Concerttoelichting
vr 12 september 2025 • 20.15 uur
PROGRAMMA
dirigent Dalia Stasevska sopraan en nyckelharpa Aphrodite Patoulidou
Anna Meredith (1978)
Nautilus (2011/2021)
Jean Sibelius (1865–1957)
Scène met kraanvogels, op. 44 nr. 2 (1906)
Luciano Berio (1925–2003)
Folk Songs voor stem en orkest (1964/1973)
• Black Is the Color (John Jacob Niles, USA)
• I Wonder as I Wander (John Jacob Niles, USA)
• Loosin yelav (Armenië)
• Rossignolet du bois (Frankrijk)
• A la femminisca (Sicilië, Italië)
• La donna ideale (Luciano Berio, Italië)
• Ballo (Luciano Berio, Italië)
• Motettu de tristura (Sardinië, Italië)
• Malurous qu’o uno fenno (Auvergne, Frankrijk)
• Lo fiolairé (Auvergne, Frankrijk)
• Azerbeidzjaans liefdeslied (Azerbeidzjan)
pauze
Aphrodite Patoulidou
Improvisatie voor stem en nyckelharpa
Jean Sibelius
Luonnotar, symfonisch gedicht op. 70 (1913)
Ottorino Respighi (1879–1936)
Pini di Roma, symfonisch gedicht (1924)
• I pini di Villa Borghese (De dennen van de Villa Borghese) – Allegretto vivace
• Pini presso una catacomba (Dennen bij een catacombe) – Lento
• I pini del Gianicolo (De dennen van de Janiculum-heuvel) – Lento
• I pini della via Appia (De dennen langs de Via Appia) – Tempo di marcia
Einde concert ca. 22.15 uur
Cover: Foto James Eades (Unsplash)
Vorige uitvoeringen door ons orkest:
Meredith Nautilus: eerste uitvoering door ons orkest
Sibelius Scène met kraanvogels: eerste uitvoering door ons orkest
Berio Folk Songs: nov 1995, mezzosopraan Caren van Oijen, dirigent Daniel Harding
Sibelius Luonnotar: mei 2019, sopraan Helena Juntunen, dirigent Jukka-Pekka Saraste
Respighi Pini di Roma: jun 2018, dirigent Yannick Nézet-Séguin
Een uur voor aanvang van het concert geeft Jan Willem van Ree een inleiding op het programma, toegang € 7,50. Kaartjes zijn aan de zaal te verkrijgen tegen pinbetaling.
Voor Vrienden is de inleiding gratis.
Ilmatar (ook bekend als Luonnotar). Schilderij (1860) van Wilhelm Ekman, coll. Finnish National Gallery, Helsinki
Rondzwerven en thuiskomen
Dit concert opent het nieuwe seizoen met een programma dat van de diepten van de zee naar de hoge hemel voert, ondertussen raakt aan de volksmuziek uit diverse werelden, en zo vele landsen genregrenzen oversteekt.
Overvliegende kraanvogels
Inktvisachtig weekdier
In Nautilus van de Schotse Anna Meredith worden meteen alle registers opengetrokken. Het werk raakt, zoals eigenlijk alle muziek van Meredith, aan vele stijlen en werelden die reiken van de hedendaagse klassieke muziek via soundtracks en elektronische muziek tot experimentele rock. Nautilus, genoemd naar het inktvisachtige weekdier met zo’n prachtige spiraalvormige schelp, ontstond in 2011 als een louter elektronische compositie. Tot dan toe had Meredith alleen akoestische werken geschreven. ‘Die verandering,’ verklaarde ze later, ‘was mijn manier om een deel van de macht over mijn schrijfkunst terug te winnen en muziek te maken waar ik de volledige controle over had. Nautilus werd geschreven als een soort oproep tot actie (voor mezelf). Voor mij is de cirkel rond nu dit stuk weer is gearrangeerd naar een orkestrale vorm.’ Die orkestrale versie werd gemaakt in 2021, in opdracht van het Finse Lahti Symphony Orchestra. De première werd gedirigeerd door Dalia Stasevska.
