SILNE. Aperiodyk społeczny nr 1/2020 część 2

Redaktorkanaczelna AgnieszkaGralak

Zespółredakcyjny

IzaDesperak

IdaMickiewicz-Florczak

KatarzynaMądrzycka-Adamczyk MagdaStaroszczyk(WarszawskieDziewuchy)

Kontaktdoredakcji:silne.aperiodyk@gmail.com

https://www.facebook.com/silne.aperiodyk/

Projektokładki AgnieszkaGralak

Projektgraficzny,składDTP AgnieszkaGralak

Łódź2020

ISSN2719-3179

e-ISSN2719-3195

Wydawnictwo: StowarzyszenieŁódzkieDziewuchyDziewuchom ul.Ziemowita6/20

92-413Łódź

odredakcji

Cześć!

OddajęwWaszeręcepierwszynumerczasopisma

SILNE.Aperiodykspołeczny

Dlaczegozdecydowałamsięnastworzenienowego pismafeministycznego?

Popierwsze,byłtoimpuls–poprostuopadły miręce,gdypartiaPrawoiSprawiedliwośćzostała wybrananadrugąkadencję(razemzeswoimi przystawkami),gdydoSejmuponownieweszli neonaziściineofaszyścipierwotniewprowadzenitam przezKukiza,aterazwybranizlistKonfederacji…

Podrugie,niejestemwstanieniereagować,gdy ktośchcezabraćmojąwolnośćidecydowaćzamnie omoimżyciu,omoimciele–taksamojakmiliony kobietnaświecie…

Potrzecie,świadomośćtego,żemyPolkibędziemy podbutemdziałaczyzOrdoIuris,którzydążą(coraz skuteczniej)dotego,abynaszepaństwopodlegałofundamentalistycznieinterpretowanymzasadomreligii chrześcijańskiej…

WcentrumSILNYCHjestKobieta.Zarównokonkretnaosoba,jakianonimowa,stojącawtłumietakichjakona.

SILNEsątworzoneprzezosoby,główniekobiety, którepokazują,żenienawszystkotrzebasięgodzić, żemożnawystępowaćprzeciwkoprzemocyiżyć wzgodziezesobą.

SILNEdająprzestrzeńnawyrażeniegniewu,który wynikazwpływupolskiej,patriarchalnejrzeczywistościnażycieizdrowiekobiet,równieżgniewuwynikającegozdoświadczanejprzemocy.

SILNEsąmiejscemnapodzieleniesięswoimizainteresowaniami,analizami,sąwnichciekaweiinspirująceherstoriekobiet,atakżedział straciłamrozum,którymamnadzieję,będziewsparciemdlaosóbchorych nachorobędwubiegunową,ajednocześnie–dlaosób zainteresowanych–źródłeminformacjiotymjakwyglądażycieosobychorej.

Postanowiłamdaćautorkomiautorom(wtymnumerzejednemu)jaknajwięcejswobody,abyniewpływaćnasposóbwyrażaniaemocji,więcograniczyłam redagowanietekstówdominimum(niewszystkie artykułybyłyredagowane).Układczasopisma,jego działy,będąwkolejnychnumerachwpełnizależne odprzesyłanychtreści–niebędączymśstałym.

Zachęcamzatemdoprzesyłaniaswoichprac,zarównotekstów,jakigrafik,rysunków.Zachęcam dodzieleniasięswoimidoświadczeniami,tymcoWas cieszy,bądźsmuci,Waszymiosiągnięciami,któremiałypozytywnywpływnarzeczywistość,nawetwskali mikro.Mamnadzieję,żewprzyszłościSILNEbędąsię rozwijać,żenaichłamachbędziemogłowypowiedzieć sięwielekobietimężczyzn,którechcąmiećwpływ.

PozostańmySILNE!

spistreści

widzęsłyszęmówię

AnnaGierczak– pocomitenfeminizm?[...] 5

JoannaKrysiak– rewolucjakobiet 6

AdaWasik– kobietydokuchni[...] 7

ZuzannaKorońska– kobiecośćwbiznesie 8

KlaudiaWojciechowska– feministkanarynkupracy 9

JoannaKrysiak– żebybyłomiło 10

AnnaGierczak– cielesnezamieszanie,czyliocochodzi wciałopozytywności 11

EmiliaSz.– czegouczonogwałciciela 12

EmiliaSz.– mymemoryfailsme[UWAGA–artykułzawiera opisprzemocyseksualnej] 13

RenataKurcil– panuboguświeczkę,diabłuogarek 14

AleksandraSidoruk–francjadlakobiet.kobietydlafrancji 15

SaraSitko– miseczkae,obwód80 16

DońkaKozioł– gramatycznadyskryminacjaprawdaczy fałsz? 16

KatarzynaSzota-Eksner– listdokobiet 18

PiotrSieńko– gównoburzaokońcówki19

AnnaMałgorzataDul– wewszystkichpojawiasię motywfeministyczny 22

AdaWasik–comawalkaoprawazwierzątdofeminizmu,czyli ekofeminizm 23 KatarzynaMądrzycka-Adamczyk– szydełkowakcji 25

ach,tadzisiejszamłodzież 27 KlaudiaWojciechowska–genialnyreżyserromanpolański 28

AdaWasik– relacjazprotestu 29

oświadczeniełódzkichdziewuch 30

MajaStaśko– odpowiedźnaataki 31

AdaWasik– marszniepodległości 33

Szpadel 34

fotorelacja

plakaciaryprzeciwprzemocywobeckobiet 36 straciłamrozum

ZuzannaKorońska– wywiadznieboszczką 44

ZuzannaKorońska– odziewczynce,któramiałabyć chłopcem 46

SILNE–herstoria

KasiaPiątek– entropiaipatriarchat 47

AdaWasik– billiejeanking 50

KatarzynaSzota-Eksner– herstoriamichaliny 52

KaWtan 56

SaraNowicka– Kwiatywpudełku –recenzja 60

SaraNowicka– Kobold –recenzja 61

IzaDesperak– Nowakobieta.AleksandraKołłontaj –recenzja 63

16dniakcjiprzeciwprzemocyzewzględunapłeć 64

ilustracje

strona6–autorka:AnnaMigala strona8–autorka:AnnaMigala

strona13–autorka:ZuzannaKorońska strona28–autorka:ZuzannaKorońska strona32–autorka:ZuzannaKorońska strona45–autorka:ZuzannaKorońska strona47–autorka:AnnaMigala strony64-65–autorkiaranżacji,zdjęć,grafik: AdaWasikiKlaudiaSporysiak

entropiai patriarchat

Porozmawiajmychwilę ohistoriiifizycepróżni.

Przywołajmynamyślwszystkiekobiety dziękiktórymdokonałsiępostęp.Pomyślmyotych,którestojązarozwojemkarier, dziełamisztuki,wielkąmyśląfilozoficzną. Ilezichimionznasz?Nie,niemyślomężczyznach,którymprzypisujesiętedzieła. Przywołajimionakobiet,któreimpomagały,wspierały,doradzały,rozmawiałyianalizowały.Którechciałypozycjęmężczyzn wesprzećiwzmocnić.Którepoświęciły długiegodziny,żebyichprocestwórczy zanalizowaćidoradzićzmiany.

Widziszjużtęarmię.Większośćznich niepracujenaddziełemintelektualnietylko wytrwalerodzidzieci,prasuje,sprzątaigotuje.Przynosiherbatęizbierarozrzucone popodłodzeubrania.Orazzabieratedzieci dolasualboparku,żebynieprzeszkadzały.Widziszjejuż.Toterazpomyśl–jakje uwolnićztejpróżni,wktórejsązamknięte. Wfizycetam,gdziejestpróżnia,niemażycia.Przestajesięistnieć.

DoraMaar

DoraMaar–urodziłasięjakoHenerietteDoraMarkovitch22listopada1907 wParyżu–zmarła16lipca1997byłafotografką,malarką,poetką.Niktniepamięta oniej,jakoofotografce,malarceipoetce. Znamyjązinnejżyciowejroli.Byłajedną zkochanekPablaPicasso.

O–wtymmiejscuzaczynamyjąwidziećprzezpryzmatmężczyzny.Trudno niewidziećkobietyprzezpryzmatmężczyznywEuropielat30.Wogólejakośtrudno namdostrzeckobietębeztegopryzmatu, bezdzieci,domu,kuchni,odpowiedzialnościzawszystkowokół.Latawjakichżyjemy niemajątudużegoznaczenia.

ChciałabympamiętaćDoręwinnysposób.Taniezwyklewrażliwakobieta,sama będącartystką,obserwowałaPablaprzy pracy.Widziała,jakdotknęłygowydarzenia

wmałymmiasteczkuwHiszpanii–Guernice.Dotknęłygotakbardzo,żewmrocznychszarościachzacząłmalowaćjeden znajsłynniejszychswoichobrazów.Aona, jegokochanka,jegopowierniczka,inspiracjazaczęłatofotografować1.DoraMaar jestautorkąnajwiększejwdziejachmalarstwafotograficznejdokumentacjiprocesu twórczego.Powiedzmytorazjeszcze:JEST AUTORKĄNAJWIĘKSZEJWDZIEJACH MALARSTWAFOTOGRAFICZNEJDOKUMENTACJIPROCESUTWÓRCZEGO.

Robiłazdjęciadziełu–czującjakjest pełneemocjiigrozy.Czując,żemożeono zmieniaćbieghistorii.Robiłazdjęciawsposóbdoskonały,fotografowałatakdobrze procestwórczy,żePablopostanowiłużyć jejzdjęćdopracyprzyobrazie2.Ależcotam, Dorabyłaprzecieżtylkokochanką,która dlazabiciaczasurobiłazdjęciaobrazom swojegomężczyzny.

Aleczynapewno?Ichzwiązekbyłbardzointensywnywtamtymczasie.ToDora Maarbyłajegomodelką,kiedymalował kobietywełzach.Kiedypatrzysięnajego obrazyztegookresumożnatodostrzec.Te płaczącekobietyzjegodzieł,mająjejoczy. Popatrzmywnie.Spokojnie,przezdłuższą chwilę.Wtychoczachzobaczymywspółautorkętegodzieła.Łzy,którepłynązjejoczu sątakżedziełemartysty.Ichzwiązekbył toksycznyipełenprzemocy3.Tejfizycznej ipsychicznej.Todlategopłakała.APablo wywoływałtełzyijepotemmalował. Nietomniejednakuderzyłonajmocniej.Jejprace–fotografie–możnaoglądać wtymsamympomieszczeniu,wktórym umieszczono„Guernikę”.Obrazznajdujesię wMuzeumNarodowymCentrumSztuki KrólowejZofiiwMadrycie(MuseoNacional CentrodeArteReinaSofía).Tenprzejmującyobraznawiązujedozbombardowania miasteczkawKrajuBasków26kwietnia 1937przezsłynnyniemieckiLegionCondor –należącydoLuftwaffeoddziałstworzony,abywspieraćsiłygenFranco4.Podczas hiszpańskiejwojnydomowej(1936–1939)

1 TirzaLatimer, Maar,Dora,“OxfordArtOnline”, OxfordUniversityPress,12grudnia2017

2 JacquesTerrasa, 8.LeMystèrePicasso,Presses universitairesdeVincennes,s.91–100

3 SadyDoyle,BertolucciWasn’ttheFirstMantoAbuse aWomanandCallItArtandHeWon’tBetheLast,“ELLE”, 8grudnia2016[dostęp2019-06-24](ang.).

