Pthunie maart 2016

Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit jaargang 10 | nummer 1 | maart 2016

Annette Merz over de mensenrechten van Jezus

Dominee zijn in 2025 - wat zeggen de studenten?

Onuitputtelijk: het verhaal van Jozef

‘We moeten niet steeds van die bange vragen stellen’

Een frisse blik Zijn al die zaken waar docenten en studenten theologie zich mee bezig houden – Bijbel, geloof, kerk – al niet uitgekauwd? Dit nummer van de PThUnie toont aan dat er verrassend veel leven zit in deze oude studie. Door de ogen van de mensen die deze keer in de PThUnie aan het woord komen zie je bijzondere dingen. Een kleine greep.

Het in sommige delen van de wereld populaire ‘welvaartsevangelie’ dat gulle gevers aan de kerk materiële voorspoed belooft heeft bij alle kritiek die men kan en moet hebben ook positieve kanten, aldus een Afrikaanse promovendus.

Aanstaande predikanten ervaren het rapport over kerk-zijn in 2025 als een opluchting: ‘We moeten staan voor wat we doen. Het evangelie is een goed verhaal en we komen er wel.’

Onze nieuwe hoogleraar Nieuwe Testament, Annette Merz, heeft een frisse kijk op de aloude discussie over de historische Jezus: als mens heeft Jezus ook rechten, die vrijzinnige dominees niet zomaar mogen schenden.

‘Het Oude Testament kent geen heiligen. Net als de andere helden Abraham, Isaak, David - is Jozef tegelijk ook een schurk’, aldus onze bijzonder hoogleraar Judaïca. Je zou er een spannende PAO-cursus aan kunnen wijden...

Een Hongaarse student dacht in Nederland de subtiele verschillen tussen hervormd en gereformeerd te leren begrijpen. Inmiddels weet hij dat er hier heel andere dingen spelen.

Drie buitenlandse hoogleraren hielden bij de PThU de vinger aan de pols. Ze constateerden voldoende leven. Sterker nog: we moeten niet steeds van die bange vragen stellen, zoals aan het begin van dit stukje. De PThU heeft op haar eigen manier veel te melden en bij te dragen aan wetenschap, kerk en samenleving.

Klaas Spronk, hoofdredacteur

PThUnie 3

inhoud jaargang 10 | nummer 1 | maart 2016

6

‘Het kan een opluchting zijn om gewoon te zeggen: het gaat niet meer, we gaan het anders doen’ 06 Publicaties & promoties 09 Column: Tegenwoordige tijd 10 In gesprek over 2025 14 Enkeltje Amsterdam-Groningen 15 De stelling: Heleen Zorgdrager 16 Nieuws

20

17 Annette Merz over de historische Jezus 20 Dagboek: Jozsa Bertalan 23 Mid Term Review 25 Column: Voltooid verleden tijd 26 De permanente predikant 31 Agenda 32 Openbaring

4 PThUnie

10

23

‘Je doet Jezus onrecht door zijn bestaan te ontkennen’

17

&colofon

32

PThUnie is een magazine dat drie keer per jaar verschijnt. Het blad is met name bedoeld voor predikanten in de PKN en het wordt ook toegezonden aan studenten, medewerkers en relaties van de Protestantse Theologische Universiteit (PThU).

Het magazine wordt uitgegeven door de PThU. Redactie Jodien van Ark, Theo Boer, Caspar Dullemond (eindredacteur), Henk de Roest, Elsbeth Romeijn (adviseur), Klaas Spronk (hoofdredacteur). Redactieadres Postbus 7161, 1007 MC, Amsterdam, 088 3371 866, pthunie@pthu.nl Vormgeving Venessa Oudhoff Realisatie www.vanlieremedia.nl Fotografie Beeldbalie, Mannes van der Burgt, Brian Elings, RUG, Daniel Sonneveld ISSN-nummer 1876-9233.

PThUnie 5

De aflaat van het welvaartsevangelie

Athanasius in lijn met Johannes

Promotie Viateur Habarurema (8 oktober)

Promotie Wijnand Boezelman (26 november)

‘De beloften van het welvaartsevangelie zijn dezelfde als die van de aflaathandel uit de late Middeleeuwen.’ Dat stelde Viateur Habarurema bij zijn promotie aan de PThU Groningen op 8 oktober. Zijn proefschrift is getiteld Christian Generosity according to 2 Cor. 8-9. Its Exegesis, Reception, and Interpretation Today in Dialogue with the Prosperity Gospel in Sub-Saharan Africa.

Athanasius’ Use of the Gospel of John. A Rhetorical Reading of the Orations against the Arians, is de titel van het proefschrift waarop Wijnand Boezelman op donderdag 26 november 2015 aan de PThU Groningen promoveerde.

Het welvaartsevangelie is een uitleg van het christelijk geloof die in een invloedrijke stroming van de Pinksterbeweging in Afrika veel voorkomt en die Habarurema aanvechtbaar vindt. In deze visie wordt een christen die veel geld geeft aan de kerk, ofwel aan de voorganger of evangelist, door God gezegend met overvloedige materiële welstand. Hoe meer geld iemand weggeeft, des te meer materiële zegeningen mag hij of zij verwachten – zo wordt beloofd. In zijn proefschrift gaat Habarurema de dialoog met de predikers van het welvaartsevangelie aan. Met alle erkenning van de positieve kanten van deze stroming, is hij echter kritisch over de belofte dat het brengen van offers aan de predikers zal leiden tot materiële welstand van de gevers.

Viateur Habarurema (1971) studeerde theologie aan de Faculté de Théologie Protestante te Butare, Rwanda, aan de Faculté Universitaire de Théologie Protestante te Brussel, aan de VU en aan de PThU, destijds te Kampen. Hij is docent Nieuwe Testament en Grieks aan de Faculty of Theology and Religious Studies van het Protestant Institute of Arts and Social Sciences (PIASS) te Butare en als predikant verbonden aan de Pinksterkerk in Rwanda (ADEPR). Hij is getrouwd en heeft vier kinderen.

6 PThUnie

Athanasius van Alexandrië (c.298-373) is een sleutelfiguur uit de vierde eeuw. Hij bekleedde een van de belangrijkste bisschopszetels uit zijn tijd en was een belangrijke stem in het toenmalige theologische debat. Hij werd vijf keer verbannen door verschillende keizers, waarschijnlijk vanwege zijn theologische opvattingen.

In de dissertatie wordt een retorische lezing van Athanasius’ Redevoeringen tegen de Arianen gegeven die een nieuw perspectief geeft op zijn gebruik van het Evangelie van Johannes. Hoewel Athanasius het Evangelie van Johannes gebruikte op een sterk selectieve wijze kan er wel degelijk gesproken worden van continuïteit tussen de theologie van het Evangelie van Johannes en Athanasius, aldus Boezelman. Athanasius’ cruciale punt dat de Zoon werkelijk degene is door wie de schepping tot stand is gekomen (vgl. Joh. 1:3) is in lijn met een fundamentele notie van het Evangelie van Johannes.

Wijnand Boezelman (1987) studeerde theologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Daarna was hij werkzaam als AiO aan de PThU – eerst in Kampen, later in Groningen. Momenteel bereidt hij zich voor op het doceren van het vakgebied Nieuwe Testament aan een theologisch instituut in het buitenland.

Bidden in de Heidelbergse Catechismus Promotie Pieter Veerman (20 januari)

Cees Houtman, Weerloos voor de rechtbank van de rede. De bijbel en het vrije denken in Nederland 1855-1955.

Hilversum: Verloren, 2015. ISBN 978-90-8704-5418, â‚Ź 35,-

Bidden heeft een belangrijke plaats in het leven van veel gelovigen, en al eeuwenlang komt het hoe en wat van het gebed dan ook aan de orde in het geloofsonderricht aan jongeren. Pieter Veerman deed onderzoek naar het eigen karakter van het gebedsonderwijs van de Heidelbergse Catechismus (1563). De resultaten hiervan zijn te vinden in zijn proefschrift Bidden leren. Vergelijkend onderzoek naar het eigen karakter van het gebedsonderwijs in de Heidelbergse Catechismus, waarmee hij op 20 januari aan de PThU Amsterdam promoveerde. Veermans proefschrift bevat een theologische verkenning van de vragen 115-129 van de HC. Het gebedsonderwijs in de HC wordt vergeleken met soortgelijk onderwijs in een representatieve selectie lutherse, gereformeerde en katholieke catechismi vanaf Luthers Catechismi (1529) tot aan de verschijning van de HC in 1563. Vanuit de bestudering van de bronnen wordt zichtbaar dat HC 115-129 een creatieve synthese bevat van materiaal uit de contemporaine catechetische literatuur. HC 115-129 bood hierdoor een bruikbare gezamenlijke basis voor de verschillende protestantse facties die rond 1563 om de voorrang streden in de Palts. Bepaalde accenten worden in de HC wel nadrukkelijker gelegd dan elders. Naast divergentie blijkt er wat betreft het gebedsonderwijs een grote mate van overeenkomst te zijn tussen de HC en de 16e-eeuwse katholieke (in de zin van: niet protestantse) catechismi.

Bittere haat tegen de Bijbel dreef in 1859 een jong edelman ertoe een omvangrijk geschrift te publiceren met als doel het heilige boek van de christenen van alle luister te ontdoen. Vanwege de schokkende inhoud werd het al spoedig genegeerd en vergeten. In deze studie van prof.dr. C. Houtman, emeritus hoogleraar Oude Testament aan de PThU, wordt het opnieuw voor het voetlicht gebracht. Ook wordt de verscholen schrijver, Ferdinand Alexander de Mey van Alkemade (1828-1864), geĂŻdentificeerd. Zijn bijbelkritiek wordt vergeleken met die van Multatuli en in het perspectief geplaatst van een eeuw vrijdenken en de Bijbel in Nederland. Met voorbeelden wordt gedemonstreerd hoe de vrijdenkers de Bijbel met geheel andere ogen lazen dan de christelijke, stichtelijke uitleggers. Steeds was het gezag van de Bijbel in het geding. De vrijdenkers legden zijn kwetsbaarheid bloot, maar waren meer nog dan anti-Bijbel, antiklerikaal en gekant tegen het op de Bijbel gebaseerde program van de geestelijkheid.

