InBusiness services Inleiding recht

LEERWERKBOEK SERVICES

Inleiding recht

Inhoudsopgave 1 IR01 Wat is recht?

Introductie Theorie Verwerkingsvragen Toepassingsvragen Evaluatie & reflectie 2 IR02 De rechtsbronnen Introductie Theorie Verwerkingsvragen Toepassingsvragen Evaluatie & reflectie 3 IR03 De rechtsgebieden Introductie Theorie Verwerkingsvragen Toepassingsvragen Evaluatie & reflectie 4 IR04 De Nederlandse rechtspraak Introductie Theorie Verwerkingsvragen Toepassingsvragen Evaluatie & reflectie

JURIDISCH

IR01

Wat is recht?

Auteur Mr. Arjen Pater Eindredactie Pieter Mijnster

IR01

Wat is recht?

THEORIE

Introductie Introductie Het is er als je een krat bier koopt of garantie krijgt op je nieuwe laptop. Ook kom je het tegen als je solliciteert of aan een opleiding begint. Het recht is overal en van iedereen. Dat klinkt prachtig, maar wat bedoelen we dan precies met recht? Wat is het recht, waar komt het vandaan en wat kunnen we ermee? En wat bedoelt koning Willem-Alexander als hij zegt: ‘Onze rechtstaat beschermt wat weerloos is en voorkomt dat alleen de hardste stemmen worden gehoord’?

Ook op tv komt het onderwerp ‘recht’ vaak terug. Misschien heb je de serie Suits gezien, over een advocatenkantoor in New York, of ken je de beroemde uitspraak van tv-rechter Frank Visser: ‘Dit is mijn uitspraak en daar zult u het mee moeten doen.’

In deze module ontdek je wat het recht inhoudt, wat de doelen ervan zijn en welke verschillende personen je kunt tegenkomen binnen het recht.

Figuur 1 Vrouwe Justitia als icoon van het recht

© Shutterstock / travelview

Leerdoelen Kennis: • Ik kan benoemen wat het recht is.

• Ik kan de functies van het recht omschrijven.

• Ik kan benoemen wat we als oorsprong van het recht zien.

Begrip: • Ik kan uitleggen wat we met het recht bedoelen en een voorbeeld geven.

• Ik kan toelichten hoe en wat het recht beïnvloedt.

• Ik kan uitleggen waarom mensenrechten zo belangrijk zijn.

2

Wat is het recht?

1

Wat is het recht?

Recht is overal!

Van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat, bij alles wat je doet, kom je het recht tegen. Bij het kopen van een broodje in de kiosk, in het bijbaantje waarvoor je gesolliciteerd hebt, tijdens het uitgaan en bij het erfstuk dat je gekregen hebt. Je komt het recht in Nederland tegen in alle situaties van het dagelijks leven. Van wieg tot graf. Als je in aanraking komt met het recht, dan krijg je te maken met verschillende regels.

Praktijkvoorbeeld 1 Ook studenten hebben rechten Waar heb je recht op tijdens je studie? Ralf is 16 jaar en gaat na de zomer studeren op het mbo. Er verandert veel in zijn leven. Hij wil graag op kamers. Elke dag anderhalf uur heen en terug vindt hij te veel van het goede. Het leven zal wel veel duurder worden.

Ook omdat hij dan niet kan blijven werken bij zijn huidige bijbaantje. De oudere broer van Ralf zegt dat hij zich geen zorgen hoeft te maken over geld. Je krijgt geld van de overheid en hebt overal recht op, aldus zijn broer.

Ralf wil weten hoe het zit. Klopt het wat zijn broer zegt, dat hij zich geen zorgen hoeft te maken? Ralf onderzoekt waar hij als student recht op heeft.

Zodra hij start met een BOL-opleiding krijgt hij een ov-reisproduct. Hij krijgt vanaf zijn achttiende een basisbeurs. Afhankelijk van zijn thuissituatie kan hij ook een aanvullende beurs krijgen. En hij ontdekt dat het uitmaakt of hij thuis woont of op kamers zit.