4 JamesW.Cortada—HistoricalDictionaryof theSpanishCivilWar,1936–1939,GreenwoodPress, Westport(Connecticut)1982

miastoopowiedziałosiępostronielewicowegorządu republikańskiego.Zostałozatoukaranebombardowaniemprzezsojuszników.Obrazwyrażaswojąmonochromatycznościąemocjegrozy,przerażeniaispustoszenia. Fragmentyciał,krzyczącekobiety,martwedzieciiprzestraszonezwierzęta.Piccasożyczyłsobie,żebyobraz wróciłdoHiszpaniidopierowówczas,gdypowrócitam demokracja.Obrazdo1981rokubyłwNowymJorku. WywoływałtąemigracjądużyniesmakwHiszpanii czasówgenerałaFranco.TerazzajmujejednązogromnychsalmuzeumwMadrycie.Dzielijąwrazzfotografiamikobiety,któragowspółtworzyła.Jejpracesąjakby namarginesie,jakbywtle,bezznaczenia.Atobezjej artystycznejwrażliwościifotografiiniebyłoby„Guerniki”wtejpostacijakąznamy.Niejestmojąintencją podważaćktobyłautoremdzieła–niemacodotego wątpliwości.Tak–toPablojenamalował.Alestworzył je–bopomagałamukobieta.Chodzimijedynieoto,jak postrzegamywspółpracęipomockobiet.Jako„naturalną”powinność,zgodnązwyznaczonąprzeznaturę „rolą”społeczną.Przestajemywidziećichpracę,wkład intelektualny,inwestycjęczasu.Przestajemywidzieć jeniezależnie,stająsięczęściąprocesu,stająsięnarzędziem,którektośużywa.

Śmiemtwierdzić,żezawszejestktośjeszcze.Nie uważam,żemężczyźniniesąwstanienicsamistworzyć.Są–tylkowtedybrakujetemutejlekkości,światła, nieokreślonegopiękna.Możewłaśnieobecnośćwprocesietwórczymcechprzeciwstawnychjestgeneratorem sukcesu.Tecechyniekonieczniemusząbyćprzypisane płcilubzniązwiązane.Przyzwyczajononasdzielićświat binarnie.Jestbiałeijestczarne.Sąkobietyimężczyźni.Alerzeczywistość,wktórejżyjemyjestinna.Mamy ogromnalukęwdostrzeganiujejodcieni.Naszespołeczeństwoniezauważamarginesównienormatywności. Wogóleniechcedopuścić,żejakieśformynienormatywneistnieją5.Amożewgruncierzeczynaszerolesięprzeplatają.Naszecechyuzupełniają.Takjakbydoprocesu tworzeniapotrzebanambyłocałości.Jakbyzkumulacji wszystkichcechczłowiekapowstawałodziełodoskonałe. Atojedyniebiologicznyprzypadek,którapłećdostanie zestawjakichcech.Naszmózgmożemiećniewiarygodnezdolnościorientacjiwprzestrzeniibyćkobietą.Nasz mózgmożebyćniezwyklehojnieobdarzonyempatią iwrażliwościąnaodczuciainnychibyćmężczyzną. Tospołeczeństwonadpisałoscenariusz,wktórymorientacjawprzestrzenitocechamęska,aempatiatocecha żeńska.Zmiennośćbiologicznadefiniujenieskończoną liczbęmożliwościpostrzeganianaszejpłciitożsamości. Podstawowązasadątermodynamiki,którejniktznaukowcównieośmielisiępodważyć,jestentropia.Niezwykłedążenieuporządkowanychsystemówdochaosu6 Wrazzupływemczasuwszystkosięmiesza,wszystko dążydodestabilizacjiidysharmonii.Czemudąży?Bo wtymdążeniujestinstynktsamozachowawczy.Tylkodziękidestabilizacjiwcześniejustalonychsystemów inormmożemyprzetrwać.Tylkodestabilizacjautartych

5 MateuszK.,(Nie)widzialnośćosóbtranspłciowychwPolsce „ChorzowskieStudiaPolityczne”Nr14rok2017 6 https://es.gizmodo.com/que-significa-la-entropia-unode-los-conceptos-mas-fas-1795122339(dostęp30.12.2019)

schematówzapewnianambezpieczeństwo.Tylkoeksperymentypchająnasnaścieżkęrozwoju.Czyzatem twierdzenie,żejedynieentropiapłcizapewninamprzetrwanieniewydajesięmądre?Jedyniedestabilizacja uporządkowanegosystemumożenaspchnąćdalej. Zmianajesttrudna,alejestpotrzebna.Kiedyśbyłoinaczej.Aleterazbędzielepiej.

Ktowhistoriidecydowałorozwojuludzkości?Te jednostki,któremiałyodwagębyćinne,myślećinaczej, spróbowaćnowychrozwiązań.Osoby,którejakopierwszespróbowały,czyteroślinysąjadalne,czymożnazostaćwjednymmiejscuiuprawiaćziemięzamiastsię ciągleprzemieszczać.Toonebyłykatalizatoramientropiiwspołeczeństwie.Tejednostkitobyłyhermafrodyty,kobiety,mężczyźni,osobytranspłciowe,niebinarne –byływszystkimtym,czegotermodynamikaodnich wymagała.Czemupamiętamytylkoomężczyznach? Czemuhistoriaświatajesttworzonaprzeznaswszystkich,awspominanisątylkomężczyźni?Towbrewzasadomtermodynamiki.

PiotrCurie

Whistoriibyłowielumężczyzn,którzybardzomocnowpłynęlinapracekobietiktórzyjeinspirowali.Pomagaliim,bylipowiernikami,sojusznikamiiinspiracją dlasilnychiniezwykłychkobiet.Imyślącotychwszystkichmężczyznachdochodzędownioskucoichwyróżnia.Oniistnieją.Onisąnakartachhistorii.Onichsię pamięta.Niemamożliwości,żebymówićopracyMarii SkłodowskiejCurieniemówiącojejwspółpracowniku –PiotrzeCurie.Zawszegowymieniamy.JedyniejednarozmowadzieliłaMarięodlosumilionówzjejsióstr. JednarozmowaPiotraCurie,wktórejprzyznał,żezasadniczotosąodkryciaMarii.Dziświemy,żegdyby nietarozmowa,wjednymzgabinetówUniwersytetu wParyżu,toPiotrbyłbyjedynymwłaścicielemnagrody Nobla.Nominacjapoczątkowoobejmowałatylkojego. Dopierojegosprzeciwdoprowadziłdouznaniapracy MariiiuwzględnieniujejwnominacjidonagrodyNobla.Ktowie,możenawetjakoPolacycieszylibyśmysię, żenazwałpierwiastekradioaktywnyPolon,abyzrobić przyjemnośćswojejpolskiejżonie.PiotrCuriepowiedziałkiedyśoFrancuskiejAkademiiNauk:„Znalazłem sięwięcwAkademii,chociażanijategoniechciałem, aniAkademiategoniechciała”7

KiedyMariaodkryła,podczaspracydoktorskiej, żewszystkiepierwiastkiemitująpromieniowanie,Piotr przerwałswojebadania,abyjejpomóc.Rozumiałdoniosłośćjejodkrycia.Wdzisiejszymdyskursiemożnabygo nazwaćdziwnym.Akceptowałbraktradycyjnegomodeluwswojejrodzinie.Zajmowałsiędziećmi,kiedyMaria spędzaładługiegodzinyzajmującsięekstrakcjącennych pierwiastkówzbłota.Pomagałjejwykonywaćkalkulacje ianalizowałkolejneeksperymentywposzukiwaniubłędów.Wtamtychczasachjegokoledzyzuczelniniemogli pojąć,jakmożeprzypisywaćzasługiswojejasystentce.BotaktraktowaliMarię,nawetkiedyrozmawiając zniączuli,żeichprzewyższaintelektualnie.PiotrCurie

7 RomanTokarczyk,Antologiaanegdotyakademickiej,WoltersKluwer Polska,2009,s.21

kiedyśpowiedział:„Kobietybardziejniżmykochajążycie dlasamegożycia.Kobietygenialnezdarzająsięrzadko. Więcskoro,pociągnięcijakimśumiłowaniemmistycznym,chcemyżyćżyciemniepospolitym,jeżelioddajemy swemyślijakiemuśdziełu,któreoddalanasodludzi, którenaspochłania,musimywalczyćkobietami”8

Czyczujemy,żejestnamprzykro,żePiotrpoświęcił swojebadanianarzeczMarii?Nie,gdyżjegomiejsce whistoriijestznane.Niezaginąłwszarympyle,tylko świecinafirmamencienauki.Tylkodlatego,żeurodził sięmężczyzną.Afakt,żebyłmężczyznąłamiącymschematyikonwenansetylkododajemuuroku.

OdegrałwżyciuMariipodobnąrolęjakDoraMaar wżyciuPicassa.AleczypamiętamyoDorze?Jakokobietyjesteśmypostrzeganetylkojakohisterycznekrzykaczki.Kiedydomagamysięrównegotraktowaniamówi sięnam,żejesteśmyroszczeniowe,żepowinniśmysię skupićnainnych,anieciąglenasobie.Kiedyśrozmawiałamzmądrąkobietąojejobserwacjachdotyczących przebiegukarieruniwersyteckichobupłci.Uderzyło mnieto,comiwtedypowiedziała:„Znamwielukolegów profesorów,którymżonyikochankiprzynosiłyherbatę wczasiepracynadichhabilitacją.Wszystkiezaśmoje koleżanki,którezakończyłysukcesemswojehabilitacje, sięrozwiodły”.Wgłębisercadziękujęimzato,żesięnie poddały.Żenieprzyszłoimdogłowyskładaćwłasnych ambicjinaołtarzupatriarchatu.

Otymjaktensystemjestmocnozakorzenionywpolskiejświadomości,świadczycośjeszcze.Córkamojej przyjaciółki–niezwykła7latka–oglądałaostatnioswój paszport.Zauważyła,żeniematamżadnejdziewczyny. Takjest–100latniepodległościRzeczypospolitej–któraprzecież,codozasady,jestkobietą–anijednejPolki naobrazkuwpaszporcie.Takbardzojesteśmyzamkniętewpróżnihistorycznegoniebytu.Takmałoznacząca jestnaszarolawstuletniejhistoriiNiepodległej.

Pomyślmy,ilerazykobietyinteligentne,mądre ipełnepomysłówbyłymarginalizowane.Bardzouwieramnietasytuacjawświeciebiznesu.Dogłowyprzychodzimimilionsytuacji,którychbyłamświadkiem. Okobietachmówisiętam,żesąemocjonalne,niepotrafiąpodejmowaćdecyzjinazimno.Są–alboprzed okresem,albowtrakcie,albomająkochanka,albosą „niedopchnięte”.Zawszecoś.Kobietywświeciebiznesu mówią,żemusząbyćtwardszeniżinni.Musząniepokazywaćemocji,byćbardziejbezwzględne.Awtedysą zimnymisukami,„bitchmodeon”.

Widzicie–zawszejestcoś,zacomożnanasskrytykować.Comożnaużyćprzeciwnam.Bopowinnyśmy byćmiłeorazgrzeczneiusłużne.Wtedycoprawdajesteśmytylkomatkami,strażniczkamidomowegoogniska,niczymWestalkijesteśmyaseksualne,bezpotrzeb, bezpożądania,bezpragnień.Tak–boprzecieżchcemy wżyciutylkojednego,żebynaszedziecirobiłyładną kupęisię„dobrzechowały”.Jesteśmywtedybezambicji, niemamywżyciudążeń,mamykaszęmannęzamiast mózgu.Zawszecoś,czymmożnanaspogrążyć.Muszę przyznać,żejalubięnawettenmoment,kiedypodczas rozmowymówię,żemamdzieci.Naglewidzętęzmianę

8 HelenaBobińskaMariaSkłodowskaCurie, Czytelnik,Warszawa,1970

kategorii,magicznieprzeskakujęwumysłachmoichinterlokutorówdoszuflady–„matka,kupa,zupa”.Rymuje sięjeszcze„dupa”–alenie–jawówczasprzestajęprzecieżbyćobiektemseksualnym.Zatem„dupy”wmojej szufladzieniema.