Pieter Veerman (1979) studeerde theologie aan de Universiteit Utrecht en is predikant van de hervormde gemeente te Wilnis. Daarvoor diende hij de hervormde gemeente te Lopikerkapel.

PThUnie 7

Publicaties &promoties Rick Benjamins, Jan Offringa en Wouter Slob (red.), Liberaal Christendom. Ervaren, doen, denken.

Jan Muis, Onze Vader. Christelijk spreken over God.

Vught, Skandalon, 2015 ISBN: 978-94-92183-21-7,

ca. € 32,50.

Zoetermeer: Boekencentrum 2016, 436 pp.,

240 pp, € 21,95.

Liberaal christendom geeft het christendom steeds opnieuw vorm en brengt vastgelegde posities in beweging. Met een open blik naar de (wetenschappelijke) inzichten van deze tijd verwoorden elf auteurs de relevantie van de christelijke traditie voor vandaag. Zij bieden een liberale theologie die onorthodox is en de grote vragen niet schuwt. De auteurs spreken zich uit over waarheid en interpretatie, kerk en wereld, over God, Jezus en de Geest. Ze denken na over de impact van geloof op onder andere geweld, vrijheid, liefde en seks. Liberaal christendom. Ervaren, doen, denken laat zien dat een oude traditie helpt bij de grote kwesties van alle tijden en inspireert tot vrijmoedigheid. De auteurs zijn afkomstig uit Op Goed Gerucht en de Vereniging van Vrijzinnige Protestanten. Rick Benjamins, Jan Offringa en Wouter Slob vormden de redactie. Rick Benjamins is docent aan de PThU en bijzonder hoogleraar vrijzinnige theologie aan de RUG.

Onze Vader_Onze Vader-omslag 20-10-14 15:15 Pagina 1

In deze studie zoekt Jan Muis, hoogleraar dogmatiek aan de PThU Amsterdam, een nieuw antwoord op de vraag wie en wat God is, nu het woord ‘God’ voor veel mensen in West-Europa een dubbelzinnige of lege term is geworden. De auteur ontwikkelt in de hoofdtekst een eigen voorstel en gaat in de noten in discussie met andere theologen.

Hij kiest als leidraad het Onze Vader en omschrijft de kern van het christelijk spreken over God met behulp van de namen van God die in dit gebed worden genoemd of verondersteld: Vader, JHWH, Koning en schepper. De betekenis van deze namen wordt nader omschreven aan de hand van de kenmerken, relaties en emoties die er in besloten liggen. Gods kenmerken worden verstaan vanuit de bijzondere daden die de Bijbel over God vertelt, en doordacht in het licht van gangbare vormen en concepties van liefde, rechtvaardigheid, macht en tijd. De belijdenis van God als schepper is hierbij van grote betekenis: God is geen uitvergroot mens.

De auteur stelt voor om de gangbare opvatting dat het wezen van God liefde is, los te laten. Aan de theologische bezinning op de namen en kernmerken van God gaat een systematisch onderzoek naar het geloofs- en kenniskarakter van het christelijk spreken over God vooraf. De vraag of God werkelijk bestaat, is in deze studie niet de eerste, maar de laatste vraag. Zij wordt pas gesteld nadat Gods liefde, heiligheid, rechtvaardigheid, macht en eeuwigheid zijn besproken.

Voor veel mensen is 'God' een leeg woord geworden waar ieder zijn eigen invulling aan kan geven. Christenen zijn mensen die het Onze Vader bidden. In dit boek wordt onderzocht welke inhoud het woord 'God' krijgt wanneer het Onze Vader gebeden wordt.

Welke inhoud hebben de woorden Vader, Naam, Koning en Schepper? Welke betekenis hebben de liefde, de heiligheid, de rechtvaardigheid, de macht en de eeuwigheid die het Onze Vader expliciet of impliciet aan God toekent? Voor het begrijpen van deze 'eigenschappen' van God wordt een nieuw denkkader ontwikkeld waarin Gods daden en zijn relaties met mensen centraal staan.

Het boek besluit met de vraag of onze Vader werkelijk bestaat.

Jan Muis (1952) is hoogleraar dogmatiek aan de Protestantse Theologische Universiteit te Amsterdam.

jan muis | Onze Vader

Onze postmoderne, seculiere en multiculturele context vraagt om een nieuwe reflectie over God. Deze godsleer beantwoordt de vraag wie de God is tot wie christenen het Onze Vader bidden. Deze God is niet alleen liefdevol; Hij/zij is evenzeer heilig en rechtvaardig. Hij is geen uitvergroot mens, maar in zijn omgang met mensen de volstrekt Verhevene.

jan muis

Onze Vader

www.uitgeverijboekencentrum.nl

NUR 700 ISBN 978 90 239 2866 9

Christelijk spreken over God

9 789023 928669

boekencentrum

8 PThUnie

Tegenwoordige column tijd Frits de Lange Transforming Life De komende vijf jaar houdt de onderzoeksgroep Beliefs zich bezig met ‘Transforming Life’. We stellen ons de vraag hoe het leven in de komende eeuw veranderen gaat, en of en hoe het daar beter of slechter wordt. Christelijk geloof – en hier zit de dubbele bodem in de titel van het onderzoeksprogramma – is van huis uit geloof in verandering. Christus maakt ons tot andere mensen en belooft ‘leven in overvloed’ (Joh. 10:10). Hoe heilzaam wordt leven in de eenentwintigste eeuw?

De aarde is - voor zover bekend - de enige planeet in het universum met leven. Mensen zijn – voor zover bekend - de enige levende wezens die zich van dat leven bewust zijn. Nu zijn we zover met onze technologie dat we dat leven kunnen maken en breken. Dat schept een enorme verantwoordelijkheid. Wat betekent leven, God, schepping, verlossing in de wereld van morgen? Grote vragen. En waar moet je nu beginnen ze aan te pakken? Je zou bij de Bijbel kunnen beginnen. Of bij de traditie. Maar dan blijf je als theoloog dicht bij huis. Wij kozen ervoor om het anders te doen.

We nodigden op één dag vier experts uit van buiten de theologie, en vroegen hen hoe zij vanuit hun perspectief tegen het ‘veranderend leven’ aankeken. Gabriel van den Brink, cultuursocioloog, Johan Graafland, econoom, Thomas Spijkerboer, hoogleraar migratierecht en Cees Dekker, biofysicus, bezig met het ’scheppen van nieuw leven’. Daarnaast leverden vijf leden van de onderzoeksgroep ook een bijdrage. We tuimelden van de migratiecrisis van een wereldbevolking op drift, via de kwetsbaarheid van de mondiale economie, langs de langzame evolutie van de menselijke soort die door het gesleutel aan ons genoom overruled lijkt te worden, naar een fascinerend inkijkje in hoe in een Delfts lab op nano-schaal leven worden nagebouwd. ‘Ik ben in een soort achtbaan terechtgekomen’, riep een deelnemer tijdens de voortgaande discussie. Het was ook wel veel op één dag. Maar behalve duizelig werden we ook wijzer. We werden uitgedaagd om op mensenrechten te studeren en hoe het komt dat er zo makkelijk mee gesjoemeld wordt. Onderzoek te doen naar vertrouwen, dat fundamenteler is dan het eigenbelang van de homo economicus. Over compassie na te denken als religieus erfgoed, noodzakelijk voor het overleven van de menselijke soort. En ons te bezinnen op de vraag waarin een schepsel van de Schepper verschilt. We kregen als theologen zo flink wat huiswerk mee, dat we niet hadden gehad als we ‘onder ons’ gebleven waren. Goed om eens mensen van buiten te vragen; moeten we vaker doen.

Frits de Lange is hoogleraar Ethiek aan de vestiging Groningen van de PThU.

PThUnie 09

Douwe de Roest, Enrieke Damen, Mark de Jager

Niets spreekt meer vanzelf, maar dat is niet erg In het rapport Kerk 2025 wordt het toekomstbeeld geschetst van een grondig verbouwde Protestantse Kerk in Nederland, met eenvoudiger structuren en flexibeler verbanden. Maar wat vinden de predikanten van morgen hiervan? Een gesprek met theologiestudenten Douwe de Roest (links op de foto’s), Enrieke Damen en Mark de Jager over hun eigen toekomst en die van hun kerk. tekst: Caspar Dullemond | foto’s: Brian Elings

Wat willen jullie na je studie

verdieping te verbinden met de

er behoefte is aan wat predikanten

gaan doen?

praktijk van mensen nu.’

doen.’

Douwe de Roest: ‘Ik wil predikant

Houdt de toekomst van de kerk

wel over. Niets is meer vanzelf-

worden. En dat is een spannend

jullie bezig?

sprekend. De rijdende trein waar je

ED: ‘We hebben het er onderling

vroeger gewoon in kon stappen

idee. Ik heb het gevoel dat er van een beginnend predikant heel veel

MdJ: ‘Ja. En ik zie wel allerlei

bestaat niet meer. Alles staat ter

wordt verwacht.’

kansen. Er is een markt voor

discussie. Waar gaan we heen? Hoe

Enrieke Damen: ‘Ik durf het echt

theologische specialisten, die

willen we dat gaan doen? Met wie?

niet te zeggen. Er zijn verschillende

verstand hebben van wat er in de

En met welke gebouwen?’

plannen. Predikant worden is een

Bijbel staat en daar met mensen

DdR: ‘Ik weet niet wanneer die

hele reële mogelijkheid, maar ik

over in gesprek kunnen gaan. Het is

omslag plaatsvond.’

weet niet of ik dat meteen wil doen

een niche. Psychologen zijn

ED: ‘Volgens mij in de jaren

als ik afgestudeerd ben. Ik vind

superpopulair en mensen die met

negentig.’

mezelf nog wat jong eigenlijk.’

zingeving bezig zijn ook. De

DdR: ‘Toen wij geboren werden...’

