PThUnie maart 2019

Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit jaargang 13 | nummer 1 maart 2019

Interimpastor:

Tussen Hooglied en #MeToo

op het scherpst van de snede Rinse Reeling Brouwer blikt terug

Het Dominass team is er voor u!

Dominass assurantiĂŤn bv

“De predikanten verzekeraar�

Dagelijks zetten onze specialisten zich in om de verzekeringen van inmiddels ruim 3.700 predikanten zo goed mogelijk te beheren.

Kennis van zaken, een uitgekiend verzekeringspakket en een grote betrokkenheid bij uw persoonlijke situatie!

Kennismaken is eenvoudig: bel en u ervaart het Dominass gevoel.

www.dominass.nl - 0344-642404

‘Met verve de grote verhalen blijven vertellen’ De PThU gaat binnenkort afscheid nemen van een

krijgt. Breder kun je het niet krijgen: drie dagen lang

klassieke allround theoloog, Rinse Reeling Brouwer.

verdiepen predikanten en kerkelijk werkers zich in de

‘Theologie is zowel geconcentreerd als breed

consequenties van migratie, maar steeds vanuit het

georiënteerd. Het vak kan niet zonder de dagopening in

Bijbels perspectief van vreemdeling zijn en thuiskomen.

schrift en gebed, maar evenmin zonder een brede politieke en culturele oriëntatie. En die twee moet je

Onze vaste columnisten blijven niet achter: Frits de Lange

altijd op elkaar betrekken.’ Aldus Reeling Brouwer in een

plaatst dignity in de ouderenzorg in een internationaal

uitgebreid afscheidsinterview in dit blad.

kader, Ciska Stark trekt een lijn van Queen-zanger Freddie Mercury naar de zondagse eredienst. Zelf vertel

Als we de inhoud van deze PThUnie langs zijn meetlat

ik in dit nummer iets over wie mijzelf heeft geïnspireerd:

leggen, hoe pakt dit dan uit? Theologische concentratie

de Amerikaanse ethicus James M. Gustafson. Vanuit de

én brede oriëntatie kent onze universiteit genoeg, maar

spannende en niet altijd voor de hand liggende

hebben ze ook steeds op elkaar betrekking? We doen

combinatie van piëtisme en vrijzinnigheid ontwikkelde hij

ons best. Kijk maar naar de samenvatting van de

een veelomvattende meerbronnentheorie voor

diesrede van Heleen Zorgdrager, waarin zij concrete

theologische kennis.

vragen rondom gender en intimiteit linkt met centrale noties als de triniteit: God die geeft, God die heelt en

Hoeven we ons, met al dit moois in dit nummer van

God die deelt. Ook onze promovendi brengen theologie

PThUnie, na het vertrek van Rinse Reeling Brouwer dus

en context bij elkaar. Aart Goedvree zette Bavincks

geen zorgen te maken? Iets in me zegt dat dat te

opvatting over de wedergeboorte in een bredere

optimistisch gezegd is. Het afscheid van hem en van de

theologische en ook psychologische context. Hans

generatie theologen van zijn generatie en die daarboven,

Meerveld onderzocht wat catechisatie jongeren werkelijk

ervaar ik als een echt verlies. Laten jongere theologen

oplevert. En Erik Renkema dook in de praktijk van het

zich dus vooral uitgenodigd weten om met verve de

levensbeschouwelijk onderwijs op zogenoemde

grote verhalen te blijven vertellen.

samenwerkingsscholen.

De redactie wenst alle lezers een gezegende Op de nieuwspagina komen we de aanstaande

voorbereiding op Pasen.

Summerschool van de PThU tegen, een cursus waarin in de vorm van het thema ‘migratie’ de wereld een plek

Theo Boer

PThUnie 3

inhoud jaargang 13 | nummer 1 | maart 2019

16 6 06 Publicaties & promoties

‘Theoloog worden doe je met ziel en zinnen, huid en haar, lijf en leden’

17

09 Column: Tegenwoordige tijd 10 In gesprek met Rinse Reeling Brouwer 16 Theo Boer op de schouders van...

17 Diesrede Heleen Zorgdrager 20 Dagboek: Lieve Teugels 23 Nieuws 25 Column: Voltooid verleden tijd 26 De permanente predikant 31 Agenda 32 Openbaring

4 PThUnie

Foto voorpagina: Op 8 januari vond de twaalfde dies van de PThU plaats. Van links naar rechts ziet u: diesredenaar prof.dr. Heleen Zorgdrager, rector prof.dr. Mechteld Jansen en voorzitter van de Raad van Toezicht mr. Piet Hein Donner.

Poster Wilt u in uw gemeente reclame maken voor de PThU? Kent u iemand die misschien wel theologie wil gaan studeren?

Bij deze PThUnie vindt u een poster.

We willen u vragen deze op een zichtbare plek op te hangen of door te geven aan iemand die volgens u theologie zou moeten studeren.

Wilt u meer posters ontvangen?

U kunt ze bestellen via communicatie@pthu.nl.

Dank u wel!

&colofon

PThUnie is een magazine dat drie keer per jaar verschijnt. Het blad is met name bedoeld voor predikanten in de PKN en het wordt ook toegezonden aan studenten, medewerkers en relaties van de Protestantse Theologische Universiteit (PThU).

Het magazine wordt uitgegeven door de PThU. Redactie Theo Boer, Caspar Dullemond (eindredacteur), Henk de Roest, Ton van Kattenbroek (adviseur), Klaas Spronk (hoofdredacteur), Trudy Struijs. Redactieadres Postbus 7161, 1007 MC, Amsterdam, 088 3371 866, communicatie@pthu.nl Vormgeving Rick Oudhoff Realisatie Veldman Print en Sign.

Fotografie Archief PThU, Mike van Bemmelen, Forest & Kim Starr, Jan Jans, Rob Nelisse, DaniĂŤl Sonneveld (Beeldvoerders), Sonny Tiwow, Arjen Vos ISSN-nummer 1876-9233.

PThUnie 5

Wedergeboorte bij Bavinck

Catechese helpt bij maken geloofskeuzes

Promotie Aart Goedvree (13 september)

Promotie Hans Meerveld (5 november)

Binnen de gereformeerde theologie neemt de leer

Hoe kan catechese bijdragen aan het geloofsleren

van de wedergeboorte een belangrijke plaats in.

van jongeren? Deze vraag staat centraal in het

Herman Bavinck (1854-1921) heeft zich diepgaand

proefschrift Opbrengsten van jongerencatechese,

met de leer van de wedergeboorte beziggehouden

Een kwalitatief empirisch onderzoek in vier

en hierop een eigen visie ontwikkeld. Hij behandelt

protestantse geloofsgemeenschappen in

deze leer niet alleen op een systematisch-

Nederland, waarop Hans Meerveld op 5 november

theologische wijze, maar ook vanuit een ethisch en

promoveerde aan de PThU Amsterdam. Zijn

psychologisch perspectief.

promotor was prof.dr. Marcel Barnard, zijn copromotor dr. Jos de Kock.

In zijn proefschrift Een ondoordringbaar mysterie.

Wedergeboorte volgens Herman Bavinck analyseert

Voor het onderzoek heeft Meerveld catechisanten

Aart Goedvree Bavincks denken over de

en catecheten geïnterviewd, en praktijksituaties

wedergeboorte. Daarnaast brengt deze studie ten

geobserveerd. De conclusies zijn opvallend: ‘In

aanzien van de leer van de wedergeboorte diverse

geen van de vier praktijken is het gelukt om

achtergronden in kaart, zoals de gereformeerde

systematisch kennis over te dragen van de traditie

orthodoxie, de moderne theologie, de ethische

van de kerk, de inhoudelijke opbrengsten zijn

theologie, de psychologie van de religie en de

fragmentarisch en verbonden met persoonlijke

discussie rondom de veronderstelde

ervaringen.’ Op het handelen naar geloof is de

wedergeboorte. Goedvree promoveerde op 13

invloed gering; catechisanten weten eigenlijk niet

september aan de PThU in Groningen. Zijn

wat ze op dat gebied kunnen leren. Daarentegen

promotoren waren prof.dr. Jan Hoek en prof.dr.

draagt catechese wel bij aan het zelfstandig keuzes

Henk van den Belt.

maken met betrekking tot geloof: de jongeren nemen niet zondermeer over wat aangeboden

Goedvree (1970) studeerde theologie aan de

wordt, maar gaan daar constructief mee om.

Rijksuniversiteit Utrecht. Hij is predikant binnen de Protestantse Kerk in Nederland, en diende de

Meerveld (1951) studeerde praktische theologie

gemeenten van Haaften, Arnemuiden en Wezep.

aan de Vrije Universiteit te Amsterdam en was

Hij is nu als fulltime predikant verbonden aan de

docent didactiek van de catechese aan de

Hervormde Gemeente te Uddel.

hogeschool VIAA te Zwolle en de Theologische Universiteit Kampen.

6 PThUnie

Levensbeschouwing belangrijk op samenwerkingsscholen Promotie Erik Renkema (12 december) In zijn proefschrift Two of a Kind. The Identity of

Mirella Klomp, Peter-Ben Smit en Iris Speckmann (red.), Rond de tafel. Maaltijd vieren in liturgische contexten (= Meander 17), Heeswijk: Berne Media 2018.

Cooperation Schools in the Netherlands and the Correlation with Religious Education onderzoekt Erik

Meals are hot. Eucharistie en Avondmaal, maar ook

Renkema het levensbeschouwelijke onderwijs op

onze dagelijkse praktijken van eten en drinken

samenwerkingsscholen. Zijn promotie vond plaats op

hebben de laatste jaren volop de aandacht in

12 december aan de PThU Amsterdam. Promotores

wetenschappelijk onderzoek. Af te lezen aan het

waren prof.dr. Marcel Barnard en dr. André Mulder.

aantal eetclubs, buurtmaaltijden, tvkookprogramma’s en de liefde voor wining & dining is eten in onze cultuur van onverminderd grote betekenis. Geluiden uit het liturgische veld brengen echter aan het licht dat deelname aan Eucharistie en Avondmaal minder vanzelfsprekend wordt. Deze liturgische praktijken zien zich met nieuwe vragen geconfronteerd. Wat hebben ze ons in de 21e eeuw te zeggen? Staan zij in verband met ons dagelijks eten en drinken en zo ja, hoe?