Pomyślmyzatemomężczyznachwbiznesie.Kobiety sąemocjonalne–mężczyźnisązaangażowaniwsprawy firmy.Kobietysąrozhisteryzowane–mężczyźninie pozwalająsobąpomiatać.Acojestnajlepsze?Mężczyźni, mającydzieciirodzinysąodpowiedzialniimożnaimzaufać.Sąrodzinni,wystarczy,żemająwgabineciezdjęcie dzieci.Ajeśliimprezująidobrzesiębawią–cóżwiecie, jaktojest„playhardandworkhard”.Odreagowująstres. Kobietyimprezująceidobrzesiębawiącetopoprostu zdziryilatawice.Jakżemnieirytujątepodwójnestandardy,tozakłamanie,tenbraklogiki.Cozastanawia mniegłębiejtokompletnybrakwsparciainnychkobiet. Wręczjestjeszczetrudniej.Jakbykobietywbiznesie musiałyudowodnić,żesątakbardzozdeterminowane, żemogąwykończyćinnekobiety.Abytylkotędeterminacjęudowodnić.Jeślisametegoniezatrzymamy topatriarchalneśrodowiskowokółnastylkonasużyje jakonarzędziadoutrwaleniaswojejpozycji.Pamiętamy, copowiedziałPiortCurie–„musimywalczyćkobietami”.Jeślipozwolimy,żebyktośnasużywałtobędzie torobił.Jesteśmywygodnymnarzędziem.Będziemy pracować,inspirować,organizować,ułatwiać–aktoś innyztegobędziekorzystał.Patriarchalnyświat,jeśli zagramywedługjegoreguł,potraktujenasjeszczesurowiej.Niedostaniemytaryfyulgowejzawykończenie zawodoweinnychkobiet.Zupełnieniedorzeczniezachowujemysięjakpolicjawżydowskimgetcie–jesteśmy jeszczebrutalniejszeisurowszedlawspółwięźniarek. Czytonamcośdaje?Opróczmoralnegokacanicnie przychodzimidogłowy.Jawiem,żetakiesąmechanizmyobronne.Żeofiarynadużyćtoczęstonajgorszy rodzajoprawców.Tylkopomyślmychwilęotejtraumie. Traumiepatriarchalnegośrodowiska,polskiegowychowania,jeślijejnieprzerwiemy,jeśliniestaniemyprzeciw takiemusystemowi,togotylkoumocnimy.Krągprzemocybędzietrwałdalej.Naszecórkinadalbędąspychanewpróżnięniebytu.

Możemyztymstanemskończyć–raznazawsze odzyskaćprawododecydowaniakimchcemybyćijak tochcemyrealizować.Jedynastratajakąmożemyponieśćtoutrata„wizerunku”.Aleprzecieżmyjużwiemy, żecokolwiekzrobimytocośbędzieźle.Mamczasem wrażenie,żetawalkatrwaciągle,tylkosemantykasię zmienia.Naszeprababciewalczyły,żebywyzwolićsię zram„reputacji”,któraitakzawszebyłazszargana.My mamy„wizerunek”.Tyle,żezawszeznajdziesięktoś, ktonampowie,żenietak–źlestoimy,źlemówimy, źlepatrzymy,źlesięubieramy.Itakspiralaprzemocy trwa.Onasłużywzmacnianiusystemuopresjiwobec kobiet.Onasłużybudowaniuprzywilejutych,którzy sąbeneficjentaminaszejpracy,naszejinteligencji izdolności.Iktórzynasspychająwniebyt.

Zatemwyobraźciesobietożyciepoutracieswojego„wizerunku”–„dobrejmatki”,„dobrejżony”,„matki polki”,„lojalnegopracownika”(boniepracownicy),„zaangażowanejmanager”(boprzecieżmanagerkabrzmi

dziwnie).Poczujcietęwolnośćjakądajebraketykiet. Niemusiszjużbyćnikim.Możeszterazbyćwszystkim. Myśleć,czuć,pragnąć–robićzżyciemto,cochcesz.Możesztowyrażaćtak,jakchcesz.Możeszdawaćdzieciom cukieralbonie,miećdziecialboniemieć,ubieraćsię zgodniezdresscodemalbomiećgowdupie,nosićtylkosztucznefutralubtylkoprawdziwe.Niktciniejest wstanieniczrobić.Noicoztego,żejesteśinnainie pasujeszdoram?Grzecznedziewczynkisątylkopyłem nakartachhistorii.Czyktośpamięta,żetakświetnie prasowałykoszuleipiekłyszarlotki?Nonie.Nikt.Czy ktośonichwspomniał?Głuchacisza.Zupełnienic.

Światnieobchodzisięznamiłagodnie.Systempatriarchalnykażdąinnośćtraktujezpogardą.Każdewystąpienieprzeciwutartymścieżkomtępiznienawiścią. Pomiatanamiichcenaszepchnąćnamargines.Tyjesteśtreściąswojegożycia,aniejegomarginesem!

Tyjesteśentropią!

KasiaPiątek

Biofizyczka(UniwersytetŁódzki)ispecjalistkads.dyplomacjiiprotokołu (PISMiUniwersytetWarszawski).AktualniestudiujewInstitutodeInvestigacionesFeministasnaUniwersyteciewMadrycie.Interesujesięfeminizmempostkolonialnym,zagadnieniamizwiązanymizprzejawami patriarchatuwżyciuspołecznymikulturzeoraznierównościamizwiązanymizbinarnympodziałemświata.

„Fascynujemniezmianaiświat–mamnadzieję,żekiedyśte zjawiskazrozumiem”

billiejeanking

Urodzona22listopada1943rokuwLongBeach, wStanachZjednoczonych,jakoBillieJeanMoffitt.Jest jednąznajlepszychtenisistekwhistorii,zwyciężczynią 39turniejówWielkiegoSzlema,orazprawie200turniejówWTA(WomenTennisAssociation)wsingluideblu. KingjestbyłąliderkąświatowegorankinguWTAoraz działaczkąaktywistyczną.Odlat60’walczyorównouprawnieniekobiet,oprawaspołecznościLGBT,orównetraktowaniepracownikówwichmiejscupracyoraz uczestniczywżyciupolitycznymStanówZjednoczonych.

BillieJeanKing:

Idecidedtofightforequalrightsandopportunitiesforeveryone. Notjustgirls.Everyone.

Wwieku12lat,podczasturniejutenisowegowLos AngelesBilliezdałasobiesprawęztego,jakźleiniesprawiedliwietraktowanesątenisistkiwporównaniu dotenisistów.Stałosiętak,ponieważwówczasjeszcze jakomłodadziewczynazostaławykluczonazezdjęć grupowych,gdyżmiałanasobiespodenki,aniespódniczkę(dodziśjesttojedenzwymogów).Rozwójkariery corazbardziejuświadamiałjej,różnicęwtraktowaniu kobietimężczyzn.Wygrywającturniejotrzymywała onanagrodęowieleniższą,aniżelimężczyźni(kobieta dostawałaczekna4tysiącedolarów,mężczyznazaten samturniejdostawałnawetna20tysięcy).Oburzona tymfaktemzdecydowałasięzacząćdziałać.Niechciała byćjużtylkoozdobąwkrótkiejspódniczce.Pragnęła byćpostrzeganajakoprawdziwysportowiec,którego cenisięzatalent,latatreninguistylgry,aniezaładne nogiczytwarz.Jednak,żebybyćwysłuchanym,trzeba byćkimś,dlategojaktosamaBilliestwierdziła:„Unless Iwasnumber1,Iwouldn’tbelistenedto” 1.(„Jeślinie będęnumeremjeden,niebędęwysłuchana”).

Pierwsząrakietąwśródkobietzostałajużwroku 1966iodtegoczasuprowadziłabardzointensywną kampanięnarzeczwyrównaniapłackobietimężczyzn.Wroku1970porazpierwszywhistoriidziewięć tenisistek,zBillieJeannaczele,podpisałokontrakty sponsorskie,tymsamymdołączającdoprotestuGladys Heldmanprzeciwkonierównościpłac.WtakisposóbzawiązałasięKobiecaOrganizacjaTenisowa(WTA),której Kingzostałaprezeską.Wtymmomencienależyzwrócić uwagęnajejpoświęcenie.Sprzeciwiającsiępatriarchatowi,utraciłaczęśćswoichosiągnięćsportowych,które zostałyuznanezanieważne,ponieważbyłyzprzedEry Open(utworzonejw1968roku)orazzprzedWTA.Jest tootyleistotnyfakt,żegdybyKingnieangażowałasię wwalkęorówność,dziśbyłabynajbardziejutytułowaną tenisistkąwhistoriitegosportu(aktualnieznajdujesię w10najwybitniejszychtenisistek).

W1973nastąpiłpierwszyprzełom.WStanachZjednoczonychrozegranopierwszyturniej,wktórymzwycięzcaizwyciężczyniotrzymalirównąnagrodę.Oczywiście,niewszystkimsiętospodobało.Szczególniepłeć męska,związanaztenisemwyrażaładużeniezadowoleniezpowodutakiegoobrotuspraw.Jednakniktnie chciałmówićotymzagłośno,bosprawabyłabardzo medialna.Niktzjednymwyjątkiem…

Wtymsamymroku,byłytenisistazeskłonnościami hazardowymi,BobbyRiggs,wypowiedziałsiępublicznie,żejegozdaniemrywalizacjakobietjestdużogrosza isłabszaniżrywalizacjamężczyzn,ajakakolwiekrównośćjestniewskazana,ponieważkobietysąznaturygorszymisportowcami.Wydawaćbysięmogło,żenaRiggs’aspadłalawinakrytyki,aletaksięoczywiścienie stało.Idącdalejwswojejteoriibyłytenisistastwierdził, żeon,mając55latjestlepszyibezżadnegoproblemu możepokonaćpierwsząrakietęświatawśródkobiet, czyliwłaśnieBillieJean.Ta,usłyszawszyto,przyjęławyzwanie.Itakoto,wroku1973doszłodoniepierwszego, alenajgłośniejszegowhistoriimeczudamsko-męskiego,

1 https://www.billiejeanking.com/equality/DostępnewWorldWide Web:(26.11.2019)

któregostawkąniebyłypieniądzeczysława,alerówność iszacunekdlakobietnakortachcałegoświata.Kingwygrała.Wygrałanietylkomecz.Wywalczyłahonor,godnośćimianoprawdziwegosportowcadlasiebieiwielu innychdziewczynnacałymświecie.

Otymmeczumożnanapisaćcałąksiążkę,aletomoże przyinnejokazji.Natejwygranejwalkasięnieskończyła,aleznacznieposunęładoprzodu.Nakobietyspojrzanozupełnieinaczej,codoprowadziłodowyrównaniapłac,dotego,żedziś,kiedyrozgrywasięfinałUS Openczyinnegoważnegoturniejutofinałyobupłcisą równoważne.„WojnaPłci”jakpotocznieokreślasięten meczz1973roku,trwałazaledwiekilkagodzin.Wyglądałabardziejjakniewinnazabawa,aniżeliprawdziwa rywalizacja,jednakprzesądziłaolosiekobietwsporcie, szczególniewtenisie,ponieważzauważono,żeone…znaczymy,wcaleniejesteśmygorszeczysłabsze,awręcz odwrotnie–możemybyćisilniejszeilepsze,inależy namsiędokładnietosamocomężczyznom,Zauważono, żepłećniedefiniujesportowca.

Oczywiścietoniekoniecdziałalnościnaszejbohaterki.Odroku1974tworzyiwspółdziaławróżnychor-

Mamyrok2019,BillieJeanma76latiwciążaktywniedziała.Jestzaangażowanawwalkęoprawakobiet, orównouprawnieniewsporcie,aktywniedziałanarzecz społecznościLGBTorazudzielasiępolitycznie–jest zadeklarowanąprzeciwniczkąaktualnegoprezydenta StanówZjednoczonych,DonaldaTrumpa.

JakociekawostkęzżyciaKingmożnadodać, żewroku1971świadomiepoddałasięzabiegowiaborcji,

ganizacjach,którewspierająmłodesportsmenki(World TeamTennis,Women’sSportsFoundationczychoćby czasopismawomenSports).KingzajmujesięteżwalkąoprawaspołecznościLGBTdoktórejsamanależy (od1987rokujestwstałymzwiązkuztenisistkązRPA –IlanąKloss).Jakojednazpierwszychwhistoriisportsmenekdokonałacomingoutuiodtegoczasuwalczy zhomofobiąistarasięchronićosobyLGBTprzedwykluczeniemiodrzuceniem(sama,poswoimcomingoucie straciłasponsorówiprzyjaciół,ajejkarierastanęłapod znakiemzapytania).

Zacałokształtswojejdziałalnościzostaław2009 rokunagrodzonaMedalemWolności.BarackObama powiedziałoniejwtedy:

wszystkocopozakortem–jakzmieniłazasięgswojejgry, żebyzmienićsposóbpostrzeganiasiebieprzezsportowczynie iwszystkieinnekobietyorazdaćwszystkim,niezależnieodpłci czyorientacji–wtymmoimdwómcórkom–szansęnarówną rywalizację,taknakorcie,jakiwżyciu2

Nicwięcejchybamówićnietrzeba…Zkoleiw2014 powołaładożyciaorganizacjęBillieJeanKingLeadershipInitiative,którazajmujesiępomocąludziom,którzy borykająsięzdyskryminacjąwswoimmiejscupracy.

