CZĘŚĆDRUGASTRONY36-53
Redaktorkanaczelna AgnieszkaGralak
Zespółredakcyjny AnnaGierczak
Kontaktdoredakcji:silne.aperiodyk@gmail.com
https://www.facebook.com/silne.aperiodyk/
https://instagram.com/silne.aperiodyk
http://lodzkiedziewuchy.org.pl/numer
https://issuu.com/silne.aperiodyk
Projektgraficzny,składDTP AgnieszkaGralak
Łódź2021
ISSN2719-3179
e-ISSN2719-3195
Wydawnictwo: StowarzyszeniaŁódzkieDziewuchyDziewuchom ul.Kpt.FranciszkaŻwirki1C/4D
90-448Łódź
Druk:JKBPrint
spistreści
siostrzeństwoponadgranicami polkisolidarnie•przystanekfreiburg 6
stowarzyszeniedziewuchyszwajcaria–zurych 11 sororidadznaczysiostrzeństwo [...] 18
nigdyniebędzieszszłasama–wsparcieznorwegii 21 getthefuckoffme 24
soliaksjonoslo 26
poloniainclusive,vancouver,canada 29
wtoronto32
silna? 32
widzęsłyszęmówię
KatarzynaMądrzycka-Adamczyk –szydełkowakcji 36
AlicjaMoździara-Lemańska –„protestjestjęzykiemtak samojakpoezja”
ilustracje
MartaKlibert–strona: 5
AgnieszkaGralak–strony: 35,84,93
MartaTygrysPokorska-Jurek–strona: 61
ZuzannaKorońska–strony: 71,75,81,82,89,98,99,101,119
Michalina–strony: 78,80,110
AnnaKniejewska–strona: 87
[...] 38 AnnaSiwek–uzyskanieprawwyborczychprzez[...] 41 AnnaSiwek– ocochodzifeministkom? 45 KasiaPiątek– rozwódpopolsku 50 AnitaDeskiewicz– niecheksploduje
AnitaDeskiewicz–
DorotaGrochala– seksualnośćosób
64 AdaJakimowicz–
dosiebie? 70 ElżbietaJanota– kiedyśzaparkujękrzywo 72 PaulinaRzymanek– portretkobietzsekcji [...] 76 IwonaHerbuś– koniecuciszaniakobiet 79 annamahui– chcępowiedzieć 83 MagdalenaKapuścińska– gniewkontrolowany 83 IzabelaSzolc– własność 86 MonikaDudzik– hortensjawkrainieabsurdu 88 MonikaDudzik– ja,prawdziwapolka,piszę dopolityków 90 EmiliaSzulc– każdxmaszansę,maszity 92 Paulina– nibytakiesame,atakróżne 95 straciłamgłowę ZuzannaKorońska– jestnadzieja 98 ZuzannaKorońska– złość 100 poradnik aborcja–gdzieszukaćpomocy 102 opowiadanie MagdalenaKapuścińska– śniętakrólewna–złota klatka 108 poezja 111 recenzje DorotaGrochala–Ciało-śmiało! 116 DorotaGrochala– Chciałabym, żebyśmnienapisała 118
54
pykanko59 MartaTygrysPokorska-Jurek– gdyukładankaniepasuje doobrazka [...] 61
zniepełnosprawnością [...]
czymożnanauczyćsięmiłości
szydełkowakcji
część5
Tematprzewodnitegonumeru SILNYCH to„Siostrzeństwoponad granicami”.Jaszydełkiemwdziergałamsięostatniowoddolnąinicjatywę działaniapozagranicami.Wspomnianewydarzenieto WstęgaNadziei,organizowaneprzezFundacja„Borussia”. KuratoramiprojektusąEwaPohlke (Polska)iGintautasVaicys(Litwa).
Każdyikażdamogładoniejdołączyć,wystarczyłospełniaćwymóg: stworzyćtkaninęwtechnicedowolnejwkolorachbiało-czerwonych,dokładnieowymiarach30x30cm.Te koloryniesąnawiązaniemdoflagipolskiej,aledobiało-czerwono-białej historycznejflagiBiałorusi,przyjętejw1918roku.Przez4lata(199195)pełniłafunkcjęflagipaństwowejRepublikiBiałorusi.Napodstawie referendumz14maja1995rokuzastąpionobiało-czerwono-białąflagę sztandarem,którynawiązywał doczasówBiałoruskiejSRR(pozbawionymjedyniesierpaimłota).Następnegodniapoprzeprowadzeniugłosowaniaflagazostała zdjętazgmachuparlamentuizpoleceniaprezydentaŁukaszenkipociętanakawałki.Odtegoczasujej oficjalneużywaniejestzabronione.PodczasprotestównaBiałorusi powyborachprezydenckichod2020flagatazaczęłabyćużywanaprzez protestującychobywateliiantyłukaszenkowskąopozycję,jakosymbol białoruskiejpaństwowości.Zajejużycie,wtymużyciekolorównawiązującychdoniej,białoruscyobywatelesąkaranigrzywnami.Białoruska telewizjaBiełsatpopolsku,zprzyczynpolitycznychemitowanaiwspółtworzonawPolsce,wpościenafacebookuz3maja2021rokuprezentuje rysunekartystyNikaEmeraldzatytułowany Dowódrzeczowywsprawie: skarpetkinieodpowiedniegokoloru.Pracaprzedstawiaopakowaniezparą białychskarpetzczerwonympaskiemnaściągaczu.Artystaskomentowałtąpracąwyroksąduskazującykobietęnakaręgrzywnyzanoszenietakichskarpet.Brzmiabsurdalnie,nawetgroteskowo,alesytuacja
BiałorusinekiBiałorusinówwcalewesołaniejest.Toterrorpaństwowy, pobicia,zaginięcia…
36
GdyznalazłaminformacjęopowstawaniuWstęgiNadzieiodrazuwzięłamsięzaszydełko.Idoznałamdéjàvu. W2014rokudziergałambiałąprzędzą, naktórąnasnutebyłyczerwonekoraliki.Topraca Jadziergamatukipi!, pierwszazseriitzw.garnkowych.Ja szydełkuję,awtymczasiecośsięwydarza.Tutajpodobnie,jaszydełkuję, awtymczasieobywatelkiiobywateleBiałorusisąprześladowani.Dane z2020rokuto30tys.500osóbjesttorturowanych,476osóbznajduje sięwwięzieniachzpowodówpolitycznych,13zostałozamordowanych. Aoilusytuacjachniewiemy?Czymójgestszydełkowaniacokolwiek zmienia?Wpływanazmianęsytuacji?
Myślę,żetak.Ipodobniemyślałoponad70artystekiartystów,którzy podarowaliswójskrawekdo Wstęgi.Twórczynieitwórcyzponadsześciu krajówprzekazali120skrawków,któreporęcznymzszyciuutworzyłydwunastometrowąwstęgę. Nibynicnieznaczący gest,alegestoznaczeniu symbolicznym.Pokazuje zjednejstronyspołecznościbiałoruskiej,żenie sąsami,żesąosoby,którymichlosniejestobojętny.Zdrugiejstrony, zapomocąśrodkówartystycznych,pokazujesięszerszejpublicznościsytuacjeosóbgnębionych przezreżimŁukaszenki.
BiałoruskaaktywistkaJanaShostakrównieżwykorzystałasymbolicznygest:krzyk,żebyzwrócićuwagęnasytuacjęnaBiałorusi.Pierwszyrazzakrzyczaławsierpniu2020rokuwtrakcie„Minutykrzyku dlaBiałorusi”.Następniewmajutegorokupouprowadzeniusamolotu (podstępemzmuszonegodoawaryjnegolądowania)powiedziała:„My jużniemożemymilczeć,wszystko,conampozostaje,tominutakrzyku.