Na de turbulentie van Merediths diepzeemuziek betreden we met de Scène met kraanvogels een totaal andere wereld. De oorsprong van dit werk ligt in de muziek die Jean Sibelius schreef voor het toneelstuk Kuolema (‘De Dood’) van zijn zwager Arvid Järnefelt. Het eerste deel van deze toneelmuziek bewerkte de Finse componist vervolgens tot zijn beroemde Valse triste. Later voegde hij het derde en vierde deel samen tot de Scène met kraanvogels, en creëerde zo een breekbaar concertstuk van grote zeggingskracht. Staat de kraanvogel in veel culturen voor vrijheid en eeuwige jeugd, in de Finse traditie is het een symbool voor de ziel, voor de overgang tussen leven en dood. Sibelius schildert de kraanvogels hoog in de lucht met verstilde strijkers terwijl hun weemoedige roep af en toe in de klarinetten opduikt.
Staalkaart van volksliedjes
Zoals Sibelius de Finse traditie, mythologie en volksmuziek omarmde, zo vond de Italiaanse componist Luciano Berio zijn inspiratie deels in de traditie en de volksmuziek in het algemeen. Dat blijkt vooral uit de binnen zijn oeuvre vaak als atypisch ervaren Folk Songs uit 1964. In Folk Songs verzamelde Berio elf liederen uit de Verenigde Staten, Armenië, Frankrijk, Italië en Azerbeidzjan die alle hun wortels hebben in de folklore. Hij arrangeerde ze op eigen wijze voor mezzosopraan Cathy Berberian – toen nog zijn vrouw – omdat hij zich naar eigen zeggen altijd slecht op zijn gemak voelde wanneer hij volksliedjes hoorde die aan de piano begeleid werden. De volksliedjes onderwierp Berio aan een eigen ‘metrische en harmonische interpretatie’. De instrumentale begeleiding – oorspronkelijk
Parasoldennen van de Villa Borghese, Rome. Schilderij (1839) van William James Müller, coll. Metropolitan Museum of Art, New York
voor kamerensemble, later bewerkt voor groot orkest – had voor Berio een heel exacte functie: ‘ze suggereert en becommentarieert alles wat de expressieve, ofwel culturele wortels van elk lied vormt.’ Berio wilde met deze arrangementen een bijdrage leveren aan de conservering van volksliedjes. Aardig detail: La donna ideale (nr. 6) en Ballo (nr. 7) zijn geen bestaande volksliederen. Berio componeerde ze in 1947 zelf in de geest van de Italiaanse volksliedjes.
Staat de kraanvogel in veel culturen voor vrijheid en eeuwige jeugd, in de Finse traditie is het een symbool voor de ziel
Van improvisatie naar compositie
Componisten als Sibelius en Berio mogen zich hebben laten inspireren door volksliedjes, die liedjes zelf ontstonden op hun beurt weer uit improvisaties. Zulke improvisaties, niet vaak te horen in een klassiek concert, behoren tot de specialiteiten van de Griekse sopraan Aphrodite Patoulidou. Ze begeleidt zichzelf daarbij op de nyckelharpa, een oud Zweedse instrument dat verwant is aan de draailier, maar bespeeld wordt met een strijkstok. Haar improvisatie in dit programma vormt de inleiding op Luonnotar, een symfonisch gedicht van Sibelius dat zich baseert op een allegorisch scheppingsverhaal uit de Finse mythologie. Luonnotar is de Dochter van de Lucht en ze daalt af om door de aardse zeeën te zwerven. Als een storm opduikt roept ze de hulp in van Ukko, de Vader van de Hemel. Hij zendt haar een zeevogel. De eieren van het dier versplinteren en vormen uiteindelijk de hemel, zon, maan en de sterren.
