Mundo lesboek thema 4 vmbo kgt

72

Op 13 mei 2000 brandde een hele woonwijk in Enschede af.

06488005_KGT1_LB_H4.indd 72

05-04-2011 16:03:39

Thema 4 Rampen en plagen Start

73

Thema 4: Rampen en plagen

START Hippe woonwijk is pottenkijkers zat

De bewoners van de wijk Roombeek in Enschede hebben genoeg van de dagjesmensen die naar de bijzondere architectuur in hun wijk komen kijken. Te vaak drukken ze hun neus tegen het raam om ook wat te zien van de binnenkant van de huizen.

Roombeek is een oude wijk aan de rand van het centrum van Enschede.

In de wijk werd in een oude fabriek vuurwerk opgeslagen. Op 13 mei 2000 ging het mis. Een brandje bij de vuurwerkopslag zorgde ervoor dat de hele wijk werd verwoest. Honderden huizen brandden af, een bierbrouwerij raakte zwaar beschadigd en er vielen 23 doden. Acht jaar na de ramp kwam koningin Beatrix de herbouwde wijk officieel openen. Samen met de bewoners en de gemeente hadden architecten een mooi plan gemaakt. Naast nieuwe huizen, kwamen er een mooi winkelcentrum, twee musea en werkplaatsen voor kunstenaars en kleine bedrijven. De grote fabrieken zijn naar de rand van de stad verhuisd. Veel oude bewoners zijn teruggekeerd en zij zijn blij met hun nieuwe huis, maar niet met de pottenkijkers ‌ HOOFDVRAAG VAN DIT THEMA: Hoe gaan mensen om met rampen?

Met voorleesverhaal! (in de docentenhandleiding)

06488005_KGT1_LB_H4.indd 73

05-04-2011 16:03:40

74

Blok 1

Natuurrampen

AARDBEVING TREFT ARMSTE LAND VAN AMERIKA Januari 2010 – In Haïti is een aardbeving geweest van 7,0 op de schaal van Richter. Het epicentrum van de aardbeving lag vlak buiten de hoofdstad Port-auPrince. Deze stad heeft twee miljoen inwoners.

De aardbeving vond plaats op een diepte van slechts tien kilometer. Direct na de aardbeving brak er paniek uit. Omdat de aardbeving plaatsvond op geringe diepte, in een dichtbevolkt gebied en bovendien in een arm land met slecht gebouwde huizen, was de schade catastrofaal. Er vielen ongeveer 230.00 doden.

Bron 1 In 2010 was er een aardbeving in haïti.

Bron 3 De lagen in de aarde lijken op de lagen van een Bron 2 Port-au-Prince na de aardbeving.

perzik.

De aarde onder je voeten

De aarde onder je voeten bestaat uit verschillende lagen. De buitenste laag is hard en stevig. Het is de grond waarop je loopt. Dit is de aardkorst. De aardkorst is ongeveer 35 kilometer dik, maar er zijn grote verschillen. Onder oceanen is de aardkorst soms nog geen tien kilometer dik, terwijl de korst bij gebergten wel tachtig kilometer dik kan zijn.

Toch is de aardkorst erg dun vergeleken met de duizenden kilometers dikke aardmantel die eronder zit. De aardmantel is een zachte en gloeiend hete laag. Zó heet dat zelfs gesteente smelt! Dat gesmolten gesteente heet magma. Het magma in de aardmantel stroomt langzaam rond als een dikke soep. Telkens schuift het magma langs de aardkorst.

De aardkorst drijft op het magma en beweegt met het stromende magma mee.

In het midden van de aarde zit de vaste aardkern. De aardkern is hard en ontzettend heet. Het is er meer dan 5000 0C!

06488005_KGT1_LB_H4.indd 74

05-04-2011 16:03:45

Thema 4 Rampen en plagen Blok 1 Natuurrampen

De aarde beweegt

De aardkorst is op sommige plekken gebarsten: er zitten breuken in. Die losse stukken aardkorst heten platen. De platen drijven op het magma. Door stromingen in het magma schuiven de platen langs elkaar of onder elkaar. Bij HaĂŻti schuiven de platen met ongeveer twee centimeter per jaar langs elkaar, dus dat schuiven gebeurt erg langzaam. Omdat de platen stijf langs elkaar liggen, schuiven de platen niet geleidelijk langs elkaar. De spanning bouwt zich langs een breuk jarenlang op. Soms is de spanning zo hoog, dat de platen langs de breuk met een schok een stuk verder schieten: dat is een aardbeving.

De plek aan het aardoppervlak waaronder de aardbeving het hevigst is, heet het epicentrum.

Niet alle aardbevingen zijn even sterk. De kracht van een aardbeving wordt aangeven met de schaal van Richter. Elk hoger getal op de schaal van Richter betekent dat de aardbeving tien keer zo sterk is.

Bron 4 Gevolgen van een aardbeving in roermond in 1992.

75

ZEER ZWARE AARDBEVING IN JAPAN Maart 2011 – In Japan is een zeer zware aardbeving geweest van 9,0 op de schaal van Richter. De aardbeving vond plaats op een diepte van 32 kilometer en het epicentrum van de aardbeving lag ongeveer zeventig kilometer uit de kust.

De aardbeving in Japan gebeurde, omdat de Pacifische plaat daar onder de Euraziatische plaat schuift. Door de verticale beweging van de zeebodem ontstond bij de aardbeving ook een tsunami, een supersnelle metershoge golf. Die golf kwam tien minuten na de aardbeving aan land en werd daarbij soms wel meer dan tien meter hoog. Japanners zijn al eeuwen gewend aan aardbevingen en ook hun oude houten huizen kunnen de trillingen daarom goed opvangen, maar tegen de plotselinge vloedgolf waren de huizen niet bestand. Veel mensen konden niet vluchten en werden door het water meegesleurd. Door de tsunami kwamen ongeveer 25.000 mensen om het leven. Ook een kerncentrale raakte zwaar beschadigd.

Bron 5 In 2011 was er een zware aardbeving in Japan.

Bron 6 Gevolgen van de aardbeving in Japan (2011).