Mamnadzieję,żewszyscyiwszystkieznasnaswójsposóbzakrzyczymy”.Krzykrozniósłsięechem
pokraju,kolejneosobyprzyłączająsiędowspólnegokrzykuogodz.18przedsiedzibą
biuraKomisjiEuropejskiej
wWarszawie.Kolejnewydarzeniasiędzieją:wystąpienie
Janywpolskimsenacie,krzyk
37
aktoraBartoszaBieleniawEuroparlamenciepodczasodbieranianagrodyLuxAudienceAward.Kolejnewydarzeniajeszczesięzadzieją.
Nawetdrobnygestmożespowodowaćpęknięciewskaleibyćpoczątkiemzmian.Oddrobnychgestówsięzaczyna.SiostryiBracianacałym świecie,nieustawajciewwalce!IjakśpiewałRobertBrylewski:„Wolny naródmusibyć”.
Siostrzeństwoponadgranicami!
kma
kobieta.matka.artystka
oeileenmyles
NafaliStrajkówKobietpowstałowieleartykułów,esejówirozpraw mówiącychojęzykuprotestów.Jednisązachwycenikreatywnościątłumu,innychoburzaotwartawulgarnośćiagresjasłowna.Mimo,żemoje sercejestpostronieproaborcyjnejulicy,niezamierzamanalizować transparentówiwykrzykiwanychhaseł.Tezapostawionawtytulejest zupełnieinna.Bynajmniej,nieobadaniejęzykaprotestuchodzi,aospojrzenienaprotestjaknajęzyk,czylisystemznaków,uzgadnianyintersubiektywnieiumożliwiającykomunikację.
OdczasówLudwikaWittgensteinawiemy,że„granicenaszegojęzyka oznaczajągranicenaszegoświata”1.Wtymkontekścieprotestującaulica tworzynoweramydyskursu.To,codotejporywkulturzezdominowanej przezfundamentalistyczne,religijnenarracjeniebyłomożliwedopomyślenia,zostajewykrzyczaneijednogłośnieuznanewkilkutysięcznym tłumie.Tabuzostajezłamane.Marginestrafiadocentrumdebatypublicznejstającsięwidzialnymspołecznieipolitycznie.
WedługEileenMylespodobnymicechamicharakteryzujesiępoezja. Odrzucajączastaneformyumożliwiaeksponowaniestygmatyzowanych,
38
„protestjestjęzykiem taksamojakpoezja”, czylikrótkaopowieść1 WittgensteinL., Tractatuslogico-philosophicus,tłum.BogusławWolniewicz,Warszawa 2000,s.64
awięcniebezpiecznychtreści.Zarównopoezjajakiprotestpodważają naturalność,koniecznośćineutralnośćstatusquo.Budującnowesystemyznaczeń,nowesposobymyśleniaidziałaniawświecie,przekształcają kulturęipolitykę.Robiąwyłomwopartymnaprzemocyiwyzyskuporządkupatriarchalnym.Poezjanietylkozahaczaopolitykę,poezjajest językiemsamawsobie,ponieważwyciąganaświatłodziennedoświadczenianiemieszczącesięwjęzykudominującym.
Wopresyjnejkulturze,wktórejosobydyskryminowanesąstygmatyzowane,aichdoświadczenieobjętetabu,dopierokontrkulturowyjęzyk uwidaczniaproblem.Jaksłuszniezauważyłaradykalnaczarnoskóra poetkaAudreLorde„narzędziapananigdynierozmontująpańskiego domu”2.Negocjowanieprawreprodukcyjnychjęzykiemkatolickich,antychoicowychfundamentalistówmijasięzcelem,boniedasięzajego
pomocąopowiedziećodoświadczeniuosóbwniechcianychciążachnie stygmatyzującich.Dlategopierwszyminiezbędnymkrokiemdozdobyciaprawjestwidzialność,którąmożnaosiągnąćpoprzezdziałania artystyczne,aktywistyczneipolityczne.
Mylesjestosobątranspreferującązaimkithey/them,jednocześnienie określającąsięjakoosobaniebinarna.Wjęzykupolskimniemagotowego schematumówieniaipisaniaoosobachqueerowych.Dostępnesąneutratywy,dukaizmy,zamiennestosowanieformmęskichiżeńskichoraz niemęskoosoboweimęskoosoboweliczbymnogie.Ostatecznietodany człowiekdecyduje,jaknależyonimidoniegomówić.Niestetyniemam możliwościskonsultowaniatekstuzEileenMyles,dlategoidąctropem IdyŚlęzak3zdecydowałamsięzastosowaćliczbęmnogąniemęskoosobową.EileenMyleswybrałyzaimkithey/theminspirującsiębiblijnąopowieściąoszatanie,któryzmuszonydowypowiedzeniaswojegoimienia powiedział:„nazywamsięlegion”.Wichinterpretacjilegionoznacza mnogość,takjakwielejestichtożsamościpłciowych.
2 LordeA., SiostraAutsiderka,tłumBarbaraSzelewa,Warszawa2015s.119
3 ŚlęzakI., Protestipoezja,„Dialog”,2020,nr5, http://www.dialog-pismo.pl/ przedstawienia/protest-i-poezja?(dostęp26.02.2021)
39
EileenMylesw1992roku,awięcwśrodkuepidemiiAIDSzdecydowałysięubiegaćofotelprezydentaStanówZjednoczonychbezpieniędzy, mediówipartii,czylijakoniezależnekandydatki.JoannaKrakowska w Odmieńczejrewolucji nazwałaichkampanięudanymperformansem iprzeniesieniemstrategiiartystycznychwobszarrealnejpolityki4.Myles nieoddzielałyswojegoprywatnegodoświadczeniaoddziałańpolitycznych.Wręczprzeciwniecałakampaniabyłazbudowananaichosobistym doświadczeniu,akażdaprzemowawłasnoręcznienapisana.EileenMyles opowiadałyokrwawiącychdziąsłach,którychniemogłyleczyć,bonie miałyubezpieczeniazdrowotnego,ogwałtach,którychbyłyofiarami, ożyciuponiżejproguubóstwa,obólachmiesiączkowych,owahaniach nastrojówioprzyjaciołachchorychnaAIDS,odktórychcałespołeczeństwoodwracałosięplecami.Mylesreprezentowaływszystkichtych,którzybyliniewidoczni,czylikobiety,LGBTQPIA+,odmieńców,wyrzutków iartystówżyjącychwdzielnicach,doktórychniedojeżdżałykaretki, zatoczęstobywałapolicja.
Mówiącotymwszystkimwswojejkampaniiniemiałyszanswygrać, przynajmniejniew1992roku,alepolitycznezwycięstwowwyborach niebyłoichcelem.ZamiastzamieszkaćwBiałymDomuchciaływnim zorganizowaćośrodekdlabezdomnych.Swojąkampaniąpodważałycały systemwładzyłączniezsystememelekcyjnym.Podkreślały,żechodzi imprzedewszystkimowidocznośćireprezentację.
Mojekandydowanietotakżerozpaczliwygest,jedynymożliwywnaszym rozpaczliwymżyciu.Bożyjemywrozpaczliwychczasach.NiewydajesięWam, żePrezydentStanówZjednoczonychmusibyćczasemzrozpaczony?5 .
Uprogukatastrofyekologicznejwantykobiecym,seksistowskim, klasistowskim,ksenofobicznym,rasistowskim,homofobicznym,queerofobicznymiableistycznymkrajusłowaEileenMyleswydająsięszczególnieaktualne.Imtrudniejjestwyobrazićsobieosobyreprezentującenas wprzestrzenipublicznej,tymsąonenambardziejpotrzebne.Wpoezji, wpolityceinaproteście.
