Pthunie november

Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit jaargang 8 | nummer 3 | november 2014

Afscheid van Akke van der Kooi Geestelijke verzorging: ‘er zijn’ is niet meer genoeg Benno van den Toren:

‘De waarheidsvraag mag op tafel’

Bachelor Theologie Voorlichtingsdagen Amsterdam en Groningen!

Open dagen

Ben je ervan overtuigd dat er meer in de wereld is dan wat je ziet?

2014 7 November Groningen 8 November Amsterdam

2015

Stel je vragen over het geloof en wil je samen met anderen antwoorden zoeken?

30 Januari Groningen 7 Februari Amsterdam

Wil je weten wat mensen geloven en welke betekenis dat heeft voor hun leven?

Protestantse Theologische Universiteit Amsterdam Groningen

Meer informatie en inschrijving: www.pthu.nl

‘Laten zien dat ons werk onveranderd relevant is’ Verandering Een levendige organisatie als de PThU is voortdurend in verandering. We staan immers midden in de samenleving met zijn steeds weer nieuwe vragen en uitdagingen. In dit nummer staan we stil bij het afscheid van een boegbeeld van de Kamper opleiding, Akke van der Kooi. In het interview met haar is tegelijkertijd goed te zien hoezeer onze theologische opleiding in de loop der jaren is veranderd. Van de nieuwe medewerkers komt Benno van den Toren aan het woord. Hij geeft sprekende voorbeelden van weer een ander soort verandering, namelijk de verschuiving van westers- naar wereldchristendom. Er is in ons land momenteel een heftig debat gaande over de zorg. Er verandert veel, maar is dat ook allemaal ten goede? Onze nieuwbakken hoogleraar geestelijke zorg Martin Walton en ook Frits de Lange openen nieuwe perspectieven op dit vraagstuk.

Op het terrein van de theologische opleidingen in Nederland is de laatste jaren veel veranderd. Daar kunnen we als PThU van meespreken. We gaan ervan uit dat met onze verhuizing naar Amsterdam en Groningen en in de goede samenwerking met de PKN voor ons een langdurige en stabiele situatie is ontstaan. Maar wat is hier zeker? De KNAW heeft een Verkenningscommissie Theologie en Religiestudies ingesteld om ‘de positie van onderzoek en onderwijs op deze wetenschapsterreinen in kaart brengen en op grond daarvan aanbevelingen doen om beide gebieden te versterken.’

Dat klinkt na alles wat er in de laatste jaren gebeurd is toch wel een beetje onheilspellend. De in dit nummer van PThUnie beschreven ervaringen van onze Groninger collega prof. Kocku von Stuckrad stellen ons niet bepaald gerust. Het beste wat we kunnen doen is laten zien dat ons werk onveranderd relevant is en wordt uitgevoerd door enthousiaste onderzoekers en docenten.

Moge dat uit dit nummer weer duidelijk worden.

Klaas Spronk, hoofdredacteur

PThUnie 3

inhoud jaargang 8 | nummer 3 | november 2014

‘Na één college was ik verkocht.

Het moest dogmatiek worden’ Akke van der Kooi

8 ‘In een land waar de vloek als kentekencombinatie niet uitgegeven wordt, hoeven we dat als theologen niet alsnog te doen’

25

06 Publicaties & promoties 09 Tegenwoordige tijd 10 In gesprek met Akke van der Kooi 14 Enkeltje Groningen - Amsterdam 15 De stelling: Herman Noordegraaf 16 Nieuws 17 Interview Benno van de Toren 20 Dagboek uit Zuid Afrika 23 Geestelijke Verzorging: het debat 25 Voltooid verleden tijd 26 De permanente predikant 31 Agenda 32 Openbaring

4 PThUnie

17

20 10

&colofon

15

PThUnie is een magazine dat drie keer per jaar verschijnt. Het blad is met name bedoeld voor predikanten in de PKN en het wordt ook toegezonden aan studenten, medewerkers en relaties van de Protestantse Theologische Universiteit (PThU).

Het magazine wordt uitgegeven door de PThU. Redactie Jodien van Ark, Theo Boer, Caspar Dullemond (eindredacteur), Henk de Roest, Elsbeth Romeijn (adviseur), Klaas Spronk (hoofdredacteur). Redactieadres Postbus 7161, 1007 MC, Amsterdam, 088 3371 866, pthunie@pthu.nl Vormgeving Venessa Oudhoff Realisatie www.borrias.nl Fotografie Beeldbalie, Brian Elings, Freddy Schinkel, Jaap van Werkhoven, ISSN-nummer 1876-9233.

PThUnie 5

In Order to Serve. An Ecumenical Introduction to Church Polity.

Leo J. Koffeman,Zürich: LIT-Verlag 2014,

Protestants Church Polity in Changing Contexts. Deel I: Ecclesial and Historical Contributions. Deel II: Case Studies.

288 pp., € 29,90

Deel I: Allan J. Janssen en Leo J. Koffeman (red.), Zürich: LIT-Verlag 2014, 216 pp., € 29,90.

Gedurende de afgelopen tien jaar heeft Leo Koffeman, hoogleraar kerkrecht en oecumene, verbonden aan de PThU en aan de universiteiten van Stellenbosch en Pretoria, zich in zijn onderzoek geconcentreerd op de theologische verbinding tussen oecumene en kerkrecht. In de Wereldraad van Kerken en andere oecumenische organen wordt gezocht naar wat we over de grenzen van traditioneel gescheiden kerken heen samen kunnen zeggen over wat ‘kerk’ is. Daarin lijken kerken naar elkaar toe te groeien. Maar op kerkrechtelijk gebied lijkt dat weinig effect te sorteren: het gescheiden leven lijkt sterker dan de meer en meer gezamenlijk beleden leer. In dit boek wordt geprobeerd de weg te banen voor een goed gesprek over de praktijk, vanuit een doordenking van de ‘dromen’ die kerken samen delen.

6 PThUnie

Deel II: Leo J. Koffeman en Johannes Smit (red.), Zürich: LIT-Verlag 2014, 248 pp., € 29,90.

De Dordtsche Kerkorde heeft niet alleen in Nederland zijn sporen nagelaten binnen een aantal kerken in de gereformeerde traditie. Zij werd ook doorgevoerd in onder meer Noord-Amerika, Zuid-Afrika en Indonesië. In november 2011 werd – in Utrecht – voor het eerst een internationale theologische conferentie gehouden van deskundigen op het gebied van het kerkrecht.

Kernvraag: wat gebeurt er als de in Nederland gewortelde kerkrechtelijke traditie via zending en emigratie tot bloei komt in heel andere contexten?

En wat betekenen de snelle culturele veranderingen voor het kerkrecht in Nederland zelf ? In deze twee delen is een aantal van de bijdragen aan de conferentie van Utrecht bijeengebracht: zij leveren soms verrassende inzichten op in overeenkomsten en verschillen tussen heel diverse contexten. Leo Koffeman is hoogleraar kerkrecht en oecumene, verbonden aan de PThU en aan de universiteiten van Stellenbosch en Pretoria (Zuid-Afrika). Prof.

Allan Janssen doceert in New Brunswick (USA), prof. Johannes Smit in Potchefstroom (ZuidAfrika). In maart 2014 vond inmiddels een tweede internationale kerkrechtconferentie plaats, in Pretoria.

L. Juliana Claassens en Klaas Spronk (red), Fragile Dignity: Intercontextual Conversations on Scriptures, Family, and Violence (Semeia Studies 72).

Het Evangelisch Werkverband: balanceren in de kerk Promotie Wilbert van Iperen (26 juni 2014)

Atlanta: SBL 2013, 338 pp.

In een langlopende samenwerking met de universiteit van Stellenbosch bestuderen onderzoekers van verschillende disciplines binnen de PThU de vele aspecten van het begrip ‘menselijke waardigheid’. In dit boek is dit toegespitst op de problematiek van de bedreigde menselijke waardigheid in de ogenschijnlijk veilige situatie van familie en gezin. De menselijke waardigheid wordt meer bedreigd dan we vaak denken en op andere plaatsen dan we vermoeden.

Wie dan inzoomt op wat waardigheid in concrete situaties betekent, ontdekt dat het begrip ‘waardigheid’ zelf een complex en ook een kwetsbaar concept is. De bijdragen laten de meerwaarde zien van samenwerking met mensen uit een andere culturele context: wanneer we kijken met de ogen van een ander kunnen we ook beter kritisch kijken naar onze eigen situatie. Een bundel die de goede interdisciplinaire samenwerking binnen de PThU uitstekend illustreert!

Fragile Dignity

Human dignity insists that every human deserves respect and a safe place to live.

For many, this is not a reality. The essays collected here analyze the background of this problem in contemporary family life and society at large, with special emphasis on the role of women and on the Bible as a source of inspiration and transformation. The collection is the product of a six-year conversation on family, violence, and human dignity between the Protestant Theological University in Kampen, The Netherlands, and the Faculty of Theology at Stellenbosch University, South Africa, a North-South dialogue that included annual conferences, a series of responsive letters, and additional external responses.

The contributors are Cheryl B. Anderson, Hendrik Bosman, Gerrit Brand, Athalya Brenner, L. Juliana Claassens, Dorothea Erbele-Küster, Leo J. Koffeman, Frits de Lange, Monica Jyotsna Melanchthon, Magda Misset-van de Weg, Beverly Eileen Mitchell, Anne-Claire Mulder, Ian Nell, Mary-Anne Plaatjiesvan Huffel, Jeremy Punt, Petruschka Schaafsma, D. Xolile Simon, Lee-Ann J. Simon, Gé Speelman, Klaas Spronk, Ciska Stark, Elsa Tamez, Charlene van der Walt, Robert Vosloo, and Yusef Waghid.

Klaas Spronk is Professor of Old Testament at the Protestant Theological University in Amsterdam. He has published articles on Ugaritic literature and biblical theology, with special attention to the problems of religion and violence. He is the co-editor of Images of Enmity and Hope: The Transformative Power of Religion in Conflicts (LIT Verlag).

