िवपु दपालः
सामािवशेभेदने ििवधः अथ ः। लादेश एकािदसंािवशेषः, मातरकारकधाथ िवशेषः इेत े लडादीनां सामााथाः। सवष ु लकारेष ु कतृक एतेषाम ् अथानां िवमानात ् साधारणाथ ेन पिरगयते। पर ु वतमानम ् इित अथ ः असाधारणः। यतो िह के वलं लट ्-लकारे िवमानात।् तात म् कता ् ना ु वतमानिमित िवशेाथ ूाह। सामााथ म अ
अऽ िनष ः
िनषऽयमऽ– लट ्-लकार वतमानम ् अथ ः भवित। न के वलं वतमानमथ भवित, अिप त ु लटः एकािदसंा, कृ ितः, फलाथ भवित।
शाबोधः
च ैऽः तडुलं पचित इित लट ्-लकारे वाूयोगः। च ैऽ स ु तडुल अम ् पच ् ित इेतािन षड ् पदािन सि। अऽ तडुलपदेन तडुलपदाथपिितः। ितीयया कमतापफलोपिितः। तऽ कम े तडुलपदाथ वृिसेन अयः भवित। तेन तडुलवृिकमिमित बोधः। पच-धातनु ा पाकोपिितः। पाको नाम िविनकूु लापारः। तऽ पाके अनकूु लसेन ताशकमताया अयः भवित। तेन तडुलवृिकमतानकूु लपाक इित बोधः। लडथ वतमानकालः, कृ ितः, एकसंा च इित। तऽ वतमानकाल कृ तौ ु अवेसेनायो भवित। पन कृ तौ ापार अनकूु लसेन ् ैऽपदाथपिितः जायते। कृ ते आौयसेन अयः भवित। च ैऽपदात च च ैऽे अयः भवित। एकसंाया अिप च ैऽे अयो भवित। तेन तडुलवृिकमतानकूु लपाकानकूु लवतमानकािलककृ ाौयः एकवान ् च ैऽ इित शाबोधः।
िलट ्-लकारः
रामः वनं जगाम इऽ िलट ्-लकार ूयोगः वतत।े िललकार कोऽथ ः इित िजासायां समाधे मकता जयकृ शमा– “िलटः वुः परोम, ् अतीत”2 इित। अथात ् िलटः वुः परोम, ् अतीताथ ः भवित। एव जयकृ मतिमदं पािणिनसतमेव िवते। तऽ ूमाणं 2
शाथ सारमरी, पृ.– ६५॥ 72