MdJ: ‘Ik heb het gevoel dat deze generatie wat optimistischer is over

‘Het kan een opluchting zijn om te zeggen: het gaat niet meer, we gaan het anders doen.’

de toekomst, meer kansen ziet.’

ED: ‘Inderdaad. De generaties boven ons lijken het allemaal wat zwaarder op te nemen. Omdat zij groot zijn geworden in een kerk die een belangrijke plek in de maatschappij vormde. De kerk waar ik in ben

10 PThUnie

Mark de Jager: ‘Ik ook. Ik ben 26 als

corebusiness van de kerk is het

opgegroeid, zat al in de marge. Dat

ik ben afgestudeerd. Ik voel die

evangelie verspreiden en daar is

vanzelfsprekende was er al af.

hoge verwachtingen ook: er wordt

behoefte aan. Dat zal de komende

DdR: ‘Er is nog steeds krimp, en die

aan je getrokken. Dat stimuleert,

dertig, veertig jaar ook niet verloren

is soms ook onomkeerbaar, maar

maar geeft ook wel enige druk. Het

gaan denk ik. Ik vrees niet voor mijn

daarnaast kan er van alles ontstaan.

kan zijn dat ik in de wetenschap

beroepsperspectief. Integendeel

Dat is het idee van de pioniers-

terecht kom, maar predikant

zelfs. Niet alleen omdat er meer

plekken, maar het geldt in gewone

worden is wel het plan. Ik vind het

predikanten met pensioen gaan dan

gemeenten soms ook. Er zijn

heel mooi om academische

dat de kerk krimpt, maar ook omdat

gemeenten waar het ledental

Douwe de Roest (24) deed zijn bachelor theologie in Leiden en zit nu in het tweede jaar van de master gemeentepredikant van de PThU Amsterdam. Hij werkt aan een masterscriptie over het verband tussen flexibiliteit en ambtsvisie. Over anderhalf jaar hoopt hij af te studeren.

Enrieke Damen (26) zit in het tweede jaar van de master gemeentepredikant van de PThU Groningen. Zij doet dit jaar haar stage, in de gemeente Eelde/Paterswolde. Over anderhalf jaar krimpt, met soms wel vijf procent

hoopt zij af te studeren op het terrein van de systematische theologie. Mark de Jager (22) zit in

per jaar, vooral omdat er veel

het derde jaar van de bacheloropleiding theologie van de Rijksuniversiteit Groningen. Hij schrijft

oudere gemeenteleden overlijden,

zijn bachelorscriptie over de scheppingsopvatting in de brief aan Kolossenzen. Volgend jaar

maar waar wel van alles gebeurt en

hoopt hij twee masters te gaan doen: de predikantsmaster aan de PThU en een

ook de kerkdienst goed wordt

onderzoeksmaster aan de RUG. Caspar Dullemond is free lance journalist en eindredacteur van

bezocht. Is dat dan krimp? De

PThUnie.

gemeente is misschien wel levendiger dan vroeger. Het is maar

gemeenteleden heel pijnlijk is.’

Vroeger was predikant een baan

net hoe je er tegenaan kijkt.’

DdR: ‘Als predikant ben je dan ook

voor het leven. In de toekomst moet

de persoon die dat kan begeleiden.

er meer sprake zijn van projecten,

Is die levendigheid afhankelijk

Je moet de gevoelens in de

van korte verbanden....

van jou als predikant?

gemeente kunnen begrijpen en tegelijkertijd nieuwe perspectieven

MdJ: ‘Als je alleen focust op de

DdR: ‘Mede. Als je als predikant

kunnen bieden.’

quick-fix, dan moet je concurreren met

geen verschil kunt maken, moet je

MdJ: ‘De kerk heeft een andere plek

de hele maatschappij. Terwijl mensen

dit werk niet gaan doen. Je bent een professionele kracht en je hebt ideeën over hoe de toekomst er uit kan zien.’

‘Je moet je ambt kunnen beoefenen zonder de hele tijd bang te zijn voor je baan.’

ED: ‘Door die veranderingen ontstaat ruimte en dat is mooi. Het

gekregen. Het is een plek geworden

juist de kerk zoeken voor het trage

betekent dat je niet alleen maar

waar je aan kunt haken, waar je tot

vragen en voor het verhaal.’

bezig bent de zaak gaande te

rust kunt komen. Je bent er als

DdR: ‘Er zal in toenemende mate ruimte

houden, alle ballen in de lucht te

predikant niet alleen voor de

zijn voor de theologische passant, die

houden. Het kan een opluchting zijn

gemeenteleden in de kaartenbak,

ergens een tijdje pastorale hulp biedt.

om gewoon te zeggen: het gaat

maar ook voor anderen. Die kun je

Maar ook het vaste verband, met een

niet meer, we gaan het anders

ondersteunen. Je krijgt veel meer

langdurige trouw aan een groep

doen. Maar tegelijkertijd weet ik

een missionaire rol als predikant.’

mensen zal blijven bestaan.’

ook dat dat voor sommige

ED: ‘Ik zit er wat dubbel in. Het is heel PThUnie 11

Douwe de Roest Enrieke Damen Mark de Jager

goed dat je als predikant wordt vrij-

jezelf ziet weggelegd?

ook met je gemeente overleggen: hoe kun je zo goed mogelijk gebruik

gesteld. Dat is een mooi tegenover van de tijd. Dat betekent dat je de tijd

MdJ: ‘Dat is een verandering die ik

maken van de gaven die je hebt?

kunt nemen voor gesprekken, voor

wel jammer vind. Juist dat idee van

Maar het moet onderdeel zijn van iets

overdenking, voor gebed. Tegelijk

een breed predikantschap spreekt me

breders.’

vind ik het ook wel een beetje

aan.’

MdJ: ‘Ik denk dat de kwaliteit van je

wringen: mijn vriendinnen buiten de

ED: ‘Ik vind het wel fijn dat een

preken achteruit gaat, als je geen

theologie krijgen alleen nog maar

predikant van alles doet, en ook niet

pastoraat zou doen. En andersom

jaarontracten. Dat is de nieuwe

overal even goed in is. Het is mooi om

ook.’

standaard. Dan zitten predikanten

te zien hoe een gemeente daar mee

DdR: ‘In de stad heb je vaak een team

’De kerk heeft een andere plek gekregen. Het is een plek geworden waar je aan kunt haken, waar je tot rust kunt komen’ nog steeds op rozen. Een beetje

om gaat. Dat het niet over de hele

van predikanten. Dan heb je een

flexibilisering mag best.’

linie perfect hoeft te zijn. Daar zit

mooi midden tussen specialisten en

DdR: ‘Het rapport Kerk 2025 wil

voor mij ook een diepere theologische

generalisten. Als je met z’n drieën

graag dat we flexibel worden, omdat

laag achter: wat voor een voorganger

bent en eentje is duidelijk de meest

de hele maatschappij flexibel is, maar

zou je zijn, als je alleen laat zien dat je

vaardige manager, dan is het niet gek

daar ben ik geen theologie voor gaan

een perfecte specialist bent op één

om daar ook gebruik van te maken.

studeren. Voor mij is predikant nog

bepaald gebied?’

Of als iemand een opleiding systemisch pastoraat hebt gedaan,

steeds een baan voor het leven.

Projecten zijn prima, maar voor een

Maar stel je voor dat jij briljant

dan kun je daar als team van

echt predikantschap heb je iets van

kunt preken. Is het dan niet mooi

profiteren.’

dat vrijgestelde wel nodig. Je moet je

als - zeg - heel zuidwest Friesland

ambt kunnen beoefenen zonder de

daar dan in de loop van een paar

De kerk zegt steeds meer be-

hele tijd bang te zijn voor je baan.’

maanden van kan genieten?

hoefte te hebben aan pioniers.

Leidt de opleiding daar wel toe

12 PThUnie

Minder generalisten, meer

ED: ‘Dat is wat anders. Dat is gaven

specialisaties... Dat is het plan. Is

toewenden. Als je goed in iets bent,

er een speciale taak die je voor

moet je dat zeker inzetten. Dat kun je

op?

ED: ‘Nee, we worden echt opgeleid

tot gemeentepredikant.’

maniertjes en dat gaat heel snel. En

te hebben: de kennis die je nodig

DdR: ‘Maar dat betekent dat we

dat is niet mijn ambitie, want dat

hebt is een andere dan die je in een

worden opgeleid tot professionals,

vond ik zelf altijd heel vervelend als ik

reguliere gemeente oppikt. Kennis

die ook als pionier kunnen worden

in de kerk zat. Dat ik dacht: kun je

van de thema’s van de doelgroep is

ingezet. Je doet het geen recht als je

het niet gewoon normaal zeggen?’

belangrijk.’

zegt: we leren niks op dat gebied. Je

MdJ: ‘Maar hoe kun je dat in je

MdJ: ‘Misschien is het wel goed om

moet er zelf een gevoeligheid voor

onderwijs inpassen? Ook de

eerst te gaan pionieren, zodat je op

ontwikkelen.’

pioniersplekken kennen een enorme

een wat lossere manier met het

ED: ‘Maar ik zou het wel interessant

diversiteit aan stijlen en vormen.’

predikantschap omgaat. Maar ook op

vinden als die ruimte er binnen de

ED: ‘Dat kan best. We moeten ook

een gewone predikantsplek kun je

opleiding was, zodat je je zou willen

genderinclusief preken, dus kunnen

leren van de pioniers om je heen. ‘

specialiseren.’

we ons ook wel richten op iemand die er voor de eerste keer bij is.’

Wat hebben jullie zelf gehad aan

Een aparte master?

DdR: ‘Of die achttien jaar is.’

het rapport Kerk 2025?

DdR: ‘Nee, dat zou ik jammer vinden.