2 https://www.theguardian.com/world/2017/nov/12/billie-jeanking-tennis-equality-battle-of-the-sexesDostępnewWorldWideWeb: (26.11.2019)

ponieważstwierdziła,żeaniona,anijejówczesnymąż (LarryKing)niesągotowinadzieckoiwoląsiępoświęcić karierzezawodowej.

Cowięcejmożnapowiedzieć?Wsumiebardzodużo, boilośćodznaczeń,któreKingotrzymałajestniezliczona.Ilośćartykułówjakiemożnanajejtematznaleźć równieżjestniebotyczna.Tadrobnakobietazmieniła obliczesportu.Imimo,żejużkilkadziesiątlattemuBillie JeanKingmogłabystwierdzić,żezrobiławystarczająco, niespoczęłanalaurach.Wciążwalczy,zawszezuśmiechemnaustach,zmiłymsłowemlubtrafnymkomentarzem,niezależnieodtegojaksilnyjestprzeciwnik,jakie jestryzyko,BillieJeanKingwciążnieustajewwysiłkach, abyśmywszyscybylirówni.

AdaWasik

Bibliografia:

https://www.tenis.net.pl/billie-jean-king/ http://weszlo.com/2018/09/20/ billie-vs-bobby-najwazniejszy-mecz-historii-tenisa/ https://www.outsports.com/2019/10/3/20898266/ lgbtq-sports-history-billie-jean-king-tennis-lesbian-icon https://www.billiejeanking.com/equality/ https://www.billiejeanking.com/biography/ https://www.theguardian.com/world/2017/nov/12/ billie-jean-king-tennis-equality-battle-of-the-sexes

Źródłazdjęć:

https://www.theguardian.com/world/2017/nov/12/ billie-jean-king-tennis-equality-battle-of-the-sexes https://ftw.usatoday.com/2013/08/ bobby-riggs-billie-jean-king-battle-of-the-sexes-rigged https://labusinessjournal.com/news/2018/sep/20/ billie-jean-king-takes-minority-stake-l-dodgers/

BobbyRiggs&BillieJeanKing(1973)

IlanaKloss&BillieJeanKing(2018)

herstoria michaliny1

„Czasamizastanawiamsię,ilejeszczekilometrówmuszęprzebiec,przejechać,przebrnąć,abymiećdość?Ijak długotowszystkopotrwa?Jednakpotemprzychodzi todziwneuczucie,żechcębyćtam,gdziemnieniema. Agdydotręijestem,toniewystarcza.”

–MichalinaTrefonpoLeśnymBieguPrzełajowym, dystans22km.

Wdzieciństwiechciałazostaćlekarkąweterynarii

„Jesttotrochęuwarunkowanegenetycznie,bomoja mamarównieżotymmarzyła.Ostateczniezostałazootechnikiemospecjalizacjihodowlakrów.Następnie agrotechnikiemiogrodnikiem.Jednakmamaodradzała mistudiowanieweterynariitłumacząc,żeniepotrafiłaznieśćwidokucierpiącychzwierzątitowarzyszącej wpracylekarzaobecnościśmierci.Jejdecyzjabyłarównieżpodyktowanatym,żejakozootechniczkaspotykałasięzbrakiemszacunkudlazwierząthodowlanych. Warunkihodowliisposóbobchodzeniasięzkrowami przypominałyobozykoncentracyjne.Niepotrafiłatego zaakceptowaćanizmienićtejbrutalnejsytuacji.Krowy sąuczuciowe,kozyniesamowiciesprytneiinteligentne,dzikispołeczneasarnyaltruistyczne.Tegouczyła mniemama.Żebyzostaćlekarzemczybiologiemnajpierwtrzebaumiećpokroićżabę.Myzmamąjesteśmy obrończyniamiżab.Przyblokach,gdziemieszkałam byłypolazjeziorkamiobfitującymiwieczoramiwżabie koncerty.Niestetymłodzież,któratamsięszwendała łapałajeiczyniłabrutalnerzeczyzabijającje.Pamiętam, żepewnegorazumojamamanakrywszytakąrzeźwpadławogromnygniewikrzyczaławobronieżabnacałe gardło,przeganiająctymkrzykiemzłychludzi.Nawet gotowabyłasiębićzanie.Dzisiajmieszkamwpobliżujezior,gdziecorokuobserwujęcyklwybudzaniasię żabzzimowegoletargu.Wtedyżabywychodzązwody dolasu,żebyznaleźćpartneradokopulacji.Potemsamicaprzenosinaswoichplecachsamcaimaszerujeznim zpowrotemdowody,abyzłożyćtamskrzek,zktórego pozapłodnieniuwylęgająsiękijanki.Itutajpojawiasię mojarola.Kiedybiegam,wiemgdzieznajdująsiężabie ścieżkigodowe.Niestetywiększośćprowadziprzezulicę,

1 TekstopublikowanynałamachblogaHerStory.pl,http://her-story. pl/blog/michalina_biegajaca_malarka(dostęp13.01.2020)

gdziesąrozjeżdżaneprzezsamochody.Niektóreprzypadkiem,niektórespecjalnie.Możezabrzmitobardzo śmiesznie,aletoniejestwcaleśmieszne.Tutajtoczy sięwalkaoprzeżycie.Japomagamżabomprzechodzić przezulicę.Zbieramjezdrogiiwsytuacjikryzysowej przenoszęje,alestaramsięzbytnionieingerować,żeby żabaniepoczuła,żezgubiłasięiumiaławrócićzpowrotem.Lepiejjeststanąćwpobliżuiuderzyćstopą oasfalt,lubzacząćklaskaćdłońmi,abyżabasamaprzesunęłasię,bożabypotrafiąodczuwaćdrganiaifale.Nie możnateżzbytniozestresowaćżaby,żebynieprzyjęła pozycjiobronnej,bowtedynadymasięinicjejnieruszyzmiejsca”.

Michalina–Malarka.Biegaczka.Feministka.Ekolożka. Współczesnasiłaczka.

Pamiętamnaszepierwszespotkaniewbytomskim Suplemencie.Naprzeciwkomnieusiadładrobna,młodadziewczynaidelikatnymgłosemzaczęłaopowiadać. Tobyłaprostaopowieść,zdanianiebyływcalerozbudowaneaMichalinaczęstozatrzymywałasię,takjakjakby chciałasięlepiejprzyjrzećswoimsłowom.

„Zdajęsobiesprawęztego,żemojezdaniaijęzyknie sątaksoczysteirozbudowanejakuinnych.Alejabardzo lubięprostotę”–piszedomniewmailuMichalina.

Skądwtejdrobnejiuczuciowejmalarce,kobiecie ratującejwwolnymczasieżaby,tylesiłyideterminacji?

…

„Jestembiegającąmalarką–mówiosobiepodczas pierwszegonaszegospotkaniaMichalina–Biegaćzaczęłanajpierwmojamama–wyjaśnia–zarazpoczterdziestce,wbardzotrudnymdlasiebieczasiepotożeby rozładowaćzłeemocje”.

MamaMichalinyszybkozaczęławygrywaćpucharyimedale.Potemdołączyłacórka.AlenasamympoczątkuMichalinazajęłasięfotografowaniembiegaczek (awszczególnościswojejmamy).Ażwkońcuzaczęły powstawaćichobrazy.

IchociażmamamówiłanazawodachdoMichaliny–„terazniejestemTwojąmamą,terazrywalizujemy”–tojednakbieganiestałosięczymśwrodzaju kobiecegosojuszu.

Sojuszem,aleteżwyrazembuntuwobecprzemocydomowej,którejdoświadczyłażeńskaczęśćichrodziny.Bo sportpomagawyrzucićzsiebiegniew,hartujeistajesię zalążkiemsiły.Ogromnypotencjał,którymamywsobie.

Michalinaprzyznajezresztą,żewielkipostępwrozwojuosobistymprzyszedł,kiedyuciekłazdomuiodcięła sięodwszystkichtoksycznychosób,któremanipulowałyniąprzezlata.Następnymkrokiembyłonauczeniesię

technikpostępowaniaisamoobronyprzedkonkretnymi typami.Niejesttołatwe,towymagabardzozindywidualizowanegopodejścia.Mówisię,żetrudneśrodowiska kształtująmocnecharaktery.Alejeśliczłowiekwporę nieodetniesięodtoksycznychsytuacji,tobezpowrotnie wniewsiąka.Isamstajesięjakzatrutyjadem.

„Gniewnapędzałnasdodziałaniaiwalkizdyskryminacjądoświadczanąwdomu,aswojeujścieznajdował wbieganiu–opowiadaMichalina–Imbardziejbolało trenowanietymbyłolepiej.Uzewnętrzniałonaszból, wgłównejmierzepsychiczny–idodaje–Bobieganie torodzajcierpienia.Apotemżyciesmakujelepiej”–uśmiechamysiędosiebie.

Dobiegającychkobietwkrótcedołączyłakolejnakobietazrodziny.StarszasiostraMichaliny.Dziewczyny czerpałyradośćześciganiasięitobyłdodatkowyelement spajającyichrelację.Powstałyteżkolejneobrazy.Problemprzemocyzostałwkońcupowieluciężkichlatach rozwiązany(rodzicerozstalisię),alebieganiepozostało.

„Byciesilnątrzebawsobiewypracować.”–pisze domnieMichalina–Byciesilnąoznaczasamoświadomośćemocjonalną.Jamusiałamsiętegonauczyć,nie miałamwdomupoczuciabezpieczeństwa.Byciesilną trzebapielęgnować,bopoczucietomożenaglerunąć. Byciesilnątozadanienacałeżycie.Mojeciałojestteraz silne.Aletozasługawielulattrenowania.Jeśliprzestałabymćwiczyćmojaformazaczęłabyspadaćzkażdym dniem.Tosamodotyczysferypsychicznej.Trzebają wzmacniać.Jak?Tozależytojużodkonkretnegoprzypadku.Onateżjestprzecieżnarażonanakontuzje.Rzecz wtym,abydonichniedoprowadzaćizawczasuwyleczyć stanzapalny.Ciałowymagazmianiciągłegozaskakiwanianowymistymulacjami,abymogłosięrozwijać. Trzebawyjśćzestrefykomfortu,abypowstałprogres. Tobyłomojehasłoprzewodnienategorocznysezon.”

Michalinaprzyklejasobiewdomunaszafkachalbo nalustrzemotywacjedotegożebynieodpuszczaćtreningu.Itakpomarańczowakarteczkatodyscyplina (,,kiedywstajęzapóźno’’)ażółtakarteczkatoJUSTDO YOURJOB(napiszramyroweruMaiWłoszczowskiej,bo dlaMichalinyważnesąteżwyścigiMTB.)

AleczasemzdarzaCisięodpuścić?–dopytuję–

„Otak!NieudałomisięnaprzykładpobiecwlistopadziewSilesiaRunwJastrzębiu.Wpiątekwieczorem przedbiegiemdostałam38,0Cgorączkiitotalniesię rozłożyłam.ZaraziłamArkainawetpsa.Niewiemczy wiesz,aleoneteżpotrafiązarażaćsięodludziwirusami. Tyletreningów!Nocóż…przedzawodamizawszedzieją sięzwariowanerzeczy.Oczywiściemogłabympobiec, alejazałożyłamsobiekonkretnywynik,niesatysfakcjonujemnieprzebiegnięcie.Chybabardzoupodabniam sięwtymdomatki.Wchorobienapewnoczasbyłby gorszy.Więcpełnadylematówzrezygnowałam,alejuż zadwadnizestanempodgorączkowymrozpoczęłam spokojnytreningnanastępnezawodywniskiejstrefie wydolności.Mojamamakiedymagorączkętomówi, żeidziewypocićsięwbiegu.Poprostuwie,kiedymoże

sobiezaszkodzićakiedytreningprzyniesiekorzyść. Częstotakorzyśćniejestnampodrodze(takjakte mojenieszczęsnezawody),aletrzebasłuchaćswojego ciała–dodajeMichalina.

