4
INNHALD FORORD ............................................................ 7
6
S Ø T T O G G O D T ..................................... 7 9 CRÊPES AU CHOC OL AT .....................................8 0
1
2
S U P P E R ................................................... 1 1
BROWNIE-MUFFINS MED OSTEKREM ................. 8 3
JORDSKOKKSUPPE ........................................... 12
FRUKOST VAFL AR .............................................. 8 5
FISKESUPPE MED INGEFÆR OG FENNIKEL .......... 14
ANANAS MED CHILI .......................................... 8 6
HAUSTSUPPE MED SVINEKNOKE ........................ 17
APPELSINSAL AT MED PE ANØ T TKROK AN ............ 8 9
GULROT- OG CHILISUPPE .................................. 18
RULLEK AKE .....................................................9 0
M A K E L AU S E M U N N F U L L A R ............ 2 1
OSTEISK AKE .................................................... 93 S JOKOL ADEFONDANT ....................................... 9 4
BRENT PAPRIK A MED SPEKESKINKE .................. 2 2 FOCCACIA ........................................................ 25
3
4
7
AIOLI ............................................................... 27
VÅ R
OMNSBAKT PAPRIK ADIPP ................................. 2 8
SK VALLERK ÅLPESTO ........................................ 9 9
K VA R DAG S M I D DAG ............................ 3 1
UGR ASRULL AR ............................................... 10 1
KLISSETE K YLLING FR Å AUSTEN ........................ 3 3
ASPARGES MED APPELSINSAUS ...................... 102
L AKS PÅ TI MINUT T .......................................... 3 4
SINTE BONDEPIKER ........................................ 105
FISK PÅ SPINATPURE ........................................ 37
SPRUDL ANDE R ABARBR ASUPPE ...................... 10 6
RØ YKT TORSK MED
R ABARBR ASAF T ............................................. 109
BLOMK ÅLPURE OG CHORIZO ............................. 3 8
MARINERT R ABARBR A
K YLLINGBRYST MED P OTETPURE ,
MED MARENGS OG MASCARP ONEKREM ........... 110
ROTGRØNSAKER OG HEIMEL AGA URTESMØR ......4 0
MUFFINS MED R ABARBR A OG VANIL JEKREM .....113
L AMMECARRÉ MED SELLERIROTPURE ,
VANIL JEK AKE MED GL ASERT R ABARBR A ..........114
R AUDVINSS JY, S JALOT TL AUK OG ROSENK ÅL ..... 42
LØ VETANNSIRUP .............................................117
R ATATOUILLE ................................................... 4 5
SOMMAR
RIS OT TO MED SOPP .......................................... 4 6
JORDBÆRSUPPE .............................................118
K YLLINGSPYD MED PE ANØ T TSAUS .................... 4 9
SUKKERERTER I S OYASAUS ............................. 12 1
L ASAGNE .........................................................50
FRITERTE SQUASHBLOMAR ............................. 12 2
M AT S O M L AG A R S E G S J Ø LV ......... 5 3
H AU S T
K YLLING I L ANGPANNE ..................................... 5 4
NEDFALLSEPLEPAI ......................................... 125
CHILI MED KJØ T ............................................... 57
BETE MED BRIE .............................................. 12 6 P OTETPØKK ................................................... 12 9
PULLED P ORK .................................................. 59 ROTGRØNSAKER I L ANGPANNE ..........................6 0
6
F R Å H AG E T I L M AG E ........................... 9 7
8
R E S T E M AT ............................................1 3 1
SA K T E S N Ø G G M AT ............................. 6 3
P OTETOMELET T ............................................. 132
PIZZ A PÅ ITALIENSK VIS (OMTRENT ) ................. 6 4
TORTILL ALEFSER MED SAL AMI........................ 135
JÅLEPIZZ A MED TOMATMARMEL ADE ................. 67
FRITERTE R ABARBR ALEFSER........................... 13 6
BURGER MED BBQ-SAUS OG COLESL AW-SAL AT ..... 6 8
LEFSESNURR .................................................. 139
FISH’N CHIPS ................................................... 7 1
BANANPANNEK AKER....................................... 14 0
SØ TP OTETCHIPS MED CHILI .............................. 72
STEIKT RIS..................................................... 14 3
SUPERSUNN GRØNK ÅLCHIPS ............................ 75
OMNSBAKTE TOMATAR ................................... 14 4
INNBAKT PØLSE I URTEBRØD ............................ 76