Luonnotar onderscheidt zich van Sibelius’ andere symfonische gedichten omdat hij de hoofdpersoon letterlijk een stem geeft. Sibelius voltooide het werk in 1913 na een opdracht van de Finse sopraan Aino Ackté. Zij was onder de indruk van en bevreesd voor het werk. ‘Het heeft me van mijn sokken geblazen’, schreef ze aan de componist. ‘Maar tegelijkertijd ben ik bang dat ik niet aan de eisen zal voldoen, want het is waanzinnig moeilijk en mijn doorgaans zo zekere gevoel voor toonhoogte zou me in de steek kunnen laten.’ De sopraan overwon haar angst en was de solist bij de wereldpremière.
Eeuwenoude pijnbomen
Net als Berio en Sibelius laafde ook Ottorino Respighi zich aan volks- en kinderliedjes, maar hij liet zich evenzeer inspireren door barokke dansmuziek en gregoriaanse kerkzang. Veel van die invloeden komen samen in Pini di Roma. Respighi schreef dit vierdelige symfonische gedicht in 1923 als eerbetoon aan de eeuwenoude dennenbomen in de Italiaanse hoofdstad. In het eerste deel horen we kinderen dansen en spelen in het park van de Villa Borghese. Het tweede deel roept met een serene hymne de stilte op bij een onderaardse begraafplaats. Deel 3 neemt ons mee naar de Janiculum-heuvel, waar in de bomen een nachtegaal zingt. De partituur schrijft voor dat die vogelzang in de concertzaal moet klinken vanaf een grammofoonplaat, iets wat in Respighi’s tijd een novum was. In het slotdeel, dat de dennen langs de Via Appia schildert, gaan alle koperfanfareregisters open, zoals dat ook al gebeurde in het openingswerk van dit programma. De cirkel sluit zich, alsof we thuiskomen na een reeks van omzwervingen over alle wereldzeeën.
Paul Janssen
Dalia Stasevska • dirigent
Geboren: Kyiv, Oekraïne
Huidige positie: chef-dirigent Lahti Symphony Orchestra, artistiek leider International Sibelius Festival, vaste gastdirigent BBC Symphony Orchestra
Studie: viool en compositie aan het conservatorium van Tampere; viool, altviool en orkestdirectie (bij Jorma Panula en Leif Segerstam) aan de Sibelius Academie, Helsinki
Doorbraak: debuut BBC Proms 2019
Daarna: Philadelphia Orchestra, Los Angeles Philharmonic, Chicago Symphony Orchestra, Cleveland Orchestra, Boston Symphony Orchestra, Tsjechisch Philharmonisch Orkest, Deutsches Symphonie-Orchester Berlin
Prijzen: Orde van Prinses Olga derde graad (Oekraïne), BBC Music Magazine’s Personality of the Year 2023, Alfred Kordelin Prize 2022, Royal Philharmonic Society’s Conductor Award 2020
Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2025
Aphrodite Patoulidou • sopraan en nyckelharpa
Geboren: Thessaloniki, Griekenland
Studie: zang bij Angelica Cathariou (Universiteit van Macedonië in Thessaloniki), Dinah Bryant (Koninklijk Conservatorium Brussel) en Aris Argiris (Universiteit voor de Kunsten Berlijn)
Doorbraak: 2018 in het Equilibrium Young Artists Initiative van Barbara Hannigan
Daarna: optredens met Cleveland Orchestra, London Symphony Orchestra, Münchner Philharmoniker, Deutsches SymphonieOrchester Berlin, Orchestre Philharmonique de Radio France, Koninklijk Concertgebouworkest, opera in de Staatsoper Berlin, La Monnaie, Teatro Real Madrid, Greek National Opera