Cover design by Lindsay Lingo, The Project Company

Society of Biblical Literature

Claassens/Spronk

L. Juliana Claassens is Associate Professor of Old Testament in the Faculty of Theology at Stellenbosch University. Her research and teaching interests include gender and the Bible, theological approaches to the Bible, and postcolonial biblical interpretation. She is the author of Mourner, Mother, Midwife: Reimagining God’s Liberating Presence (Westminster John Knox) and co-editor of Sacred Selves: Essays on Gender, Popular Culture and Religion (Griffel) and Inclusion Matters: Essays on Theology, Disability and Human Dignity (SunMedia).

Het Evangelisch Werkverband (EW) trad in 1995 naar buiten met een Evangelisch Manifest. De leiding van de beweging sprak haar zorg uit over de toestand van de protestantse kerken, die jaarlijks vele leden verloor. Het EW stelde hier een geestelijke vernieuwing van de kerk tegenover - een oproep die niet alleen weerklank vindt, maar ook weerstand oproept. In zijn dissertatie Balanceren in de kerk. Onderzoek naar presentie, profilering en receptie van het Evangelisch Werkverband binnen de Protestantse Kerk in Nederland, 1995-2010 beschrijft Wilbert van Iperen de presentie en de profilering van het Evangelisch Werkverband binnen de Protestantse Kerk in Nederland. Van Iperen verdedigde zijn dissertatie op 26 juni in Groningen.

Op grond van een analyse van een tweetal manifesten (uit 1995 en 2010) formuleert hij een frame: hoe ziet men als beweging de kerk en welke plaats wil men daarbinnen innemen? Leidend in het onderzoek is de vraag welke dynamiek als gevolg van de presentie, profilering en receptie van de beweging te onderscheiden is. Twee begrippen tekenen de spanningsvolle dynamiek: de loyaliteit van de beweging aan de kerk enerzijds en de exclusieve positie die men als beweging inneemt binnen de kerk anderzijds. Wilbert van Iperen (1970) studeerde aan de HEAO en daarna theologie aan de Universiteit van Utrecht. Sinds 2005 is hij als gemeentepredikant verbonden aan de Protestantse gemeente te Barneveld. Daarvoor was hij predikant te Ommeren.

PThUnie 7

Publicaties &promoties Davids dubbelzinnige reactie op de dood van zijn zoon

Het ‘protestants nationalisme’ van Arthur Bonus

Promotie Byung-Duck Park (3 juli 2014)

Promotie Christopher König (25 september)

Het verhaal van de merkwaardige houding van David tijdens de ziekte en vooral na het overlijden van zijn eerstgeboren zoon met Batseba (2 Samuel 12:16-23) is op heel verschillende manieren geïnterpreteerd. In zijn dissertatie Praise, Apathy, or Doubt: The Narrative Intention of 2 Samuel 12:16-23 geeft Byung-Duck Park een overzicht van deze interpretaties en daarnaast ook ook inzicht in de manier van argumenteren en soms ook in het gebrek aan deugdelijke argumentatie. Park verdedigde zijn dissertatie op 3 juli in Amsterdam. Zijn promotores waren prof.dr. Klaas Spronk (PThU) en dr.

Eveline van Staalduine-Sulman (VU).

Arthur Bonus (1864-1941) was predikant en auteur, in het spanningsveld tussen cultuurprotestantisme en ‘völkisch’ nationalisme in het wilhelminische keizerrijk. Met zijn pleidooi voor ‘germanisering van het christendom’ behoorde Bonus tot de theologen die in de tijd voorafgaand aan de Eerste Wereldoorlog nationalistische ideeën aanvaardbaar hielpen maken voor het protestantisme. Dat stelt Christopher König in zijn proefschrift “Germanisierung des Christentums”. Arthur Bonus im Spannungsfeld von Kulturprotestantismus und völkischer Bewegung im wilhelminischen Kaiserreich, waarmee hij op 25 september promoveerde in Groningen.

De linguïstische benadering zoals die is ontwikkeld door Eep Talstra, is de basis voor een literaire analyse.

Daarbij leest men dit verhaal in het kader van het bredere verband van de andere verhalen waarin David reageert op de dood van een zoon. Dit leidt o.a. tot de conclusie dat in 2 Samuel 12:16-23 de reactie van David bewust dubbelzinnig wordt beschreven. Het is een eerste aanzet van een verhaallijn die uitloopt op de climax in het verhaal van de dood van Absalom.

Byung-Duck Park werd geboren op 19 februari 1968 in Seoul (Zuid-Korea). Hij studeerde theologie aan de Chongshin Universiteit en Dallas Theological Seminary (USA). Hij werkte zes jaar als predikant in de Namseoul kerk in Seoul.

De dissertatie is een case study met betrekking tot de verhouding tussen moderne tijd, natie en religie.

König onderzocht op basis van Bonus’ omvangrijke en eerder slechts summier bestudeerde nalatenschap de verbinding van cultuur-protestantisme, cultuurkritiek en de nationalisme in de Duitse burgerij van rond de eeuwwisseling. Hij schetste een nationale ‘toekomstpolitiek’, waarin imperialisme en politieke hervorming hand in hand gaan. In dit kader kwam Bonus tot een polemisch geformuleerde kerk- en theologiekritiek. Hij beoogde met dat alles een nationale cultuur en een ‘Duits geloof ’.

Christopher König (1975) studeerde theologie aan de universiteiten van Bonn en Praag. Daarna was hij werkzaam als AIO aan de PThU (toen nog in Kampen) en als vicaris en predikant in Bonn en Trier. Sinds 2013 is hij verbonden aan de opleiding van docenten godsdienstonderwijs in Trier.

8 PThUnie

Tegenwoordige column tijd Frits de Lange Een ander verhaal over dementie Ik heb zelf niemand met dementie in mijn directe familie. Maar in mijn naaste omgeving is het schering en inslag. Het zal de leeftijd wel zijn: veel generatiegenoten hebben hoogbejaarde ouders, en naarmate je ouder wordt neemt de kans op dementie exponentieel toe.

Zullen we ooit Alzheimer de baas worden? Tot zolang moeten we er mee leren leven. Dat vraagt om geld, zorg, creativiteit, geduld en veel liefde. En dat vraagt om een ander verhaal. Het dominante verhaal over dementie is dat als je het krijgt, je alles verliest wat je hebt: je verstand, je geheugen, je zelfstandigheid, je vermogen om te communiceren. Je hoofd geeft het op.

Voor een modern mens is dat het ergste wat je kan overkomen. Wij zijn autonoom. Wij zijn ons brein. John Swinton, hoogleraar praktische theologie in Aberdeen, vertelt een ander verhaal. Hij weet van de hoed en de rand, hij heeft als verpleegkundige jaren in de zorg gewerkt. Hij is met de klinische blik op dementie vertrouwd: dementie is neurologisch verval. Waarom is dat verhaal zo dominant? Dat komt omdat we in onze cultuur elkaar als mensen zien die iets moeten kunnen.

Daarom is functieverlies zo erg: als we ons verstand, geheugen en zelfstandigheid kwijt raken, kunnen we niks meer. We zijn geen ‘persoon’ meer.

Swinton pleit voor een andere manier van kijken naar mensen. Niet wat je kunt maakt je de moeite waard, maar dat je er bent. Je mens zijn berust niet op je functies, maar op het feit dat je ooit geboren bent. Het gaat er dus niet om dat we elkaar als ‘persoon’ zien, maar – in de taal van het geloof – als schepsel van God. Dat maakt dat je ook anders aankijkt tegen mensen met dementie. Alle ‘functies’ mogen in iemand afgebroken worden, het lijntje met de Schepper breekt nooit. Ook al ben je alles – tot jezelf toe – vergeten, je bent opgenomen in de herinnering van God. Je kunt bij Swinton’s verhaal kritische kanttekeningen plaatsen. Hoe krijg je het over het voetlicht bij mensen die niks met geloof hebben? En toch inspireert het mij, ook in mijn ethiek. Je kunt met dementie veel verliezen, maar een loser ben je niet. Als je dat niet in de ogen van God bent, waarom dan soms wel in de blik van mensen?

PThUnie 09

Frits de Lange is hoogleraar Ethiek aan de vestiging Groningen van de PThU.

Akke van der Kooi

‘Noordmans is mijn deurtje naar het geheel van de theologie’ Veertig jaar na haar eerste kennismaking met de dogmatiek aan de - toen nog - Theologische Hogeschool Kampen, ging Akke van der Kooi afgelopen september met pensioen. Ze was sinds 1988 werkzaam als universitair docent, en daarmee de langstdienende collega aan de PThU. ‘Dit is het moment van het intreden in een grotere ruimte’, kondigt ze met ironische plechtigheid aan.

tekst: Caspar Dullemond | foto’s: Freddy Schinkel

Hoe verliep jouw eerste

begon, was alles aan het

de vonken er afspatten. Met dikke

kennismaking met de

veranderen. Zestig nieuwe

conflicten soms. Maar er gebeurde

Hogeschool ?

studenten waren er in 1973, en een

iets.’’

kwart daarvan was vrouw. Dat Wilde je dominee worden?

‘Het was januari 1971. Ik werkte net

haalde toen zelfs de kranten.

een paar maanden als schooljuf en

Daarmee veranderde het hele

ging naar een voorlichtingsdag in

sociale klimaat op de opleiding.

‘Dat sloot ik helemaal niet uit. Maar

Kampen. Ik was de enige vrouw en

Emancipatie kwam op de agenda te

ik deed het er niet om: ik ging

werd met alle egards ontvangen. Ik

staan, van vrouwen, van

studeren uit nieuwsgierigheid. Mijn

vond het allemaal even geweldig.

homoseksuelen. Zwarte studenten

familie dacht wel dat ik dominee

We gingen de IJssel op, en daarna

uit Zuid-Afrika zetten de aandacht

ging worden. Ik werd

naar de sociëteit in de Poort. Daar

voor racisme op de kaart. De

wetenschappelijk assistent en

zat ik naast een professor, en die

bevrijdingstheologie kwam op.

daarna zou ik kerkelijk examen

Vervolgens was er de uitdaging van

doen. Maar dat heb ik uiteindelijk

de secularisatie. Die gesprekken

niet gedaan. Want toen kwam de

gingen ze in Kampen niet uit de

post beschikbaar die me kansen gaf

weg. Mijn eigen leermeesters -

voor verdere wetenschappelijke

Bakker, Hartvelt, Rothuizen -

ontplooiing.’

