Concerttoelichting
Sjostakovitsj’ Leningrad
do 9 oktober 2025 • 20.00 uur
zo 12 oktober 2025 • 14.15 uur
PROGRAMMA
dirigent Tarmo Peltokoski
viool Daniel Lozakovich
Pjotr Iljitsj Tsjaikovski (1840-1893)
Vioolconcert in D, op. 35 (1878)
• Allegro moderato
• Canzonetta: Andante
• Finale: Allegro vivacissimo pauze
Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975)
Symfonie nr. 7 in C, ‘Leningrad’ (1941)
• Allegretto
• Moderato (poco allegretto)
• Adagio
• Allegro non troppo
Einde concert ca. 22.45 uur / 16.15 uur
Cover: Duitse stafkaart (1941) met ingetekende stellingen rond Leningrad. Foto fjm44.com
De Nevski Prospekt in Leningrad tijdens de belegering. Foto Boris Koedojarov (1942), coll. RIA Novosti archief
Vorige uitvoeringen door ons orkest: Tsjaikovski Vioolconcert: jun 2023, viool Akiko Suwanai, dirigent Lahav Shani (tournee) Sjostakovitsj Symfonie nr. 7: apr 2013, dirigent Yannick Nézet-Séguin
Een uur voor aanvang van het concert geeft Ronald Ent een inleiding op het programma, toegang € 7,50. Kaartjes zijn aan de zaal te verkrijgen tegen pinbetaling. Voor Vrienden is de inleiding gratis.
Crisismanagement
Tsjaikovski’s Vioolconcert ontstond in de nasleep van een mislukt huwelijk. Sjostakovitsj voltooide zijn Zevende symfonie tijdens de uitputtende belegering van zijn thuisstad Leningrad. Het ligt voor de hand om die twee composities te zien als kronieken van doorstane beproevingen, maar misschien is dat een te simpele kijk op de zaken.
Nieuwe inspiratie
Pjotr Tsjaikovski wordt vaak afgeschilderd als een door heftige emoties voortgedreven componist. Inderdaad is zijn oeuvre gekleurd door zijn turbulente gevoelsleven; aangeboren onzekerheid en frustraties over zijn homoseksualiteit lieten onmiskenbare sporen na. Maar ondertussen was hij wél in de eerste plaats een groot vakman bij wie zelfexpressie nooit ten koste ging van degelijkheid. Precies daardoor kon zijn Vioolconcert zo’n tijdloos meesterwerk worden. Het ontstond in 1878, kort na de diepste crisis van zijn leven; daarvan hoor je weinig terug. Een jaar eerder had Tsjaikovski zijn impulsieve huwelijk met een leerlinge moeten bekopen met een zenuwinzinking, waarop hij maandenlang door Europa rondzwierf. In het Vioolconcert treurt hij niet, maar omarmt hij het enorme melodische talent waarop hij altijd kon terugvallen. Er waren dan ook de nodige lichtpunten. Ten eerste kon hij sinds kort rekenen op financiële steun van de rijke weduwe Nadezjda von Meck. Inspirerend was ook de vriendschap met de
vijftien jaar jongere violist Iosif Kotek, die de nog altijd miezerende componist tijdens diens verblijf aan het Meer van Genève een verrassingsbezoek had gebracht. Bij die gelegenheid had Kotek hem de gloednieuwe Symphonie espagnole van Édouard Lalo voorgespeeld, een vioolconcert dat in die tijd furore maakte op de Europese concertpodia. Meteen sloeg er een vonk over: Tsjaikovski raakte geïnspireerd door Kotek – en door Lalo’s ‘frisheid, pikante ritmes en prachtig geharmoniseerde melodieën’ (zoals hij aan Von Meck schreef). Binnen een maand voltooide hij zijn eigen Vioolconcert.
Stinkende muziek?
De zonnige stemming van dit werk staat haaks op de toon van Tsjaikovski’s droefgeestige brieven uit de voorafgaande maanden, alsof hij in één keer al het zuur over zijn noodlottige huwelijk had ingeslikt. Weliswaar druipt het middendeel van melancholie, maar zulke passages trof je ook al in zijn eerdere composities aan; weemoed behoorde tot Tsjaikovski’s muzikale DNA. En juist dat
Andante heeft een warme Italiaanse gloed; tijdens zijn omzwervingen door Zuid-Europa had Tsjaikovski heel wat volksdeuntjes opgevangen. Het slotdeel bruist weer van vitaliteit, mede door de onversneden Russische volksdans-echo’s. Blijkbaar was de componist klaar voor de thuisreis.
