door de klachten slaapt zij slecht. Ze kan niet werken en de huisarts verwijst Karin naar een neuroloog. De röntgenfoto’s van de nek en

een CT-scan van het hoofd geven geen verklaring voor Karins klachten. De diagnose luidt ‘whiplash’ en de behandeling bestaat uit rust en fysiotherapie.

Pas na vier maanden is er sprake van enige verbetering en gaat ze voor 2 tot 3 uur per dag op therapeutische basis aan het werk.

Sporten zit er niet meer in. Uitgaan kan alleen als ze eerst enkele uren gerust heeft en dan moet ze het ‘s avonds ook niet al te laat maken. Ze heeft last van sombere stemmingen en huilbuien. Karin is prikkelbaar en dat zorgt voor de nodige spanningen in de relatie met haar vriend. Een jaar 21

Untitled-1 23 Traject-Zorg_Pathologie-2020.indb 21

27/07/2021 11:12 2/07/2020 11:49

1

PATHOLOGIE MODULE 1 GEZONDHEID EN ZIEKTE

na het ongeval kan Karin weer volledig aan het werk, maar haar oude functie kan zij niet meer aan.

Deze schijnbaar simpele aanrijding leidde tot ingrijpende veranderingen op geestelijk en maatschappelijk gebied.

1.1

andering in één aspect door in de andere twee, zoals bij Karin.

Om gezond te blijven, moet de mens zich beschermen tegen de invloeden uit de directe omgeving die hem dreigen ziek te maken. Binnen de mogelijkheden die hij heeft, zal hij proberen aanvallen op de gezondheid af te slaan. Dat doet de mens door zich zo goed mogelijk te verdedigen. Daar is heel wat voor nodig. Dit maken we duidelijk aan de hand van de begrippen draagkracht, draaglast, decompensatie, homeostase, gezondheidsbevorderende en gezondheidsbedreigende factoren.

Gezondheid

Gezondheid is een van de belangrijkste waarden in het leven. Zolang iemand zich goed voelt, maakt hij zich niet steeds druk om zijn gezondheid. Dit was ook bij Karin het geval.

Na haar auto-ongeval ervaart Karin verschijnselen van pijn en onwel voelen en is zij niet meer in staat te functioneren zoals ze voorheen deed.

Karin is zich plotseling bewust van de beperkingen die een verstoring van de gezondheid opleveren. Zij ervaart dat er grenzen zijn aan haar mogelijkheden en dat ze niet meer kan leven zoals ze steeds gedaan heeft. Dat is het moment dat Karin beseft dat zij niet meer gezond ofwel ziek is.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) definieert gezondheid als een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welbevinden. Gezondheid betekent dus meer dan alleen het afwezig zijn van een lichamelijke ziekte.

De drie genoemde aspecten van gezondheid hangen nauw met elkaar samen. ‘Welbevinden’ is voor iedereen anders, wat betekent dat gezondheid een persoonlijke of subjectieve beleving is. Je kunt ziek zijn of een beginnende stoornis hebben zonder je ziek te voelen. Zo kun je een matig verhoogde bloeddruk hebben of een hoog gehalte aan cholesterol in je bloed zonder dat er duidelijke klachten zijn. Hoewel je je gezond voelt (subjectief), ben je dat niet (objectief).

Zodra veranderingen in lichamelijk, geestelijk of maatschappelijk functioneren optreden, ontstaat een verstoring van het evenwicht (homeostase) en kan ziekte ontstaan. Door de samenhang tussen deze drie aspecten werkt een ingrijpende ver-

1.2

Draagkracht/ draaglastmodel

Bij het handhaven van de gezondheid spelen begrippen als draagkracht en draaglast een grote rol. Het samenspel van deze twee bepaalt of iemand gezond blijft of ziek wordt.

De draagkracht van een mens is te beschouwen als de kracht die hij heeft om moeilijke situaties aan te kunnen. Het is de kracht waarmee een mens zich staande houdt tegenover allerlei invloeden die op hem inwerken.

De draaglast bestaat uit de moeilijke situaties en de prikkels die op een mens afkomen. Het zijn de lasten die hij te dragen krijgt. Tegen deze aanvallen moet hij zich kunnen verweren om gezond te blijven. De verdediging is afhankelijk van iemands draagkracht.