‘Professor, ik kom hier voor mezelf, zei ik toen’

hebben een belangrijke rol gespeeld in het wegwijzen daarbij.’

Jouw vakgebied, de dogmatiek, is toch een beetje theologie voor

vroeg aan mij: “Juffrouw, van wie

Terwijl ze niet alles wat er

gevorderden. Dacht jij meteen in

bent u de verloofde?” En ik zei

gebeurden omarmden...

1973: dat is het voor mij?

mijzelf.” Dat vond hij helemaal

‘Nee, zeker niet. Maar ze lieten wel

‘Nee, dat is overdreven. Maar ik wist

goed en we raakten in gesprek. Hij

zien hoe ze zich er zelf toe

er al wel wat van. Thuis op de

adviseerde mij om eerst - naast mijn

verhielden. Ze toonden hun passie

boerderij spraken mijn vader en zijn

werk - Grieks en Latijn te doen en

voor theologie en dan kon je het

broers tijdens verjaardagen over

dan naar Kampen te komen. Toen ik

best niet met ze eens zijn. Kampen

leerkwesties, en daar zat ik graag

twee jaar later echt met de studie

was een werkplaats, een plek waar

bij. En op de kweekschool lazen wij

toen: “Professor, ik kom voor

10 PThUnie

Akke van der Kooi (Oostermeer, 1949) werkte van 1970 tot 1973 als onderwijzeres in Rheden. Van 1973 tot 1981studeerde ze aan de Theologische Hogeschool in Kampen. Vanaf 1979 was ze studentassistent en vanaf 1982 wetenschappelijk assistent bij het Noordmansproject. In 1988 werd ze benoemd tot universitair docent Dogmatiek. In 1992 promoveerde ze bij prof.dr. Gerrit Neven op ‘Het heilige en de Heilige Geest bij Noordmans’.

De spelers en het spel van Kuitert.

Sinds de verhuizing van de PThU in 2012 werkte ze aan de vestiging Groningen. Caspar

Prachtig mooi vonden we dat. Die

Dullemond is free lance journalist en eindredacteur van PThUnie.

leerdiscussies waren er continu thuis, in de synode, en vervolgens

gebeurde iets extra’s, omdat het

die zich heeft gecommiteerd, die

ook op de opleiding. Maar ik vond

mijn eigen vragen waren. Als

vanaf het begin de gebeurtenissen

ook: die studie moet niet te lang

onderwijzer stel je steeds de vraag:

in de wereld als referentiepunt nam

duren, want er is een hoop te doen

waar zit het kind? Wat zijn de

voor wat hij theologisch te zeggen

in deze wereld. Die studie doe je om

vragen? Wat woelt daar? Je moet

had. Er was bij hem altijd een

wat je daarna echt moet doen.

een aanknopingspunt vinden. Dat

verbinding tussen context en tekst,

Ethiek leek me een slim vak, want

deed Bakker bij mij ook - misschien

tussen leven en leer.’

daarmee word je toegerust voor

zonder het te beseffen. Wat hij zei

maatschappelijke vraagstukken.

Maar toen kreeg ik, nog in de kandidaatsfase, colleges theologische antropologie van professor Bakker. Na één college

‘Na één college was ik verkocht. Het moest dogmatiek worden’

was ik verkocht. Het moest dogmatiek worden. Dat ging over

raakte aan mijn oorspronkelijke

Wist je toen al dat Noordmans

de mens. Wat betekent het om

motivatie.’

de theologische liefde van je leven zou worden?

mens te zijn? Daarom was ik theologie gaan studeren.’

Kwam jouw enthousiasme door

Maar was de dogmatiek wel een vakgebied waar je je

‘Het was duidelijk dat zijn werk me

engagement kwijt kon?

fascineerde. Maar ik zat toen ook

Bakker of door het onderwerp van zijn colleges?

midden in allerlei feministisch‘Toch wel. Ik ben in de dogmatiek

theologische discussies, en ik

beland door het Noordmansproject,

interesseerde me ook voor allerlei

‘Dat is dubbel natuurlijk. Het was

dat bestond uit het heel zorgvuldig

tegensprekers van Noordmans,

ook de wijze waarop hij het deed.

uitgeven van theologische teksten.

zoals professor Van der Leeuw. Ik

Er waren wel meer docenten die

Dan ben je niet met commitment

wilde iets doen met de discussie

enthousiasmerend waren, maar hier

bezig, maar wel met een theoloog

tussen hun beiden en dat wilde ik

PThUnie 11

Akke van der Kooi

dan verknopen met feministische

Feministische theologie zal voor

bachelor-studenten echte

theologie. Ik wilde vanuit de

Noordmans geen thema zijn

belangstelling is voor de dogmatiek.

feministische theologie naar die

geweest...

Hun RUG-achtergrond brengt een bepaalde cognitieve gerichtheid mee.

discussie kijken. Het mocht niet alleen over het verleden gaan. Toen ben ik

‘Hij werpt geen feministische issues

Het zijn slimme studenten. Ze zijn

gaan praten met professor Ilse Bulhof

op, nee. Maar het is een hele

gericht op: hoe zit iets in elkaar?

in Utrecht, en die zei tegen mij: ga

feminiene denker. Zijn taal is

Maar ze zijn minder gericht op de

eerst maar eens opschrijven waarom

feminien. In zijn spreken over de

interactie van theologie en cultuur -

je die Noordmans zo spannend vindt.

moederlijkheid van God bijvoorbeeld,

hoe een theologie vorm krijgt onder

Ga terug naar de kern, bedoelde ze

of zijn spreken over de Geest. Als je

de druk van historische

daarmee te zeggen. Dat was

zijn meditatieve werk leest... Zijn

gebeurtenissen. Ik heb in die korte

natuurlijk heel goed advies.

En dat heb ik toen gedaan.’

En Noordmans is gebleven.

‘Kampen was een werkplaats, een plek waar de vonken er afspatten’

Ja. Ik zie Noordmans als een constant referentiepunt. Hij is mijn

fenomenologische beschouwing over

tijd in de colleges te weinig van mijn

deurtje naar het geheel van de

vrouwengestalten in de Schrift is

eigen ethisch-theologische

theologie. Ik loop altijd wel even door

fantastisch. Die aandacht vind je niet

achtergrond mee kunnen laten

dat deurtje. Je bestudeert niets zo

vaak bij theologen van zijn generatie.’

draaien. Dat vond ik jammer. Maar mijn collega’s zijn van plan de erfenis

intensief als de theoloog met wie je je bezig houdt voor je dissertatie. De

Kun je studenten van de laatste

van Kampen in deze vast te houden

concentratie die je dan aan de dag

paar jaar nog iets overdragen van

in de komende jaren.’

legt, is ongekend. Ik heb mijn

jouw liefde voor Noordmans?

Waar ben je heel erg tevreden

studenten dan ook altijd aangeraden:

12 PThUnie

over?

zoek een favoriet theoloog. Een gids.

‘In de predikantsmaster in Kampen

Iemand die het veld voor je opent.

maakte ik graag uitstapjes naar

Dat helpt je om te ontdekken wat je

Noordmans of Van Ruler of Miskotte.

‘Primair is dat toch het onderwijs

thema’s zijn.’

In Groningen heb ik maar kort

denk ik. Ik heb geïnvesteerd in

gewerkt. Ik heb gemerkt dat onder de

mensen. Veel werk verzet in de

begeleiding van studenten, vooral

boventijdelijk wordt gezien, hebben

iets van een groot geheim. God is in

rond het afstuderen. Zoals ik al zei: ik

veel mensen afscheid van het geloof

die aardse werkelijkheid ingedaald:

ben een schooljuffrouw. Ik denk dat

genomen. Maar als God werkelijk in

misschien hebben we de portee

daar toch wel mijn kracht lag. Een

deze wereld is gekomen – in de Zoon

daarvan nog steeds niet helemaal

schrijver ben ik minder. Ik heb werk

en in de Geest, zoals het verhaal

doorgrond.’

van het werk zeg maar. In onderzoek

vertelt – dan is God ook in de

is voor mij de vraag naar God een

temporaliteit. Dan kan eindigheid niet

heel belangrijke. Als we voorbij alle

iets zijn wat we even moeten zien vol

scholastische, ontologische taal gaan,

te houden op weg naar de

‘Dit is een moment van intreden in

over welke taal beschikken wij dan

eeuwigheid, naar de hemel waar we

een grotere ruimte. Hoe die ruimte er

Hoe gaat jouw tijd er nu uit zien?

om over God te praten? Voor een NOSTER-bundel Vrouwenstudies die binnenkort uitkomt, heb ik een artikel geschreven over tijd en het heilige. Ik gebruik het

’Eindige vormen kunnen voertuigen zijn van het transcendente’ ’

feministisch discours over tijd om iets te zeggen over het heilige

verlost zullen zijn van die eindigheid.

uit komt te zien, weet ik niet. Plannen

waarmee ik eerder bezig was in mijn

In toenemende mate geloof ik dat er

schort ik op. Ik ben heel benieuwd

dissertatie. In de wijze waarop

aan onze eindigheid iets hangt wat ik

naar mezelf. Ik heb besloten dat ik

vrouwelijke filosofen en dichters en

God wil noemen. Wat niet hetzelfde

tegen iedereen ga zeggen dat ik ga

kunstenaars uitdrukken wat voor hen

is als zeggen dat zij samenvallen. De

braak liggen - als boerendochter weet

geleefde tijd inhoudt – tijd niet-lineair

theologie kan ons erbij stil laten staan

ik hoe belangrijk het is dat het land

beschouwd – zitten openingen naar

dat eindige vormen voertuigen zijn

even een tijdje met rust gelaten

een nieuw verstaan van de betrekking

van het transcendente. Dat herinnert

wordt. Dan komt er weer vanzelf iets

van God en geleefde tijd. Volgens

me aan een woord van Paulus, dat wij

op, daar heb ik een heilig vertrouwen

sommige denkers is het de tragedie

een aarden vat voor deze schat zijn.

in. Mijn ouders hebben zich ook nooit

van zowel christendom als

Een van de uitspraken van

verveeld.’

moderniteit dat zij Gods temporaliteit

Noordmans die me altijd is

en inwoning ontoereikend verwoord

bijgebleven luidt: ‘De waarheid moet

hebben. God raakte gescheiden van

uit het leven zelf worden

geleefde tijd. Juist omdat God als

opgedolven.’ Aan het aardse kleeft

PThUnie 13

Enkeltje Groningen Amsterdam

WISSEL COLUMN

Prof.dr.

