Pthunie november 2016

Rosaliene Israël over de terugkeer van de leefgemeenschap Gerrit Immink:

‘Goed bidden is een hele kunst’

Allemaal een beetje pionier

Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit jaargang 10 | nummer 3 | november 2016

2 PThUnie

Bid en werk

In onderwijs en onderzoek wil de PThU geloof en wetenschap met elkaar verbinden. Daarmee maakt ze het zichzelf niet gemakkelijk: van verschillende kanten wordt er met argwaan naar gekeken. Het gevaar dreigt van een compromis,waarbij noch aan het eigene van het geloof noch aan de eisen van zuivere wetenschap recht gedaan wordt. Een mooi voorbeeld van hoe de universiteit hierin de weg weet te vinden is de manier waarop Gerrit Immink in een interview vertelt over zijn werk als onderzoeker en bestuurder. Vele jaren was hij rector van de PThU. In die hoedanigheid heeft hij er veel aan bijgedragen dat de universiteit haar eigen plek kreeg temidden van de andere universiteiten. Na zijn rectoraat kreeg Immink meer tijd voor zijn eigen vak, de praktische theologie. Hij schreef een spraakmakend boek over het gebed. Kun je daar nu wetenschappelijk verantwoord, met gepaste distantie, over schrijven en tegelijkertijd niet verhullen dat je zelf een gebedsleven hebt? Immink maakt ook in het interview in dit nummer van PThUnie duidelijk dat het kan.

Bid en werk; men zou het ook als titel boven het artikel over de bestudering van de christelijke leefgemeenschappen kunnen zetten. Die zijn heel oud, in feite zelfs ouder dan de kerk. Een halve eeuw geleden bloeiden ze op en ze blijken nu opnieuw een heel geschikte eigentijdse vorm van christelijk samenleven te zijn. Voer voor wetenschappers die iets met geloof hebben.

Als PThU zijn we sterk naar buiten gericht en zijn we blij met input van buitenaf, bijvoorbeeld met de studenten van Bridging Gaps. Dat is een samenwerkingsproject met VU en Kerk in Actie en onderdeel van het onlangs opgerichte en ook in dit nummer besproken Centrum voor Contextueel Bijbellezen. Lees het enthousiaste dagboek van ĂŠĂŠn van die studenten. En de rest ook graag.

Klaas Spronk Hoofdredacteur

PThUnie 3

inhoud jaargang 10 | nummer 3 | november 2016

8

20

10

06 Publicaties & promoties 10 In gesprek met Gerrit Immink

Heleen Zorgdrager: ‘Seksualiteit hoort bij gelovig in het leven staan’

26

13 Column: Tegenwoordige tijd 14 Op de schouders van...

Harry de Lange 15 De stelling: Marten van der Meulen 16 Nieuws 17 Interview leefgemeenschappen 20 Dagboek: Jackie Ntombikayise Ncala 22 Protestanten en euthanasie 25 Column: Voltooid verleden tijd 26 De permanente predikant 31 Agenda 32 Openbaring

4 PThUnie

0

‘Leefgemeenschappen hebben de neiging om gericht te zijn op het dagelijks leven op die ene plek. Maar contacten met de buitenwereld, met de bredere kerk en theologie mag je niet uit het oog verliezen. Je moet ontmoetingen creëren, netwerken opbouwen’

17 14

20

10

&colofon

15

PThUnie is een magazine dat drie keer per jaar verschijnt. Het blad is met name bedoeld voor predikanten in de PKN en het wordt ook toegezonden aan studenten, medewerkers en relaties van de Protestantse Theologische Universiteit (PThU).

Het magazine wordt uitgegeven door de PThU. Redactie Jodien van Ark, Theo Boer, Caspar Dullemond (eindredacteur), Henk de Roest, Elsbeth Romeijn (adviseur), Klaas Spronk (hoofdredacteur). Redactieadres Postbus 7161, 1007 MC, Amsterdam, 088 3371 866, pthunie@pthu.nl Vormgeving Venessa Oudhoff Realisatie www.vanlieremedia.nl Fotografie Brian Elings, Jaap Mars, Fred Schuurhof, Daniel Sonneveld ISSN-nummer 1876-9233.

PThUnie 5

Jongeren: samen zijn is belangrijker dan kerk als organisatie Promotie Harmen van Wijnen (14 september) Het instituut kerk is voor jongeren betekenisloos als het niet voorafgegaan wordt door betekenisvolle, natuurlijke relaties in kleine groepen. Daar kan geloof bloeien, maar dit vraagt wel een transformatie. Dat is de belangrijkste conclusie uit het promotieonderzoek van Harmen van Wijnen. Zijn proefschrift Faith in Small Groups of Adolescents. Being Together as a Basic Given verdedigde hij op woensdag 14 september in Amsterdam. Zijn promotor en co-promotor waren prof. dr. Marcel Barnard en dr. Rein Brouwer.

Harmen van Wijnen deed een kwalitatief onderzoek onder een vijftal groepen van jongeren om het eigen verhaal van deze jongeren te horen over hun ervaringen met kerk en geloof. Uit deze verhalen blijkt dat jongeren moeite hebben met kerk en geloof in die situaties waarin zij formeel worden benaderd vanuit institutionele en organisatorische perspectieven. Waar kerk en geloof wel positief naar voren komen in de verhalen van deze jongeren, betreft het in de meer informele sociale verbanden die min of meer natuurlijk tot stand zijn gekomen in hun eigen context (‘neo-tribes’).

De belangrijkste conclusie van dit onderzoek is dat ‘zijn’ vooraf gaat aan ‘organiseren’ en het individu kan niet ‘zijn’ zonder anderen: ‘samen zijn als basis gegeven’. Met name voor jongeren blijkt het samen zijn een belangrijke drijfveer voor de wijze waarop ze hun leven vormgeven en inhoudelijk inrichten, inclusief hun vragen naar betekenis, zingeving en geloof. De conclusies van het proefschrift werpen een nieuw licht op de wijze waarop de relatie tussen jongeren en kerk en geloof inhoud en vorm gegeven kunnen worden. Harmen van Wijnen (1967) studeerde actuariële wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam en theologie aan de Universiteit Utrecht en is voorzitter van het College van Bestuur van de Christelijke Hogeschool Ede. In de periode van zijn onderzoek was hij directeur van de HGJB en Programmanager bij het Jeugdwerk van de Protestantse Kerk (JOP). Daarnaast is hij predikant buiten vaste bediening van de Protestantse Kerk in Nederland.

6 PThUnie

Willem Mudde en de vernieuwing van de kerkmuziek

De tekst en de preek Promotie drs. Pieter Boonstra (6 oktober)

Promotie drs. Jan Hage (21 september).

Met een ‘thematische biografie’ van de kerkmusicus Willem

Hoe gaat een predikant in de preek om met een Bijbeltekst?

Mudde onderzocht Jan Hage diens invloed binnen de

Die vraag staat centraal in het proefschrift waarmee Pieter

naoorlogse kerkmuzikale vernieuwingsbeweging. Hage

Boonstra op 6 oktober in Groningen promoveerde. Zijn

verdedigde zijn proefschrift, getiteld Muziek als missie. Een

promotor en co-promotor waren prof. dr. F.G. Immink en dr.

luthers geluid in een calvinistische wereld. Een studie naar

T.T.J. Pleizier.

Willem Mudde en de kerkmuzikale vernieuwingsbeweging op 21 september in Amsterdam. Zijn promotor en co-promotor

Over de vraag hoe de predikant in de preek omgaat met de

waren prof. dr. Marcel Barnard en dr. Jeroen van Gessel.

Bijbeltekst is in de homiletische en hermeneutische literatuur uitvoerig belicht. De vraag is echter of hiermee de feitelijke

Willem Mudde (1909-1984) geldt als de belangrijkste

praktijk wel voldoende in beeld komt. Met behulp van de

vertegenwoordiger van de twintigste-eeuwse kerkmuzikale

kwalitatieve onderzoeksmethode ‘grounded theory’ heeft

vernieuwingsbeweging, die op haar beurt geworteld was in

Boonstra daarom in zijn proefschrift Omgang met de

de liturgische beweging. Nieuw waren de grotere rol en

Bijbeltekst in de preek. Een empirisch homiletisch onderzoek

plaats van muziek, geïntegreerd in de liturgie, een vast

daarom achttien preken geanalyseerd, gehouden door negen

aandeel van kerkkoor of cantorij, oude en nieuwe liturgische

predikanten in de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt).

muziek, een eigen kerkmuziekopleiding en een kerkelijke

Daaruit blijkt dat het antwoord op de vraag naar de predikant

regeling voor kerkmusici. De studie is een ‘thematische

en de Bijbeltekst ingewikkelder is dan met het oude

biografie’, waarbij biografische gegevens ten dienste staan

begrippenpaar ‘uitleggen en toepassen’ kan worden weer

van de beantwoording van centrale vraag: wat was de plaats

gegeven. Er zijn tenminste vier fenomenen nodig om deze

en betekenis van Mudde binnen de kerkmuzikale

complexe praktijk te beschrijven: gelovig perspectiveren van

vernieuwingsbeweging? Jan Hage (1964) studeerde

de Bijbeltekst, kenschetsen van de hedendaagse context,

muziekwetenschap aan de Rijksuniversiteit Utrecht en orgel

contemporiseren van Bijbeltekst en huidige context en dat

en kerkmuziek aan de conservatoria te Utrecht en Boulogne-

alles op een gericht aanspreken van de hoorders. Deze

Billancourt. Hij is organist van de Domkerk te Utrecht.

fenomenen werpen vervolgens een nieuw licht op verschillende discussiepunten binnen de homiletiek op het gebied van autoriteit, relevantie, heilsgeschiedenis en de beweging in de preek. Pieter Boonstra (1969) studeerde theologie aan de Theologische Universiteit te Kampen (Broederweg) en is predikant van de GKV-gemeente Bussum-Huizen. Daarvoor diende hij de GKV-gemeente te De Lier.