In een gezonde situatie is er een evenwicht tussen draagkracht en draaglast. Dit evenwicht is voor te stellen als de werking van een weegschaal: op de ene schaal staat de draagkracht, op de andere de draaglast. Zolang de kracht van een mens even groot is als of groter is dan de lasten die hij te dragen krijgt, kan de balans niet doorslaan naar de verkeerde kant en is er een gezonde toestand. De balans slaat wél door naar de verkeerde kant als de lasten zwaarder zijn dan de draagkracht. Het evenwicht raakt verstoord en er treedt ziekte op.

22

Untitled-1 24 Traject-Zorg_Pathologie-2020.indb 22

27/07/2021 11:12 2/07/2020 11:49

Traject-

20 11:49

ZORG VOOR DE GEZONDHEID

DRAAGKRACHT

1

Conditie Conditie is de toestand waarin het menselijk lichaam op een bepaald moment verkeert. De conditie is aan allerlei schommelingen onderhevig en kan per dag verschillen. Om gedurende langere tijd zware inspanning te kunnen leveren, moet een lichaam getraind zijn. Iemand die niet regelmatig oefent en te weinig conditie heeft, kan na zware lichamelijke arbeid zo moe zijn, dat hij kwetsbaarder is voor invloeden van buitenaf.

De conditie schiet dan tekort om weerstand te bieden tegen extra belasting. Dit geldt ook voor geestelijke belasting. Een te langdurig ervaren hoge werkdruk leidt dan bijvoorbeeld tot een burn-out. Een oude wijsheid luidt dan ook: ‘een gezonde geest in een gezond lichaam’.

DRAAGLAST

Figuur 1.1 Evenwicht tussen draagkracht en draaglast © Tekenbureau Frans Hessels

1.2.1 Draagkracht Wat bepaalt nu eigenlijk je draagkracht? Is dat gezonde voeding, voldoende nachtrust, op tijd inentingen krijgen of voldoende beweging? Uiteraard zijn deze zaken wel van belang om gezond te blijven, maar bij draagkracht spelen meer factoren een rol. In het algemeen bestaat je draagkracht uit een combinatie van aanleg, conditie en geestelijke en maatschappelijke toestand. Deze factoren samen bepalen of je voldoende kracht hebt om de lasten van het dagelijks leven te dragen.

Geestelijke factoren Geestelijke factoren zijn belangrijk bij het vormen van de draagkracht. Gevoelens van veiligheid en vertrouwen in de omgeving bepalen mede de weerbaarheid. Heeft iemand tijdens zijn ontwikkeling deze gevoelens niet gekend, dan bestaat het gevaar dat hij niet weerbaar genoeg is. Zoiets komt dan tot uiting in iemands gedrag. Als iemand zich niet veilig voelt, kan iemand faalangstig, depressief of agressief worden.

Aanleg Aanleg omvat alles wat een mens meekrijgt bij zijn geboorte. De aanleg bestaat uit erfelijke factoren die het kind van beide ouders meekrijgt en de invloeden die het kind ondergaat tijdens de zwangerschap en de geboorte. Deze aanleg is de reden dat mensen al vanaf hun geboorte als persoon uniek zijn, waardoor ieder mens op zijn eigen manier op prikkels uit de omgeving reageert. Bij kinderen die geboren zijn met een stoornis of handicap speelt aanleg ook een rol. Soms is de aanleg voor een ziekte al vanaf de geboorte aanwezig, maar komt de ziekte pas op een later moment in het leven tot ontwikkeling. Dan zijn naast de aanleg nog invloeden uit de omgeving nodig om een ziekte te laten ontstaan. Een voorbeeld daarvan is de aanleg om astma te krijgen. Pas na contact met prikkels uit de directe omgeving zoals stof, grasen boompollen, huidschilfers van dieren, rook en mist ontwikkelen zich de overgevoelige luchtwegen en ontstaat een astma-aanval.

