9789006482256_nieuw_werkboek_3_vmbo_b_se_inkijkexemplaar

SE

Vmbo-kgt Werkboek De Geo Werkboek 3 Vmbo-kgt

SE Arm en rijk Bronnen van energie Grenzen en identiteit

Aardrijkskunde voor de bovenbouw vmbo

SE

CE Weer en klimaat Bevolking en ruimte Water

www.thiememeulenhoff.nl/degeo 9 789006 482256

482256_OMSL.indd 1

25/06/20 14:25

Aardrijkskunde voor de bovenbouw vmbo

Werkboek

vmbo-kgt

Auteurs Freek Jutte, Katie Oost, Theo Peenstra en Michael van Veen Eindredactie Daphne Ariaens en Theo Peenstra

482256_BNWRK BOEK.indb 1

25/06/2020 13:03

2

Methodeoverzicht

Methodeoverzicht

SE Leerstof voor het schoolexamen 978 90 06 23789 4 De Geo online + boek 3 vmbo-b SE 978 90 06 23792 4 De Geo online 3 vmbo-b SE 978 90 06 23797 9 De Geo online + boek 3 vmbo-kgt SE 978 90 06 23800 6 De Geo online 3 vmbo-kgt SE

CE Leerstof voor het centraal examen 978 90 06 23793 1 De Geo online + boek 4 vmbo-b CE 978 90 06 23796 2 De Geo online 4 vmbo-b CE 978 90 06 23801 3 De Geo online + boek 4 vmbo-kgt CE 978 90 06 23804 4 De Geo online 4 vmbo-kgt CE

Colofon

Beste leerling, Dit boek van De Geo gebruik je samen met de digitale leeromgeving in de les. Dit boek is van jou persoonlijk, dus je mag er aantekeningen in maken. Na dit schooljaar is het boek van jou. Dat is makkelijk als je volgend jaar iets wilt opzoeken, of iets moet leren voor een toets of je eindexamen.

Wij wensen je veel succes en plezier met het vak aardrijkskunde.

Team De Geo

Colofon Vormgeving en opmaak HollandseWerken / Marc Freriks, Zwolle Cartografisch tekenwerk en grafieken EMK, www.emk.nl Fotoresearch FotoLineair, Arnhem Bureauredactie Text & Support / Marjon Koolen, Beusichem la

Over ThiemeMeulenhoff ThiemeMeulenhoff ontwikkelt zich van educatieve uitgeverij tot een learning design company. We brengen content, leerontwerp en technologie samen.

Met onze groeiende expertise, ervaring en leeroplossingen zijn we een partner voor scholen bij het vernieuwen en verbeteren van onderwijs. Zo kunnen we samen beter recht doen aan de verschillen tussen lerenden en scholen en ervoor zorgen dat leren steeds persoonlijker, effectiever en efficiënter wordt.

Samen leren vernieuwen. www.thiememeulenhoff.nl ISBN 978 90 06 48225 6 Vierde druk, eerste oplage, 2020 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2020 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.

Deze uitgave is volledig CO2-neutraal geproduceerd.

Het voor deze uitgave gebruikte papier is voorzien van het FSC®-keurmerk.

Dit betekent dat de bosbouw op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.

482256_BNWRK VWRK.indd 2

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

25/06/2020 14:43

3

Inhoud

Inhoud

SE

Thema en inhoud

Arm en rijk

Bronnen van energie

1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5

4 Energie in Nederland 4.1 Energiebronnen 4.2 Uitputbaar: fossiele brandstoffen 4.3 Bronnen 4.4 Hernieuwbare energiebronnen 4.5 Energietransitie in Nederland 4.6 Pas toe Finish Examentraining

2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5

Arm en rijk in Nigeria 4 Nigeria: de reus in Afrika 4 Armoede in Nigeria 7 Bronnen 10 Nigeria in de wereldeconomie 13 Pas toe 16 Finish 18 Examentraining 20 Arm en rijk in de Verenigde Staten Arm en rijk in Detroit Armoede en rijkdom in de Verenigde Staten Landbouw in de Verenigde Staten Bronnen Pas toe Finish Examentraining