Prof.dr.Wim EddyJanse van der (decaan Borght van (vice-decaan de faculteit van de faculteit

Godgeleerdheid Godgeleerdheidenvan conrector de VU en van portefeuillehouder de VU) en prof.dr.

Onderzoek) Kocku von enStuckrad prof.dr. (decaan Kocku van vonde Stuckrad faculteit (decaan Godgeleerdheid van de faculteit en Godsdienst­ Godgeleerdheid wetenschap en en hoogleraar Godsdienst­ Religiewetenschap wetenschap en hoogleraar aan de RUG) Religiewetenschap verzorgen afwisselend aan de RUG) een column verzorgen in dit afwisselend blad. Dit keer eeniscolumn het woord in ditaan blad.

Wim DitJanse. keer is het woord aan Kocku von Stuckrad.

Niet zonder religiewetenschappen Laatst was ik uitgenodigd om van gedachten te wisselen met een KNAW-commissie die een rapport met aanbevelingen moet schrijven over de bestudering van religie in Nederland.

Het Nederlands Genootschap voor Godsdienstwetenschap (waarvan ik de voorzitter ben) had al opgemerkt dat in deze commissie geen enkele religiewetenschapper zit. En toen ik met de commissie en zo’n vijftien bestuurders van allerlei belangrijke universiteiten om de tafel zat, bekroop me het gevoel dat ik wel eens de enige in de zaal zou kunnen zijn die daadwerkelijk religiewetenschap heeft gestudeerd. Dit is een nogal onthutsende gewaarwording , ook al raak je er als religiewetenschapper tot op zekere hoogte aan gewend. Iedereen weet iets te vertellen over religie, een eigen methodologie en wetenschapsleer heeft deze discipline toch niet voortgebracht - dat is allemaal geleend van andere disciplines zoals sociologie, antropologie en geschiedenis, dus waar hebben we het over?

Toen ik luisterde naar decanen van grote geesteswetenschappelijke faculteiten in het westen van het land, waar de theologie de deur uit is gezet en religiewetenschap op kleine schaal is ondergebracht in area studies of interdisciplinaire centers, werd ik boos. Hun verhaal komt neer op het idee dat je religie ook best zonder religiewetenschappers kunt bestuderen, en theologen heb je uiteraard sowieso niet nodig omdat die in de ogen van deze collega’s geen serieuze wetenschap bedrijven. Ik zou juist andersom redeneren: religie is zo’n belangrijk onderwerp in de maatschappelijke discussie dat er een groeiende behoefte aan deskundigen is die politici, beleidsmakers, journalisten en andere groepen kunnen helpen te begrijpen wat er eigenlijk echt aan de hand is met religie in de hedendaagse samenleving , en deze processen kunnen plaatsen in een historisch kader.

Disciplines buiten religiestudies en theologie hebben die expertise echt niet voldoende in huis.

Gelukkig zijn er in Nederland nog een paar universiteiten die opkomen voor de integrale bestudering van religie en die er aan vasthouden dat theologie(ën) en religiestudies, ondanks de verschillen tussen deze disciplines, een plaats in de universiteit verdienen. Laten we de handen in elkaar slaan en ervoor zorgen dat Nederland een bloeiende plek voor de bestudering van religie blijft.

14 PThUnie

Kocku von Stuckrad

DE STELLING Als de kerk niet goed weet waarom ze zorgt, kan haar enthousiaste deelname aan de participatiesamenleving gemakkelijk leiden tot uitholling van de kerk en overvragen van gemeenteleden.

Herman Noordegraaf reageert op de stelling van Petruschka Schaafsma Petruschka snijdt een belangrijk onderwerp aan. We bevinden ons in een overgang naar een ander type samenleving. De klassieke verzorgingsstaat maakt plaats voor een samenleving waarin de nadruk ligt op zelfredzaamheid en de inzet van netwerken (mantelzorgers en vrijwilligers). De focus ligt daarbij op het deelnemen van mensen aan de samenleving. Dat geldt voor mensen die ondersteuning behoeven en voor burgers in hun algemeenheid. Van deze laatsten wordt verwacht dat zij zich voor anderen inzetten.

Kerken zijn vooral in hun diaconaat in deze al actief:

en thuislozen, mensen met een psychische aandoening

inloophuizen, opvang van dak- en thuislozen en mensen

en nog anderen ertoe leidt dat geen recht wordt

met een psychische aandoening, bezoekwerk, het

gedaan aan levensgeschiedenissen van mensen en de

verrichten van hand- en spandiensten voor zieken,

situatie waarin zij zich bevinden. Voorts blijft het een

mensen met een handicap en ouderen, ondersteuning

overheidstaak om mensen die niet terug kunnen vallen

van vluchtelingen enzovoort. Toch zal de vraag sterker

op netwerken, hulp en zorg te geven. Ik zie nog niet dat

op kerken afkomen of zij hun werkzaamheden in deze

een zich bewust zijn van de redenen waarom je als kerk

kunnen uitbreiden. Ik zie anders dan Petruschka eerder

zorgt, voorkomt dat gemeenteleden overvraagd

een tastend zoeken en onwennigheid over hoe kerken

worden. Het werkterrein is eindeloos! Het is een zaak

hierop kunnen en moeten reageren dan enthousiasme.

van beleid, zorgvuldigheid, praktische wijsheid en

Ik ben het met haar eens dat kerken zich daarbij goed

inzicht in de lokale noden om daar goed mee om te

moeten afvragen waarom zij mee willen doen en hoe.

gaan.

Het gaat niet om ‘U (de overheid, zorgorganisaties) vraagt en wij draaien’. Dan worden kerken inderdaad geïnstrumentaliseerd. Ik vermoed dat het woord

Herman Noordegraaf geeft de stelling

‘uithollen’ mede daarop slaat. Ik zou willen pleiten voor ‘kritische participatie’. Vanuit hun eigen motivatie zetten

‘De angst voor moralisme en wetticisme

kerken zich in voor mensen die hulp en ondersteuning

belemmert ten onrechte de bezinning op en het

behoeven. Zij werken daartoe samen met andere

gesprek over een verantwoordelijke levensstijl

organisaties en overheden, maar signaleren kritisch als

binnen de kerken.’

er knelpunten zijn in de ondersteuning. Deze kan de kwaliteit betreffen, bijvoorbeeld als een eenzijdige

door aan dr. Pieter Vos, universitair docent

gerichtheid op activering naar betaalde arbeid van dak-

Ethiek aan de vestiging Amsterdam.

PThUnie 15

Korte nieuwsberichten

Theologen zingen op de Dam De fotoshoot van vijfhonderd predikanten in toga, op 22 september op de Dam in Amsterdam, kreeg nog een extra spectaculair karakter toen een vijftigtal deelnemers in gezang uitbarstte. Dit was een ‘flashmob’ van de Protestantse Theologische Universiteit en het met de universiteit verbonden Vocaal Theologen Ensemble. Het theologenkoor werd begeleid door The Amsterdam Brass Quintet.

Een filmpje dat van deze zangpartij werd gemaakt is inmiddels al duizenden keren bekeken.

Meer dan vijfhonderd predikanten kwamen op 22 september bij elkaar in Amsterdam voor de jaarlijkse predikantendag, die ditmaal in het teken stond van het tienjarig bestaan van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). Aan het eind van de middag werden de predikanten in vol ornaat gefotografeerd bij het monument op de Dam, temidden van Amsterdammers, dagjesmensen en toeristen. Het theologenproject-koor zong, voor de aanwezige predikanten volledig onverwacht, het Hallelujah uit de Messiah van Händel. Het filmpje is via de website van de PThU en rechtstreeks op YouTube te bekijken. Zoek op ‘flashmob PThU’.

PThU eindigt op de tweede plaats bij Elsevier Faculty Rating 2014 Voor de Elsevier Faculty Rating (EFR) 2014 van Elsevier en ResearchNed beoordeelden 1.981 hoogleraren en universitair hoofddocenten opleidingen binnen hun vakgebied. De PThU is op de tweede plek geëindigd, na de Rijksuniversiteit Groningen. ‘Wij zijn bijzonder trots op het behaalde resultaat’, aldus de PThU. Ook studenten hebben de PThU beoordeeld. De master Gemeentepredikant scoort hoog. De beoordeling voor de bachelor joint degree, die de PThU samen met de VU aanbiedt, kan beter. ‘Daarmee zijn we reeds aan de slag’, laat de universiteit weten.

16 PThUnie

Benno van den Toren:

‘Werkelijk in gesprek gaan over God’

Na acht jaar als docent en zendingspredikant in Franssprekend Afrika en nog eens acht jaar als docent in Oxford, moest Benno van den Toren dit jaar echt ‘inburgeren’ in Groningen, waar hij benoemd was tot hoogleraar interculturele theologie aan de Protestantse Theologische Universiteit. Maar inmiddels voelt hij zich behoorlijk op zijn plek, zegt hij. Enthousiast stort hij zich op onderwijs en onderzoek - beide natuurlijk met een internationale insteek. Op 11 november houdt hij zijn inaugurele rede in Groningen.

tekst: Caspar Dullemond | foto’s: Jaap van Werkhoven PThUnie 17

De vakgebieden missiologie en interculturele theologie worden beïnvloed door een begrijpelijke ‘postkoloniale angst om onze westerse normen aan de wereldkerk op te leggen’, zegt prof.dr. Benno van den Toren, de kersverse hoogleraar interculturele theologie aan de vestiging Groningen. En toch doen we dat nog steeds, hoewel op een andere manier dan vroeger: ‘We vertellen ze dat zending eigenlijk een beetje passé is en dat al te helder spreken over God niet kan in een wetenschappelijke context.’ Onbegrijpelijk, vindt hij: ‘En dat terwijl de wereldkerk missionair heel actief is en zelfs zegt: het is onze roeping om het westen te gaan herevangeliseren.’