Wat zijn volgens de Schrift belangrijke aspecten van de maaltijd? Met wie wordt er maaltijd gevierd en

Samenwerkingsscholen komen – vaak in een situatie

wie bepalen dat?

van krimp – tot stand door een fusie van een In deze bundel belicht een nieuwe generatie

openbare school. Het onderzoek brengt in kaart hoe

theologen op verfrissende wijze verschillende

de gemeenschappelijke waarden tot uitdrukking

aspecten van de maaltijd. Hun bijdragen zijn rond

worden gebracht in het levensbeschouwelijk

drie thema’s verzameld: de relatie tussen ‘seculiere’

onderwijs. Bijzondere aandacht is er daarbij voor de

en religieuze maaltijden, beleving van het Heilig

vieringen die georganiseerd worden. De analyse van

Avondmaal / de Eucharistie en het

de gegevens brengt aan het licht dat

gemeenschapsvormende karakter van maaltijden.

samenwerkingsscholen de waarden van ontmoeting

Kenmerkend aan de bundel is dat auteurs

en gelijkwaardigheid als een zeer belangrijk kenmerk

afkomstig zijn uit de oecumene: ieder van hen staat

van hun onderwijs beschouwen. Daarbij zoeken ze

in een eigen kerkelijke traditie en dat kleurt mede

naar manieren om zowel deze waarden als de

het theologische perspectief op de maaltijd.

oorspronkelijke identiteit van de gefuseerde scholen

Daarmee wil ook

in het levensbeschouwelijk onderwijs tot uitdrukking

deze bundel zelf

te brengen.

verschillende

mensen, praktijken en kerken met

levensbeschouwelijke educatie en diversiteit bij het

elkaar rond de tafel

lectoraat Theologie & Levensbeschouwing van

in gesprek

Hogeschool Windesheim Zwolle. Hij is in die functie

brengen.

de coördinator van de Kenniswerkplaats Levensbeschouwelijke Educatie en Diversiteit. Hij is tevens verbonden aan het Onderzoekscentrum voor Jeugd, Kerk en Cultuur van de PThU.

Mirella Klomp, Peter-Ben Smit , Iris Speckmann (redactie)

Berne Media

Renkema (1972) is hogeschoolhoofddocent

Mirella Klomp, Peter-Ben Smit , Iris Speckmann (redactie)

ROND DE TAFEL

bijzondere, meestal confessionele school en een

MAALTIJD VIEREN IN LITURGISCHE CONTEXTEN

PThUnie 7

Publicaties &promoties Rick Benjamins (red.) en Theo Hobson, Theo Hobsons gelovig humanisme: christelijk geloof en seculier denken,

Gerrit Immink, Over God gesproken.

Preken in theorie en praktijk, Zoetermeer: Boekencentrum 2018.

Middelburg: Skandalon 2019.

Dit boek van de hand van PThU-emeritus Immink Theo Hobson (1972) is een Britse theoloog die een

gunt ons een blik in de werkkamer van de

aantal belangwekkende boeken schreef, zoals

dominee. Wekelijks een preek maken is een hele

Reinventing Liberal Christianity (2013) en God

uitdaging. Tijdens dat voorbereidingsproces zijn

Created Humanism (2017). Hobson manifesteert

theologische, communicatieve en pastorale

zich echter vooral in het publieke debat. Hij schrijft

vaardigheden in het spel. Soms luisteren kerkgan-

regelmatig scherpe, polemische en humoristische

gers geboeid naar een preek, soms ook haken ze af

stukken in kranten en tijdschriften als The Guardian

en zegt de preek hen niets. Hoe raken kerkgangers

en The Spectator. Daarin maakt hij duidelijk wat

betrokken en met welke stijl en inhoud spreken

geloof kan zijn en hoe het in discussies over

voorgangers hun hoorders aan? In dit boek komen

godsdienst en religie vaak wordt misverstaan. Hij

enkele grondlijnen van de preek aan de orde: de

verdedigt dat het christendom de seculiere

preek als performance, het vraagstuk van de

samenleving van harte moet ondersteunen omdat

Bijbelse hermeneutiek, en de verkondiging als

die waardevol is. En hij verwijt het liberale

werkelijk Woord van God. Prof.dr. F.G. Immink is

christendom dat het zichzelf in de vingers heeft

emeritus hoogleraar praktische theologie en

gesneden door ritueel en viering te verwaarlozen.

oud-rector van de PThU. Eerder verschenen van

Hobson bepleit een heruitgevonden vrijzinnigheid,

hem In God geloven, Het heilige gebeurt en Bidden

die in eigen huis overtuigend christelijk is en in de

in het besef van Gods tegenwoordigheid.

publieke ruimte uitgesproken humanistisch.

Ter gelegenheid van de Vrijzinnige Lezing, die in 2019 door Hobson wordt verzorgd, verscheen dit boek. Het bevat twintig van Hobsons beste artikelen die een dwarsdoorsnede vormen van zijn denken, een bespreking van zijn belangrijkste boeken door Rick Benjamins en een interview.

8 PThUnie

Tegenwoordige column tijd Frits de Lange Een lesje interculturele gerontologie Dignity of the Old heet de cursus die ik geef, onderdeel van het ethiekprogramma in onze internationale master. Ouderen? Dat is niet het eerste waar de studenten uit Afrika en Azië aan denken, in hun door HIV-Aids, werkloosheid of religieus geweld geteisterde land. Is ouderdom niet ook typisch een westers thema? Voor het jonge Afrika geldt het vergrijsde Europa als het mondiale bejaardenoord. En zelf oud worden? ‘Oh no!’ De prille twintiger mag er niet aan denken! Dan is hij zijn viriele kracht kwijt en is het met hem gedaan. Maar een gezamenlijke blik op de statistieken maakt snel duidelijk dat vergrijzing ook voor hen een uitdaging wordt: ook al is de bevolkingsopbouw er (nu) nog anders, numeriek leeft het merendeel van de ouderen wereldwijd straks in Azië en Afrika.

Waardig oud worden in hun eigen land? ‘Nou’, antwoorden ze: ‘Dat gaat allicht beter dan hier, in dit individualistische Nederland waar ouderen massaal worden gedumpt in tehuizen. In onze gemeenschapscultuur staan ouderen tenminste nog in hoog aanzien!’ Die eerste gedachte kan ik snel met cijfers corrigeren: het merendeel van de drie miljoen Nederlandse 65-plussers woont zelfstandig, slechts zo’n honderdduizend ervan verblijven in een verzorgings- of verpleeghuis. Maar de hoge status van ouderen in niet-westerse culturen dan?

Dat blijkt bij wat doorvragen ook nogal tegen te vallen. Hoezeer ze ook van hun oma houden, ze kennen ook de verwaarlozing en mishandeling van kwetsbare ouderen uit eigen omgeving. Extended families op het platteland vallen uiteen als jongeren voor werk naar de steden trekken. En dat ouderen met dementie vaak als heksen worden gemeden en geminacht, duidt niet echt op een waardige bejegening.

Maar tegelijk raak ik onder de indruk van hun krachtige gevoel voor gemeenschap. Successful ageing ervaren ze als een liberale vergissing. Waardig oud worden is geen individuele prestatie of iets voor geluksvogels, maar een sociale constructie die alleen in sterke gemeenschappen overeind kan worden gehouden. Ubuntu, zegt de Afrikaan: ‘Ik ben omdat wij zijn.’ Gerontologisch vertaald: ik word alleen goed oud als wij samen oud worden. Zo wordt de cursus ook voor mij een lesje interculturele gerontologie, waarmee ik met nieuwe ogen naar de Nederlandse situatie kijk.

Maar door alle verschillen heen zie ik vooral ook de overeenkomsten. We groeien toe naar een global village waar het voor kwetsbare ouderen, op welk continent ze ook leven, aankomt op steeds minder beschikbare support van de jongere generatie. Aan het begin van de cursus wenst de Afrikaanse twintiger zich nog branieachtig een gezin van minstens tien kinderen, net als zijn grootmoeder. Die zullen later wel voor hem zorgen. Maar zijn vriendin studeert ook, en blijkt dat niet echt te zien zitten. Bij het laatste college twijfelt hij zelfs of hij überhaupt wel kinderen wil. Hij had gezien hoe duur luiers zijn.

Frits de Lange is hoogleraar ethiek aan de vestiging Groningen van de PThU PThUnie 9

met Rinse Reeling Brouwer

‘De Godsvraag is de hoofdvraag’ Alle wanden in zijn compacte Amsterdamse appartement staan tot aan het plafond vol met boeken van het serieuze soort: gotisch schrift op leren banden, onmodieuze stofomslagen met Romeinse cijfers. Maar het wijdse uitzicht over het IJ biedt ruimte: schepen die voorbij varen, in de verte het Centraal Station. De plek lijkt verrassend goed bij te passen bij Rinse Reeling Brouwers theologische uitgangspunt. ‘Theologie is zowel geconcentreerd als breed georiënteerd’, vindt hij: ‘Het vak kan niet zonder de dagopening in schrift en gebed, maar evenmin zonder een brede politieke en culturele oriëntatie. En die twee moet je altijd op elkaar betrekken. De kern ziet wijd, zeg ik met Miskotte.’ Ter gelegenheid van zijn aanstaande afscheid blikken we met hem terug op zijn jaren als universitair hoofddocent, directeur onderwijs en bijzonder hoogleraar.

Maar we beginnen bij het begin.