3 Arm en rijk in Nederland 3.1 Arm en rijk binnen steden 3.2 Veranderingen in oude arbeiderswijken 3.3 Bronnen 3.4 Achterstandswijken verbeteren 3.5 Rijke steden, arm platteland 3.6 Pas toe Finish Examentraining Casus Arm en rijk in Ogoniland C.1 Armoede, ziekte en honger C.2 Gezondheid in Ogoniland C.3 Steun aan de Ogoni Finish Examentraining

24 24 27 30 33 36 39 41 44 44 47 50 53 56 59 61 63 66 66 69 72 76 77

Ruimte voor aantekeningen 234 Bronvermelding 240

482256_BNWRK BOEK.indb 3

5 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5

Energie in Frankrijk Energiebronnen Kernenergie: hoe het werkt Bronnen Transportnetwerken Pas toe Finish Examentraining

6 Energie in Brazilië 6.1 De economie van Brazilië 6.2 Energiebronnen: de energiemix van Brazilië 6.3 Bronnen 6.4 Energiearmoede in São Paulo 6.5 Pas toe Finish Examentraining Casus Het Amazonegebied C.1 Het Amazoneregenwoud C.2 Het tropische regenwoud verdwijnt C.3 Inheemse volken Finish Examentraining

Grenzen en identiteit 80 80

7 7.1

83 86 89 92 95 97 99 102 102 105 108 111 114 116 118 122 122 125 128 131 134 136 138 142 142 145 148 151 153

7.2 7.3 7.4 7.5 7.6

8 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5

9 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5

Grenzen en identiteit in Nederland Verband tussen grenzen en identiteit Grenzen in Nederland Bronnen Contacten over de grens Ondanks grenzen toch samenleven Pas toe Finish Examentraining De Europese Unie en Europa De Europese Unie Bronnen De toekomst van Noord-Ierland na de brexit Uitdagingen aan de grens van de Europese Unie Pas toe Finish Examentraining Grenzen en identiteit in Rusland Het bestuur van Rusland Bronnen Natuurlijke hulpbronnen in Rusland De Krim Pas toe Finish Examentraining

Casus Het noordpoolgebied C.1 Minderheden C.2 Claims C.3 De toekomst Finish Examentraining

156 156 159 162 165 168 171 173 175

178 178 182 185 188 191 193 195

198 198 201 204 207 210 212 214 218 218 222 225 228 230

25/06/2020 13:03

4

Arm en rijk

1

Waarom is Nigeria als de reus van Afrika een arm land, ondanks de rijkdom aan natuurlijke hulpbronnen?

Nigeria: de reus in Afrika

Deelvraag

1

Arm en rijk in Nigeria

Arm en rijk in Nigeria

Hoofdvraag

1.1

1

In welk opzicht is Nigeria de reus van Afrika?

2

Gebruik de atlaskaart De aarde - Staatkundig.

a Elk werelddeel heeft een of meer belangrijke landen (reuzen). Schrijf voor elk van de volgende vier werelddelen een land op waarvan jij denkt dat het de reus van dat werelddeel is.

-

Noord-Amerika

-

Zuid-Amerika

-

Europa

-

AziĂŤ

b Schrijf van elk gekozen land bij vraag 1a op waarom je vindt dat dat land de reus van het werelddeel is.

-

Noord-Amerika

-

Zuid-Amerika

-

Europa

-

AziĂŤ

Zoek de kaarten van Nigeria in de atlas.

a Zet de cijfers 1 t/m 6 van de steden, de letters A t/m D van de buurlanden en de letters a t/m c van de rivieren en meren op de juiste plaats in W1.

Steden Buurlanden 1 Port Harcourt A Niger 2 Lagos B Kameroen 3 Warri C Benin 4 Ibadan D Tsjaad 5 Kano Rivieren en meren 6 Abuja a Niger b Benue c Tsjaadmeer b Bekijk de atlaskaart Nigeria - Bevolkingsdichtheid.

Kleur in W1 de twee gebieden in Nigeria met de hoogste bevolkingsdichtheid. Kleur ook de legenda.

W1

Nigeria: topografie en bevolkingsdichtheid.

NIGERIA

c Bedenk waarom het moeilijk is om de reus van Afrika te kiezen.

