Ethisch kapitalisme? Door: Peter van der Wel Het kapitalisme is de slechtste manier om de samenleving te organiseren, op alle manieren na dan die we al hebben geprobeerd. (vrij naar de beroemde uitspraak van Winston Churchill over de democratie) Waarom is dat zo? Omdat het kapitalisme de drijvende kracht is achter innovatie, welvaart, banen en een voortdurende stroom van handige, nuttige, slimmere en steeds goedkopere producten. Dat maakt het kapitalisme veruit superieur aan andere vormen van maatschappelijke ordening. Maar tegelijkertijd haalt het kapitalisme het slechtste uit de mens naar boven. Hebzucht, egoïsme, materialisme, eigen belang, korte termijn denken en nog wat van die onhebbelijke menselijk eigenschappen. Het kapitalisme kan alleen goed functioneren als die eigenschappen op de een of ander manier worden ingetoomd. Bijvoorbeeld door een sterke overheid, die duidelijke regels stelt over wat wel en niet is toegestaan. Maar de overheid kan dat alleen als hierover een duidelijke maatschappelijke consensus bestaat. We komen dan op het terrein van normen en waarden. We zagen in onze eigen Gouden Eeuw hoe het Calvinisme tegenwicht bood tegen ijdelheid en hebzucht. We zagen het tot voor enkele decennia bij onze elites die vanuit een besef van dienstbaarheid aan de publieke zaak (noblesse oblige) opereerden. Maar de laatste jaren is overal in de samenleving het marktdenken gaan prevaleren en onder invloed van het marktdenken is het grote graaien met bonussen en gouden handdrukken steeds normaler geworden. Maar er is nu een kentering merkbaar. Steeds meer mensen hebben in de gaten dat er iets niet klopt aan het kapitalisme, of eigenlijk dat er heel veel niet klopt. Het klopt niet dat banken met vele miljarden overeind worden gehouden, miljarden die moeten worden opgebracht door gewone hardwerkende burgers. Het klopt niet dat we niet af kunnen komen van onze verslaving aan fossiele brandstoffen, waarmee we tegelijkertijd allerlei corrupte en verdachte regimes in het zadel houden. Het klopt niet dat we de aarde steeds verder leegplunderen om hier steeds meer consumptiegoederen te kunnen kopen, terwijl we het al zo goed hebben. Het klopt niet dat wij hier het zo goed hebben, terwijl het grootste deel van de wereldbevolking met veel en veel minder moet zien rond te komen. En wat moet er met die arme oude aarde gebeuren als al die anderen net zo veel willen autorijden, vlees eten of verre reizen maken als wij? Het klopt ook niet dat in ons deel van de wereld het rijkste deel van de bevolking steeds rijker en rijker wordt, terwijl de rest verarmt. Het klopt niet dat er wereldwijd toenemende werkloosheid is, terwijl er nog zo veel werk gedaan moet worden. Wie of wat moet al die mensen, die voelen dat er een heleboel fout zit aan het kapitalisme, een stem geven? De heersende politieke wind is de laatste jaren of een liberale wind die vooral het marktdenken en het zorgen voor je zelf stimuleert, of een eng nationalistische wind die vooral het zorgen voor eigen volk eerst stimuleert. Van die politiek hoeven we dus voorlopig niet veel te verwachten. Dat geldt ook voor de massamedia. Zij dragen vooral een, ‘consumeer, meer, meer’ boodschap uit. Dat is ook niet verwonderlijk, ook de massamedia zijn van de markt afhankelijk geworden en moeten hun inkomsten halen bij adverteerders en koopkrachtige mediaconsumenten. Geen wonder dat zij dan hun boodschap afstemmen op de opvattingen en wensen van die adverteerders en hun afnemers. Wie of wat geeft al de mensen die inzien dat het ongebreidelde kapitalisme ons veel ellende brengt dan wel een stem? Daarom is het tijd voor een nieuwe ethisch reveil. Sociale bewegingen van onderop beschikken tegenwoordig over mogelijkheden die er tien, twintig jaar geleden nog niet waren. De online media maken het mogelijk ideeën razendsnel te verspreiden, contacten te leggen
met geestverwanten, kennis en ervaringen te delen, mensen te mobiliseren en een stem te geven. Het is tijd voor een reveil van mensen die niet langer accepteren dat de machthebbers, de politici, de financiële instellingen en de grote mediaconcerns het ongetemde kapitalisme verheerlijken. Een golfbewegingen van onderop, die zo heftig is dat de machthebbers er niet meer omheen kunnen. De tijd is rijp. Overal in de westerse wereld, maar ook daarbuiten, zien we mensen die zich afzetten tegen de uitwassen van het kapitalisme. Soms door de straat op te gaan, soms door te kiezen voor een protestpartij, of gewoon een “oude vernieuwingspartij” en ook steeds meer door het gewoon zelf anders te gaan doen. We zien steeds meer mensen - vooral jongeren - die experimenteren met andere, nieuwe vormen van economie, gezamenlijk bedrijfjes of coöperaties opzetten, beginnen met een alternatieve economie met een eigen munt, de noppes of lets, of zich verenigen rondom hun onvrede. Denk aan de Occupy beweging, of de Piratenpartij. De tijd is rijp. Iedereen van goede wil kan die golfbeweging oppakken in het eigen leven en versterken in de organisaties waarbinnen zij actief zijn. De media, in de politiek, de wetenschap, het onderwijs, de rechtspraak, en in alle andere ‘oude’ institutie. En denk aan de nieuwe media. Online kunnen alle individuele initiatieven elkaar nu razend snel en heel gemakkelijk vinden en versterken. Het is nu een kwestie van openstaan voor, en het versterken van de signalen die er al zijn. Ethische Kapitalisten aller landen, verenigt u!