06488005_KGT1_LB_H4.indd 75

05-04-2011 16:03:51

76

De aarde brandt!

Bron 7 In 2010 stootte de Eyjafjallajökull veel as uit.

De aarde verandert

Platen die botsen, langs elkaar of uit elkaar schuiven, veranderen het uiterlijk van de aardkorst. Er zijn vier verschillende bewegingen.

1 Twee platen duwen tegen elkaar aan. Ze duwen elkaar omhoog. Zo ontstaat een hoog gebergte. Een voorbeeld is de Himalaya in Azië.

2 De ene plaat schuift onder de andere plaat. Eén plaat gaat omhoog en er ontstaat een gebergte. De plaat die naar beneden gaat, smelt in de hete aardmantel. Het gesmolten gesteente borrelt omhoog en vormt een vulkaan. Als platen in een oceaan naar beneden geduwd worden, ontstaan diepe gleuven in de zeebodem. Dat zijn troggen. Die troggen kunnen wel tien kilometer diep zijn!

3 Twee platen schuiven langs elkaar heen. Soms gebeurt er heel lang niets, maar plotseling kunnen de platen verder schuiven. Daardoor ontstaat een aardbeving.

4 Twee platen schuiven uit elkaar. Bijvoorbeeld de plaat waar Afrika op ligt en de plaat waar Zuid-Amerika op ligt. Midden in de Atlantische Oceaan zit de breuk tussen deze platen en magma stroomt er naar buiten. Uit de gestolde lava ontstaat een soort bergrug op de bodem van de oceaan: de mid-oceanische rug. Afrika en Zuid-Amerika drijven steeds verder uit elkaar. Aan de vorm van Afrika en Zuid-Amerika kun je wel zien dat ze vroeger tegen elkaar hebben gelegen.

06488005_KGT1_LB_H4.indd 76

West-Europa, april 2010: Bij de uitbarsting van de Eyjafjallajökull, een vulkaan op IJsland, komen grote hoeveelheden as in de lucht. De wind blaast de as richting Europa, waardoor het vliegverkeer dagenlang wordt stilgelegd.

Vulkaanas kan namelijk storingen in de motor veroorzaken.

Bij sommige breuklijnen komt magma door scheuren in de aardkorst naar boven. Zo’n plaats heet een vulkaan. Als het gloeiende magma uit de vulkaan stroomt, heet het lava. Het gat in de vulkaan waar de lava uitkomt, is de krater. Uit een vulkaan komen behalve lavastromen ook klodders rondvliegend lava.

Zulke klodders, die in de lucht aan de buitenkant al afkoelen, maar op de grond weer uit elkaar spatten, heten vulkanische bommen. Daarnaast komen er as en hete, giftige gassen vrij.

Een vulkaanuitbarsting is gevaarlijk voor mensen en dieren. Een lavastroom kan hele dorpen vernielen. De hitte van de lava en de as kunnen ook zorgen voor heftige regenbuien.

Door zulke buien kunnen rivieren veranderen in gevaarlijke modderstromen.

Een vulkaan kan jarenlang rustig zijn, maar plotseling actief worden. Jaren later, als de grond is afgekoeld, is zo’n plek juist gunstig om te wonen.

Vulkanische as is namelijk erg vruchtbaar.

05-04-2011 16:03:53

Thema 4 Rampen en plagen Blok 1 Natuurrampen

toen en daar: Pompeii, stad onder de as

Pompeii 79 n.Chr.: … Je kon het huilen van vrouwen horen, het janken van kinderen, het schreeuwen van mannen …

Wat was er gebeurd? In het jaar 79 n.Chr. barstte de vulkaan Vesuvius in Italië onverwacht uit. Al een aantal dagen waren er aardschokken, maar dat gebeurde wel vaker. Daar waren de mensen aan gewend. Wanneer de aarde rommelde en trilde, dachten de mensen dat de god Vulcanus ondergronds in zijn smederij aan het werk was.

Maar op 24 augustus 79 was de vulkaanuitbarsting allesverwoestend. Nadat een lavaprop uit de krater kwam, werd de lava vele duizenden meters de lucht in geslingerd.

In 1738 vonden onderzoekers de stad Pompeii onder een dikke aslaag terug. De stad was heel goed bewaard gebleven. Het leven was als het ware stilgezet op het moment van de uitbarsting. Zo is veel bekend geworden over het leven van de mensen in die tijd.

77

Vesuvius barst uit Een dikke wolk steeg op uit de Vesuvius. Mijn oom wilde het goed bekijken en voer met zijn schip recht op de berg af. Hij wilde de bewoners van de berg redden. Onderweg viel er warme as op de schepen. Op verscheidene plaatsen stegen enorme vlammen omhoog uit de Vesuvius.

Toen hij aan land kwam, was het avond. Hij ging slapen. De binnenplaats van het huis viel vol met as en stenen. Net op tijd werd mijn oom wakker gemaakt. Het huis wankelde door zware aardschokken en buiten vielen stenen uit de lucht.

Toch besloten ze het huis te verlaten. Ze bonden kussens op hun hoofd om zich te beschermen tegen de vallende stenen.

Het was dag, maar buiten leek het nacht. Ze gingen terug naar het schip om te kijken of ze via de zee konden vluchten. Maar de zee was ruig en onbevaarbaar. Mijn oom ging op een laken liggen, misselijk van de zwavelgeur. Ik vermoed dat hij stikte in de zware rook. Een dag later vond men zijn lichaam. Zijn houding leek op die van iemand die sliep … vrij naar: Plinius Minor, Epistula vI 20

Bron 9 Bij de opgravingen in Pompeii zijn afgietsels

Bron 8 Plinius schreef een brief over de tocht van zijn

gemaakt van de mensen die in 79 n.Chr. door de

oom naar Pompeii.

vulkaanuitbarsting werden verrast.

