90 lat –brzmienie pokoleń
Szanowni Państwo,
z wielką radością witamy na pierwszych koncertach sezonu 2025/2026, w którym świętujemy 90 lat istnienia naszej orkiestry. Rozpoczynamy dwoma wydarzeniami, których programy doskonale uosabiają tegoroczne hasło przewodnie „Brzmienie pokoleń”.
Tej jesieni nie tylko nasza orkiestra celebruje okrągły jubileusz – również Katowice obchodzą 160-lecie nadania praw miejskich. Trudno więc o lepsze preludium do nowego sezonu niż specjalny urodzinowy koncert z programem nawiązującym do przemian, które zachodziły we wspólnej historii nospr i miasta. Wieczór otworzy Mała uwertura Wojciecha Kilara, twórcy, który jak mało kto związany był z życiem Katowic. Tego wieczoru wspomnimy liczne okazje, kiedy mogliśmy współpracować z kompozytorem, a także spotkamy dyrektora orkiestry z czasów powstawania nowej siedziby Alexandra Liebreicha. To ogromna radość, że przyjaciele z dawnych lat lubią wracać do Katowic oraz do publiczności i orkiestry, z którą doświadczali tak wielu wspaniałych momentów.
Pierwszy koncert abonamentowy sezonu ukazuje nospr jako orkiestrę, która nadaje ton współczesnej muzyce i jednocześnie strzeże najlepszych tradycji naszego wspólnego dziedzictwa kulturowego. Tego wieczoru czekają nas dwa szczególne wydarzenia: europejska premiera współzamówionej przez nospr kompozycji The Rock You Stand On Johna Adamsa oraz wykonanie V Symfonii cis-moll Gustava Mahlera. Postacią, która spaja oba utwory, jest Marin Alsop, dyrektor artystyczna orkiestry. To właśnie jej John Adams dedykował swoją kompozycję, a dla nas każda kolejna interpretacja symfonii Mahlera lub innych gigantów muzyki z jej udziałem pozostaje niezapomnianym przeżyciem.
Najbliższe miesiące przyniosą wiele zachwytów, momentów nostalgii oraz fascynujących odkryć. Spotkamy ponownie dawnych przyjaciół oraz poznamy nowych, wspaniałych artystów i artystki z całego świata. Cieszymy się niezmiernie, że są dziś Państwo z nami, by wspólnie rozpocząć kolejny rozdział tej muzycznej opowieści!
Adam Balas
Dyrektor Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia
10.10 / 19.30
sala koncertowa
Inauguracja sezonu 2025/2026
DYRYGENTKA
Marin Alsop
Narodowa
Orkiestra Symfoniczna
Polskiego Radia
Charles Ives (1874-1954)
The Unanswered Question
John Adams (ur. 1947)
The Rock You Stand On (europejska premiera –współzamówienie NOSPR)
Gustav Mahler (1860–1911)
V Symfonia cis-moll
I. Trauermarsch
II. Stürmisch bewegt, mit größter Vehemenz
III. Scherzo: Kräftig, nicht zu schnell
IV. Adagietto
V. Rondo-Finale
Czas trwania (łącznie z przerwą): ok. 120 min
The Rock You Stand On
john adams – nota kompozytora
Utwór The Rock You Stand On został skomponowany w prezencie dla Marin Alsop – bliskiej przyjaciółki i muzyczki o głębokiej intuicji, która od lat jest miłośniczką mojej twórczości. Należy do wąskiego grona dyrygentek, którym mogę w pełni zaufać, jeśli chodzi interpretację moich kompozycji. Wie, czego chcę. Rozumie to – „łapie” to instynktownie. Jej osobowość łączy wewnętrzną siłę, spokój i szczodrość – wartości, które pomogły jej przetrwać wymagającą, nierzadko trudną karierę. Właśnie ta pełna wyzwań odyseja doprowadziła ją do miejsca, w którym dziś się znajduje: do pozycji niekwestionowanego wzoru dla nowego pokolenia dyrygentek.