Het is een thema waarop hij in zijn inaugu-

God te vertellen, maar ook om te leren.

limgemeenschappen om in gesprek te gaan

rele rede, op 11 november in Groningen,

‘Het idee was: we gaan dat een aantal

over het evangelie. Ze organiseerden een

uitgebreid zal terugkomen: hoe kom je met

jaren doen, we gaan veel leren van de ker-

geloofsconferentie in een Pygmeeëndorp en werkten onder vluchtelingen uit Con-

‘Voor de wereldkerk is helder spreken over God geen probleem’

go. ‘Het was een plek die de mogelijkheid bood om zowel veel te studeren en na te denken als praktisch bezig te zijn.’

Mondiaal Deze ervaring in de zending komt hem in zijn nieuwe baan aan de PThU goed van

18 PThUnie

theologen uit andere hoeken van de wereld

ken overzee en dan kijken we wat we daar

pas. Hij geeft dit collegejaar les aan de ne-

tot een werkelijk intercultureel gesprek?

voor de kerk in Nederland mee kunnen.’ En

gen studenten (afkomstig uit Oost-Europa,

Een ding is daarbij wat hem betreft duide-

zo is het - hoewel het buitenlands verblijf

Latijns-Amerika en Oost-Aziëi) in de inter-

lijk: ‘In het geloofsgesprek mag de waar-

veel langer duurde dan van te voren ge-

nationale master, en daarnaast aan studen-

heidsvraag op tafel komen.’

dacht - ook uitgekomen. Hij werd bevestigd

ten in de bachelor en de predikantsmaster.

als zendingspredikant en accepteerde een

Studenten hebben een grote belangstelling

Hij was, vertelt hij, als jongen in de Alblas-

roeping in de Centraal-Afrikaanse Repu-

voor interculturaliteit, merkt hij, ook al

serwaard al gefascineerd door de zending:

bliek, waar hij met zijn gezin acht jaar ver-

omdat er inmiddels een miljoen migran-

‘Vanaf het begin was er het besef dat we

bleef. Ze leefden er op de campus, zodat

tenchristenen in Nederland zijn: ‘We leven

deel uitmaken van de wereldkerk, en dat

hij betrokken kon zijn bij de persoonlijke en

in een mondiale samenleving, wat zich

zaken elders op een andere manier gebeu-

praktische vorming van mensen: ‘Ik wilde

weerspiegelt in de kerk. En die mondiale

ren dan in Nederland.’ Hij wilde de zending

niet alleen bezig zijn met ideeën.’ Met zijn

samenleving blijkt geen bedreiging, maar

in, niet alleen om in landen ver weg over

studenten reisde hij naar nomadische mos-

een positieve verrassing. Waar de betrok-

‘Een ondraaglijke spanning tussen geloof en wetenschap in Afrika? Dat is wat we vanuit het westen al gauw denken’

kenheid van Europese christenen vaak

is een driejarig onderzoek naar de

dingsgenootschappen in dit gebied uit

afneemt, neemt die in andere wereld-

relatie tussen geloof en wetenschap

creationistische kerkgemeenschappen

delen vaak toe. Studenten ontdekken

onder christelijke studenten en acade-

voortkwamen, dus met een sterke af-

zo ook nieuwe betekenissen in het

mici. Op de drie grootste universitei-

wijzing van de moderne wetenschap.

evangelie. In mijn cursus interculturele

ten in die regio onderzoeken we hoe

Hoe gaan mensen daar nou mee om?

theologie ben ik vooral bezig met

studenten en docenten zelf omgaan

Vanuit het westen denken we dan al

vragen als: wat betekent deze ontwikkeling voor hun verstaan van

‘Mondiale samenleving biedt studenten nieuwe

God, van Jezus Christus, van het heil? Wat

inzichten in het evangelie’

betekent het voor hun verstaan van de kerk? En

met de verhouding tussen geloof en

gauw dat deze mensen een ondraag-

wat betekent het voor hun relatie tot

wetenschap. Er is vrij veel onderzoek

lijke spanning ervaren en in twee

de niet-christelijke wereld - tot andere

geweest naar hoe westerse studenten

werelden leven. Maar onze hypothese

godsdiensten en seculariteit?’

en academici omgaan met deze the-

is dat deze studenten en docenten

ma’s, maar nauwelijks daarbuiten.’

een eigen manier hebben gevonden

Na zijn werk als zendingspredikant

om dit een plek te geven, die we

vertrok Van den Toren naar Oxford,

Twee werelden?

misschien vanuit onze westerse cate-

waar hij Geloofsleer doceerde. Maar

Dit gebied, legt hij uit, is erg boei-

gorieën nog niet goed kunnen bevat-

hij bleef regelmatig terugkeren naar

end, omdat Frankrijk traditioneel een

ten. Hebben ze het geïntegreerd? Dat

zijn oude stek in de Centraal-Afri-

zeer seculiere visie op wetenschap

weet ik niet. Misschien vinden ze die

kaanse Republiek. En ook nu blijft

heeft en die visie ook exporteerde

integratie zelfs wel niet nodig. Daar

Franstalig Afrika trekken. Samen

naar de toenmalige Franse koloniën:

willen we achter zien te komen.’

met dr. Klaas Bom is hij dit najaar

‘Tegelijkertijd is er daar een visie op

begonnen aan een groot onderzoek

de werkelijkheid waarbij het boven-

in datzelfde deel van Afrika, gefinan-

natuurlijke op een vanzelfsprekende

cierd door de Templeton World Cha-

wijze aanwezig is in het dagelijks

rity Foundation. Van den Toren: ‘Het

leven. En daar komt bij dat veel zen-

PThUnie 19

weekdagboek Studeren in St Hilde Boekeloo en Regina Davelaar doen beiden de masteropleiding Predikantschap aan de vestiging Groningen van de PThU: Hilde de richting Predikant-Geestelijk Verzorger en Regina de richting Gemeentepredikant Deze zomer volgden ze een deel van hun masterstudie in Zuid-Afrika.

Voor PThUnie memoreren ze een aantal belangrijke momenten van hun verblijf.

Naam:

Hilde Boekeloo Regina Davelaar Studie:

Masteropleiding Predikantschap

Johannesburg, 9 juli Het is 9 uur en min drie graden Celsius. Welkom in Zuid-Afrika.

Hilde en ik worden opgepikt door Joop Lensink, een predikant die oorspronkelijk uit Nederland komt, maar al vijftig jaar in Zuid-Afrika woont. Hij is predikant geweest in onder andere de Nederduits Gereformeerde kerk (NGK), maar ook in de Verenigende Gereformeerde kerk (VGK) en de Nederlandssprekende gemeente.

Hij heeft de apartheid van begin tot eind meegemaakt en zit vol verhalen. Kortom, in een week tijd krijgen we een goed beeld van de geschiedenis van Zuid-Afrika.

Locatie:

Groningen Verslag datum:

juli - september 2014

Soweto, 10 juli We rijden eerst door de ‘toeristische straat’: langs het huis waar Desmund Tutu heeft gewoond, het huis waar Nelson Mandela woonde en het huis waar Winnie Mandela woont. We staan stil bij het monument voor de scholierenopstand in 1976 en kijken naar de beroemde foto van Hector Pieterson, de dertienjarige jongen die werd doodgeschoten. Daarna bezoeken we een project en worden rondgeleid door een vrouw die kinderen opvangt. We zien een hostel, een plek waar arbeidsmigranten wonen. De bewoners kwamen voor werk, maar minstens 80% is werkloos. We zien de kleine huisjes van binnen, lopen tussen het afval, ruiken het afval.

Johannesburg, 11 juli Vandaag worden we om 8:45 uur door onze trouwe gids en persoonlijk begeleider Joop Lensink opgehaald en voor de deur van het apartheidsmuseum afgezet. Een bezienswaardigheid die voor ons blanke Nederlanders niet ongezien mag blijven. Op onze entreetickets staat welke ingang we moeten nemen, white of non-white. Omdat op Regina’s ticket iets anders vermeld staat verdwijnt ze uit mijn zicht. Dit was het begin van een reeks confrontaties waarbij ik met mijn neus op de historische feiten werd gedrukt. Met name de tentoonstelling over de verschillende periodes uit het leven van Nelson Mandela is me bijgebleven. Ik vind het bijzonder hoe deze man op vijvenzeventig-jarige leeftijd mensen bij elkaar wist te brengen. Door rugbywedstrijden bij te wonen, weduwen van overleden Afrikaanse leiders te bezoeken en met vrouwen van verschillende politieke partijen aan een tafel te eten. Ik bedenk me dat ik wel wat meer op hem zou willen lijken. Hij was een daadkrachtige pleiter voor gerechtigheid, een spreker van waarachtige woorden, liefdevol en zonder vrees.

20 PThUnie

tellenbosch: een avontuur in Zuid-Afrika Pretoria, 16 juli De dag begint met een zieke Hilde. Ze blijft thuis om uit te zieken. Ik vertrek met Joop naar een conferentie in Pretoria. De conferentie is voor kerkelijke leiders uit heel Afrika en zo ontmoet ik een koptische priester, een katholieke zuster en charismatische pastores. We beginnen de dag met een meditatieve wandeling door de stad (niet mijn ideale plek om te mediteren), maar ik zie wel het centrum van Pretoria en hang dus maar een beetje de toerist uit. Ik eet mijn eerste echte Afrikaanse maaltijd en volg een workshop over Fresh Expressions. We kijken een filmpje van een motorclub-kerk in Engeland en discussiëren over de vraag of zulke nieuwe vormen van kerk zijn ook in Afrika kunnen werken.

Stellenbosch, 21 juli Het is mijn eerste collegedag. Ik kom terecht in de Master of Divinity, een klas met 22 studenten, de meeste wit. De voertaal is vooral Afrikaans en de eerste vier weken staan in het teken van liturgiek en homiletiek. Hilde en ik krijgen exegese van veel verschillende docenten. Interessant. Hoogtepunt is de preekweek. Ik geniet van de verschillende achtergronden, de creativiteit en diversiteit. Ik krijg een idee van het verschil tussen de NGK en VGK en leer mijn medestudenten kennen.