Zien jullie jezelf ook als mogelijke

ED: ‘Het rapport was wel een

Wel vind ik het belangrijk dat iedere

pionier?

opluchting voor mij. Niet zozeer wat betreft de praktische oplossingen. Ik

student leert predikant te zijn in een marginale kerk. En wat dat voor

MdJ: ‘Het lijkt mij wel heel gaaf,

was blij dat er weer gewoon gezegd

vragen met zich meebrengt.’

omdat je met iets helemaal nieuws

wordt: ik geloof in God. Als predikant

MdJ: ‘En ook al word je dan predikant

aan de slag mag. Maar dominee

wil ik zeggen dat ik in God geloof en

in een traditionele gemeente, dan is

worden is voor mij de basis. Als ik zou

het evangelie wil brengen. Daar sta je

het nog nuttig om daar kennis van te

merken dat ik vastroest in het

voor.’

hebben.’

predikantschap, dan zou een aantal

DdR: ‘Wij hebben de taak om van

DdR: ‘Het hele predikantschap is

jaren pionieren een goed idee zijn.

God te vertellen. Zoals onze docent

eigenlijk pionieren. Er zijn geen

Om weer te leren hoe je met

Ciska Stark zegt: een goed verhaal

gespreide bedden meer.’

specifieke doelgroepen omgaat.’

heeft altijd hoorders. Als je wat te

DdR: ‘Ik ben er wel nieuwsgierig naar.

vertellen hebt, en dat straal je met je

Leren jullie een verhaal houden

En ik zou het ook zeker willen

persoon ook nog uit, dan wordt er

voor mensen die de kerkelijke

proberen. Maar het lijkt me goed om

naar je geluisterd.’

begrippen en de bijbelse

eerst ergens een periode predikant te

MdJ: ‘En dan is die positieve toon van

hoofdpersonen niet kennen?

zijn.’

dat rapport ook helemaal niet zo

ED: ‘Ik zie het mezelf ook wel doen.

vreemd. We moeten staan voor wat

ED: ‘Daar doe ik wel m’n best voor. Je

Lijkt me leuk. En ik denk niet dat je er

we doen. Het evangelie is een goed

krijgt een bepaalde taal en bepaalde

per se predikantservaring voor hoeft

verhaal en we komen er wel.’

PThUnie 13

Enkeltje Amsterdam Groningen

WISSEL COLUMN

Prof.dr.

Prof.dr.Wim EddyJanse Van der (decaan Borght van(vice-decaan de faculteit van de faculteit

Godgeleerdheid Godgeleerdheiden vanconrector de VU envan portefeuillehouder de VU) en prof.dr.

Onderzoek) Kocku von en Stuckrad prof.dr. (decaan Kocku von van de Stuckrad faculteit(decaan Godgeleerdheid van de faculteit en Godsdienst­ Godgeleerdheid wetenschap en en hoogleraar Godsdienst­ Religiewetenschap wetenschap en hoogleraar aan de RUG) Religiewetenschap verzorgen afwisselend aan de RUG) een column verzorgen in dit afwisselend blad. Dit keer een column is het woord in ditaan blad.

Wim Dit Janse. keer is het woord aan Eddy Van der Borght.

Opleiding en traditie Met een groepje collega’s doen we onderzoek naar leiderschap in christelijke geloofsgemeenschappen in post-christendom Nederland aan het begin van de 21e eeuw. Na onderzoek naar het welbevinden van pastores, en het beleid van denominaties, spraken we recent met leidinggevenden van opleidingen over de consequenties van de snel gewijzigde culturele context voor curricula. Er lijken zich twee soorten studenten aan te bieden.

Enerzijds een klassieke groep die sterk kerkelijk gesocialiseerd is. Voor hen richt de opleiding zich op het behouden en doorgeven van die identiteit. Anderzijds een groep studenten die ingewijd wordt in een nieuwe religieuze traditie. Dat kunnen zowel mensen zijn die recent tot geloof zijn gekomen als personen die switchen van religieuze traditie. Voor deze groep is de opleiding vooral gericht op initiatie zodat de studenten zich een nieuwe kerkelijke identiteit eigen kunnen maken.

Het veranderd cultureel landschap zet de traditionele curricula onder druk.

De student moet meer hermeneutische vaardigheden ontwikkelen om betekenis te kunnen geven aan een gewijzigd klimaat. Z/hij moet over meer communicatieve vaardigheden beschikken om zich in een verscheidenheid aan contexten uit te drukken. De vele verwachtingen die op de pastor rusten vereisen dat er weer extra aandacht voor persoonlijkheidsvorming komt. En dan hebben we het nog niet eens over de toegenomen aandacht voor spiritualiteit. Toen ik in de zeventiger jaren aan de KULeuven studeerde bleek al dat een oudere priester/professor die zijn colleges begon met een Latijns Onze Vader alleen maar vervreemding bij zijn studenten opriep.

Toen hij dat merkte en autoritair reageerde werd evident dat zijn verouderd kerkmodel en kerkelijke spiritualiteit niet meer kon worden doorgegeven.

Ook bidden is dus deels cultureel gebonden. Al die nieuwe competenties zetten het curriculum onder druk. De curricula worden onder invloed van overheidssubsidiering eerder korten dan langer: vooral klassieke identiteitsvakken als brontalen, dogmatiek, kerkgeschiedenis en kerkrecht lijken minder ruimte te krijgen. Zelf denk ik dat we de verantwoordelijkheid voor het doorgeven van de kerkelijke identiteit niet alleen bij de opleidingsinstellingen kunnen laten. Het intellectueel eigen maken van de traditie kan via klassieke opleidingselementen, maar spiritueel en ethisch ingroeien in geloofstradities vraagt om tijd en ruimte die niet in de opleidingen kan geboden worden. Ik adviseer kerken om die tijd en ruimte complementair aan de opleiding te organiseren. Nodig studenten uit om tijdens hun studietijd deeltijds samen te wonen in een huis waar onder leiding van een huisverantwoordelijke het geleefde geloof wordt ingeoefend in het samenleven en samen bidden.

14 PThUnie

Eddy Van der Borght

DE STELLING

‘Liturgie en sacrament bestaan slechts als concrete symboolhandelingen.’

Heleen Zorgdrager reageert op de stelling van Marcel Barnard: Het woordje ‘slechts’ in de stelling intrigeert. Het wijst op een uitsluiting. In de discussie in het vorige nummer, waarin Marcel Barnard reageert op Pieter Vos, is dat een abstracte opvatting van liturgie. Liturgie, zegt Barnard, bestaat niet in abstracto maar altijd alleen als concrete handeling op een bepaalde plek en een bepaald moment. In de netwerksamenleving zijn de rituelen ongebreideld. Als ethicus Vos de christelijke levenspraktijk in liturgie wil verankeren, kan hij niet aan die complexe pluraliteit voorbijgaan.

Hier wordt de ‘ritual turn’ zichtbaar die Barnard met

waar ‘de meest ware dingen in ons geloof gebeuren’

andere liturgiewetenschappers gemaakt heeft. Het is

(Louis Marie Chauvet). Als er iets begrensd moet

een resoluut afscheid van de protestantse tendens

worden, dan niet de dingen maar de woorden. De

(oerzonde, zeggen sommigen) om de leer voor de

vrouw die met overgave de icoon kust zou dichter bij

liturgische praktijk uit te laten gaan. Rituelen stellen niet

het geheim van God kunnen zijn dan de theoloog die

een realiteit present die ergens anders zou bestaan. Hun

waakt over de grenzen tussen Schepper en schepping.

betekenis wordt niet van buitenaf, door een leer,

De liturgiewetenschappers dagen ons, systematisch

overtuiging, transcendente waarheid of geloof gegeven,

theologen, uit om deze wending naar ‘Blijf de aarde

maar rituelen gaan primair over doen (performance) en

trouw’ te maken. Houd op langs mentale patronen God

scheppen zelf betekenis. Ik moet denken aan de casus

aan de werkelijkheid op te dringen, ja ook jullie,

die een studente op college inbracht. Het ging over de

sympathieke liberale theologen, en laat die dynamische

Lichtjesnacht in Utrecht. Met het missionaire team

werkelijkheid zelf maar spreken. Zowel alledaagse als

hadden ze bedacht om voorbijgangers die avond uit te

hoogkerkelijke rituelen in hun materiële contexten

nodigen om een kaarsje te komen aansteken in de

beïnvloeden onze relaties en vormen de persoon.

sfeervolle Domkerk. Discussie was er ontstaan over de

Eén vraag uit de discussie Vos-Barnard heb ik laten

vraag of er bij het kaarsje een tekst gegeven moest

liggen. Hoe komt het nu tot een gemeenschappelijke

worden, in de trant van ‘Jezus is het licht van de

christelijke levenspraktijk bij die ongerichte veelheid van

wereld’. Het bleef anders toch veel te vaag?

rituelen?

Deze neiging om symboolhandelingen van buitenaf te be-tekenen en te bewaken door er woorden op te plakken is een protestantse tic. Ik heb door babbelzieke dominees menig ritueel in elkaar zien ploffen als een cake die te vroeg uit de oven gehaald wordt. Het verraadt angst voor materie en het lichaam als de plaats

Heleen Zorgdrager geeft de stelling ‘Het werk van de Geest gaat niet op in wat een ritueel aan betekenissen voortbrengt.’ door aan Klaas Bom. PThUnie 15

Korte nieuwsberichten

Dr. W.H.Th. Moehn bijzonder hoogleraar vanwege de Gereformeerde Bond Per 1 januari 2016 is dr. W.H.Th. (Wim) Moehn benoemd als bijzonder hoogleraar vanwege de Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk in Nederland. Voor twee dagen in de week is hij verbonden aan de vestiging Amsterdam van de PThU. Zijn bijzondere leerstoel draagt de titel ‘Geschiedenis van het Gereformeerd Protestantisme’. Met deze benoeming is de leerstoel vanwege de Gereformeerde Bond in Amsterdam na het vertrek van prof. dr. G. van den Brink per 1 juli jl. weer bezet. Dr. Moehn studeerde theologie aan de Rijksuniversiteit Utrecht en rondde de kerkelijke opleiding van de Nederlandse Hervormde Kerk in 1990 af.

