7.11 / 19.30
SALA KONCERTOWA
VÁCLAV LUKS DYRYGENT
TEREZA ZIMKOVÁ SOPRAN
PAVLA RADOSTOVÁ SOPRAN
GABRIEL DÌAZ CUESTA KONTRATENOR
ONDŘEJ HOLUB TENOR
TOMÁŠ ŠELC BAS
TADEÁŠ HOZA BAS
COLLEGIUM VOCALE 1704
TEREZA ZIMKOVÁ, PAVLA RADOSTOVÁ, HELENA HOZOVÁ, KAMILA ZBOŘILOVÁ, ALENA HELLEROVÁ SOPRANY
GABRIEL DÌAZ CUESTA, DANIELA ČERMÁKOVÁ, KAMILA MAZALOVÁ, MARTA FADLJEVIČOVÁ, JAN MIKUŠEK ALTY
ONDŘEJ HOLUB, FILIP DÁMEC, TOMÁŠ KOČAN, MAREK ŽIHLA TENORY
TOMÁŠ ŠELC, TADEÁŠ HOZA, MARTIN VACULA, JOSEF KOVAČIČ BASY
COLLEGIUM 1704
HELENA ZEMANOVÁ –KONCERTMISTRZYNI, IVAN ILIEV, JAN HÁDEK, MARKÉTA KNITTLOVÁ, EMILIE CHIGIONI SKRZYPCE I
JANA ANÝŽOVÁ, PETRA ŠČEVKOVÁ, VOJTĚCH JAKL, TEREZA ŠMÍDOVÁ, SIMONA TYDLITÁTOVÁ SKRZYPCE II
POLINA BABINKOVA, ESTHER VAN
DER EIJK, MARTIN STUPKA, JAKUB VERNER ALTÓWKI
HANA FLEKOVÁ, LIBOR MAŠEK WIOLONCZELE
MATYÁŠ BERDYCH KONTRABAS
FILIP HRUBÝ ORGANY
JAN KREJČA TEORBA
KATHARINA ANDRES, ELEONORA TRIVELLA, PETRA DÁMEC AMBROSI OBOJE
GYÖRGYI FARKAS FAGOT
HANS-MARTIN RUX, ASTRID BRACHTENDORF, ALINE THÉRY TRĄBKI
JIŘÍ TARANTÍK, PETR ŠÁLEK ROGI
ÁDÁM MAROS KOTŁY
Z Dziecięcia Król
Wzmianka o obrzezaniu Jezusa w Ewangelii Świętego Łukasza jest zaskakująco krótka: „Gdy nadszedł dzień ósmy i należało obrzezać Dziecię, nadano Mu imię Jezus, którym Je nazwał anioł, zanim się poczęło w łonie”. To jedyne w Nowym Testamencie świadectwo, że przyszły Zbawiciel przeszedł rytuał brit mila , znak przymierza między Jahwe a ludem Izraela. Szerszą i pod wieloma względami fascynującą wzmiankę o tym wydarzeniu można odnaleźć w apokryficznej Ewangelii Dzieciństwa Arabskiej, gdzie czytamy o starej hebrajskiej kobiecie, która zabalsamowała obcięty napletek noworodka w skrzynce z alabastru wypełnionej drogocennym olejkiem nardowym, po czym rzekła swojemu synowi, że nie wolno mu jej sprzedać za żadną cenę, choćby ktoś oferował trzysta denarów. Co syn aptekarz uczynił z napletkiem, historia milczy – skrzynkę z pozostałą zawartością jednak spieniężył, bo ponoć tym właśnie olejkiem Maria z Betanii namaściła Jezusa w podzięce za wskrzeszenie jej brata Łazarza.
Przed soborem watykańskim II, zakończonym w 1965 roku, święto Obrzezania Pańskiego obchodzono 1 stycznia niemal we wszystkich Kościołach chrześcijańskich. Dziś jest celebrowane pod dawną nazwą głównie przez wyznawców prawosławia, w klasycznym rycie rzymskim i niektórych Kościołach protestanckich. Anglikanie przemianowali je na uroczystość Imienia Jezus, większość katolików świętuje w tym dniu uroczystość Bożej Rodzicielki Marii. Dla Watykanu kult świętego napletka stał się sprawą nieco wstydliwą – nie
tylko za sprawą „cudownego” rozmnożenia relikwii pierwszego stopnia, które przechowywano od wieków średnich w prawie dwudziestu świątyniach i klasztorach, lecz także przez nacechowane mistycznym erotyzmem świadectwa średniowiecznych dziewic zaślubionych Chrystusowi, wśród nich austriackiej zakonnicy Agnes Blannbekin, która „opłakując w bezmiernym żalu cierpienia Pana, myślała o jego napletku i o tym, gdzie znalazł się po Jego zmartwychwstaniu”.
Kilkanaście lat temu zespół ciekawych świata i kontekstów lekarzy opublikował wyniki interdyscyplinarnych badań nad obecnością świętego napletka w kulcie, ikonografii i teologii. Badacze doszli do wniosku, że Obrzezanie Pańskie – w porównaniu do obfitości wizerunków w malarstwie i rzeźbie – doczekało się zaskakująco niewielkiej liczby przedstawień muzycznych. Pominąwszy kilka Bachowskich kantat, między innymi Singet dem Herrn ein neues Lied BWV 190, skupili się przede wszystkim na Missa Circumcisionis Domini Nostri Jesu Christi Jana Dismasa Zelenki.