PThUnie 7

Publicaties &promoties Riemer Roukema, De Bijbel besproken.

Bezinning en gesprek over enkele Bijbelse onderwerpen. Ingeleid en van gespreksvragen voorzien door Leo Mietus (Brochurereeks 43),

Rinse Reeling Brouwer, Eeuwig leven.

Agamben en de theologie (reeks Oratio).

Amsterdam: Sjibbolet, 2016, 76 pp., € 15,50.

Bond van Vrije Evangelische Gemeenten in

Giorgio Agamben is graven in oude lagen van de

Nederland, Velp, 2016, 61 pp., € 8,00.

theologie onontbeerlijk om te begrijpen hoe de

Voor de hedendaagse en invloedrijke filosoof

mensheid in onze cultuur over zichzelf spreekt.

Deze brochure bevat de bewerking van zestien

Deze cultuur is vastgelopen in een doldraaiend

artikelen die aanvankelijk voor kerkelijke bladen of

systeem, dat het naakte leven van mensen

de Bijbelblog van de PThU zijn geschreven. Zij

uitschakelt juist door het in te schakelen. Het

handelen over het Oude Testament als boek van de

zoeken is nu naar een levensvorm die de

kerk (omdat daarover ook wel anders is gedacht),

schakelknop uitzet. Deze valt wijsgerig als

Jezus’ Bergrede, de vraag of het evangelie van

‘onwerkzaamheid’ te benoemen en in geloofstaal

Johannes antisemitisch is, de zin van Jezus’ dood,

als ‘eeuwig leven’. Rinse Reeling Brouwer verkent

Luthers herontdekking van de betekenis van ‘Gods

in dit essay de uitdaging die van Agambens

gerechtigheid’ in de brieven van Paulus als

inzichten uitgaat voor de theologie en brengt

aanleiding tot de Reformatie in de zestiende eeuw,

onder meer de stem en het spreken, het rijk en de

en de vraag in hoeverre het dogma van Gods

heerlijkheid, de wet en de sabbat ter sprake. Hij

drievoudigheid op de Bijbel kan worden

leert van Agamben, denkt met hem mee, gaat met

gefundeerd. De artikelen zijn geschreven door prof.

hem in gesprek, spreekt hem soms tegen, weet

Riemer Roukema, nu onderzoekshoogleraar Vroeg

zich dan weer door hem in verlegenheid gebracht.

Christendom aan de PThU (tot 2014 hoogleraar Nieuwe Testament), en waren gericht op kerkelijk geïnteresseerden zonder theologische scholing. Als hoofdstukken in deze brochure zijn ze van een inleiding en gespreksvragen voorzien door dr. Leo Mietus, universitair docent aan het Seminarium van de Bond van Vrije Evangelische Gemeenten, dat nauw samenwerkt met de PThU en daar in de vestiging Amsterdam is ondergebracht. De brochure is in eerste instantie samengesteld voor vormings- en gespreksbijeenkomsten van de Bond van Vrije Evangelische Gemeenten, maar is ook goed te gebruiken voor gemeenten van de Protestantse Kerk.

Te bestellen bij het

Hoe lees je de Bijbel en hoe ga je om met vragen die mensen in onze tijd stellen bij Bijbelse teksten? Wat kan bijvoorbeeld de Bergrede ons te zeggen hebben en hoe Bijbels is het spreken over God als de drie-ene? Wat heeft de Reformatie ons aan Bijbelse inzichten gebracht en wat betekent het als wij belijden dat Jezus voor onze zonden is gestorven? En hoe om te gaan met moeilijke teksten in de Bijbel over straf en geweld?

Bureau van de Bond in Velp,

Deze brochure is bedoeld voor het gesprek daarover in gemeenten en bevat diverse artikelen, waarin op deskundige wijze enkele kernwaarden van het geloof worden uitgelegd tegen de achtergrond van verschillende joodse en christelijke uitlegtradities. Voor het gesprek in Bijbelkringen of voor gemeenteavonden zijn enkele bezinningsvragen toegevoegd.

telefoon:

026-3648249,

De auteur prof. dr. Riemer Roukema is onderzoekshoogleraar vroeg christendom aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU), vestiging Groningen.

e-mail:

Riemer Roukema

de bijbel besproken Bezinning en gesprek over enkele Bijbelse onderwerpen

info@bondveg.nl

Ingeleid en van bezinningsvragen voorzien door Leo Mietus

8 PThUnie

Omslag.indd 1

BOND VAN VRIJE EVANGELISCHE GEMEENTEN IN NEDERLAND

23-07-16 12:21

Tegenwoordige column tijd Frits de Lange Bonhoeffer in Bazel Afgelopen 6 tot 10 juli vond het twaalfde Internationale Bonhoeffer Congres plaats in het Zwitserse Bazel, en ik mocht erbij zijn. Tweehonderdtwintig deelnemers uit de hele wereld kwamen hier samen. Voor elkaar, maar vooral ook om zich een week lang in zo’n vijftig presentaties en lezingen te buigen over de erfenis van Dietrich Bonhoeffer (1906 – 1945).

Het is een soort Olympiade, elke vier jaar is er zo’n conferentie. Ik heb er al behoorlijk wat meegemaakt: Kaapstad, Amsterdam, Berlijn, Rome, Praag.

Thuis zeggen ze tegen me: oh ga je weer? Is er dan nog werkelijk iets nieuws over hem te zeggen? En toch, ik kom er elke keer weer gefascineerd en geïnspireerd vandaan. Hoe is het mogelijk dat één man, slechts 39 jaar geworden, de theologie wereldwijd zó heeft weten te beroeren? Dat heeft ongetwijfeld te maken met zijn moedige verzet dat hem het leven kostte. Ik zag in Bazel nieuwe films die Bonhoeffers leven indringend in beeld brachten voor een generatie, die de oorlog alleen van horen zeggen kent.

Bonhoeffer als moral hero en christelijk martelaar.

Maar het is vooral de theologie zelf die fascineert. Die kwam niet achter een bureau tot stand, zoals de theologie van Karl Barth. Bonhoeffers theologie meer experimenteel, essayistisch en door en door contextueel. Zij was de opbrengst van zijn inzet voor de wereldvrede in de prille oecumenische beweging, de Belijdende Kerk in Duitsland, de vervolgde Joden, het verzet tegen het nazisme en voor een naoorlogs Europa. Zijn teksten zijn voor het grootste deel gelegenheidsgeschriften. Elke keer weer bedenkt hij van voren af aan niet wie Christus in het algemeen, maar wie Christus voor ons vandaag is. En wat geloof in Hem betekent.

Zijn radicale antwoord inspireerde na de oorlog theologen in het seculariserende Europa, maar ook bevrijdingstheologen in Latijns-Amerika en antiapartheidsstrijders in Zuid-Afrika. Lange tijd werd zijn werk toegeëigend door God-is-doodtheologen op links, nu zijn het vooral de conservatieve evangelicals op rechts die hem als hun man beschouwen. Wil de ware Bonhoeffer opstaan? verzuchtte ik in mijzelf tijdens wéér een lezing in Bazel. Alleen al hier lopen wel tweehonderdtwintig visies op de ware Bonhoeffer rond!

‘En, deze week nog iets nieuws geleerd?’ werd mij, eenmaal weer thuis, gevraagd. Jazeker, antwoordde ik: ‘Dat ook Bonhoeffer in het algemeen niet bestaat. Elke keer weer is hij een andere Bonhoeffer voor ons vandaag.’

Over vier jaar hoop ik er weer bij te zijn, in Zuid-Afrika.

Frits de Lange is hoogleraar Ethiek aan de vestiging Groningen van de PThU PThUnie 9

met Gerrit Immink

’Goed bidden is een hele kunst’ ‘Mooi dat dat zo kon.’ Voormalig rector Gerrit Immink, die dit najaar met emeritaat ging, heeft het over zijn ‘zachte landing’ richting pensioen. Tot eind 2014 leidde hij – twee termijnen lang – als rector de Protestantse Theologische Universiteit door onzekere tijden, maar de afgelopen anderhalf mocht hij weer ‘gewoon’ hoogleraar zijn en bovendien het opgespaarde studieverlof van vele jaren inzetten voor het schrijven van een boek over het gebed. ‘Ik was blij dat ik er af was’, zegt hij over die acht jaar rectoraat: ‘Maar ik ging weg met een goed gevoel. In moeilijke tijden hebben we beslissingen genomen die moesten. Natuurlijk kan het altijd anders en beter. Maar als je het perfect wil maken, moet je geen bestuurder worden.’ Met dankbaarheid kijkt hij terug, benadrukt hij verschillende keren. En wat gaat hij nu doen? ‘Fietsen in de natuur. En we hebben een tuin met nogal wat achterstallig onderhoud. Ik wil een schuurtje timmeren en daarnaast een boek schrijven en af ten toe preken.’ tekst: Caspar Dullemond

Je recente boeken gaan over

iets vergelijkbaars in Bagdad of

nemen als je er niets aan vindt of

zaken die zowel concreet zijn als

Aleppo gebeurt? Daar moet je

als je het er niet mee eens bent. Of

uiterst ongrijpbaar: een paar jaar

allemaal over nadenken.’

ik beroepsmatig luister? Dat kan ik

geleden een boek over de

redelijk voorkomen. Ik zit er echt als

eredienst, nu eentje over

Als je voor jezelf bidt, is het dan

hoorder. Maar als hoorder vind ik

bidden. Kun je bidden

mogelijk om slecht te bidden?

dat er tegenwoordig nogal veel

onderzoeken?

psychologiserend en liefelijk wordt ‘Als ik aan het bidden ben, gebeurt

gepreekt in de kerk. Preken gaat

‘Bidden is een fascinerend

het wel eens dat ik denk: laat ik

voor mij over de grote

onderwerp. Je kunt er

maar stoppen, want het is niks.

geloofsmomenten van kruis en

antropologisch naar kijken

Bidden vraagt concentratie en

opstanding. De opgave is om me

natuurlijk, maar... Het staat of valt

oprechtheid, en die heb je niet

niet te ergeren, maar er iets van

met God. Als we niet meer tot God

altijd. Zo vroom zijn we niet

mee te nemen. Hoe leer je luisteren

bidden, dan houdt het op. Bij het

voortdurend. Bidden vind ik wat dat

naar iets dat niet in je eigen straatje

beschrijven ervan stuit ik wel op

betreft heel confronterend. Je houdt

past? In mijn woonplaats kerk ik bij

mijn grenzen. We nemen op de een

jezelf een spiegel voor. Dat geldt

verschillende richtingen van de

of andere manier iets van God waar.

overigens niet alleen voor het

PKN.’