Door Caspar Dullemond

Kom je uit een deftige familie?

naoorlogse generatie. De vader van

Dat zo’n marxistische filosoof vond

mijn moeder was voor de oorlog

dat je religie nodig had om

‘Nou, mijn vader hoorde bij het

ambtenaar bij Buitenlandse Zaken,

werkelijk te begrijpen waar het bij

Friese patriciaat. En die familie was

waar hij de geheime telegrammen

sociale rechtvaardigheid om gaat…

verzwagerd met de adel: mijn

uit Berlijn over de naderende Duitse

Dat was spannend. De trend was de

grootmoeder was een freule. En de

inval opving en doorgaf. Meteen

andere kant op: het was de tijd van

familienaam van mijn moeder is

aan het begin van de bezetting

de God is dood-theologie.

Carrière. Zij hoorde tot een echt

werd hij door de Duitsers

Bij de Nederlandse Christen-

Hugenotengeslacht. De Carrières

gearresteerd. Mijn moeder was toen

Studentenvereniging kwam ik in

zaten in Den Haag en mijn

vijftien jaar oud. En mijn vader had

aanraking met oudere

grootvader had een belangrijke rol

dus als dwangarbeider in Berlijn

theologiestudenten die juist bezig

in de hervormde gemeente daar. De

gezeten. Hij is zijn hele leven bang

waren de theologie te verlaten. Zij

grootmoeder van mijn vaders kant

geweest als er ergens

snapten niet wat ik daar nog zocht.

vond dat prachtig: Haags bloed was

bombardementen waren,

Maar ik had – toen al – het gevoel

altijd goed!’

bijvoorbeeld in Irak.’

dat de redding van de wereld van

Niet een echt socialistisch

Ben je uit politieke

jaar van mijn studie leerde ik het

nest dus.

overwegingen theologie

werk van Friedrich-Wilhelm

gaan studeren?

Marquardt kennen, die uit Barths

de Godsvraag afhing. In het eerste

dogmatiek de these naar voren

‘Nee. Maar mijn vader brak in de

10 PThUnie

oorlog met zijn familie: hij wilde

‘Die theologische belangstelling was

haalde dat het bestaan van God

onderduiken op een van die Friese

er al eerder hoor. In Oosterbeek

niet alleen een nieuw licht op alles

states, maar niemand wou hem

ging ik als klein jongetje bij de

werpt, maar ook alles verandert.

hebben. Ze zagen het probleem

buren langs om kinderbijbels te

Dat is een verwijzing naar Marx,

niet. Toen is hij in Duitsland

verzamelen. Ik vond het heerlijk om

zegt Marquardt: het gaat

tewerkgesteld geweest, waar hij

ze met elkaar te vergelijken. Iets van

uiteindelijk niet alleen om

socialist werd. Ook mijn moeder

die historisch-kritische Bijbelweten-

interpretatie, maar verandering.

heeft afstand genomen van haar

schapper zat er al in toen… Maar

Theologie gaat niet alleen om ons

ethisch-hervormde milieu. Ze

inderdaad, het besef van sociale

perspectief op de werkelijkheid,

werden beiden behoorlijk links. De

rechtvaardigheid speelde een

maar ook om een verandering van

herinnering aan de oorlog speelde

belangrijke rol bij mijn theologie-

die werkelijkheid. En die

in mijn opvoeding een belangrijke

keuze. Ik had op de televisie een

werkelijkheid is gegeven met de

rol; in die zin hoor ik echt bij de

interview gezien met Ernst Bloch.

werkelijkheid van God.’

Rinse Reeling Brouwer (Den Haag, 1953) studeerde tussen 1971 en 1981 theologie aan de Universiteit van Amsterdam (UvA). In 1973 was hij een van de oprichters van Christenen voor het Socialisme. Van 1982 tot 1997 was hij predikant van de Arkgemeente in AmsterdamSlotervaart. In 1988 promoveerde hij, eveneens aan de UvA, cum laude op Over kerkelijke Barth zelf had afstand genomen

dogmatiek en marxistische filosofie. Karl Barth vergelijkenderwijs gelezen. In 1997 werd hij

van zijn vroegere linkse

universitair docent dogmageschiedenis en symboliek aan de Theologische Universiteit Kampen

opvattingen. Was jouw

(ThUK). Bij de oprichting van de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) in 2007 werd hij

promotiestudie, over

universitair hoofddocent en in 2012 daarnaast bijzonder hoogleraar op de Miskotte/

verbindingen tussen Barths

Breukelman-leerstoel voor de theologische hermeneutiek van de Bijbel. Aan de ThUK was hij

dogmatiek en marxistische

vanaf 1998 opleidingscoördinator en aan de PThU (tot 2012) directeur onderwijs.

filosofie, een poging om Barth te behouden?

‘Nee, het was een poging om de

was een heel dramatische tijd. Het

Het oostelijke deel heeft nooit de

dialoog tussen Oost en West te

was niet leuk om mee te maken

kans gekregen om zelf kritisch naar

bevorderen. In die zin was het echt

wat er over mijn vrienden in

het verleden te kijken: er kwamen

een jaren tachtig-boek. We zaten

Oost-Duitsland bekend werd

westerse commissies om de

nog diep in de Koude Oorlog. Mijn

gemaakt, ook door henzelf, over

universiteiten te zuiveren. Dat heeft

boek was een bijdrage aan de

hun Stasi-verleden. Het Sovjet-

ressentiment gekweekt.’

‘We zijn al bijna geen kerk meer, maar we hebben de Bijbel!’ christen-marxistische dialoog, een

systeem was natuurlijk helemaal

Wat heeft de val van de Muur

poging om iets te vinden wat de

dolgedraaid; het ging alleen nog

met je theologie gedaan?

tegenstelling tussen Oost en West

maar om macht. Maar de uitkomst

zou overstijgen. Ik wilde niet dat

was een kapitalistische

‘Het werd moeilijker voor mij om

het Oostblok de koude oorlog won,

alleenheerschappij waar ik

theologie met maatschappelijke

maar ik wilde ook niet dat het

onmogelijk blij mee kon wezen. De

vragen te verbinden. Ik ben in die

Westen won. Ik wilde dat we aan

slachtoffers van dát systeem zoeken

periode minder een publiek

die tegenstelling voorbij zouden

nu wanhopig waar ze nog steun

theoloog geworden dan ik in de

kunnen komen. Maar dat gebeurde

kunnen krijgen. In het voormalige

jaren zeventig en tachtig was. Het

niet. Iemand was al bezig mijn

Oost-Duitsland, de DDR, voelen veel

idee was: waar je je ook over uit, je

proefschrift in het Engels te

burgers zich belazerd en in de steek

wordt altijd aan die koude oorlog-

vertalen, toen de Muur viel en het

gelaten. Het ene Duitsland is

tijd herinnerd. Het thema kleeft aan

thema opeens achterhaald was. Dat

helemaal opgezogen in het andere.

mij. Ik denk dat mijn theologie PThUnie 11

Voornaam Achternaam

theologischer is geworden, meer in

over kerkverlating en de vergrijzing

geloof en de wetenschap. Vanuit

zichzelf teruggetrokken. De

in de gemeenten… Het is allemaal

mijn eigen biografie sprak Kampen

Godsvraag is de hoofdvraag. Alle

waar, we zijn al bijna geen kerk

als plek om te werken me dan ook

vragen over gerechtigheid zijn

meer, maar we hebben de Bijbel!’

zeer aan. Wel was ik blij toen we in 2004 de kerkvereniging kregen. Ik

kwesties van, wat Barth noemt, gelijkenissen. Het zijn

In de jaren negentig werd je

had in mijn beginjaren in Kampen

weerspiegelingen van de daad

minder een publieke theoloog,

een beetje een gevoel van… leegte.

Gods. Maar ze vallen daar niet mee

zei je hiervoor, maar je ging in

De studenten die ik aantrof, waren

samen. Dat heeft mij de Wende, de

1997 wel van de gemeente naar

kinderen van de Kuitert-generatie.

val van de Muur doen overleven. Ik

de academie. Hoe beviel die

Ze hadden van hun ouders te horen

ben theologisch niet afhankelijk van

overgang?

gekregen: je hoeft het allemaal niet meer te geloven. Met als gevolg dat

een weerspiegeling – zonder overigens iets af te doen aan de

‘Goed. Ik kwam meteen in een

ze niet meer wisten wat ze nog

ernst van zo’n weerspiegeling.’

goed functionerende

kónden geloven.’

onderzoeksgroep terecht, bij Gerrit Wat betekent dat in de praktijk?

12 PThUnie

Neven. Hij besefte heel goed de

Maar ze gingen wel theologie

eisen van die tijd: niet

studeren.

‘Dat betekent dat we de Bijbel

wetenschappelijk freewheelen,

moeten lezen. Theologische

maar samenwerken met anderen en

‘Ja precies! Heel interessant

concentratie betekent: terug tot de

jezelf verbinden voor een langere

natuurlijk. En er zaten echt hele

Schriften. Ik heb veel gehad aan

periode. Ook als hervormde voelde

leuke mensen bij hoor! Maar er leek

een vondst van Niels den Hertog in

ik me meteen thuis in Kampen. Met

iets te ontbreken om op verder te

zijn promotiestudie over Jan

de duplex ordo – de volstrekte

bouwen. Daarna kwam er een

Koopmans. Deze leerling van

scheiding van geloof en wetenschap

hervormde instroom op gang, ook

Noordmans en collega van Miskotte

– zoals die in Groningen, Leiden en

van mensen die later hersteld

schreef in 1942: “Wij hebben al

Utrecht werd toegepast, had ik

hervormd zijn geworden. Dat was

bijna geen kerk meer, dan in de

vanuit de UvA niet zoveel. Wij

een heel gemengde groep, wat

vorm waarin ze in de Bijbel staat. En

vonden dat de scheiding tussen

grote problemen opleverde met de

wat we meer hebben, zullen we

beroep en academie moest worden

diversiteit in de predikantsmaster.

wellicht nog moeten loslaten. Het is

doorbroken. We waren echt

Hoe hou je ultravrijzinnig en

een groot ding dan geleerd te

anti-dualistisch. Er moest een

ultrabevindelijk bij elkaar? Dat vond

hebben in de Bijbel te lezen.” Dat

verband bestaan tussen je geloof en

ik fantastisch! Dat heb ik veel liever

vind ik prachtig. Dus alle problemen

je werk in deze wereld. En tussen je

dan dat iedereen het met elkaar

met Rinse Reeling Brouwer

eens is. Ik vind dat je je aan elkaar

Ik ben heel sterk opgevoed, deels

allang niet meer de basis. Daar vinden

moet scherpen. Dat houdt ook

door Breukelman, met het klassieke

ze dat achterhaald. Er was een tijd dat

verband met mijn opstelling in de

idee dat de theologie ontspringt

je de islam kon leren kennen door de

Koude Oorlog: breng de extremen

aan de taal: je hebt te maken met

Koran te bestuderen, maar nu gaat het

bij elkaar. Laat het maar knetteren.

talige expressie. Luther en

om sociale processen. Er wordt sowieso

Leer aan elkaar. En leer ook waar de

Rosenzweig menen zelfs dat de

minder gelezen. Praktisch theologen,

grenzen liggen; wat je vooral niet

grammatica de basis voor de

maar ook systematici, zoeken steeds

moet zeggen.’

theologie is. Dat vinden mijn

meer het gesprek met de antropologie,

‘Sommige studenten stellen de vraag: wat moet ik nog met grondteksten? Dat kun je toch allemaal op internet vinden?’