‘Het recht’ is een verzamelnaam voor alle rechtsregels die er bestaan. Er bestaat geschreven en ongeschreven recht.

Rechtsregels Regels van het recht noem je rechtsregels. In die regels staat wat je wel of niet mag doen.

Soms staat in zo’n regel ook beschreven hoe je iets moet doen.

Een voorbeeld van een rechtsregel is dat je moet stoppen voor het rode stoplicht.

Daarnaast heb je afspraken of regels die je bijvoorbeeld met je ouders maakt. Denk aan de regel dat je uiterlijk om 00.00 uur thuis moet zijn.

Regels en rechtsregels Er is dus verschil tussen regels en rechtsregels. Regels zijn onderlinge afspraken die niet allemaal in de wetboeken voorkomen. Zo is het een fatsoensregel dat je elkaar netjes gedag zegt, of dat je opstaat voor een ouder iemand in de bus. Deze afspraken of regels behoren niet tot het geschreven recht. Het zijn ongeschreven regels. Ze zijn algemeen wel als recht geaccepteerd. Denk aan het gewoonterecht.

• Er bestaan zowel geschreven als ongeschreven rechtsregels.

Rechtsregels zijn regels die voor alle mensen in Nederland gelden, van jong tot oud, waar je ook vandaan komt. Ook een kenmerk is dat rechtsregels zijn opgesteld door de overheid.

• Rechtsregels zijn regels die voor iedereen in Nederland gelden.

• Rechtsregels worden opgesteld door de overheid.

3

IR01

Wat is recht?

Figuur 2 Sommige regels gelden voor iedereen.

© Shutterstock / Split Second Stock

Soms is onduidelijk hoe een rechtsregel moet worden uitgelegd. Daarover kunnen mensen of bedrijven ruzie krijgen. Bij een geschil over een rechtsregel kun je aan de rechter vragen of hij een eerlijke uitspraak wil doen. De rechter kan de naleving van de rechtsregels beoordelen.

• De rechter beoordeelt de naleving van de rechtsregels en veroordeelt als mensen zich niet aan de regels houden.

Praktijkvoorbeeld 2 Ongeschreven regels en geschreven rechtsregels Als je ruzie hebt met je ouders over het tijdstip dat je moet thuiskomen na het uitgaan, dan kun je helaas niet naar de rechter. Het gaat hier niet om een geschreven rechtsregel die is opgesteld door de overheid.

Stel nu dat je te laat thuis was doordat je te veel gedronken had en bent aangehouden door een agent. Dan krijg je wel te maken met een rechtsregel. Namelijk artikel 453 uit het Wetboek van Strafrecht: ‘Hij die zich in kennelijke staat van dronkenschap op de openbare weg bevindt, wordt gestraft met hechtenis van ten hoogste twaalf dagen of geldboete van de eerste categorie.’

2

Het doel van het recht 2.1 De functies van het recht Zonder het recht geldt het recht van de sterkste. Op een school zonder regels ontstaat chaos. Dit is in een land net zo. Het recht is er met een doel. Het zorgt dat er orde is in de samenleving. Iedereen weet waar hij of zij aan toe is. Ook zorgt het recht voor rechtvaardige oplossingen bij geschillen. Naast de normatieve functie kent het recht ook nog een geschiloplossende, een aanvullende en een instrumentele functie.

1. Normatieve functie De eerste functie van het recht is het zorgen voor een goed geordende samenleving.

Iedereen weet waar hij of zij aan toe is. Zo sla je elkaar niet zomaar de hersens in van een

4

Het doel van het recht ander en blijf je van elkaars spullen af. Het totaalpakket van gedragsregels vormt onze norm die het recht aangeeft. Dit is de normatieve functie van het recht.

Het recht kent vier functies. Zo is er de normatieve, geschiloplossende, aanvullende en instrumentele functie.