Go 0

482256_BNWRK BOEK.indb 4

100

lf v

200 km

an G uinee

hoogste bevolkingsdichtheid

25/06/2020 13:03

1.1

3

Lees Een groot land en bekijk figuur 3.

5

Nigeria: de reus in Afrika

c Zijn alle mensen in het rijkere deel van Nigeria rijker dan die in het armere deel? Leg je antwoord uit.

a Schrijf de namen van de drie grootste bevolkingsgroepen in Nigeria uit figuur 3 onder elkaar op.

6

b Bekijk de atlaskaart Nigeria - Talen en godsdiensten.

Schrijf achter elke bevolkingsgroep in vraag 3a op welke religie(s) die groep heeft. c Moslims vind je vooral in het noorden / zuiden van Nigeria en christenen vooral in het noorden / zuiden.

Lees Klimaat en landbouw..

a Kleur W2 volgens de legenda. Bedenk zelf waar welk klimaat voorkomt. b Verbind in W3 het klimaat met het juiste klimaatdiagram. c Verbind in W3 de plaatsen uit W2 met het juiste klimaatdiagram.

W2

4

Vier natuurlijke zones in Nigeria.

Bekijk de atlaskaart De wereld Energie, Aardolie.

NIGER Kanama

a Waarom kun je Nigeria de oliereus van Afrika noemen?

BENIN Jos

b ‘Nigeria is ook een oliereus in de wereld.’

Bedenk een argument voor en tegen deze uitspraak.

NIGERIA

voor: KAMEROEN steppe

tegen: Go

0

5

Lees Een arm land en bekijk figuur 1 en 2.

a Noteer een reden waardoor niet iedereen in een land hetzelfde inkomen heeft.

b Bedenk een verklaring voor het verschil in bnp per hoofd van de bevolking tussen het noorden en het zuiden van Nigeria. Gebruik hiervoor de kaarten van Nigeria in de atlas.

100

W3

lf v

vochtige savanne

an Gu inee

tropisch regenwoud en mangrove

200 km

Klimaatdiagrammen uit Nigeria.

mm

A

ºC

mm

B

ºC

40

400

350

35

350

35

300

30

300

30

250

25

250

25

200

20

200

20

150

15

150

15

100

10

100

10

50

5

50

5

0

0

0

400

j f mam j j a s o n d maand mm

C

ºC

j f mam j j a s o n d maand

40

Kanama

350

35

Jos

300

30

Port Harcourt

250

25

200

20

150

15

100

10

50

5

400

0

482256_BNWRK BOEK.indb 5

droge savanne

Port Harcourt

j f mam j j a s o n d maand

40

0

steppeklimaat savanneklimaat tropisch regenwoudklimaat

0

25/06/2020 13:03

6

Arm en rijk

7

Lees Klimaat en landbouw en gebruik vaardigheid 5 Beschrijven en verklaren.

a In welk deel van Nigeria komt vooral veeteelt voor?

1

Arm en rijk in Nigeria

Herhaling 9

Sterke en zwakke punten.

a Zet de redenen op een rij waardoor Nigeria de reus van Afrika is.

b Leg uit waarom daar vooral veeteelt voorkomt.

8

Lees Toekomstige nieuwe reus in de wereld? en bekijk figuur 2.

b Zet alle zwakke punten van Nigeria op een rij waardoor het land misschien wel geen reus is.

a Leg uit waarom een olieland machtig is in de wereld.

b Waarom zijn conflicten tussen bevolkingsgroepen slecht voor de economische groei van Nigeria?

c Online kun je een samenvatting maken van de paragraaf. c Bedenk waarom een gebrekkige infrastructuur (zoals slechte wegen) slecht is voor economische groei.

Wat moet je kennen en kunnen?

d Ziet de nieuwbouwwijk in figuur 2 eruit zoals je had verwacht dat hij eruit zou zien in een land als Nigeria voor je aan dit hoofdstuk begon? Leg je antwoord uit.

482256_BNWRK BOEK.indb 6

• Je kunt antwoord geven op de deelvraag.

• Je kent de volgende begrippen: bruto nationaal product (bnp) per hoofd van de bevolking, savanneklimaat, steppeklimaat, tropisch regenwoudklimaat. ( Op p. 46 in je leerboek vind je de definities.)