Przeglądamfotografieipatrzęnaobrazmamy,autorstwaMichaliny– Ścigającasiebie.„Jakieonesądosiebie podobne,jaksiostry”–myślęsobie.

ZdjęciazostaływykonanenaSilesiaMarathonie wKatowicach,PółmaratoniewSobótceWielkiej iMaratoniewPoznaniupodczas,któregoBożenaBem (Bem–tonazwiskopanieńskiemamy)zdobyłaIII miejsceistanęławrazzprofesjonalnymilekkoatletkami napodiumwkategoriiK40.MamaMichalinyzostała uwiecznionanafotografiachprzedstartem(kiedy zawodnikprzeżywadużystres),wtrakcie(kiedy walczy)ipo(kiedyprzeżywaekstazę).Nasamym końcuoglądamzdjęciemamyzogrodu–uderzamnie łagodnośćtegoujęcia.

Mamatotylkojednazsiłaczek,któreportretujeMichalina.

BożenaBem–49letniakobietazszalonądeterminacją. Uśmierzaswójbólżyciacodziennegopoprzezuprawianiebiegówmaratońskich.Poszukująca„siebie”.Mówi, żekiedybiegnie„czuje,żeżyje”.Manaswymkonciewielekrajowychzwycięstw.

Jestjeszcze:

Dominika(siostra)–naukowczyniprowadzącadoświadczenianadmonokryształami(fizyczkaimatematyczka) matkaczteroletniegoPatryka,fitnesswomanorazbiegaczkadługodystansowa.Kobietaściślewypełniająca powierzonejejrole,charakteryzującasięperfekcyjną organizacjączasuizajęć.Gdymówi,żecośmabyćtak, anieinaczej,totakbędzie.

YaraGambirasio–dziewczynazamordowanawwieku 13lat.ByłaMistrzyniąTańcaArtystycznegowswojej kategoriiwiekowej.Uprawiałagimnastykęartystyczną poruszającsięzwyjątkowągracjąidynamiką.Doostatnichchwilżyciabroniłaswejgodności.

RobaFatuma–maratonka,jakopierwszakobietazEtiopiiuzyskałaświatowysukces.Zaskakującainieprzewidywalna.(„Samobrazmadlamnieznaczeniesymboliczne,tozwycięstwonadmalarstwem”–piszeMichalina)

X.X.–10letniadziewczynawalczącaozniesieniedziecięcychmałżeństwwIndiach.Weszłazeswoimirodzicamiwukład,żeniewyjdziezamążwzamianinstalując elektrycznośćwdomu.

AllysonFelix–biegaczkasprinterka,ciężkąisystematycznąpracąnadswoimciałemuzyskałaliczneświatowesukcesy.Swojącharyzmąimagnetyzmemprzyciąga innychludzi,wprawiawzachwyturodą.

EmiliaKowolik –czylisiostraprababciMichaliny. ,,Dodam,żemiałaniezwykłąpamięć.Myślę,żedzisiaj zpowodzeniemzostałabyadwokatem.Kilkarazypojechałamdoniejwodwiedziny,kiedybyłajużstaruszką.

MieszkaławTworogu!Kiedypatrzęnasosnywokolicznychlasachtomyślęojejpracywtartaku.Recytowała zawszezpamięcimnóstwowierszyipiosenek.Tobyłajej rozrywka.Byłaniska,krępa,trochęmuskularnawczasachmłodości.Pamiętamtakiezdjęcieczarno-białe gdziestałapodpierającsięwbokirękomanatledomu »Wielkopanieństwa«,gdziepracowałateżjakosłużąca. Alewyglądałajakbytoonarządziłatymiludźmi!Zawsze sięztegośmialiśmy!”–piszedomnieMichalina.

WczasieIIwojnyświatowejzginąłnarzeczonyEmilii, wskutekczegowiodłasamotneżycie,alepełnepoczucia humoru.Ciężkopracowaławtartakuprzezwielelat.

AgataMróz–żyła26lat,niezwykleutalentowanasiatkarka,którazmagałasięzbiałaczką.Mimochorobybrała aktywnyudziałwżyciuzawodowymirodzinnym,tuż przedśmierciązostałamatką.

BarbaraSzlachetka–wwieku41latzostałamaratonką iultramaratonką.Mówiła,żebiega,bo„czujesięwtedyjakbylatała”.Jakopierwszakobietazdobyłarekord świataw48hbiegunahali.Podczasswejkarieryzmagałasięzrakiem.

Powyższekobiecepostaciezostałynamalowane iprzedstawioneprzezMichalinęwjejdyplomie (dyplom2012,AkademiaSztukPięknychwKatowicach, MichalinaTrefon).

Jateżodkilkulatszukamkobiet–siłaczek,zciekawościązatemzatrzymujęsięnadkażdąztychpostaci.Szukamonichinformacjiwinternecie,opowiadamonichznajomymkobietom.Wszystkiete postacietotrochętakierozbójniczki,pielęgnujące wsobiebuntiniezgodęnatożebybyć litylkoijedynie grzecznymidziewczynkami.

„SkąduCiebietoposzukiwaniesilnychkobiet?

Kiedytosięzaczęło?–pytamMichalinę–Feminizm wyssałamwrazzmlekiemmatki.Zaczęłosiędosłownieodmoichnarodzin.Mamanadałamiimięnacześć ulubionejginekolożkiMichalinyWisłockiej.Ioddziecka powtarzałacośojakiejśwalce.Otym,abyniezakopywać swoichtalentówiopoznaniuwłasnejwartości.Niebardzowtedyrozumiałamoczymmówi.Raczejsłuchałam tegomimochodem”.

Jednaksłowatenabrałyznaczeniawpóźniejszym wiekuMichaliny.Szczególniewtedy,kiedyzaczęłaprofesjonalnąnaukęrysunkuimalarstwaczyliokołoósmego rokużycia.Napotykaławtedyproblemywszkolepodstawowej,miałazłeocenyzwłaszczazplastyki.Paniprowadzącatwierdziła,żetodlatego,żemaluje„inaczej”.

„Czułamsięgnębionazpowoduswojej»inności«.Całe szczęście,żeszybkoprzeniosłamsiędoOgólnokształcącejSzkołySztukPięknychim.JózefaPankiewicza wKatowicach.Dotejszkołydostałamsięnapierwszym miejscuznajwiększąilościąpunktówzamalarstwoirysunekorazrzeźbę.Jednakżepierwsząkobietą,która zrobiłanamniewrażeniebyłamojaprababciaPaulina Bienias–kontynuujeMichalina–Odzawszeczułam, żesięznamy,choćtaknaprawdęnigdyjejniepoznałam.Zmarław1985roku,awtedyniebyłomniejeszcze

naświecie.Mamaprzezcałedzieciństwogodzinami opowiadałamianegdotkizżyciaprababci.Byłotego sporo!Kiedymamabyładzieckiemuwielbiałauniej przebywaćwdomu.Tamzawszecośsiędziało.Człowiek nigdysięnienudził.Prababciaatoszyłanowyprojekt, atobyłaawanturanacałegozpradziadkiemitakjej życietoczyłosiękolorowo”.

Michalinajestwiernąkopiągenetycznąprababci. Szczególniejeślichodziomimikętwarzy,specyficzną urodę,niektórepowiedzonka,czarnyhumororazspojrzenie(to spodbyka).

„Kiedynieświadomieprzybieramminęprababci mamazwracasiędomniePaula.Prababciamiałakruczoczarnewłosy,którezaplataławwarkocz.Czarneoczy iciemnąkarnację.Szczególniepielęgnowałaswójkolorytskóry.Specjalniejadłapomidoryzwłasnegoogrodu, abydostarczyćciałubetakarotenu.Wciskałatepomidoryteżmojejmamie.(Zpowoduurodyliniarodubabci miałazresztąproblemywokresiewojennym,musieli wykazaćpochodzeniekilkapokoleńwstecz,bokobiety zliniiprababcibyłybranezaŻydówki).

Prababciabyłaniezwyklecharakternąkobietą.Kiedy byłamłodarodzicewybralijejnamężaNiemca.Mieszkaliwtedynaówczesnejgranicypolsko–niemieckiej, wPiekarachŚląskichnadrzekąBrynicą.Zewzględu naczasy,wktórychżyłatakizwiązekmałżeński,zapewniałbezpieczeństwomajątkowe.Jednakżepodczaszaręczyndoszłodoaferynacałąokolicę.PrababciaMichaliny oznajmiła,żeniewyjdziezamąż!Małotego.Okazałosię, żewtajemnicymachłopaka,zktórymspotykasięjuż oddłuższegoczasu.Awdodatkujestonpowstańcem. BrałudziałwewszystkichtrzechPowstaniachŚląskich. Ojciecprababcidowiedziawszysięotymwpadłwszał. Opowieścidonoszą,żegoniłcórkęzsiekierąwręku poschodachkrzycząc,żejązabije.Zdarzenietopamiętałacałamiejscowość.Aleprababciapostawiłanaswoim iwyszłazamąż,takjakchciała.Zapowstańca”.

Michalinaopowiada,żegdybyprababciażyładzisiajtozpewnościązostałabyprojektantkąmody,stylistkąlubmodystką.Interesowałajątkaninaiprojektowanieubioru.

„Idącjejśladem(aleteżdlatego,żewszkoleplastycznejwKatowicachuczyłamsięjubilerstwa,któremogłam kontynuowaćwŁodzi)zdawałamnaAkademięSztuk Pięknych,aleniedostałamsię.Teraznieżałuję,jestem zdecydowaniemalarką.Choćprzyznam,żelubięoglądać pokazymodyipraceświatowychprojektantów.

Wczasachkiedyżyłaprababciaobowiązywało chodzeniepochłopsku.Czylikobietynaprowincjiubierałyśląski strójludowy.PrababciaPaulazarzekałasięimówiła:»Nie będęchodzićpochłopsku,bojajestemzmieszczaństwa!«

Podglądałalornetkąwzoryfiransąsiadów,żebyzainspirowaćsię,aleteżbrońbożeniemiećtegosamego.

Wydajemisię,żetodrugiebyłodlaniejważniejsze –mówiMichalina–PrababciaPaulinazawszestawiała naoryginalność,niepowtarzalnośćiwyróżnianiesię zszarejmasy.Jejstrojebyłyeleganckie,wysmakowane,nieprzesadniezdobione,raczejprosteformyłączone

zbiżuteriąnp.broszkami.Dominowałyczernie,czerwienie,drobnezłotekwadraciki”.

Oglądampierwszycyklobrazównamalowanych przezMichalinęnastudiachpt. Reinkarnacja,któryjest właśnieoprababci.Naobrazachwidaćprzedmioty,którepochodziłyzdomubabci,aktórychwłaścicielkąjest terazMichalina.Broszkaipierścionekzciemnymbursztynem.Naczynia,ozdoby,porcelanowefigurki,bibeloty iwazony.JestteżautoportretMichalinyInkarnacja –poważnadziewczynawsukienceibroszcepoprababci.

Niezwykłyduetkobiet,którełącząpodobieństwa adzieliczas.

Zdjęciaiobrazy–prababciaPaula,siłaczkizdyplomu.Niezwykłasiłaiintensywnośćkobietzatrzymana wobrazachMichaliny.

Afontannawzburzałasię,tryskała,unosiłaswewodnebicze.Oblewaławszystkodookoła.Brudziłapofarbowanąwodą ubrania.Zdawałasiębyćwodospadem.Pojedyncze,pulsujące strumieniestrzelaływpowietrzepieniącsięniczymgigantycznywytrysk.Falezabierałyiwciągałynadno.Czerwoneświatła rozgrzewałyodwewnątrz.Turkuszaśziębiłipowodowałgęsią skórkę.

Agresywnapomarańczparzyławdłonie.Powstawałysilne prądyrzeczne.Wodarozlewałasię,huczałaibulgotała.Iwkońcu,jakgejzeruderzyłazniepohamowanąsiłą.Wystrzeliła,uniosłasięniczymtsunamibryzgającwszystkimikoloramiświata2

Michalina–biegającamalarka. Jestwciągłymruchu.Wlocie.