Als burger moet je je natuurlijk aan de regels houden. Maar ook je baas moet zich aan de wet houden en bijvoorbeeld ook de agent. Alle bedrijven en instellingen (ook de overheid) moeten zich aan de regels houden. Iedereen kent zijn of haar rechten en plichten en weet wat er verwacht kan worden. Rechtsregels beperken een samenleving dus niet. Ze zorgen er juist voor dat het leven goed verloopt.

Figuur 3 Rechtvaardige oplossingen

© Shutterstock / mohamed_hassan

2. Geschiloplossende functie De tweede functie van het recht is dat er een rechtvaardige oplossing komt als er een probleem is. Als je er als burgers samen niet uitkomt. Als je een probleem hebt met je werkgever. Of als je bijvoorbeeld mishandeld bent. Zelfs als iedereen denkt dat je schuldig bent. Iedereen kan met zijn of haar probleem bij de rechter terecht om tot een rechtvaardige oplossing te komen. Dit is de geschiloplossende functie van het recht.

De rechter onderzoekt wat er precies aan de hand is. Aan de hand van het recht dat is vastgelegd in wetten doet hij een uitspraak. De rechter spreekt recht en komt als het goed is tot een rechtvaardige oplossing.

3. Aanvullende functie Het recht heeft ten derde een aanvullende functie. Het recht zorgt voor een oplossing als er een probleem ontstaat en er niets is geregeld. Mensen hebben er niet aan gedacht of dingen zijn vergeten.

4. Instrumentele functie De vierde functie van het recht is dat het bepaalde afspraken regelt. Zo is het in de wet geregeld dat we aan de rechterkant van de weg rijden en niet links. Zo stoppen we bij het stoplicht als het op rood staat en rijden we door bij groen. Niet andersom. We hebben het simpelweg zo afgesproken. Het had ook anders gekund. Er zit dus geen diepe gedachte achter. Het recht is in deze gevallen alleen een middel, een instrument om iets te regelen.

We noemen dit de instrumentele functie van het recht.

5

IR01

Wat is recht?

2.2 Wanneer is het recht rechtvaardig?

De vraag ‘Wat is recht?’ houdt de mensheid al duizenden jaren bezig. Over het antwoord op die vraag kan iedereen anders denken. Het recht verschilt over de hele wereld.

Figuur 4 Recht is niet krom.

© Shutterstock / New Africa

Wat de één eerlijk vindt, vindt een ander soms oneerlijk. Wat de één recht vindt, vindt de ander juist krom. In bijvoorbeeld Spanje vinden ze stierenvechten een mooie traditie die bij de cultuur hoort, terwijl de meeste Nederlanders het zien als dierenmishandeling. In Nederland heb je als je werkt recht op een minimumloon, maar dat is niet in alle landen in de wereld het geval. Ruim honderd jaar geleden vonden we het heel normaal dat jonge kinderen elke dag op het land werkten, nu heeft ieder kind recht op goed onderwijs. En Hitler, om een extreem voorbeeld te noemen, vond heel andere dingen rechtvaardig dan wij.

Praktijkvoorbeeld 3 Iedereen een ov-jaarkaart Tot 2017 kregen alleen jongeren die opleiding op het hbo of de universiteit studeerden een OV-jaarkaart. Veel jongeren vonden dit oneerlijk. Iedereen heeft toch recht op een gelijke behandeling? Uiteindelijk zijn er zelfs in de Tweede Kamer felle discussies over gevoerd. En eerlijk is eerlijk, sinds 2017 krijgt iedereen een OV-jaarkaart, ongeacht op welk niveau je studeert.