ARME RIDDAR AR ............................................ 147 TAKK ............................................................. 14 8 REGISTER ..................................................... 15 0
6
FORORD
er de t e i n ting verda ikkje treng meir av, er det kokebøker. I bokhandlane er hyllene fulle av kokebøker som er laga av langt betre kokkar og meir drivne matfotografar enn oss. Dessutan finst internett, der du med få tastetrykk kan finna fram til det meste mellom himmel og jord. Oppskrifter og tips – det finst ikkje grenser for kva du kan finna, om du gjer nokre enkle matsøk. Likevel har me valt å skriva om mat. Og me har valt å gjera det i bokform. Det er det fleire grunnar til. For det første er det noko utruleg fint med å bla opp i ei heilt ekte bok, anten det er for å henta idear eller for å finna igjen ei favorittoppskrift. Men det som verkeleg driv oss, er kjærleiken til dei gode matopplevingane. Me elskar å laga mat, og me elskar å eta mat. Og den beste maten et me saman med dei me er glade i. Er me i det rette hjørnet, nøler me heller ikkje med å finna fram nokre gode flasker med heimelaga drikke, anten det er rabarbrasaft frå hagen til Anders eller IPA frå garasjen til Marius. For maten finst ikkje i noko vakuum. Kor du får tak i råvarene, korleis maten blir laga til, kva du har i glaset, kven du er saman med når du et, og kva du gjer med restane, er alle delar av ein heilskap. Når me har valt å laga kokebok, er det denne heilskapen me vil løfta fram. Me vil vera din kamerat i kampen mot matsvinn, og ein ven når du skal ut for å hausta deilige råvarer i hagen. Me vil læra deg nokre enkle triks for å gjera kvardagsmaten litt betre, og inspirera deg til å utfordra deg sjølv på kjøkenet. Heile tida med ein tydeleg filosofi om at maten vår kan lagast av kven som helst – kor som helst. For kven er det vel eigentleg som har spuma-flaske, vakuummaskin og sous vide-kokar heime? Det har i alle fall ikkje me. Difor har me heller ingen oppskrifter som krev dyrt utstyr frå spesialbutikkar, og ingrediensane finn du på nærbutikken. Ikkje fordi det ikkje er kjekt med spesialutstyr, men fordi me vil gjera det enkelt. Og sjølv om me har gjort vårt ytste for å gjera maten lekker, er me klinkande klare på at alle presentasjonane skal vera slik at du kan klara å etterlikna dei heime på kjøkenet. Målet vårt er at dette skal vera ei enkel, praktisk bruksbok,
7
som til slutt blir så flekkete av saus og eggedosis at det blir vanskeleg å tolka teksten på sidene. Me som har laga denne boka, brenn for dei gode råvarene og dei gode smakane. Me ønsker å laga mat som speglar kvalitetane til dei ulike ingrediensane, og er opptekne av å løfta fram det særeigne i kvar gode råvare. Men me ønsker også å slå eit slag for at litt mindre mat skal hamna i boset. Mat som kan etast, bør etast. Det høyrest gjerne både fornuftig og lett ut, men me veit av erfaring at det ofte kan vera vanskeleg når det kjem til stykket. Difor er mange av oppskriftene i denne boka utstyrte med tips til kva du kan bruka restane til. I tillegg har me samla nokre gode resteoppskrifter på slutten, som du kan bruka til å gjera nytte av nokre av råvarene som oftast rekk å bli gamle før dei hamnar på middagsbordet. Når me lagar mat, skal det vera enkelt. Men det skal òg vera godt. Til saman blir det digg. Anders Totland og Marius Knutsen s tor d, j u n i 20 17
8
9
1
ei god s u ppe er noko av det enklaste og beste du kan servera. I suppa kan du dyrka dei reine, gode smakane, eller du kan gjera det heilt motsette, og setja saman kontrastar som løftar kvarandre til nye, gode smakar. Og det finst ei suppe for dei fleste situasjonar. Anten du treng noko varmt på kvelden, eller vil ha noko friskt i sommarvarmen, finst det ei suppe som passar. Nøkkelen til suksess ligg sjølvsagt i handlekorga. Som all anna mat treng gode supper gode råvarer. Det som gjer suppa spesiell (saman med sausen), er verdien av ei god kraft. Du kan sjølvsagt bruka buljongterningar og den slags, men det kan aldri måla seg med ei skikkeleg heimekokt kraft, anten det er grønsaker, fisk, kjøt eller kylling du skal laga suppe på. I dette kapittelet finn du oppskrifter på nokre ganske enkle, varme supper, med tips til korleis du kan variera for å få ei rekke andre supper. Seinare i boka får du også oppskrifter på deilige, søte kalde supper, som du kan nyta når sola skin på terrassen.
