Of we nu willen of niet, in het onderwijs voeden we mee op. Dit gaat in de verschillende fases niet op dezelfde manier. Om hier een beter beeld van te krijgen, moeten we kijken naar de fases waarin een kind zich ontwikkelt.
een kind volgens Kohlberg Kinderen ontwikkelen zich allemaal op hun eigen wijze. Ieder kind is immers uniek. De leefomgeving van elk kind is anders: een ander gezin, een andere buurt, een andere cultuur, enzovoort. Daarnaast zijn ook de genen van elk kind uniek. In deze paragraaf kijken we naar de ontwikkeling van het normbesef bij kinderen, jongeren en volwassenen. Naast de verschillen tussen kinderen zijn er overeenkomsten in de ontwikkeling van een kind. Kinderen ontwikkelen zich volgens eenzelfde patroon: het universele ontwikkelingspatroon. Voor ieder kind geldt dat het zich in een eigen tempo ontwikkelt en ook zijn of haar eigen variabele ontwikkelingspatronen heeft (Driscoll, 2005). We richten ons hier nu niet op de lichamelijke, sociale, emotionele en cognitieve ontwikkeling. We kijken naar de morele ontwikkeling van mensen – van kinderen en jongeren in het bijzonder.
Waarden en normen in het onderwijs
1.2 Morele ontwikkelingsfases van
1
Lawrence Kohlberg (1969) onderscheidt zes stadia van morele ontwikkeling. Later voegde hij er nog een zevende stadium aan toe. Een drietal opmerkingen vooraf: ■ De verschillende stadia worden niet door iedereen even snel doorlopen. ■ Mensen blijven in een bepaald stadium ‘hangen’. Heel wat mensen bereiken het vijfde stadium niet. ■ Voor de eerste vijf stadia is veel wetenschappelijk bewijs gevonden. Niveau I Preconventioneel II Conventioneel
Stadium 1 2 3 4
III Postconventioneel
4+ 5 6 7
Leeftijdsindicatie Omschrijving Tot ongeveer Gehoorzaamheid en gericht op 9 jaar (het vermijden van) straf Gericht op eigenbelang 9 jaar t/m Gericht op interpersoonlijke adolescentie overeenstemming en conformisme Gericht op autoriteit en op het handhaven van de sociale orde Moreel relativisme Volwassenheid Gericht op het sociale contract Universele ethische principes Transcendente moraliteit (hypothetisch)
1.1 Kohlbergs stadia van moreel bewustzijn
15