Of we recht als rechtvaardig zien, heeft te maken met hoe we als mensen in het leven staan. Anders gezegd, het recht is beïnvloed door onze waarden en normen. Dit kan dus per land verschillen. Zo vinden mensen in China persoonlijke rechten veel minder belangrijk dan in Duitsland. Sommige landen hebben geen democratie, maar een andere staatsvorm, bijvoorbeeld een dictatuur. In een dictatuur ligt de macht vaak bij één persoon die veel geweld gebruikt om aan de macht te blijven. Noord-Korea vinden wij een dictatuur. Toch vindt Kim jong-un zichzelf een absolute held.

Recht is altijd beïnvloed door: • • • •

de tijd waarin mensen leven; de cultuur van een samenleving; godsdienst en geloof; de gewoonten in een land.

Ethiek gaat over de vraag of we iets goed of fout vinden. Recht en ethiek beïnvloeden elkaar altijd en overal.

6

De oorsprong van het recht

3

De oorsprong van het recht ‘Mensenrechten, iedereen heeft ze. Jij ook. Simpelweg omdat jij mens bent.’ Zo begint het filmpje dat je verderop in deze module tegenkomt. Jij hebt dus rechten. Leuk om te weten, maar hoe komen we er eigenlijk aan? Waar komen die rechten vandaan? En is het recht dat we nu hebben eerlijker en rechtvaardiger dan dat van de Egyptenaren of de Romeinen?

Interessant is dat mensen altijd en overal al hebben nagedacht over de oorsprong van het recht. Het Nederlandse recht van de 21e eeuw was er niet opeens. Het is ontstaan in een lang proces.

Vaak hoor je dat we niet meer, maar juist minder wetten en regels moeten hebben. Op dit moment hebben we in Nederland bijna tienduizend wetten en regels. Waar komen die allemaal vandaan? Onze Grondwet bestaat al sinds 1815. Maar wist je dat de eerste officiële Nederlandse grondwet al uit 1798 komt? Deze wet heet de ‘Staatsregeling voor het Bataafsche volk’. Daarna werd Napoleon de baas in Nederland. Hij had heel veel wetten van de Romeinen afgekeken. Het Romeinse recht is de basis voor veel recht dat we nu in Europa hebben. Maar de Romeinen waren zeker niet de eersten die wetten opstelden.

Een van de oudst bekende wetboeken van meer dan 4.000 jaar oud is de Codex Ur-Nammu, uit het huidige Irak.

De oorsprong van het recht is door de ‘natuur’ gegeven en is voor iedereen overal ter wereld hetzelfde. Dit noemen we het natuurrecht.

Een voorbeeld van natuurrecht is dat iedereen op de wereld het erover eens is dat je van elkaars spullen af moet blijven. Ook moeten we altijd eerlijk zijn en geen zinloos geweld gebruiken. We moeten de goede keuzes maken en het kwaad bestrijden.

In de middeleeuwen en ook daarna nog waren koningen erg machtig. Ze misbruikten het recht in hun eigen voordeel. Maar de mensen accepteerden dit steeds minder. Filosofen kwamen met allerlei nieuwe theorieën over de oorsprong van het recht. Zij zeiden dat die oorsprong ligt in de afspraken die mensen onderling gemaakt hebben. Dit noemden ze ook wel een maatschappelijk verbond of sociaal contract. Het volk en de heersers maakten samen de afspraak dat de mensen de heerser zouden gehoorzamen als hij hun rechten zou respecteren. De burgers betaalden belasting en de heerser beschermde hen. Hoe verder we in de geschiedenis komen, hoe meer en hoe vaker deze afspraken en rechten zwart op wit zijn gezet. Zo ontstond het geschreven recht.

Figuur 5 Sociaal cont(r)act

© Shutterstock / KorArkaR

7

IR01

Wat is recht?

Tijdens het vak rechtsfilosofie aan de hogeschool of universiteit komen deze onderwerpen uitgebreid aan bod. Na de studie rechtsgeleerdheid (ook wel ‘rechten’ genoemd) aan de universiteit mag je jezelf ‘meester in de rechten’ noemen.