Kompozycja to dziesięciominutowy esej muzyczny, który opiera się na silnym, pulsującym rytmie. Rozpoczyna go seria pojedynczych uderzeń, które stopniowo przekształcają się w kołyszące synkopy przechodzące z jednej grupy instrumentów do drugiej. Momentami można odnieść wrażenie, że mamy do czynienia z orkiestrowym big-bandem, gdy cała orkiestra wykonuje nieregularne, sprężyste figury rytmiczne napędzane ukrytym jazzowym pulsem.
Tytuł The Rock You Stand On nie odnosi się do niczego konkretnego. Ma raczej wymiar symboliczny – może przywoływać cechy, które uosabia Marin Alsop: lojalność, determinację, oddanie. To właśnie one czynią ją w moich oczach osobą szczególną.
Pytania bez odpowiedzi
piotr matwiejczuk
W trzech utworach z programu dzisiejszego koncertu zawartych jest wiele pytań, na które ich twórcy szukają odpowiedzi, choć niekoniecznie je znajdują. Można zaryzykować twierdzenie, że celem kompozytorów w ogóle nie jest znalezienie odpowiedzi, lecz właśnie ich poszukiwanie. Wprost przyznaje to Charles Ives w jednym z najbardziej znanych swoich utworów The Unanswered Question (1908) oraz w odautorskim komentarzu do niego.
Instrumenty smyczkowe, grające pianissimo, uosabiają „ciszę druidów, którzy niczego nie wiedzą, nie widzą i nie słyszą”. Smyczki mają też reprezentować kosmiczną muzykę sfer – dźwięki, które wydają krążące wokół Słońca planety. Obok nich, w świecie ziemskim co jakiś czas słyszymy samotną trąbkę, która wciąż zadaje „odwieczne pytanie” o sens egzystencji człowieka. „W pogoń za niedostrzegalną odpowiedzią rzucają się cztery flety i inne istoty ludzkie”. Początkowo odpowiadają dość obojętnie, ale stają się coraz bardziej zaangażowane i zniecierpliwione. Zaczynają się gubić. W końcu bezradne milkną. Kiedy trąbka po raz ostatni intonuje „kosmiczne pytanie”, słychać już tylko muzykę sfer: „Smyczki ciągną bez końca ku nienaruszalnej samotności”.
Kiedy Charles Ives, jeden z najoryginalniejszych kompozytorów xx wieku, umierał w 1954 roku, John Adams miał osiem lat. I to on wiele lat później zajął miejsce swego
wielkiego poprzednika. Jego swoisty styl muzyczny czerpie z najrozmaitszych źródeł, choć efekt jest czymś zdecydowanie więcej niż tylko prostą sumą elementów składowych. Niektóre z nich John Adams, nazywany czasem postminimalistą, wymienia zresztą w zamieszczonym wcześniej opisie swojej najnowszej kompozycji: wyrazisty puls, brzmienie big-bandu, jazzowe figury rytmiczne. To tytułowa metaforyczna skała, na której zbudowany jest utwór, a zarazem dźwiękowa charakterystyka Marin Alsop – dyrygentki, której można w pełni zaufać. Zdawać by się mogło, że jesteśmy całkiem blisko odnalezienia odpowiedzi na pytanie z tytułu utworu Ivesa. A jak jest w tym kontekście z symfoniką Gustava Mahlera?
Według jego własnych słów komponowanie symfonii jest „budowaniem świata wszelkimi środkami dostępnych technik”. Jednak każde z dzieł symfonicznych Mahlera zawiera tyle znaczeń, treści, nawiązań, że odpowiedzi na zadawane w nich pytania nieustannie się nam wymykają, co więcej – prowokują niemal w nieskończoność do formułowania pytań kolejnych.