In 1996 promoveerde dr. Moehn op ‘God roept ons tot Zijn dienst. Een homiletisch onderzoek naar de verhouding tussen God en hoorder in Calvijns preken over Handelingen 4:1 – 6:7’. Dr. Moehn was werkzaam als predikant in Reeuwijk, Aalburg en Oldebroek. Sinds 2010 is hij predikant van de hervormde wijkgemeente Centrum van de protestantse gemeente Hilversum. Dr. Moehn heeft zich, naast zijn werkzaamheden als predikant, met onderzoek beziggehouden en heeft diverse publicaties op zijn naam staan.

Sinds 2014 maakt dr. Moehn deel uit van het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond. Zijn benoeming aan de PThU betekent dat hij binnen afzienbare tijd als bestuurslid zal terugtreden.

(Foto: Mannes van der Burg)

Opnames ‘Lied van de week’ door het Vocaal Theologen Ensemble Het Vocaal Theologen Ensemble onder leiding van Hanna Rijken is begonnen met een nieuw project: de opnames van het ‘Lied van de week’.

In samenwerking met de PThU en BV Liedboek neemt het Vocaal Theologen Ensemble de ‘liederen van de week’ van 2016 (jaar C volgens het Oecumenisch Leesrooster) op. De bedoeling is om het zingen van deze, soms minder bekende, liederen te stimuleren.

Wekelijks zal een nieuwe opname te beluisteren zijn via het YouTube-kanaal van de PThU. In de loop van 2016 zullen de opnames worden uitgebracht op de cd Met hart en ziel III, als vervolg op de eerder verschenen cd’s bij het Liedboek. ‘Lied van de week’ is een gezamenlijk project van de redacties van De Eerste Dag en Kind op Zondag. Sinds de eerste adventszondag van 2013 wordt wekelijks een bij de zondag passend lied uit het Liedboek - zingen en bidden in huis en kerk (2013) gekozen. Medewerking wordt verleend door het Vocaal Theologen Ensemble o.l.v. Hanna Rijken, Sebastiaan ’t Hart (orgel en piano) en Ronald Veerman (percussie, opnameleiding en -techniek).

16 PThUnie

Nieuwe hoogleraar Merz:

‘Je doet Jezus onrecht door zijn bestaan te ontkennen’

Tekst: Caspar Dullemond

Het meest fundamentele mensenrecht is het recht om te bestaan. Dat geldt niet alleen voor wie nu leeft, maar ook voor mensen van vroeger. En het geldt dus ook voor Jezus, zegt Annette Merz, de nieuwe hoogleraar Nieuwe Testament aan de PThU Groningen. Door de doodstraf over hem uit te spreken, ontnam Pilatus Jezus het recht om te bestaan. En wie tegenwoordig roept dat Jezus een mythische figuur is, die nooit op aarde heeft rond gelopen, doet eigenlijk hetzelfde, aldus Merz op 3 november in haar inaugurele rede: ‘Een mens die heel zijn leven heeft ingestaan voor zijn overtuigingen wordt als mens uit het gemeenschappelijke geheugen gewist.’ PThUnie vroeg haar om een toelichting.

PThUnie 17

‘Hoe meer je over Jezus’ umwelt weet, hoe beter je hem kunt begrijpen’

Hedendaagse historici, zegt Merz,

alles kan. Wie vanuit een antisemitisch

Hoeveel dichter kan wetenschappelijk on-

bezinnen zich op een ethische code

sentiment Jezus tot ariër verklaart doet de

derzoek ons nog bij de historische Jezus

voor historisch onderzoek. Zo hield de

historische feiten geweld aan. Werkelijk

brengen? ‘Er zijn allerlei aspecten die we

Groningse hoogleraar Antoon de Baets

problematisch vind ze ook de opvatting dat

nog beter kunnen leren begrijpen’, aldus

recentelijk een pleidooi voor gedrags-

Jezus niet bestaan zou hebben: ‘Ik ga uit

Merz: ‘Iedere generatie wetenschappers zal

regels, gebaseerd op de Universele Ver-

van het algemene principe dat je de doden

zijn eigen toegangswegen vinden.

klaring van de Rechten van de Mens.

respect bent verschuldigd. Het belangrijkste

De vragen die je stelt hangen af van de

Deze verklaring is niet alleen geldig

daarbij is dat je hun identiteit niet verloo-

eigenschappen die je zelf meebrengt en de

voor mensen van nu, aldus De Baets,

chent. Je doet Jezus onrecht door zijn be-

methode die je hanteert. Ik kom heel sterk

maar voor iedereen van altijd.

staan te ontkennen. Of door te zeggen dat

vanuit een sociaal-historische benadering,

historisch onderzoek naar Jezus irrelevant

maar cultureel-antropologen kunnen weer

Merz: ‘In de praktijk wordt de code toege-

is. Wat bezielt mensen die het mythische,

heel anders naar Jezus kijken.’

past op mensen die recent hebben geleefd,

fictieve karakter van Jezus benadrukken?

maar je kunt hem ook gebruiken voor een

Wat maakt dat idee zo aantrekkelijk? Het

Memory

mens van lang geleden.’ In haar inaugure-

zou een goed promotieonderzoek kun-

’Een relatief nieuw onderzoeksterrein is

le rede paste ze de code toe op de mens

nen zijn. Onder wetenschappers is er een

memory: de werking van het geheugen.

Jezus. We hebben de plicht, stelde ze, ‘om

duidelijke consensus dat Jezus werkelijk

‘Dat vind ik razend spannend. Daar gaat

de mens Jezus recht te doen in ons spreken

heeft bestaan. Maar het rare is dat dit in

het om de vraag hoe hetgeen Jezus en zijn

over hem als profeet die in het centrum van

de openbare waarneming niet zo wordt

discipelen oorspronkelijk verkondigden,

een religieuze beweging stond en die in het

gezien. Nieuw Brits onderzoek laat zien dat

terechtkwam in de christelijke traditie. Zijn

verlengde van zijn inzet hiervoor een ge-

25% van de jongeren ervan overtuigd is

woorden werden eerst mondeling en later

welddadige dood is gestorven.’ Maar was

dat Jezus geen historische figuur is, en nog

schriftelijk doorgegeven. Daar moeten

Jezus niet veel meer dan een mens? Dat

eens 40% zegt niet te weten of Jezus een

processen hebben plaatsgevonden waarbij

is een vraag die buiten de scoop van het

historische figuur is. Dan kun je zeggen dat

de individuele herinneringen van mensen

historisch Jezus-onderzoek valt, aldus Merz.

wij als wetenschappers geen goed werk

de performances hebben omgevormd tot

Het uitgangspunt is dat hij een mens onder

hebben verricht, want het bewijs van zijn

traditie, met de traumatische gebeurtenis-

mensen was, ‘met alle grootsheid, feilbaar-

bestaan is overweldigend. Het maakt mij

sen van de kruisiging als basis. Eerst was er

heid en kwetsbaarheid van dien’.

duidelijk dat ik beter moet uitleggen wat ik

een overgang van het individuele naar het

doe. Ik moet beter uitleggen wat historisch

collectieve geheugen en daarna van het

Respect

vaststaat, wat waarschijnlijk is, en waarover

collectieve naar het culturele geheugen. In

Iedereen heeft een reden om Jezus op

je echt kunt discussiëren. Het is onderdeel

dergelijke processen zitten wetmatigheden

zijn of haar eigen manier te benaderen,

van een breder probleem: het historisch

en dus zijn ze goed te onderzoeken.’

zegt Merz. En dat is ook prima. Maar niet

bewustzijn neemt af.’

18 PThUnie

Parabels

legd. In beide worden dezelfde theologi-

minderwaardig werden gezien, zekere als

Merz houdt zich momenteel vooral bezig

sche problemen behandeld. Plots, metafo-

ze van de rabbijnen afkomstig waren: ‘De

met de parabels van Jezus. In het NWO-on-

ren en karakters komen steeds weer terug.

dode zeerollen waren geen probleem, want

derzoek dat zij samen met collega’s uit

Maar naar de rabbijnse parabels, die echt

die waren voorchristelijk, en dat paste in

Utrecht en Tilburg verricht, worden de gelij-

nieuw licht kunnen werpen op wat Jezus

de visie dat het christendom de legitieme

kenissen van Jezus bekeken in samenhang

zei, is erg weinig onderzoek gedaan.’ Hoe

voortzetting van het jodendom was. Het

met de rabbijnse parabels uit die tijd. ‘Hoe

dat komt? Merz geeft twee verklaringen.

is een vrij nieuwe gedachte dat jodendom

meer je over Jezus’ umwelt weet, hoe beter

De eerste is dat gebruik van de rabbijnse

en christendom als zusterreligies kunnen

je hem kunt begrijpen’, legt ze uit. Parabels

parabels anachronistisch zou zijn, omdat

worden beschouwd, die uit dezelfde bron

horen tot de folkloristische literatuur. Ze

ze later zijn vastgelegd: ‘Inderdaad zijn

zijn voortgekomen. We werken bij dit on-

worden door de eeuwen heen steeds her-

er verschillen die je moet verdisconteren.

derzoek met een onbevooroordeelde, gods-

gebruikt en zijn diep in de cultuur van een

Maar dat hoort bij historisch onderzoek.

dienstwetenschappelijke insteek, waarin de

volk geworteld. Het is een mondeling genre

Het is niet gemakkelijk, maar niet onmo-

bronnen gelijkwaardig zijn. Die christelijke

dat in de evangeliën voor het eerst schrif-

gelijk, omdat parabels altijd een zekere

verhevenheid zijn we gelukkig voorbij.’

telijk is vastgelegd. Merz: ‘De rabbijnse

autonomie hebben.’ De andere verklaring

parabels zijn dezelfde verhalen als die Jezus

voor dit gebrek aan aandacht is dat joodse

vertelde, maar dan eeuwen later vastge-

bronnen lang esthetisch en theologisch als

Annette Merz (1965) werd geboren in

de predikantsopleiding. Ik moest toch

en bijzonder Hoogleraar Nieuwe

Frankfurt am Main. Ze studeerde

wat, en toen ben ik gaan promoveren.