Maatschappelijke factoren Ook de plaats die iemand binnen de maatschappij en binnen het gezin inneemt, is bepalend voor de draagkracht. Het hebben van werk, voldoende inkomen, goede relaties met mensen op school, op het werk en in de familie- en vriendenkring bepalen voor een groot deel je maatschappelijke positie. Zij versterken de draagkracht en zorgen ervoor dat je beter bestand bent tegen de lasten uit je omgeving. Werkloosheid is een maatschappelijke verandering die kwetsbaarder maakt, net als verhuizen naar een vreemde omgeving en echtscheiding. Dat geldt niet alleen voor volwassenen, maar ook voor kinderen. De draagkracht neemt af en de kans op ziek worden neemt toe.

Het is wel duidelijk dat de draagkracht per persoon verschilt en dat iedereen zo zijn eigen zwakke plekken heeft. Daarnaast zijn er grote verschillen in leefomstandigheden. Deze verschillen hebben hun weerslag op de draagkracht van 23

Untitled-1 25 Traject-Zorg_Pathologie-2020.indb 23

27/07/2021 11:12 2/07/2020 11:49

1

PATHOLOGIE MODULE 1 GEZONDHEID EN ZIEKTE

mensen en dit is vooral zichtbaar bij kleine kinderen, kraamvrouwen en pasgeborenen, chronisch zieken, ouderen en lichamelijk gehandicapten.

Ook de levensfase waarin iemand verkeert, kan een grote rol spelen. Denk maar aan de puberteit. De snelle lichamelijke groei veroorzaakt vermoeidheid. De belasting van het zelfstandiger worden en de conflicten die je daarover hebt met anderen brengen je uit je geestelijk evenwicht. Als je dat weet, is het goed te begrijpen dat de draagkracht tijdens de puberteit heel anders is dan die in een rustiger periode van het leven, zoals de periode op de basisschool. In 2018 maakte 3,1% van de 12- tot 16-jarigen een depressieve stoornis door (CBS, 2019).

Zolang de lasten niet groter zijn dan de draagkracht, is er een gezonde situatie. Bij te grote lasten zoals zware problemen en moeilijke situaties en als de lasten de draagkracht overstijgen, ben je niet meer in staat de nieuwe situatie de baas te blijven. Je functioneert niet goed meer.

kend. Het is dan niet mogelijk om te zeggen of de ziekte van binnenuit of van buitenaf komt, dan wel het gevolg is van een samenspel tussen meerdere factoren. Uitwendige en inwendige invloeden kunnen samen de reden zijn van een verstoord evenwicht.

Invloeden van binnenuit kunnen het lichaam zo verzwakken dat het veel gevoeliger is voor invloeden die van buitenaf komen. In dergelijke gevallen ontstaat er eerder een ziekte. Een voorbeeld is suikerziekte (diabetes mellitus) waarbij de alvleesklier te weinig of geen insuline meer aanmaakt.

Suikerziekte maakt het lichaam gevoeliger voor invloeden van buitenaf, zoals ziekteverwekkers.

Mensen met diabetes maken dan ook meer infecties door dan gezonde mensen.

Bij invloeden van binnenuit (endogene factoren) of van buitenaf (exogene factoren) probeert het lichaam zich te verdedigen. Om gezond te blijven doet het lichaam voortdurend zijn best om alle lichaamsfuncties in evenwicht te houden. Dit proces heet homeostase. Dankzij homeostase is het lichaam in staat om invloeden uit de omgeving die de levensfuncties verstoren in een bepaalde mate te compenseren.

Bij een verstoring van de homeostase ontstaat ziekte. In dat geval probeert het lichaam via allerlei aanpassingsmechanismen een nieuw evenwicht te bereiken waardoor herstel van de ziekte kan optreden. Voorbeelden van belangrijke aanpassingsmechanismen zijn: • de water- en zouthuishouding; • de regeling van de lichaamstemperatuur; • de hormonale functies; • de bloedsomloop; • de ademhaling; • de uitscheiding van afvalstoffen.

TOETSEN INHAL EN Brit is een paar weken ziek geweest en heeft dus flink wat lessen gemist. Behalve de lessen heeft ze ook vier toetsen gemist.