Bellvile, 10 augustus Dankzij Facebook is het gelukt om met Teddy Sakupapa, een Zambiaanse theoloog die in 2009 samen met mij in Kampen studeerde, af te spreken. Momenteel werkt hij aan zijn PhD aan de University of Western Cape. We ontmoeten elkaar op het treinstation van Bellville. Bij het uitstappen treden Regina en ik een nieuwe wereld binnen. Het krioelt hier van de (zwarte) mensen, ze wandelen voorbij of verkopen waren achter kraampjes. Teddy leidt ons rond over de campus en vertelt hoe deze universiteit in de jaren zeventig opgericht, voor de kleuringen. Frustrerend is dat hier nog steeds weinig blanken te vinden zijn, maar dat de meest hooglerarenstoelen wél door blanke billen worden bezet. In dit hoofdstukje toevoegen:’s Avonds rijden we in de auto van een Nigeriaanse medestudent door de verschillende townships, waarin miljoenen mensen gehuisvest zijn. We stappen uit in het township Gugulethu, bij de slager- en braaierij Mzoli’s. Daar banen we ons een weg tussen de massa’s auto’s, glasscherven en vleesrestanten en genieten we van het gebarbecuede vlees en de levendige sfeer. Dankzij onze gastheren voelen we ons op onze gemak. Zonder hen waren we hier nooit gekomen.

Stellenbosch, 5 september Tijdens onze laatste week (3 t/m 5 september) wisselen Regina en ik onze colleges af met lezingen van een conferentie. Living on the Edge is georganiseerd ter ere van het verjaren van John de Gruchy, een blanke Afrikaan die tijdens de apartheid schreef over sociale gerechtigheid. Het geheel is groots opgezet, met koffie en Zuid-Afrikaanse lekkernijen, volle zalen geïnteresseerden en hoog gewaardeerde theologische sprekers. Iedere dag wordt besloten met een discussie waarbij er kritische en emotioneel betrokken vragen uit de zaal klinken. ’s Avonds is er een optreden van het Libertas Choir, een prachtig gemêleerd gezelschap dat een veelkleurig repertoire ten gehore brengt. Ondertussen danst de oude dirigent frivool het podium over. Dit is nog eens vieren van diversiteit. Een prachtige afsluiter van een fantastische reis. Ons het baie geniet.

PThUnie 21

Het was Walton zelf die de vier sprekers en ongeveer zestig bezoekers vroeg om metaforen aan te dragen voor het werkterrein van de geestelijke verzor-

Geestelijke verzorging: ‘er zijn’ volstaat niet meer

ging. ‘We zijn druk bezig het beroep opnieuw uit te vinden. Dan helpt verbeeldingskracht’, zei hij in zijn slotwoord. Dat het werkveld volop in beweging is, hadden de vier sprekers eerder op de ochtend ook al geconstateerd.

Van harte gaat dit niet, zo werd duidelijk. Veel geestelijk verzorgers hechten aan de mooie en bijzondere positie die zij vanouds bij justitie, in het leger en in ziekenhuizen en verpleeghuizen innemen. Waar hun cliënten en hun collega’s binnen de organisatie zuchten onder bureaucratie, efficiency-eisen en

Hoe omschrijf je de rol van een

managementverordeningen, hebben zij een vrije rol. Zonder agenda, zon-

geestelijk verzorger? Op een

der nauw omschreven doel, zonder diagnoses te stellen en interventies te

symposium ter gelegenheid van de

plegen, zijn zij ‘een luisterend oor, een soort vriend’, zoals dr. Sjaak Körver,

inauguratie van prof.dr. Martin

universitair docent aan de Tilburg School of Catholic Theology, het enigszins

Walton als bijzonder hoogleraar

raillerend omschreef.

Geestelijke Verzorging aan de PThU, op 7 oktober in Groningen,

Die zelfbenoemde ‘vrijplaats’ - een term die deze ochtend vaak langskwam -

buitelden de beelden over elkaar

is dierbaar en belangrijk, maar in de praktijk steeds minder goed te handha-

heen. Is zij of hij een oude eik op

ven. In het contact met je cliënten kun je maar zelden nog een beroep doen

het ziekenhuisterrein? Een

op een ‘gedeelde achtergrond’, stelde Evers, waardoor je positie minder

reisgenoot? Een vroedvrouw? Een

vanzelfsprekend is. Behalve die ‘kerkelijke kaalslag’ spelen ook de economi-

cartograaf? Een koorddanser? Een

sering van het leven en - meer concreet - de bezuinigingen in de zorg een

web? Een witte fiets? De twee rails

rol: ziekenhuizen en zorginstellingen fuseren en de zorg wordt in toenemen-

van een spoorlijn? Of is zij of hij

de mate extramuraal. Formatieplaatsen, in de formulering van Evers, ‘smel-

gewoon ‘een soort Marinus van den

ten weg’. Past hetgeen de geestelijk verzorger te bieden heeft, nog wel bij

Berg’, zoals drs. Simon Evers,

wat een moderne dienstverlenende organisatie vraagt?

voorzitter van de beroepsvereniging van geestelijk verzorgers in

Taalprobleem

zorginstellingen, een collega eens

Het probleem zit ‘m al in de aanduiding geestelijk verzorger, die te zeer

hoorde omschrijven?

verbonden is met een oud profiel, vond prof.dr. Carlo Leget, hoogleraar zorgethiek aan de Universiteit voor Humanistiek. Sowieso wordt het tijd dat

Tekst: Caspar Dullemond

geestelijk verzorgers een taal gaan spreken ‘die ook begrijpelijk is voor beleidsmakers en zorgverzekeraars’, zei hij. Een aardig voorbeeld van dit taalprobleem kwam van Simon Evers. Bij een gesprek met een fondsenverstrekker had een van zijn collega’s de ‘hermeneutische compe-

22 PThUnie

tentie’ van de geestelijk verzorger benadrukt. ‘Sluit dat nog aan bij

zoek, aldus Körver, had aangetoond dat het beroep in de

de leefwereld van de luisteraar?’, vroeg Evers zich af.

lift zit waar geestelijk verzorgers hun eigen plek opeisen: ‘Je moet de stem laten horen die een ander niet heeft. Jij bent

De geestelijk verzorger moet dus het klassieke vakjargon voorbij.

een deskundige op jouw terrein. Dat mag je je toeëigenen.’

Maar dat alleen is niet voldoende. ‘Er ligt hier een enorme agenda

Ook Evers benadrukte de voordelen van het werken binnen

voor de toekomst’, constateerde dagvoorzitter dr. Lieke Werkman

een multidisciplinair team. Op zijn Amsterdamse werkplek

van de PThU: ‘Hoe gaan we dat invullen?’ Prof.dr. Hetty Zock,

worden de geestelijk verzorgers gewaardeerd om hun out

bijzonder hoogleraar levensbeschouwing en geestelijke volksge-

of the box denken, hun existentiële bijdrage in teambijeen-

zondheid aan de RUG benadrukte het belang van onderwijs en

komsten, de rituelen die zij aan het sterfbed verzorgen, hun

onderzoek. In de opleiding moet meer aandacht komen voor inter-

bijdrage aan het herstellen van contacten en relaties, en

disciplinair werken, voor sociale wetenschappen en voor medische

hun ‘zorg voor de zorgende’. Maar je kunt dat mooie werk

‘We moeten een taal gaan spreken die ook begrijpelijk is voor beleidsmakers en zorgverzekeraar’ kennis en vaardigheden. De opleiding moet daarnaast praktischer

niet meer in bescheiden stilte doen, voegde hij daar aan

worden: ‘De praktijk is leidend en verandert voortdurend.’ Daar-

toe: ‘Een goede presentatie vergroot je kansen.’ Daarom

om is het van belang om geestelijk verzorgers te betrekken bij het

pleitte hij voor aandacht voor de eigen marketing van de

onderwijs. En oudere studenten binnen de opleiding, die al enige

geestelijk verzorger: ‘Anders vragen ze voortaan de wijkpre-

werkervaring hebben, kunnen ‘een brug slaan tussen verschillende

dikant om langs te komen.’

taakvelden en disciplines’. Ook onderzoek is hard nodig. De groei van de extramurale zorg levert spannende initiatieven op, aldus

Prof.dr. Martin Walton is bijzonder hoogleraar

Zock: ‘Er is veel energie en commitment. Het bestuderen van deze

geestelijke verzorging, vanwege de stichting Deo

best practices is de moeite waard.’ En het promotieonderzoek bij de

Volente. Op 7 oktober hield hij zijn inaugurele rede

opleidingen moet vooral gericht zijn op de werkpraktijk.

Wederwaardigheden & methoden; zaligsprekingen als zoekrichtingen in seizoenen van ziekte, zinvragen en

Een eigen plek opeisen

zorg, een pleidooi voor het gebruik van

Körver stelde dat de geestelijke verzorging afscheid moet nemen van

zaligsprekingen in de geestelijke verzorging. De rede is

het idee een vrijplaats te zijn. Samenwerking is het parool: ‘Je kunt

hier te bekijken: www.pthu.nl/actueel/nieuws/

je niet onttrekken aan de organisatie waarbinnen je werkt. Je moet

Nieuwspdf/RedeWalton.pdf. Het hierboven

contact maken met de context. “Er zijn” is niet voldoende.’ Onder-

beschreven symposium was georganiseerd door het Noordelijk Netwerk voor Zingeving, Ethiek & Zorg, een initiatief van de PThU en de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap van de Rijksuniversiteit Groningen.

PThUnie 23

Zij is maar een hartslag bij ons vandaan.

Deze vrouw leeft in de OekraĂŻne, nog niet eens 1.600 kilometer vanaf Utrecht. Ze leeft in de garage want haar huis is ingestort. In haar leven kent ze eenzaamheid, armoede en pijn. Daarnaast is ze ziekig en voelt zij zich alleen zonder enige familie.

Naastenliefde kent geen grenzen, helpen is een kwestie van het hart.

Help ons mee om de mensen te dienen in Oost-Europa en ze de liefde van God te tonen ĂŠn door te geven.