Wat is dat dan? Iets van de genade,

persoonlijke gebed. Als je het Onze

van de barmhartigheid. Maar daar

Vader bidt, dan bepaalt je dat heel

zit ook weer iets achter, waardoor

erg bij waar je mee bezig bent. Er

het zich aan ons presenteert. Dat

staat nogal wat in! Dat kan niet

‘Nee, op een normale zondag ga ik

boeit mij enorm. Het mooie van

altijd bewust tot ons doordringen,

niet naar de mis. Maar bij

bidden is dat het zo rechtstreeks is.

maar gelukkig zo nu en dan wel.’

conferenties en op vakantie soms wel. Ik heb gemerkt dat ik ontroerd

Je spreekt God aan. Goed bidden als voorganger is een hele kunst. Je

Wat wordt je volgende thema?

kan raken door een klassieke mis, zolang er niet te veel poespas

moet vertolken wat andere mensen

10 PThUnie

Ga je ook naar de mis?

denken en voelen. Hoe doe je dat in

‘Ik wil nu een boek schrijven over

omheen zit. Niet te veel wierook,

deze tijd van crisis, als er net weer

preken. En dan gaat het me ook om

zeg maar. Als ik de

een aanslag is geweest? In hoeverre

de geloofservaring van de hoorder.

sacramentsdevotie zie, dan word ik

mag je je laten leiden door emoties,

Als ik zelf niet voorga zit ik graag in

daar wel eens een beetje jaloers op.

in hoeverre moet je bedachtzaam

de kerk. Ik heb leren luisteren naar

Dan denk ik: wat zijn wij toch veel

zijn? En waarom bid je dan wel voor

allerlei soorten dominees. Het is een

kwijtgeraakt bij het Avondmaal.

de aanslag in Nice, maar niet als er

kunst om er ook iets van mee te

Brood uit de hemel? Wijn van het

Gerrit Immink (Daarle, 1951) studeerde theologie aan de Universiteit Utrecht en filosofie aan Calvin College en Notre Dame University. Tussen 1979 en 1987 was hij hervormd predikant in achtereenvolgens Waalwijk-Besoyen en Hoogeveen. In 1987 promoveerde hij in Utrecht bij Vincent Brümmer en Alvin Plantinga op het onderwerp ‘divine simplicity’. Hij was lid van het koninkrijk? Geef mij maar het

rectorium van theologisch seminarie Hydepark (1987-1993) en daarna kerkelijk hoogleraar

lichaam en het bloed van Christus.

praktische theologie in Utrecht (1993-2006). Vanaf de oprichting in 2007 tot 2014 was hij rector

Het gaat daar over de gekruisigde

en lid van het college van bestuur van de Protestantse Theologische Universiteit. In september

en opgestane Heer en dat voel je.

2016 ging hij met emeritaat. Caspar Dullemond is free lance journalist en eindredacteur van

Daar kunnen we echt wat van

PThUnie.

leren.’

Had je die belangstelling voor andere manieren van geloven

kerkenraad van Den Ham, waar hij

vermogen van huis uit meegekregen. Zo

vroeger ook al?

kerkelijk onder viel. Ze gingen daar

ging ik wel eens met mijn neefje mee

iemand van de VU beroepen en dat

naar de gereformeerde kerk. Dat vond

‘In mijn familie liepen verschillende

wilde hij niet. Allemaal drama

ik altijd bijzonder: iedereen was daar

richtingen door elkaar. Een deel van

natuurlijk. Hij is uiteindelijk

een kind van God. En ze hadden

mijn vaders familie was van de

hervormd begraven in Daarle. En

vloerbedekking. Bij ons in de hervormde

Afscheiding. Sommige familieleden

mijn moeders familie kwam uit

kerk was het wat kouder. Dat soort

zijn in 1847 met dominee Van

Vriezenveen. Zij waren van de

dingen vallen je als kind op.’

Raalte naar Amerika vertrokken. Ik

Gereformeerde Gemeente, de

heb hun nakomelingen nog bezocht

zware bevindelijke hoek. En mijn

toen ik daar studeerde. Mijn

grootmoeder van moeders kant

gereformeerde opa kwam rond

heette Van ‘t Spijker, een bekende

‘Mijn vader wilde dat ik schoolmeester

1880 naar Daarle. De mensen van

christelijk gereformeerde naam. Dat

zou worden. Maar ik wist zeker dat ik

Wilde je toen al theologie studeren?

’Als hoorder vind ik dat er tegenwoordig nogal veel psychologiserend en liefelijk wordt gepreekt in de kerk. Preken gaat voor mij over de grote geloofsmomenten van kruis en opstanding’ de boerderij bij wie hij introuwde,

liep in mijn familie allemaal door

dat niet wilde. Ik kan niet goed zingen

waren hervormd. Mijn opa kreeg op

elkaar heen. Dus ja, ik heb mijn

en ik ben niet zo van de creatieve

een gegeven moment ruzie met de

theologische onderscheidings-

dingen. Dat gefröbel wilde ik niet. Ik PThUnie 11

Gerrit Immink

Foto’s: Rectoraatsoverdracht van prof.dr. Gerrit Immink aan prof.dr. Mechteld Jansen op 11 december 2014 in Amsterdam

wilde leren. Ik was goed in wis- en

vond mijn vader, maar zij is ook

Bond, dan had je als antwoord

natuurkunde. Maar ik was ook al

mensenwerk. Het geloof was

gekregen: hoe bedoel je? Wij zijn

vroeg geboeid door het geloof. God

belangrijker. En we leefden midden

hervormd.’

is voor mij altijd een werkelijkheid

in de natuur. Het geloof hoorde bij

geweest. En dan kan het zijn dat

het leven. Als mijn vader aan tafel

Als gemeentepredikant kreeg je

God een mystieke werkelijkheid is,

voorging in gebed, dan hoorde je

met de meer geprofileerde

of een ander soort werkelijkheid,

wat er in onze levens plaatsvond.

stromingen te maken.

maar God is niet onze interpretatie

Een slechte oogst. Een koe die

of verbeelding. Als gelovige neem je

doodgaat. Dankbaarheid dat je zelf

‘In Hoogeveen was er in het begin

een werkelijkheid waar. En die

gezond bent. Ik heb nooit – en daar

wat gedoe. Ik was beroepen als

’Als ik aan het bidden ben, gebeurt het wel eens dat ik denk: laat ik maar stoppen, want het is niks. Bidden vraagt concentratie en oprechtheid, en die heb je niet altijd’ ervaar je ook. In de kerk, of

ben ik dankbaar voor – het kerkelijk

bonder, maar in een bredere

bijvoorbeeld in de natuur. Dat

klimaat als knellend ervaren. Er was

setting, want de wijk was absoluut

plakken wij er niet op, dat zit er in.

voor mijn gevoel altijd ruimte. Dat

niet Gereformeerde Bond. Een grote

Ik kan me voorstellen dat iemand

had ook praktische redenen: ook op

groep gemeenteleden wilde geen

onkerkelijk wordt – ja, dat ikzelf

zondag moest er gemolken worden.

bonder in de wijk. En voor de

onkerkelijk zou worden –, maar niet

En als we naar de kerk gingen, bleef

bonders in Hoogeveen was ik weer

dat ik ongelovig zou zijn.

er altijd eentje thuis. We waren

niet zwaar genoeg. De ene groep

hervormd van orthodoxe snit, met

wilde dat ik de oude berijming

een bevindelijke inslag. Daarle was

afschafte, de andere dat ik de

Uit wat voor gezin kom je?

12 PThUnie

een open bondsgemeente, maar als

nieuwe terugdraaide. In de

‘Een echte Saksische familie: geen

je tegen ons gezegd zou hebben:

intrededienst heb ik gezegd:

scherpslijpers. De kerk is belangrijk,

jullie zijn van de Gereformeerde

jammer dan, ik hou me aan de

profielschets. Met die spanning kon

kerkgang. Dat was het belangrijkste

zien. En ik zag het. Praktische

ik redelijk goed omgaan.’

waar je op beoordeeld werd.’

processen. Dingen oplossen. Ik heb

Waar was je goed in als

Vind je achteraf dat je

gebeld: wat moet ik doen? Hij zei:

predikant?

voldoende uit je predikantskant

je kunt beide. Maar als er niet goed

hebt gehaald?

bestuurd wordt, wordt het met de

toen mijn collega Hans van der Ven

wetenschap niets. Wetenschap

‘De kerkdienst. En crisispastoraat vond ik tot mijn verbazing ook mooi

‘Misschien niet. Ik heb in ieder geval

moet ook bestuurd worden. Toen

werk. Maar aan gewoon pastoraat

te weinig van genoten, vanwege de

heb ik besloten: ik doe het.’

heb ik misschien niet altijd genoeg

druk van het schrijven van mijn

gedaan. In Besoyen kwam de koster

proefschrift. Daardoor heb ik wel

Je vroeg toen een collega om

een keer bij me: ja dominee, u bent

dingen laten liggen. Catechisatie

advies. In je nieuwe boek heb je

wel druk met uw proefschrift, maar

bijvoorbeeld, dat ging wel eens een

het ook over bidden als vragen

u bent nog niet bij de tantes zus en

beetje met de Franse slag.’

om wijsheid. Doe je dat ook?

zo op bezoek geweest. En, zei hij,

’Als er niet goed bestuurd wordt, wordt het met de wetenschap niets’ dat is een grote familie hoor! De

Als predikant was je bezig met

‘Wel in meer algemene zin. Als ik

koster kon het recht voor z’n raap

promoveren, als wetenschapper

fiets of aan het werk ben, dan zit ik

zeggen. En ik dacht: hij heeft gelijk.

was je bezig met besturen.

soms ineens in een biddende ontvankelijkheid. Dan gaat het ook

Ik ben daar toen op bezoek gegaan, en heb daarna met elk afzonderlijk

‘Zo was het wel een beetje ja. Toen

over afwegingen, over

gesproken. Tja, bij die tantes kon ik

het bestuurlijke op mijn weg kwam,

verantwoordelijkheden. Maar ik heb

niet meer stuk. En dat gaat dan ook

heb ik wel geaarzeld: zou ik wel

nooit concreet gebeden met de

wel rond. Natuurlijk was er wel eens

voldoende leiding kunnen blijven

vraag: wat moet ik in deze situatie

wat gemopper, maar de mensen

geven op mijn vakgebied? Besturen

doen? Dat gaat toch meer

zeiden dan: we hebben goede

is een aparte kwaliteit. Je moet het

procesmatig.’