• Je kunt de leerdoelen behalen die je vindt in het overzicht bij de Finish.

• Je beheerst de volgende vaardigheid: 5 Beschrijven en verklaren.

25/06/2020 13:03

1.2

7

Armoede in Nigeria

1.2 Armoede in Nigeria Deelvraag

1

Welke kenmerken van armoede zie je in Nigeria en wat hebben die kenmerken met elkaar te maken?

Lees Voedselzekerheid en Voedseltekort en bekijk figuur 4.

b In welk land is de gezondheidssituatie het best?

In welk land het slechtst?

a Om welke vorm van ondervoeding gaat het in figuur 4?

Leg je antwoord uit.

beste: slechtste: 3

b Als je elke dag eenzijdig, goedkoop voedsel eet, zoals fastfood of rijst, is de kans groot dat je kwalitatieve / kwantitatieve ondervoeding krijgt. Je krijgt dan namelijk wel genoeg energie / bouw- en beschermingsstoffen binnen, maar te weinig energie / bouw- en beschermingsstoffen. c Je zou te veel eten overvoeding kunnen noemen.

Is overgewicht een gevolg van kwalitatieve of van kwantitatieve overvoeding? Leg je antwoord uit.

Lees Gezondheid en ziekten.

a Zoek op Google naar levensverwachting Nigeria.

Hoe heeft de levensverwachting van Nigeria zich de afgelopen twintig jaar ontwikkeld?

b Bedenk waarom een hoge zuigelingensterfte grote invloed heeft op de levensverwachting.

2

Lees Gezondheid en ziekten.

a Vul W4 in. Gebruik de atlaskaarten De wereld Bevolking en Ontwikkelingskenmerken, en je leerboek.

W4

Gezondheidssituatie in Nigeria, de VS en Nederland.

Kenmerk

Nigeria

VS

Nederland

c In Nigeria wonen 200 miljoen mensen. Ongeveer 3% van hen heeft hiv/aids. Hoeveel zijn dat er in totaal?

levensverwachting sterftecijfer overgewicht zuigelingensterfte aantal inwoners afhankelijk van ĂŠĂŠn arts

d In Nederland wonen 17 miljoen mensen. In 2015 hadden 23.000 van hen hiv/aids. Hoeveel procent was dat? Is dat veel of weinig vergeleken met Nigeria?

aantal gevallen van malaria per duizend inwoners

482256_BNWRK BOEK.indb 7

25/06/2020 13:03

8

Arm en rijk

4

Bekijk figuur 5 en 7 en gebruik figuur 3 uit paragraaf 1.1.

a Binnen Nigeria zie je grote verschillen als het gaat om inenten. In welk deel van Nigeria worden de minste kinderen ingeĂŤnt? En waar de meeste?

1

Arm en rijk in Nigeria

d Kleur W6 met de gegevens uit W5. Kies zelf de kleuren en vergeet de legenda niet. e Scoort de regio waarin Lagos ligt hoog of laag, als je kijkt naar het percentage huishoudens met een goede, eigen wc?

f

Bedenk een verklaring voor je antwoord bij vraag 5e.

b Bedenk een verklaring voor het verschil in vraag 4a.

Gebruik daarbij figuur 3.

W5

c Bedenk nog een verklaring voor het verschil en gebruik daarbij figuur 7.

Deel van de huishoudens met goede, eigen wc.

Regio

%

Regio

%

Noord-centraal (NC)

20

Zuidoost (ZO)

37

Noordoost (NO)

35

Zuidwest (ZW)

18

Noordwest (NW)

42

Zuid-zuid (ZZ)

26

W6

Nigeria: huishoudens met goede, eigen wc.

NIGER

5

Lees Huisvesting en bekijk figuur 2 en 6.

NW BENIN

a Lagos is de grootste stad van Afrika met een enorme aantrekkingskracht. Elke dag komen er ongeveer tweeduizend nieuwe migranten bij. De meeste komen van het Nigeriaanse platteland. In welke van de twee soorten wijken (figuur 2 of 6) komen de meeste migranten terecht? Leg je antwoord uit.