06488005_KGT1_LB_H4.indd 77

05-04-2011 16:03:54

78

Menukaart 1 A Overstromingen in Pakistan nat gebied overstroomd gebied Hoogte

AFGHANISTAN

0-200 meter 200-1000 meter

AFGHANISTAN

Islamabad

Islamabad

1000-2000 meter 2000-3000 meter meer dan 3000 meter

Lahore

Lahore

PAKISTAN

PAKISTAN

INDIA

INDIA

Hyderabad

Hyderabad

Karachi

Karachi

13 juli 2010

0

100

200 km

Islamabad

AFGHANISTAN

31 juli 2010

0

100

200 km

Islamabad

AFGHANISTAN

Lahore

In de zomer van 2010 waren er overstromingen in Pakistan.

Meer dan twee maanden stonden grote delen van het land onder water. Het was een van de grootste overstromingsrampen ooit. De Pakistaanse regering is zwak en kon de bevolking niet goed helpen. Enkele hulporganisaties durfden in sommige delen van Pakistan niet te helpen, omdat de regering de hulporganisaties niet kon beveiligen. Maar er waren nog meer redenen waarom de hulp moeizaam op gang kwam.

Bron 11 Foto uit de Volkskrant

Lahore

in Pakistan in 2010. Het bijschrift bij de foto was: ‘In Fareedabad

PAKISTAN

PAKISTAN

Hyderabad

bewoners nog altijd op een smal strookje land dat net niet is

Hyderabad

Karachi 9 augustus 2010

in Zuid-Pakistan bivakkeren

INDIA

INDIA

Karachi 0

100

200 km

13 september 2010

0

100

200 km

overstroomd. Hulporganisaties riepen de EU-leiders op fors meer

Bron 10 De overstromingen in Pakistan in de zomer van 2010.

hulp te bieden aan de 21 miljoen slachtoffers van de watersnood.

Ruim 10 miljoen Pakistanen hebben dagelijks nog directe hulp nodig.’ Bron: de Volkskrant, september 2010.

06488005_KGT1_LB_H4.indd 78

05-04-2011 16:03:56

Thema 4 Rampen en plagen Menukaart 1 Natuurrampen

79

B Rampen deze week

b Ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ‘Rampen deze week’.

C Onderzoek een ramp Wat is er gebeurd met het dorp van Omayra Sanchez?

Het dorp Armero ligt in puin onder een laag modder.

Omayra zit vast in de rommel en de modder.

Onderzoek: • Welke natuurramp vond hier plaats?

• Wat is er met Omayra gebeurd?

Bron 12 Armero onder de modder.

06488005_KGT1_LB_H4.indd 79

05-04-2011 16:03:58

80

Blok 2

Rampen in Afrika

Natuurrampen bestaan niet

In 2006 vond in de Keniaanse hoofdstad Nairobi een conferentie plaats over het klimaat. Dat de wereld in Afrika vergaderde over het klimaat was geen toeval. Dat werelddeel heeft namelijk nu al te maken met grote problemen. Als je over die problemen hoort, gaat het vaak over droogte, overstromingen of diersoorten die worden bedreigd. Dat lijken problemen die worden veroorzaakt door de natuur.

Maar de mens speelt er ook een grote rol in.

Omdat de bevolking van Afrika snel groeit, worden er ook akkers aangelegd in gebieden die daar niet zo geschikt voor zijn. De natuurlijke begroeiing kan vaak beter tegen droogte dan de planten die de boeren verbouwen. Als het droog is, zijn de oogsten dan ook slecht en hebben de boeren weinig inkomsten.

Het uitbreiden van het aantal akkers veroorzaakt nog een probleem. Vaak worden bomen gekapt om nieuwe akkers aan te leggen. Bij heftige regen beschermen bomen de grond. Als de bomen weg zijn, valt er meer regen op kale akkers en spoelt het water de vruchtbare grond weg. Het water stroomt over een akker ook sneller weg dan in een bos, waardoor rivieren verderop vaker overstromen.

Wereldwijd verandert het klimaat en de mens speelt daar een rol in. Door het gebruik van aardgas, olie en steenkool komen er meer broeikasgassen in de lucht.

Behalve dat het daardoor wereldwijd warmer wordt, komen er ook langere periodes voor met droogte, hardere stormen en heviger regenbuien. De kans op rampen als gevolg daarvan wordt daarmee ook groter.

Bron13 Overstromingen in Mozambique in 2008.

06488005_KGT1_LB_H4.indd 80

ERNSTIGE DROOGTE IN OOST-AFRIKA Door droogte in het oosten van Afrika dreigt voor miljoenen mensen een hongersnood als niet vlug actie wordt ondernomen. Dat heeft de Britse hulporganisatie Oxfam donderdag gezegd. Sommige gebieden hebben minder dan vijf procent van de normale regenval gehad.

Voor Somalia is het al het zesde achtereenvolgende te droge seizoen. Het door oorlog ontwrichte land heeft te maken met de ergste droogte in twintig jaar.

Ook in Uganda, Tanzania, Kenia en EthiopiĂŤ zijn veel mensen ondervoed. De prijzen voor vee zijn gedaald van tweehonderd dollar tot vier dollar per dier, omdat gezinnen de beesten van de hand proberen te doen om voedsel te kunnen kopen.

Vrij naar: De Pers, 17-12-2009 Bron 14 Ernstige droogte in Oost-afrika.

aids en armoede

Veel Afrikanen sterven aan de ziekte aids. Als veel mensen in korte tijd dezelfde ziekte krijgen, heet dat een epidemie. Aids wordt veroorzaakt door het hiv-virus. Het hiv-virus gaat meestal van de ene naar de andere mens door seks zonder condoom.

De belangrijkste oorzaak waarom aids zo’n groot probleem is in Afrika is armoede. Veel kinderen in arme landen kunnen niet naar school. Daardoor kunnen veel mensen niet lezen en schrijven en weten zij niet hoe je aids krijgt en dus ook niet wat je moet doen om de ziekte te voorkomen. Maar als mensen wel weten dat ze condooms moeten gebruiken, dan kunnen ze die vaak niet betalen. Een probleem is ook dat veel mensen niet weten dat ze besmet zijn, omdat het ziekenhuis waar ze een aidstest kunnen doen vaak ver weg is. Zo kunnen ze de ziekte weer doorgeven aan andere mensen. Sinds een aantal jaren is aids goed te behandelen met medicijnen (aidsremmers). Je geneest niet met die medicijnen, maar je kunt goed leven met de ziekte. Maar voor veel mensen in Afrika zijn die medicijnen te duur.