Maak uw gift over op rekening: NL84 INGB 0000 0088 87 t.n.v. stichting Hulp Oost-Europa te Barneveld Of online via www.hulpoosteuropa.nl

Voltooid verleden column tijd Ciska Stark Stoere theologie Ik herinner me nog dat er een moment was waarop mijn vader niet kon danken na de maaltijd. Iets wat hij anders altijd hardop deed. Het was nadat een deel van de boerderij door moedwillige brandstichting in vlammen was opgegaan. Op dat moment bleef het gebed steken. Met een brok in de keel ruimden we zwijgend de tafel af. Maar een vloek heb ik niet gehoord. Al heeft mijn vader in zijn hart de dader ongetwijfeld verwenst.

Er kunnen situaties zijn die eerder een vloek dan een bede wakker roepen. De Amsterdamse theoloog Rikko Voorberg kan het zich goed voorstellen, in alle gewelddadigheid en ellende die deze wereld overspoelt.

Hij bepleitte in NRC Next van 4 september het goed recht van het gvd als vloek, als uiting van een soort oergeloof dat ‘sommige dingen echt niet kunnen of mogen’. Dat verbindt een gelovige met iemand die niet gelooft. Wat je deelt is een fundamenteel besef van afkeer van het kwaad, van iets ’wat universele verdoemenis behoeft’.

Ergens begrijp ik Voorberg wel. Een vloek is een verkapt gebed en louter zwijgen is ook zwakte. Soms lijkt een ongepolijste vloek beter te passen dan een esthetisch gladgestreken kyrie volgens de regels van het Dienstboek. Bovendien geloof ik dat we mét God het kwaad diep vanuit ons hart moeten vervloeken.

Een gvd als verbindende taal met de seculiere mens is voor mij echter een doel dat het middel niet heiligt.

Misschien past het bij moderne profeten zoals Voorberg en bij een drang naar stoere theologie die weer zegt waar het op staat. Maar ik schaam mij ervoor. Niet omdat je een taboe schendt, maar omdat je barbarij niet met barbarij moet beantwoorden. In een land waar de vloek als kentekencombinatie niet uitgegeven wordt, hoeven we dat als theologen niet alsnog te doen. Dat is een kwestie van godgeleerde beschaving. Theologie oefent zich in andere taal, ook in de litanie van de liturgie. En als dat niet lukt, slik dan je gebed liever in.

Of geef je gewonnen, met een brok in je keel, aan de zachte krachten.

Dr. Ciska Stark is universitair docent Homiletiek aan de vestiging Amsterdam en directeur Onderwijs van de PThU. PThUnie 25

Cursusaanbod PThU in het kader van de Permanente Educatie

Amsterdam, 29 januari en 12 februari 2015

‘Update’ over een veranderend kerkelijk landschap Het christendom verandert wereldwijd, en dat heeft grote consequenties voor de westerse theologie. In de cursus ‘De wereld op de stoep’ geven drie PThU-hoogleraren, prof.dr.

Mechteld Jansen, prof.dr. Herman Noordegraaf en prof.dr.

Joep de Hart een ‘update’ op de terreinen missiologie en diaconiewetenschap. De Hart verkent daarbij met name het Nederlandse religieuze landschap. Wat valt hem op? ‘De krimp bij de grote en vrijzinnige kerken, maar ook de soms spectaculaire aanwas bij een aantal kleine groeikerken, de opkomst van migrantenreligies, en de nieuwe spiritualiteit die maar in beperkte mate of zelfs helemaal niet georiënteerd is op kerkelijke instituties en de Bijbelse traditie.’

Deze veranderingen zijn geen natuurwetten, benadrukt de hoogleraar. Ze zien er per tijdvak en per regio anders uit. Wat in Nederland gebeurt, lijkt ‘een uitzondering in een alsmaar religieuzere wereld’. De Nederlandse stand van zaken wordt daarmee gerelativeerd, maar roept ook allerlei vragen op, zegt De Hart: ‘Wat is het dan dat ons onderscheidt van al die landen, regio’s en groepen waar de afgelopen decennia juist sprake is van een enorme

Tekst

religieuze revitalisering? Wat zijn de gevolgen voor kerk, geloof en samenleving in ons land?’

Een belangrijk onderdeel van de cursus vormt het schrijven van een essay waarin de cursisten beschrijven hoe het er in hun gemeente aan toe gaat en of en hoe zij reageren op de ontwikkelingen die zich voordoen in kerk en samenleving. De Hart: ‘Ik heb de indruk dat dit onderdeel als waardevol wordt ervaren door de deelnemers. Zelf heb ik in de afgelopen twee jaar dat ik nu bij de cursus betrokken ben, veel opgestoken van de essays, verhalen en kanttekeningen die daarbij gemaakt worden. Het is toch informatie uit de praktijk, vanaf de werkvloer van het godsdienstig leven. Het heeft mij er in elk geval van doordrongen dat het Sociaal en Cultureel Planbureau (mijn andere werkgever) meer aandacht aan dit soort gegevens moet gaan schenken in zijn rapporten.’

Kosten € 405,- | Aantal ECTS: 2 Inschrijven voor 12 december 2014

26 PThUnie

Amsterdam, 9 en 23 april 2015

Johannes: een ‘lastig’ evangelie Het evangelie van Johannes zit vol literaire, historische en theologische raadsels. Daarmee vormt het een uitdaging voor predikanten, zegt emeritus-hoogleraar prof.dr. Martin de Boer. In de cursus ‘Het evangelie naar Johannes en zijn raadsels’ laat hij zien wat het evangelie van Johannes zo spannend maakt.

Wat is er zo anders aan het Johannes Evangelie?

Betekent dit alles dat predikanten niet goed weten wat ze met dit evangelie aan moeten?

‘In de de andere drie evangeliën, de synoptische, ziet Jezus er heel menselijk uit. Dat is niet zo in Johannes. Daar wordt Jezus

‘Mijn algemene indruk is dat predikanten zich niet op hun gemak

afgebeeld als een bijna bovenaards wezen. In de synoptische

voelen als ze over Johannes moeten preken. Dat komt ten dele

evangeliën vormt de nabijheid van het Koningrijk van God de

door de symbolische taal van Johannes en ten dele door de bijna

volgtinhoud van zijn boodschap. Hij spreekt zich uit over dit onderwerp

dogmatische uitspraken van Jezus over zijn goddelijke herkomst

in gelijkenissen. Hij verricht wonderen in het kader van de komst

en identiteit. Misschien speelt de problematische afbeelding van

van het Koningrijk van God. In het evangelie van Johannes

“de Joden” in het evangelie ook een rol. Dus ja, predikanten zijn

daarentegen vormen de goddelijke identiteit en oorsprong van

wat huiverig, in elk geval in de PKN. Of ze zich daarmee

Jezus zelf de inhoud van zijn boodschap. Gelijkenissen ontbreken

tekortdoen? Dat vind ik moeilijk te beoordelen. Het is zo dat het

en worden vervangen door dialogen en monologen waarin hij zijn

evangelie deel uitmaakt van het Nieuwe Testament. Als predikant

unieke band met God bevestigt en verdedigt. Hij verricht

en als gemeente kan je er niet omheen, in elk geval niet op de

wonderen voornamelijk om zijn unieke goddelijke heerlijkheid te

lange termijn. Dat geldt voor elk bijbelboek, maar des te meer

tonen en te onderstrepen. Daarnaast spreekt de Jezus van

voor een evangelie. Ik denk zelf dat in deze tijd van secularisatie

Johannes ook een heel andere taal. De vocabulaire en stijl zijn heel

en ontkerkelijking het evangelie van Johannes ons tot nieuwe

anders dan in de synoptische evangeliën. Er zijn ook een aantal

inzichten kan brengen over het bijzondere en zelfs het

verhalen die alleen in het evangelie van Johannes voorkomen,

onontbeerlijke van het christelijk geloof.’

zoals de bruiloft te Kana, Jezus’ ontmoeting met een Samaritaanse, de genezing van een blindgeborene, de opwekking

Kosten: € 405,- | Aantal ECTS: 2

van Lazarus, de voetwassing. En de chronologie van Jezus’

Inschrijven voor 20 februari 2015

publieke optreden en zijn dood wijkt af van de chronologie van de synoptische evangeliën: hij gaat drie keer naar Jeruzalem in plaats van één keer en hij sterft niet op de dag van het joodse paasfeest, maar op de dag daarvoor.’

PThUnie 27

Groningen, 9 en 23 april 2015 Amsterdam, 18 mei en 1 juni 2015

De pastor als ethicus Dat je als pastor te maken krijgt met morele afwegingen die gemeenteleden maken - euthanasie, echtscheiding, burgerlijke ongehoorzaamheid - is evident. Maar ook in je eigen werk als pastor sta je steeds opnieuw voor ethische keuzes. Beide terreinen komen aan de orde bij de tweedaagse PE-cursus ‘De pastor als ethicus’ van prof.dr. Theo Boer.

Hoe ga je als pastor om met geheimen van gemeenteleden?

Hoe ga je om met macht? Hoe beheer je je agenda? Het zijn uiteindelijk allemaal ethische vragen, stelt Boer: ‘Het gaat om een conflict van waarden. Neem je agenda. Als pastor heb je aan de ene kant te maken met een soms de niet te stillen behoefte van gemeenteleden aan aandacht, tijd en advies. Aan de andere kant ben je ook een mens met een privéleven en een behoefte aan vrije tijd. De belangen aan beide kanten zijn reeël en groot. Bij deze cursus leer je je bewust te worden van dit soort met elkaar strijdende waarden. Je leert om daar keuzes in te maken en vervolgens ook achter die keuze te staan. Dit alles om te voorkomen dat je jezelf achteraf verwijten maakt over een eenmaal gemaakte keuze. Het helpt als je over zo’n keuze kunt nadenken als een conflict van waarden en niet als een probleem van tijdgebrek.’

Bij de cursus wordt gewerkt met een ‘Stappenplan Ethiek’, dat je in concrete situaties leert toepassen. Op de eerste cursusdag gaat het om het omgaan met geheimen, op de tweede dag over medische beslissingen om al dan niet door te behandelen en over het gebruiken van prenataal onderzoek.

Kosten € 405,- | Aantal ECTS: 2 Aanmelden voor 20 februari (Groningen) en 3 april (Amsterdam)

Met vroegtijdig aanmelden helpt u ons, uw collega’s en uzelf.

Meerendeel predikanten moet tot 2017 nog cursussen volgen Het nieuwste nummer van Handelingen.