Al met al kun je over dit concert precies hetzelfde zeggen als wat Tsjaikovski over Lalo en diens Symphonie had geschreven: ‘Hij streeft niet naar diepgang, maar hij vermijdt routine en experimenteert met de vorm. Het
gaat hem meer om muzikale schoonheid dan om het in stand houden van tradities, zoals de Duitsers plegen te doen.’
Inmiddels behoort dit Vioolconcert tot de top van het vioolrepertoire, maar gek genoeg werd het bij de première stevig afgekraakt.
Vooral de ongezouten mening van de Weense criticus Eduard Hanslick (‘Tsjaikovski’s Vioolconcert brengt ons voor het eerst op de huiveringwekkende gedachte dat er wel eens muziekstukken zouden kunnen zijn die je hoort stinken’) bleef rondzingen. Iosif Kotek,
Iosif Kotek en Pjotr Iljitsj Tsjaikovski in 1877. Foto Studio Nikolai Borisov, Moskou
die Tsjaikovski rijkelijk had geadviseerd over de solopartij, durfde het stuk vervolgens niet op zijn repertoire te nemen. Dat was het einde van hun vriendschap.
Kanonnenvlees
Van Tsjaikovski’s romantische Rusland was niets meer over toen Dmitri Sjostakovitsj zijn Zevende symfonie schreef. Het stuk ontstond grotendeels in 1941, onder bizarre omstandigheden. Duitsland belegerde Leningrad en tienduizenden Russen waren door Stalin als kanonnenvlees naar het front gestuurd. Maar de mobilisatie bleef Sjostakovitsj bespaard: hij kreeg de opdracht om het Russische moreel via radiouitzendingen hoog te houden met muziek. De eerste drie delen schreef hij terwijl de kogels hem bijna letterlijk om de oren vlogen, de Finale voltooide hij na evacuatie uit de frontlinie.
De eerste drie delen schreef
Sjostakovitsj terwijl de kogels hem bijna letterlijk om de oren vlogen
Het werd Sjostakovitsj’ spectaculairste, maar ook meest verguisde symfonie. Voor het Russische volk was het een aangrijpend symbool van verzet, voor de autoriteiten perfecte buitenlandse propaganda. Nadat het werk op microfilm naar het Westen was gesmokkeld maakte het ook daar heel wat los, maar niet enkel enthousiasme. Diverse critici betichtten Sjostakovitsj van sensatiezucht (‘muziek bij een goedkope oorlogsfilm’, schreef een recensent) en de aanzwellende mars in het begindeel werd een slappe imitatie van Ravels Boléro genoemd. Hun
meningen lieten de componist koud. ‘Dit is zoals ik oorlog ervaar’, riposteerde hij.
Strijd tegen het fascisme
Zo bezien lijkt de Zevende precies te leveren wat je van oorlogsmuziek verwacht. Ook Sjostakovitsj’ eigen toelichting bij de première was voorspelbaar: na het tumultueuze begin was deel twee ‘een lyrische adempauze, vol prettige herinneringen aan voorbije tijden’ en deel drie een uiting van ‘levenslust en aanbidding van de natuur’. Het slotdeel vertolkte ‘het ideaal van een prachtige toekomst waarin de vijand verslagen is’. In zijn geheel symboliseerde het werk ‘onze strijd tegen het fascisme’. Maar zoals in veel van zijn symfonieën speelt ook hier Sjostakovitsj’ karakteristieke dubbelzinnigheid mee. Decennia later lichtten een aantal van zijn intieme vrienden een tip van de sluier op: de componist had hen toevertrouwd dat hij met dit werk niet alleen de nazi’s wilde aanklagen, maar elke vorm van onderdrukking en terreur - inclusief het schrikbewind dat Stalin in eigen land voerde. En Sjostakovitsj’ publieke verklaring dat het begindeel de oprukkende legers weergaf, bleek makkelijk te ontkrachten; het was al geschreven vóórdat de Duitsers Rusland binnenvielen. Boeiend detectivewerk op dit vlak leverde Sjostakovitsj-expert Ian MacDonald. Hij ontdekte in het marsthema een reeks van zes dalende noten, die aanvankelijk enigszins doet denken aan het omstreden Deutschlandlied (‘Deutschland über alles’), maar die, wanneer de episode in een nieuwe toonsoort haar climax bereikt, opeens het Noodlotsthema uit Tsjaikovski’s Vijfde symfonie blijkt te citeren. Daar moet Sjostakovitsj haast wel iets mee bedoeld hebben. Maar wat precies?
