Concerttoelichting
Adès en Stravinsky
vr 21 november 2025 • 20.15 uur
zo 23 november 2025 • 14.15 uur
PROGRAMMA
dirigent Bas Wiegers
piano Kirill Gerstein
Mirela Ivičević (1980)
Black Moon Lilith (2019/21) Nederlandse première
Thomas Adès (1971) Pianoconcert (2018)
• Allegrissimo
• Andante gravemente
• Allegro giojoso
pauze
Igor Stravinsky (1882-1971) Petroesjka, burleske in vier scènes (1911/1947)
• De Vastenavondkermis
• Petroesjka
• De Moor
• De Vastenavondkermis en de dood van Petroesjka
Einde concert ca. 22.15 / 16.15 uur
Vorige uitvoeringen door ons orkest: Ivičević Black Moon Lilith: eerste uitvoering door ons orkest
Adès Pianoconcert: eerste uitvoering door ons orkest
Stravinsky Petroesjka: sep 2019, dirigent Lahav Shani (tournee)
Een uur voor aanvang van het concert geeft Michel Khalifa een inleiding op het programma, toegang € 7,50.
Kaartjes zijn aan de zaal te verkrijgen tegen pinbetaling. Voor Vrienden is de inleiding gratis.
Cover: Alexander Shustov (unsplash)
Sint-Petersburg bij nacht: toneelgordijn voor Petroesjka. Ontwerp van Alexandre Benois (1911)
Astrologische kaart met de tekens van de dierenriem, aarde, zon en (zwarte) maan. Houtsnede uit de vroege 16de eeuw. Coll. The Elisha Whittlesey Fund, Metropolitan Museum of Art, New York
Duivelskunsten
In Black Moon Lilith toont Mirela Ivičević ons de demonische kanten van ons onderbewuste. Thomas Adès ontpopt zich als duivelskunstenaar in zijn razend virtuoze Pianoconcert. Igor Stravinsky’s Petroesjka vertelt over drie marionetten en een duistere poppenspeler. Een beetje sinister, volkomen onweerstaanbaar.
De maan heeft door de eeuwen heen een solide plek in de muziekgeschiedenis verworven. Anders dan de sterren en onze zon - ook favoriet bij menig componist - is de maan immer nabij en heeft een ‘gezicht’. Ze laat zich makkelijk personifiëren en fungeert in muziek al gauw als metgezel en gesprekspartner. Vaak ook heeft ze het effect van een spiegel die menselijke emoties en gedachten reflecteert of uitvergroot.
In Black Moon Lilith van de Kroatische Mirela Ivičević is de maan geen troostrijke verschijning. Sterker nog: ze schittert door afwezigheid, ‘het verst verwijderd van de aarde, op de grootste afstand van wat we weten’, zoals de componist toelicht. Het is muziek over duisternis, over het onbekende en, zeer hoorbaar, over angst. Op de achtergrond spelen de Joegoslavische oorlogen mee die haar familie beschadigde - én de vrees voor het fascisme dat ze overal in haar omgeving ziet opleven. Haar werken hebben sowieso vaak een sociaal-
politieke boodschap - niet verwonderlijk voor een componist die in Nederland bij de maatschappelijk betrokken Louis Andriessen studeerde.
Voor het nachtmerrieachtige klankbeeld van dit werk putte ze overigens niet alleen uit haar orkest-expertise. Ivičević maakt ook elektronische soundscapes die haar klankpalet aanzienlijk verrijkt hebben. En soms klinkt daarin zowaar iets hemels door; zelfs in dit donkere werk gloort licht. Want, schrijft Ivičević, ‘de dingen in ons die we vrezen zijn de dingen die ons bevrijden.’
Extremiteiten
Het Britse muziekleven, en de rest van de wereld, zou heel wat aan muziekplezier missen als Thomas Adès er niet was geweest. Sinds zijn vrolijk choquerende opera Powder her Face uit 1995 bleef hij muzikaal vuurwerk in diverse genres afsteken. Adès is een veelstijlig componist en profiteert volop van
het rijke muzikale verleden. Soms verwijst hij duidelijk naar vroegere stijlperiodes of specifieke componisten, maar altijd klinkt zijn werk origineel en pakkend - om niet te zeggen confronterend, want Adès aarzelt niet om schoonheid scherpe randjes te geven.
Zijn Pianoconcert heeft een traditionele driedelige opbouw (snel-langzaam-snel), maar daarbinnen permitteert hij zich alle vrijheden van een eenentwintigste-eeuwse componist. Virtuositeit en muzikale inhoud zijn fraai in balans. Zoals bijna al Adès’ werken heeft ook dit stuk een nerveuze ondertoon. Die is het meest voelbaar in de hoekdelen: ze klinken als fabriekshallen vol mechanieken die elk moment kunnen ontsporen, maar alle gelijktijdige processen zijn strak geregisseerd. Het middendeel is het oog van de orkaan. De pianist ontpopt zich hier als een verhalenverteller met een soms Rachmaninoff-achtig sentiment.