Die kan ze aan het einde van het studiejaar inhalen, maar wel allemaal in één week.

Als het zover is, wordt het Brit allemaal te veel. Ze moet hard studeren, omdat veel kennis inmiddels weer is weggezakt en ze moet natuurlijk ook nog de gewone toetsen doen. Omdat ze bang is dat ze het jaar niet zal halen, slaapt ze slecht. Doordat Brit op de toetsdagen veel te moe is, behaalt ze helaas slechte resultaten.

De last van de vier toetsen ging Brits draagkracht te boven.

1.3

Decompensatie

Als de lasten te groot worden en je niet langer de kracht hebt om de lasten te dragen, dan ben je niet meer in staat in voldoende mate te compenseren.

In dat geval slaat de balans door naar de verkeerde kant. Wanneer de draaglast de draagkracht overtreft, dan is er sprake van decompensatie en dat

1.2.2 Draaglast Je draaglast is afhankelijk van invloeden die van buitenaf inwerken of die uit het lichaam zelf voortkomen. Een te grote draaglast kan je ziek maken. Van sommige ziekten is de oorzaak onbe24

Untitled-1 26 Traject-Zorg_Pathologie-2020.indb 24

27/07/2021 11:12 2/07/2020 11:49

Traject-

20 11:49

ZORG VOOR DE GEZONDHEID

merk je doordat een bepaalde functie faalt. Dit kan een lichamelijke, geestelijke of maatschappelijke functie zijn, zoals in het geval van Karin. Of denk aan een groot hartinfarct. Hierbij is een deel van de hartspier afgestorven en is de hartspier niet meer in staat voldoende bloed weg te pompen. Het hart decompenseert of faalt, waardoor problemen in de bloedsomloop ontstaan. Dit heet hartdecompensatie, hartfalen, ofwel decompensatio cordis.

Ook psychisch kun je decompenseren, zoals te lezen is in de casus van Miranda.

Een mens is zelf verantwoordelijk voor zijn eigen gezondheid, maar daarvoor moet hij weten hoe hij op een gezonde manier met zijn lichaam en geest moet omgaan. Het gedrag dat daarvoor nodig is moet je leren van je ouders, op school, op je sportvereniging en door je te verdiepen in wat gezond gedrag precies inhoudt.

Hoe gedrag en levenswijze gezondheid beïnvloeden, is onder meer afhankelijk van de maatschappij. Mensen in de westerse wereld beschikken over meer mogelijkheden om gezond te leven dan mensen in ontwikkelingslanden. Ons welvarend leefpatroon verschilt nogal van dat in Aziatische of Afrikaanse landen. Of mensen met die welvaart op de juiste wijze omgaan, wordt mede bepaald door de opvoeding en de maatschappelijke ontwikkeling die zij doormaken.

Je kunt je gezondheid beschermen door aandacht te besteden aan gezondheidsbevorderende factoren die de mens zelf kan beïnvloeden en waarvoor de mens zelf verantwoordelijk is, zoals: • de juiste gezonde voeding; • voldoende lichaamsbeweging; • voldoende kleding; • zorgen voor een balans tussen lichamelijke en geestelijke belasting; • op tijd en regelmatig rust nemen; • schadelijke invloeden uit de omgeving voorkomen; • infecties voorkomen.

BUR N -OUT !

Miranda combineert een drukke fulltime baan met de zorg voor haar gezin en merkt dat het een kwetsbaar evenwicht is waarin ze functioneert. Het gezin vraagt aandacht, op het werk is het al maanden ontzettend druk en bovendien slaapt ze te weinig omdat ze ’s avonds laat nog het een en ander moet voorbereiden voor de volgende dag.

Dan krijgen de kinderen de waterpokken, terwijl de verantwoordelijkheid van haar werk zwaar op haar drukt; het werk moet af. Door de geestelijke druk stort Miranda in. Zij heeft vaak last van huilbuien, voelt zich continu moe en toont geen enkel initiatief meer. De psychische decompensatie uit zich bij Miranda in een burn-out.