NO

NC KAMEROEN

ZW in % ZZ

ZO

minder dan 20 20 - 30

Go 0

100

6 b Bedenk wat de belangrijkste reden voor migranten is om van het platteland naar Lagos te verhuizen.

c De kwaliteit van een huis kun je onder andere bepalen door te kijken of een huis een goede, eigen wc heeft.

Waarom maakt het hebben van een goede, eigen wc in huis de kwaliteit van een huis beter?

482256_BNWRK BOEK.indb 8

lf va n

200 km

30 - 40 Guinee

meer dan 40

Lees Ondervoeding, ziekte, huisvesting en onderwijs en bekijk figuur 8.

Gebruik vaardigheid 12 Meten van de ontwikkeling van een land.

a Wat zijn de vier basisbehoeften? Schrijf ze in de cirkels in W7. b Alle basisbehoeften hebben invloed op elkaar. Laat dat met lijnen in W7 zien. c Leg uit hoe armoede invloed heeft op honger.

25/06/2020 13:03

1.2

d Leg uit hoe onderwijs invloed heeft op gezondheid.

e Leg uit hoe gezondheid invloed heeft op onderwijs.

f

Welk kenmerk van ontwikkeling uit vaardigheid 12 heb je in deze paragraaf nog niet bekeken? Kies er een uit.

Welke atlaskaart over Afrika geeft informatie over dat kenmerk?

W7

9

Armoede in Nigeria

b Maak een dominospel over de cirkel van armoede.

Doe het zo.

- Teken kaartjes met twee vakjes.

- Schrijf in het linker vakje een oorzaak en in het rechter een gevolg.

- Neem een onderwerp uit het rechter vakje over in het linker vakje op de rij eronder. Maak daar weer een zin van die de oorzaak is van iets.

- Schrijf dat gevolg in het vakje ernaast.

- Maak zo ongeveer tien kaartjes. In W8 zie je een voorbeeld.

- Klaar? Knip de kaartjes uit en laat het dominospel door een medeleerling leggen. Wordt het een cirkel van armoede? Of een andere figuur?

W8

Dominospel.

vanwege bevolkingsgroei is er te weinig werk in het dorp

werklozen trekken naar de stad

werklozen hebben weinig geld

werklozen komen in slechte woningen terecht

Relaties tussen basisbehoeften. slechte woningen hebben geen riolering

Wat moet je kennen en kunnen?

Herhaling 7

• Je kunt antwoord geven op de deelvraag.

• Je kent de volgende begrippen: cirkel van armoede, honger, kwalitatieve ondervoeding, kwantitatieve ondervoeding, levensverwachting, ondervoeding, voedselgewas, voedselvoorziening, voedselzekerheid, zuigelingensterfte. ( Op p. 46 in je leerboek vind je de definities.)

• Je kunt de leerdoelen behalen die je vindt in het overzicht bij de Finish.

• Je beheerst de volgende vaardigheid: 12 Meten van de ontwikkeling van een land.

Dominospel de cirkel van armoede.

a Welk figuur- of W-nummer uit paragraaf 1.2 laat het beste zien wat wordt bedoeld met de cirkel van armoede?

482256_BNWRK BOEK.indb 9

25/06/2020 13:03

10

Arm en rijk

1.3 Bronnen Deelvraag

1

Wat zijn de oorzaken van de problemen rond armoede, voedsel, huisvesting, gezondheid en onderwijs in Nigeria?

a Kleur de cirkeldiagrammen in W10 met de gegevens uit W9. b De ontwikkeling van een land kun je afleiden uit de bestaansmiddelen: in welke sectoren werken de mensen (landbouw, industrie of diensten)?

Een hoog percentage mensen dat werkt in de landbouw, is kenmerkend voor een arm / rijk land. Een hoog percentage mensen dat werkt in de dienstensector, is kenmerkend voor een arm / rijk land. c Nigeria hoort bij de arme landen in de wereld. In welke sector werken de meeste mensen? Leg uit hoe dat kan.

2

Lees Onvoldoende inkomsten en lees en bekijk bron 1, 2 en 3.

a Horen de beroepen dokter en leraar/lerares bij de topbanen in Nigeria waar veel geld wordt verdiend?