Hoe ervaar je de huidige

Lutherse PThU-collega’s Markus

wat ik me in de huidige academische

studentenpopulatie?

Matthias en Hans-Martin Kirn ook

situatie heel goed kan voorstellen! Maar

heel sterk. Het gaat niet alleen om

daarmee voel ik mezelf in toenemende

‘Die kwestie van diversiteit speelt

sources in de zin van: ik heb ergens

mate een atavisme. Je komt bij de

natuurlijk nog steeds. Ik heb het

een bron waaruit ik put. Nee: het

studenten aan met de methodiek van

gevoel dat Miskotte daar echt een

gaat ook om de echte systematiek,

de tekstuitgave, waar ze op de

rol in kan spelen. Op de een of

om het denken. Het denken

middelbare school steeds minder in

andere manier slaat hij tonen aan

ontspringt aan de tekst. De tekst

geschoold zijn. Ook op het gymnasium

die nog steeds herkend worden.

brengt je op gedachten en vraagt

gaat het tegenwoordig meer om

Aan de ene kant kan hij heel dicht

om andere doordenking: wat is hier

antieke cultuur dan om oude talen. Ik

bij de God is dood-theologie staan,

nu eigenlijk gezegd? Dat is voor mij

heb er niks op tegen, maar zo zit ik zelf

waardoor hij voor vrijzinnigen

in hoge mate theologiebeoefening.

niet in elkaar en kan ik ook geen

herkenbaar is, maar hij weet ook

Op college kun je dat heel mooi

theologie bedrijven.’

echt wat bevinding is, zodat hij ook

oefenen. Alleen is er momenteel

voor de vrome jongens en meisjes

sprake van een enorme shift naar

iets brengt. Daar ben ik wel door

de sociale wetenschappen en met

geholpen. Maar er is een ander

name de antropologie. In de

punt dat mij meer zorgen baart.

religiewetenschappen zijn teksten PThUnie 13

met Rinse Reeling Brouwer

‘Misschien komen we in de catacomben terecht. Maar ook daar kunnen we nog altijd kerkelijke dogmatiek bedrijven’ Kun je studenten van twintig

Maar zegt de naam Breukelman

nuttig voor specialisten, maar er zijn

nog uitleggen hoe jouw

mensen nog iets?

maar weinig mensen die het nog

methode werkt?

tot zich kunnen nemen.’

‘Veel minder. Hij is een beetje… op.

‘Het ene jaar lukt dat beter dan het

Een paar jaar geleden hebben we

Op de universiteit ben je vanaf

andere. Sommige studenten stellen

zijn honderdste geboortedag

het begin intensief bij de

de vraag: wat moet ik nog met

gevierd, maar het viel niet mee om

organisatie van het onderwijs

grondteksten? Dat kun je toch

nog mensen te vinden die een

betrokken geweest, eerst als

allemaal op internet vinden?’

bijdrage aan de bijbehorende

opleidingscoördinator en later

brochure wilden leveren. Ik vind het

als directeur onderwijs. Heeft

Jouw leerstoel is genoemd naar

erg leuk om Breukelman te

dat je niet afgeleid van de

twee ooit beroemde theologen:

behandelen met bachelorstudenten,

inhoud van de theologie?

Miskotte en Breukelman. Hoe

maar ik moet ze echt met de

staat het met hun erfenis?

teksten helpen. Al dat Latijn en dat

‘Niet echt. De inrichting van het

Hebreeuws, al die toespelingen die

onderwijs is óók een theologische

‘Miskotte is nog altijd een redelijk

hij overhoop haalt… Dat was voor

opgave, waarvoor je een

bekende naam, ook buiten de

onze generatie al lastig, maar voor

theologische visie moet hebben.

theologie. Ieder jaar heb ik twaalf,

studenten van nu is het vrijwel

Inhoudelijk is het interessant

dertien studenten bij deze colleges.

onmogelijk. Het was bij Breukelman

genoeg. Ik hou ook van puzzelen,

En in het postacademisch onderwijs

ook deels de persoonlijkheid, de

van diplomatie, van onderhandelen,

‘Het controlesysteem in het onderwijs is absurd: voor het wetenschappelijk jaarverslag moest ik 35 kantjes aan vragen beantwoorden’

14 PThUnie

heb ik in totaal zo’n honderd

presentatie. Die zijn niet meer te

van mensen een beetje onder

predikanten gehad. Die

reproduceren: je moest er bij zijn. In

pressie zetten. Maar het gaat er

belangstelling wordt niet minder.’

mijn boek Grondvormen heb ik op

vooral om wat je van die

mijn manier zijn inzichten

opleidingen denkt. Ik heb zeker het

beschreven. Zijn werk blijft heel

gevoel dat ik ook op dat punt wat

voor de universiteit heb kunnen

waarom het de moeite waard is wat

betekenen. Het waren tropenjaren

je doet…’

hoor, zeker tijdens de verhuizing: een paar jaar lang moesten we

Wat betekent dat voor de

onderwijs geven op vijf locaties! En

theologie?

aansluitend kwam de onderwijsvisitatie, terwijl de

‘Je moet je door de externe eisen

organisatie nog volop in transitie

niet zo laten dicteren dat je daar

was. Dat dat goed is gegaan, vind

helemaal naar gaat staan. Je mag

ik nog altijd een prestatie.’

ook wel wat zelfbewustzijn hebben.

In Kampen had je in de jaren

Maar de kern is het niet.

zeventig een groep die zich principieel verzette tegen de

‘Als opleidingscoördinator en

staatsbekostiging: de opleiding

directeur onderwijs heb ik altijd

diende haar eigen broek op te

braaf de eisen van de wet en de

houden. Dat was het oude

regelgeving gevolgd. Natuurlijk doe

Afscheidings-sentiment: pas op,

je wat er voor de

vest op Prinsen geen betrouwen!

onderwijsaccreditatie nodig is,

Nu de kerk steeds verder krimpt,

natuurlijk volg je al die instructies

komt op enig moment de vraag aan

van de visitatiecommissie, maar er is

de orde hoelang de overheid de

wel een grens. Het lijkt nu totaal

bijbehorende opleidingen nog wil

door te slaan – net als bijvoorbeeld

financieren. Ik ben niet principieel

in de zorg. Het controlesysteem is

tegen de staatsbekostiging, maar ik

absurd. Als ik een cursus geef ben

ben er ook niet principieel voor. Het

ik een paar dagen bezig met het

gaat in de theologie om de

Reeling Brouwer in de aula van de Theologische

opstellen van een toetsdossier. Voor

theologie. De vorm waarin maakt

Universiteit Kampen, circa 1999. (Foto: Archief PThU)

het wetenschappelijk jaarverslag

niet zoveel uit. Misschien komen we

moest ik 35 kantjes aan vragen

in de catacomben terecht, zei Barth

beantwoorden. Je bent inmiddels

bij zijn afscheidscollege in 1962.

een groot deel van de tijd bezig met

Maar ook daar kunnen we nog

windowdressing: je vertelt niet het

altijd kerkelijke dogmatiek

verhaal van wát je doet, maar

bedrijven.’

PThUnie 15

Op de schouders van......

James M. Gustafson De persoon die mij als ethicus het diepgaandst heeft beïnvloed is James M. Gustafson. De Amerikaan, geboren in 1925 uit Zweedse immigrantenouders, geldt als één van de belangrijkste theologische ethici van de tweede helft van de vorige eeuw. Toen ik rond 1990 overwoog om te promoveren wees mijn toenmalige begeleider Egbert Schroten me op Gustafsons boek Can Ethics Be Christian? Daarin geeft Gustafson in vier stellingen antwoord op de vraag die velen op de lippen bestorven ligt. Ik besloot zijn ethiek te gaan analyseren en reisde in 1992 naar Atlanta waar hij hoogleraar aan Emory University was. Gustafson wees de meeste contactverzoeken af, maar dat ik in Uppsala had gestudeerd en Zweeds sprak, brak het ijs. De drie weken die we samen doorbrachten veranderden mijn leven. Gustafson ontwierp een ethische ‘meerbronnentheorie’, met aandacht voor Schrift en traditie, filosofie, wetenschap en algemeen menselijke ervaring.

Zoals wel vaker was het vooral de combinatie van leer en leven wat maakte dat ik hem als rolmodel ging zien. Een erudiet mens: er waren zomers waarin Gustafson als voorzitter van een literaire prijzencommissie veertig boeken las en nóg herinnert hij zich het plot van elk ervan tot in detail. Daarnaast persoonlijke discipline, een enorme toewijding aan degenen die hem lief waren en, toen we eenmaal bevriend raakten, een bijzondere loyaliteit ook tussen ons.

Gustafson vertegenwoordigt een vrijzinnigheid die niet voortkomt uit de wens om autonoom te zijn. Het is eerder van lieverlee: hij kán, de wetenschappen in ogenschouw nemend, niet langer aannemen dat God een persoon is. Al zou hij dat laatste dolgraag willen, zo denk ik.