1.4

1

Niet iedereen is in staat om alle invloeden volledig te overzien. Gezondheidsbevordering kan hierbij helpen. Het gaat bij gezondheidsbevordering om maatregelen en activiteiten die als doel hebben dat mensen zich gezonder gaan gedragen en zo gezondheid in het algemeen bevorderen. Op landelijk niveau draagt de overheid hieraan bij, door het voeren van campagnes (billboards, folders en spotjes). Zo bereikt de boodschap over gezond gedrag een grote groep mensen, bijvoorbeeld over de beweegnorm of de gezonde hoeveelheid groente en fruit op een dag. Ook gemeentelijke gezondheidsdiensten (GGD’en) voeren plaatselijk campagne.

Werkers in de welzijns- en de gezondheidszorg brengen hun boodschap meestal in kleine groe-

Gezondheidsbevorderende factoren

De mens heeft zelf een belangrijk aandeel in de zorg voor zijn gezondheid. Een lichaam en geest die in aanleg helemaal gezond zijn, beschikken over voldoende draagkracht. Tijdens de groei en ontwikkeling komen constant veel prikkels op lichaam en geest af. Wil de mens op een goede manier bestand zijn tegen dergelijke invloeden, dan moet hij zich inspannen om een en ander te verwerken. Daarvoor is een bepaalde houding (attitude) nodig en het besef om gezond te leven.

25

Untitled-1 27 Traject-Zorg_Pathologie-2020.indb 25

27/07/2021 11:12 2/07/2020 11:49

Deze uitgave is onderdeel van Traject, dé methode voor de zorgopleidingen Verzorgende-IG en Mbo-Verpleegkundige. Deze uitgave bevat een licentie voor de online leeromgeving.

Traject is gebaseerd op de kwalificatiedossiers 2020 voor de opleidingen Verzorgende-IG en Mbo-Verpleegkundige. Traject sluit aan op de kwalificatiedossiers met actueel en vernieuwend materiaal dat is ontwikkeld in samenwerking met docenten en experts uit het werkveld.

Traject bestaat uit: - theorieboeken, inclusief een licentie voor de online leeromgeving; - een online leeromgeving.

Pathologie

Traject Pathologie In deze uitgave wordt aangegeven hoe een ziekte of een aandoening het normale menselijk functioneren kan beïnvloeden. Ook wordt duidelijk welke mogelijkheden de geneeskunde en verpleegkunde de zorgvrager kan bieden. De symptomen van ziektes en aandoeningen, de mogelijke complicaties en de behandeling komen aan bod.

Speciale aandacht wordt besteed aan het waarnemen van de opvallende symptomen bij de zorgvrager.

Het samenspel tussen theorie en beeldmateriaal heeft ertoe geleid dat deze uitgave al sinds de jaren negentig hét naslagmateriaal vormt voor het Gezondheidsonderwijs.

Pathologie bevat de theoretische vakkennis voor de mbo-opleiding Verpleegkundige en Verzorgende-IG. Daarnaast is deze uitgave inzetbaar voor onder meer opleidingen tot doktersassistent, tandartsassistent en apothekersassistent.

Traject Pathologie is modulair opgebouwd. Deze uitgave bestaat uit vijftien modules.

- Elke module heeft een vaste opbouw met hoofdstukken en paragrafen en elk hoofdstuk eindigt met een samenvatting.

- Elk hoofdstuk begint met de leerdoelen waaraan de theorie en de opdrachten worden gerelateerd.

- De modules bevatten actuele theorie die alle benodigde basiskennis en achtergrondinformatie bevat.

- De theorie bevat contexten uit de beroepspraktijk.

- Aan het eind van het boek is een register opgenomen.

De online leeromgeving bevat bij iedere module de volgende onderdelen: - Theorie en leerdoelen.

- Verwerkingsopdrachten met directe feedback.

Wil je weten welke materialen er nog meer beschikbaar zijn bij Traject?

Kijk dan op https://www.thiememeulenhoff.nl/mbo/zorg/traject.

Auteurs: Alexander Huygen Herry In den Bosch Imre Krabbenbos Johan van de Minkelis Wim Hendriks Eindredactie: Wim Hendriks

Untitled-1 28 MBO_Traject_VIG_VP_Pathologie_DRUK.indd All Pages

27/07/2021 11:12