4 KrakowskaJ., OdmieńczaRewolucja.Performansnacudzejziemi,Kraków-Warszawa 2020,s.34
5 KrakowskaJ., OdmieńczaRewolucja.Performansnacudzejziemi,Kraków-Warszawa 2020,s.26
40
AlicjaMoździara-Lemańska
uzyskaniepraw wyborczychprzez polskiekobiety1
[część1]
Patriarchalnyporządekświata,jakipanowałprzezwieki,stawiałkobietywpozycjicałkowitegopodporządkowaniasięmężczyznom.Nawet KodeksNapoleona,którybyłprzecieżaktembardzopostępowymjak naswojeczasyiwprowadziłświeckicharaktermałżeństwa,uznawał kobietęza„wieczyściemałoletnią”,tzn.niezdolnądodziałańprawnych bezzgodylubupoważnieniamęża,ojcalubkrewnego.Kobietybyływięc nałascemężczyzn,którzypodejmowalizaniewszystkieżyciowedecyzje. Toojcowiewybieraliimmęża,aprzezresztężyciatomężowiedecydowalioichmajątkuidzieciach.Prawonakazywałokobietommieszkaćrazem zmężem,nosićjegonazwiskoibyćmuposłuszną.Zadaniemkobietbyło rodzićiwychowywaćdzieciorazdbaćodom.Podziałrólbyłwięcdla wszystkichjasnyiogólnieakceptowany.Cosięwięcstało,żekobietom przestałsiętenuświęconytradycjąpatriarchalnyporządekpodobać?
PierwszeobjawyruchuemancypacyjnegowPolscepojawiłysięokoło roku1820.TowtedyKlementynaHoffmanowa,którątrudnojeszcze uznaćzafeministkę,podniosłakwestięedukacjidziewcząt.Alebroń Bożenienamawiałaichdoemancypacji!Jaknajbardziejhołdowała zasadomtradycyjnegoporządku.Uważała,żepatriarchalnarodzina tonajlepszy,naturalnyukładdanyodBoga,przyktórymnienależymajstrować.Kobiety,owszem,miałysiękształcić,alejedyniepoto,żeby byćlepszymiżonami,matkamiiobywatelkami–„matematykiniech znakobietatylkotyle,żebynigdyzprostejniezboczyłalinii”.Edukacja miałapolegaćna„wytrenowaniudoskromności,posłuszeństwaicierpliwości”iuczyćpatriotyzmu.Pomimotychtradycyjnychpoglądów Hoffmanowadopuszczałaprzygotowaniekobietdopracyzarobkowej, cobyłojaknatamteczasymyśleniemradykalnym.Jeślichodziożycie kobiety,tosamaotwarcienazwałamałżeństwo„jarzmem”itwierdziła, żemężatkasamamusistawiaćczołaświatu,bomążjestjakBóg–czuwa iwymaga,alezdaleka.Miłościwwydaniuromansowymzdecydowanie jejniepolecała,upominając:„niewymagajodmężastarańkochanka”.
Mimożejejpoglądybyłydalekieodemancypacyjnych,tozapoczątkowałatrendedukacjidziewcząt.Młodepannywywodzącesięzwarstwy szlacheckiejzaczętokształcićiwnastępnychpokoleniachtowłaśniete
41
1 Tekstukazałsięwkwartalniku LiryDram wnumerze19,kwiecień-czerwiec2018
wyedukowanedziewczynyiichpotomkinieodważąsięmyślećinaczej ibędąchciałyodżyciawięcej.
MianopierwszejpolskiejfeministkimożnaśmiałoprzyznaćNarcyzie Żmichowskiej,którązresztąprzezjakiśczasuczyłaKlementynaHoffmanowawszkoledlaguwernantekinauczycielekwInstytucieRządowym WychowaniaPanien.Żmichowska,równieżnauczycielkaipisarka,założyłaKołoEntuzjastek,któregoczłonkinie,wywodzącesięgłówniezjej uczennic,domagałysięwolnościwwyborzeswoichpartneróworazprawadowykształcenia,wtymdostępudowyższychuczelniiaktywności wżyciupublicznym.Kołotodziałałowlatach1842–1848ibyłorównież zaangażowanewpolitycznąkonspirację–wtzw.spisekrzemieślników. Zmowazostałaprzezwładzecarskiewykryta,aŻmichowskatrafiła nadwalatadowięzieniawLublinie. KiedypozwolonojejwrócićdoWarszawy,zorganizowałanieformalne kursydlakobiet,któresameuczenniceokreślałyjako„pogadankipedagogiczne”.Uczonotamprzedmiotów humanistycznychiprzyrodniczych wduchuideipozytywistycznych.
DrugapołowaXIXwiekutodalsze rozpowszechnienieideiemancypacji. Tojednocześniekresepokifeudalizmu,uwłaszczeniechłopów,postępującyprocesdegradacjiszlachty, rozwójprzemysłuimiast.Wwynikunieudanychpowstańnarodowych,mającychwyrwaćojczyznęzrąk zaborców,wielemajątkówzostałoskonfiskowanych,jakokarazaudział wpatriotycznychzrywach.Ci,którzypotraciliziemskiewłości,przenieśli siędomiastizaczęlituszukaćzatrudnienia.Toznichrekrutowaćsię będąlekarze,notariusze,nauczyciele,literaciiartyści,awięctakcharakterystycznadlaziempolskichwarstwainteligencji.Wśródtejgrupyznalazłosięwielekobiet,którestraciłymężówiojców,lubktórychmajątki zróżnychprzyczynpodupadły.Kobietytestanęłyprzedkoniecznością usamodzielnieniasięipodjęciapracyzarobkowej.Zdobyciedobrzepłatnychposadwymagałoodnichposiadaniadobregowykształceniaiprzełamaniawielubarier,zarównoprawnychjakikulturowych.Rodzącysię ruchemancypacyjnybyłwięcodpowiedziąnarealnepotrzebytychkobietiskupiłsięgłównienadwóchaspektach–dostępiedoedukacjiiuzyskaniupełniprawobywatelskich,wtymoczywiścieprawwyborczych.
W1873rokuElizaOrzeszkowawydała Martę,opisującądramatmłodejkobiety,którapośmiercimężazostajesamazczteroletniącóreczką. Kobietapróbujezapewnićsobieidzieckugodziweżycie,alebrakmajątku
42
iodpowiedniegowykształceniaspychająjąnasamdółdrabinyspołecznej. Powieśćodniosłaniebywałysukces,bochoćdziśuznanazatendencyjną, toświetnieobrazowałabolączkiwielukobietztamtejepoki.Orzeszkowa, samabędącrozwódką,doświadczyłasytuacjispołecznegoiobyczajowegoupośledzenia,więczwracałaszczególnąuwagęnakoniecznośćzmianystatusukobietywspołeczeństwie.Wyraźniedostrzegała,że„kobieta jestzerem,jeślimężczyznaniestanieobokniejjakocyfradopełniająca”.
Krytykowaładotychczasowąedukacjędziewczątprzygotowującąjejedyniedomałżeństwa:„minęłaporaRezydentekipaniennaRespekcie, anadszedłczaspracownic”.Emancypacjępostrzegałajakoprzywrócenie kobiecieczłowieczeństwa,alenieposunęłasiętakdaleko,abyzakwestionowaćtradycyjnąrolękobietjakożon,gospodyńimatek.