05-04-2011 16:04:08

Thema 4 Rampen en plagen Blok 2 Rampen in Afrika

81

Aids in de wereld % volwassenbevolking (15 jaar), geĂŻnfecteerd met hiv < 0,5% 0,5 - 1% 1 - 5% 5 - 15% 15 - 40% geen gegevens

Bron 15 De verspreiding van hiv en aids in de wereld in 2008.

Aids en cultuur

Er zijn ook culturele oorzaken voor de aidsepidemie in Afrika. Aids is in veel Afrikaanse landen een taboe.

Dat betekent dat mensen het niet goed vinden om over aids te praten. Jongeren worden daardoor niet voor de gevaren van hiv en aids gewaarschuwd.

Mensen durven ook niet te zeggen dat ze besmet zijn, omdat ze bang zijn verstoten te worden. Zo kunnen ze hun partner ook besmetten.

Vrouwen in Afrika zijn extra kwetsbaar als het gaat om het krijgen van aids. In veel Afrikaanse culturen zijn de mannen machoâ&#x20AC;&#x2122;s. Een man moet stoer zijn en seksueel actief zijn. Het gebruik van een condoom wordt niet stoer gevonden. Veel mannen hebben naast seks met hun eigen vrouw ook seks met andere vrouwen. In een machocultuur is de man de baas en is de vrouw afhankelijk. Het is daarom voor vrouwen moeilijk om te eisen dat hun man een condoom gebruikt, of om te weigeren seks te hebben. Als jonge vrouwen met hiv besmet raken, is dat een extra groot probleem. Als zij zwanger zijn en geen aidsremmers krijgen, kunnen zij de ziekte weer doorgeven aan hun baby.

06488005_KGT1_LB_H4.indd 81

0

2000

4000 km

Gevolgen van aids

De landen in zuidelijk Afrika hebben de meeste aidsslachtoffers. De gevolgen van de ziekte zijn voor die landen groot. Aids treft vooral mensen tussen de 15 en 45 jaar. Dat zijn de mensen die kinderen hebben en die het geld verdienen in het land.

Veel kinderen in Afrika verliezen hun ouders aan aids.

Soms worden zij opgevangen door hun familie, maar vaak leven zij op straat. Zij lopen gevaar en gaan niet naar school.

Doordat de groep mensen die kan werken steeds kleiner wordt, is er in sommige landen een gebrek aan geschoolde mensen en wordt er minder geld verdiend. Daardoor is er te weinig geld voor de gezondheidszorg en onderwijs. Hierdoor kan aids zich nog sneller verspreiden.

Bron 16 De zestienjarige Pinky Zondi uit Uganda heeft een herinneringsdoos gemaakt over haar moeder die aan aids is overleden.

05-04-2011 16:04:12

82 Oorlog in Afrika

In Afrika worden veel oorlogen uitgevochten. Voor de mensen die erbij betrokken zijn, is het een echte ramp. Deze oorlogen hebben verschillende oorzaken die met elkaar samenhangen. Ten eerste hebben veel Afrikaanse landen een zwakke regering. Hierdoor hebben in sommige landen gewapende bendes de macht in een deel van het land. Die bendes vechten vaak tegen elkaar en tegen het regeringsleger.

Vaak verdienen deze bendes geld met de handel in kostbare grondstoffen, zoals diamanten. Met dat geld kopen ze wapens en zo worden ze steeds machtiger. Veel jongeren zijn werkloos en sluiten zich bij de gewapende bendes aan. Soms krijgen die jongeren drugs, zodat ze gewelddadige dingen doen die ze anders niet zouden doen.

Ten tweede groeit de bevolking in veel Afrikaanse landen snel. Er is daardoor op het platteland een gebrek aan vruchtbaar land. In sommige gebieden leven verschillende volken die tegen elkaar strijden om aan grond te komen.

Bron 17 Vluchtelingen uit Darfur. Foto uit 2006.

Bron 18 De provincie Darfur in Sudan.

Oorlog in Darfur

‘Wij zoeken onze moeder’, vertelt Musa. ‘We willen weten of ze nog leeft. We zijn haar enige kinderen.

Toen ik met mijn broertje vorige week uit school kwam, was ons hele dorp platgebrand. Iedereen was verdwenen.’

Musa (13 jaar) woont in Darfur, een gebied in Sudan, Afrika. In 2003 begonnen daar gevechten. Meer dan 2 miljoen mensen sloegen op de vlucht, 70.000 mensen werden gedood. Darfur ligt aan de rand van de Sahara, een grote woestijn. In de vruchtbare gebieden wonen zwarte boeren. Zij bewerken er hun akkers. In Darfur trekken ook Arabische nomaden rond met hun kudden. De boeren én de nomaden hebben water nodig en vruchtbare grond. Dat geeft problemen. Volgens vluchtelingen worden hun dorpen overvallen door Arabische nomaden op paarden en kamelen. Door de boeren te verjagen, krijgen de nomaden meer grond voor hun vee.

06488005_KGT1_LB_H4.indd 82

05-04-2011 16:04:13

Thema 4 Rampen en plagen Blok 2 Rampen in Afrika

Kinderen zijn slachtoffer van oorlog

Mgone woont in Kongo. Ze maakte mee hoe tijdens gevechten haar ouders door rebellen werden vermoord. Ze overleefde door zich in een put te verstoppen.

In Afrika maken veel kinderen geweld mee.

Daarnaast zijn er ook kinderen die als kindsoldaat meevechten in een oorlog. Zij hebben zoveel geweld meegemaakt dat het voor hen heel moeilijk is een normaal leven te leiden na de oorlog. Veel ex-kindsoldaten kunnen niet terug naar hun familie en komen in de criminaliteit terecht.