V Symfonia cis-moll (1901–1902) wyznacza początek środkowego okresu twórczości austriackiego kompozytora – trzy powstałe wówczas symfonie są czysto instrumentalne. Badacz twórczości Mahlera Constantin Floros zauważa jednak, że choć obywają się bez słów i symfonicznych opracowań wcześniej istniejących pieśni oraz bez programów, to jednak wciąż niosą ze sobą wiele pozamuzycznych znaczeń.
Piąta podzielona została na pięć części, z czego pierwsza i druga oraz czwarta i piąta tworzą osobne bloki (każdy z nich zintegrowany tematycznie), zaś w centrum pozostaje samodzielne Scherzo. Wymowny jest plan tonalny utworu: cis-moll, a-moll, D-dur, F-dur, D-dur. Oto przejście od mroku do jasności, czyli beethovenowski topos per aspera ad astra, obecny w V i IX Symfonii wiedeńskiego klasyka. Całość zaczyna się jakże charakterystycznym dla Mahlera marszem żałobnym, po którym następuje infernalno-niebiańskie allegro sonatowe. Kolejnej części Floros nadaje charakter programowy i przykłada do niej incipit średniowiecznej antyfony: Media vita in morte sumus
(W środku życia spotykamy śmierć). Tekst ten rzeczywiście dobrze oddaje dramat Scherza – zawieszenie między tym, co ludyczne i taneczne (walc jako danse macabre), a tym, co poważne i polifoniczne (złowrogo brzmiące fugata i kołatki – instrumenty symbolizujące śmierć). Adagietto, dzięki filmowi Śmierć w Wenecji Lucchina Viscontiego, stało się popularniejsze od całej symfonii. Jest niczym innym, jak wyznaniem miłosnym napisanym dla Almy Schindler, kompozytorki i gwiazdy wiedeńskich kręgów towarzyskich. „Zamiast listu wysłał jej ten rękopis bez bliższych wyjaśnień. Ona zrozumiała i odpisała, że może przyjść! Oboje mi to opowiedzieli” – notował dyrygent Willem Mengelberg. Wspólnie z finałowym Rondem tworzy Adagietto ostatni blok dzieła, które wypełnia muzyka całkowicie afirmatywna, wyrażająca „niczym niezmąconą, rządzącą światem radość” (Theodor W. Adorno). Nic dziwnego – finał powstawał po oświadczeniu się Almie i przyjęciu przez nią oświadczyn.
Czasy, w których przyszło nam żyć, prowokują do zadawania coraz większej liczby pytań. I to takich, których jeszcze niedawno nie mielibyśmy śmiałości sformułować choćby tylko w myślach. Dziś oswajamy się z nimi, a tym samym – z tym, co może wydarzyć się w bliższej lub dalszej przyszłości. Smutnym paradoksem pozostaje fakt, że odpowiedzi szukać możemy w nieskończonej wręcz liczbie źródeł, ale żadne nie jest w stanie ani zaspokoić naszej ciekawości, ani ukoić lęku. Również sztuka nie daje konkretnych odpowiedzi, bo też nie to jest jej zadaniem. W serii wykładów z 1973 roku zatytułowanych The Unanswered Question Leonard Bernstein przekonywał: „Dzieło sztuki nie odpowiada na pytania, tylko je prowokuje. Jego istota bierze się z napięcia pomiędzy sprzecznymi odpowiedziami”. A jednak w jakiś niezwykły sposób sztuka, w tym muzyka, daje oparcie i poczucie bezpieczeństwa, staje się metaforyczną skałą z tytułu utworu Johna Adamsa. Warto o tym pamiętać na początku nowego sezonu artystycznego nospr.
Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia
Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia w Katowicach to jedna z najważniejszych polskich orkiestr symfonicznych, a także wszechstronnie działająca instytucja kultury. Historia zespołu sięga lat 30. ubiegłego wieku i nierozerwalnie łączy się z osobą Grzegorza Fitelberga, któremu powierzono zadanie stworzenia pierwszej w Polsce samodzielnej radiowej orkiestry symfonicznej. Zespół zadebiutował na antenie 2 października 1935 roku i od tamtej chwili jest stale obecny na falach Polskiego Radia. Po ii wojnie światowej orkiestra została reaktywowana w Katowicach, a jej odbudowę powierzono w 1945 roku Witoldowi Rowickiemu.
W kolejnych dekadach zespół sukcesywnie wzmacniał międzynarodową renomę, występując w najważniejszych salach koncertowych świata i współpracując z największymi artystami naszych czasów, w tym z takimi sławami, jak Leonard Bernstein, Martha Argerich, Plácido Domingo czy Artur Rubinstein.
Prawykonania swoich utworów powierzali orkiestrze m.in. Witold Lutosławski, Wojciech Kilar, Henryk Mikołaj Górecki i Krzysztof Penderecki, a płyty nospr wydawane były przez renomowane wytwórnie, m.in. słynne wydawnictwo naxos.
Na przestrzeni lat orkiestrą kierowali znakomici dyrygenci, m.in. Jan Krenz, Kazimierz Kord, Tadeusz Strugała, Jerzy Maksymiuk, Antoni Wit, Gabriel Chmura, Jacek Kaspszyk, Alexander Liebreich i Lawrence Foster. Bogate tradycje muzyczne zespołu są obecnie kultywowane pod kierownictwem dyrektor artystycznej Marin Alsop. Funkcję dyrektora nospr od 1 września 2025 roku sprawuje Adam Balas.
Marin Alsop
Jedna z najlepszych dyrygentek na świecie. Pierwsza kobieta, która stanęła na czele najważniejszych orkiestr w Stanach Zjednoczonych, Ameryce Południowej czy Europie. Ceniona za innowacyjne podejście do pracy z zespołem, zaangażowanie w edukację i propagowanie muzyki w szerokich kontekstach kulturowych na arenie międzynarodowej. We wrześniu 2023 roku objęła stanowisko dyrektor artystycznej i pierwszej dyrygentki nospr. Od 2019 roku pełni także funkcję pierwszej dyrygentki Wiedeńskiej Radiowej Orkiestry Symfonicznej, dyrygentki honorowej Orquestra Sinfônica do Estado de São Paulo oraz pierwszej dyrygentki gościnnej londyńskiej Philharmonia Orchestra i Philadelphia Orchestra. Jej obszerna dyskografia obejmuje nagrania dla wytwórni takich jak Decca, Harmonia Mundi i Sony Classical. Nagrodzona stypendium MacArthura oraz nagrodą Crystal Award przyznaną przez Światowe Forum Ekonomiczne. Jest pierwszą dyrygentką w historii, która poprowadziła koncerty podczas festiwalu BBC Last Night of the Proms. W 2002 roku założyła stypendium Taki Alsop Conducting Fellowship, które promuje młode dyrygentki. Jest bohaterką filmu dokumentalnego The Conductor, pokazanego premierowo w 2021 roku podczas Tribeca Film Festival w Nowym Jorku.