Voor wat er van God over is – ‘de machten die ons onderhouden en ons bedreigen’ – heeft hij een piëtistisch aandoende achting. Bezoek maar eens een kerkdienst met hem. We bellen elk jaar een paar maal en ik bezoek hem regelmatig in de woestijn van Nieuw-Mexico waar ze om de gezondheid van zijn echtgenote heen verhuisden. ‘I am an old man now and have learnt to accept my mortality’ schreef hij onlangs, inmiddels weduwnaar. Zolang het nog kan leest de bijna 94-jarige dagelijks de New York Times en de Kirchliche Dogmatik.

Zijn bekendheid wordt minder: zijn leerling en luidsterke criticus Stanley Hauerwas is vele malen bekender. Maar voor mij is en blijft Gustafson dé schouders waar ik op sta. Beste lezer: wees zuinig op je rolmodellen en als je er geen hebt: ga zoeken!

Theo Boer

Foto achtergrond: Jan Jans

verslag

Twaalfde dies natalis - 8 januari 2019

Pleidooi voor een ‘veilige en heilige’ omgang met seks De actualiteit was natuurlijk nooit ver weg, tijdens de twaalfde dies natalis van de Protestantse Theologische Universiteit, op 8 januari in Amsterdam. Na een volle week waarin de Nashville-verklaring zowel binnen als buiten de kerken trending topic was geweest, hield prof.dr. Heleen Zorgdrager haar al veel eerder aangekondigde diesrede over theologie en seksuele mores: ‘Tussen Hooglied en #MeToo’.

Rector Mechteld Jansen had eerder

functionalistische aanpak. Leidend

die middag de bestaansreden van

lijkt de veronderstelling te zijn: we

de universiteit omschreven als het

moeten maar niet aan theologie

spreken van ‘onverbloemd voluit

doen, want daar komt ruzie van.’

theologische taal’ in ‘aansluiting bij

Met haar diesrede wilde Zorgdrager

ontwikkelingen in de samenleving’.

naar eigen zeggen alsnog zo’n

Deze diesrede was daar een

theologisch gesprek op gang

duidelijk voorbeeld van. Seksualiteit

brengen.

en gender, stelde Zorgdrager, ‘staan bovenaan de lijst van controversiële

Hooglied

en verdelende issues in en tussen de

Dat het christendom een negatieve

kerken’. De uit de Verenigde Staten

houding tegenover seksualiteit

overgeplante Nashville-discussie is

heeft, is overigens maar ten dele

daarvan een voorbeeld. Maar ook

waar, aldus Zorgdrager: ‘Te veel

recente discussies in de synode

kerkvaders en heiligen ervoeren van

laten zien hoe de Protestantse Kerk

de vlammen van eros in hun bidden

‘tobt met verdeeldheid’ rond

en devotie. De poëzie van Hooglied

dergelijke vragen. Een voorstel om

is nooit verstomd.’ En er loopt een

de huwelijksordinanties van de

rechtstreekse lijn van kerkelijke

Kerkorde te verbreden ‘tot

rituelen van biecht en

erkenning van gelijkheid van het

schuldbelijdenis, die vaak over

huwelijk tussen mensen van

seksuele zonden gingen, naar de

verschillend en van hetzelfde

‘bekentenistechniek’ in de

geslacht’, leidde niet tot een

psychiatrie. Maar medische en

theologisch gesprek over

sociale wetenschappen namen het

seksualiteit en relatievormen, maar

seksuele vertoog over en de kerk

over de eenheid van de kerk, zei

had het nakijken. De laatste

Zorgdrager: ‘Ik vind het meer dan

decennia zijn er echter nieuwe

spijtig dat de synode uit angst voor

impulsen gekomen voor theologisch

polarisatie een theologisch gesprek

nadenken over seksualiteit:

uit de weg is gegaan en in plaats

‘Emancipatie van vrouwen, van

daarvan heeft gekoerst op een

homo’s en lesbiennes, van PThUnie 17

verslag

Twaalfde dies natalis - 8 januari 2019

‘Seks is als de sabbat in de schepping’

transgender en intersekse mensen,

Het is ook een breuk met de

alle lichamen, hoe gewond en

en van mensen met een handicap

commercialisering van seks.’ De

geschonden ook, die plaats hebben

die hun ervaringen met

vrijheid van de sabbat geeft

in de door God beloofde toekomst’.

lichamelijkheid en seksualiteit in het

‘kwaliteit en richting aan de

En het beeld van Jezus die schrijft in

theologisch gesprek inbrengen,

alledaagse omgang, zowel van de

het zand, staat voor de stilte die het

heeft geleid tot nieuwe

beide partners als doorwerkend in

moraliseren compenseert.

invalshoeken en vragen, en tot een

sensibiliteit, zorg en aandacht voor

Zorgdrager: ‘Het is geen stilte uit

uitwaaiering van het veld.’

anderen om hen heen’.

angst voor conflict en polarisatie maar een stilte waarin misschien

Inmiddels, zei de hoogleraar, kan zelfs de Triniteitsleer niet bekeken

‘God die deelt’

verhalen van gewonde en

worden ‘zonder de vragen te stellen

Dit aspect, aldus Zorgdrager, gaat

geschonden lichamen kunnen

van seksuele gerechtigheid, van de

over Jezus als Gods

worden gehoord.’ Daarnaast

betekenis van gender en van de

menslievendheid. Christus, in het

moedigt dit beeld aan om over seks

uiteindelijke theologische relevantie

beeld van de Morgenster, werpt

en relatievormen in voorlopige

van seksueel verlangen.’ Zorgdrager

licht op duistere plaatsen: op

termen te praten, als probeersels

pleitte voor een ‘veilige en heilige’

huiselijk geweld en seksueel

‘waarin we dicht bij de mensen en

omgang met seks, vanuit een

misbruik. Het beeld van Jezus’

hun ervaringen blijven’.

structuur die op deze Drie-eenheid

lichaam ‘mag symbool staan voor

is gebaseerd: God die geeft, God die deelt, en God die heelt. Alle drie de aspecten werkte ze nader uit.

‘God die geeft’ ‘Seks is als de sabbat in de schepping’, stelde Zorgdrager. Het leven draait uiteindelijk niet om zwoegen maar om spelen: ‘Het mooiste spel dat mensen kunnen spelen is de erotische liefde. Terecht krijgt ze van de rabbijnen een plaats op de sabbat. Seks op sabbat is een breuk met de prestatiemoraal die in de seksualiteit is doorgedrongen.

18 PThUnie

‘God die heelt’

‘geluksbeleving in het onvolmaakte’

niet van elkaar scheiden wat God

Dit aspect gaat over het Heilig

en de ‘genadige mislukking’ hebben

heeft samengevoegd.’

Avondmaal, de performance van

er hun plek.

Dit is een samenvatting van de

een ‘nieuwe gemeenschap waar aandacht, gastvrijheid en wederzijds

Zorgdrager eindigde haar rede met

diesrede ‘Tussen Hooglied en

respect de kleuren van verlangen

een pleidooi om ook binnen de

#MeToo. Een publiek-theologische

zijn’. Niet de eigen autonomie van

theologische opleiding meer werk

bijdrage aan het debat over

kennen en beminnen staat hier

te maken van het inzicht dat bidden

seksualiteit’, die prof.dr. Heleen

centraal, maar juist het gekend en

net zo intiem is als seks: ‘Spirituele

Zorgdrager, hoogleraar

bemind worden. ‘De Maaltijd van

vorming in het een kan niet zonder

genderstudies aan de PThU, op 8

breken en delen, waarin ieder eerst

spirituele aandacht voor het ander.

januari 2019 uitsprak in

ontvangt voordat hij/zij geven kan,

Academische vorming in het een

Amsterdam. De complete tekst van

en eerst in feilen en falen wordt

kan niet zonder academische

de rede is te downloaden op

aanvaard, doorkruist de

vorming in het ander. Theoloog

pthu.nl.

veeleisendheid en perfectiedrang

worden doe je met ziel en zinnen,

die de moderne relatie belast.’ De

huid en haar, lijf en leden. Laten we

Spiritualiteit als kernwaarde

leert zin te ontlenen aan iets dat

ook zelf zich steeds blijven vormen

‘Al te vaak wordt met “zingeving”

van buitenaf komt.’

tot leidinggevende mensen, gerijpt in de beoefening van christelijke

bedoeld dat we iets moeten toevoegen aan ons gehaaste, op

Jansen ging hiermee nader in op

spiritualiteit. ‘Vanuit die

succes beluste, door technologie

een van de kernwaarden van de

spiritualiteit leer ik zelf ook iets dat

beheerste leven En dat we – bij

universiteit: spiritualiteit. De PThU,

van waarde kan zijn voor de vraag

alles wat we uit onszelf moeten

aldus Jansen, biedt kennis over een

naar zingeving in onze samen-

trekken om dat leven geslaagd te

groot palet aan spiritualiteiten.

leving’, zei Jansen. De universiteit

maken – ook nog iets van zin en

Wat houdt mensen gaande?

hanteert een combinatie van vier

betekenis uit onszelf moeten

Waaruit putten zij hoop? En met

kernwaarden, waarvan spiritualiteit

halen’, zei rector Mechteld Jansen

welke rituelen of levenshouding

er een is. De andere drie zijn:

bij de twaalfde dies van de PThU:

geven zij dat vorm? Maar bij

scherp van geest, diep geworteld

‘De waarde van christelijke

kennisvergaring en -deling blijft

en breed georiënteerd.

spiritualiteit lijkt me juist, dat die

het niet. Staf en studenten willen PThUnie 19

dagboek Van 5 tot 10 november 2018 was Lieve Teugels, samen met haar collega Albert Nijboer (rechts op de foto onderaan het artikel) in Jeruzalem voor de officiële start van de Erasmus+ uitwisselingsovereenkomst tussen de PThU en het Schechter Instituut.