Kinderen die geweld hebben gezien, blijven vaak bang, hebben nachtmerries en concentratieproblemen. Organisaties als War Child proberen kinderen die het slachtoffer zijn van oorlog te helpen. War Child laat kinderen creatieve dingen doen: muziek maken, tekenen, luisteren naar mooie verhalen, schrijven over je dromen. Daardoor krijgen kinderen vaak weer zelfvertrouwen. War Child zorgt er ook voor dat ex-kindsoldaten een opleiding kunnen volgen, zodat ze een nieuw leven kunnen beginnen.

De schade beperken

Hoewel er weinig aardbevingen en vulkanen in Afrika zijn, is de kans op rampen door het klimaat, de armoede en de zwakke regeringen in Afrika groot. Verschillende organisaties proberen daar wat aan te doen. Het beste is natuurlijk om rampen te voorkomen. Dat kan door de oorzaken van de ramp aan te pakken. In het geval van aids kan dat door voorlichting te geven over hoe je aids kunt voorkomen.

Je kunt echter niet alle rampen voorkomen. Een overstroming of een droge tijd komt nu eenmaal af en toe voor. Maar je kunt wel proberen de gevolgen van zulke rampen te beperken. Bijvoorbeeld door dijken aan te leggen of voedselvoorraden aan te leggen. Deze maatregelen zijn vaak duur en ingewikkeld. De regeringen van Afrikaanse landen hebben daarom hulp nodig van rijke landen om zich te beschermen tegen rampen.

Als er dan toch een ramp gebeurd is, geven hulporganisaties noodhulp. Dat is hulp die mensen nodig hebben om te overleven, zoals voedsel, medicijnen en tenten.

06488005_KGT1_LB_H4.indd 83

83 Ex-kindsoldaat Als kind van nog geen vijf kwam Kon bij een gewapende bende. Hij moest soldaat worden in hun leger. ‘Het eerste wat ik als kindsoldaat moest uitschakelen, was mijn behoefte aan liefde en warmte. Ik realiseerde me, hoe klein ik ook was, dat ik die niet meer zou krijgen. Het was mijn redding, want kinderen die dat niet konden, overleefden het niet. Ze werden gek, bleven achter in de jungle, stierven van honger of werden opgegeten door wilde dieren.’

‘Na mijn vlucht hebben mensen me geholpen.

Door het vertrouwen dat zij in me hadden, kreeg ik zelfvertrouwen en ben ik een nieuw leven begonnen. Ze hebben mij geleerd dat ik meer kan dan ik dacht. Tijdens de oorlog verhardde mijn hart tot steen, maar dankzij de hulp die ik kreeg, is mijn hart nu zo zacht als katoen.’

Vrij naar: Parool, 21 januari 2010.

Bron 19 Kon Kelei, ex-kindsoldaat maakte in 2010 in Nederland zijn studie internationaal recht af.

Bron 20 Waarschuwingsbord tegen aids in Mali. De tekst op het bord betekent: Hiv/aids is overal. Bescherm uzelf.

Foto uit 2008.

05-04-2011 16:04:14

84

Menukaart 2 a

ramp met de titanic

Onzinkbaar

De Titanic vertrekt op 11 april 1912 uit Engeland voor haar eerste tocht naar Amerika. Het is het grootste en modernste stoomschip van die tijd. Aan boord zijn 1320 passagiers en ruim 900 bemanningsleden. Het schip kan niet zinken, denken de bouwers.

Drie dagen later vaart de Titanic door een gebied met ijsbergen.

Het schip blijft op volle snelheid doorvaren. Om 23.40 uur gaat er een lichte schok door het schip.

Een ijsberg is geraakt. Er stroomt water door enkele scheuren naar binnen. Er breekt geen paniek uit, het schip kan toch niet zinken.

Maar na een half uur zendt de kapitein een noodsignaal uit: Come Quick Danger. Kom snel, gevaar!

Bron 21 De film titanic, gemaakt in 1997.

rijke mensen eerst!

Op het botendek maakt de bemanning de twintig reddingsboten klaar.

De rijke passagiers mogen als eerste in de boten stappen, vrouwen en kinderen eerst. Maar veel passagiers willen niet of durven niet. Sommige reddingsboten zijn voor de helft leeg als ze te water worden gelaten.

Om twee uur â&#x20AC;&#x2122;s nachts gaat de laatste reddingsboot omlaag. Daarna mogen de andere passagiers aan dek komen. Voor hen zijn er een paar opblaasboten.

Tegen half drie breekt de Titanic in tweeĂŤn en zinkt. Er zijn dan nog 1525 mensen aan boord.

Bron 22 advertentie voor een reis op de titanic.

06488005_KGT1_LB_H4.indd 84

05-04-2011 16:04:18

Thema 4 Rampen en plagen Menukaart 2 Rampen in Afrika

85

B Vluchtelingen Op de vlucht

Na een ramp zijn mensen vaak bang voor een volgende aardbeving of overstroming en vluchten. Ze kunnen weinig of niets meenemen. De eerste nachten hebben ze meestal geen onderdak. Hulporganisaties proberen zo snel mogelijk het rampgebied te bereiken met tenten, voedsel en medicijnen.

Bron 23 Op de vlucht na een vulkaanuitbarsting in Kongo.

Bron 24 Op de vlucht voor het water in Bangladesh.

Bron 25 Vluchtelingenkamp voor overlevenden van de tsunami in Sri Lanka.

C Conflicten in de wereld

b Ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht â&#x20AC;&#x2DC;Conflicten in de wereldâ&#x20AC;&#x2122;.

06488005_KGT1_LB_H4.indd 85

05-04-2011 16:04:20

86

Blok 3

Rampen in de middeleeuwen

hongersnood

Bron 26 Boeren werken voor hun heer.

â&#x20AC;&#x2DC;Mijn oogst is mislukt: mijn familie en ik lijden honger.â&#x20AC;&#x2122; In arme landen zijn boerenfamilies vaak afhankelijk van het eten dat ze zelf verbouwen. Ze hebben geen geld om voedsel te kopen en de regering helpt hen ook niet. In Europa was dat ooit ook zo.

In de tijd tussen 500 en 1000 waren er regelmatig hongersnoden. Het Romeinse rijk was uiteengevallen in kleine gebieden. De wegen werden niet onderhouden en er was veel oorlog.