Veelzijdig: Aphrodite Patoulidou speelt ook gitaar en piano, was de leadzangeres van metalband Igorrr en acteerde in verschillende korte films; ze fotografeert, schildert en publiceerde een dichtbundel
Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2025
Foto: Veikko Kähkönen
Foto: Daniel Nartschick
Orkestleden Agenda
vr 26 september 2025 • 20.15 uur
zo 28 september 2025 • 14.15 uur
dirigent Lahav Shani
sopraan Elza van den Heever
alt Gerhild Romberger
tenor Daniel Behle
bas Kostas Smoriginas
koor Laurens Symfonisch
Bruckner Te Deum
Bruckner Vierde symfonie ‘Romantische’
vr 3 oktober 2025 • 20.15 uur
dirigent Luis Castillo-Briceño
orgel Cameron Carpenter
piano Ralph van Raat
Moussa A Globe Itself Infolding
Pinkham Pianoconcert ‘Nowhere and No-when’
Saint-Saëns Derde symfonie ‘Orgelsymfonie’
do 9 oktober 2025 • 20.00 (!) uur
zo 12 oktober 2025 • 14.15 uur
dirigent Tarmo Peltokoski
viool Daniel Lozakovich
Tsjaikovski Vioolconcert
Sjostakovitsj Zevende symfonie ‘Leningrad’
vr 17 oktober 2025 • 20.15 uur
zo 19 oktober 2025 • 14.15 uur
dirigent Kazuki Yamada
piano Alexandre Kantorow
Takemitsu How Slow the Wind
Saint-Saëns Vijfde pianoconcert
‘Egyptische’
Berlioz Symphonie fantastique
Music for Breakfast 1
zo 26 oktober 2025 • 10.30 uur
Dudok in het Park musici en programma zie rpho.nl
Chef-dirigent
Lahav Shani
Eredirigent
Yannick Nézet-Séguin
Vaste gastdirigent
Tarmo Peltokoski
Eerste viool
Marieke Blankestijn, concertmeester
Vlad Stanculeasa, concertmeester
Quirine Scheffers
Hed Yaron Meyerson
Saskia Otto
Arno Bons
Rachel Browne
Maria Dingjan
Marie-José Schrijner
Noëmi Bodden
Petra Visser
Sophia Torrenga
Hadewijch Hofland
Annerien Stuker
Alexandra van Beveren
Marie Duquesnoy
Giulio Greci
Tweede viool
Charlotte Potgieter
Frank de Groot
Laurens van Vliet
Elina Staphorsius
Jun Yi Dou
Bob Bruyn
Eefje Habraken
Maija Reinikainen
Babette van den Berg
Melanie Broers
Tobias Staub
Sarah Decamps
Altviool
Anne Huser
Roman Spitzer
Galahad Samson
José Moura Nunes
Kerstin Bonk
Janine Baller
Francis Saunders
Veronika Lénártová
Rosalinde Kluck
León van den Berg
Olfje van der Klein
Jan Navarro
Cello
Emanuele Silvestri
Gustaw Bafeltowski
Joanna Pachucka
Daniel Petrovitsch
Mario Rio
Eelco Beinema
Carla Schrijner
Pepijn Meeuws
Yi-Ting Fang
Killian White
Paul Stavridis
Contrabas
Matthew Midgley
Ying Lai Green
Jonathan Focquaert
Arjen Leendertz
Ricardo Neto
Javier Clemen Martínez
Fluit
Juliette Hurel
Joséphine Olech
Manon Gayet
Fluit/piccolo
Beatriz Baião
Hobo
Karel Schoofs
Anja van der Maten
Hobo/althobo
Ron Tijhuis
Klarinet
Julien Hervé
Bruno Bonansea
Alberto Sánchez García
Klarinet/ basklarinet
Romke-Jan Wijmenga
Fagot
Pieter Nuytten
Lola Descours
Marianne Prommel
Fagot/ contrafagot
Hans Wisse
Hoorn
David Fernández Alonso
Felipe Freitas
Wendy Leliveld
Richard Speetjens
Laurens Otto
Pierre Buizer
Trompet
Alex Elia
Adrián Martínez
Simon Wierenga
Jos Verspagen
Trombone
Pierre Volders
Alexander Verbeek
Remko de Jager
Bastrombone
Rommert Groenhof
Tuba
Martijn van Rijswijk
Pauken/slagwerk
Danny van de Wal
Ronald Ent
Martijn Boom
Harp
Albane Baron