Powstająkolejneobrazy.Mijająprzebiegniętekilometry. Ajawciążniewiem,czyrzeczjestwbieganiu,wkochaniu,czy wprzebłyskachszczęściachwytanychwdrodze…3

SzerokiejdrogiMichalino!

KatarzynaSzota-Eksner

Joginka,feministkainie-doszła-niestetypisarka,entuzjastkakobiecości,członkiniklikuwywrotowychibardzokobiecychprzedsięwzięć.ProwadziszkołęjogiYogasana,organizatorkawielukobiecychwyjazdów iwarsztatówwcałejPolsce,ściślewspółpracujezSundayisMondayi współtworzygliwickiKlubKsiążkiKobiecej.Prowadziautorskąrubrykę BeWomanwMagazynieBe.TwórczyniprojektuKinoKobietzPyskowic.JakPolskadługaiszerokanamawiakobietydoszukania(mimo wszystko!)siływsobie.Spisujeherstoriekobietzsąsiedztwa.Dziewczyna zeŚląska,joginka,wegetarianka,felietonistkaifeministka.Autorkablogawww.her-story.pl

3 LadyintoFox,DavidGarnettcyt.zaGrażynaPlebanek, Córki Rozbójniczki

2 fragmentopowiadaniaMichalinyTrefonpt. Fontanna

KaWtan

#COŚ

JestCOŚpomiędzy. COŚpomiędzygłupotąamądrością. Pomiędzydobrem,azłem.

COŚpomiędzymiłościąanienawiścią.

Pomiędzybogactwemabiedą. Wojnąapokojem.

Pomiędzyziemiąaksiężycem. COŚ.

Pomiędzykrzykiemaciszą. Dotykiemarazem. Jawąasnem.

TuaTam.

Pomiędzyrozumemasercem. COŚpomiędzyWyaOni. COŚ.

PomiędzyTakaNie. PomiędzyTyiJa. PomiędzyNami. Obojętność.

Zawszemałomówił.

Niepatrzył.

Wtedyjeszczeniewiedziaładlaczego.

Taknaprawdęmogłaopuścićjegotowarzystwowkażdejchwili,alewciążcośją przynimtrzymało.

Wiectkwiłauparcie,tygodniami,miesiącami,latami.

Straciłapoczucieczasu.

Jejstopydawnowyrosłyzbiałychtenisówek,przykrótkiespódniczkischowała głęboko.

Terazstałprzedniątakiprosty,taki wyprężony,takipostawnyipewnysiebie -TakiON.

Aonaskurczona,schowana.Nieistniejąca.

Wbiławzrokwnajczarniejszą,czerńjego butów.

#Bezimienna

SZCZĘŚCIEMALOWANE

Malowałaswójświatkolorami.

Szarośćprzykryłasłońcauśmiechem. Burzowąchmurę,tęcząoporanku.

PiątąsymfonięvanBeethovenazamieniłanawiedeńskiegowalca,zatracającsię wtańcu.

Najawieśniławmarzeniachtopiąckażdą czerńnahoryzoncie.

Bosąstopąodgarniałaporannąrosę.

Rozumstraciławkropkach,kwiatkach,plisachifalbankach.

Wielobarwnystworzyłaświat.

Mówilioniej,żeszalona,żezmysły postradała.

Takmałochciała. …tylkonamalowaćswojeszczęście.

Nawijałamyślibujnejaklokinazrobione zpapierupapiloty.

Szerokimgrzebieniemczesałakażdązosobna. Sprężysteiwybujałe.

Falamiotulałykark,ramionajakmiękkiszal wlistopadowyporanek.

Gumkąfrotkąujarzmiłakażdąnieposłuszną. Wyszczotkowałaniesforną.

Wyczesałaniewygodną. Wrednąwyrwałazcebulką.

Skołtunionąwycięłanożyczkami. Ażstałysięrzadkieiwątłe.

Straciłydawnążywotność,blaskisprężystość. Pozostałajużtylkolistopadowamelancholia, którejnieujarzmigumkafrotka.

Zanicmamdrętwąmowę.

Skoroświtzapijamczarnąkawą.Wzdętąprzełykamuśmiechem.

Nawijałamyślibujnejaklokinazrobionezpapierupapiloty. Szerokimgrzebieniemczesałakażdązosobna.

Sprężysteiwybujałe.

Falamiotulałykark,ramionajakmiękkiszalwlistopadowy poranek.

Gumkąfrotkąujarzmiłakażdąnieposłuszną.

Wyszczotkowałaniesforną.

Wyczesałaniewygodną.

Wrednąwyrwałazcebulką.

Skołtunionąwycięłanożyczkami.

Ażstałysięrzadkieiwątłe.

Straciłydawnążywotność,blaskisprężystość.

Pozostałajużtylkolistopadowamelancholia,którejnie ujarzmigumkafrotka.

(…)zasiadłaprzystolewśródinnychmatek.

Wyróżniałasię.

Tegodniaspięładługielśniącewłosywysokodogóry.Jejszczupłykark,pokrytyprawieniewidocznymmeszkiem,byłwciążdziewczęconiewinny.

Dziśubrałająbardziejodświętnie.Białe,elastycznerajstopy,gryzłyidrapałyskórę.Nakolanach dawnoprzybrałykolorszaroburejposadzkizpłytekpcv.

Ranowrazzinnymimalowałaswojąlaurkę.Starannie,dokładnie,najlepiejjaktylkopotrafiła. Napominanaprzekładałakredkędoprawejręki,którawciążniechciałabyćrówniesprawna.

Terazlaurkależałanastolewśródinnychlaurek.

Woczekiwaniunawerdykt.Sądostateczny.

Jednej,jedynej,najważniejszej.(…)

Szłaszybkimkrokiem.Wdychaławilgotnepowietrzepodmiejskiejulicy,równieszybkoizachłannie, jakbyktośmiałwtejchwiliodciąćdopływtlenudopłuc.Obcasywystukiwałynerwowyrytm. Lśniącypodeszczuchodnikpołyskiwałwzapadającymmrokuulicy.Jakwlustrzanejtafliodbijał tańczące, koloroweświatłaneonówireflektorówprzejeżdżającychsamochodów.Dyskotekabarwzajęła jąnakrótkąchwilę…(…)

Niemiałamdlaciebie, anizłych, anidobrychwieści. Toniebyłżart, aniżadenprimaaprilis. Tobyłyżyciafałszyweopowieści. Coplotłyjakkwiecieńwiosnąplecie Trzypotrzy.

Ubranąwsłowamelodię.

AlicjaMagdalenaMolenda

Działaczkaspołeczna,aktywistkanarzeczprawkobiet.Feministka.Niepoprawnaidealistka imarzycielka.Lubi„bawić”sięsłowem.Mawdorobkuwieleżyciowych,unikatowychdoświadczeń, któreinspirujądowalkiosamąsiebieijejpodobnekobiety.Obecniewspółtwórczyniprojektu KaWtan,gdziedajewyrazswejekspresji.Marzenia?Skończyćiwydaćksiążkę.

Tekstypublikowanewramachwydarzenia:Twórczość–szufladokrycie/głęboko-chowanie

KaWtan

IDĄCULICĄSPOTKAŁAMSIEBIE

Idąculicąspotkałamsiebie.Niedouwierzenia,niedopoczucia.Niemożliwestałosięrzeczywistym.To,oczymmarzyłam,przyprawiałomnieoosłupienieizdumienie.Wprawiałowstan niebycia,nieistnienierodziłosięnagle,rzucającwniebytiniepojęcie.Tylemnie….Zamało, zadużo.Jakbympoczynałasięrazporazieityleżsamoumierała.

Widziałamsiebiewjegooczach.Rozradowanych,pełnychżycia.Iskryistnieniaskrzyłysię wnich,sypałyodrobinamisłonecznychpromienizeźrenic.Brąztęczówekzdawałsięzasysać czekoladowośćzmojejsukienki.Czułamjegodobreciepłonimsięzderzyliśmy,zanimmnieobjął esencjąsiebiesamego.Jegozapach…Zanimdotknął,nimpocałował,jużmnieroztopił.Jużbyłamgotowanabiegwnieznane,zagranicepiekła,nahoryzontynieba–bytambalansować naliniinamiętności.Bywtapiaćsięwjegociało,byćogniemnajegozawołanie,rozogniaćjego isiebiedoniemożliwości.Silniejszaodwszystkichsłońcwewszechświecie,mocniejszaodburz wkażdejgalaktyce,bardziejrozedrganaodniepoliczonychjeszczekwazarów.Poruszyłwemnie nieznaneenergie;moce, októrychistnieniuniemiałampojęcia.Wzbudziłdoznaniaukrywaneprzezwiekimojejduszy, wdarłsiędojejśrodkaniepytającopozwolenie.Zawładnąłnazawsze–jakhipnotyzer.Choć dotyknaszychciałtrwałchwilę,chociażspojrzeniapokonałyniewielkąprzestrzeń,pomimo kwantowegosplotudłoni.

Zobaczyłamsiebieidącpolnąuliczką.Wobcejstarszejkobiecie.Naskrajulasu,przymyśliwskiejambonie.Ozmierzchu.Klęczałanadmaleńkimdziczkiem.Byłranny,krwawił.Jegociałem wstrząsałydreszcze,słychaćbyłocichejęczenie.Wpowietrzeulatywałyostatnieoddechy rannegozwierzęcia.Ulatywałateżnadziejanaocaleniego.Bezbronnezwierzęumierałowramionachjedynej,któraokazałamuwspółczucie.Staruszkadelikatniegłaskaładziczkapołbie, tkliwieprzemawiaładoniegoszeptem;pochwilizaczęłanucićznanąmikołysankę.Zwierzątko otworzyłopowiekiizwysiłkiemzerknęłonastaruszkę–ichspojrzeniaspotkałysię.Nawiązała sięwięź.Empiryczna,delikatnaizarazemnienaruszalna.Stalisięjednością.Trwałotoułamek sekundy,pozwoliłojednakzwierzęciunaukojeniejegobóluistrachu.Naodejściewspokoju.Powoli opadałnanichzmrok.Zpólwstawaławieczornamgła.Gdydziczekzakończyłswojąziemską wędrówkę,staruszkaucałowałago,wzięłajegociałkonaręceiskierowałasięwstronępobliskiej dębiny.Zacząłpadaćgęstyiciężkideszcz.Nimweszławgłąblasu,zakryłająsiwakurtyna. Zapadłaciemność–wemnieidookoła.

Byłdzieńkulawy.Niechętnydoczegokolwiek,marudnyileniwy.Zniebasączyłsięgorąc,jakby chciałwsobierozpuścićcałąokolicę.Gorącymiszpilkamiwbijałsięwskórę,raniłoczy.Tropikalnywiatrszarpałzawłosy,smagałciałoprzypiekającjewrzącymibiczami.Wtakidzień muswygoniłmniezzacisznegoogrodu.Trzebabyłosprawdzićpoidłaptasie,wodopojedla dziczyznyistandzikichbarci.Szłammałomiasteczkowąuliczką,pośrodkurynku,wystawiona naobstrzałnieżyczliwychmispojrzeń,naciosyzłychsłówistrzaływrogichzamiarów.Spotkanie kogokolwiekzmieszkańcówbyłodlamnienaderprzykre,uchodziłamprzecieżzadziwadło.Tak bardzopragnęłamtegouniknąć.Pędziłamprzedsiebiewpatrzonawnaprzeciwległykraniec placurynkowego.Naglezderzyłamsięzmałądziewczynką.Miałamożezsześć,siedemlat, ciemnobrązowewłosy,niebieskieoczyimnóstwopiegów.Zawołała„przepraszam”izaczęła sięśmiać.Patrzyłamiprostowoczy,małynosekmarszczyłsięnasamymjegoczubku,ajej śmiechsłychaćbyłochybapozagranicamirynku.Złapałamniezarękę,pociągnęłamocno–ileż byłomocywchudziutkimciałku!Niemiałamwyboru,musiałambiec.Wpadłyśmydyszącjak stareparowozynajakieś,nieznanemipodwórko.Stanęłamwryta,zaniemówiłamspojrzawszy nanaprzeciwległaścianękamienicy.Całazczerwonejcegły,pozbawionaokien,obwieszonazostałabodajżesetkąbudekdlaptaków.Pomiędzynimiwiłysiępędydzikiejwinorośliibluszczu. Gdzieniegdziezielonościąwybuchałyuczepionemurupaprocie,amchyopierającesięgrawitacji

tworzyłydelikatneipuszystekilimy.Odmurówwokółpodwórzaodbijałosięzwielokrotnione echoptasiegochóru.Wtórowałmuszurgotmaleńkichskrzydełek.Poczułamjakunoszęsięnad ziemią.Miałamwrażenie,żeplecyporastająmipiórami.Wpodbrzuszunarodziłysięnagleolbrzymiemotyle.Izaczęłamwidziećniewyraźnie,niewiedzieć,czemunapoliczkubłąkałasięłza. Nie,toniemożliwe,cośtakiegowmieście!Tobyłcud!Schyliłamsiękudziewczynce,leczjejjuż niebyło–zamiastjejmałejrączkitrzymałamwswojejdłonisznurekodzłocistegobalonika. Wymsknąłmisięzręki,uleciałwniebopomiędzydachamikamienic.Zlałsięwjednoztarczą słońca.Zamknęłamoczy.Odpłynęłamwniepatrzenie.