Maandag Naam:

Vandaag heb ik twee colleges ‘midrasj’ gegeven. Ik had er voor gekozen om met

Lieve Teugels

de studenten parabels te lezen, uit de rabbijnse literatuur en uit het Nieuwe

Functie:

verfrissend. Uitdagend voor mij was dat ik geacht werd deze colleges in het Ivriet

UD Semitica en Judaïca

te geven. Dat was de eerste keer en ik vond het best spannend, maar achteraf

Testament. Dat laatste was voor velen niet vertrouwd, maar daarom juist heel

gezien was het een heel goede ervaring. De meeste colleges kunnen overigens gewoon in het Engels gegeven worden.

Plaats

PThU Amsterdam

Donderdag Vanmiddag hadden we een business-meeting, inclusief een heerlijke humus-enfalafel lunch, waar we alle ins en outs van de uitwisseling hebben besproken. Aan tafel zaten prof. Doron Bar, historisch geograaf en president van het Schechter; dr.

Tamar Kadari, specialist in Joodse Studies en decaan; dr. Paul Mandel, ook specialist in Joodse Studies; Albert en ik. Mandel was vorig jaar onze scholar-inresidence. De bachelorstudenten hebben toen van zijn gastcollege genoten.

Hopelijk mogen we hem spoedig weer ontvangen, samen met zijn collega’s. ‘s Avonds, bij het officiële openingsdiner en de signing ceremony (waarbij ik onze rector mocht vertegenwoordigen en een handtekening zonder inkt heb gezet), waren niet alleen geïnteresseerde studenten en docenten aanwezig, maar ook een aantal Jeruzalemse Nederlanders en journalisten. De bijeenkomst onderstreepte het belang van de bestaande onderzoekssamenwerking tussen beide instellingen.

Ook kwam de unieke kans ter sprake die het Erasmus+-programma biedt om deze samenwerking te verbreden naar het onderwijsdomein. Schechter-president professor Doron Bar hield een toespraak, evenals de Nederlandse ambassadeur in Israël, Gilles Beschoor Plug, die speciaal naar Jeruzalem was gekomen voor deze gelegenheid. Vervolgens spraken Paul Mandel en ik over ‘multiple identities in a global world’. Albert Nijboer gaf een presentatie over het Erasmus-programma en het samenwerkingsproject.

De aanvraag van dit project was een initiatief van Albert Nijboer, Dineke Houtman en mijzelf. Erasmus+ is een Europees subsidieprogramma dat jongeren, studenten, docenten en professionals de mogelijkheid biedt om kennis en ervaring op te doen in het buitenland. Daarnaast stimuleert het programma internationale samenwerking tussen onder meer onderwijsinstellingen. Studenten en promovendi van de PThU kunnen door de samenwerking met het Schechter voor minimaal drie maanden in Jeruzalem studeren met een volledige studiebeurs.

Docenten kunnen er voor een of twee weken gastcolleges verzorgen. Ondertussen kunnen studenten en stafleden van de Israëlische partnerinstelling voor eenzelfde periode naar Amsterdam en Groningen komen.

Onze gasten aan het Schechter hebben zich veel moeite getroost om ons heel goed te ontvangen. De hele week waren ze fantastische gastheren en -vrouwen.

Tijdens de feestelijkheden op donderdag was het uitmuntende eten allemaal in

20 PThUnie

dagboek eigen keuken bereid, geserveerd op door eigen medewerkers mooi versierde tafels, met zelfgemaakte naamkaartjes. Ze hadden ook een Nederlandse vlag in huis gehaald. Alles is mooi gedocumenteerd in foto en film. Bovendien heeft de communicatiemedewerker, Moriah, royaal persberichten rondgestuurd. Twee weken na datum verschenen er nog foto’s en berichtjes, niet alleen in de lokale pers maar zelfs in de bekendste internationale Israëlische krant, de Jerusalem Post.

Zondag Als een soort toetje van de uitwisseling heeft Doron Bar mij, samen met een Jeruzalemse vriend en mijn man, fotograaf en filmmaker Rob Nelisse, op een historisch-geografische wandeling om en door de oude stad van Jeruzalem genomen. Doron voerde ons langs een eerste-eeuws graf met een heuse rollende steen (toegeschreven aan de familie van Herodes), restanten van aquaducten, en sporen van Hasmonese muren en torens. Bovendien heeft hij ons naar de beste uitkijkpunten gevoerd van waar je precies kan zien hoe de Kidron- en de Ben Hinnom (Gehenna) vallei lopen, en hoe Herodes het Tyropeion- of Kaasmakersdal gedeeltelijk heeft laten opvullen om het plein te vergroten voor zijn uitbreiding van de tweede tempel. Bij dit alles gaf hij korte ‘colleges’, die Rob heeft vastgelegd op video en foto. De opnames zijn bestemd voor een collegereeks, bestaande uit o.a. korte video’s over ‘Jeruzalem in de tijd van Jezus’.

Het Schechter Instituut is een school van vergelijkbaar formaat als de PThU, met een academische masteropleiding en een praktijkgerichte opleiding voor masorti (conservatieve) rabbijnen. Om die reden willen zij ook graag uitwisseling met docenten van de meer praktijkgerichte vakken, zoals geestelijke verzorging.

Studenten en docenten: grijp deze kans! Ik kan je verzekeren dat het om heel actieve, gemotiveerde studenten en dito collega’s gaat. Voor de studenten is het een unieke kans om een tijd door te brengen in een prachtige stad, aan een leuk, kleinschalig instituut, met een uitzonderlijk getalenteerd docentencorps. Ik heb begrepen dat de Schechter-studenten en docenten in de rij staan om hierheen te komen, dus wij willen hen net zo goed ontvangen als zij met Albert en mij hebben gedaan.

PThUnie 21

PTU85x128.qxp_Opmaak 1 07-02-19 12:43 Pagina 1

Maak uw eigen kerkblad met een handig online opmaakprogramma extra afbeeldingen en artikelen voordelig full colour drukwerk

‘Wij hebben besloten om aan goede doelen na te laten.’

‘Ik laat niet alleen geld maar ook mijn hele jazz collectie na.’

Al meer dan 140 kerken maken hun kerkblad met behulp van De Zalige Zalm. Vraag vrijblijvend een offerte en een presentatie aan.

www.dezaligezalm.nl | info@dezaligezalm.nl | tel. 0570-617419

Kijk op toegift.nl en ontdek hoe uw idealen kunnen voortleven door na te laten aan een goed doel.

Belastingaangifte voor Predikanten

Bijna jarig? Vraag geen kado maar een donatie.

• Specialisatie in predikanten en kandidaten • Ook voor partner en gezin • Maximale aftrekposten • Doe-het-zelf mogelijkheid • Studiedagen voor predikantsvrouwen • Hypotheekadvies

Vraag je gasten om donaties voor kankeronderzoek. Met jouw feestje komt de dag dichterbij dat niemand meer hoeft te sterven aan kanker 033 - 887 1000

Kijk op kadoneren.nl 22 PThUnie

www.belastingaangiftevoorpredikanten.nl

Korte nieuwsberichten

Summerschool 2019 biedt ‘theologische verkenning van migratie’ Thuiskomen. Dat is de titel van de derde Summerschool van de PThU, die van 8 tot 10 juli plaatsvindt.

Deze driedaagse PAO-cursus over migratie is bedoeld voor predikanten en kerkelijk werkers en bestaat uit een mix van lezingen, ontmoetingen, muziek en workshops.

Na eeuwen van kolonisatie is er inmiddels een omgekeerde beweging tot stand gekomen, leggen de organisatoren uit. Deze beïnvloedt niet alleen de Westerse maatschappij, maar ook de aard van het christendom: ‘Migranten nemen hun eigen vormen van christelijke religie mee en dagen door hun aanwezigheid het traditionele Christendom uit echt een global religion te worden, multi-etnisch en multicultureel.’ Inspiratie daartoe kan gevonden worden in het begin van de kerkgeschiedenis, toen verschillende volken één nieuw lichaam van Christus moesten leren worden. Daar staat tegenover dat het Westen zich door de komst van migranten en vluchtelingen onder druk voelt gezet: ‘Het is een van die maatschappelijke veranderingen die angst en verzet oproepen.’ Door migratie te zien vanuit het Bijbelse perspectief van vreemdeling zijn en thuiskomen wil de organisatie van de Summerschool deze maatschappelijke ontwikkelingen onderzoeken: ‘De centrale theologische vraag luidt: hoe interpreteren wij in Gods naam wat we om ons heen zien gebeuren? En wat vraagt dat van ons? Hiermee wordt de Summerschool geen intercultureel festival, noch een moralistisch appel, maar een hermeneutisch speelveld.’ Meer informatie en een aanmeldingsformulier zijn te vinden op pthu.nl.

Migrantenkerken nadrukkelijker aanwezig, zegt SCP-rapport Nederland ontkerkelijkt. Maar twee groeperingen omarmen het christendom juist méér: jongeren binnen de protestantse kerken en migrantenkerken. Die laatsten – een groep van naar schatting een miljoen migranten-christenen – zijn ook maatschappelijk zeer actief, bijvoorbeeld via taalcursussen en sollicitatiehulp.

Dat is een van de conclusies uit het rapport ‘Christenen in Nederland’ van het Sociaal Cultureel Planbureau. De onderzoekers, Pepijn van Houwelingen en PThU-hoogleraar Joep de Hart, brengen hierin veranderingen in kerkelijkheid en christelijke gelovigheid in kaart. De onderzoekers plaatsen de ontkerkelijking in Nederland in de Europese middenmoot: we zijn niet zo seculier als Scandinavische landen, en niet zo religieus als van oudsher katholieke landen als Polen, Ierland, Portugal en Oostenrijk. Hieruit vloeit voort dat steeds minder mensen christelijke ideeën aanhangen, zoals over de Bijbel als woord van God of over leven na de dood. Er blijft wel waardering voor de maatschappelijke rol van de kerk, maar die hangt wel sterk samen met daadwerkelijke kerkgang. Toch zien de onderzoekers de religiositeit niet direct verdwijnen: ‘Eerder dan van het verdwijnen van religie lijkt er vooralsnog vooral sprake van selectieve affiniteit met geloofswaarheden en soms van de herinterpretatie of transformatie van religieuze inhouden.’ Hoe die nieuwe vorm van religiositeit er dan uitziet, komt in een volgend rapport aan de orde. Het rapport is te downloaden op scp.nl.

