Fotografia, grafika, piktorializm, fotografika, fotomontaż, luksografia, rayografia, czy fotogram — to określenia opisujące działania fotograficzne. Wszyscy, zapewne z łatwością, odpowiedzą na pytanie, czym jest fotografia. Tak, to sposób utrwalenia momentu z rzeczywistości, czyli zrobienie zdjęcia. Niegdyś służyło temu m.in. malarstwo, którego zasadniczą cechą było oddanie rzeczywistości, bez upiększeń i innych ingerencji twórczych. Fotografia to technika, która poniekąd zastąpiła malarstwo realistyczne czy naturalistyczne, a o której istnieniu można mówić od czasu połączenia ze sobą kilku wynalazków. Przede wszystkim sposobu naświetlenia, utrwalenia obrazu na materiale światłoczułym oraz sposobu przekazania na ten materiał obrazu rzeczywistości za pomocą aparatu fotograficznego. Techniki fotograficzne już w XIX w. oprócz służenia utrwalaniu kadrów, były również narzędziami do eksperymentów wizualnych. Tak powstała np. rayografia (twórcą był Man Ray), czyli metoda uzyskiwania obrazu za pomocą naświetlania materiału światłoczułego bez użycia aparatu fotograficznego, a jedynie za pomocą oświetlania reagującego na światło tła poprzez mniej lub bardziej transparentne „przeszkody”. W ten sposób powstawały fotogramy. Niemniej fotografia przez lata postrzegana była jako metoda odtwórcza, reporterska. Jednak ambicje niektórych fotografów wybiegały poza rzemieślnicze ramy i tak w latach 70. XIX w. narodził się piktorializm. Ruch ten wywodzi się z Wielkiej Brytanii, gdzie w 1869 roku Henry Peach Robinson opublikował książkę Pictorial Effect in Photography. Autor twierdził, że prawdziwy artysta powinien własnoręcznie kreować swoje dzieło. Wówczas postawiono na fizyczną ingerencję w materiał źródłowy, czyli kreację sytuacji. Rozwój fotografii szedł od tej pory dwutorowo. Podstawowy nurt to ten dokumentacyjny, drugi to artystyczny, który przeobraził się w fotografikę, czyli połączenie fotografii i grafiki, choć to pojęcie jest raczej polskim mianem określającym fotografię artystyczną. Obecnie, po wynalezieniu metod cyfrowych, mamy ogromny wachlarz możliwości artystycznej ingerencji w zdjęcie czy fotografię na każdym etapie ich tworzenia, poczynając od drobnej korekcji ekspozycji do skomplikowanych przetworzeń barwnych i graficznych. Efekt końcowy zależy od wrażliwości i potencjału twórczego autora. Oczywiście nadal są zwolennicy „czystej” fotografii, która ma być dowodem zaistniałej faktycznie sytuacji i która pokaże prawdziwy kunszt fotografa, ale fotografika daje o wiele większe możliwości kreacyjne. Fotografia teatralna to szczególny rodzaj fotografii dokumentalnej. W latach 50. ubiegłego wieku nakreślono formułę wykonywania zdjęć teatralnych. Miały one być jak najbardziej neutralne, ukazujące spektakl w ramach sceny, z widoczną scenografią, a postacie miały być fotografowane w całości, aby było widać kostiumy. Zenobiusz Strzelecki określił to w ten sposób: „Widz oglądający fotografie winien widzieć przedstawienie tak, jak je widzi widz na widowni”. Z czasem okazało się, że taka służebna fotografia, choć może daje pogląd na spektakl, nie jest dziełem samym w sobie. Fotosista robi zdjęcia z planu filmowego, prób teatralnych czy spektaklu w celach dokumentacyjnych, natomiast kreacja fotograficzna na potrzeby reklamowe to już domena fotografika. Inspirującą w tej dziedzinie okazała się twórcza otwartość Edwarda Hartwiga, który uznawał słuszność fotografii subiektywnej w teatrze.
4
POST SCRIPTUM
Artysta Roku 2020
Mamy zaszczyt i przyjemność przypomnieć naszym Czytelnikom sylwetkę znakomitego polskiego fotografa teatralnego i abstrakcyjnego, zwycięzcę organizowanego przez naszą redakcję plebiscytu na Artystę Roku 2020. Plebiscyt zmobilizował ponad 120 tys. artystów i odbiorców sztuki nie tylko z Polski, ale też: UK, USA, Indii, Australii, Rosji, Japonii i Włoch. Z dwudziestki finalistów wyłonionych przez grono ekspertów i redaktorów Post Scriptum na najwyższym stopniu podium stanął Krzysztof Bieliński. Jeszcze raz serdecznie gratulujemy wszystkim nominowanym i laureatowi i czujemy się zaszczyceni, że zdołalismy zgromadzić na naszych łamach tylu wspaniałych gości.