Als je aan de universiteit rechtsgeleerdheid of ‘rechten’ gestudeerd hebt, krijg je als jurist de titel ‘meester in de rechten’, afgekort mr.

Figuur 6 Als student optreden in toga

© ANPfoto / Robin van Lonkhuijsen

Video Bekijk de video's over wat is recht? in de online leeromgeving van InBusiness.

Begrippen Aanvullende functie

Het recht geeft via wetten regels als er in situaties niet iets afgesproken is.

Doel van het recht

Een goed geordende samenleving en rechtvaardige oplossingen.

Ethiek

Behandelt de vraag of we iets goed of fout vinden.

Geschiloplossende functie

Het recht zorgt voor een rechtvaardige oplossing bij problemen.

Instrumentele functie

Het recht is een middel om bepaalde gedragsregels te regelen.

Mr.

Meester in de rechten. Titel die je krijgt als je rechtsgeleerdheid hebt gestudeerd.

Natuurrecht

Recht dat altijd en overal (universeel) geldig is.

Normatieve functie

Het recht zorgt voor orde in de samenleving.

Het recht

Een verzamelnaam voor alle rechtsregels die er bestaan.

Rechtsgeleerdheid

Studie ‘rechten’ aan de universiteit.

Rechtsregel

Een regel van het recht waarin staat wat je wel en niet mag doen, en soms hoe je het moet doen.

Sociaal contract

De afspraak dat de mensen de heerser gehoorzamen als hij hun rechten respecteert.

8

Verwerkingsvragen

OPDRACHTEN Verwerkingsvragen 1

Wat is het recht?

1 Het recht Beschrijf in je eigen woorden wat ‘het recht’ inhoudt.

2 Waar of niet waar? (1) Waar of niet waar?

Het recht bestaat alleen uit geschreven regels.

3 Waar of niet waar? (2) Waar of niet waar?

Het Nederlandse recht geldt alleen voor de mensen die in Nederland geboren zijn.

4 Géén kenmerk Wat is géén kenmerk van een rechtsregel? ◯ opgesteld door de overheid ◯ je kunt altijd naar de rechter ◯ iedereen moet de regel rechtvaardig vinden ◯ geldig voor iedereen

9

IR01

Wat is recht?

2

Het doel van het recht 5 Vier functies

© Shutterstock / marekuliasz

Figuur 7 Is het recht altijd rechtvaardig?

Beschrijf in je eigen woorden de vier functies van het recht.

Het recht heeft vier functies.

1

2

3

4

6 Normatieve functie Wat betekent de normatieve functie van het recht?

7 Waar of niet waar? (1) Waar of niet waar?

Het recht is altijd rechtvaardig.

10

Verwerkingsvragen

8 Waar of niet waar? (2) Waar of niet waar?

Het recht blijft in de kern altijd hetzelfde.

9 Aspecten Door welke aspecten wordt het recht in een land beïnvloed? ◯ Door alleen de cultuur. ◯ Door alleen cultuur en de tijd waarin men leeft. ◯ Door onder andere de cultuur, de tijd, het geloof en de gewoonten. ◯ Het recht wordt niet beïnvloed.

10 Ethiek Recht en ethiek beïnvloeden elkaar.

Wat is ethiek?

3

De oorsprong van het recht 11 Oorsprong Wat bedoelen we met de vraag naar de oorsprong van het recht?

12 Maatschappelijk of sociaal Wat is het maatschappelijk of sociaal contract?

11

IR01

Wat is recht?

Toepassingsvragen 1 Wat is het recht?

Als je mensen vraagt wat recht is, krijg je erg veel verschillende reacties.

Hoe komt dit denk je?

2 Het rechtssysteem Wat vind jij twee positieve en twee negatieve punten van het rechtssysteem in Nederland?

Leg ook uit waarom je dit vindt.

Positief:

Negatief:

3 Recht beschermt Koning Willem-Alexander heeft gezegd: ‘Onze rechtsstaat beschermt wat weerloos is en voorkomt dat alleen de hardste stemmen worden gehoord.’