Hołdującideompozytywizmu,uważa,żekobietynależywychowywać tak,abybyłypełnoprawnymi,odpowiedzialnymiczłonkamispołeczeństwa–dziewczyneknienależyizolowaćodświata,aletrzebauczyćje siłyiodwagi,pokonywanialękówioswajaćzeświatemprzyrodyiludzi. Dostępkobietdoedukacjibyłwięcjejgłównympostulatem,któryznalazłzresztądużyoddźwiękspołeczny.Kobietybowiemcorazusilniej dopominałysięoprawodowykształcenia,wtymrównieżwyższego. Ponieważnaterenachpolskichniemiaływstępunauniwersytety,wielePolek(wśródnichMariaSkłodowska-Curie)wyjeżdżałozagranicę, szczególniedoSzwajcariiiFrancji,żebytamzdobyćwyższewykształcenie.W1897rokuUniwersytetJagielloński,jakopierwszynaziemiach polskich,umożliwiłkobietompodjęcieregularnychstudiów.Wefekcie tychzmianpojawiłasięgrupakobietposiadającychwyższewykształcenieimiałotoogromneznaczenie,bowiemtowłaśnietekobietybyły najbardziejwyczulonenaniesprawiedliwośćspołecznąitoonegłówniezasiliłyszeregitworzącychsięwkrajulicznychorganizacjikobiecych.Wykształceniepozwoliłoimnagłębszezrozumienietegoświata imechanizmównimrządzącychidlategotoonewprzyszłościbędąsię domagaćdopuszczeniakobietdożyciapublicznego,atymsamymprzyznaniaimprawwyborczych.
NapoczątkuXXwiekuruchkobiecyskupiałsięwdwóchośrodkach: warszawskim,gdziewZwiązkuRównouprawnieniaKobietdziałająPaulinaKuczalska-Reinschmit(którejmatkanależaładoEntuzjastekŻmichowskiej)iJózefaBojanowskaorazkrakowskim–zKazimierąBujwidową,MariąTurzymąiMariąDulębiankąnaczele,tworzącychZwiązek Kobiet.Działaniapodejmowaneprzezteorganizacjeto:zbieraniepodpisówpodpetycjami,organizowaniewykładówiwydawanieichdrukiem, zwoływaniezjazdówkobiet(nielegalnychilegalnych)imanifestacji. Oboknichpowstałysetki,jaknietysiące,mniejszychkobiecychlig,towarzystw,stowarzyszeń,związkówikół,którezakładałyszkoły,czytelnie, organizowałyspotkania,przeprowadzałyakcjeuświadamiające.Kobiety działającewtychorganizacjachtoprawdziwepolskiesufrażystki–ich głównypostulattouzyskanieprawwyborczychidopuszczeniekobiet
43
dowładzy.Szkoda,żeichnazwiskasądzisiajzupełnienieznaneszerszej publiczności.Arcyciekawąlekturąsązapiskizorganizowanychprzeznie zjazdówikongresów.Przeczytałam Pamiętnikzezjazdukobietw1917roku Wreferatachnatematsytuacjipolitycznej,ekonomiczno-społecznej,obyczajowejmówczynieanalizująróżneaspektysytuacjikobietwewszystkichtrzechzaborach.Zwracająuwagę,żepłacekobietwynosząpołowę płacymężczyzn,alerównieżprzytaczająstatystykiudziałukobietwrynkupracyiichzaangażowaniawpierwszejwojnieświatowej.
Podczaswojnykobietymusiałyzastąpićmężczyznwysłanychdowojskaipracowaływfabrykach,pralniach,kuchniach,samodzielnieprowadziłygospodarstwa,byłytelefonistkami,pielęgniarkami,sanitariuszkami,organizowałydostawybielizny,żywności,papierosów,tworzyły schroniska.Jużwówczasistniałykobiecedrużynystrzeleckie.Napodstawietychdanychreferentkinazjeździedowodziły,żekobietywniczymnieustępująmężczyznom,sątakimisamymiludźmiigwolisprawiedliwościspołecznejpowinnymiećtakiesameprawajakmężczyźni. Wierzyłyrównież,żedopuszczeniekobietdoudziałuwewładzachpoprawitenświat,bokobietywniosądoniegokobiecepozytywnewartości. Mrówczapracapolskichsufrażystekzostaładoceniona.Wmomencie odzyskaniaprzezPolskęniepodległościkobietyotrzymałypełneprawa wyborcze.Podobnowytypowananazjeździew1917rokudelegacjakobiet zdrBudzińską-TylickąiMariąDulębiankąwyczekiwałaprzeddomem Piłsudskiegoistukałaparasolkamiwoknaidrzwi,abymuprzedstawić postulatykobiet.Piłsudski,któregożonaAleksandrabyłaczłonkinią grupbojowych,rozumiałjakważnąrolęodegrałykobietywwalcezachowaniepolskościibyłotwartynaichżądania.Wwydanymprzezniego dekreciez28listopada1918rokuczytamy:„Prawowybieraniamakażdy obywatel,bezróżnicypłci,którywdniuwyborówukończył21lat”,„Prawowybieralnościmakażdyobywatel,mającyprawowybieraniadoSejmu(…)oileskończył25lat”.Polskabyłajednymzpierwszychpaństw, wktórychkobietyuzyskałypełne,czynneibierne,prawawyborcze.
Pisząctentekst,korzystałamznastępującychpublikacji: MałgorzataFuszara, WalkaPolekoprawawyborcze, GrażynaBorkowska, Strategiapszczoły:ŻmichowskawobecHoffmanowej, 1993,
NataliaMętrak-Ruda, NarcyzaŻmichowska,Culture.pl, AnetaGórnicka-Boratyńska, Stańmysięsobą, OlgaWróbel, Tejdobrejmatcejużdziękujemy,Gazeta.pl, PamiętnikZjazduKobietPolskichwWarszawiewroku1917.
AnnaSiwek
Powieściopisarka,podróżniczkaidziennikarka.Miłośniczkapieszychwędrówek,pięknychwidokówidalekichpodróży.Sercemfeministka.Losrzucałjąwróżnestronyświata, opróczWarszawy,skądpochodzi,mieszkaławMontrealu,Londynie,aterazodpiętnastu latjestwBrukseli.
44
ocochodzi feministkom?1
historiaemancypacji[część2]
Wydawałobysię,żewrazzotrzymaniemprawwyborczychruch emancypacyjnypowinienzaniknąć,bowiemgłównepostulaty,októre walczyłykobiety,zostałyzrealizowane.Kobietyuzyskałyczynneibierneprawawyborcze,nieograniczonydostępdoedukacjiidowiększości zawodównarównizmężczyznami.Możewięcdziwićistnienieruchufeministycznegopotymokresie,boocóżjeszczemożekobietomchodzić?
Natopytanienajprościejodpowiedzieć,mówiąc,że„walkaprzeniosłasięzesferypublicznejnasferęprywatną”.Otóżsamfaktoficjalnego zrównaniaobupłciniespowodowałjeszczerzeczywistegorównouprawnienia.Pozostałatradycja,obyczaje,stereotypy,którekultywowane przezwiekiniesposóbbyłojednymczydwomazapisamiprawnymi przekreślićiwymazać.Patriarchat,ustawiającykobietęwpodrzędnej roliwstosunkudomężczyznyiutrwalającyjejwizerunekjakożony,matki,żywicielkijesttakmocnowrytywnasząpercepcjęświata,żewalka znimtrwawłaściwiedodziś.Ba,takistereotypkobietyjestzagnieżdżonywgłowachobupłci–równieżwdamskich.Aprzebudowanaszej mentalnościiwyobrażeń–todługiproces.Alepokolei.
OdXVIIwiekucorazsilniejszeznaczenienaświeciezyskujeideologialiberalizmu,którejzałożeniajakopierwszysformułowałJohnLocke, aktórarozwinęłasięnadobrewXIXobejmującswoimwpływemcoraz szerszekręgispołecznegożyciaiprzeradzającsięwróżnesub-nurty.Generalnierzeczujmując,wedługtejideologiinajważniejsząwartościąjest wolność,rozumiananawielesposobów–jakowolnośćjednostki(wtym sumienia,przekonań,słowa,wyboruwłasnegostylużyciaiorientacjiseksualnej),wolnośćgospodarczaiwolnośćdziałania.Jednostkaijejszczęściejestuważanazawartośćnadrzędną,aroląpaństwajeststworzenie ram,wktórychobywatelemogąrozwijaćswojeróżnorodnekoncepcje dobregożycia.Ztegopunktuwidzenialiberalizmstanowijedynąludzką odpowiedźnapluralizmiróżnorodnośćwspółczesnychspołeczeństw.
WPolsceokresumiędzywojennegotakiliberalnyświatopoglądreprezentowałośrodowiskoskupionewokółtygodnika WiadomościLiterackie.W1932rokuporazpierwszyukazałsiędodatekdotegopisma, zatytułowany ŻycieŚwiadome,doktóregopisząTadeuszBoy-Żeleński, IrenaKrzywicka,AntoniiSłomiński,WandaMelcer,MariaMorska,dr HemanRubinraut,MariaPawlikowska-Jasnorzewska.Tonałamachtego dodatkuIrenaKrzywickapublikujeswojeartykuły,wktórychopowiada 1
45
Tekstukazałsięw25numerzekwartalnika LiryDram,październik-grudzień2019
sięzaświadomymmacierzyństwem,aśrodkikoncepcyjnenazywajednymiznajwiększychwynalazkówludzkości,pozwalającymkobietom naodzyskaniekontrolinadswojąbiologiąiciałem.Żądarównieżprawa dożyciaseksualnego,któreuznajezaniezbywalnąpotrzebęczłowieka,jestzawolnościąseksualnąiprzeciwmonogamii.Toonapierwsza piszeoróżnościdoznańkobiecychimęskich,oudawanymorgazmie, ohomoseksualizmie.Domagasięrównieżlegalizacjiaborcji.Tematy tetakbardzobulwersowałyopiniępubliczną,że WiadomościLiterackie zaczętodrwiąconazywać WiadomościamiGinekologicznymi.Tadeusz
Boy-Żeleńskiigronoskupionewokółpismapostanowiłojednaknie przejmowaćsiędocinkami,uważając,żenajistotniejszezadaniepisarzy poleganaideowejkreacjiżyciaspołecznego.Boywewstępnymartykule dopierwszegowydaniadodatkunapisał, że„nałamachpismazaczęłysięwciskać tematynapozórobceliteraturze…,aleczy możebyćcośobceliteraturze,zwłaszcza wzakresiesprawspołecznych?”Wszyscy skupieniwokółpismamieliświadomość czynnegouczestniczeniawwielkimdzieleReformy.„Woczachnaszychodbywasięprocesgwałtownejprzebudowy świata.Żyjemywokresiestałejrewolucji” –pisałaKrzywicka.
IBoyiKrzywickaprzemianyżyciaspołecznegoiwolnośćzamanifestowaliswoimwłasnymżyciem.Otóż,pomimożeobojebyliwzwiązkachmałżeńskich,nawiązaliromans,któregowcalenie ukrywaliprzedświatemzewnętrznym,aktórybynajmniejnierozbiłich małżeństw.Krzywickapolatach,wwydanejw1992przedjejśmiercią autobiografii,napisze,żejejmałżeństwobyłonaprawdędobreizmężem byłagłębokozaprzyjaźniona,aobopólneuczucie,jakiewybuchłomiędzy niąaBoyem,byłozarównodlaniejjakidlaniegowielkąinspiracjąijednocześniesiłąnapędowąichtwórczości.WżycieBoyatamiłośćwniosła ponoćpowiewświeżościinowąenergię,którazmieniłagozdnianadzień iodtegoczasurozpoczęłosięjegowielkiepisarstwo.Romansprzetrwał ażdowybuchuwojnyiśmierciBoya.
WPolscepowojennejokresusocjalizmu,trudnomówićoistnieniu ruchufeministycznego,bowiememancypacjakobietbyłatraktowana jakosposóbnawprowadzenienowegoustroju,anierzeczywistewsłuchiwaniesięwpotrzebykobietiodpowiadanienanie.Wwieluaspektach równouprawnieniekobietimężczyzn,któregłosiłkomunizm,zostało faktyczniewprowadzonewżycie–dostępkobietdoedukacji,rynkupracy,zapewnienieopiekinaddziećmi(powstawanieżłobkówiprzedszkoli), legalizacjaaborcjiidostępdośrodkówantykoncepcyjnych–stałysię faktem.Państwowięcrzeczywiściezadbałoosferępubliczną,alesfera
46
IrenaKrzywicka(1933)
prywatnanadalzdominowanabyłaprzezkościółikatolickiewychowanie,atradycyjny,patriarchalnymodelrodziny,wedługktóregokobiecie przypisywanozajęciadomowe,amężczyźniesferępubliczną,miałsię bardzodobrze.Wrezultaciekobietypracowałynadwaetaty–jeden wpracy,drugiwdomu,iprzeważniepadałyzezmęczenia,zastanawiając sięprzyokazji,czyotochodziłowtymcałymfeminizmie.
TymczasemprzezświatZachodniwlatach70.przetoczyłasiętzw.II falafeminizmu.JejmatkąokrzykniętoSimonedeBeauvoir,któraw1949 rokunapisałaksiążkępt. Drugapłeć.Przeanalizowaławniejróżneaspektypodporządkowaniasiękobietmężczyznomidoszładowniosku,żekobietyprzyjmująprzypisaneimrolenaskutekwychowaniaiuwarunkowańspołecznych,aniezwłasnegowyboru izpoczuciaswojejtożsamości.„Nierodzimy siękobietami–stajemysięnimi”–pisała. Wedługniejtoniebiologia,alekulturaprzesądzaorolachpłciowych.Ideałembyłabytożsamośćuniwersalna,wktórejróżnicepłcibysię zatarły.Właśnietaidearównościspołecznej obupłcistałazapostulatamimanifestujących feministekIIfali.RuchtennajszybciejinajmocniejrozwinąłsięwUSA,gdziewlatach 50.forsowanowmediachwzorzeckobiety-PaniDomu,którarealizujesięsprzątając, gotująciwychowującdzieci,podczasgdyjej mążpracuje.Kampaniataniezdołałajednak zatrzymaćprocesuprzemianspołecznych, trendywzmianachświadomościkobietokazałysięniedoodwrócenia itoczyłysięsiłąbezwładnościjakwielkiwalec.DużywpływnatakąsytuacjęmiałazpewnościąIIwojnaświatowa,podczasktórejkobiety,pod nieobecnośćmężówisynów,którzyzostalipowołanidowojska,wykonywałypracedotejporyzarezerwowanedlamężczyzn,np.wbankowości czyprzemyśleelektrycznymlubfarmaceutycznym.Znaczniezwiększył sięrównieżudziałkobietwżyciupublicznym.Powojniecorazwięcej dziewczątkończyłostudiaipodejmowałopracę,pragnącniezależnościekonomicznejiniechcącbyćjedyniematkamiiżonami.Temłode wykształconekobietyszybkozorientowałysię,żewswoichmiejscach pracyniesątraktowanenarównizmężczyznami–pracujązaniższe pensje,ichdrogaawansujestograniczona,odbijająsięod„szklanego sufitu”,sąuważanezagorsze,itotylkodlatego,żemająinnąpłeć.Stąd właśnienasztandarachfeministekIIfaliznalazłysiępostulatyzniesieniawszelkichformdyskryminacjipłciowejizrównaniaprawmężczyzn ikobiet.Dopuszczeniekobietdożyciapublicznegospowodowałorównież wyciągnięcienaświatłodziennesprawdotejporyskrywanychiuważanychzaprywatnejaknp.przemocdomowaimolestowanieseksualne. Privateispolitical –prywatnejestpolityczne–krzyczałymaszerujące
47
SimonedeBeauvoir1955
feministkiIIfali,chcączwrócićuwagęopiniipublicznejnakrzywdy doświadczanieprzezkobiety,któreniekwalifikowałysiędomianaprzestępstw,abyłyraczejtraktowaneprzezspołeczeństwojako„dopust boży”.FeministkiIIfalichciałyrównieżmiećmożliwośćkontrolowania swojejrozrodczości–domagałysiępełnegodostępudośrodkówantykoncepcyjnychilegalizacjiaborcji.Uważały,żemająprawosamedecydowaćoswoimcieleiżyciu.Występowałyteżprzeciwkostereotypom postrzegającymkobietęjakouosobienieseksu.
IIfalawywalczyłabardzowiele,wwielukrajachdoszłodozmiany ustawodawstwaiwprowadzeniazapisówwzmacniającychpozycjekobiet–zagwarantowanorównąpłacę,równeszansezatrudnienia,atakże doszłodolegalizacjiaborcjiizapewnianiaswobodnegodostępudoantykoncepcji.Wtymczasiepowstałorównieżwieleorganizacjiwspierającychkobiety,centraplanowaniarodzinyorazróżnefundacjeistowarzyszeniaoferującepomocprawnąwprzypadkachprzemocydomowej, molestowania,rozwoduczytrudnościachwściągnięciualimentów.
SkutkifeminizmuIIfalinieprzypadłydogustuwszystkimkobietom.
Ujawniłyrównieżkilkaparadoksówemancypacji,któredoprowadziły dopowstaniatzw. backlash,czyliruchówkonserwatywnychwręcznegującychzdobyczefeminizmu.Pracującezawodowokobietynajczęściej wracałydodomów,gdzieichmężowieirodzinyoczekiwałyodnichwywiązywaniasięztradycyjnychrólmatek,żonigospodyńdomowych. Pracęzawodowątrudnobyłopogodzićzobowiązkamidomowymi.Wielekobietwcalewięcnieuważało,żeichżyciesiępoprawiło,awręcz odwrotnie,byłyzdania,żesiępogorszyło.
Feminizmupowszechniłpogląd,żesamorealizacjęiszczęściemożna osiągnąćjedyniedziękikarierzezawodowejizdobyciuautonomii,zczym wielekobietsięniezgadzało.Amerykańskieczasopismadolewałyoliwy doogniapiszącoklęscefeminizmu,uznająckampanienarzeczrówności kobietimężczyznzawinnewszelkichnieszczęść,jakiespadłynakobiety, oddepresjiporozpadrodzin.Dogłosudoszłyteżkobietyzinnychkultur iklasspołecznych.FeministkiIIfalitobyłygłówniebiałekobietyzklasy średniejizarzucanoim,żenierozumiałyproblemówkobietzmniejszości etnicznychidołówspołecznych,auzurpowałysobieprawodoreprezentowaniawszystkichkobiet.Wlatach80.towłaśnietekobietyzinnych kulturigrupspołecznychzaczęływyrażaćswojeniezadowolenieidezaprobatędlafeministek.Słowo„feministka”zaczęłosięźlekojarzyć.Nastąpiłorozbicieruchówfeministycznych,itakzawszemocnopodzielonych,najeszczewięcejodłamów.Towszystkodoprowadziłodozjawiska określanegoIIIfalą,którazgrubszarzeczbiorąc,trwadodzisiaj.
CzytamotejIIIfali,aletrudnojąokreślićjednymzdaniem.Wśród badaczytematurównieżniemacałkowitejzgodności.Niektórzypiszą,żewspółczesnyfeminizmtonadaldrugafala,inni,żetotrzecia fala,amożenawetczwarta.Przebijamsięztrudemprzezopisyróżnych współczesnychnurtówfeminizmutakichjak:nurtliberalny,radykalny,
48
feminizmsocjalistyczny,psychoanalityczny,postmodernistyczny,lesbijski,etniczny,indywidualistyczny,jestrównieżekofeminizm.Wkażdym cośznajduję,zczymsięzgadzamijednocześnienatrafiamnapostulaty, którebardziejlubmniejwykrzywiająmitwarz,bobudząkontrowersję.Wkońcutrafiamnaokreślenie,któremoimzdaniemspinawjedną klamrętewszystkieodłamyinurty.Możnapowiedzieć,żewszystkim ichwyznawczyniomchodzitaknaprawdęopoprawęjakościżyciakobietiludziwogóle.Ponieważróżnesprawysądlaróżnychkobietważne, stądróżnedrogiikoncepcjemającenaprawićtenświat.Bofeministki zazwyczajsąrównieżzaekologią,zaobronąprawzwierząt,zawiększą sprawiedliwościąspołeczną,przeciwglobalizmowi,przeciwkapitalizmowi,alezawszezawolnościąosobistąirównościąwszystkichludzi.
WPolsceostatnichlat,naskutekczarnychprotestówobserwujemy pewnenasilenienastrojówfeministycznych.Po1989rokuruchfeministycznyzacząłsiętworzyćgłówniewśrodowiskachakademickich.
Feministkiorganizowałymanify,pisałyartykuły,manifesty,domagały sięprzywrócenialegalnościaborcji.Dziśdziałaokoło350stowarzyszeń feministycznych,grupnieformalnychiorganizacjizarejestrowanych wOŚCE–OśrodkuInformacjiKobiecej,takichjakCentrumPrawKobiet czyFederacjanaRzeczKobietiPlanowaniaRodziny.Od10latorganizowanyjestKongresKobiet.Środowiskafeministycznenadaljednak sąwąskieiczęstopostrzeganejakodziwaczny,niezrozumiałystwór. Doniedawnawielekobietniechciałosięznimidentyfikować,aledziś wydajemisię,żesytuacjasięzmieniaifeminizmznówstajesięmodny. Inaszczęście,boprzecieżwspółczesnekobietyprzejęłyideałyfeministek ijużoddawnakorzystajązezdobyczytegoruchu.Myślę,żetaniechęć dofeministekiodżegnywaniesięodnichwynikaprzedewszystkim zniezrozumieniaibrakuwiedzynaichtemat.Dlategomamnadzieję, żetenartykułprzybliżyczytelnikom,czymtaknaprawdęjestfeminizm iocownimchodzi.Boprzecieżkażdy,komunaserculeżyrówność iwolnośćjestfeministą.
Wpracykorzystałamznastępującychpublikacji:
AnetaGórnicka-Boratyńska Stańmysięsobą
JoannaHelios,WiolettaJedleckaUrzeczywistnianieideifeminizmuwmiędzynarodowymdyskursieokobietach UniwersytetWrocławski2018.
JoannaHelios,WiolettaJedleckaWpływfeminizmunasytuacjęspołeczno -prawnąkobiet UniwersytetWrocławski2016
AnnaSiwek
Powieściopisarka,podróżniczkaidziennikarka.Miłośniczkapieszychwędrówek,pięknychwidokówidalekichpodróży.Sercemfeministka.Losrzucałjąwróżnestronyświata, opróczWarszawy,skądpochodzi,mieszkaławMontrealu,Londynie,aterazodpiętnastu latjestwBrukseli.
49
rozwódpopolsku
Jakijestrozwódpopolsku?
Jestgocorazwięcej,nieubłaganiewięcejniżbychciałotradycyjnespołeczeństwo.Czegobychciałotradycyjnespołeczeństwo?Przetrwania„tradycyjnegowzorcarodziny”.Jesttylkojedenmałyproblem wtymdążeniu.
Tradycyjnymodelrodzinynieistnieje.Przestałistniećjużjakiśczas temu.Rozpłynąłsię–cociekawe–wcaleniewgąszczuideologiigender ifeminizmu.Rozpłynąłsię,ponieważdłużejniebyłopocoudawać,żesię jakkolwieksprawdza.
Dziśprawie50%małżeństwwPolscekończysięrozwodem.Muszę przyznać,żewobliczutychdanych,pary,któredecydująsięnatenkrok, sąwmoichoczachbardzoodważneibardzo,bardzoromantyczne.
Muszępowiedzieć,żenadaljestementuzjastkątejkoncepcji,żedwoje ludzichcezesobąbyćdokońcaswoichdni.Wydajemisięmiećtosens. Jednakostrożniepodchodzędosamejkoncepcjiinstytucjimałżeństwa. Mójpoglądniejestpowodowanywłasnymidoświadczeniami,chociaż niepozostałyonebezwpływunamnie.Miałamszanseobserwować rozwodywPolsceidwóchinnychkrajach.
Zakażdymrazemtobyłysilneemocje,którymsięprzyglądałam,lub którychbyłamświadkiem.
MagdaUmermawiała,żedowiadujemysię„zjakimczłowiekiemsię związaliśmy,dopieropodczasrozwodu”.Chciałabympowiedzieć–amen.
Zawszewhistoriachrozwodowychuderzałymnietejednoznaczne stwierdzenia–jakmogłem/mogłamniewidziećzjakimsięzwiązałem/ związałam.Powtarzanejakmantraprzezwszystkichuczestnikówspektaklu.Niemogliśmy.Boludziesięzmieniają,bobyliśmypełninadziei, chcieliśmyspróbować,gdyżwierzyliśmyzesięuda.Booddziecka–nam dziewczynkom–wpajanotenidealistycznyobrazek,żepoznamykogoś zkimbędziemyszczęśliwe.Niebędziemyszczęśliweznikim,zanimnie zostaniemyszczęśliwesamezesobą.
Niktnastegonieuczył.
Totakiprzepisnażyciowąporażkęzafundowanywielupokoleniom. Bojakwyjdzieszzamąż,jakurodziszdziecko,jakspłaciszkredyttobędzieszszczęśliwa.Większejbzduryniemożnachybausłyszeć.
Nodobrze,dojdźmydotegoetapu,wktórymludziepostanawiają, żejednakbędzieimlepiejbezsiebie.
USA
Momentzłożeniawnioskudosądu,jestmomentem,którykończy małżeństwo.Odtejporynielicząsięjużżadnedowody,którektośmoże złożyćwsądzie.Niesąuznawane,ponieważsądtraktujeludzijakdorosłychiwie,żeskoropostanowilisięrozstaćizłożylidokumentywsądzie
50
toznaczy,żeniechcąbyćrazem,ergomogąbyćzkimśinnym,mieszkać, wyjeżdżaćnawakacjeibudowaćswojeżycieodnowa.Żadnychdetektywów,żadnychzdjęćzromantycznychweekendówzkochanką.Nic,co możnabywykorzystaćwsprawie.Dowodyzdradywsprawierozwodowejmożnagromadzićprzedzłożeniempozwuorozwódwsądzie.Zatem pozłożeniudokumentówmożnażyćnormalnie.Boludzieczasemsię rozstają,bozmieniłysięimżyciowedrogi,bozmieniliżyciowepriorytety, bomiłośćsięskończyła.Wtedyczęstopojawiasiętatrzeciaosoba.Itonie onajestpowodemrozstania.Powodemjestfakt,żezwiązeksięskończył. Pojawiłasięprzestrzeńnanowąosobę,aletonieonajestprzyczyną,jest jedynieskutkiem.
Hiszpania
PomyślmyterazoHiszpanii.ZaczasówgenerałaFrancopopularnebyłyrozważaniapodczasrozwoduktojestwinnyrozpadupożycia. Teoretyczniemiałotochronićkobiety,któretradycyjniebyłyuwikłanewmodelbyciawdomuizajmowaniasiędziećmi.Mężczyźnitradycyjniepracowaliprzezwielegodzin,wychodzącpopracyzeznajomyminapiwoilampkęwina.Toteoretyczniesprzyjającytrybżycia doromansowaniaizdrad.Żebyzatemchronićkobietęrozprawianosię zwiarołomnymmężem.
Poupadkudyktaturystwierdzono,żeustalaniektojestwinnyustania pożyciajestnieludzkie.Aktualniesądystosująrozwiązania,wktórych niewolnoustalaćwinnegorozpadumałżeństwa.Sądutonieinteresuje, ktozmałżonkówzdradzał,ktocorobił.Licząsiędwafakty–ktoobejmieopiekęnaddziećmiiczystronyustaliłypodziałmajątku.Nakoniec sprawasprowadzasiędorozliczeńfinansowych.Tylkoiwyłącznie.Co ciekawe,rozwódzaporozumieniemstronjestbezpłatnyimożnago przeprowadzićpodpisującjedynieporozumieniemiędzybyłymimałżonkami.Jeślibrakporozumienia,stronyspotykająsięwsądzieizwłaściwą hiszpańskimzwyczajomopieszałościąsprawatoczysiękolejnemiesiące lublata.Sądycorazczęściejzasądzająopiekęnaprzemiennąrodzicom. Polegaonanaopiekowaniusiędziećminazmianę,pokrywaniuwszystkichkosztównapół.Wtejsytuacjiniktniepłacinikomualimentów.
Wsytuacji,jeślijednozmałżonkówpracowałoadrugienie,temuktóry pozostawałwdomuprzysługujeprzezpewienczaspensjarekompensująca.Oczywiściedrugastronastarasięzrobićwszystko,żebyniepłacić tejrekompensatylubżebybyłaonajaknajmniejsza.
Polska
JaktowyglądawPolsce?
WPolscenadalrozważamy,cosięwydarzyło.Naszkodeksrodzinny, rodemzlat70-tychPRL-u,rozstrzyga,kiedyustałopożyciemałżonków.
Jakbydeklaracjadwóchosóblubnawetjednejniewystarczyładostwierdzenia,żezwiązkujużniema.Jawiem,żeusłyszę,żetomachronić
51
kobietę,abymążwiarołomny,cozniąniechcebyć,jejniepozbawił środkówdożycia.Aleweźmysięzastanówmy.Czyktokolwiek,nawet sądwpięknejtodze,możenaszmusićdożyciazkimś,zkimniechcemy?
Czymożewpłynąćnanaszedecyzje,żeczasjużsięrozstać?Jesteśmy dorośliipodjęliśmydecyzję.Poconaspytać,kiedyprzestaliśmysypiać razem,zkimterazsypiamy,czygotujemyiprasujemykoszule?Jedna zmoichznajomychusłyszałakiedyśpytaniedoświadkapodczasswojegorozwodu:„Czywdomupachniałoobiademjakmążwracałzpracy?”
Znajomazaczęłasięśmiać,asądukarałjągrzywnązaobrazęsądu.Bo toseriozależyodzapachuobiadu–szczęścierodzinne.Znamdomy, gdziezawszepachniałoobiadem,ażycietamprzypomniałoobózkoncentracyjny.Znamteżtakie,wktórychnigdyniktniegotowałitworzyli autentycznąrodzinę.
Nakońcuzwiązkuchodzitylkootojakpodzielićpieniądze.
Takimamwniosekzobserwacji.
Nieidziemydosąduposprawiedliwość.Idziemydosądupowyrok. Sądniejestodtego,żebygrozićnampalcemipowiedzieć:„Ojnieładnie, nieładnie!Brzydkoiźlesięzachowałaś.Byłaśniegrzecznainieusłuchana. Dokątaterazmarsziprzemyślswojezachowanie”.
Sądjestodtego,żebyzakończyćfunkcjonowanietejpodstawowej komórkispołecznejizadecydowaćkomu,ilesięnależypieniędzy,jeśli byłaparanieumiesięporozumiećwtejkwestii.
Otwórzmyoczy–całytencyrk,którysobiefundujemywsądach rodzinnychjestwistociekwestiąkasy,któramazostaćpodzielona. AwPolsceistniejeprzyzwoleniespołecznenapozbawianiekobietśrodkówdożycia.„Aniechsukaterazsobieporadzi!Bladźwstrętna–zobaczymyzczegoterazbędzieżyła”.
Wpolskimspołeczeństwienadaluważasię,żealimentypłacisiękobiecie,aniedzieciom.Przyzwalasięnaniepłacenietychże.Matki,siostry, kochankizeznająjakoświadkowie,żebypomócmężczyźniewunikaniu płacenia.Żebygo„obronić”.Powiedzmytowyraźnie–tojestsystem przemocowy,którytęprzemocwspieraiwzmacnia.Majątekmałżonków jestwłasnościąobojga.Kropka.
Jeśliniepodpisywaliumowyorozdzielnościtowszystkocozarabiają jestwłasnościąobojga.Bezwzględunato,czytokobietaczymężczyzna wtymczasiezajmowalisiędomemidziećmi.Niejesttak,żemężczyzna zarabiał,więctoondecyduje,cozpieniędzmizrobi.Niejesttak,żekobieta,którapoświęciłakilkalatswojejkarieryzawodowej,abyurodzić iwychowaćdzieci,niemaprawadowspólnychpieniędzy,boprzecież nieonajezarobiła.Zarobiła.
Wyceńmypracęreprodukcyjną.Kosztypracyiopiekinaddziećmi. Onatakżewtedypracowała.
Ale„zbrojneramiępatriarchatu”zadba,abymężczyznaniemusiał płacić.Zadba,żebyjegowłasnedziecinieotrzymałypieniędzyimusiały ponosićtegokonsekwencje.
52
Powiedzmysobieszczerze–todzieciponosząkonsekwencje.Todzieciomtrzebapowiedzieć:„Nie.Niemożeszchodzićnakarate–niemam natopieniędzy.Nie,niemogękupićcitruskawek,zbytdużokosztują.”
Szanownematkiisiostryikochanki–towykrzywdzicietedzieci, którymodbieraciemajątekwspólnybyłychmałżonków.Itoniejesttak, żechroniciemężczyznprzedczymkolwiek.
Poprostukrzywdziciedzieci.KiedyTwójsynniepłacialimentów –krzywdziszswojewnuki.Kiedyzeznajesz,żeichmajątekwspólny–toTwójmajątek,bociprzepisałsamochódalbofirmę,żebysięniepodzielićzżoną–tokrzywdziszdzieci.
Oczywiściepodobnaskaladotyczykobiet.Te,którechciałbywykorzystaćsytuacjeizdobyćwięcejniżimsięnależy,takżekrzywdządzieci. Sytuacjawpolskimsądziejestpatowa.Wkażdymzprzypadkówwszyscy sąprzegrani.Czytakmusibyć?Nie!!!!
Ponieważwystarczyuznać,żeobojerodzicemająobowiązekiprzywilejłożyćnautrzymaniedzieci.Powołalijedożycia.Tobyłaichdecyzja. Terazponosząkonsekwencjetychdecyzji.
Oboje.
Nietylkojednoznich,któremadziecipodopiekąnonstop.
Nie.
Obojerodziców.Konsekwentnieporówno.
Jeśliniemogąspędzaćrównejilościczasuzdziećmi,topowinni wyrównaćtenczasśrodkamimaterialnymi.Obojerodzicówpotrzebują czasemoddechuiodpoczynku.
Jawiem,żeniewszystkiesprawysąjednoznaczneioczywiste.Iwłaśnieteniuanseopiekipowinienrozstrzygaćsąd.Aniepytaćnas,kiedy przestaliśmyuprawiaćseks.Sądpowinienmiećczas,żebyustalićjak będziemysięopiekowaćdziećmiiczyniedziejeimsiękrzywda.Anie pytaćteściowe,czysynowapiekłaciasta.Iprzesłuchiwaćtłumświadków, żebystwierdzić,żeludzieprzestalisiękochaćiniechcąjużbyćrazem. Oraz,żeprzestalisypiaćwjednymłóżku.
Systemtworzymymy.Tomyjesteśmyodpowiedzialnizafakt, żewPolscepanujespołeczneprzyzwolenienaniepłaceniealimentów. Obserwowałamkiedyśpewnąsprawę.Bogatymanagerzwolniłsięzpracy,żebyniemiećwysokichzarobków.DziałHRnatoprzymknąłoczy. Żonawezwałaszefówswojegomężaipytałapodczasrozprawyotęsytuacjęorazokochankęmęża.Kochankabyłaztejsamejfirmy.Wszyscy wiedzielioichromansie.Nasprawiesądowejzeznawali,żeniewiedzieli. Nicanic.Kiedyżonazapytałaich,wsądzie,dlaczegokłamią–spuściliwzrok.Kłamali,bouważali,żepomagająkoledze.Niepomagalimu. Krzywdzilijegodzieci.Nietężonę.Dzieci.
Żonaimążporozwodziemusząsobieradzićsamizeswoimutrzymaniem.Nietworząjużrodziny,niemusząsięwspieraćfinansowo. Alimentytonieprezenty.
Topieniądzenaedukację,wyżywienieilepsząprzyszłośćdzieci.
53
WIMIĘWSZYSTKICHBOGIŃFEMINIZMUIWSZYSTKICHŚWIĘTOŚCI–PROSZĘBARDZOWSZYSTKICHPAŃSTWAOZAPRZESTANIE KRZYWDZENIADZIECI.
Jeślimożeszcośzrobićtozareagujnaprzemoc.Przemocekonomiczna,totakżeprzemoc.Bardziejwyrafinowanaimniejwidoczna. Przejawiasięwpozbawianiukobietwspólnegomajątku,przepisywaniu namatkiiinnekobietyzrodzinyfirm,domów,samochodów.Toniepłaceniezapracęwrodzinnychfirmach.Uznawaniejejzacośnormalnego, cosięnależy.Usprawiedliwianieilegitymizacjaniepłaceniaalimentów. Przyczynianiesiędoichniepłacenia.Pomocwukrywaniudochodów.
Towszystkoprzejawyprzemocyekonomicznej.
Bardzoszkodliwej,bowymierzonejprzeciwosobomnajbardziejniewinnymibezbronnym–dzieciom.
Rozwódirozstaniesączęściaminaszegożycia.Nienależyichdemonizować.Niekiedylepiejbyćsamemuniżwzłymdlanastowarzystwie.
Jednakpostarajmysięzrobićwszystko,żebystratynatejwojniebyły jaknajmniejsze.PodpowiemWamjaktozrobić–nieiśćnanią!
KasiaPiątek
Biofizyczka(UniwersytetŁódzki),specjalistkads.dyplomacjiiprotokołu(PISMiUniwersytetWarszawski),absolwentkastudiównadefektywnąrównościąpłci(UniversidadNacionaldeCuyo)specjalistads.przeciwdziałaniaprzemocyzewzględunapłeć(Szkoła PsychiatriiiPsychologiiwMadrycie)„Fascynujemniezmianaiświat–mamnadzieję,że kiedyśtezjawiskazrozumiem”
54