PThUnie 23

Onze droom voor Mariëlle is nierziekten genezen.

Uw eerste of volgende gemeente?

Bel ons voor vragen over uw huisvesting (pastorie of een eigen woning), uw inkomen, pensioenaanspraken en belastingaangifte.

Met onze 40-jarige ervaring op deze terreinen geven wij u graag een helder advies!

Oud-Loosdrechtsedijk 1B, 1231 LN Loosdrecht | Telefoon: 035 – 5826236 E-mail: info@oudheusdengroep.nl | www.oudheusdengroep.nl

24 PThUnie

Deel je onze droom?

Sms NIER naar 4333 of kijk wat jij kunt doen op nierstichting.nl Met 1 SMS doneert u eenmalig € 2 (exclusief telefoonkosten).

Meer informatie: www.nierstichting.nl/sms

Voltooid verleden column tijd Ciska Stark Love of my life Zelfs de kerkklok in het Vlaamse dorpje komt er niet meer bovenuit: Boemboem-klap, boem-boem-klap… Perfect staccato klinkt het ‘We will…, we will…

Rock You!’. De plastic reclameborden op de dranghekken bij de voorjaarsklassieker blijken een geweldig drumstel voor de toegestroomde toeschouwers. De rillingen lopen me over de rug, nu al, en er is nog geen wielrenner te zien. Je zal toch door zo’n muur van geluid moeten rijden en dan nog koers houden en je focus bewaren. Ieder gewoon mens zou allang met weke benen ten ondergaan in de adrenaline en emotie die hier tegen de stoepranden klotst. Maar zoals Mozes de Rietzee klieven de wielrenners het ’Rock You’ van de toeschouwers. Hun doorkomst door het dorp duurt misschien vijftien seconden. Lang daarna hangt de magie nog in de lucht en lopen de mensen met een gelukzalige lach langs de kant.

Ik moest hier aan denken toen ik de film ‘Bohemian Rhapsody’ zag. Recensies oordeelden matig, de film zou diepgang en scherpte missen en de rauwe achterkant van het leven van Queen-zanger Freddy Mercury smoren in een waas van romantiek. Dat zal waar zijn, maar het publiek oordeelde anders. De film verslaat zijn duizenden. Eerst natuurlijk door de muziek. Queen emancipeert mensen vanuit de alledaagsheid tot een legioen van ‘champions’. Dat zijn wíj, allemaal. En de vraag naar het onderscheiden van ‘is this the real life, or: is this just fantasy?’ doet ook helemaal niet ter zake. De magie van de muziek zelf schept een nieuwe, veelstemmige realiteit die waarheid wórdt.

Goede liturgie doet hetzelfde. Ze kan zó mooi, magisch en meeslepend zijn, dat wie er aan deelneemt, boven zichzelf uitstijgt. Alle verlangen, hoop en saamhorigheid worden gevangen in een simpele vierkwartsmaat: boem-boemklap. Of in een psalm natuurlijk. Maar wie zegt dat daarmee de harde werkelijkheid verdwijnt, die scheidt datgene wat God niet gescheiden heeft: real life en fantasy. In de film wordt dat voor mij het meest duidelijk wanneer Mercury ‘Love of my life’ ten gehore brengt. Hij zingt het voor zijn vriendin die tegelijkertijd wel en, vanwege zijn homoseksuele geaardheid, niet zijn ‘liefde voor het leven’ is. Toewijding en gebrokenheid in één.

Wie dat verlangen en die pijn kan vertolken, is een kunstenaar en dat wás Mercury. Theologen zullen dat niet altijd zijn. Maar als je in je alledaagse dorp de kerkklok hoort en voorganger mag zijn in een liturgisch ritueel, dan weet je dat op de kostbaarste momenten schoonheid en pijn samenvallen. Noem het eschatologisch verlangen. Dan dan heb je weet van ‘Love of my life’. En kun je verder met een gelukzalige lach.

Dr. Ciska Stark is universitair docent homiletiek aan de vestiging Amsterdam en directeur Onderwijs van de PThU. PThUnie 25

Cursusaanbod PThU in het kader van de Permanente Educatie

Tweejarige basisopleiding start in september:

‘Als interimpastor werk je op het scherpst van de snede’ Dynamisch en bevredigend – dat is het werk van een interimpastor. Omdat steeds meer kerkelijke gemeenten de hulp van zo’n interimmer inroepen, start de PThU in september voor de zesde keer met een basisopleiding voor deze specialisatie, waaraan maximaal zestien predikanten en kerkelijk werkers kunnen meedoen. Nadine van Hierden, die de opleiding samen met Henk van den Bosch verzorgt, legt uit wat de bedoeling is.

Wanneer doet een gemeente een beroep op een interimpastor?

‘Daar kunnen heel verschillende redenen voor zijn. Het kan zijn dat er een conflict in de gemeente is of is geweest; bijvoorbeeld rond een predikant, een fusie of de sluiting van een kerkgebouw.

Een andere mogelijkheid is dat een gemeente heel lang dezelfde voorganger heeft gehad, misschien wel 25 jaar. Dan wil zo’n gemeente eerst een plaatsbepaling doen: wie zijn we en waar willen we naar toe? Wat ook voorkomt is dat een interimpastor als “rouwbegeleider” fungeert, ook weer rond het vertrek van een beeldbepalende predikant of een kerksluiting. En tenslotte kan het ook zijn dat een gemeente het over een andere boeg wil gooien en daarbij een tijdje intensieve begeleiding zoekt. Dan kun je bijvoorbeeld denken aan pionierswerk: het bereiken van een doelgroep die niet in de kerk komt, of een nieuwe verbinding zoeken met de samenleving om je heen. Vaak is het ook een combinatie van twee of meer van deze redenen.’

Is een interimpredikant een soort crisismanager?

‘Dat is een beetje een karikatuur. Als interimpredikant ben je niet iemand die een plan dropt, de boel fikst en er dan weer vandoor gaat. Je werkt in opdracht van de kerkenraad en je bent voluit deel van het geestelijk leven in de gemeente. Daarmee bedoel ik niet dat je iedere zondag voorgaat of al het reguliere pastoraat verzorgt, maar dat je werkt vanuit een houding van geloof en vertrouwen. Je verdiept je in de geschiedenis en de context van de gemeente en je gebruikt je analyse om te werken aan vernieuwing of herstel. Je helpt de gemeente om zichzelf te leren veranderen.’

En als dat gelukt is ga je weer weg?

‘Ja. Een interimklus in een gemeente duurt soms een paar maanden en maximaal twee jaar. Dat is essentieel. Als interimmer weet je: over zoveel tijd zit mijn taak erop. En de gemeente weet dat ook. Dat levert een vrijheid van spreken en samen optrekken op, die in de verhouding tussen de gemeente en een reguliere predikant niet zo bestaat.’

Werk je fulltime in zo’n gemeente?

‘Meestal niet. Sommige interimpredikanten doen dit een dag in de week, dus naast het werk in hun eigen gemeente. Anderen doen twee of drie verschillende klussen tegelijkertijd. Het gebeurt 26 PThUnie

ook dat predikanten een paar jaar interimwerk doen, en dan weer voor een eigen gemeente kiezen. Je moet er ook niet van uitgaan dat je in zo’n gemeente gaat wonen. Hoogstens zul je, als je ver weg woont, af en toe een nachtje overblijven.’

Wat is het belangrijkste dat je leert bij deze tweejarige opleiding?

‘Sommige predikanten hebben de neiging om al vroeg in een proces met hun mening naar voren te komen, maar in dit werk is het belangrijk om je oordeel uit te stellen.

Mijn voorganger Jodien van Ark zei altijd: de interimopleiding is een oefening in leren kijken, kijken, kijken en dan pas oordelen. Je bent dienstbaar aan het proces dat in de gemeente speelt. Natuurlijk geef je ook af en toe je mening, maar je bent er vooral om mensen te helpen zichzelf en elkaar te verstaan. Je leert procesmatig kijken, maar zonder je theologische bagage achter je te laten.’

Heb je deze opleiding nodig om interimpredikant te kunnen worden?

‘Het is geen beschermde titel, maar vrijwel alle interimpredikanten in dienst van de Protestantse Kerk hebben de certificering gehaald. En van In Between, de belangenorganisatie van interimpredikanten, kun je in principe alleen lid worden als je deze opleiding hebt afgerond.’

Kan iedere predikant en kerkelijk werker zich aanmelden?

‘Jazeker. Maar aanmelding is nog geen garantie voor deelname. Er vindt altijd een intakegesprek plaats: passen jouw vraag en ons aanbod bij elkaar, kunnen wij elkaar versterken? En vergis je niet: we vragen behoorlijk wat van deelnemers. Je wordt opgeleid om te werken op de meest uitdagende plekken – anders is daar daar geen interimpastor nodig. Je moet in spannende situaties en op het scherpst van de snede willen werken – en daar ook plezier aan beleven.’

Het is prettig als een predikant en een gemeente qua kerkelijke ligging op elkaar aansluiten. Geldt dat voor een interimpredikant ook?

‘Misschien net iets minder. Natuurlijk heb je ook als interimpastor je theologische en spirituele eigenheid. Maar we leiden je zo op dat je in principe in iedere gemeente aan de slag kunt.’

Nadine van Hierden werkt bij de PThU als docent organisatiekunde. Ze is de opvolger van Jodien van Ark, die in 2018 met pensioen ging. Haar werk bestaat uit drie delen: lesgeven in de primaire nascholing, bij PAO-cursussen en aan studenten. ‘Een goede theoloog zijn betekent ook dat je een leider bent. Dat betekent soms dat je zelf de leiding neemt, maar ook dat je anderen faciliteert om tot bloei te komen. Je geeft richting vanuit de Schriften. Het is belangrijk dat daar tijdens de opleiding aandacht aan wordt besteed’, zegt Van Hierden, die bestuurs- en organisatiewetenschap in Utrecht studeerde, met een minor theologie. Na haar afstuderen werkte ze als gemeenteadviseur in Noord-Holland.