Testament in Utrecht en in Tilburg.

theologie, eerst in Münster, daarna in

Daarna ben ik nooit meer van de

Sinds september 2014 is ze hoogleraar

Heidelberg, waar ze summa cum laude

universiteit afgekomen. Mijn sterkste

Nieuwe Testament aan de PThU

promoveerde op vroeg-christelijke

kanten kan ik in de wetenschap kwijt,

Groningen. Deze universiteit kent een

pseudepigrafie, het fenomeen dat op

heb ik wel gemerkt.’ In de

vergelijkbare verbinding tussen

naam van Paulus brieven in het

universiteitsgemeente van Heidelberg

wetenschap en ambt als Heidelberg,

Nieuwe Testament staan die van een

heeft ze wel gepreekt, maar daarmee

vertelt ze: ‘Ik ben nu een dik jaar hier

van zijn discipelen afkomstig zijn.

stopte ze toen ze naar Nederland

en het bevalt me heel goed. Vooral

kwam. ‘Ik sprak de taal niet goed

het werken met studenten is fijn, ook

In iedere biografie zit een hoop

genoeg. Nu, na elf jaar, ben ik er

omdat het geregeld over het puur

toeval, vindt ze: ‘Toen ik studeerde

eindelijk aan toe om in een

wetenschappelijke heengaat. Ik vind

waren er zoveel theologie-studenten,

Nederlandse kerkdienst voor te gaan,

de PThU een mooie gemeenschap.

dat er een wachtlijst van drie jaar was

denk ik.’ In Nederland werkte ze

Mensen zijn heel betrokken op elkaar.’

voordat je kon worden toegelaten tot

onder meer als universitair hoofdocent PThUnie 19

weekdagboek Sunday To begin with let’s jump right into the middle of the conversation: the spiritual life of Groningen. Knowing the diversity of the protestant congregations in the Netherlands, I came here with many expectations. Obviously beside the studies at the PThU, which is famous of its intensity, deep in my heart I desired to get acquainted with many congregations, ‘beliefs’, finally understand the concepts of ‘Hervormde Kerk’ and ‘Gereformeerde Kerken’, and find a community in which I feel at home. Well, after five months I have to admit: no cozy (‘gezellig’) congregation, no discernment between the two church-concepts, but I got an insight into many faith-communities with different motivational factors and ways of devotional manifestations. Thus, I ended up many Sundays in my room, listening to a preaching in Hungarian. Nevertheless, though the language is still a Naam:

Jozsa Bertalan Studie:

internationale master 2015-2016

barrier, in the Martinikerk I feel good.

Monday On an ordinary Monday we have no class. Moreover, it turned out that many important institutes in the morning hours are closed, which is weird because ‘all over the world’ Monday is famous for starting the work. After all, this is not a problem because we have the possibility to do shopping, print out some course material, or attend some courses at the ‘RUG’ by favor of the PThU which has a good relation with the state university. Hence, more chances to meet people, nice Dutch students and also some great professors. One thing is for sure, studying is a priority here, and doing that at two universities on the same time is indeed generous.

Tuesday Tuesday and Wednesday are the highlights of the week. What is missed on Monday will be definitely recovered on these days. Attending and being part of the International Master’s Programme is certainly something special. A quick peek into various disciplines, as Hermeneutics, Contextual and Intercultural Theology, Community Studies, and then specialized courses in all the major branches of theology with well prepared scholars offer a comfortable nest to absorb new information and fill in the gaps in your knowledge. Nevertheless, one’s whole energy is finite and every student comes to the end of his/her rope. Not with the exams though, but the innumerous assignments and papers what we have to submit each week. At the same time, this can be also positive. When a student works his/her way through the material and then reformulates it, more or less, it has its payoffs.

20 PThUnie

Een week in het leven van een buitenlandse student Wednesday The labor continues: studying far into the night, waking up wearily, last minutes before the laptop to finish the readings, trying to be awesome in class and going home at 5 p.m. is not always fun. Good that we have each week Midday Prayer because at least this forces us to stop and quiet down. The openness of the PThU is perceptible also by having these short devotional moments in English for our sake, the internationals. As the highlight of the day, in the International Convivium ‘Casa Mundo’, where we live together with some Dutch students, each Wednesday we have our House Evening. This is a place and a moment to cheer up, relax, keep quiet, eat good foods (I’m not speaking about ‘stamppot met spekjes’, although is eatable). Anyway, living together with Dutch people and then students of the International Master’s Programme from all over the world brings up all the ups and downs of life. Nevertheless, we are a love-community..

Thursday This is the day of rest. Everybody in his/her own room here in the house, watching movies, cleaning their room, eating something because it is a necessity of life, enjoying the social life of Groningen, but also preparing for the next day. It is also nice to observe things: almost every single Dutch person speaks fluently English – unbelievable; the bike-traffic also. I still don’t know who has priority, the biker or the pedestrian. On the other hand that calmness and tranquility what one can see through the big windows of the houses on a retired person sitting on the couch and thinking on the big issues of life is something amazing. For me personally the Netherlands was always an idyllic country. It is like a fairy tale (Madurodam) in reality.

Friday After having a lecture, or visiting a congregation, finally Friday evening is here. Although is hard to decide whether the weekend is for what was originally predestinated or moving on with the studies.

But, it depends on the season: the end of the period (meaning deadlines) or during the lectures.

However, something social always has to be done: concerts in De Oosterpoort, or Bach-cantata in the Lutheran Church, or Amstel in a pub. Since we came to the Netherlands and the diversity is wide we ‘test everything; but hold fast only to what is good’.

Saturday Being here, far from home, many times in the solitariness of the room, we tend to evaluate and re-evaluate our being, motivations, purposes, our roots, and all the aspects of life. Then when it is too much, we knock on a door in our ‘gezellig’ student house, drink a tea or a coffee and immediately there is the two of us who is philosophizing on the matters of life. Anyway, life moves on and it’s time to decide for a congregation.

PThUnie 21

De vinger aan de pols

Zo’n onderzoeksvisitatie is een spannende aangelegenheid.

Er worden cijfers uitgedeeld en wordt een rangorde opgesteld: wie is de beste en wie steekt er ten opzichte van de collega’s maar magertjes af? Er staan reputaties op het spel en bestuurders zullen bij de verdeling van de middelen

Om de vijf jaar wordt elke faculteit

rekening houden met de uitkomsten van de visitatie. Er

beoordeeld op de kwaliteit van

wordt ook wel met argwaan aangekeken tegen deze in

haar onderzoek. De belasting-

steeds strikter regels omschreven voortdurende controle: is

betaler mag immers verwachten

dit een vorm van rendementsdenken die de kwaliteit van

dat het vele geld dat naar de

het onderzoek juist niet ten goede komt? Het gevaar

universiteiten gaat goed wordt

bestaat immers dat men al bij voorbaat gaat focussen op de

besteed.

komende onderzoeksvisitatie. Dat kan ten koste gaan van vernieuwend onderzoek. Het kan onderzoekers ook ten

Tekst: Klaas Spronk

onrechte opjagen: in plaats van de tijd nemen voor diepgang moet er op korte termijn gescoord worden.

Stimulerend Toch zou het niet verstandig zijn en misschien ook wel al te makkelijk om de onderzoeksvisitaties af te doen als een vorm van georganiseerd wantrouwen dat eerder demotiverend dan stimulerend werkt. Het is wel degelijk zinvol dat er geregeld op deskundige wijze de vinger Tekst: Caspar Dullemond

aan de pols gehouden wordt. Tot de vereiste deskundigheid behoort dat men oog heeft voor de eigen aard van het onderzoek, zijn doel en zijn middelen. In feite gaat het om de simpele vragen: zijn we bezig met de goede dingen en doen we dat op de goede manier? Elke zich-

22 PThUnie

‘Een zinvolle eigen plaats op het grensvlak van academie, kerk en samenleving’: de PThUcivitas tweemaal bijeen, bij het Festival of Carols and Lessons in Utrecht en bij de negende dies in Groningen.

zelf respecterende organisatie moet zich dat regelmatig

pelijk onderzoek en het maatschappelijke debat. De in

afvragen. En dat doet de PThU dus ook. De vorige on-

2014 door de PThU georganiseerde conferentie ‘God in

derzoeksvisitatie was in 2012; de komende laat dus nog

the Public Domain’ laat zien dat we dit vanuit de ver-

even op zich wachten. Om goed op koers te blijven of

schillende vakken ook in een goede samenhang kunnen

eventueel tijdig de steven te kunnen wenden, werd er

uitdragen. Het is de moeite waard om ons regelmatig

tussentijds een zogenaamde Midterm Reserach Review

op die manier te presenteren. Daarom werken we nu

georganiseerd. In universitaire kringen is dat niet onge-

ook alweer hard aan een nieuwe conferentie in 2017.

bruikelijk. Er werden drie collega’s uitgenodigd om het onderzoek uit de periode 2012-2014 te beoordelen:

Jong talent

de hoogleraren Hans Ausloos (Université catholique de

Van groot belang, zo houdt de commissie ons voor, is

Louvain), Jaco S. Dreyer (University of South Africa) en

om de mogelijkheden te benutten en te creëren om sa-

Dirk Jacobus Smit (University of Stellenbosch). Ze kregen

men te werken met collega’s in binnen- en buitenland.

secretariële ondersteuning van dr. David Bos. Op basis

Dat kan door samen projecten op te zetten. We zullen

van de drie onderzoeksprogramma’s, de publicaties en

ook vaker collega’s uitnodigen om voor onderzoek en

gesprekken met een aantal betrokkenen kwamen zij

onderwijs naar Amsterdam en Groningen te komen (als

met een uitgebreid rapport van 22 pagina’s.

zogeheten research fellow). We mogen blij zijn met de vele promoties, maar krijgen daarnaast ook het dringen-

De heren visitatoren schrijven daarin dat zij een posi-

de advies om meer ruimte te scheppen voor jong talent

tieve indruk hebben van de ijver van de mensen van

in onze organisatie. Ook daarin zijn alweer nieuwe initi-

de PThU en de kwaliteit van hun werk. Binnen de uni-

atieven genomen, bijvoorbeeld door geschikte kandida-

versitaire wereld is de PThU natuurlijk maar een kleine

ten een post-doc plaats aan te bieden.

instelling, maar men hoeft zich nu ook weer niet al te bescheiden op te stellen. Integendeel, de PThU zou best

Zo’n Midterm Review geeft dus te denken en vooral ook

wel eens wat zelfbewuster uit kunnen dragen dat het

veel te doen. Sommige dingen kunnen beter of moeten

als instelling op het grensvlak van academie, kerk en

misschien anders. Het geeft ook wel vertrouwen: we

samenleving een zinvolle eigen plaats inneemt en van

zijn bezig met de goede dingen en doen het zo slecht

daaruit een goede bijdrage levert aan het wetenschap-

nog niet.