PThUnie 13

Op de schouders van......

Harry de Lange Een theologische leermeester die mij sterk heeft geïnspireerd, Harry de Lange, was geen universitair opgeleide theoloog. Hij was echter een ‘leke-theoloog’ (dat woord zou hijzelf nooit voor zichzelf gebruikt hebben), die vooral goed thuis was in de sociale ethiek van de internationale oecumene. Nadat ik De Lange midden jaren zeventig persoonlijk had leren kennen, betrok hij mij bij allerlei activiteiten en studieclubs op het terrein van kerk, oecumene en samenleving en later zouden we gedurende een reeks van jaren vooral samenwerken in de toenmalige Sectie Sociale Vragen van de Raad van Kerken, waarvan hij voorzitter was en ik secretaris.

Hendrik Marinus De Lange (1919-2001) studeerde economie in Rotterdam en was achtereenvolgens werkzaam bij het Centraal Planbureau (1945-1964), het Interuniversitair Instituut voor Normen en Waarden (1964-1981), waarna hij zijn beroepsmatige loopbaan afsloot als hoogleraar toegepaste sociale ethiek aan de Theologische Faculteit in Utrecht (1981-1984). De Lange heeft eigenlijk meerdere levens geleid, want naast zijn beroepsmatig bestaan was hij kerkelijk en oecumenisch uiterst actief in raden, commissies en werkgroepen, lokaal, nationaal en internationaal (vooral bij de Wereldraad van Kerken). Hij was gedurende een halve eeuw de uitgesproken vertolker en verkondiger in Nederland van de oecumenische sociale ethiek. De Lange promoveerde in 1966 op het proefschrift De gestalte van een verantwoordelijke maatschappij aan de toenmalige Economische Hogeschool in Rotterdam. Daarin behandelt hij de ontwikkelingen in de oecumenische sociale ethiek, die culmineerden in het begrip ‘verantwoordelijke maatschappij’. De mens is vanuit het christelijk geloof gezien geroepen tot verantwoordelijkheid, en samenleving en politiek dienen zo geordend te zijn dat zij het mensen mogelijk maken gehoor te geven aan deze roeping. Was het proefschrift gericht op de Nederlandse samenleving, daarna verbreedde De Lange het begrip ‘verantwoordelijke samenleving’ tot de internationale verhoudingen. Hij werd een warm pleitbezorger van ontwikkelingssamenwerking en rechtvaardige internationale verhoudingen. Bij dat alles ging voor hem het Bijbelse begrip gerechtigheid, dat een voorrangsoptie voor de armen impliceert, een grote rol spelen. Vanaf de jaren zeventig kwamen daar de milieuvraagstukken bij. Tezamen met mede-econoom Bob Goudzwaard (die in 2011 een eredoctoraat kreeg van de PThU) ontwikkelde De Lange het concept van de ’economie van het genoeg’: binnen de grenzen van het milieu moeten de behoeften van de armen voorrang krijgen. Velen, ook op het kerkelijk grondvlak, heeft hij geïnspireerd. Hij had een ongelooflijk vermogen om te volharden. Ik heb hem nooit moedeloos gezien. In de begrafenisdienst in de Haagse Kloosterkerk verwoordde ds. Carel ter Linden de gevoelens van velen: ‘Wat zullen wij deze man missen.

Maar wat heeft hij ons veel nagelaten. Niet alleen wat hij geschreven heeft, maar ook de ernst waarmee hij ons heeft geconfronteerd met de grote vragen van deze tijd, en waarmee hij wegen heeft gezocht naar de toekomst, vanuit het besef dat het anders moet en kan.’

Herman Noordegraaf

DE STELLING

‘Het gebruik van empirisch onderzoek binnen de verschillende takken van de theologie vraagt om een gezamenlijk theologisch kader.’

Marten van der Meulen reageert op de stelling van Klaas Bom: Toen ik eind jaren negentig besloot empirisch (godsdienstsociologisch) onderzoek te gaan doen, zeiden mijn medestudenten theologie: ‘Wat heb je daar nou aan?’. Die houding was typerend voor de meeste theologen. Gelukkig komt daar verandering in.

Niet-praktisch theologen krijgen steeds meer aandacht voor empirisch onderzoek.

Onlangs sprak Clare Watkins op de PThU. Deze

traditie en de academische theologie serieus, zonder uit

systematische theoloog is een van de grondleggers van

het oog te verliezen wat er in het veld aan stemmen

de empirische ‘four voices of theology’-benadering. In

aanwezig is. Vooralsnog, vind ik dit een betere aanpak

elk empirisch onderzoek zou aandacht moeten zijn voor

dan de bekende methologieën van praktisch theologen

verschillende theologische stemmen: van Bijbel en

als Swinton of Osmer, waar de theologische arbeid aan

traditie, van de theoloog, van de gewone mensen in het

het einde plaats vindt. Vooralsnog – want ik ben de

veld en van de praktijken. Revolutionair, vooral vanwege

benadering aan het uittesten op dit moment. Hebben

de methodologische consequenties. Als je als theoloog

we dan een gezamenlijk theologisch kader nodig voor

empirisch onderzoek gaat doen, kunnen er namelijk

empirisch onderzoek binnen de theologie? Het

twee dingen mis gaan. Het eerste is dat je het veld

antwoord is irrelevant, omdat het een vraag is die de

ingaat met een vooropgezette theologie: je weet

theologische reflectie aan het begin of aan het eind van

eigenlijk al wat je wilt zien. De werkelijkheid echter is

het onderzoek plaatst en niet erin. Een veel

altijd oneindig rijker, vreemder en verrassender dan je

spannendere, relevantere vraag vind ik: hoe breng je

van tevoren kunt bedenken. Als empirisch onderzoeker

theologie in gesprek met de werkelijkheid om je heen?

moet je je oordeel uitstellen. Daar is zelfs een technische

Want dat dat moet is zonneklaar. Maar the proof of the

term voor: épochè. Theologie kan bij épochè in de weg

pudding is in the eating.

zitten. Het tweede is dat je je theologische arbeid uitstelt tot ná het empirisch onderzoek. Vaak voelt zulke theologie onecht. Alsof het niet met de werkelijkheid om je heen in gesprek is gebracht. Het is een extraatje, dat eigenlijk niet nodig is.

De four voices benadering voorkomt beide problemen doordat het theologie ín het reflexieve proces van onderzoeken brengt. Het neemt daarbij de stem van de

Marten van der Meulen geeft de stelling: ‘Alleen een theologie die diepgaand in gesprek is met de werkelijkheid om ons heen is goede theologie.’ door aan Jan Muis.

PThUnie 15

Korte nieuwsberichten

Samenwerking en uitwisseling PThU en theologische faculteit Oslo De Protestantse Theologische Universiteit gaat samenwerken met de Menighetsfakultet in Oslo (Noorwegen). Op 17 oktober tekende de rector van de PThU, prof.dr. Mechteld Jansen, de samenwerkingsovereenkomst, die studenten van de PThU de mogelijkheid biedt om als uitwisselingsstudent aan MF te studeren (en vice versa).

Daarnaast behelst de samenwerking gastcolleges, het gezamenlijk opzetten van onderzoeksactiviteiten en de mogelijkheid om gemeenschappelijke modules of studieprogramma’s te ontwikkelen. ‘Dit weerspiegelt de intentie van de PThU om de samenwerking met deze strategische partner op korte termijn te verbreden en te verdiepen’, aldus de universiteit. Komend voorjaar wordt er reeds een vervolg gegeven aan het bezoek en zal prof.dr. Jan-Olav Henriksen, dean of research aan MF, voor een maand als research fellow aan de PThU in Amsterdam verblijven. In dezelfde periode zal prof.dr.

Harald Hegstad in het kader van het Erasmus+ programma gastcolleges verzorgen aan de PThU in Groningen. Afgelopen februari gaf prof.dr. Henk de Roest al gastcolleges in Oslo. Een intensieve samenwerking bestond reeds in het kader van het Grundtvig-gefinancierde CULTA-project ‘Religion and Multiculturality: Educational Pathways for Local Church Leaders’.

Het doel van het huidige bezoek is behalve de ondertekening van een nieuwe overeenkomst vooral ook te leren van MF, die niet alleen predikanten voor de Kerk van Noorwegen opleidt, maar een breed educatief aanbod heeft vanuit de departementen theologie, religie en onderwijs, en religie en samenleving.