PThUnie 27

Geiten slachten en geesten uitdrijven Het postacademisch onderwijs van de PThU kent een speciale cursus voor teruggekeerde ‘uitgezonden medewerkers’, ofwel ex-zendingsarbeiders. Hij is bestemd voor theologen die in dienst van de kerk in Azië, Afrika of Latijns-Amerika werkzaam zijn geweest. Deze mensen merken na terugkeer dat zij voortaan altijd een beetje vreemd zullen blijven. Ze zijn uit hun eigen comfortzone gestapt en op verre plaatsen in weer en wind gerijpt. Ze komen net als Jakob rijker terug van hun buitenlandse avontuur, maar ook met een manke heup (Gen. 32). Daarmee moeten ze verder en daarmee willen zij iets bijdragen aan eigen kerk en cultuur.

Ook ik behoor tot die gelukkigen, evenals mijn collega Henk van den Bosch. Daarom zijn wij, in het kader van het PThU-project Learning Christianity Worldwide, deze postacademische cursus gestart. Het is in feite meer een theologische werkgroep van lotgenoten dan een klassieke cursus. We vragen ons met elkaar af wat bepaalde exotische ervaringen, die voor ons belangrijk zijn geweest, voor de kerkelijke en theologische situatie hier kunnen betekenen. Het zijn juist die gekke dingen, waarin we vaak onverwacht op grenzen zijn gestuit en over grenzen zijn gegaan, die ons bezig zijn blijven houden. Wanneer er een geit voor je wordt geslacht, een vreemd ritueel wordt opgevoerd en je vervolgens tot de maaltijd wordt genodigd, wat doe je dan en hoe interpreteer je dat? Of waarom is die keer, dat er opeens van je verwacht wordt dat je een boze geest uitdrijft tijdens de kerkdienst, je zo bijgebleven? Heeft dat meer te betekenen dan die herinnering alleen? We spreken daarom steeds weer over die grenzen en over de betekenis van wat vreemd is en vreemd blijft. We denken na over de vraag in hoeverre het mogelijk is om zowel Nederlander als ook christen te zijn. Het feit dat we die vraag stellen, is omdat men zich in Azië en Afrika die vraag stelt. Verder hebben we het over identiteit, nationalisme, de macht van geld en wat – uiteindelijk – de Geest ons vandaag wil zeggen.

Dit doen we niet alleen voor onszelf. We willen ook productief zijn en bereiden daarom samen artikelen voor, om te delen wat we vinden. De deelnemersgroep is rijk geschakeerd. Belemmert dit onze gesprekken?

In het geheel niet, juist het omgekeerde. Waaraan herken je immers die uitgezonden medewerkers? Ze nemen duidelijk positie in, maar zitten er niet in gevangen. Ieder voelt zich een beetje los in het eigen (kerkelijk) vel. Een combinatie van betrokkenheid en humor maakt, dat je bij hen in een oogwenk tot de kern van de zaak kunt komen, terwijl je erop kunt vertrouwen dat je met mildheid bejegend zult worden. Je treft bij hen ook veel kennis, grote algemene interesse en theologische nieuwsgierigheid aan. Kortom, deze werkgroep is niet alleen een prachtige plek voor postacademisch onderwijs en onderzoek, maar eigenlijk ook gewoon de ideale kerk. Als je elkaar zes dagen treft is dat best vol te houden.

Theo Witkamp, hoofd Centrum voor Beroepsvorming en Spiritualiteit PThU

Voor het complete cursusaanbod , aanmelden en meer informatie, kijk op pthu.nl 28 PThUnie

greep uit het aanbod Predikant in het dorp Ook in dorpen is het niet langer vanzelfsprekend dat geloof en kerk samenvallen: ‘believing without belonging’ is een reële optie. Hoe kunnen lokale dorpskerken in de marge van de samenleving betekenisvol zijn? En hoe staan mensen met de dorpskerk in verbinding? Docent: prof.dr. Henk de Roest, met medewerking van dr.

Jacobine Gelderloos.

Doorn | Kosten € 580,- | ECTS: 2 | Inschrijven voor 22 maart

De uitvinding van het individu In Inventing the Individual. The Origins of Western Liberalism presenteert de politieke filosoof Larry Siedentop (1936) een uitdagende visie op de christelijke wortels van het moderne seculiere denken: niet Renaissance en Verlichting, maar juist de Middeleeuwen legden de basis voor het moderne denken over individu en gemeenschap. In deze cursus wordt gekeken naar de vragen die het boek oproept over de blijvende betekenis van religie en geloof als kritisch tegenover in een geïndividualiseerde samenleving. Docenten: dr. Gert van Klinken en prof.dr. Hans-Martin Kirn.

Doorn | Kosten 580,- | ECTS: 2 | Inschrijven voor 5 april

Omgaan met de Bijbel In deze tweedaagse cursus staat de rol van de Bijbel in de spiritualiteit van de predikant centraal. Twee methoden worden geïntroduceerd die tot doel hebben een intense verbinding tussen de tekst en het persoonlijke leven tot stand te brengen. Contextueel bijbellezen en bibliodrama worden in het veld van wetenschappelijke methoden gepositioneerd. Vervolgens worden ze aan de hand van drie teksten samen beoefend. Docenten: prof.dr. Annette Merz en prof.dr. Klaas Spronk.

Doorn | Kosten 580,- | ECTS: 2 | Inschrijven voor 5 april

Terug naar de kerk?

Geloven doe je niet langer vanzelfsprekend in de kerk. Wat en hoe je gelooft is allereerst een kwestie van individuele keuze. Charles Taylor spreekt in dit verband van ‘expressief individualisme’ als kenmerk van een ‘cultuur van authenticiteit’. Het betekent dat we op zoek zijn naar ons diepste, meest authentieke zelf Verbondenheid met anderen richt zich vooral op gelijkgezinden en is niet institutioneel bepaald. Wat betekent dit voor de kerk? Docent: dr. Pieter Vos.

Doorn | Kosten € 580,- | ECTS: 2 | Inschrijven voor 19 april

Hedendaagse spiritualiteit Spiritualiteit is springlevend. Ook mensen binnen de kerk doen aan zenmeditatie of tai chi, ze branden een wierookstokje voor het boeddhabeeld dat ze van vakantie hebben meegenomen of draaien soefiemuziek om rustig te worden. De vraag is hoe dit veld van nieuwe spiritualiteit zich verhoudt tot hun geloof van. Brengen zij hun ‘spirituele’ bezigheden zelf in verband met hun geloof of juist niet? En (hoe) ga je als pastor om met niet-christelijke inspiratiebronnen van spiritualiteit? Docent: dr. Gé Speelman.

Doorn | Kosten € 580,- | ECTS: 2 | Inschrijven voor 19 april

start

7 mei

start

21 mei

start

23 mei

start

4

juni

start

6

juni PThUnie 29

Kennismaken met tijdschriften op het gebied van kerk, theologie en samenleving?

Kijk op www.kok.nl/pthumagazine voor onze aanbieding

Voor aanmelden en meer informatie kijk op pthu.nl

8/3/2019

Studiemiddag feminisme en ecotheologie Onder de titel ‘Leve de aarde!’ laten feministische theologen zien hoe in kerk en theologie gesproken kan worden over de schepping en de aarde. Vanuit de PThU werken dr. Erica Meijers en prof.dr.

Anne-Claire Mulder mee. Plaats: Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschappen, Rijksuniversiteit Groningen.

Publiekscollege ‘De weg van kerk en liturgie’ Spiritualiteit is ‘in’ en mensen putten daarbij niet vanzelfsprekend uit christelijke bron. Het christelijk geloof is echter bij uitstek een spirituele religie, laat dr. Arjan Plaisier, docent spiritualiteit aan de PThU, zien. Plaats: Vrije Universiteit, Amsterdam.

18/3/2019

Ontmoetingsdag Kerk en Israël Wat leren predikanten in spe aan de PThU op het gebied van jodendom en kerk en Israël? En wat zouden ze moeten leren?

Tijdens deze dag geven docenten van de PThU mini-colleges gerelateerd aan het onderwerp. Plaats: Protestants Landelijk Dienstencentrum, Utrecht.

Master voorlichting Amsterdam Denk je erover om een masterstudie te gaan doen of te vervolgen aan de PThU? Kom dan naar deze voorlichtingsdag. Hier krijg je alles te horen over de inhoud van de master en kun je al je vragen stellen. Plaats: PThU Amsterdam.

10/4/2019

12/3/2019

6/4/2019

Master voorlichting Groningen Tijdens de ‘carrousel’ kun je kijken wat onze Groningse masters precies inhouden. Je kunt je vragen stellen over onze Master of Theology en onze Master Predikantschap.

Ook hoor je over de uitstroomrichtingen en de mogelijkheden na afronding van je studie. Plaats: PThU Groningen.

Afscheid Rinse Reeling Brouwer Bijna 22 jaar was Rinse Reeling Brouwer werkzaam aan eerst de ThUK en daarna de PThU. Nu neemt hij, met een rede en een receptie, afscheid. Plaats: Auditorium VU Amsterdam.

7/5/2019

PThUnie 31

Het boek ligt helemaal uit elkaar, de lijm verkruimeld. ‘7 juli 1986’, staat erin. Ik schreef mijn doctoraalscriptie en las The Color Purple van Alice Walker, een verhaal over racisme, vrouwenmishandeling en liefde. God is geen oude, witte man, zegt Shug tegen Celie. God is alles, om je heen en in je. Het manifesteert zichzelf als je er niet naar zoekt, meestal in ellende. En dan die onvergetelijke zin: ‘I think it pisses God off if you walk by the color purple in a field somewhere and don’t notice it.’ Die zin is mijn beeld van theologie op z’n best.

Lieke Werkman

Beeld: Forest & Kim Starr