Door de vrijwel permanente hoogspanning
is luisteren naar dit werk een bijna fysieke ervaring, mede door de verbijsterende pianopartij. ‘En toch,’ liet Adès geruststellend weten, ‘is het niet moeilijker dan elk ander extreem moeilijk pianoconcert.’
Kleurdoos
Sprookjesballetten waren er rond 1900 genoeg, maar iets als Petroesjka had nog niemand ooit meegemaakt. Hier liet de jonge Igor Stravinsky het Parijse publiek kennismaken met een kakelbonte Russische volkskermis - precies op het juiste moment, want exotiek was op dat moment een ware rage. Stravinsky’s ontdekker, de impresario Serge Diaghilev, speelde daar handig op in. Hij had de componist in 1910 aan de wereld geïntroduceerd met het kleurrijke ballet De vuurvogel, en het succes daarvan schreeuwde om een vervolg. Stravinsky wilde iets schrijven over een pop die tot leven komt; Diaghilev zag onmiddellijk de theatrale mogelijkheden. Hij koppelde Stravinsky aan scenarioschrijver/vormgever Alexandre Benois en in 1911 was het ballet Petroesjka in productie.
Sprookjesballetten waren er rond 1900 genoeg, maar iets als Petroesjka had nog niemand ooit meegemaakt
Het verhaal is gesitueerd op een Russische Vastenavondkermis. Een fluitsolo richt de aandacht op een marionettenkraam, waarin de poppen onderling ruzie krijgen. Petroesjka is verliefd op de Danseres, maar wordt beconcurreerd door de Moor. Heeft de poppenspeler, type duistere tovenaar, de touwtjes in handen? Of ziet ook hij
machteloos toe hoe hun gekibbel uit de hand loopt? Hoe dan ook: de Moor steekt Petroesjka dood – maar diens geest keert aan het slot terug en lacht alle aanwezigen uit. Met dit scenario verschafte Benois Stravinsky een geweldige kleurdoos. Hij haalde de poppenkastfiguren uít hun kast; dansers kunnen niet zonder benen, tenslotte. Tevens introduceerde hij een magiër die de poppen tot leven wekt en liet hij het publiek op de kermis in het verhaal meespelen.
Zappen
De muziek had in 1911 een overdonderend effect. Men was gewend aan romantische balletten met vloeiende melodielijnen en sierlijke bewegingen. Zelfs in De vuurvogel kon men door alle moderniteit heen nog de smeuïg-romantische klank van Nikolaj Rimski-Korsakov herkennen, maar met Petroesjka betrad men een nieuwe klankwereld. Dat had alles met Stravinsky’s fragmentarische verteltrant te maken. Hij presenteerde de kermistaferelen zoals we tegenwoordig op onze computers met
windows werken, of zappen op tv: je switcht zonder overgang van het ene beeld naar het andere, waardoor de chaos van een volksfeest bijna tastbaar wordt. Het ritme verspringt voortdurend en vaak hoor je totaal verschillende muzikale gebeurtenissen gelijktijdig: een draaiorgeltje dat zich in het tumult mengt, twee orkestjes die door elkaar spelen. Daarmee staat de muziek dicht bij de kubistische schilderkunst van dat moment. Ook in de schilderijen en collages van Picasso en Fernand Léger zijn verschillende materialen en vormen naast, door en over elkaar gebruikt.
Al die vernieuwingen bleven niet zonder gevolg. Dit werk luidde het eind van de romantische muziek in. Bijna alle componisten van de jongere generatie werden door Petroesjka beïnvloed. De muziek drukte een stempel op de vroege albums van Frank Zappa. En zelfs nu nog grijpen sommige experimentele popbands erop terug.
Michiel Cleij
Afscheid Harke Wiersma
Dit is de laatste concertweek van onze bassist Harke Wiersma. Na 44 jaar bij het Rotterdams Philharmonisch Orkest gaat hij nu met pensioen.