Michiel Cleij
Tarmo Peltokoski • vaste
gastdirigent
Geboren: Vaasa, Finland
Huidige positie: chef-dirigent van het Lets Nationaal Symfonieorkest, vaste gastdirigent van de Deutsche Kammerphilharmonie Bremen, aankomend chef-dirigent Orchestre National du Capitole de Toulouse, aankomend chef-dirigent Hong Kong Philharmonic Orchestra
Studie: piano aan het Kuula-college (Vaasa) en de Sibelius-Academie (Helsinki), orkestdirectie bij Jorma Panula, Sakari Oramo, Hannu Lintu en Jukka-Pekka Saraste
Doorbraak: 2022: benoemingen in Bremen, Riga, Rotterdam en Toulouse
Sindsdien: debuten bij Hong Kong
Philharmonic, Toronto Symphony Orchestra, RSO Berlin, Konzerthaus Orchester Berlin, Deutsches Symphonie-Orchester Berlin, SWR Symphonieorchester, Göteborgs Symfoniker, Swedish Radio Symphony Orchestra, Orchestra dell’Accademia Nazionale di Santa Cecilia, Los Angeles Philharmonic Orchestra
Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2022
Geboren: Stockholm, Zweden
Studie: eerste vioollessen op zevenjarige leeftijd, vioolstudie aan de Hochschule für Musik Karlsruhe bij Josef Rissin en in Genève bij Eduard Wulfson
Doorbraak: 2016: winnaar van het Vladimir Spivakov Internationale Vioolconcours, platencontract met Deutsche Grammophon
Daarna: optredens met Chicago Symphony, Cleveland, Pittsburgh Symphony, Philadelphia, Boston Symphony, Los Angeles Philharmonic, BBC Symphony (BBC Proms), City of Birmingham Symphony, Budapest Festival, Royal Stockholm Philharmonic, Seoul Philharmonic
Prijzen: Festival of Nations Young Artist of the Year 2017, Premio Batuta (Mexico), Excelentia Prize (Spanje)
Instrument: ‘ex-Sancy’ Stradivarius (1713), in bruikleen van Moët Hennessy Louis Vuitton
Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2025
Foto: Eduardus Lee
Daniel Lozakovich • viool
Foto: Mezzo
Agenda
vr 17 oktober 2025 • 20.15 uur
zo 19 oktober 2025 • 14.15 uur
dirigent Kazuki Yamada
piano Alexandre Kantorow
Takemitsu How Slow the Wind
Saint-Saëns Vijfde pianoconcert
‘Egyptische’
Berlioz Symphonie fantastique
Music for Breakfast 1
zo 26 oktober 2025 • 10.30 uur
Dudok in het Park musici en programma zie rpho.nl
do 30 oktober 2025 • 20.15 uur
vr 31 oktober 2025 • 20.15 uur
dirigent Robin Ticciati
piano Yuja Wang
Haydn Chaos uit Die Schöpfung
Ligeti Pianoconcert
Mahler Vijfde symfonie
Harry Potter in Concert, deel 1
zo 12 november 2025 • 19.30 uur
do 13 november 2025 • 19.30 uur
vr 14 november 2025 • 19.30 uur
za 15 november 2025 • 19.30 uur
zo 16 november 2025 • 13.30 uur
dirigent Justin Freer
Williams Harry Potter and the Philosopher’s Stone
Sint Sing Along (3+)
wo 19 november 2025 • 13.30 en 16.00 uur - de Doelen
dirigent & arrangeur Ronald Ent
Sinterklaas Sinterklaas
Stip en Stippel Rik van der Loos en Maaike Wijntje
koor Kanariepieten koor van Jeugdtheater Hofplein
script en regie Peter Speijer
Chef-dirigent
Lahav Shani
Eredirigent