Utwór powstał w 1728 roku z myślą o obchodach święta w pierwszy dzień nowego roku w Dreźnie, dokąd Zelenka trafił osiemnaście lat wcześniej jako kontrabasista Hofkapelle. W czasie pracy nad partyturą kompozytor przejął faktyczne kierownictwo nad drezdeńskim zespołem podczas choroby ówczesnego kapelmistrza Johanna Davida Heinichena. Kopia mszy zachowała się w zbiorach Carla Philippa Emanuela Bacha, który w 1775 roku podkreślił dobitnie, że Zelenka był nie tylko bliskim znajomym ojca, lecz także jednym z najwyżej cenionych przez niego muzyków
epoki. Święto Obrzezania przypadało w oktawę Narodzenia Pańskiego, co tłumaczy liczne nawiązania do muzyki „bożonarodzeniowej”, między innymi w pastoralnym Agnus Dei na tenor solo, trzy oboje i basso continuo. Wplecenie tych elementów w tekst mszy i cała konstrukcja utworu, jednego z najbardziej złożonych w ramach gatunku i rozpisanego na niezwykle rozbudowany skład, świadczy o wielkiej wrażliwości teologicznej kompozytora, który umiejętnie połączył wątek narodzin i obrzezania Pana z odkupieniem ludzkości przez Baranka, który gładzi grzechy świata. Kiedy Zelenka komponował swoją Missa Circumcisionis , dobiegał już pięćdziesiątki. George Frideric Handel ukończył prace nad Dixit Dominus w kwietniu 1707 roku w wieku zaledwie 22 lat. Jesienią poprzedniego roku wyruszył do Włoch: za namową któregoś z Medyceuszy, albo Ferdynanda, dziedzica Wielkiego Księstwa Toskanii, albo jego młodszego brata Jana Gastona, którego Handel poznał w Hamburgu. Po krótkim pobycie we Florencji młody twórca udał się Rzymu, gdzie zawarł znajomość z wieloma luminarzami tamtejszego życia muzycznego, zyskał też możnych protektorów w osobach rzymskich kardynałów.
Wstępne szkice do Dixit Dominus powstały jeszcze w stolicy Toskanii, zapewne z myślą o innej uroczystości
kościelnej. Pierwsze wykonanie odbyło się ostatecznie w bazylice Santa Maria di Montesanto 16 lipca w ramach nieszporów na święto Najświętszej Marii Panny z Góry Karmel celebrowanych przez kardynała Carla Colonnę. Monumentalna kompozycja, przeznaczona na pięcioro solistów, pięciogłosowy chór mieszany, podzielone na pięć głosów smyczki oraz basso continuo, okazała się prawdziwym popisem muzycznego teatru – w mieście, gdzie od 1701 roku obowiązywał całkowity zakaz wystawiania oper wprowadzony przez papieża Klemensa XI. Olbrzymie skoki interwałowe, skrajne kontrasty dynamiczne, zapierające dech w piersi przykłady malarstwa dźwiękowego w połączeniu z mistrzostwem kontrapunktu, harmonii oraz inwencji melodycznej nadają dziełu niezwykłą dramaturgię, w pełni zgodną z chrześcijańską interpretacją starotestamentowego psalmu, traktowanego jako objawienie królewskiej godności Jezusa i zapowiedź ostatecznego zwycięstwa nad złem.
Od Dziecięcia, które anioł nazwał Jezusem, po teologiczną wykładnię Męki jako drogi do chwały i władzy nad światem. Trudno o bardziej wyrafinowaną oprawę rozmyślań nad życiem Zbawiciela niż te dwa arcydzieła Zelenki i Handla.
JAN DISMAS ZELENKA (1679–1745)
Missa Circumcisionis ZWV 11
� Kyrie
Kyrie eleison – Christe eleison
� Gloria
Gloria in excelsis Deo
Qui tollis peccata mundi
Qui sedes ad dexteram Patris
Quoniam tu solus Sanctus
Cum Sancto Spiritu
� Credo
Credo in unum Deum
Et incarnatus est – Crucifixus
Et resurrexit
� Sanctus – Benedictus
Sanctus – Pleni sunt caeli – Osanna I
Benedictus
Osanna II
� Agnus Dei
Agnus Dei I
Agnus Dei II
Agnus Dei III
Dona nobis pacem
GEORGE FRIDERIC HANDEL (1685–1759)
Dixit Dominus HWV 232
Dixit Dominus
Virgam virtutis
Tecum principium in die virtutis
Juravit Dominus
Tu es sacerdos in aeternum
Dominus a dextris tuis
De torrente in via bibet
Gloria Patri
Koncert Collegium 1704 realizowany jest przy wsparciu Ministerstwa Kultury Republiki Czeskiej.
Czas trwania (łącznie z przerwą): ok. 100 min
Prosimy oniefotografowanie i wyłączenie telefonów komórkowych.
Prosimy o powstrzymanie się od oklasków między częściami utworów.