PThUnie 23

MIJN KERK T R E E R I P S N I MIJN KERK IN BALANS

Voltooid verleden column tijd Ciska Stark Ambulant en predikant Het is altijd al een geslaagde combinatie geweest, predikant en mobiliteit. Menig dominee pakt op zondagochtend een preek uit de printer en gaat op pad. Zulke dominees dienen misschien al decennia een ‘eigen’ gemeente, maar delen met plezier nog eens het Woord van de vorige zondag of vullen met ijver hun iPad met een nieuwe preek voor een gemeente elders. Zelf ben ik ook zo’n ambulante predikant, vaste prooi voor preekvoorzieners en zorgvuldig bewakend dat er ook nog een ‘thuis’ blijft, want voor je het weet hoor je alleen jezelf nog preken.

Het is een luxe bestaan, want het heeft een zekere vrijblijvendheid. Je engageert je voor zo’n anderhalf uur en dan is het weer klaar. Niemand verwacht dat je meer doet dan op zondag met hart en ziel voorgaan en dat je misschien tot slot alle handen schudt. Na de dienst ben je vrij om te gaan, waar muziek in de auto helpt om te danken voor de ontmoeting of om het opkomend gevoel van leegte te verdrijven. Zaaien is immers loslaten, je toevertrouwen aan de Geest in het besef dat het gaande houden van de lofzang en de weg van het Woord deel is van het zelf gaande gehouden wórden. In die mystieke mix ben je voorganger en volger, hoorder en spreker, gezonden en gevonden. Blijvend onderweg.

In ‘Waar een Woord is, is een weg’ klinkt iets door van dit onderweg zijn in het ambtsbesef. Voor het predikantschap speelt het rapport met beelden als apostel en zendeling naast de vertrouwde herder en leraar. Ik vind dat mooie bijbelse, maar nog steeds wat archaïsche beelden. Wat mij aanspreekt is dat ze bewegen tussen lokaal en globaal en beide het aspect van mobiliteit en persoonlijke toewijding benadrukken. Ze delen net als de herder en leraar het besef dat het predikantsambt er niet om zichzelf is, maar wortelt in de dienstbaarheid aan de weg van het Woord in de wereld. Misschien is de associatie van de academische vorming wat minder ingebakken bij deze beelden. Er zijn bovendien andere, eigentijdse en creatieve beelden nodig.

Maar ik ben blij met deze inzet, vooral vanwege de verruiming van het predikantsimago.

Aan de academische opleiding beseffen we dat de kerk van morgen predikanten nodig heeft met een breed én specialistisch repertoire aan kennis en kunde. Mensen die inzicht hebben in traditie en actualiteit en met het vermogen om te communiceren en samen te werken met mensen op een niveau aan het Evangelie waardig. Wie aan de PThU gaat studeren, zet zichzelf in beweging. Ook dat is mobiliteit.

Dr. Ciska Stark is universitair docent Homiletiek aan de vestiging Amsterdam en directeur Onderwijs van de PThU. PThUnie 25

Cursusaanbod PThU in het kader van de Permanente Educatie

Jozef: een onuitputtelijk verhaal Dit najaar staat het spannende en populaire verhaal van Jozef op het leesrooster. Met de PAO-cursus ‘Een veelkleurige mantel’ willen de PThU-hoogleraren Dineke Houtman en Klaas Spronk predikanten helpen alles uit dit verhaal te halen wat er inzit. ‘Het gaat erom dat je steeds blijft zoeken: wat kan dit verhaal ons nog meer vertellen?’, aldus Houtman.

Het verhaal van Jozef is ‘heel relevant voor de prediking’, zegt Houtman: ‘Jozef wordt in de christelijke uitleg wel gezien als een prefiguratie van Christus. Hij is de ultieme rechtvaardige die allerlei proeven moet doorstaan. Hij komt in de put terecht en komt er ook weer uit: dat zijn metaforen van dood en opstanding. Het is een archetypisch verhaal over lijden en rechtvaardigheid, over verhoging en vernedering. Daar kunnen we ons allemaal aan spiegelen.’ Maar Jozef is toch ook een opschepper, een ijdeltuit en een slappeling? ‘Juist daarom. Jozef is herkenbaar. Het Oude Testament kent geen heiligen. Net als de andere helden - Abraham, Isaak, David - is Jozef tegelijk ook een schurk. Hij is een mens zoals jij en ik, met zijn mooie maar ook zijn zwakke kanten. En dat vind ik heel mooi: dat die zwakke en nare trekjes hem niet ongeschikt maken om een rol te vervullen in de heilsgeschiedenis.’

Spronk en Houtman hebben de taken onderling verdeeld. Spronk behandelt het verhaal volgens de nieuwste wetenschappelijke inzichten, Houtman wil deelnemers het verhaal laten lezen op de rabbijnse manier. ‘Je hebt aan allebei wat. Het beheersen van het exegetische handwerk is essentieel: lezen, vertalen, weten wat de hulpmiddelen zijn, wat de wetenschappelijke stand van zaken is... Dat is wat Klaas Spronk zal doen. En ik wil laten zien hoe rabbijnen met die teksten omgingen - en omgaan. In de rabbijnse benadering is er nooit maar één uitleg. Er zijn er altijd meer. Je probeert zo’n verhaal helemaal uit te wringen: wat kan die tekst ons nog meer vertellen? Wat zit hier voor diepere waarheid in? Het studeren op zo’n tekst is onuitputtelijk.’ Daarbij maakt Houtman ook gebruik van de mondelinge traditie: ‘Het idee is dat God op de Sinaï veel meer geopenbaard heeft dan in de Tora terecht is gekomen. Dat is de mondelinge overlevering. Die mondelinge Tora mag nooit los staan van de schriftelijke tekst, want dan wordt het risico te groot dat mensen maar wat zouden verzinnen. Je moet de mondelinge traditie altijd kunnen relateren aan de geschreven tekst. In de bijbel staat het grote verhaal, maar in de mondelinge traditie worden de details ingevuld.’

‘Een veelkleurige mantel’ is een uitgebreide cursus van vier dagen, plus het nodige huiswerk, waarmee dan ook vier studiepunten kunnen worden verdiend. Houtman: ‘We zien heel goed hoe druk predikanten het hebben en hoe moeilijk het voor ze is om zichzelf de tijd te gunnen om diepgravend met een dergelijk verhaal bezig te zijn.

De cursus moet dus relevant zijn. Ons doel is dat deelnemers meer rijkdom in de teksten gaan zien en ervaren dat je altijd met zo’n tekst bezig kunt blijven, zonder dat het saai wordt.’ Kan iedere predikant aan de cursus meedoen? ‘In principe wel. Maar ze moeten goed Hebreeuws kennen en écht houden van taal.’

Kosten: € 820,- | Inschrijven voor 25 maart

26 PThUnie

Zonder vertrouwen kun je niet werken Vertrouwen is onmisbaar in je werk als predikant. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat negen van de tien predikanten en pastores het vertrouwen van de gemeente in hun functioneren het allerbelangrijkste vinden - essentiëler nog dan professionele competenties en een besef van roeping. Maar dat vertrouwen spreekt minder dan vroeger vanzelf, zegt Rein Brouwer, universitair docent praktische theologie aan de PThU Amsterdam: ‘In de hele samenleving zie je dat mensen minder vertrouwen hebben in autoriteiten. Gezag is niet meer vanzelfsprekend, maar kent een duidelijke persoonlijke component. Binnen de kerk geldt dit ook.’ Op 23 mei en 6 juni geeft hij een tweedaagse PAO-training getiteld ‘Vertrouwen, veiligheid en lef’.

Het ambtelijk gezag van de predikant is niet altijd meer voldoende om te functioneren, aldus Brouwer. Gemeenteleden zijn niet alleen kritischer en mondiger, ze maken zich ook met reden zorgen om de toekomst. Krimp en achteruitgang kunnen leiden tot spanningen. Predikanten voelen de hoge verwachtingen - en de teleurstelling als deze niet worden waargemaakt. Brouwer: ‘Dat legt een druk op predikanten. Hoe blijf je daarin staande?’ Dat is de vraag waar het in deze cursus om draait. Op de eerste dag wordt ingegaan op theoretische inzichten in de betekenis van vertrouwen voor pastoraal leiderschap. De tweede dag staan de eigen ervaringen van de deelnemers centraal, zowel wat betreft het winnen als het verliezen van het vertrouwen van de kerkenraad en de gemeente. ‘Van daaruit zoeken we welke concrete stappen ondernomen kunnen worden om het vertrouwen te versterken, in de kwets-baarheid die gegeven is met het predikantschap’, aldus Brouwer. Hij benadrukt dat de cursus geen quick fix biedt: ‘Het is niet zo dat je na die twee dagen voor de rest van je leven automatisch vertrouwen krijgt. De cursus biedt een aanzet om over dit belangrijke thema na te denken.’