Er was daardoor bijna geen handel. Van de steden uit de Romeinse tijd was weinig over. Omdat er geen handel was, moesten de boeren alles wat ze nodig hadden zelf verbouwen. Ze specialiseerden zich niet in een product dat in hun gebied goed groeide.

En ze hadden alleen eenvoudige gereedschappen.

De landbouw bracht daarom niet veel op. Ook mochten de boeren niet alles wat ze verbouwden zelf houden. Ze werkten op het land van een heer en moesten een deel van de oogst aan hem afstaan.

Ook als de oogst mislukte, moesten de boeren toch hun deel betalen aan de heer. De boeren leden dan honger en de heer hielp hen niet.

tekening uit circa 900.

Bron 27 landbouw in tsjaad (afrika).

500

600

700

800

900

1000

TIJD VAN MONNIKEN EN RIDDERS

1100

1200

1300

1400

1500

TIJD VAN STEDEN EN STATEN MIDDELEEUWEN

810: begin Vikingaanvallen

06488005_KGT1_LB_H4.indd 86

918: einde Vikingaanvallen

1350: pest in de Nederlanden

1421: 2e SintElisabethsvloed

05-04-2011 16:04:23

Thema 4 Rampen en plagen Blok 3 Rampen in de middeleeuwen

vikingen vallen aan

Help! De Vikingen komen!

Rond het jaar 800 voeren boeren uit Scandinavië elk voorjaar naar andere landen. Ze namen huiden, hout en gedroogde vis mee om te ruilen voor andere producten. Deze boerenhandelaars worden Vikingen genoemd. Ze ontdekten dat Europa zwak was. Er waren allemaal kleine gebiedjes waar iemand de baas was. Er was dus niet één groot leger dat de Vikingen tegen kon houden. Steeds vaker overvielen Vikingen in kleine groepen boerderijen, kloosters en dorpen langs de kusten van Europa. Zo roofden ze kostbare spullen bij elkaar. Ze voeren zelfs naar de Middellandse Zee en Amerika. De Franse koning gaf Vikinghoofdman Rollo een stuk land cadeau. In ruil daarvoor beschermde Rollo het land van de koning tegen plunderingen van andere Vikingen, die ook wel Noormannen werden genoemd. Het gebied waar Rollo met een aantal makkers ging wonen, kreeg de naam … Normandië.

Bron 28 vikingen plunderen Dorestad. tekening door J.h, Isings, circa 1930.

06488005_KGT1_LB_H4.indd 87

87

toen de vikingen weg waren ...

De Vikingen zijn weg, nu de schade maar eens opnemen.

De Vikingen hadden veel kloosters verwoest. Dat was niet alleen een ramp voor de monniken die er leefden. In de meeste kloosters was een bibliotheek met zeldzame boeken. Voor 1500 werden boeken niet gedrukt, maar met de hand geschreven.

Monniken waren dag in dag uit bezig om geleerde, oude boeken over te schrijven. Veel boeken gingen door de Vikingaanvallen in vlammen op. Daardoor ging veel kennis verloren. Ook voor de handel waren de aanvallen van de Vikingen een ramp. Doordat de Vikingen kusten en rivieren onveilig maakten, durfden handelaren niet meer op reis. Er was daardoor nog minder handel. Wat was de reactie van de mensen op de Vikingaanvallen? Rijke boeren gingen hun boerderijen versterken. Die boerderijen werden later van steen gebouwd en werden kastelen genoemd.

De meeste kasteelheren waren ridders. Een ridder vocht in het leger van de koning als dat nodig was.

Als er geen oorlog was, hielden de ridders toernooien om zich te oefenen in het vechten en om indruk op elkaar te maken.

05-04-2011 16:04:24

88 Watersnood: Sint-Elisabethsvloed 1421

In de middeleeuwen had Nederland veel last van overstromingen. Op de naamdag van de heilige Elisabeth (19 november) deden zich kort achter elkaar zelfs drie ernstige overstromingen, of watersnoden, voor. In 1421 vond een watersnood plaats die vooral rampzalig was voor Zuid-Holland. De polder de Grote Waard verdween met dertig dorpen in het water.

Waarschijnlijk kwam het water niet eens zo erg hoog, maar waren de dijken slecht onderhouden.

Dat kwam doordat steden in deze periode vooral druk waren met oorlog voeren tegen elkaar en niet met het onderhoud van de dijken. Na deze vloed begon men met de aanleg van nieuwe dijken om de ondergelopen polders weer droog te leggen, waaronder de Grote Waard. Drie jaar later was dit werk klaar, maar in één klap werd alles verwoest door de derde Sint-Elisabethsvloed. Men heeft toen niet meer geprobeerd de Grote Waard te herstellen en zo ontstond de Biesbosch.

Bron 29 Sint-Elisabethsvloed 1421. Het dorp Wieldrecht raakte overstroomd. De inwoners van Wieldrecht gingen naar Dordrecht en kregen in de kerk een eigen altaar.

Voor dat altaar lieten zij dit schilderij maken om de ramp nooit te vergeten. Schilderij uit circa 1470.

06488005_KGT1_LB_H4.indd 88

Hier en toen: Watersnood 1953

De grootste ramp in Nederland na 1900 was de watersnoodramp in 1953. Op 1 februari 1953 braken in Zeeland, Zuid-Holland en WestBrabant de meeste dijken door. Een groot gebied kwam onder water te staan. 1836 mensen en 200.000 dieren verdronken en veel mensen moesten hun huizen verlaten. De meeste slachtoffers vielen op de eilanden SchouwenDuiveland en Goeree-Overflakkee.

Wat waren de oorzaken van de ramp?

• De dijken waren te laag en slecht onderhouden. In de jaren ’30 was daar door ingenieurs al voor gewaarschuwd, maar de regering had niet geïnvesteerd in verbetering van de dijken. In 1943 was het water zelfs al over een aantal dijken gelopen.

• Een zware noordwesterstorm had het water in de zeearmen in Zuidwest-Nederland drie meter omhoog geblazen.