Scholierensymposium: vijfhonderd jaar Reformatie In 1517 was Luther het zat: hij wilde hervormingen binnen het christendom en spijkerde 95 stellingen op de deur van de slotkapel van Wittenberg. Deze actie is de geschiedenisboeken in gegaan als het startpunt van de Reformatie; een beweging die de wereld voorgoed zou veranderen. Want wat begon als protest tegen de heersende katholieke kerk, leidde tot grote politieke, culturele en sociale veranderingen, die tot op de dag van vandaag merkbaar zijn.

Op dinsdagmiddag 14 februari 2017 vindt het scholierwensymposium ‘Refo500: toen en nu’ plaats. Tijdens deze bijeenkomst wordt ingegaan op de invloed van vijfhonderd jaar Reformatie op onze vroegere en huidige maatschappij.

Werkcolleges en workshops behandelen het thema vanuit verschillende perspectieven, zoals de invloed van de Reformatie op ons gedachtegoed, het huwelijksrecht in de Reformatie, maar ook wat deze gebeurtenis voor jongeren van nu betekent. Het symposium wordt gehouden op de Evangelische Hogeschool in Amersfoort en is bedoeld voor vwo-leerlingen vanaf 16 jaar. De toegang is gratis en leerlingen kunnen vrijstelling van school krijgen om mee te doen in het kader van oriëntatie op hun vervolgopleiding. Organisatoren van het symposium zijn de faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap van de Rijksuniversiteit Groningen, de Protestantse Theologische Universiteit en de Evangelische Hogeschool. Het symposium is een van de vele activiteiten in het kader van Refo500 (www.refo500.nl), de viering en herdenking van vijfhonderd jaar Reformatie.

16 PThUnie

Geloven met je hele hebben en houden

Christelijke leefgemeenschappen zijn terug - van bijna weggeweest.

Rosaliene IsraĂŤl, lid van de communiteit van Oudezijds 100, een van de oudste nog bestaande oecumenische leefgemeenschappen in ons land, onderzoekt voor de Protestantse Theologische Universiteit de betekenis van deze intense en intensieve vorm van spiritualiteit voor de kerk van de toekomst.

PThUnie 17

‘In tijden van culturele shifts en maatschappelijke onzekerheid gaan mensen op zoek naar oriëntatiepunten, naar anderen die hun waarden delen’

Zeggen dat Oudezijds 100 in

gaan uitmaken van deze

beter te combineren. Toen heb ik, vanuit

‘hartje Amsterdam’ zit, is haast

gemeenschap.’

mijn interesse in en betrokkenheid bij

een understatement. De

leefgemeenschappen, een

fameuze christelijke

Dat is nogal een stap voor een

gemeenschap voor opvang en

jong echtpaar.

inloop, die sinds 1964 wordt

Wat is je uitgangspunt?

gedragen door een

‘We hebben het redelijk rustig aan

oecumenische communiteit,

kunnen opbouwen. Als je hier

‘Dat communiteiten en

heeft Casa Rossa als buurman.

begint met wonen in de

leefgemeenschappen een manier van

En daarnaast zit dan weer een

gemeenschap, zijn de afspraken vrij

kerkelijke presentie zijn die relevant is

instelling die Cannabis College

overzichtelijk. Je doet een dagdeel

voor de toekomst van de kerk en van de

heet. Ook op dit relatief vroege

vrijwilligerswerk, je bent een keer

wereld. Ze zijn, na een eerdere golf in

tijdstip trekken groepen

per week bij een maaltijd en je gaat

de jaren zestig tot tachtig, opnieuw aan

toeristen nieuwsgierig langs een

geregeld naar de kapel. Dat doe je

een opmars bezig.’

permanente show van

gewoon naast je werk of studie. Als

grotestadsvermaak. ‘In de jaren

je een meer verantwoordelijke rol in

vijftig woonden de meeste

gemeenschapsleven op je wilt

predikanten van Amsterdam in

nemen, dan kun je tochtgenoot

‘Ik ben net mijn onderzoek begonnen,

Oud Zuid’, legt Rosaliene Israël

worden. Dan verbind je je voor

dus het is een beetje nattevingerwerk

uit: ‘Het domineesechtpaar

minimaal een jaar. Toen een van de

wat ik nu vertel. In tijden van culturele

Boiten wilde de kerk ook op

toenmalige communiteitsleden

shifts en maatschappelijke onzekerheid

deze plek in de stad aanwezig

plotseling overleed, merkten we

gaan mensen op zoek naar

laten zijn.’ Vandaar dat ze

hoe krachtig en troostrijk het voelt

oriëntatiepunten, naar anderen die hun

gingen wonen en werken op het

om in zo’n gemeenschap te leven.

waarden delen. Dat gold voor de

adres Oudezijds Achterburgwal

Toen hebben we gevraagd of we lid

protestgeneratie van de jaren zestig,

100.

mochten worden van de

maar ook voor de huidige tijd: we zijn

communiteit Spe Gaudentes, de

nog niet hersteld van een economische

kerngroep van Oudezijds 100.’

crisis, de vluchtelingenproblematiek is

En hoe ben jij hier zelf terechtgekomen?

Hoe verklaar je die opmars?

niet langer ver weg, maar staat aan En nu ga je soortgelijke

onze deur. De institutionele kerken

‘Na mijn theologiestudie en

leefgemeenschappen

lopen leeg, terwijl binnen en buiten de

kerkelijke opleiding in Utrecht ben ik

onderzoeken.

kerk veel mensen op zoek zijn naar inspiratie, niet zozeer op zondag als wel

naar Amsterdam gekomen, waar

18 PThUnie

onderzoeksplan ontwikkeld.’

mijn aanstaande echtgenoot al

‘Ja. In diezelfde tijd was ik

in het dagelijks leven. Zeker onder

woonde. We zochten woonruimte.

gemeentepredikant geworden in

orthodox-protestantse jongeren is er

Op een studiereis hadden we

Landsmeer. Dat beviel op zich goed,

belangstelling voor een meer intensieve

mensen ontmoet die op dit adres

maar het was wel zwaar in

geloofsbeleving: de kerk is niet meer

woonden. Bij een reünie van die reis

combinatie met mijn

voldoende. In de Verenigde Staten zie je

maakten we kennis met deze

verantwoordelijkheid in deze

onder evangelicals de opkomst van een

bijzondere plek. In 2001 zijn we deel

gemeenschap. Onderzoek leek me

nieuwe kloosterbeweging, de new

monasticism. Shane Claiborne is

zoals sommige kerkpioniers doen,

operereren vanuit een verlangen om

spreekbuis voor die beweging, die nu

dat die nieuwe leefgemeenschappen

spiritualiteit vorm te geven in het

ook in Groot-Brittannië en Nederland

beter hun eigen gang kunnen gaan:

dagelijks leven. En dat is iets wat de

wordt opgepikt. Claiborne constateert

als het mislukt, dan mislukt het.

kerken momenteel ook proberen. Je

dat de kerken afwezig zijn op de

Maar naar mijn idee is communitair

kunt constateren dat bepaalde

plekken waar de nood het hoogst is.

leven heel kwetsbaar. Je staat er met

vormen van kerk-zijn niet meer

Dus als we als christenen iets willen met

je hele leven in: je partner en je

werken, maar dan kun je ook op

deze samenleving, zegt hij, dan moeten

kinderen zijn er ook bij betrokken.

zoek gaan naar vormen die dat

we naar die plekken toe. Daarbij laat hij

Dan heb je de verplichting om het

misschien wél doen.’

zich rechtstreeks inspireren door

zo goed mogelijk te doen. Je kunt er

Benedictus en Fransiscus.’

niet te lichtzinnig instappen. Daar

Hoe verhouden deze

hoort ook de bereidheid bij om van

gemeenschappen zich tot de

het verleden te leren. Een ander

pioniersplekken?

Wat wil je gaan onderzoeken?

punt is dat je als enkeling of klein ‘Ik wil onderzoek doen naar de

groepje nooit het hele lichaam van

‘Beide proberen kerk te zijn op een

leefgemeenschappen van de vorige golf,

Christus representeert: je bent altijd

manier die aansluit bij deze tijd. En

dus uit de jaren zestig tot tachtig, die

deel van een groter geheel. Daarom

dat doen ze zowel door mensen te

nog steeds bestaan. Ik wil kijken hoe zij

is het goed dat gemeenschappen in

willen bereiken die niet meer in

het hebben volgehouden, hoe zij hun

contact staan met elkaar en van

aanraking komen met de kerk, als

oorspronkelijke charisma in de decennia

elkaar leren. Gemeenschappen

mensen die nog wel iets willen met

daarna – in een steeds weer nieuwe

hebben uit de aard der zaak de

kerk en geloof, maar niet tevreden

context – hebben vormgegeven. Dat ga

neiging om gericht te zijn op het

zijn over de oude vormen. Het

ik op verschillende manieren doen. Met

dagelijks leven op die ene plek.

verschil is met name dat een

archiefonderzoek. Er is verslaglegging

Maar daar zit het gevaar in dat je je

communiteit of leefgemeenschap

geweest: statuten, notulen,

beperkt. Contacten met de

intensiever is dan een pioniersplek.

beginselverklaringen. Daarnaast

buitenwereld, de bredere kerk en

Je verhoudt je als christen niet alleen

diepteinterviews met participanten van

theologie mag je niet uit het oog

missionair tot de buitenwereld, maar

nu, en ook toen – voor zover die nog te

verliezen. Je moet ontmoetingen

je doet ook nog eens in je hele

achterhalen zijn. En tenslotte

creëren, netwerken opbouwen. Ik

manier van leven. Dat maakt het tot

participerend onderzoek: ik wil gaan

hoop dat mijn onderzoek daaraan

een hele geconcentreerde vorm van

meedraaien in gemeenschappen, om te

bijdraagt.’

kerkzijn. Je bent er met je hele

kijken hoe zij hun idealen in het dagelijks leven vormgeven.’