Idąculicąspotkałamsiebie.Nieraz.Takichspotkańzdarzyłysiętysiące.Możemiliardy?Naco dzieńmoimlustremstajesiędlamniekażdynapotkanyczłowiek.Dziecko,małolat,starzec. Wkażdym

znichjestodrobinamnie.Mojeciałoodczuwaichniedotykając.Umysłmójodnotowujeich spojrzenia,słowaigesty

zpieczołowitościąnachalnegoobserwatora.Psycheiduszapróbująprzeniknąćichnawylot.Ja tooni.Onitomójświat.Pełnia.Innewymiarymojegobytu.

TekstzWarsztatówTwórczegoPisania2019.03.30i2019.04.13.

Klęczałaipatrzyła.Deszczspływałpojejtwarzy.Spływałyłzy.Wtapiałysięwbezdeńrzeki. Wydawałobysięspokojnej,cichej

iłagodnej.Zawszepłynęłaswoimkorytem,trzymałasięgoodwielulat,bezkaprysówniosła wsobieżyciodajnąwodę.Karmiłaipoiła.TerazjednakwoczachZuzannywydawałasiępotworem,istotąbezduszną.Urosładoniebotycznychrozmiarów.Przybrałanierzeczywistekształty. Wzbudzaławmłodejkobiecielęk

iobrzydzenie.Całąjązalałarozpaczą.Szarpałaranyniedawnoodniesioneisprawiałatym bólniedowytrzymania.Zuzannanienawidziłarzeki.Taemocjawzbieraławniej,ażosiągnęłastankulminacyjny.Doprowadziładoobłęduizatraceniasięwrozpamiętywaniuboleści. Ta,któramiałabyćpiastunkajejdzieci,odebrałajejpotomstwonazawsze.Któregośdnia postanowiłazawładnąćsielskądotejporykrainą.Wylałaswojezasobynaokolicznepola,lasy idomy.Zamierzyłasięnaludzkieżycieniepozostawiającnikogożywym–pozazrozpaczoną matką.Terazona,utraciwszyswojedzieciątka,oddawałarzecesprawiedliwośćbijącjejwody rękoma,lżącjąprostowniebo,rzucającsięnabrzeg.Zanosiłasiępłaczemażdowyczerpania, doomdlenia.Boczyjestcośtrudniejszegoniżstratanajbliższych?Czymożnawytrzymaćból rozsadzającyciałoiduszę?Zuzannanieznałaodpowiedzinatepytania.Byłyonewiadome bardziejdoświadczonejodniej,matce,zwanejZiemią.Tastraciławpowodziowiele,wiele więcej.Odradzałasięjednakpokażdejtraumie.Tymsamymdawałanadziejęrodzącnowe plony.Stałaoparciemdlastópkobiety.Trzymałająmocnoswoimizielonawymiramionami tulącikojącutrapienie.ZmęczonapłaczemZuzannausnęłanabrzegupodkoronąstojącej nieopodalwierzby.Ta,naprośbęMatkiZiemi,pochyliłasięiprzykryłająswoimigałęziami. Itakpilnowałajejdokońcanocy.

TekstzWarsztatówTwórczegoPisania2019.03.30i2019.04.13.

AnetaMariaPogońska„Deva”A.M.P.”Deva”

kobieta,żona,matka,wariatka,wiedźma,poetka,pisarkaamatorka(narazie)fotografka amatorka,zielarka,czarownicaenergią…

Tekstypublikowanewramachwydarzenia:Twórczość–szufladokrycie/głęboko-chowanie

ROZPACZ

recenzje

KarolinaBednarzKwiatywpudełku.Japonia oczamikobiet,WydawnictwoCzarne,Wołowiec2018

Chryzantemyzmieczami

KarolinaBednarzskończyłajaponistykęnaUniwersytecieOksfordzkimiPolskąSzkołęReportażu. Solidnewykształceniereporterkapoparławłasnym doświadczeniem–przezdwalatamieszkaławJaponii, przezkilkamiesięcywKoreiPołudniowejorazwKorei Północnej.SwojeobserwacjezpodróżyBednarzstale opisujenablogu Wkrainietajfunów,któregofanpage naFacebookuobserwujeponadpiętnaścietysięcyosób. Kwiatywpudełku.Japoniaoczamikobiet topierwszareporterskaksiążkaautorki,wktórej dopuszczadogłosubohaterkidotądpomijaneoraz walczyznaszymistereotypaminatematJaponii. Niektóreztekstówumieszczonychwzbiorzebyły wcześniejpublikowane,m.in.w Dużymformacie

Chryzantemaimiecz.Wzorykulturyjapońskiej RuthBenedict,amerykańskiejantropolożki,dotądnajpopularniejszestudiumkulturyjapońskiej, powstałoponadsiedemdziesiątlattemu.Jakpokazujepolskareporterka,podstawyjapońskiegospołeczeństwaniezmieniłysię–wciążnajważniejsza jesthierarchiaiumiejętnośćpodporządkowania się.Wdwudziestudwóchreportażachpokazane sąróżnesposobydyskryminacji,nietylkokobiet, aleteżosóbhomoseksualnych,starszych,chorych czybezdomnych.Przemocdomowa,nierówność narynkupracy,brakdostępudoedukacji,nadużywaniewładzyiprzedmiotowetraktowaniekobiet totylkowierzchołekgóryproblemów,którenaświetlaautorka.Lekturęprzykrychfaktówułatwia to,żewznacznejilościtekstówkobietyzaczynają walczyćzzachowaniemdotychczasowego status quo iupominaćsięoswojeprawa.Doskonałym przykłademjestrozdziałpoświęcony chikan –molestowaniuwśrodkachpublicznegotransportu. TenproblemtrwawJaponiiodpokoleń.Kobiety wmetrachlubpociągachsądotykanewbardzo seksualnysposób.Mężczyźni,szczególnieuczennicomwspódnicach,częstowsadzająrękępod majtkiinierzadkojemasturbują.Cozadziwiające, chikan dopierood1994roku,kiedypowstałakampaniainformacyjnanatentemat,jestpowszechnie uznawanyzaprzemoc,wcześniejbyłotopoprostu nieprzyjemnezachowanie,naktórekobietymusiałysięgodzić,jadącdopracylubszkoły.Kampania

nieprzyniosłaskutku,wprzeciwieństwiedobuntuJaponek,którezaczęłykrzyczeć,zgłaszaćincydentynapolicjioraznosićplakietkinaplecachznapisem„Chikan toprzestępstwo!Niebędępłakaćprzedsnem!”(s.155). Bednarzprzyczynytegoproblemudopatrujesięwbraku edukacjiseksualnejorazw,wynikającejzwychowania, nienaturalnejpowściągliwościJaponek.Ztychsamych względówwiększośćkobietmaproblemznamówieniem partneradoantykoncepcji.Reporterkaopisujeksiążeczkęedukacyjną,dotyczącązapobieganiuchorobomwenerycznym,wydanąprzezorganizacjępozarządową.Zpozoruwartościowapublikacjapowtarzaupokarzające stereotypydotyczącekobietipodajeażstosposobów, zktórychmożeskorzystaćdziewczyna,chcącanamówić partneradostosowaniaprezerwatywy.

Wśródradtwórcówznajdziemym.in.takiezdania:„Jeślizajdęwciążę,będziekłopot,więcczymożemyużyć?”;„Powiedzmu,żejeśliużyjeciecienkich

prezerwatyw,niepoczujeróżnicy”;„Powiedznajsłodziej, jakpotrafisz:„Chciałabym,żebyśmyużyli…”;„Poprośgo cichymidelikatnymgłosem:„Proszę,użyjgumki!”(s. 152).Jakwidaćkobietamusibyćprzedewszystkimmiła isłodka– kawaii.Wpodzialerólspołecznychniema miejscanapartnerskąrozmowę,możnajedynieprosić, udawaćlubmanipulować.

Kwiatywpudełku pokazująnietylkowalkęJaponek opodstawoweprawa,aleteżowolnośćtwórczą.„Artykuł175”vtohistoriaMegumi,działającejpodpseudonimemRokudenashiko,rzeźbiarkiirysowniczki, któratrafiładowięzieniazatworzenie„obscenicznych” przedmiotówwkształciekobiecychnarządówpłciowych.Artystcemarzyłasięcipko-rewolucja–chciała, abydowcipnerzeźbyjejautorstwanauczyłykobietysamoakceptacjiidystansudoseksualności.Opowieśćojej aresztowaniujestnietylkojednostkowąhistoriąniesprawiedliwości,alereportażemoabsurdalnościjapońskiegoprawa.Wrównienielogicznysposób,cowymiar sprawiedliwości,działajądziennikarze,którzykażąRokudenashikoocenzurowaćwstydliwesłowowtelewizji śniadaniowej,choćsami,rządnisensacji,zapraszająją dorozmowynatematjejprac.OsobomzainteresowanymtwórczościąMegumipolecamrównieżfilm Cała przyjemnośćpostroniekobiet BarbaryMiller,którego jestjednązbohaterek.

WniemalkażdymzrozdziałówBednarzprzybliża zasady,wedługktórychmuszążyćJaponki.Obowiązują dokładnedyrektywy–jakmająwyglądać,jakmówić, jaksięzachowywać.Niedostosowaniesiędoobowiązującychwytycznychskazujekobietynaspołecznyostracyzmiwykluczenie.Powstajepytanie–skądwzięłysię tezasady?WiększośćJapończykówodpowie,żeztradycji,czyliwartościdlaichspołeczeństwanajważniejszej. Naszczęścieautorkazadałasobietrudzbadaniahistorii iwierzeńtegokraju.Wrozdziale Tradycja?Jakatradycja? poznajemyjapońskąmitologię,bardzomatriarchalną,orazdziejenarodu,wktórymniebrakowałokobiet natronachiwżyciupublicznym.SchematyobowiązującedodziśmiałyswójpoczątekdopierowXIXwieku, kiedyJaponiaotwarłasięnaświatizaczęłabudować swojeimperiumodpoczątku,stwarzającnowenormy społeczneinowepodręczniki.Tenrozdziałdowodzisocjologicznejiantropologicznejwrażliwościreporterki, którawprosty,alewyczerpujący,sposóbopisujehistorię zmianzachowańJapończykówidzisiejszekonsekwencjedecyzjipodjętychsetkilattemu.

Kwiatywpudełku tozbiórreportaży,wktórymJaponkiwychodzązrolimilczącychkwiatówiestetycznychprzedmiotów.Nadziejęnalepszejutrodlamłodych mieszkanekKrajuKwitnącejWiśnidająportretowane przezBednarzbuntowniczki,wyzwolonekobietydomagającesięrównegotraktowaniaiszacunkuzestrony mężczyzn.Lekturapozwalanamteżspojrzećzdystansu nawłasnespołeczeństwo.Jakiezasadyitradycjetworzą naszącodzienność?Czyprzypadkiem,wbrewdominującejnarracjiorównouprawnieniu,niedajemyczasem, podobniejakJaponki,wtłoczyćsięwniechcianerole?