• Het was springvloed. Springvloed komt twee keer per maand voor. Het water staat dan hoger dan bij een normale vloed.

De beelden van de ramp waren in de bioscopen in Nederland, maar ook in het buitenland te zien. Ook kranten en radio berichtten over de ramp. Vanuit de hele wereld werden geld en goederen gestuurd voor de slachtoffers.

Na de ramp werd een plan bedacht om een nieuwe watersnood te voorkomen. Volgens dit Deltaplan werden dijken verhoogd en een aantal zeearmen afgesloten.

05-04-2011 16:04:28

Thema 4 Rampen en plagen Blok 3 Rampen in de middeleeuwen

89

Ellende in Europa

Bron 30 scandinavische landen stuurden kant-en-klare houten huizen voor de slachtoffers van de watersnood in 1953. Deze huizen staan in hansweert.

De pest

â&#x20AC;&#x2DC;Ik heb twee van mijn kinderen binnen een paar uur in mijn armen zien sterven.â&#x20AC;&#x2122; Dit schreef een Italiaanse koopman in 1348 aan een vriend. De ziekte waar zijn kinderen aan stierven, was de pest. Die ziekte verspreidde zich tussen 1347 en 1350 over heel Europa. Meer dan een kwart van de Europese bevolking stierf.

Hoe ontstond de pestepidemie? De pest werd overgebracht door rattenvlooien. Via een beet van een rattenvlo kwam de pestbacterie het lichaam van een mens binnen. Dan werd die persoon ziek en overleed vaak al na een paar dagen.

De pestbacterie kon zich in de veertiende eeuw snel verspreiden. Dat had twee oorzaken: 1 Na het jaar 1000 ontstonden er in Europa veel steden. In de steden lag afval op straat. Daar voelden de ratten zich prima thuis!

2 Tussen de steden was er veel handel. Kooplieden en schippers namen de vlooien in hun kleren mee naar andere steden.

Niemand wist in de middeleeuwen hoe de ziekte werd verspreid. En niemand wist hoe de ziekte genezen kon worden. Veel mensen dachten dat de pest een straf van God was.

06488005_KGT1_LB_H4.indd 89

Na de pestepidemie in de veertiende eeuw was er veel ellende in Europa. De steden waren kleiner en armer geworden, dorpen waren verlaten. De mensen hadden honger, omdat er te weinig boeren over waren om het land te bewerken. Voedsel werd duur, omdat er zo weinig was. De overgebleven boeren konden nu eisen stellen: zij wilden meer betaald krijgen en niet langer gratis klussen doen voor hun heer.

In een moeilijke tijd zoeken mensen vaak een zondebok, een groep mensen die ze de schuld van de ellende kunnen geven. In het middeleeuwse Europa waren de joden een minderheid. Zij werden gediscrimineerd: ze mochten bijvoorbeeld veel beroepen niet uitoefenen. Al snel ging het verhaal rond dat de pest het gevolg was van vergiftigde waterbronnen. De joden zouden op die manier de christenen willen doden. De christenen namen op een afschuwelijke manier wraak: hele joodse gemeenschappen werden vermoord of verdreven.

Bron 31 stad en platteland in de middeleeuwen.

05-04-2011 16:04:29

90

Menukaart 3 A Moord op Bonifatius

b Ga naar www.mundo-online en maak de opdracht ‘Moord op Bonifatius’.

B Kloosters Christendom

In het Romeinse rijk was in de eerste eeuw na Christus het christendom ontstaan.

In de eeuwen daarna werden steeds meer mensen christelijk.

Toen er een einde kwam aan het Romeinse rijk, bleef de christelijke Kerk bestaan. Tussen 500 en 1000 werden zelfs bijna alle mensen in Europa christelijk.

Dat was vooral het werk van monniken. Dat waren mannen die op zoek waren naar God. Sommige monniken verlieten hun kloosters om de mensen te bekeren tot het christendom.

Bron 32 Een bladzijde uit een middeleeuws boek dat door een monnik is geschreven. Utrecht 1420.

06488005_KGT1_LB_H4.indd 90

Bron 33 Monniken samen aan het bidden tijdens een mis.

Bidden en werken

Monniken trokken zich terug uit de bewoonde wereld en gingen leven in een klooster. De dagindeling van de monniken was streng en bestond uit bidden, werken en studeren. De monniken moesten op vaste tijden samen bidden, ook ’s nachts! Voor de edelen en de boeren was het klooster belangrijk. Zij hadden zelf geen tijd om de hele dag te bidden.

Daarom deden monniken dat. Rijke mensen gaven graag geld aan een klooster, als de monniken dan voor hen zouden bidden. Omdat de mensen geloofden dat de monniken dicht bij God stonden, was hun gebed extra veel waard.

Tussen het bidden door waren de monniken aan het werk. De monniken verbouwden hun eigen voedsel op het land. Daarnaast schreven monniken oude boeken over uit de tijd van Grieken en Romeinen. De monniken versierden hun boeken ook mooi. Het duurde vaak wel een jaar voor een boek was overgeschreven.

In de kloosters waren ook scholen voor kinderen van rijke ouders. En er was in het klooster vaak een ziekenhuis voor de mensen uit de omgeving.

05-04-2011 16:04:34

Thema 4 Rampen en plagen Menukaart 3 Rampen in de middeleeuwen

91

C Ridders en kastelen Verdedig het kasteel

Rond het jaar 1000 bestond Europa uit allemaal kleine gebieden waar een edelman de baas was.

Het kasteel waar de edelman woonde, moest goed te verdedigen zijn, want er waren verschillende manieren om een kasteel te veroveren. Die technieken hadden de aanvallers afgekeken van de Romeinen. â&#x20AC;˘ Ze bouwden hoge torens, die ze tegen de kasteelmuur aan reden. De aanvallers konden vanuit de toren makkelijk op de muren van het kasteel komen. â&#x20AC;˘ De aanvallers probeerden met een zware houten paal, een stormram, de poort open te beuken. Om de stormram was vaak een soort hutje gebouwd, om de mannen te beschermen tegen kokende olie of pijlen die vanaf het kasteel naar beneden werden geschoten.