Wat bedoelt hij hiermee?

4 Rechten en plichten Als jongere en student heb je in Nederland allerlei rechten, maar ook plichten.

Welke kun je samen met een klasgenoot bedenken?

5 Conflict Als je een conflict hebt, kun je in Nederland naar de rechter.

Kun je een rechtszaak bedenken die in het nieuws is en veel reacties heeft veroorzaakt?

12

Toepassingsvragen

6 Conflict Als je een conflict hebt, kun je in Nederland naar de rechter.

Heb je zelf ervaringen met rechtszaken of een juridisch conflict?

Zo ja, waar ging het precies om?

7 Functies van het recht Het recht heeft een normatieve functie. Het stelt een norm voor gedragsregels.

Kun je hier voorbeelden van geven?

8 Het recht als instrument Het recht is een middel om bepaald gedrag te regelen. Zo rijden we tegen de klok in op de rotonde.

a Waarom eigenlijk tegen de klok in?

b Kun je meer voorbeelden bedenken dat het recht bepaald gedrag regelt zonder dat het gelijk met goed en kwaad te maken heeft?

9 Rechtvaardigheid Er zijn veel discussies over het recht en of het ook eerlijk is.

Wat zijn dingen in jouw leven die bepalen hoe je tegen het recht aankijkt?

13

IR01

Wat is recht?

10 Recht in ontwikkeling Recht is constant in ontwikkeling.

a Zoek op internet drie belangrijke ontwikkelingen uit het verleden waardoor het recht in Nederland is veranderd.

b Wat vind je van deze veranderingen in het Nederlandse recht?

11 Stemrecht In Nederland heb je stemrecht vanaf 18 jaar, maar sommige mensen stellen voor om stemmen vanaf 16 jaar mogelijk maken.

a Zoek op internet op wat de redenen zijn om de minimumleeftijd voor het stemrecht te verlagen naar 16 jaar.

b Wat vind jij van dit voorstel?

14

Toepassingsvragen

12 Mensenrechten China maakt onderdeel uit van de VN-Mensenrechtenraad. Hier is vanuit het Westen veel kritiek op.

Figuur 8 Kom op voor je rechten!

© Shutterstock / Rawpixel.com

Wat is deze kritiek en begrijp je die?

13 Vaccinatieplicht Afgelopen jaren is er veel discussie geweest over het invoeren van een vaccinatieplicht in verband met het coronavirus.

Waarom is dit een belangrijk thema als het om recht gaat?

15

IR01

Wat is recht?

14 De wereld verbeteren Stel, jij mag het recht veranderen. Bedenk samen met een klasgenoot twee ideeën.

Licht toe waarom je dit wilt veranderen en wat de gevolgen kunnen zijn van de verandering.

15 Verschil in recht Er bestaan veel verschillen tussen het recht in verschillende landen.

Zoek op internet drie verschillen in rechten en plichten.

Wat mag in andere landen wel of wat is daar juist verboden?

16

Evaluatie en reflectie

Evaluatie en reflectie Samenvatting Meer oefenen? Ga naar de online leeromgeving van InBusiness en lees de samenvatting.

Checklist Gebruik de checklist om na te gaan of je de inhoud van deze module hebt begrepen.

Ja

Nee

Je kunt benoemen wat het recht is.

◯

◯

Je kunt de functies van het recht omschrijven.

◯

◯

Je kunt benoemen wat we als oorsprong van het recht zien.

◯

◯

Je kunt uitleggen wat we met het recht bedoelen en een voorbeeld geven.

◯

◯

Je kunt toelichten hoe en wat het recht beïnvloedt.

◯

◯

Je kunt uitleggen waarom mensenrechten zo belangrijk zijn.

◯

◯

Test je kennis en inzicht Maak de zelftest Test je kennis en inzicht in de online leeromgeving van InBusiness.

17

18