Leg je antwoord uit.

b Waarom verhuizen sommige Nigeriaanse artsen naar het buitenland?

c Wat is het gevolg daarvan voor de artsendichtheid in Nigeria? Leg je antwoord uit.

d Als er nu slecht onderwijs wordt gegeven in een land, heeft dat gevolgen over twintig jaar. Bedenk drie van zulke gevolgen.

d Waarom hebben veel Nigerianen onvoldoende inkomen?

Gegevens beroepsbevolking in Nederland en de VS (%).

Sector

Nederland

VS

landbouw

2,2

1,5

industrie

15,9

17,2

diensten

81,9

81,3

W10

Arm en rijk in Nigeria

De oorzaken van armoede

Lees Onvoldoende inkomsten en gebruik vaardigheid 12 Meten van de ontwikkeling van een land.

W9

1

Verdeling van de beroepsbevolking in sectoren, Nederland en de VS, in %.

Nigeria

Nederland

Verenigde Staten landbouw industrie

5

diensten: 1

handel en verkoop

2

restaurants, hotels

4

3

onderwijs

3

4

gezondheidszorg

5

overige diensten

2 1

482256_BNWRK BOEK.indb 10

25/06/2020 13:03

Anders actief

W11

1.3

11

Bronnen: De oorzaken van armoede

Hoe kan geweld leiden tot een voedselcrisis?

normaal landbouwjaar

lente

zomer (regenseizoen)

herfst

winter

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

in oorlogstijd

lente

zomer (regenseizoen)

herfst

winter

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

3

Lees bron 5.

a Waardoor leidt geweld in Noordoost-Nigeria tot honger en ondervoeding in de regio? Schrijf in W11 een korte uitleg onder elk plaatje. b Welk doel heeft Giro555 met een bericht zoals in bron 5? Je mag internet gebruiken.

4

Lees en bekijk bron 5 en 6 en lees in paragraaf 1.1 nog een keer Toekomstige nieuwe reus in de wereld?

a Wat is er aan de hand met het Tsjaadmeer?

b Waarom leidt de situatie rond het Tsjaadmeer tot armoede en honger in Noordoost-Nigeria? c Sommige mensen denken dat de cijfers zoals in bron 5 overdreven zijn. Waarom zouden ze dat denken?

d Zou dat voor jou uitmaken als je erover nadenkt om Giro555 te steunen? Leg je antwoord uit.

482256_BNWRK BOEK.indb 11

c Denk je dat de armoede en de ontevredenheid onder de bevolking een voordeel of een nadeel zijn voor een terreurgroep als Boko Haram om steun te krijgen voor hun strijd? Leg je antwoord uit.

25/06/2020 13:03

12

Arm en rijk

5

Lees bron 7.

a Bekijk de atlaskaarten De wereld - Economie, Bruto nationaal product (bnp) en De wereld - Politiek, Beheersing van corruptie. Wat is het verband tussen corruptie en het bnp in een land?

1

Arm en rijk in Nigeria

b Anderen zeggen: ‘De oorzaak van de lage levensverwachting is slecht bestuur van de regering.’

Hoe zie je dat in de bronnen terug?

c Welke bron vind jij het meest betrouwbaar: bron 8 of bron 5? Leg uit waarom. b De kans dat corruptie ontstaat in een ontwikkelingsland, is groter / kleiner dan in Nederland. c Leg uit hoe dat komt.

Herhaling 8 6

Lees en bekijk bron 4 en 7.

a Vindt de tekenaar van bron 4 Nigeria een arm of een rijk land? Leg je antwoord uit.

Maak een proefwerk.

Maak vier proefwerkvragen over paragraaf 1.3. Laat een klasgenoot de vragen beantwoorden en beantwoord zelf de vragen van je klasgenoot. Bespreek de antwoorden.

Wat was goed en wat moet je nog een keer bekijken?

Wat moet je kennen en kunnen? b Waar denk je dat het geld uit de zak vandaan komt?

Noteer een voorbeeld.

c Wat is volgens de tekenaar de oorzaak van armoede onder de Nigeriaanse bevolking?

7

• Je kunt antwoord geven op de deelvraag.

• Je kent de volgende begrippen: artsendichtheid, corruptie, informele sector. ( Op p. 46 in je leerboek vind je de definities.)

• Je kunt de leerdoelen behalen die je vindt in het overzicht bij de Finish.