SUPPER
JORDSKOKKSUPPE Eg har aldri vore spesielt begeistra for poteta. Som råvare på kjøkenet, som eg kan eksperimentera med og trylla fram allslags gode rettar av, elskar eg henne. Det er den vanlege kokte eller moste poteta me gjennom oppveksten fekk servert til kva det skulle vera, eg ikkje likar. Ho er berre for tam og keisam. Men det finst ein utfordrar på marknaden. Det er berre det at det førebels er ganske få som kjenner han og har tatt han inn i varmen. Me snakkar sjølvsagt om jordskokken. Liten knoll med stor smak. Restaurantkokkane har for lengst trykt han til brysta sine. Det forstår eg godt. Han er både lett å dyrka, lett å oppbevara og lett å laga god mat av. Det store mysteriet er kvifor ikkje fleire brukar han heime. Jordskokken er nemleg ingen fersking her i landet, historia hans i Europa og Noreg er nesten dobbelt så gamal som poteta. Og det er ikkje utan grunn at eg nemner poteta her. Jordskokken var nemleg ei populær råvare i Noreg, heilt til poteta kom. Dei siste hundre åra har jordskokken praktisk talt levd i skuggen av poteta, som truleg gav meir energi til svoltne bønder og byfolk. Sjølv om jordskokk og potet på mange måtar liknar kvarandre, har ikkje jordskokken det store energiinnhaldet som poteta har. I staden for det energirike stivet til poteta har jordskokk det meir energifattige karbohydratet inulin, som ikkje påverkar blodsukkeret. Altså er jordskokk eit betre alternativ både for diabetikarar, slankarar og for oss som berre ikkje er spesielt glade i keisam potet. Me kan til dømes fråtsa i fløytegratinerte jordskokkskiver, herleg og fløyelsmjuk jordskokkpure eller sprø jordskokkchips. (No skal det nemnast at desse tillagingsmetodane også kan brukast for poteta, og på den måten gjera poteta både spennande og god. Jordskokken er jo heller ikkje særleg stas om du serverer han kokt med skalet på. Men men, me heng oss ikkje meir opp i det.) Her er mi favorittjordskokkoppskrift, som også viser at denne flotte råvara utan problem kan spela hovudrolla i retten, og ikkje berre fungerer som noko du kan servera attåt. T I P S 1 : Dersom du vil gjera litt meir ut av måltidet, kan du servera suppa med heimelaga spekeskinkechips. Det gjer du enkelt med å legga spekeskinka utover eit steikebrett med bakepapir. Steik i omnen på 200 grader til du ser at spekeskinka tørkar og blir sprø. Vent til spekeskinka blir kald, og knus henne over suppa, eller server som chipsflak.