Kosten € 410,- | Inschrijven voor 8 april

PThUnie 27

PAO-cluster: als je net even wat langer wilt leren

KPV training: om een geïnspireerde en vaardige pastor te zijn ‘Na jarenlang werk in de kerk wilde ik stilstaan bij mijn werk en vooral bij mijzelf. Hoe blijf ik een bevlogen dienaar van het Evangelie van

De Permanente Educatie kent een nieuwe

Jezus Christus? Wat inspireert mij? Wat kost mij moeite? Tijdens de

variant: het PAO-cluster. Dat is een blok van drie

KPV training gaf een zeer diverse groep collegae mij daartoe de

cursussen die inhoudelijk en qua tijd nauw op

ruimte, onder de professionele leiding van Trudy Struijs. Af en toe

elkaar aansluiten. ‘Ideaal voor predikanten die

schuurde het hevig, maar juist dat was heilzaam. Het maakte mij zo

graag eens een langere periode studieverlof op

enthousiast, dat ik inmiddels – wat jaren verder – zelf pastoraal

willen nemen’, zegt coördinator Theo Witkamp.

supervisor ben.’

(Klaas van Meijeren, predikant te Ede)

‘Dit lijkt een beetje op het studieverlof zoals we dat vroeger hadden’, legt Witkamp uit: ‘Een predikant kan

‘De KPV training die ik in 2011-2012 volgde was spannend en

zich met een PAO-cluster gedurende een week of vijf

intensief. Wanneer je langere tijd als predikant actief bent ontwikkel je

met hetzelfde thema bezig houden. Het thema wordt

een bepaalde manier van werken. Deze training wierp mij terug op

dan uitgediept vanuit de historische, de systematisch

mijn kern – zowel in het praktische werk, als op inhoudelijke bronnen.

theologische en de praktisch theologische kant. Zo

Ik heb er geleerd wat waardevol is in mijn functioneren als predikant

krijg je in de loop van een aantal weken een steeds

en waar ik juist vanaf moest. En dat is verrijkend.’

rijker palet aan gedachtenvorming.’ Het volgen van

(Margo Jonker, predikant te Zwolle)

zo’n cluster levert 6,5 studiepunt op: precies wat er staat voor het aangestuurde deel van de PE. Witkamp:

De intensieve training Klinische Pastorale Vorming (KPV) van de PThU

‘Het is ook mogelijk om losse onderdelen van het

leert predikanten op een kritische manier naar de eigen communicatie

cluster te volgen, maar predikanten die intekenen voor

te kijken. ‘Als je vijf jaar of langer aan het werk bent, ontstaan er

alle drie, krijgen voorrang.’ Er zijn tot nu twee clusters

patronen die je van jezelf niet ziet. Daar krijg je - van mij en van je

bedacht, namelijk Bidden en De Maaltijd van de Heer.

collega’s - feed back op’, zegt Trudy Struijs, die de training geeft. De

Om belangstellenden alle kans te geven de agenda

training duurt lang en is relatief duur. Wat krijg je daar als gemeente

leeg te maken, vinden de cursussen pas over twaalf

voor terug? Struijs: ‘Een predikant die zelfbewuster is en kritischer kijkt

maanden, in het voorjaar van 2017, plaats. Details

naar zijn of haar werk. Die het eigen geloofs- en levensverhaal

over de cursussen zijn op de website te vinden.

duidelijker verbindt met zijn of haar functioneren.’ Voor de training 2016-2017 zijn nog enkele plaatsen beschikbaar. Aanmelden kan tot 15 mei a.s.

’Met een PAO-cluster kun je je gedurende een week of vijf met het zelfde thema bezighouden’

28 PThUnie

greep uit het aanbod Na het theïsme In deze cursus bekijken we waarom het theïsme onder kritiek staat en welke alternatieven er in de huidige theologie worden voorgesteld: hoe wordt er over God gesproken in het postliberalisme, postmodernisme, de trinitaire renaissance en het panentheïsme? Postmoderne theologen zoals Kearney spreken, nadat ze de kritiek op het theïsme hebben geaccepteerd, opnieuw over God: ‘De vraag is niet of ik nog geloof, maar of wij weer kunnen geloven.’ Docent: prof.dr. H.S. Benjamins.

Groningen | Kosten € 410,- | ECTS: 2 | Inschrijven voor 25 maart

Het oudste verhaal van Adam en Eva In een recent ontdekte Adam-mythe blijkt Eva maar een bijrol te hebben. En ze wordt aangeduid als een goedaardige vrouw. Welke betekenis heeft het buitenbijbelse materiaal op ons lezen van zo’n bekende tekst? In de cursus zullen beide teksten zorgvuldig naast elkaar gelegd worden. Docent: dr. M.C.A. Korpel.

Groningen | Kosten € 410,- | ECTS: 2 | Inschrijven voor 1 april

Alles is familie Familie is het terrein van veel ethische hot issues: opvoeding, partnerrelaties, seksualiteit, solidariteit en de verhouding tussen privé en publiek. Hoe bepaal je als predikant je theologische visie op wat hier speelt? In deze cursus beginnen we op het meest fundamentele niveau: wat betekent het dat mensen familiewezens zijn, geboren worden in een voorgegeven web van relaties? En botst die betekenis niet met de dominante idealen van keuze en maakbaarheid? Docenten: dr. E.P. Schaafsma, dr. A.C. Mulder.

Amsterdam | Kosten € 410,- | ECTS: 2 | Inschrijven voor 8 april

De pastor als ethicus Als pastor maak je ethische keuzes. Hoe ga je om met macht, met schaarse tijd, met te hoog gestelde of met tegengestelde verwachtingen, met pijnlijke of gevoelige informatie, met pluraliteit in de gemeente, met persoonlijke vriendschappen? Ook in het pastoraat spelen ethische kwesties, zoals echtscheiding, het levenseinde en burgerlijke ongehoorzaamheid. In deze tweedaagse cursus richten we ons op beide niveaus van morele reflectie. Docent: prof.dr. T.A. Boer.

Amsterdam | Kosten € 410,- | ECTS: 2 | Inschrijven voor 15 april

Meer dan hout en steen Samenvoeging van wijkgemeentes, sluiting van kerkgebouwen, vermindering van predikantsplaatsen en sombere voorspellingen over de kerkelijke betrokkenheid. Wat vraagt het van een predikant om te midden van deze ontwikkelingen met fiducie en deskundigheid staande te blijven? In deze tweedaagse cursus ligt de nadruk op het begeleiden van het proces van kerksluiting en samenvoeging van kerken door predikanten, waarbij de verschillende (en soms tegenstrijdige) rollen aan bod komen. Docenten: drs. J. van Ark en drs. P. Valstar.

START

12 MEI

START

19 MEI

START

26 MEI

START

30 MEI

START

8 JUNI

Doorn | Kosten € 560,- | ECTS: 2 | Inschrijven voor 22 april

Voor het complete cursusaanbod, aanmelden en meer informatie, kijk op www.pthu.nl/pao PThUnie 29

Schrijf je nu in: 27 t/m 29 juni 2016

PThU Summerschool Aangeraakt door Verlangen – Over de Psalmen Drie dagen lezingen, workshops, gesprekken en inleidingen over de betekenis, de schoonheid en de spiritualiteit van de Psalmen.

U hoeft geen kenner te zijn. Elke theoloog kan zich in dit gesprek mengen.

Meer informatie kunt u vinden op pthu.nl/ agenda/summerschool2016.

Deze Summerschool wordt georganiseerd in het kader van de PAO en Permanente Educatie van de PKN Summerschool.indd 1

15-02-16 13:29

Onderzoek je geloof!

Kom Theologie studeren aan de PThU Master Open dagen 2016 Groningen: 11 maart Amsterdam: 19 maart

Protestantse Theologische Universiteit Amsterdam Groningen Open_dgn_liggend_A3.master.2016.indd 1

30 PThUnie

Voor meer informatie: www.pthu.nl 28-1-2016 14:16:09

Voor aanmelden en meer informatie op www.pthu.nl/agenda Youth Ministry De vijfde Europese Conferentie van de International Association for the Study of Youth Ministry (IASYM) vindt plaats aan de PThU. Het thema van de vierdaagse conferentie is ‘Youth ministry and everyday life’. Plaats: Amsterdam.

10/5/2016

Noordmans Studiedag Jaarlijkse studiedag naar aanleiding van het denken en theologisch werk van de hervormde theoloog Oepke Noordmans (1871-1956). Plaats: Amsterdam.

Hendrik Kraemer lezing De Hendrik Kraemer lezing is genoemd naar missioloog, taal- en godsdienstwetenschapper, Hendrik Kraemer (18881965). De jaarlijkse lezing, die inmiddels voor de vierde keer wordt gehouden, heeft tot doel engagement en dialoog op het terrein van de missiologie te stimuleren. Plaats: Amsterdam.

27/6/2016

30/3/2016

18/5/2016

‘Aangeraakt door Verlangen’ Driedaagse summerschool voor predikanten met als thema ‘Aangeraakt door Verlangen – Over de Psalmen’. De summerschool bestaat uit lezingen, workshops, gesprekken en inleidingen over de betekenis, de schoonheid en de spiritualiteit van de Psalmen.

PThUnie 31

Op de tentoonstelling Female Power (2013) werd ik geraakt door de schoonheid van dit kunstwerk van de Indiase kunstenares Shakuntala Kulkarni, gemaakt van buigzaam, krachtig riet.

De foto’s van vrouwen gehuld in deze en soortgelijke gewaden in de openbare ruimte onderstrepen de kracht van deze waarigheidsbekleedsters. De titel van de installatie – ‘Of bodies, armour and cages’ - stelt mijn interpretatie echter ter discussie. Niks lichamen bekleedt met een mantel van waardigheid, maar een harnas dat dwingt tot schrijden en dansen onmogelijk maakt, een kooi die vrouwenkracht ontmantelt. En toch zie ik steeds opnieuw schoonheid en kracht als ik dit werk bekijk. Of droom ik dat te zien?

Anne-Claire Mulder