Tijdschrift voor praktische theologie en religiewetenschap heeft als thema ‘Professionalisering van theologen’ (2014/3, september 2014). Het is een interessante aflevering geworden met gevarieerde bijdragen van o.a. de hoogleraren Ruard Ganzevoort en Martin Walton. U vindt er ook een schets van de huidige praktijk van het postacademisch onderwijs van de PThU in relatie tot de permanente educatie van de PKN. Deze praktijk wordt in het kader van internationale ontwikkelingen gezet en hij wordt geanalyseerd op mogelijkheden en knelpunten. Wat er echter niet in staat zijn getallen. We geven ze hier afgerond weer, want zij maken het plaatje concreet. Van de 1870 PKN predikanten hebben sinds de aanvang van de PE in 2012 er een kleine 400 een cursus gevolgd bij de PThU, sommigen eenmaal, anderen meerdere keren.

Als je bedenkt dat voor 1 september 2017 alle predikanten dat zouden moeten doen voor het aangestuurde deel van hun PE, is dat nog te weinig.

In de jaren 2014-17 moeten we nu immers nog voor ongeveer 1250 mensen cursussen verzorgen (we rekenen ongeveer 250 predikanten, die in de eerste vijf jaren van hun ambstbediening zijn, niet mee, omdat deze al de Primaire Nascholing volgen). Kan de PThU dat aan? Jawel. Zijn we gemotiveerd? Ook dat. Kunnen we het alleen? Nee. Een stukje van het samenspel gaat over het aanmelden. We hebben gemerkt dat het voor iedereen goed is wanneer de predikanten zich vroegtijdig aanmelden voor een cursus en niet wachten tot vlak voor de deadline.

Mocht het op u slaan, het helpt niet alleen uw collega’s, de organisatie en de docenten, maar ook uzelf. Daarom doen we hierbij gelijk ook maar een oproep...

Theo Witkamp, Coördinator Postacademisch onderwijs PThU

28 PThUnie

greep uit het aanbod Miskotte: ‘Te hoog gegrepen bij wat ik doe’ K.H. Miskotte stelde hoge eisen aan de preek. In zijn preekleer Om het levende woord uit 1948 noemt hij vier voorwaarden. In deze cursus laten we ons prikkelen door deze voorwaarden en maken op basis hiervan een matrix die we gebruiken om te reflecteren op onze eigen preekarbeid. Een cursus voor iedereen die zijn of haar eigen positie inzake prediking wil verhelderen. Docent: prof.dr. R.H. Reeling Brouwer.

START

8

Groningen & Amsterdam | Kosten € 405,- | ECTS: 2 | Inschrijven voor 21 november c.q. 12 december

JANUARI

Alles is familie - een theologische bezinning

START

Familie is het terrein van veel ethische hot issues: opvoeding, partnerrelaties, seksualiteit, solidariteit en de verhouding tussen privé en publiek. Als predikant kom je deze kwesties in je beroepspraktijk volop tegen. Hoe bepaal je vervolgens je theologische visie op wat er speelt? Tijdens de cursus worden betekenissen van familie uitgediept aan de hand van bijbelverhalen en diverse theologische teksten. Docenten: dr. A.C. Mulder en dr. E.P. Schaafsma.

Amsterdam | Kosten € 405,- | ECTS: 2 | Inschrijven voor 28 november

Een relevante preek De prediking kan verschillende functies hebben: van verkondigen tot getuigen, van leren tot inspireren, van bezinnen tot confronteren. Voor een predikant die vernieuwende wegen zoekt voor het aanspreken van hoorders in deze tijd kan het van belang zijn om vanuit verschillende preekfuncties te experimenteren met vorm en inhoud.

In deze verdiepingscursus thematiseren we drie perspectieven: de aanspraak, de inwijding en het onderwijs.

Docenten: dr. F. Stark en dr. H. de Leede.

Utrecht & Amsterdam | Kosten € 1695,- | ECTS: 6 | Inschrijven voor 12 december

Tot het einde toe levend Als predikant of geestelijk verzorger word je voortdurend met vragen rondom het levenseinde geconfronteerd.

Hoe sta je daarin? Wat doe je als iemand uit je wijk of afdeling om euthanasie vraagt? Wat is je rol, maar ook: wat is je opstelling? De cursus biedt een globaal overzicht van recente ontwikkelingen in de zorgethiek rondom het levenseinde van mensen op hoge leeftijd. Docenten: prof.dr. F. de Lange, dr. T.A. Boer, dr. J. Hoek, prof.dr.

M.N. Walton.

Utrecht | Kosten € 550,- | ECTS: 2 | Inschrijven voor 12 december

Paulus’ voorstellingen over het leven na de dood Paulus schrijft in 1 Korintiers 15 het meest uitgebreid over de opstanding der doden. We bespreken de achtergronden van dit spreken en exegetiseren de tekst. We vragen ons ook af hoe we over de ‘brede diepe kloof’ van de historische afstand heen kunnen springen. Wat draagt bestudering van dit hoofdstuk bij aan hedendaagse discussies over dit thema? Docenten: prof.dr. K. Spronk, dr. L.T. Witkamp.

Amsterdam | Kosten € 405,- | ECTS: 2 | Inschrijven voor 16 januari

15 JANUARI

START

26 JANUARI

START

27 JANUARI

START

3

MAART

Voor het complete cursusaanbod , aanmelden en meer informatie, kijk op www.pthu.nl/pao PThUnie 29

Angstig, depressief, ADHD of.. ?

GGZ In de Bres biedt geestelijke gezondheidszorg op christelijke grondslag. Wij helpen kinderen, jongeren en volwassenen met psychosociale of psychiatrische problemen op weg naar herstel.

’wij geloven in herstel’ ASSEN ALMERE

|

DRACHTEN

|

GRONINGEN

|

LELYSTAD

| APELDOORN | DOKKUM | HOOGEVEEN | LEEUWARDEN | SNEEK | URK

www.ggzindebres.nl

www.kinderfonds.nl

Kerk en Theologie kerk en theologie

Toonaangevend kwartaaltijdschift voor predikanten en theologen die vakmatig willen bijblijven. ra West e H. Liuw e le id e g Te n a Westr e H. Liuw 21 5 at ie M ed it 21 8

233

249

n gevo ele m de rol va Klaas Bo ak ley en Sa rah Co e the olo gie tem ati sch in de sys

ns

Dolf te Velde bij Johanne s Duns Verkiezi ng en verwerp ing Scotus. Een analyse van Ordinatio I 41 Guus Labooy Theologie van het Oude Testament en historisch denken

Met bijdragen over wetenschappelijke omgang met de Schriften en gelovige omgang met wetenschappelijke feiten van Ed Noort, Luco van den Brom, Herman Westerink, Alco Meesters en Rainer Wahl.

274

Liu we H. We str a ‘Ni et vo lko me n en al wa ar, nie op Go t ge he el d ge ric ht ’ 29 1 Kronie k door en W Alco M illem eester ie n * Ben s, Liuw Otten oem e H. W inge Univ estra n Pro testan * Een ersiteit tse Th * Th nieuw eolo eolo lied gisch b g 294 oek isch e eK Boe ron kbe iek 299 spre uit kin Ame An gen der rika eb ( 3 ) lad en

jaargang 65 2, no. 3 1, ju a nl iu a2 r0i1 24 0 1 1 b o e k e n c e n t r u m

30 PThUnie

Thema novembernummer: Theologie en wetenschap

213

Kennismaken?

• Los nummer: € 16,90 (excl. verzending) • Proefabonnement: 2 nummers voor € 20,• Nieuw abonnement: eerste 2 nummers gratis

Meer informatie en bestellingen www.kerkentheologie.nl

Voor aanmelden en meer informatie op www.pthu.nl/agenda Oratie Benno van den Toren Inaugurele rede van prof.dr. Benno van den Toren als hoogleraar Interculturele Theologie aan de vestiging Groningen

14/11/2014

Themadag wetenschappelijk publiceren PublicatiestrategieĂŤn in theologie en religiewetenschap.

Dat is het thema van een NOSTER-studiedag aan de vestiging Amsterdam. Wetenschappers van PThU, UvH, UvT en UU nemen aan deze dag deel.

Dies in Amsterdam Achtste dies (jaardag) van de PThU, met rectoraatsoverdracht van prof.dr. F.G. Immink aan prof.dr.

M.M. Jansen. De bijeenkomst vindt plaats in het auditorium in het hoofdgebouw van de VU.

vanaf:

12/1/2015

11/11/2014

11/12/2014

Masterclass Zorgethiek De eerste van negen bijeenkomsten voor geestelijk verzorgers. De cursus, die aangeboden wordt in samenwerking met de stichting ReliĂŤf, biedt deelnemers een verdiepte kennis van en inzicht in actuele ontwikkelingen rond zorgethiek en zingeving.

Barth-tagung Jaarlijkse conferentie rond aspecten van het werk van Karl Barth, met dit jaar als thema de tweede editie van diens Brief aan de Romeinen (1922). De bijeenkomst vindt plaats in Amersfoort en de voertaal is Duits.

vanaf:

23/3/2015 PThUnie 31

In Siena ervaar ik hoe het middeleeuwse stadsleven samengehouden werd door een idee van het goede leven.

Lorenzetti’s beroemde fresco Allegorie van het goede bestuur (1337) toont het evenwicht tussen het stadsbestuur (de oude wijze man) en het recht (vrouwe Iustitia). Het bestuur draagt het wapen van Siena dat het ‘common good’ symboliseert en wordt omringd door de kardinale deugden Fortitudo, Prudentia, Temperantia en Iustitia, alsook Pax en Magnanimitas, de generositeit. Het zou het eerste kunstwerk zijn dat een louter seculier onderwerp heeft. Maar dan begrijp je niet de transcendente betekenis van de theologale deugden Fides, Spes en Caritas en de goddelijke Sapientia die het geheel als het ware verlichten en zich in werken van barmhartigheid uitstrekken tot de zorg voor gevangenen, armen en zieken. En daar ergens zie je ook God, als je goed kijkt.

Pieter Vos

Beeld: Ambrogio Lorenzetti, Buongoverno, Palazzo Publico, Siena Beeld: Mattheus en de engel | Rembrandt van Rijn ‘ (circa 1661)