12
a 30 MIN b 4 INGREDIENSAR
p p p p p p p p
10 jordskokkar 1 l vatn 1 dl kremfløyte Nokre matskeier smør Salt og pepar Ei handfull spirer, eventuelt litt finhakka persille 1 chorizo-pølse Nokre dropar god olje
F R A M G A N G S M ÅT E
p p p p
p
p
p
Skrell jordskokkane og ha dei i ei gryte. Dekk knollane med vatn og ha i kremfløyten. Kok til knollane er møre. Sil av væska. Det er viktig at du tar vare på væska, denne skal oppi suppa etterpå. Mos knollane og eit par matskeier smør med ein stavmiksar eller kjøkenmaskin. Spe med kokevæska til suppa får ein fin konsistens, og smak til med salt og pepar. Server med spirer og chorizo-pølse.
Dersom du ikkje får kjøpt spirer på butikken, kan du dyrka dine eigne i vindaugskarmen. Prøv til dømes å setja nokre tørka erter i litt jord, så får du deilige, grøne spirer som kan brukast til både knask og pynt. TIPS 2:
13
LAMMECARRÉ MED SELLERIROTPURE, RAUDVINSSJY, SJALOTTLAUK OG ROSENKÅL Ein fin måte å bruka opp slantane frå barskapet på er å laga raudvinssaus. Sjølv om det sjølvsagt er ein viss samanheng mellom kvaliteten på vinen og sauseresultatet, skal det godt gjerast å merka skilnaden. Difor er eg heller ikkje redd for å blanda ulike sortar, dersom det er det eg har ståande. Både i denne oppskrifta og i bbq-sausen på side 68 skal vinen koka så mykje inn at særpreget og nyansane i vinen uansett blir vanskelege å finna igjen i det ferdige resultatet. Det er altså ingen grunn til å blakka seg på dyre vinflasker for å laga saus. Skjenk heller godvinen i glasa, og bruk restane i neste saus. F R A M G A N G S M ÅT E
Aller først finhakkar du to sjalottlauk og freser dei i ei gryte med litt smør. Hell over vinen og la det koka medan du gjer klar resten av middagen. p Gni kjøtet med salt og pepar og ha litt smør i ei varm panne. Gje kjøtet eit lite minutt i panna på kvar side, før du legg det over i ei eldfast form. p Etterpå skal kjøtet i steikeomnen på 180 grader. Steiketida varierer etter korleis kjøtstykket ser ut, men ta utgangspunkt i 15–20 minutt om du likar det rosa. p Skrell resten av lauken og ha han i ei lita panne med to matskeier sukker og ei matskei smør, og la det småkoka til lauken er mør og fin. p Skrell sellerirota og kutt i små bitar. Kok i vatn til bitane er heilt møre, og køyr deretter med stavmiksar til ein glatt pure, saman med fløyten. Smak til med salt. Om du vil, kan du også ha eit fedd eller to med kvitlauk saman med sellerirota når du kokar henne, men det er ein smakssak. p Vask rosenkålen og pitla han frå kvarandre, slik at du får fine blad. Kok opp ei gryte med ei matskei smør og 0,5 desiliter vatn. Legg rosenkålen så vidt nedi gryta rett før servering. p Når kjøtet er ferdig, lyt det få kvila før du skjer i det. Væska som har kome i den eldfaste forma under steikinga, har du over i gryta der vinen vonleg har kokt inn til om lag ein fjerdedel av utgangspunktet. Her kvelvar du også oppi sjyen som ligg igjen etter lauken, og vips er sausen ferdig (du kan gjerne piska inn litt smør heilt på tampen for å gje litt ekstra fylde). p Fyll sellerirotpureen på ein plastpose, og skjer eit lite hol i eine hjørnet, så har du laga deg ein sprutepose. Sprut han ut som ein sirkel på kvar tallerk, og tøm så mykje saus du vil, inni sirkelen. Set kjøtet på høgkant i midten, og legg lauk og rosenkål fint rundt om. Gje det heile eit lite dryss med grovt salt, så er maten klar. p
42
a 30 MIN b
4
INGREDIENSAR
p p p p p p p
800 gram lammecarré 1 pose sjalottlauk Ei handfull fersk rosenkål ½ sellerirot 2 dl kremfløyte ½ flaske raudvin Smør, sukker, salt og pepar