• Je beheerst de volgende vaardigheden: 12 Meten van de ontwikkeling van een land en 13 Verbanden leggen.

Gebruik alle bronnen en vaardigheid 13 Verbanden leggen.

a Lees bron 8. Deze Nigeriaan ziet corruptie als de oorzaak van de lage levensverwachting in Nigeria.

Leg het verband uit tussen corruptie en de lage levensverwachting.

482256_BNWRK BOEK.indb 12

25/06/2020 13:03

1.4

Nigeria in de wereldeconomie

13

1.4 Nigeria in de wereldeconomie Deelvraag

1

Hoe beïnvloedt de internationale handel de armoede in Nigeria?

Lees Vrije wereldhandel, Voordelen van vrijhandel en Nadelen van vrijhandel.

Bekijk figuur 9.

W12

Samenstelling van de import van Nigeria, 2015.

a Wat is vrije handel?

b Waarom wil een land handelsbelemmeringen opwerpen?

c Leg uit hoe Nigeria de import van goedkoop Amerikaans graan zou kunnen belemmeren. aandeel in de import, in % voedselproducten brandstoffen

industrieproducten overige

d Wat is het belangrijkste exportproduct van Nigeria?

3 e Nigeria verdient veel aan de export. Welk voordeel heeft vrije wereldhandel nog meer voor Nigeria?

2

Gebruik figuur 9.

a In figuur 9 zie je twee blokdiagrammen. Maak in W12 zelf een blokdiagram over de import van Nigeria. Elk vakje in W12 is 1%. Gebruik de volgende gegevens: brandstoffen 16% – industrieproducten 60% – voedselproducten 16% – overige 8%. b Vergelijk de samenstelling van de export van Nigeria in 2015 (figuur 9) met die van de import (W12). Wat zijn de twee belangrijkste verschillen?

482256_BNWRK BOEK.indb 13

Lees Voordelen van vrijhandel en Nadelen van vrijhandel en bekijk figuur 9, 10 en 11.

a Welk land importeert de meeste Nigeriaanse aardolie?

b In 2010 waren de Verenigde Staten (VS) met 45% de grootste importeur van Nigeriaanse olie. De VS importeren nu veel minder olie uit Nigeria. Bedenk twee mogelijke oorzaken van deze verandering.

25/06/2020 13:03

14

Arm en rijk

4

Lees Voordelen van vrijhandel en Nadelen van vrijhandel en bekijk figuur 9 en 11.

a A Als er minder olie wordt gewonnen, bijvoorbeeld door oorlog in olie-exporterende landen, daalt / stijgt de olieprijs.

B Als er een economische crisis is en bedrijven wereldwijd minder brandstof gebruiken, daalt / stijgt de olieprijs.

C Als er wereldwijd meer olie wordt gewonnen, daalt / stijgt de olieprijs.

D De olieprijs stijgt als de vraag naar olie groot / klein is. b De nummers van de olievaatjes in figuur 11 passen bij een van de uitspraken in vraag 4a. Zet de nummers van de juiste olievaatjes achter de juiste letter.

A

C

B

D

c Gebruik vaardigheid 6 Verklaren met factoren.

Door welke factoren verandert de olieprijs?

Kies uit: culturele – economische – natuurlijke – politieke – sociale.

W13

1

Arm en rijk in Nigeria

e Wat merken Nigerianen volgens Yele in W13 van een lage olieprijs?

5

Lees Nadelen van vrijhandel.

a Is de import van goedkoop graan in Nigeria vooral voordelig voor de mensen in de steden of voor degenen op het platteland? Leg je antwoord uit.

b Leg ook uit waarom voor de mensen in het andere gebied de invoer van goedkoop voedsel juist nadelig is.

c Op welke twee manieren vindt in Nigeria verdringing van de eigen voedselproductie plaats?

Gevolgen van een lage olieprijs.

‘De lage olieprijs is voor ons heel vervelend,’ zegt Yele.