SaraNowicka

filmoznawczyni,kulturoznawczyniisurrealistkazdzikościąwsercu

RadkaDenemarková Kobold,tłum.Olga Czernikow,AgataWróbel,wyd.Książkowe Klimaty,Wrocław2019

Historiaprzemocy

RadkaDenemarkovátojednaznajbardziejcenionych czeskichpisarek.Wswojejtwórczościautorkainteresujesięmniejszościamiiofiaramiprzemocy,którym przywracanależnewhistoriimiejsce.Przemilczane przezdekadyopowieści,dziękijejksiążkom,zaczynają stawaćsiętematempowszechnejdyskusji.Nieinaczej jestwprzypadku Kobolda,niezwykłegowydawnictwa, wktórymdwiepowieścisplatająsięwspójnąhistorię przemocynaczeskichziemiach.

SposóbwydaniaksiążkiskłaniadorozpoczęcialekturyodpowieściKobold.Niepotrzebnaczułość.Tejczęści patronujewoda,czemuautorkadostosowujejęzykiemocjonalnośćtekstu.Historiadziejesiępodczasdrugiej wojnyświatowej.GłównąbohaterkąjestHella,młoda żydówka,którazestrachuprzedśmierciądecydujesię nażyciezestarszymodsiebieCzechem–Koboldem. Imięmężczyznyjestznaczące,koboldtopochodzący zfolkloruniemieckiegozłyduchdomowy,gnom,okrutnemonstrum.Mężczyznareprezentujewszystkiete cechy.Nacodzieńjestcenionym,sympatycznymczłowiekiem,zaśpoprzekroczeniuprogumieszkaniazmieniasięwdomowegotyrana,znęcającegosięnadHellą idziećmi.Wojnapozwalamuużywaćprzemocyizabijać. Pewnegodnia,wrazzpartyzantami,Koboldmorduje wszystkichmieszkańcówkamienicy,którzyniepotrafią mówićpoczesku.Śmierćnieomijanawetniewinnych Holendrów,którzymimotego,żeniezagrażająCzechom wżadensposób,sąpotraktowanijakniemieccywrogowie. Niepotrzebnaczułość to,jakwszystkieksiążki owojnie,opowieśćoniewiarygodnymokrucieństwie faszyzmuiludzkiejniemoralności.Jednakwszystkiete wydarzeniasąnadrugimplanie,napierwszymjestdomowepiekłoijegocodziennaofiara.PrzezwojnęiantysemityzmKoboldmożepoczućsiępanemHelli,sprawowaćnadniącałkowitąwładzęitraktowaćjąwbestialski, pozbawionyszacunkusposób.Wcodziennymponiżaniu kobietyKoboldowiwtórujejegomatka,którejzachowanieszczególnieszokujezkobiecejperspektywy.Bardzo trudnoznieśćfragmentyopowiadająceookresieciąży Helliiporodziebliźniaków,podczasktórychteściowa całyczasnarzekanato,żemłodakobietazbytniosię leni,zabardzosięzesobącacka,aprzedewszystkimjest nieprzydatna,bomaurodzićcórkę,aniesyna.Sytuacji niezmieniafakt,żeHellarodzijednakdwóchchłopców –zarównoKoboldjakijegomatkanadalbudząwniejpoczuciewiny,atotym,żekwestionowaławarunkiporodu, atotym,żekrwawiijestpoprostufizyczniezmęczona. PrzecieżjejteściowajużnastępnegodniapourodzeniuKoboldapracowałanapolu.Mężczyzna,takmocno oczekującymęskiegopotomka,szybkozaczynaznęcać sięnadsynamiztąsamąsiłą,zktórąrobiłtonadżoną icórką.Gdychłopcyzaczynająsięmusprzeciwiać,szybkosięichpozbywa.

HistorięHelliczytasięzprzerażeniemiguląwgardle.Kolejneaktyprzemocybudząnaszlęk,poczucie

niesprawiedliwościiniezrozumienia.Tymbardziej, żeKobold,nawet,gdywkarczmiepełnejludziranitwarz Helligwoździem,jestpowszechnieuznawanyzabohatera,którypotrafipodporządkowaćsobiekobietę.Autorka wskazuje,żeopisanahistoriawcaleniedotyczyjednej rodziny.Zbiorowazgodanaprzemoc,wodpowiednich warunkachhistorycznychipolitycznych,jestcharakterystycznanietylkodlaczasówwojny,aleidziś.Dowodemtegojestdrugapowieść, Kobold.Niepotrzebniludzie, którejpatronujeogień.Taczęśćjestkrótsza,znacznieintensywniejsza,zarównoemocjonalnie,jakijęzykowo.Jej bohaterkąjestJustyna,nieślubnacórkaKobolda,która pośmiercimężasamotniewychowujedziewięciorodzieci.Zcorazwiększymzdziwieniemczytamykolejneprzykładytego,jakbezlitośnieobchodząsięzniąurzędniczki, jakbardzojestdyskryminowanaprzeznauczycielkiisąsiadów.Jejsytuacjęmaterialnąprzezpewienczaspoprawiaromanszwysokopostawionymprzedstawicielem pomocyspołecznej.Jegostanowiskoipieniądzedająmu pełnąwładzęnadJustyną.Jednakwprzeciwieństwie doHelli,któraweszławrolęofiaryibezwładnieunosiła sięnarzeczywistościjaknatafliwody,Justynawalczy oswojągodność,osiebieioprzyszłośćswoichdzieci.Sprzeciwiasięnapotkanymniesprawiedliwościom imimotrudnychwarunkówniepoddajesię,tylkostara sięznaleźćwyjściezsytuacji.Nadrodzekobietypojawiąsiędwiesprzyjającejejosoby:nauczycielka,która stawiasięzaniąwopiecespołecznej,orazmieszkający samotniesąsiad,któryzostawianajejprogurazwtygodniuprezent.Grabarz,skrywającymrocznysekret, nieujawniaswojegouczuciaJustynie,jednakstarasię ulżyćjejwcodziennejwalce.Samdoskonalerozumie,

zewzględunawyglądiumysłoweupośledzenie,czym jestdyskryminacja.CzytającoJustynieniepotrafiłam zrozumieć,dlaczegoakurattakobietajesttraktowana ażtakokrutnie.Dlaczegowiększośćludzinieokazuje jejzrozumieniaiwspółczucia.Denemarkovázastosowałatubardzociekawyzabiegliteracki–doostatnich stronpowieściukryłatożsamośćetnicznąbohaterki. Pojejujawnieniu,niestety,domyślamysięprzyczyny powszechnejnienawiściskierowanejwstronęJustyny. KoboldtouniwersalnadlawszystkichkrajówpowojennejEuropyopowieśćokatachiofiarach.Ocodziennej przemocy,brakuwzajemnegoszacunkuiniewyobrażalnymokrucieństwie,któreczaisięwludziach.Denemarkováprzyczynętakiegostanurzeczywidziniewpojedynczychmężczyznachikobietachczywmitycznym duszku.Winnejestspołeczeństwo,któreodpokoleń posługujesięszkodliwymsystememwartości,wedle któregosilniejsimająprawocałkowitegopodporządkowaniasobiesłabszych.Poniżanie,zarównowrelacjachmałżeńskich,jakinatlerasowymczyetnicznym, topodstawowyproblem,zktórymmusisięzmierzyć (nietylko)czeskiespołeczeństwo.Koboldtodwiepowieści,któreczytasięztrudem,nacałkowicieściśniętym gardle,alektóre,dziękitemu,mogąmocnowpłynąć nanasząwrażliwośćiwzajemnezrozumienie.Książka Denemarkovejwskazujejakważnajestwalkaoprawa kobietimniejszości,potowłaśnie,bynaszarzeczywistośćniestałasięniewyobrażalnymkoszmarem,bliskimhistoriomopisanymnastronachKobolda.

SaraNowicka

filmoznawczyni,kulturoznawczyniisurrealistkazdzikościąwsercu

JanRatuszniak, Nowakobieta.Aleksandra Kołłontaj,WydawnictwoKsiążkaiPrasa, Warszawa2019

PostaćAleksandryKołłontajowianajestlegendą, którazbrakupolskojęzycznychpublikacjizastępować musiaładotądwiedzęojejbohaterce.Nielicznerozproszoneiniedostępnemasowopublikacjeustąpićmusiaływmasowejwyobraźnitekstom,wktórychprzedstawianabyławotoczcesensacjii…seksu.Wdodatku samaKołłontajwswejautobiografii(nietłumaczonej najęzykpolski)niebyłazbytprecyzyjna,byłatoraczej pełnaprzemilczeńautokreacja.Cytowaneczęsto,ukuteprzezNormanaDavisa,określnie„apostołkawolnej miłości”stałosięskrótemmyślowym,kojarzącymsię raczejzseksualnąswobodąkojarzonązkontrkulturą lat60.XXwiekuniżruchemnarzeczrównościwrelacjachintymnychrozwijającegosięnaprzełomieXIX iXXwieku.Jegozwolenniczkomchodziłoozniesienie podwójnegostandarduzachowańseksualnych,który stygmatyzowałpozamałżeńskąaktywnośćseksualną kobiet,alejużniemężczyzn,dlategoteżgłosicielkiidei wolnejmiłościdomagałysięzarównorównychpraw seksualnychkobietimężczyzn,jakiwalczyłyzmieszczańskąinstytucjąmałżeństwa,legitymizującegoowe nierówności,wedleniektórychzaśzrównywanegozzalegalizowanąprostytucją.

Jednąznichbyławłaśnie AleksandraKołlontaj,postać,której pierwsząpolskąbiografięautorstwa JanaRatuszniaka,wydałow2019 rokuwydawnictwoKsiążkaiPrasa. Autorprzedstawiawniejpostać AleksandryKołłontaj,opierając sięmiędzyinnyminawłasnych badaniachwarchiwach,ipróbując poszerzyćobrazwjakiukładająsię faktyzżyciatejpostacioszerokie tłoobejmującenawetwymiar psychofizyczny,warunkiżycia, kwestiezdrowotneczyżycie codzienne.Opisujerodziców Aleksandry,jejdzieciństwo imłodość,edukacjęjakąodebrała wmłodości,studiawSzwajcarii (niezakończonedyplomem)ipracę samokształceniową,którewsumie uczyniłyzniejmówczynię–poliglotkę,publicystkęiwreszcie

polityczkę,którejkarierarozpoczęłasięodnielegalnej, zakończonejemigracjądziałalnościdorolipierwszej kobiety–ministra(awłaściwiekomisarzaludowego), następniezaśpierwszejkobiety–dyplomaty. PoRewolucjiPaździernikowejKołłontajzostałabowiem w1917komisarzemludowymdosprawopiekispołecznej. Zainicjowaławtejrolinowatorskieiradykalnezmiany wrosyjskimprawierozwodowymirodzinnym:usunięcie zapisówokaraniuzahomoseksualizm,wprowadzenie małżeństwcywilnych,uproszczenieprocedur rozwodowychorazdekretoochroniepracującychmatek, aw1920rokuwprowadzenieprzepisówzezwalających naaborcję.

DziałalnośćAleksandryKołłontajnaraziłająnaliczne ataki,krytykowanozarównojejwyglądjakiprowadzenie się,oskarżanooprostytucjęi–podobnonibyżartobliwie –opiciekrwi.Reformydotyczącemałżeństwairodzinystałysiętematemprześmiewczejbroszury,wktórej zrównywanojeznacjonalizacjąkobiet,iutwórtenczasemzacząłżyćwłasnymżyciem.Jednakdopieroucieczka jejmężazfrontuzmusiłajądorezygnacjizestanowiska, zostaławówczaszastępczyniąInessyArmand,szefowej Żenotdiełu–specjalnejkomórkizajmującejsięsprawami kobiet,pośmierciArmandprzejęłaponiejrolęprzewodniczącej.NastępniezostałaambasadoremZSRRwNorwegii,MeksykuiSzwecji.

Pozaopisempolitycznejidyplomatycznejkariery KołlontajJanRatuszniakstarasięprzedstawićjejcodzienneżycie,osobnyrozdziałpoświęcateżna„uczucia iżycieerotyczne”.Opisujewnimgębę„pikantnejrozwódki”przyprawianąbohaterceprzezopiniępubliczną iautorówszukającychniezdrowejsensacjiwjejżyciu uczuciowym,nieunikającniestety pułapkiwyliczaniakolejnychpartnerów,choćjednocześniestarasię

16dniakcjiprzeciwprzemocy zewzględunapłeć