43
SØTPOTETCHIPS MED CHILI Å putta noko i frityren er ein av dei mest effektive måtane å forvandla ei råvare til fiks ferdig rett på, anten det er snakk om squashblomar, som du kan lesa meir om på side 122, eller heilt vanleg potet. Her har eg valt å bruka søtpotet, men den same framgangsmåten kan også brukast på mange andre grønsaker. Her er det berre å prøva seg fram, men ein god regel er at det blir vanskelegare å lukkast dess meir vatn det er i råvara. Difor går det generelt bra å fritera rotfrukter, medan det til dømes er ein dårleg ide å fritera agurk. Det er også nyttig med ein god kuttereiskap, for at chipsen skal bli jamn og tynn og fin. Ein mandolin er å føretrekka, men det går også an å bruka ulike typar skrellarar, så lenge dei skrellar tynt nok. Olja du brukar, bør vera nøytral og tola sterk varme. Dei aller fleste butikkar har eigne flasker som berre heiter matolje eller frityrolje. Eventuelt kan du bruka rapsolje. F R A M G A N G S M ÅT E
p
p p p
p p
72
Ha olje i ei gryte og varm opp. Ha alltid eit lok i nærleiken, som du kan legga over dersom det tar fyr. Bruk for all del ikkje vatn. For å sjekka kva tid olja er varm nok, kan du duppa noko av tre i olja. Dersom det freser godt rundt treet, er det varmt nok. Skrell søtpoteta. Kutt henne opp i tynne skiver, som du tørkar på ein kjøkenhandduk. Slepp ei god handfull med søtpotetskiver i frityren om gongen. Kor lang tid det tar, kjem an på kor tjukke bitane er, og kor varm olja er, men det går fort eit minutt og to før det er ferdig. Legg chipsen på tørkepapir så olja får renna av. No vil du også oppleva at chipsen stivnar til, om du ikkje har laga for tjukke skiver. Når chipsen er tørr og klar, kan du dryssa over salt og tørka chili etter eigen smak. Chipsen kan sjølvsagt også lagast utan chili eller med andre urter som du likar.
a 20 MIN
INGREDIENSAR
p p p p
Søtpotet Olje Salt Tørka chili
73
7
i augus t 2011 flytta eg inn i hus med hage på Valen i Kvinnherad. Det blei starten på ein draum som framleis lever. Saman med kona, ein to år gamal son og ei vekegamal dotter tok me over eit gamalt hus med ein godt opparbeidd hage. Der var det prydbuskar og fine tre. Det var gangstiar og bed. Og på toppen av det heile stod det ei fontene midt på plenen. Av alt som var der då me flytta inn, er det berre fontena som framleis står igjen. Det var nemleg ingen av oss som hadde noka som helst interesse av å stella hagen. Kompromisset blei at eg kunne ta ansvar for hagestellet, dersom eg fekk gjera det på mine eigne premissar. Det fekk eg. Dermed sette eg i gang med å fjerna alt som ikkje kunne etast. For å finna motivasjon til å halda hagen ved like måtte det som vaks der, vera matnyttig. Alt som kunne etast, fekk vera. Resten måtte vekk. I løpet av nokre effektive veker kvitta me oss med eit tosifra tal tilhengarlass med alt frå rododendron til tujatre. Inn kom nye bærbuskar og frukttre, og der det tidlegare hadde vore bed, blei det raskt bygd opp ein relativt omfattande kjøkenhage i pallekarmar. Heile prosjektet blei dagleg dokumentert på den nystarta bloggen «Frå hage til mage – om mold, makk og matauk», der eg framleis skriv om hage og mat. Det var også på grunn av matbloggen eg først fekk spørsmål om å skriva fast matspalte i avisa Sunnhordland, der eg har jobba sidan 2010. Og det var gjennom arbeidet med matspalta at eg og fotograf Marius fekk ideen om å laga kokebok. Kva er det dei seier? Ein haustar som ein sår.