Hij werkt in een telefoonwinkel in een winkelcentrum in Abuja. ‘Het grootste deel van de inkomsten van de regering komt van de olie. Door een lage olieprijs heeft de Nigeriaanse regering minder geld. Dat heeft grote gevolgen. Mensen die voor de overheid werken, zoals leraren, krijgen bijvoorbeeld hun salaris later of helemaal niet. En grote projecten van de overheid, zoals de aanleg van wegen, worden gestopt en de arbeiders worden ontslagen. Zij hebben dan geen inkomen meer en als mensen minder inkomen hebben, kopen ze minder. Ook minder telefoons! Als mensen minder kopen, hebben winkels minder inkomsten en worden medewerkers ontslagen. Die hebben dan ook geen inkomsten meer, kunnen minder kopen ... afijn, je begrijpt het wel. Een lage olieprijs kan zorgen voor een crisis. Daar zitten we natuurlijk niet op te wachten.’ d Nigeria is erg afhankelijk van de olie-export. Geef twee argumenten voor deze uitspraak: één uit W13 en één uit figuur 9.

d Bedenk wat een nadeel is als een land voor voedsel afhankelijk is van het buitenland.

e Is de import van goedkope kleding in Nigeria vooral voordelig voor de mensen in de steden of voor degenen op het platteland? Leg je antwoord uit.

6

Lees Goedkoop voedsel en gebruik vaardigheid 15 Stappenplan eigen mening.

a Waarom is voedsel op de wereldmarkt vaak goedkoop?

482256_BNWRK BOEK.indb 14

25/06/2020 13:03

1.4

b Wat is dumping?

15

Nigeria in de wereldeconomie

f

De voordelen van een haven voor Nigeria en China staan in de tekst. Bedenk ook een nadeel van de bouw van een haven door Chinese bedrijven voor Nigeria.

c Welke rol spelen de overheden van de EU en de VS in de landbouwproductie?

Herhaling d Waarom kunnen boeren in Nigeria niet op de Amerikaanse of Europese manier voedsel produceren?

e Vind jij dat de vrije wereldhandel eerlijk is? Leg je antwoord uit.

8

a Maak twee lijstjes: een met de voordelen en een met de nadelen van vrije handel voor Nigeria. b Vind jij de vrije handel voordelig of nadelig voor de Nigeriaanse consument? Leg uit waarom je dat vindt. c Vind jij de vrije handel voordelig of nadelig voor Nigeriaanse boeren ? Leg uit waarom je dat vindt. d Beantwoord de deelvraag van deze paragraaf door het schema van W14 in te vullen.

W14

7

Lees Andere inkomstenbronnen en bekijk figuur 11, 12 en 13.

Bekijk de voor- en nadelen.

Verband tussen vrijhandel en armoede.

Oorzaken meer armoede door vrijhandel:

a Wat is opvallend aan de ontwikkeling van de inkomsten uit de handel in figuur 13?

Oorzaken minder armoede door vrijhandel:

b De waarde van de Nigeriaanse export was in 2015 lager / hoger dan de waarde van de import. Leg uit waardoor dat kwam en gebruik daarbij figuur 11. c Waaraan zie je in figuur 13 wat de meest betrouwbare inkomstenbron van Nigeria is?

d Welke bron of figuur uit hoofdstuk 1 in je leerboek gaat over de inkomstenbron ontwikkelingshulp?

e Over welke twee inkomstenbronnen gaat figuur 12?

482256_BNWRK BOEK.indb 15

Wat moet je kennen en kunnen?

• Je kunt antwoord geven op de deelvraag.

• Je kent de volgende begrippen: dumping, handelsbelemmering, handelsgewas, structurele ontwikkelingshulp, verdringing van de eigen voedselproductie, vrije handel. ( Op p. 46 in je leerboek vind je de definities.)

• Je kunt de leerdoelen behalen die je vindt in het overzicht bij de Finish.

• Je beheerst de volgende vaardigheden: 5 Verklaren met factoren en 15 Stappenplan eigen mening.

25/06/2020 13:03

SE

Vmbo-kgt Werkboek De Geo Werkboek 3 Vmbo-kgt

SE Arm en rijk Bronnen van energie Grenzen en identiteit

Aardrijkskunde voor de bovenbouw vmbo

SE

CE Weer en klimaat Bevolking en ruimte Water

www.thiememeulenhoff.nl/degeo 9 789006 482256

482256_OMSL.indd 1

25/06/20 14:25