Bron 34 Het Muiderslot, gebouwd circa 1300.

Bron 35 Een middeleeuws riddergevecht.

Op het slagveld

Oorlogen werden in de middeleeuwen vaak uitgevochten op het open veld. Twee legers stonden daar tegenover elkaar en stormden op elkaar af. Een leger bestond uit ridders te paard en voetsoldaten.

De voetsoldaten waren meestal boeren, die als plicht hadden voor hun heer te vechten. Dat liep vaak niet goed af, want de boeren hadden weinig ervaring met vechten. Daarom werden er steeds vaker mannen ingezet die van vechten hun beroep hadden gemaakt. Zij verhuurden zichzelf aan een heer en heten daarom huurlingen. Een nadeel van de huurlingen was dat ze niet altijd even betrouwbaar waren. Zij vochten voor de heer die hen het meeste geld bood. Als de tegenstander nog meer geld bood, wisselden ze van partij.

06488005_KGT1_LB_H4.indd 91

05-04-2011 16:04:37

92

Blok 4 Is een ramp te voorkomen?

Hoe overleef je natuurgeweld?

Ineens begon de grond heen en weer te gaan. Eerst viel er een boek uit de kast, en daarna viel de hele kast om â&#x20AC;Ś Natuurrampen kun je helaas niet voorkomen. De bewoners van mogelijke rampgebieden kunnen wel proberen de gevolgen van een ramp te beperken.

Daarvoor is vooral kennis en geld nodig, omdat de maatregelen om schade te beperken vaak duur zijn.

Een natuurramp in een arm land heeft daarom vaak meer slachtoffers dan in een rijk land.

Overstromingen kunnen met dijken en andere waterkeringen worden voorkomen. Als er dan toch nog land onderloopt, kun je vluchtheuvels bouwen. Het tijdstip van aardbevingen en vulkaanuitbarstingen is niet precies te voorspellen.

Maar als de kans op een aardbeving in een gebied groot is, is het verstandig om stevige, maar flexibele huizen te bouwen. Die blijven beter staan bij een aardbeving. Als er een orkaan op komst is, kun je de ramen dichttimmeren en je verschuilen in een stevig gebouw.

Behalve deze maatregelen vooraf, is het ook belangrijk om een goed rampenplan te hebben, om tijdens en na de ramp de schade te beperken. Daarin staat bijvoorbeeld hoe je mensen kunt evacueren.

Evacueren is het in veiligheid brengen van mensen in een rampgebied.

Bron 36 Het voorkomen van rampen en ongelukken in de bergen.

06488005_KGT1_LB_H4.indd 92

Bron 37 De stormvloedkering Oosterschelde beschermt Zeeland tegen overstromingen.

Hoe veilig leef ik?

In Nederland beschermen we onszelf tegen overstromingen met dijken en dammen. Na een overstroming in 1953 werden de dijken flink verhoogd. In Zeeland werden de zeearmen van de zee afgesloten. Maar rond 1970 kwamen er protesten tegen de afsluiting van de Oosterschelde.

Milieubeschermers, vissers en oester- en mosselkwekers wilden deze zeearm open houden.

Uiteindelijk kwam er een dam met schuiven die openstaan, maar bij storm en hoog water gesloten kunnen worden.

Behalve natuurrampen kunnen ook andere rampen mensen bedreigen. Denk aan het uitbreken van een besmettelijke ziekte, oorlog, brand of een aanslag.

Tegen sommige besmettelijke ziekten kun je je beschermen door je te laten inenten. Waarschijnlijk ben je als baby al tegen bepaalde ziekten ingeĂŤnt.

Je kunt ziekten ook voorkomen door verstandig te leven. Bijvoorbeeld door gezond te eten, veilig deel te nemen aan het verkeer en veilig te vrijen als bescherming tegen aids en andere soaâ&#x20AC;&#x2122;s (seksueel overdraagbare aandoeningen).

Ook tegen brandgevaar thuis en op school valt veel te doen. Zoals het ophangen van rookmelders en het gebruik van brandwerende deuren en ramen.

05-04-2011 16:04:39

Thema 4 Rampen en plagen Blok 4 Is een ramp te voorkomen?

Daar en nu: Het beperken van de schade na een ramp

Op 20 april 2010 zonk na een ontploffing een olieplatform in de Golf van Mexico voor de kust van de Verenigde Staten. De beveiliging op de oliepijp ging daarbij kapot, waardoor honderden miljoenen liters olie in zee stroomden. Het was het grootste olielek ooit. De schade viel een beetje mee, omdat: • de gelekte olie van een soort was die snel verdampt; • de olie vrij snel werd afgebroken door het warme zeewater; • het lukte om de meeste olie met speciale schermen van de kust weg te houden; • er die zomer geen zware orkanen waren die de olie op de kust konden werpen.

Toch was de sterfte van vis, zeevogels en zeeschildpadden in het kustgebied groot en leden vissers en hotels aan het strand grote schade. Het duurde 150 dagen voor de oliebron definitief werd afgesloten.

93

Het gaat mis … en dan?!

Ojee, brandalarm ...!

Als het goed is, heeft jouw school een noodplan voor een brand- of bommelding en weet iedere leerling wat hij of zij moet doen bij een alarm. Weet jij de vluchtroute in school en waar de nooduitgang is? En moet je je tas nu wel of niet meenemen bij een alarm?

Een milieuramp of aanslag voorkomen is bijna onmogelijk.

De overheid probeert je hiertegen zo goed mogelijk te beschermen. Net als scholen hebben gemeenten een rampenplan klaarliggen voor het geval dat … Maar de eerste die hulp kan bieden in een noodsituatie of crisis ben je vaak zelf. Het is daarom ook belangrijk dat je in huis een aantal dingen hebt, voor als je de deur niet uit kunt en de stroom uitvalt. Heb jij dat allemaal in huis? Denk aan lucifers, kaarsen, een zaklamp of een transistorradio op batterijen.

Bron 38 Een olie-opnemend scherm in de moerassen aan de kust van de Verenigde Staten in de zomer van 2010.

06488005_KGT1_LB_H4.indd 93

05-04-2011 16:04:42