FRÅ HAGE TIL MAGE
98
VÅR SKVALLERKÅLPESTO Med sine grøne blad og kvite blomar spreier han seg som eld i tørt gras. Opnar det seg ei lomme i plenen eller skogen, eller urtebedet for den del, er han raskt på pletten og finn seg til rette. Skvallerkålen har, saman med løvetann, nærmast blitt sjølve definisjonen på ugras. Som med så mange andre planter blir det sagt om skvallerkålen at han kom til landet med dei kristne munkane og prestane. Men medan andre planter, som til dømes poteta, blir definerte som nytteplanter me har god bruk for, har skvallerkålen fått eit litt anna omdøme her til lands. Ikkje berre har denne planta eit rotsystem som gjer det så godt som håplaust å reinska henne vekk frå hagen. Skvallerkålen formeirar seg attpåtil ved hjelp av frø. Dei fleste hageeigarar vil nok rynka kraftig på panna berre ved tanken på å la skvallerkålen veksa fritt i delar av hagen. Dei beint fram skyr skvallerkålen som pesten. Eg brukar han heller i pestoen. Som dei seier: «If you can’t beat them, eat them!» Mykje av det såkalla ugraset vårt, inkludert skvallerkål, er nemleg høgst etande. I eldre tider var dette godt kjent, og naudsynt. Men opp gjennom åra har både behovet og interessa for å dra slike råvarer inn på kjøkenet forvitra. Rett nok fekk bruken av slike planter eit oppsving under krigen, men med freden kom også overfloda av mat. I alle fall på sikt. Men så er det heller ikkje svolten som lokkar oss ut i hagen for å hausta «ugras» til å laga mat av. Mat er i seg sjølv gøy, og med trendar som kortreist mat og økologisk dyrking skulle det berre mangla at ein nyfiken matelskar og hageeigar utforskar potensialet på eigen grunn.
a 5 MIN INGREDIENSAR
p
p p p p
1 l skvallerkålblad (det er viktig å vaska desse skikkeleg, så det ikkje kjem jord og sand i maten) 1 fedd kvitlauk 50 gram pinjekjernar 20 gram parmesan 1 dl olivenolje
F R A M G A N G S M ÅT E
Det er to vanlege måtar å laga pesto på. Den tradisjonelle er å støyta ingrediensane i ein mortar. Men resultatet blir stort sett det same om ein tar den lettvinte løysinga og køyrer ingrediensane i ein kjøkenmaskin, eller eventuelt brukar stavmiksar. Det gjer ingenting om det er litt klumpar av pinjekjernar og ost igjen. Det gjev eit litt rustikt preg, og er vel så godt som om ein lagar pestoen heilt glatt. T I P S : Skjer tynne skiver av brød, gjerne lyst brød som baguette eller liknande. Smør på eit godt lag med skvallerkålpesto, og legg ein soltørka tomat (helst den typen som har lege i olje) oppå.
Grill dette i omnen på høg varme til brødet blir gyllent og sprøtt. Server med spekeskinke eller tynne skiver biffkjøt. Kan like gjerne etast som brødmat eller smårett utan noko suvl. R E S T E T I P S : Har du meir pesto til overs? På neste side finn du oppskrift på lekre ugrasrullar, der skvallerkålpestoen kjem til god nytte.
99
MARINERT RABARBRA MED MARENGS OG MASCARPONEKREM Kvifor vera sur når ein kan vera søt? Ingenting kjenneteiknar rabarbraen meir enn den syrlege smaken. Men i denne retten kjem syra langt i bakgrunnen – bak eit vell av sukker og søte. Den friske mascarponekremen gjer likevel sitt til at smakslaukane ikkje kortsluttar heilt i møte med det søte. Bakgrunnen for heile retten er råsafta av rabarbra (oppskrift på førre side), som etterlét seg store mengder sukkermarinerte rabarbrabitar då ho var ferdig. INGREDIENSAR
Ei god skål rabarbra, delt i bitar og marinert i sukkerlake 1 boks mascarpone 4 ss vaniljeyoghurt 2 eggekviter 125 gram sukker p 1 ts sitronpulver p p p p p
F R A M G A N G S M ÅT E
p p p
p p p
Pisk eggekvitene luftige og spe i sukkeret. Pisk til alle sukkerkrystallane er vekke, og ha deretter i sitronpulveret. Sprøyt eggestoffet ut på bakepapir i små toppar. Steik i omnen på 100 grader i 60–90 minutt. Du kan gjerne skru av omnen og la marengsen tørka vidare til omnen er kald, etter at han er ferdig steikt. Pisk mascarponeosten luftig, og bland inn yoghurten. Legg lagvis rabarbra, marengs og krem eit par gonger. Server med eit smil.