Skład Narodowej Orkiestry
Symfonicznej Polskiego Radia w sezonie 2025/2026
I SKRZYPCE
Piotr Tarcholik – koncertmistrz
Rafał Zambrzycki – koncertmistrz
Sulamita Ślubowska – koncertmistrzyni
Patryk Laburda
Roland Orlik
Grzegorz Witek
Aleksander Daszkiewicz
Dorota Cieślińska
Lucyna Fiedukiewicz
Katarzyna Jawor
Krzysztof Katana
Krystyna Kowalska
Katarzyna Laburda
Jan Mazur
Beata Ogryzek
Dorota Paliwoda
Jacek Siemek
Karolina Szefer-Trocha
Maryia Traihel
Bartosz Kowalczyk
Aleksandra Steczkowska
II SKRZYPCE
Kinga Tomaszewska
Nikola Frankiewicz
Maria Strzelczyk
Karolina Górny-Dziewior
Anita Bartłomiejczyk
Grzegorz Bartoszek
Wojciech Bocionek
Małgorzata Bugdoł
Beniamin Czech
Adam Gajdosz
Joanna Jasiak
Marcin Josz
Michał Kowalczyk
Małgorzata Krzeszowiec
Maciej Marcinowicz
Piotr Marcinowicz
Teresa Mercik-Szopa
Magdalena Ziętek
Skład orkiestry koncertu inauguracyjnego 10.10.2025
ALTÓWKI
Dariusz Korcz
Dawid Jadamus
Beata Raszewska
Adam Brakowski
Agnieszka Hałuzo
Irena Jarosz-Marcinkiewicz
Sandra Kałuża
Wincenty Krawczyk
Mieczysław Krzyżowski
Eugeniusz Mikołajczyk
Joanna Tesarczyk
Andrzej Żydek
Anna Doleżych
WIOLONCZELE
Łukasz Frant – koncertmistrz
Adam Krzeszowiec – koncertmistrz
Natalia Kurzac-Kotula
Karolina Nowak-Waloszczyk
Magdalena Czech
Michał Hałoń
Roman Hałoń
Norbert Pióro
Marek Szopa
Alicja Szydłowska
Anna Tumidajska
Bogusław Zaremba
Julianna Vinci
KONTRABASY
Jan Kotula
Krzysztof Firlus
Aleksander Mazanek
Klaudia Baca
Łukasz Bebłot
Jacek Burzyk
Michał Paliwoda
Samuel Piękoś
Marek Romanowski
Krzysztof Wąsik
FLETY
Joanna Dziewior
Jan Chłap
Łukasz Zimnik
FLETY PICCOLO
Małgorzata Otremba
Ryszard Sojka
OBOJE
Karolina Stalmachowska
Maksymilian Lipień
Urszula Lipień
Alicja Matuszczyk
ROŻEK ANGIELSKI
Piotr Pyc
KLARNETY
Aleksander Tesarczyk
Arkadiusz Adamski
Zbigniew Kaleta
Bartosz Pacan
Maciej Niewiara
Tomasz Żymła
FAGOTY
Krzysztof Fiedukiewicz
Marek Barański
Damian Lipień
Cezary Rembisz
Grzegorz Popławski
WALTORNIE
Krzysztof Tomczyk
Paweł Cal
Tadeusz Tomaszewski
Mariusz Ziętek
Agnieszka Ciszewska
Szymon Krupa
Adrian Ticman
Damian Walentek
TRĄBKI
Stanisław Dziewior
Benedykt Matusik
Piotr Nowak
Wojciech Kaszuba
Piotr Pyda
PUZONY
Michał Mazurkiewicz
Karol Gajda
Tomasz Hajda
PUZON BASOWY
Eryk Mencner
TUBA
Jakub Urbańczyk
KOTŁY
Wojciech Morcinczyk
Małgorzata Szymecka
PERKUSJA
Michał Żymełka
Krzysztof Jaguszewski
Adam Bonk
Dariusz Brauhoff
Mateusz Garstecki
HARFY
Krzysztof Waloszczyk
Elżbieta Korelus
FORTEPIAN
Piotr Kopiński
Ewa Zug (czelesta)
ORGANY
Arkadiusz Bialic
INSPEKTOR ORKIESTRY
Michał Kowalczyk
LUTNIK
Dariusz Korcz
STROICIELE
Paweł Kochanek
Sebastian Grima
REŻYSERZY DŹWIĘKU
Wojciech Marzec
Justyna Popiel
Piotr Grabowski
NUTOTEKA
Monika Drygalska
Joanna Czerwińska
Prosimy o niefotografowanie i wyłączenie telefonów komórkowych.
Prosimy o powstrzymanie się od oklasków między częściami utworów.
Sprawdź kalendarium wydarzeń sezonu jubileuszowego:
