BMW 3 Serieak ibilbide aparta izan du atzera begira. Mugarri nagusien artean daude, ibilgailu kategoria berri baten aitzindari izatea eta munduko premium auto salduena izatea. Modeloa duela 50 urte merkaturatu zen, dagoeneko mitikoa zen BMW O2 ordezkatzeko, eta orain zazpigarren belaunaldian merkaturatu da.
1975ean Frankfurteko Nazioarteko Motor Erakusketan aurkeztu zen lehen aldiz. Modeloa markaren auto arrakastatsuena eta nazioarteko salduena izan da urteen poderioz.
Tamaina ertaineko berlina honen lehen belaunaldiak bezeroak liluratu zituen segmentu honetan inoiz eskaini ez zen kirol-gidatze mailarekin; aldi berean, bere motor super-eraginkorrektxundituzuten.Motorrarenkirol-izaeraren eta izaera menderatzailearen ondoriozko errendimendua dela eta, argi eta garbi bereizten zen BMW 3 Seriea bere lehiakideengandik. Modelo serie horren atzeko gurpileko trakzioaren kontzeptu bereizgarria ere funtsezkoa izan zen auto hori gidatzeaz gozatzeko.
BMWrenmodelogamaarrakastatsuenaetengabeko hedapen programa bat izan da aurkeztu zenetik. Bigarren belaunaldiko bi ateko modeloari lau ateko aldaera bat gehitu zitzaion, eta ez zen denbora asko igaro BMW M3 kirol-auto errendimendu handikoa, lehen Tou-
ring modeloa eta 3 Seriean oinarritutako lehen deskapotagarria aurkeztu arte.
BMW 3 Serieak 50 urte bete ditu; teknologiara egokitu da gidatzearen gozamena alde batera utzi gabe “
Modeloen hazkundeak eta aldaketek mugarri ugari ekarri dituzte ordutik BMW 3 Seriearen historian, joerak markatzen jarraitzen duten kontzeptu berritzaileak sartuz. Modeloen aniztasunak paper garrantzitsua izan du bezeroek kirol-izaera modu ezberdinetan bizitzeko aukera izan dezaten.
Oraingo zazpigarren belaunaldia 2018an aurkeztu zen Parisko Motor Erakusketan. Markaren diseinu-hizkuntza berriak, lerro ausartekin eta gainazal tenkatu eta landuekin, autoaren kanpoko itxura definitu zuen: modernoa, kirol-hizkuntza eta hunkigarria. Kanpoaldeko erakargarritasun dinamiko bereizgarria kapota luze batek, gurpil-base zabal batek, irtengune laburrek eta teilatu-lerro dotore batek hobetzen dute.
Modeloak gaur egun markaren modelo-zorro osoan potentzia-trenbide sorta zabalena eskaintzen du. Potentzia-irteerak 150 eta 374 hp artekoak dira. 330e Sedan eta 330e Touring hibrido entxufagarriez gain, lau gasolina eta diesel motor eraginkor ere badaude eskuragarri.
Soltourrek 50 urte ospatu ditu Mexikon
Jon Lasa Galdos
Hotel-kate guztiek, joera nagusiei jarraitzen dieten ia negozio guztiek bezala, tour-operadoreak barne, dirutza gastatzen dute markan. Marka, produktuaren sinbolo gisa, oso garrantzitsua dela argudiatzen dute. Batzuetan, kasurik txarrenean, azkenean marka bakar bat eta produktu gutxi batzuk geratzen dira. Grupo Piñeroren 50. urteurreneko ospakizunean, Tulum-en (Mexiko), ez zegoen ospakizunerako arrazoi handirik marka-enpresentzat, Piñerok batez ere bi marka baititu, betikoak, produktu hutsak eta apaingarri gutxikoak edo apaingarririk ez dutenak: Bahía Príncipe hotelak eta Soltour bidaia-marketina. Lehenengoak 30 urte baino gehiago ditu; bigarrena, ordea, ospakizunean zegoen.
Pablo Piñero, negozio-gizon berezi eta miresgarria, duela 50 urte sartu zen bidaia-agentzien eta salmenten munduan, tour operado-rearen marka sortu zuenean. Berrogeita hamar urte bete ditu, irudian ia aldaketarik egin gabe, baina produktuan zenbait aldaketa eginda, ohikoa denaren aurka.
Ospakizuna taldearen Cancúneko hoteletako batean egin zen, eta bertan izan ziren batez ere Espainiako eta Portugalgo bidaia-agenteak, bezero nagusiak, klaneko matriarka Isabel García eta bere bi alabak. Eta duela zortzi urte hil zen Pablo Piñeroren oroitzapen hunkigarria ere izan zen.
Ekitaldi hunkigarri eta sentigarrian, eskualdeko agintari politikoek eta taldeko goi-zuzendariek parte hartu zuten.
Piñerok bere turismo-bokazioa, ingurumenarekiko eta iraunkortasunarekiko konpromisoa eta bezeroarentzako arreta gogoratu zituen. Hain zuzen ere, ahalegintzen den ia guztiaren erakus-
leihoa duen lekuan egin zuen, Mexikoko estatu horretan higiezinen sustapenak eta munduko golf-zelairik onenetako bat ere badituelako.
Prentsaren, politikarien eta, batez ere, bidaia-agentzien aurrean, familiak jarduten duen lekuetarako duen politika erakutsi zuen, zarataren ordez substantzian zentratuz, sortzailearen ondarea dena. Zuzendari batek azaldu zuen eszenatokitik kanpo duela urte batzuk langileei banatu zizkien hamabi ideia dituen txartel bat duela, hura bezalako enpresa batek nolakoa izan behar duen azaltzen zuena. "Gaur printzipio horiek atzo idatzi izan balira bezala berrirakurtzen ditut", esan zuen, "orduan bezain baliozkoak direlako".
Taldeak, bere bi dibisio tradizionalez gain, Soltour eta Bahía Príncipe —orain Hyatt-ekin "ezkondua" dagoena—, beste bi arlo ditu: golfa eta ostatuak alde batetik, eta mugikortasuna bestetik, etorkizunarekiko konpromiso ekologiko batean, bere profilaren beste inongo taldek egin ez duen bezala.
Ken Follett itzuli da: 'El círculo de los días'
Nuria Gil Calviño
Irailaren 23an, Ken Follett idazle britainiarraren
'El círculo de los días' eleberria kaleratu zen.
Mundu osoan 197 milioi ale baino gehiago salduta, Follett gure garaiko egile irakurri eta ezagunenetako bat da. 'Los pilares de la Tierra' liburuaren egilea itzuli da, bere saga ikonikoaren parte ez
den arren, haren funtsa berreskuratzen duen istorio batekin: gizateriaren historian inflexio-puntua izan zuen eraikuntza monumental baten inguruko trama epikoa.
Plaza & Janések gaztelaniaz eta Rosa dels Ventsek katalanez argitaratu duten eleberriak Stonehengeren enigma sakontzen du, Ingalaterra hegoaldean kokatutako Neolito Aroko monumentu ospetsua. Bere narrazio-dotore bereizgarriarekin, Follettek duela 4.500 urte kokatutako biziraupen, botere, gerra eta erresistentzia istorio bat birsortzen du, gaur egun oraindik miresmenez hausnartzen dugun ondarearen elementu hori sortu zuten pertsonaia anonimoak protagonista izanik.
Aurkezpenarekin batera, Ken Follettek Espainia bisitatu zuen liburua komunikabideei zein irakurleei erakusteko. Aukera paregabea izan zen intriga historikoa eta giza drama maisuki uztartzen dituen lan honen konplexutasunak lehen eskutik ezagutzeko, egileak azken hamarkadetan bere publikoa ohitu duen bezala.
Antzinakoa bezain gaur egungo istorioa
Liburu berri hau urrutiko garai batean kokatuta badago ere, 'El círculo de los días' erabateko gaurkotasuneko istorio gisa aurkezten da. "Istorio honek 4.500 urteko historia du eta gaur egungo albisteak bezain gaurkotasuna du. Gerra, mendekua, garbiketa etnikoa, sexua eta misoginia ditu. Mundua aldatu da, baina gizakiak ia berdinak dira", dio Follettek berak.
Iraganaren eta orainaren arteko paralelismoak egiteko gaitasun hori idazlearen ezaugarrietako bat da. Oraingoan, Stonehenge nola eraiki zen misterioak hari komun gisa balio du anbizioa, ga-
tazka eta biziraupena eztabaidatzeko, pertsonaiek erronka pertsonal eta kolektiboak ingurune etsai eta primitibo batean gainditzen dituzten bitartean. 'Los pilares de la Tierra'-ren espiritua
Eleberri berri hau 'Los pilares de la Tierra'-rekin hasi zen seriearen parte ez den arren, lotura tematiko bat partekatzen du. Bi lanak eraikuntza handien inguruan dabiltza —Erdi Aroko katedral bat eta historiaurreko monumentu megalitiko bat— eta ezinezkoa posible egin zutenen begirada intimoa partekatzen dute.
Follettek berriro erakusten du historia humanizatzeko duen gaitasuna, bere pertsonaien motibazioak, pasioak eta dilema moralak aztertuz. Haien bidez, irakurleak urruneko aro batera sartzen dira, ikerketa nekagarriaren eta irudimen izugarriaren fruitu den xehetasun ugarirekin biziberritzen dena.
Egile ezinbestekoa munduko literatura eszenan
Ken Follettek bere ibilbidea South Wales Echo egunkariko kazetari gisa hasi zuen, eta geroago London Evening News egunkarian. Bere lehen literatura arrakasta handia 1978an izan zen 'La isla de las tormentas' liburuarekin, misteriozko eleberri onenaren Edgar sari ospetsua irabazi zuena. Ordutik, bere ibilbidea gelditzezina izan da.
Inflexio puntua 1989an izan zen 'Los pilares de la Tierra' liburuarekin, ez bakarrik sute baten moduan saldu zena, baita Ridley Scottek ekoitzitako telesail batean ere egokitu zena. 80 herrialde baino gehiagotan argitaratutako 38 liburu eta 40 hizkuntzatara itzulita, Follett gaur egun nazioarteko arrakastaren sinonimoa da.
Liburuaren laburpena eta sinopsia
Seft, silarri-meatzari oso talentudun bat, Lautada Handia zeharkatzen du udako beroan urte berri baten hasiera markatzen duten errituak ikusteko.
Solstizio ospakizunetan bere harriak trukatzeko eta Neen maite duen neska ezagutzeko dago han.
Neenen familia oparoak bere aita eta anaien basakeriatik ihes egiteko modu bat ere eskaintzen dio, beren artzain komunitatean onartuz.
Neenen arreba, Joia, lidergo trebetasun izugarriak dituen emakume apaiz idealista bat da.
Haurra zenean, Udako Solstizioko Zeremoniara liluratuta joan zen eta munduko harri handienekin eraikitako monumentu ikusgarri berri bat amesten du. Baina ezinegona hazten ari da Lautada Handiko muino eta basoetan.
Ken Follett 'El círculo de los días' liburuarekin itzuli da, Stonehengeko misterioak inspiratutako eleberria “
Lautada Handiko tribu zatituek bildutako harrizko zirkulu erraldoi baten ikuspegiak Seft inspiratuko du eta bere bizitzako lana bihurtuko da. Hala ere, lehorteak lurra suntsitzen duen heinean, mesfidantza haziko da artzainen, nekazarien eta basoko biztanleen artean... eta indarkeria basati batek gerra irekia piztuko du.
Idazlan konplexua
Stonehengeren eraikuntzari buruz idaztea, Ingalaterra hegoaldean kokatutako konplexu megalitikoa, irudimen ariketa handiagoa izan zen Ken Follett idazle britainiarrarentzat bere aurreko eleberriekin alderatuz, horri buruz egileak ez baitzuen datu historiko zehatzik aurkitu.
"Oso gutxi dakigu ziur Stonehenge nola eraiki zen kontuaz. Eliza edo zubi bat baino askoz misteriotsuagoa da. Eta nahiko gutxi dakigunez, horri buruz idazteko askoz gehiago imajinatu behar izan dut", zioen elkarrizketa batean Folletek.
Idazleak Stonehenge bisitatu zuen gurasoekin haurra zela, baina oroitzapen gutxi ditu horri buruz. 'Cómo construir Stonehenge' liburua irakurri zuenean inspiratu zen horri buruz idazteko.
Robert Redforden 15 film onenak
Javier Sánchez Marcos
Robert Redford, Charles Robert Redford Jr. izenez Santa Monican, Kalifornian, 1936ko abuztuaren 18an jaioa, eta 89 urterekin hil zena, XX. mendearen bigarren erdiko Ameriketako Estatu Batuetako zinema ulertzeko funtsezko pertsona, izan zen. Aktore, ekoizle, zuzendari eta hainbat arrazoirengatik aktibista izanik, Red-
fordek bere gaztaroaren errebeldia gainditu zuen edateari utzi eta antzezpenari ekitean. Telebistan saiatu ondoren, 1960ko hamarkadan Broadwayko izar bihurtu zen Mike Nicholsek zuzendutako 'Descalzos por el parque' antzezlanari esker, eta bere xarma erakutsi zuen Hollywooderako bidean.
Paul Newmanekin batera 'Dos hombres y un destino' (George Roy Hill, 1969) filmean parte hartu zuen, eta azkar izan zen modako izeneko bat 'Las aventuras de Jeremiah Johnson’ (Sydney Pollack, 1972), ‘El golpe’ (George Roy Hill, 1973), ‘Los tres días del cóndor’ (Sydney Pollack, 1975) eta ‘Todos los hombres del presidente’ (Alan J. Pakula, 1976) gisako harribitxietan agertzeari esker. Behin bakarrik izendatu zuten Aktore Onenaren Oscar sarietarako, baina azkenean Zuzendari Onenaren kategorian jaso zuen saria, bere lehen filmagatik, 'Gente corriente' (1980). Zuzendari gisa finkatuta, baina aktore ibilbidea alde batera utzi gabe, beti lanpetuta zegoen Redford. 'El río de la vida’ (1992), ‘Quiz Show. El dilema’ (1994), ‘El hombre que susurraba a los caballos’ (1998) eta ‘Leones por corderos’ (2007) filmak zuzendu zituen.
Hau guztia nahikoa ez balitz, gogora dezagun izarraren espiritu bohemioak Sundance Institutua sortzera eraman zuela 1980an, Utah-n zituen lur batzuetan. Irakaskuntza-zentro gisa sortua, non, gastu guztiak ordainduta, ikus-entzunezko artista gazte itxaropentsuenek udako ikastaro intentsibo bat egiten zuten. Pixkanaka mundu mailako erreferente bihurtu zen, batez ere lehiaketa aldetik, azkenean Sundanceko Zinemaldi ezinbestekoa bihurtuz.
Bere azken urteetan, Redfordek asko murriztu zuen bere aktore jarduera, eta, beraz, bere azken film garrantzitsua, David Loweryren 'The Old Man & the Gun', 2018koa da.
Bere bizitza osoan zehar, ez ditu sariak jaso bere paper ikonikoengatik bakarrik, baita gizarte eta ingurumen kausen aldeko konpromisoagatik ere. Sari horien artean, 2002an Ohorezko Oscar saria jaso zuen bere bizitzako lorpenengatik, eta Cecil B. DeMille saria, Screen Actors Guild-en Bizitza Osoko Lorpen Saria eta Askatasunaren Domina Presidentziala bezalako sariak irabazi ditu, besteak beste.
Meryl Streepek horrela agur esan zion Robert Redfordi, bere zinema maitasun handiari: "Lehoietako bat hil da. Bakean deskantsatu ".
IMDB plataformako balorazioak jarraituz (Interneten dagoen publikoaren gustuei buruzko datu-base osatuena), aktoreak landu dituen tituluek lortutako baloraziorik altuenenen zerrenda bat duzue hemen.
“Robert Redfordek
Jane Fonda, Barbra Streisand edo Meryl Streep aktoreekin amodio istorio ahaztezinak antzeztu zituen
15. El candidato (The Candidate) (Michael Ritchie, 1972)
Jatorrizko Gidoi Onenaren Oscar saria irabazi zuen eta 1970eko hamarkadako film onenetako bat, komunikabideen gorakadak politika zirku bihurtu duela hausnartzen du, non irudia diskurtsoa eta ideiak baino askoz garrantzitsuagoa den. Redfordek 1972ko Richard Nixonen aurka presidentetzarako kanpainan borrokatzeko asmoa duen abokatu gazte baten papera egiten du. Michael Ritchiek zuzenduta, aktoreen artean Peter Boyle, Melvyn Douglas,
Don Porter, Allen Garfield eta beste batzuk daude.
14. Descalzos por el parque (Barefoot in the Park) (Gene Saks, 1967)
Komedia erromantiko goxoa, Robert Redford oso aktibo egon ez den generoa, baina beti bikain egin zuena bere karisma eta Hollywoodeko bihotz-xarma klasikoarekin. Film honetan, gure gizonak Jane Fonda basati eta alai batekin maitemintzen den abokatu zuzen, serio eta formal baten papera egiten du. Neil Simonen Broadwayko arrakasta handiko filmaren egokitzapena, Gene Saksek zuzendua.
13. Los fisgones (Sneakers)
(Phil Alden Robinson, 1992)
Lapurreta eta erasoei buruzko film onenetako bat izanik, film honek tentsioa eta zirrara eskaini zituen Robert Redford, Mary McDonnell, Sidney Poitier, Ben Kingsley, River Phoenix, Dan Aykroyd eta beste hainbat izarrekin batera. Istorioak Martin Bishop jarraitzen du, ordenagailu jenio bat, agentzia sekretu batean lan egitera behartuta dagoena kutxa beltz bat lapurtzeko misio batean. FOTOGRAMASek deskribatu zuen bezala: "Abentura eta fantasia teknologikoaren sinbiosi ariketa merezi bat".