R E S T E T I P S : Lagar du litt ekstra marengs, som du ikkje knuser, har du laurdagsgodtet klart til både store og små.
110
a 90 MIN b
4
111
SOMMAR JORDBÆRSUPPE Den største gleda med å ha eigen jordbæråker i hagen er definitivt å kunna gå rundt og eta rett frå plantene. Eitt bær her og eitt bær der, så blir sommardagen plutseleg mange hakk trivelegare. Heime hos oss er det stort sett det me gjer om sommaren. Då er det få store middagar med timelange førebuingar. Sommar er sommar, og då skal det vera kjapt og enkelt. Difor har me heller nesten ingen sommaroppskrifter. Det er i grunnen litt rart, sidan det er på denne tida veldig mykje av det me sår i hagen, blir klart for hausting. Det betyr ikkje at me lar alt stå til sniglane. Me brukar av dei sjølvdyrka råvarene kvar einaste dag: litt salat til kveldsmaten, nokre sukkererter i woken, ein neve bringebær på isen. Det blir berre veldig få oppskrifter av det. Men når sola skin og bæra modnar i turbofart, eller det regnar så mykje at bæra rotnar før du veit ordet av det, gjeld det likevel å ha nokre gode oppskrifter på lur, for å få brukt godsakene før det er for seint. Sjølvsagt går det an å berre røra jordbæra med litt sukker, og servera dei med ein god vaniljeis. Det er sommarlukke på sitt beste. Men det går også an å ta dei rørte jordbæra eit lite hakk vidare. Denne oppskrifta høver endåtil godt med frosne bær frå butikken. F R A M G A N G S M ÅT E
p p p p p
Kok opp vatn, kanelstong og sukker til sukkeret har løyst seg opp, og la det stå og trekka litt. Ta ut kanelstonga og ha i jordbæra. Køyr det heile i ein kjøkenmaskin eller bruk ein stavmiksar, til suppa er klumpfri. For å få suppa så glatt som råd, er det eit godt triks å la henne renna gjennom ei sikt før servering. Då blir du kvitt frøa. Server suppa kald med ferske bær.
R E S T E T I P S : Prøv å frysa ned resten av suppa, gjerne i former med pinne i – slik at du seinare, når sola skin, kan gå i frysaren og henta friske og gode ispinnar.
118
a 15 MIN b
4
INGREDIENSAR
p p p p
500 gram jordbær 1,5 dl vatn 3 ss sukker 1 kanelstong
119
8
for a l le som er glade i å laga mat, er det eitt problem som aldri forsvinn. Etter kvart som ein fyller skap og kjøleskap med råvarer, har nokre av dei ein lei tendens til å gøyma seg på stader der ein aldri kjem på å leita. Ikkje før det er for seint. Men er det eigentleg for seint? Av og til er det sjølvsagt det. Når det har byrja å veksa nye organismar på frukta, og osten har skifta farge, kan det vera lurt å la det gå i boset. Men ofte – og kanskje endåtil oftast – er maten fullt brukande. Brødet, til dømes. Det tar ikkje mange dagane før det tørkar og blir lite innbydande som frukost og niste. Men så lenge det ikkje ligg tett og mugnar, kan det tørre brødet fint nyttast til andre ting. Kva med å laga ditt eige brødkrum, som du til dømes kan bruka til dei sinte bondepikene på side 105? Og dei litt dvaske tomatane. Med få grep tryllar du fram ein lekker siderett til kjøtmiddagen (oppskrift på side 144). Det er heller ingen grunn til å kasta avskjeret når du reinskar grønsakene gjennom veka. Spar opp alt i ein boks i kjøleskapet, så har du alt du treng for å laga ei deilig grønsakskraft når helga kjem. Gjennom både tips og oppskrifter håpar me du kan finna litt inspirasjon til å tenka deg om ein ekstra gong før du kastar den slappe grønsaka som har blitt liggande på kjøkenbenken. Kanskje er det framleis ein framifrå ingrediens?