Wat is het doel van je onderzoek?

hebben en houden op betrokken, Waarom zijn deze

ook doordat je teruggaat naar de

gemeenschappen eigenlijk

wortels van de kloosterspiritualiteit,

belangrijk voor de toekomst van

waarin gastvrijheid voor de vreemde

de kerk?

ander centraal staat. Benedictus zei: “Gasten ontvangen is Christus

‘Ik denk dat de groepen die nu ontstaan, kunnen leren van de

‘Deze gemeenschappen zijn, zoals

ontvangen.” Ik zou niet weten hoe

leefgemeenschappen van de vorige

dat wordt genoemd, intentional

je dichter bij de kern van het

generatie. Je zou ook kunnen zeggen,

Christian communities. Ze

Evangelie kunt komen.’

PThUnie 19

weekdagboek Before arrival, I had googled everything I thought would help me get to know the city better and help to adjust faster. I was pretty much confident that what I read about the city would be my exact experience and even after landing everything seemed normal until I got outside of the airport. I was confronted with a beautiful, and systematised city. The public transport was very effective, with trams, metros, busses, trains and taxis. ‘The taxi’s here have Wi-Fi’: these were the first words that came out of my mouth when I had called my family. This for me was the most amazing thing ever, I couldn’t help but imagine how life would be if taxi’s in South Africa had the same system.

When I got to the hotel – what I saw was not so different as compared to what they had on the website, which for me was a breath of relief because I had experiences where some Naam:

Jackie Ntombikayise Ncala (Zuid-Afrika) Studie:

Deelnemer ‘Bridging Gaps’ (zie ook het artikel op de pagina’s hierna) Locatie:

Amsterdam

hotels do not look like they do on the internet. It dawned to me that this would be my home for the next three months and I was very happy about that. On the next day, we had to meet as a whole group and get to know each other. We all met in front of Centraal Station – getting there was another experience of this smart city. We were then told that we would be spending the day at Zandvoort beach and this moment faces lightened up and it was a great experience which led to us trying ‘haring’ for the first time. This type of raw fish turned out to be full of flavour but I am not sure if I would have it again. The weather was too cold, windy and it drizzled at some point which ruined the whole experience and I ended up not enjoying being there.

From just talking to the hotel receptionist and a few random people on the streets, I found that Dutch people and foreigners are very friendly here and most were curiously asking how long I was planning to stay and what I would be doing during my stay here. This was in most cases the beginning of a good conversation. I found it interesting how people get around the city, many people use public transport and bicycles with very few using cars. In my country having a car is related to your success as a person and it is every young person’s dream to buy one. It was really shocking for me to find out that the local government discourages transportation by cars. Everywhere I looked I saw bicycles, with some of them locked to poles and others dropped to the ground. I even saw bicycle elements in my room – decorations made from old bicycle. This proved that there is clearly a huge bike culture in the city.

20 PThUnie

weekdagboek We were told to find and buy Lebara sim-cards so we could call each other for free. We went to every supermarket that was within close proximity but not one of them had Lebara sim cards. We ended up finding the store and we all got our sim cards and had to find our way to a market where we could buy second hand bicycles which were less than 100 euros.

The full cost of my bike was 95 euros including the lock.

As part of our preparation we had to prepare a presentation about our country which for us was difficult because Hanneke and I stay in different parts of the country, so we had to use the little free time we had to find a way to present what would make our presentation stronger and answer general questions relating to the country. We were very happy that it went well and made us aware of the different emotions we have about issues such as education, health care, politics, gender equality and coming up with possible solutions for all these challenges.

From attending the opening day and symposium I realised that I am surrounded by world-class theologians who are willing to help pave the way for my dream: to become a remarkable academic. The teaching style does encourage critical thinking and I also like the fact that students are allowed to have a voice during these lectures. The lectures are really open to students and their context, and that has helped me to find my theological voice, to listen better and closer to the ordinary readers of the Bible. I do not have words to describe the warmth offered by the Dutch students and congregants. The students have been great, helping us to settle, taking us around to see other parts of the city and to experience the cuisine. They are always interested to find out about our experiences of the city and how we read the Bible. They also help us with getting access to notes on Blackboard. For this I will always be grateful.

Being here as sparked a great sense of humbleness and joy in my life and the lifes of my whole family. Thank you for granting me this opportunity to gain all this amazing experience which gives me more zeal to put in quality work and reap the fruits of that labour!

PThUnie 21

Prof.dr. Klaas Spronk, namens de Protestantse Theologische

‘Niets is oecumenischer dan de Bijbel’

Universiteit aan het centrum verbonden, is skeptisch: ‘Wat zegt het als mensen laten weten dat de Bijbel voor hen het belangrijkste boek is? Het kan van alles betekenen.’ Dat vraagt dus om nader onderzoek. En dat komt er dan ook: het centrum gaat samen met het Nederlands Bijbel Genootschap en Kerk In Actie een groot onderzoek houden naar ‘feitelijk Bijbelgebruik’. Het gaat daarbij om wat tegenwoordig de ‘intuïtieve lezer’ wordt genoemd: de gewone huis-, tuin- en keukenlezer. Hoe vaak lezen mensen in de Bijbel? Wat lezen ze dan? Hoe lezen ze? En welke invloed heeft dat op hun leven?

Het was toch wel een bijzonder bericht, eind september. De Bijbel –

Dergelijke vragen zijn eten en drinken voor de aan het

of liever: de Nieuwe Bijbelvertaling

centrum verbonden onderzoekers. Naast Spronk zijn dat dr.

uit 2004 – was gekozen tot het

Hans Snoek van Hogeschool Windesheim en prof.dr.

belangrijkste boek van Nederland,

Peter-Ben Smit van de Vrije Universiteit. Dat ieder de Bijbel

vóór Het Achterhuis en niet te

leest vanuit zijn of haar eigen context, is inmiddels een

vergeten In de ban van de ring. Een

geaccepteerd idee. Maar in de praktijk blijkt het toch

mooie opsteker natuurlijk voor het

minder vanzelfsprekend. Spronk: ‘Een wetenschapper zal

eerder die maand geopende

zeggen: ik lees heel objectief, met wetenschappelijke

Centrum voor de Contextuele

distantie. Maar ook die wetenschapper is een kind van zijn

Lezing van de Bijbel. Of toch niet?

tijd – en plaats. Is het dan de Bijbel die het zegt, of spelen andere factoren een rol? Soms wordt de Bijbel overstemd door de context van de lezer.’

Bridging Gaps Die verschillen in context worden het duidelijkst zichtbaar in ontmoetingen met Bijbellezers uit andere landen en werelddelen. Bridging Gaps is een project van het centrum, waarbij twaalf jonge theologen uit Afrika, Azië en LatijnsAmerika drie maanden naar Amsterdam komen voor Bijbelstudie met theologiestudenten van PThU en VU. Die

22 PThUnie

ontmoeting levert soms radicaal andere interpretaties op,

verandering’ is dus een doel. Maar een Bijbeltekst kan toch

aldus Spronk: ‘Een paar jaar terug was hier een studente uit

ook gelezen worden om de bestaande structuren in stand

Zimbabwe. Zij wilde graag genezingsverhalen lezen in het

te houden? ‘Ja. Daar geeft de geschiedenis van de

kader van het omgaan met aids. We zijn toen bezig gegaan

Bijbeluitleg voldoende voorbeelden van. De Bijbel is gebruikt

met het verhaal van Elia die de gestorven zoon van zijn

voor het verdedigen van apartheid, van slavernij, van

gastvrouw weer tot leven wekt. Ik had daar grote

inkomensverschillen.’ Staat het centrum open voor

aarzelingen bij: hoe kun je zo’n verhaal nou lezen in dat

dergelijke interpretaties? ‘We willen ze in ieder geval

kader? De bestrijding van aids in Afrika is niet zo’n

beschrijven. Dus een onderzoek naar het gebruik van het

succesverhaal, dus wat zeg je met het verhaal van een kind

scheppingsverhaal als verdediging van apartheid is zeker

dat opstaat uit de dood? Maar zij legde in haar interpretatie

mogelijk. En daarbij zijn we niet zo zeer normatief bezig als

‘Bij de Nieuwe Bijbelvertaling hebben kerkgenootschappen samengewerkt die in een hoop opzichten echt niet met elkaar door één deur kunnen’ het accent op de moeder die haar gestorven kind

wel descriptief. Punt is vaak dat we te snel tot conclusies

vasthoudt. Dat was voor haar het sprekende punt. Vanuit

willen komen. Laten we eerst maar eens kijken wat er

haar ervaring kende zij de moeders en grootmoeders die de

staat.’

zorg hebben voor hun doodzieke kinderen en kleinkinderen.

En dat in hun kracht volhouden. Je kunt je afvragen: is dat

Zo kan Spronk zich ook een bijdrage vanuit het centrum

nu de oorspronkelijke bedoeling van de tekst? Natuurlijk

voorstellen aan een bijeenkomst over de relatie tussen kerk

niet. Maar zo sprak de tekst tot haar.’

en Israël: ‘Dat zijn vaak onmogelijke studiedagen, omdat de standpunten mijlenver uiteen liggen. Wij zouden kunnen

Transformatie

zeggen: wie gebruikt welke teksten en waarom en waar

Een tekst kan wel duizend betekenissen hebben. Is daarmee

komt dat nou vandaan? Een beetje van een afstand kijken

iedere interpretatie goed? ‘Dat is wel een punt. We zeggen

wil wel eens helpen.’ De Bijbel, is Spronks ervaring, kan

niet dat alles kan. We leggen criteria aan: dat een

helpen tegenstellingen te overbruggen en te zorgen voor

interpretatie van een tekst het leven bevordert en inspireert,

wederzijds begrip: ‘Niets is oecumenischer dan de Bijbel. Bij

dat hij niet alleen bevestigt, maar ook iets van transformatie

de Nieuwe Bijbel Vertaling hebben kerkgenootschappen

laat zien.’ Niet voor niets komt het centrum voort uit de

samengewerkt die in een hoop opzichten echt niet met

Stichting Dom Helder Camara Leerstoel, die de erfenis van

elkaar door één deur kunnen.’

deze Braziliaanse bevrijdingstheoloog in ere houdt. ‘Sociale

PThUnie 23

Amsterdam Groningen

Theologie studeren? Dat doe je bij de Protestantse Theologische Universiteit!

Bachelorvoorlichting

Mastervoorlichting

Amsterdam 18 februari 2017

Groningen 18 november 2016 17 maart 2017

Groningen 3 februari 2017 8 april 2017

Amsterdam 19 november 2016 18 maart 2017

Kijk voor meer informatie op www.pthu.nl

Voltooid verleden column tijd Ciska Stark Competent ‘Zal ik dan maar een stukje voor u lezen?’ Mijn vader heeft zojuist de laatste hap van zijn ‘tafeltje-dekje’ maaltijd genomen als de thuiszorgmedewerkster binnenkomt. Zij heeft maximaal tien minuten om te controleren of de cliënt tegelijk met het bakje vla de juiste medicijnen ingenomen heeft. Ze zal ook even het ontbijt voor de volgende dag klaarzetten, de koelkast controleren en haar digitale rapportage bijwerken.

De Bijbel ligt op tafel. Op zijn 95e leest hij nog steeds, gewoontegetrouw, een stukje na de maaltijd. ‘Al weet ik niet meer óf ik al gelezen heb, laat staan wat’, zegt hij vrolijk, maar ‘het kan geen kwaad’. Sinds tijden leest hij zelf weer. En niet meer hardop. Mijn moeder las de laatste jaren altijd voor. Maar die is er niet meer.

De thuiszorgmedewerkster roert onopvallend een poedertje door een half glaasje water. Ze zit al 25 jaar in het vak, met veel plezier. Om haar baan te behouden moest ze zich echter onlangs laten bijscholen. Dat viel nog niet mee: boeken bestuderen, videotraining via internet in een terminologie die ze niet gewend was. Maar met goede moed en veel ijver heeft ze het gered en inmiddels weet ze alles van het nieuwe diagnosticeren en kent ze zo ongeveer elk medicijn en ieder protocol uit haar hoofd. Niet dat haar loon verhoogd is, maar ze heeft nu in elk geval een certificaat met de benodigde kwalificaties en bij de uitreiking werd gezegd dat ze over alle competenties beschikt om de cliënten zorg op maat te verlenen.

Dat blijkt, al staat dit niet in een protocol. ‘Zal ik dan maar…?’ zegt ze nog eens. Da’s goed, zegt mijn vader en hij luistert licht ontroerd, wat zelden voorkomt. Het is maar goed dat er een onuitspreekbare oudtestamentische naam in het stuk voorbij komt. Daar kunnen ze samen even om lachen. ‘Ze is van oorsprong katholiek’, vertelt hij later: ‘Thuis hadden ze vroeger een Bijbel, zei ze, maar niet dezelfde. Nou ja, dat geeft ook niet.’

Ik kijk nog eens naar het lijstje competenties van de academisch theoloog waar ik aan zit te werken. En zet onwillekeurig een streepje onder de personale competentie. ‘Maar de grootste daarvan is de liefde.’

Dr. Ciska Stark is universitair docent Homiletiek aan de vestiging Amsterdam en directeur Onderwijs van de PThU. PThUnie 25

Cursusaanbod PThU in het kader van de Permanente Educatie

Amsterdam, 24 januari en 14 februari

Veilig en heilig Een preek houden over het Hooglied, dat kunnen predikanten wel. Maar seksualiteit aan de orde stellen in pastorale situaties vinden ze vaak lastig, merkt prof.dr.

Heleen Zorgdrager. Met de PAO-cursus ‘Theologie en seksualiteit. Om een veilige en heilige gemeenschap’ wil ze daar wat aan doen.. ’In een pastorale ontmoeting komt de verlegenheid van beide kanten’, aldus Zorgdrager: ‘Seksualiteit is een belangrijk thema. Bijvoorbeeld wanneer mensen relatieproblemen hebben of hun partner zijn verloren. Of bij een chronische ziekte. Als predikant kun je helpen dat bespreekbaar te maken. Omdat seksualiteit hoort bij gelovig in het leven staan.’ Seksualiteit en geloof worden namelijk vaak als totaal verschillende zaken beschouwd: ‘Als je iemand vraagt: wat heeft jouw seksleven met jouw geloof en met God te maken? Dan wordt duidelijk dat het twee verschillende werelden zijn.’

In de cursus wil ze predikanten en geestelijk verzorgers laten kennismaken met nieuwe visies waarin geloof en seksualiteit veel meer geïntegreerd zijn.

Zorgdrager: ‘Seksualiteit is hoe mensen met hun hele wezen naar elkaar kunnen verlangen en kunnen beminnen. Is bidden tot God dan niet ten diepste ook een erotisch verlangen?’ Of neem het avondmaal: ‘De eucharistie is een ontzettend lichamelijke performance. Het gaat om geven, ontvangen, delen... “Dit is mijn lichaam”’ Voor een protestant is dat niet een gemakkelijk idee, geeft ze toe. Maar met een meer open opstelling naar de erotische dimensies van het geloof kunnen theologen helpen oriëntatie te bieden in de omgang met seks. Zorgdrager: ‘Ik neem waar dat er een heleboel gemodder is met seksualiteit. Mensen verwachten er veel van. En in de praktijk valt het dan tegen, of wordt er schade aangericht. Met open communicatie kunnen predikanten en geestelijk verzorgers mensen helpen hierin verder te komen. En hun eigen grenzen op het spoor komen.’ Onderdeel van de tweedaagse cursus is dan ook het voorbereiden (maar niet uitvoeren) van een activiteit rond dit thema in de eigen gemeente of zorglocatie.

Kosten: 418,- | Inschrijven voor 2 december

26 PThUnie

Groningen, 16 januari en 6 februari Amsterdam, 23 januari en 13 februari

Allemaal een beetje pionier Van pioniersplekken tot allerhande missionaire projecten: nieuwe vormen van kerk-zijn duiken overal op. In de PAO-cursus ‘Pionieren en nieuwe kerkplekken ontwikkelen’ geeft prof.dr. Henk de Roest een update van de ontwikkelingen en trends

Groningen, 17 januari en 14 februari

op dit terrein.

God dichtbij ervaren

De Roest: ‘Veel pioniersplekken en missionaire projecten

Voor niet-westerse christenen is God een vanzelfsprekende

kwetsbaar. In deze cursus wil ik vanuit casusmateriaal,

aanwezigheid: God helpt, God geneest, God is nabij. In Nederland is

empirisch onderzoek en theorievorming laten zien wat er

dat heel anders. Hier voelt God, ook voor veel gelovigen, ver weg.

op het gebied van fresh expressions of church gaande is.

Met de PAO-cursus ‘God in het dagelijks leven’ willen prof.dr. Benno

Kunnen deze prille plekken verduurzamen en aansluiten bij

van den Toren en dr. Henk van den Bosch predikanten laten

wat we de inherited church noemen?’ Leren van elkaar

kennismaken met die volledig andere manier waarop christenen in

– daar gaat het om in de samenwerking tussen traditionele

Afrika, Azië en Latijns-Amerika met God en de werkelijkheid

kerkelijke gemeenten en deze nieuwe uitingen. En daar

omgaan.

gaat het ook bij deze cursus om, zegt de Roest.

werken vanuit een groot enthousiasme. Maar ze zijn ook

Deelnemers verrichten zelf (beperkt) praktijkonderzoek, Van den Toren: ‘De vooronderstelling is dat we veel te leren hebben van de

waarbij de aandacht uitgaat naar nieuwe kerkplekken over

wereldkerk. En dan in dit geval speciaal van de charismatische en

de hele breedte van de kerk. Hij belooft een spannende en

neocharismatische bewegingen. Daar hebben we voor gekozen omdat deze

praktische cursus, die voor iedere predikant relevant is:

bewegingen God op een heel eigen manier betrekken bij het dagelijks leven.

‘Want eigenlijk is, zoals Hans van Ark zegt, elke gemeente

Bijvoorbeeld bij gezondheid en ziekte: God is genezend aanwezig. In het

tegenwoordig ook een beetje een pioniersplek.’

westen daarentegen kennen we een duidelijke scheiding tussen het geestelijke en het materiële. Wij betrekken God alleen op ziekte en sterven

Kosten: 418,- | Inschrijven voor 2 december

voor wat betreft zingeving: hoe geven wij betekenis aan het lijden? Daarin kunnen we dan eventueel de aanwezigheid van God ervaren, maar er is bij ons heel weinig ruimte voor het handelen van God.’ Voor veel predikanten is de charismatische beweging toch een beetje vreemd – misschien zelfs eng.

Waarom is deze cursus dan toch voor hen van belang? Van den Toren, die zelf jarenlang in Afrika doceerde: ‘Ik heb het gevoel dat ik hier in Nederland altijd heel hard moet werken om de relevantie van belangrijke theologische thema’s voor het leven van alledag duidelijk te maken. Ik denk dat dit een ervaring is die predikanten herkennen. In Afrika wordt die aanwezigheid van God veel rechtstreekser gevoeld. Het zou jammer zijn als we daar niet van willen leren. En als sommige geloofspraktijken vervreemdend voor ons zijn – dat zijn ze in ieder geval ook voor mij – dan betekent dat misschien dat het moeilijker is om daar iets van te leren. Maar het is ook heel spannend.’

Doorn | Kosten 560,- | 2 ECTS | Inschrijven voor 9 december PThUnie 27

Fragmentarisatie en innovatie De Permanente Educatie wordt door veel predikanten als een verzwaring van hun werk ervaren. Je wordt nu immers geacht om korte cursussen te volgen in plaats van een langere periode van studieverlof op te nemen. Die cursussen breken in de dagelijkse gang van zaken in en vormen een extra belasting. Het voelt alsof het oude studieverlof nu gefragmentariseerd is en in kleine brokjes uiteen is gevallen. Ik kan nu wel zeggen dat dit niet noodzakelijk zo gaat, maar in de praktijk is het vaak toch wel zo. Valt daar echter iets aan te doen? Ik noem vier soorten ‘cursussen’ die op verschillende wijze ingaan op deze ervaring.