Foto: Sanne Bakkes
Foto: Marco Borggreve
Bas Wiegers • dirigent
Geboren: Dussen, Noord-Brabant
Huidige positie: Associated Conductor
Münchener Kammerorchester
Studie: Conservatorium van Amsterdam, viool bij Johannes Leertouwer en Peter Brunt, orkestdirectie bij Roland Kieft; Hochschule für Musik Freiburg bij Rainer Kussmaul
Prijzen: Kersjes van de Groenekan
Vioolbeurs (1999); Kersjes van de Groenekan Dirigentenbeurs (2009)
Gastdirecties: Britten Sinfonia, Klangforum Wien, SWR Sinfonieorchester, Rundfunk
Sinfonieorchester Berlin, Ensemble Modern, Trondheim Symphony Orchestra, Nationaal Symfonieorkest van Estland, Asko/Schönberg
Ensemble, Koninklijk Concertgebouworkest; Wiener Festwochen, Prague Spring Festival, Huddersfield Contemporary Music Festival, Ruhrtriennale, November Music, Holland Festival
Muzikale partnerships: componisten als Georges Aperghis, Georg Friedrich Haas, Helmut Lachenmann, Salvatore Sciarrino, Rebecca Saunders
Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2015
Geboren: Voronezj, Rusland
Studie: Manhattan School of Music bij Solomon Mikowsky; Berklee College of Music in Boston; bij Dmitri Bashkirov in Madrid en bij Ferenc Rados in Boedapest
Prijzen: eerste prijs Arthur Rubinstein Competition (2001); Gilmore Artist Award (2010); Opus Klassik 2025
Doorbraak: 2000, in Brahms’ Eerste pianoconcert met David Zinman en het Tonhalle-Orchester Zürich
Daarna: Los Angeles Philharmonic, Boston Symphony Orchestra, Philadelphia Orchestra, Cleveland Orchestra, New York Philharmonic, London Philharmonic, Berliner Philharmoniker, Münchener Philharmoniker, Staatskapelle Dresden, Chamber Orchestra of Europe, Koninklijk Concertgebouworkest
Premières: composities van Thomas Adès, Timothy Andres, Chick Corea, Alexander Goehr, Oliver Knussen, Brad Mehldau
Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2007
Yuja Wang • piano
Foto: Marco Borggreve
Agenda
do 27 november 2025 • 20.15 uur
dirigent Lahav Shani
piano Martha Argerich
Wagenaar Ouverture Cyrano de Bergerac
Schumann Pianoconcert
Brahms Tweede symfonie
vr 28 november 2025 • 20.15 uur
dirigent Lahav Shani
viool Patricia Kopatchinskaja
Sjostakovitsj Eerste vioolconcert
Brahms Tweede symfonie
Proms: Nutcracker & Company
za 13 december 2025 • 20.30 uur
dirigent Aziz Shokhakimov
viool Maria Milstein
Glinka Ouverture Ruslan en Ludmilla
Tsjaikovski Notenkraker: suite
Tsjaikovski Serenade mélancolique
Chatsjatoerjan Maskerade: suite
Music for Breakfast 2
zo 14 december 2025 • 10.30 uur
RDM Kantine
musici en programma zie rpho.nl
vr 19 december 2025 • 20.15 uur
dirigent Jan Willem de Vriend
oboe d’amore Karel Schoofs
Bach Sinfonia uit Cantate nr. 174
Bach Derde orkestsuite
Bach Concert voor oboe d’amore in A Mozart Adagio en Fuga
Mozart Symfonie nr. 35 ‘Haffner’
za 20 december 2025 • 20.15 uur
zo 21 december 2025 • 14.15 uur
dirigent Eduardo Strausser
vocaal ensemble King’s Singers
Kerstprogramma
Chef-dirigent
Lahav Shani
Eredirigent
Orkestleden
Yannick Nézet-Séguin
Vaste gastdirigent
Tarmo Peltokoski
Eerste viool
Marieke Blankestijn, concertmeester
Vlad Stanculeasa, concertmeester
Quirine Scheffers
Hed Yaron Meyerson
Saskia Otto
Arno Bons
Rachel Browne
Maria Dingjan
Marie-José Schrijner
Noëmi Bodden
Petra Visser
Sophia Torrenga
Hadewijch Hofland
Annerien Stuker
Alexandra van Beveren
Marie Duquesnoy
Tweede viool
Charlotte Potgieter
Frank de Groot
Laurens van Vliet
Elina Staphorsius
Jun Yi Dou
Bob Bruyn
Eefje Habraken
Maija Reinikainen
Babette van den Berg
Melanie Broers
Tobias Staub
Sarah Decamps
Altviool
Anne Huser
Roman Spitzer
Galahad Samson
José Moura Nunes
Kerstin Bonk
Janine Baller
Francis Saunders
Veronika Lénártová
Rosalinde Kluck
León van den Berg
Olfje van der Klein
Jan Navarro
Cello
Emanuele Silvestri
Gustaw Bafeltowski
Joanna Pachucka
Daniel Petrovitsch
Mario Rio
Eelco Beinema
Carla Schrijner
Pepijn Meeuws
Yi-Ting Fang
Killian White
Paul Stavridis
Contrabas
Matthew Midgley
Ying Lai Green
Jonathan Focquaert
Arjen Leendertz
Ricardo Neto
Javier Clemen Martínez
Fluit
Juliette Hurel
Joséphine Olech
Manon Gayet
Fluit/piccolo
Beatriz Baião
Hobo
Karel Schoofs
Anja van der Maten
Hobo/althobo
Ron Tijhuis
Klarinet
Julien Hervé
Bruno Bonansea
Alberto Sánchez García
Klarinet/ basklarinet
Romke-Jan Wijmenga
Fagot
Pieter Nuytten
Lola Descours
Marianne Prommel
Fagot/ contrafagot
Hans Wisse
Hoorn
David Fernández Alonso
Felipe Freitas
Wendy Leliveld
Richard Speetjens
Laurens Otto
Pierre Buizer
Trompet
Alex Elia
Adrián Martínez
Simon Wierenga
Jos Verspagen
Trombone
Pierre Volders
Alexander Verbeek
Remko de Jager
Bastrombone
Rommert Groenhof
Tuba
Martijn van Rijswijk
Pauken/slagwerk
Danny van de Wal
Ronald Ent
Martijn Boom
Harp
Albane Baron