RESTEMAT
146
ARME RIDDARAR
a 15 MIN b
4
Franskmennene har sine «Pain perdu», tyskarane sine «Arme Ritter», engelskmennene sine «French toast”, og me har våre arme riddarar. Kva dei har med riddarar å gjera, anar eg ikkje. Men særleg arme er dei ikkje, desse herlege brødskivene som er duppa i eggeblanding og steikte på panna. Dette er ein rett som like gjerne kan nytast til frukost, lunsj, dessert og kvelds. Det er jo trass alt ei brødskive me snakkar om, sjølv om ho ikkje er heilt kvardagsleg i innpakkinga. For her er det egg, det er heilmjølk, det er sukker og det er kanel. Og aller helst serverer du skiva med nyrørte bær. Og har du nokre brødskiver liggande som har blitt litt i tørraste laget, brukar du dei òg. Etter at skivene har fått på seg denne røra og blitt steikte, er det ingen som merkar at utgangspunktet var på veg til å bli kavring. INGREDIENSAR
p p p p p p
8 loffskiver 2 egg 1 dl heilmjølk 2 ss sukker 1 godt dryss kanel Bær, gjerne rørte
F R A M G A N G S M ÅT E
p p p p
Visp saman egg, mjølk, sukker og kanel. Dupp skivene i blandinga. Steik skivene på litt over middels varme i ei steikepanne. Server med bær eller syltetøy.
147
M A R I U S K N U T S E N (f. 1987) kjem frå Stord og er busett der den dag i dag. Han har bachelorgrad innan fotojournalistikk og har brei erfaring som fotograf mellom anna frå VG og Scanpix. Han har også jobba fire år som utgåvesjef i VG+. Til dagleg jobbar han som potet i Mediehuset Sunnhordland.
A N D E R S T O T L A N D (f. 1986) kjem frå Bømlo og er busett i Kvinnherad i Sunnhordland. Han er utdanna kokk og samfunnsvitar og jobbar stort sett som journalist og organist. Totland debuterte som forfattar i 2015 og har sidan gitt ut fleire barne- og ungdomsbøker. I 2017 fekk han tildelt Nynorsk barnelitteraturpris for sin første ungdomsroman.
t e k s t: Anders Totland fo t o: Marius Knutsen g r a f i s k for m: Øystein Vidnes fon t: Nassim, av Titus Nemeth pa pi r : 130 g Schleipen Fly 05 spezialweiß Trykk og innbinding: GPS, Slovenia © skald 2017 www.skald.no isbn 978-82-7959-269-3
DET TRENG IKKJE ALLTID VERA UTAGERANDE OG SPEKTAKULÆRT FOR Å VERA GODT. DET VIKTIGASTE ER AT DET ER DIGG.
Ein gong skulle Anders bli stjernekokk, med Michelin-stjerner og hundre timars arbeidsveke. Men før han kom så langt møtte han veggen, og la kokkeknivane på hylla. No, ti år seinare, har forfattaren, hagebonden, journalisten og småbarnsfaren funne ein heilt annan måte å kokkelera på. Saman med kamerat og fotograf Marius Knutsen har han laga denne boka der dei deler triksa som gjer kvardagen til fest.
Korleis kan ein laga god mat utan store kostnadar, evig jakt på ingrediensar og med så lite som mogleg matsvinn? I denne boka finn du alt frå forrett til dessert. Dei festlege rettane kan lagast av kven som helst, med kvardagslege ingrediensar du kan finna i nærbutikken i kvar einaste krå av landet. Og får du litt til overs, har Anders restetips til oppskriftene. Ei saftig, rå og raus kokebok som inspirerer sjølv den mest matleie i tidsklemma. ISBN 978-82-7959-269-3