Allereerst zijn er studiereizen. In oktober is er juist een reis naar het Henry Martyn Institute in Hyderabad in India geweest waaraan ongeveer twintig predikanten hebben deelgenomen. Zo’n reis betekent veel. Op deze wijze word je niet alleen geconfronteerd met nieuwe kennis, maar ga je voor de leeuwen. In de confrontatie met een andere wereld zet je willens en wetens je theologische existentie op de tocht. Je hoopt op verfrissing en dat gebeurt bijna altijd ook, maar dat gaat niet zonder de kou van onzekerheid. Losraken uit je vertrouwde levenspatroon en denkmanieren door het directe contact met andere werelden is boeiend en prachtig, maar het kost ook wat. In juni 2017 is er nog een uiterst boeiende studiereis gepland. Die gaat naar Libanon. Hier zal onze vroegere promovenda, dr. Rima Nasrallah, die nu werkzaam is aan de Near Eastern School of Theology in Beirout de gastvrouw zijn. Men kan zich aanmelden tot medio januari 2017. Een tweede manier om aan de versnippering te ontsnappen is deelname aan een zogenoemd cluster. We presenteren deze voor het eerst in het voorjaar van 2017. Er zijn er twee, een over het gebed en een over de Maaltijd van de Heer. De bedoeling is dat je door het volgen van een cluster van drie verschillende cursussen die over één onderwerp handelen een maand studieverlof kunt opnemen. Dat helpt om geconcentreerd te studeren. Daarnaast bieden we volgend jaar in juli weer een Summerschool aan. De ervaringen van afgelopen zomer met de Summerschool over de Psalmen met een veelkleurige benadering was dermate positief, dat we op dezelfde voet doorgaan. In 2017 zal (natuurlijk) Luther in het centrum staan en de opdracht die de voorbereidingscommissie heeft meegekregen is dat het spannend moet worden. Bij Luther denk je immers niet aan gezapigheid of gewoon op dezelfde voet verder gaan. Je denkt aan crisis. Naast spannend moet het ook inspirerend worden, met ruimte voor ontmoeting, muziek en spiritualiteit.

We hebben nog een mooi initiatief te melden: een training voor stagebegeleiders. Deze wordt nu voor het eerst gegeven. We hebben daarvoor predikanten uitgenodigd die een predikant-in-opleiding gedurende een heel seizoen begeleiden. Zij ontvangen een training en kunnen deze gebruiken als invulling van hun permanente educatie. Het eigen werk wordt zo verdiept. Voor de PThU is de winst dat we zo kunnen bouwen aan een arsenaal van gecertificeerde stagebegeleiders. Ook deze training werkt fragmentarisatie tegen.

Theo Witkamp coördinator postacademisch onderwijs PThU

28 PThUnie

greep uit het aanbod Geloof en evolutie: een plaatsbepaling Laten nieuwe wetenschappelijke inzichten aangaande het ontstaan en de ontwikkeling van leven(svormen) op aarde zich rijmen met klassiek-christelijke geloofsopvattingen? Gesteld dat standaardversies van het evolutieverhaal min of meer kloppen, wat betekent dat dan voor de Schriftleer, de antropologie, de zondeleer, de voorzienigheidsleer en het probleem van het kwaad? Docent: prof.dr. G. van den Brink.

Doorn | Kosten 560,- | 2 ECTS | Inschrijven voor 2 december

Het oudste verhaal van Adam en Eva Het verhaal van Adam en Eva heeft grote impact gehad op de kerkelijke visie op oerzonde, erfzonde en de positie van man en vrouw. Het is dan ook van groot belang om de bijbeltekst die hiervoor als basis diende zo zorgvuldig mogelijk gelezen wordt en allereerst verstaan wordt uit de eigen tijd. De vondst van een Adam-mythe in het oude Kanaän maakt die zoektocht des te spannender. Docent: Dr. M.C.A. Korpel.

Amsterdam | Kosten 418,- | 2 ECTS | Inschrijven voor 2 december

Verdiepingstraining voor interimpredikanten De interimpredikant is inmiddels een geaccepteerde en gewaardeerde specialisatie in het predikantschap. In deze verdiepingstraining worden elementen uit de basiscursus verder uitgewerkt en nieuwe theorie rond veranderingsprocessen en groepsmediation aangeboden. Vanuit eigen casuĂŻstiek worden theorie en praktijk verbonden en door middel van training wordt het repertoire van handelingsalternatieven uitgebreid. Docenten: drs. H. Ploeg en drs. J. van Ark.

Doorn | Kosten 560,- | 2 ECTS | Inschrijven voor 2 december

Meer dan hout en steen Samenvoeging van wijkgemeentes, sluiting van kerkgebouwen, vermindering van predikantsplaatsen en sombere voorspellingen over de kerkelijke betrokkenheid... Wat vraagt het van een predikant om te midden van deze ontwikkelingen met fiducie en deskundigheid staande te blijven? In deze tweedaagse cursus ligt de nadruk op het begeleiden van het proces van kerksluiting en samenvoeging van kerken door predikanten, waarbij de verschillende (en soms tegenstrijdige) rollen aan bod komen. Docent: drs. J. van Ark.

Doorn | Kosten 560,- | 2 ECTS | Inschrijven voor 9 december

De radicale Bonhoeffer Peter Rollins (1973), een jonge, provocerende inspirator van de emerging churches beweging, herontdekte de radicale kant van Bonhoeffer. Als stichter van de groep Ikon in Belfast ontwierp Rollins creatieve liturgische praktijken om hieraan vorm te geven. We besteden aandacht aan het verband tussen de theologie van de late Bonhoeffer in Verzet en Overgave en het werk van Rollins. Is Rollins een provocateur of een Bonhoeffer voor de 21e eeuw? Docent: prof. dr. Frits de Lange.

Doorn | Kosten 560,- | 2 ECTS | Inschrijven voor 9 december

START

16 JANUARI

START

17 JANUARI

START

19 JANUARI

START

2

FEBRUARI

START

9

FEBRUARI

PThUnie 29

Auteursrechten licenties voor de kerk Wanneer u als kerk: • Liedteksten projecteert via de beamer • Kerkdiensten streamt via het internet • Muziek uitvoert of afspeelt of op een andere wijze muziekwerken openbaar maakt, dan heeft u te maken met het auteursrecht.

Dankzij de auteursrechten licenties van CCLI heeft uw kerk het rechtmatige gebruik van de liederen eenvoudig en betaalbaar geregeld.

Kijk op www.ccli.com

CCLI • info@ccli.nl • 0314-360390

Hoe kunnen we Oekraïense kinderen hoop geven?

+ door elke dag een warme maaltijd aan te bieden

Help je mee?

Romakinderen in Oekraïne hebben vaak hele jonge ouders die zonder opleiding en werk zitten. Daardoor hebben hun kinderen slechte vooruitzichten. Dit uit zich bijvoorbeeld in discriminatie, onderwijsachterstand en ondervoeding. Stichting HOE helpt deze kinderen door middel van speciale schooltjes. Verdeeld over tien locaties krijgen in totaal ± 600 Romakinderen dagelijks basisonderwijs en ontvangen zij een maaltijd.

T +31 (0)342 420554 E info@stichtinghoe.nl

NL84 INGB 0000 0088 87 t.n.v. Hulp Oost-Europa in Barneveld

30 PThUnie

Waar jouw donatie naar toe gaat

Oekraïne

stichtinghoe.nl

Voor aanmelden en meer informatie op www.pthu.nl/agenda Dies Tiende Jaardag van de universiteit, die ditmaal plaatsvindt in Amsterdam.

19/12/2016

6/12/2016

Afscheid prof.dr. Dineke Houtman Bijeenkomst rond het emeritaat van prof.dr. Dineke Houtman, universitair docent Semitica en bijzonder hoogleraar Judaïca met bijzondere aandacht voor de verhouding van jodendom en christendom.

500 jaar Reformatie – toen en nu Scholierensymposium rond ‘Refo500’. De gratis bijeenkomst is bedoeld voor scholieren vanaf 16 jaar en wordt georganiseerd in samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen en de Evangelische Hogeschool.

6-8/3/2017

Barth-Tagung 2017 Deze jaarlijkse conferentie, een initiatief van de PThU vindt, plaats in Centrum De Glind bij Amersfoort en heeft ditmaal als thema ‘Irreguläre Theologie – und die Predigt.’ De Barthtagung is volledig Duitstalig.

24-26/4/2017

New Quests for God Internationale conferentie van de PThU, met als thema: ‘New Quests for God. Contributions of Theology to a Resilient Society’. .

14/2/2017

PThUnie 31

De vrolijk makende kleurrijkheid van dit schilderij (van de Zambiaanse kunstenaar Patrick Mumba) is het eerste dat ik zie wanneer ik ’s morgens mijn ogen open. Soms neem ik wat langer de tijd om er naar te kijken, en dan word ik er telkens weer door geïntrigeerd. Wat zie ik nu eigenlijk? Duizendpoten, wormen, noten?

De titel versterkt de vragen: Messages from ancestors, heet het. Maar welke boodschap wordt me hier meegedeeld? Het meest intrigeert misschien wel de hemelsblauwe achtergrond die naarmate je langer kijkt er steeds meer doorheen breekt. Als een bedding waarin alles rust, die de losse delen van mijn bestaan bij elkaar houdt zodat het geheel betekenis krijgt. Wat je op het eerste gezicht ziet is niet de hele boodschap.

Henk van den Bosch

Beeld: Patrick Mumba Beeld: Mattheus en de engel | Rembrandt van Rijn ‘ (circa 1661)