Από την αρχή της πανδημίας υπήρξε έντονη διχογνωμία σχετικά με την ορθή απόδοση στα ελληνικά του όρου coronavirus. Τι ισχύει τελικά;
Η λέξη απεδόθη αρχικά με το “κοροναϊός” με άλφα. Αυτός ο όρος προέρχεται από το ιταλικό “corona” και το “ιός”, το virus δηλαδή, και προέκυψε το σύνθετο. Αυτή η λέξη ήταν, κατά κάποιον τρόπο, μία μεταπλασμένη πλέον λέξη στα ελληνικά. Το πρώτο συνθετικό, το “κορόνα”, είχε να κάνει με το “κορώνα” της αρχαίας ελληνικής, με την πραγματική “κορώνα”, που φορούσαν, για παράδειγμα, οι βασιλιάδες. Άρα, σε αυτήν την περίπτωση, μιλάμε για ένα δάνειο. Το δανείστηκε αρχικά η λατινική και ακολούθως η ιταλική ενέταξε τον όρο στο λεξιλόγιό της. Βέβαια, απλοποιήθηκε ο τρόπος γραφής: το ωμέγα που είχε το “κορώνα”, στη συλλαβή “ρω” γράφτηκε πλέον με όμικρον, γιατί ωμέγα δεν υπήρχε στη λατινική. Το ζήτημα, όμως, υπήρχε στο άλφα: θα λέγαμε κοροναϊός (με “α”) ή κορονοϊός (με “ο”). Το “α”, και στα αρχαία ελληνικά (“κορώνα”) και στα λατινικά και στα ιταλικά είναι η κατάληξη, δηλαδή το μεταβλητό μέρος μιας λέξης. Άρα, δεν μπορούμε να βασιστούμε στην κατάληξη. Αντιθέτως, πρέπει να βασιστούμε στο θέμα της λέξης. Κατά συνέπεια, αποκλείουμε το άλφα. Τι χρησιμοποιούμε ως συνδετικό; Το όμικρον, που είναι το βασικότερο συνδετικό φωνήεν της γλώσσας μας. Επομένως, έχουμε: “κορον-” το πρώτο θέμα, “ο” το συνδετικό φωνήεν και “ιός” το δεύτερο συνθετικό. Άρα, η σωστή μορφή της λέξης είναι “κορονοϊός” (με όμικρον) και όχι “κοροναϊός” (με άλφα). Βέβαια, αν το δεύτερο συνθετικό άρχιζε από άλφα τότε θα επρόκειτο για διαφορετική περίπτωση. Δεν θα ήταν βολικό να πούμε, για παράδειγμα, αξιοαγάπητος, για αυτό και λέμε αξιαγάπητος. Σε αυτήν την περίπτωση, το άλφα, δηλαδή το πρώτο φωνήεν του δεύτερου συνθετικού, επιτελεί και τον ρόλο του συνδετικού, για να μην οδηγούμαστε σε χασμωδία (“ο” και “α”) - δηλαδή να μην ακούγονται πολλά φωνήεντα διαδοχικά. Καταλήγουμε, λοιπόν, στο ότι ο τύπος είναι σωστά γραμμένος “κορονοϊός” (με “ο”). Υπάρχει, όμως, και ένα ακόμη ζήτημα: αν η συλλαβή “ρο” γράφεται με ωμέγα (“ρω”) ή με όμικρον (“ρο”). Όπως είπαμε και προηγουμένως, η λέξη αυτή πήγε ως δάνειο στην ιταλική γλώσσα, αλλά επέστρεψε ξανά στην ελληνική. Από τη στιγμή που επέστρεψε, είναι αντιδάνειο. Σε αυτή την περίπτωση τίθεται ένα ερώτημα: Πώς γράφουμε τα αντιδάνεια; Σεβόμαστε την ιστορική ορθογραφία της λέξης, πριν κάνει το ταξίδι, επειδή επιστρέφει σε εμάς ή εφόσον η λέξη πήγε σε μία άλλη γλώσσα και από αυτή την γλώσσα την παίρνουμε πίσω (δεν τη σχηματίζουμε, δηλαδή, ως νέα λέξη), ακολουθούμε και εμείς τις αλλαγές που έχει υποστεί η λέξη; Υπάρχουν ορισμένοι που υποστηρίζουν ότι, αφού το “κορώνα” ήταν μία αρχαία ελληνική λέξη που γραφόταν με ωμέγα, θα πρέπει να γράψουμε και το “κορονοϊός” με ωμέγα. Άλλοι, όμως, ισχυρίζονται ότι, αφού είναι αντιδάνειο, πρέπει όλα τα αντιδάνεια να τα γράφουμε στην απλοποιημένη τους μορφή. Επομένως, δεν κρατάμε στην περίπτωση αυτή την ιστορική ορθογραφία, και κατά συνέπεια πρέπει η λέξη “κορονοϊός” να γραφεί με όμικρον. Γενικά, το ζήτημα έχει να κάνει με το αν υπάρχουν περιθώρια απλοποίησης της ορθογραφίας της γλώσσας μας και, όπως είναι φυσικό, εξαρτάται από τη θέση που παίρνει ο καθένας. Εγώ προσωπικά τα αντιδάνεια τα γράφω με την απλοποιημένη τους μορφή. Θα ήθελα, επίσης, να αναφερθώ και στον όρο “lockdown”και το πώς αυτός θα μπορούσε να αποδοθεί στα ελληνικά. Θεωρώ ότι κάθε λέξη έχει σχέση και με κάποια συμφραζόμενα. Έχει, δηλαδή, μία κοινωνική λειτουργία, έχει συσχετιστεί και συνδυαστεί με μία κοινωνική δράση και λειτουργία. Για παράδειγμα, η λέξη “εγκλεισμός” έχει συσχετιστεί περισσότερο με τη φυλακή. Συνεπώς, είναι πιο αυστηρή, πιο σκληρή, θα έλεγε κανείς σε αυτήν την περίπτωση. Πιστεύω ότι η λέξη “απαγόρευση” είναι ίσως πιο φιλική. Δεν είναι, δηλαδή, τόσο έντονη και τόσο “αστυνομοκρατούμενη”, κατά κάποιον τρόπο, ενώ παράλληλα δένει με τα περιεχόμενα, στα οποία θέλουμε να αναφερθούμε (π.χ. “απαγόρευση εξόδου” ή “απαγόρευση κυκλοφορίας”) και, επομένως, λειτουργεί καλύτερα.