12. Spy game (Juego de espías)
(Tony Scott, 2001)
Tony Scottek zuzendutako film honek CIAko agente beterano baten istorioa kontatzen du, erretiroa hartzen duen egunean, azken zeregin arriskutsu batean murgilduta aurkitzen dena: bere dizipulua espioitzaz akusatu dute, Txinako espetxe batean dago eta 24 orduko epean exekutatu egingo dute. Eta maisuak ahal duen guztia egingo du hura salbatzeko. Brad Pitt-en film onenetako bat ere bada.
11. Tal como éramos (The way we were)
(Sydney Pollack, 1973)
Arthur Laurentsen eleberrian oinarrituta, eta honek ere zinemarako egokitu zuena, film hau
Robert Redforden ibilbideko film erromantiko handienetako bat izan zen. Barbra Streisand handia izan zuen bere maitasun bikotekide gisa, Sydney Pollacken zuzendaritzapean. Istorioak bi unibertsitateko ikasleren istorioa jarraitzen du, nortasun oso desberdinekin, harreman latz baina konplexu bat bizi dutenak. Bi Oscar irabazi zituen: Jatorrizko Abesti Onenarena eta Jatorrizko Soinu Banda Onenarena.
10.La jauría humana (The Chase) (Arthur Penn, 1966)
Horton Footeren eleberriaren egokitzapena da, eta Amerikako bihotz gatazkatsuan indarkeriazko garai bat islatzen du, hegoaldeko herri baten nagusitasuna, aurreiritziak eta arrazismoa ezaugarri direlarik. Bertan, Jane Fonda, Marlon Brando eta Robert Redford buru dituen aktore talde bikaina aurkituko dugu, Arthur Penn-en 1960ko hamarkadako film honen indargunerik onenetako bat.
9. Brubaker (Stuart Rosenberg, 1980)
Robert Redfordek pertsona erreal bati bizia eman zion film honetan, Tom Murtom, zeinaren bizitzako gatazkak islatu ziren Stuart Rosenberg-ek zuzendutako espetxe drama honetan. Istorioak kontatzen du nola espetxeko zaindari honek herrialdea harritu zuen estatu espetxean
gertatu ziren abusu eta hilketa eskandalagarriak agerian utziz. Eta nola egin zuen? Preso iritsi berri gisa ezkutuan arituz.
8. Memorias de África (Out of Africa) (Sydney Pollack, 1985)
Inoizko film erromantiko onenetako bat (Robert Redfordek Meryl Streepen ilea erreka baten erdian garbitzen duen eszena ahaztezina da) eta Meryl Streepen film onenetako bat, non emakume gogor baten papera egiten duen. Karen Blixenen eleberrian oinarrituta, XX. mendearen hasierako Kenyara eramaten gaitu, non komenentziazko ezkontza batek protagonistaren auto-aurkikuntza abentura batera eramaten duen azkenean.
“
Bere
lagun min Paul Newmanekin bi pelikulatan lan egin zuen: 'El golpe' eta 'Dos hombres y un destino'
7. Los tres días del cóndor (Three Days of the Condor) (Sidney Pollack, 1975)
Sidney Pollack eta Robert Redfordek batera zuzendutako film onena konspirazio thriller bat da, non aktoreak CIAko ofizial bat antzezten duen, bere lankide guztiak banan-banan nola hiltzen ari diren ikustean harrituta geratzen dena. Filma James Gradyren 'Six Days of the Condor' eleberrian oinarrituta dago.
6. Un puente lejano (A Bridge Too Far) (Richard Attenborough, 1977)
Cornelius Ryanen eleberrian oinarrituta, film hau historiako gerra-film onenetakotzat eta aktore-zerrenda ikusgarrienetakotzat har daiteke: Sean Connery, Edward Fox, James Caan, Dirk Bogarde, Michael Caine, Robert Redford, Anthony Hopkins, Liv Ullmann, Maximilian Schell, Gene Hackman, Ryan O'Neal, Laurence Olivier, Elliott Gould... Guztiak elkartu ziren Bigarren Mundu
Gerrari buruzko superekoizpen arrakastatsu honetan.
5. El mejor (The Natural) (Barry Levinson, 1984)
Barry Levinsonek zuzendutako Bernard Maladouden 'The Natural' eleberriaren egokitzapena da. Redfordek New York Knights taldea zuzentzen duen eta Liga Nagusiak konkistatzera eramaten dituen beisbol jokalari zahar baten papera egiten du, 1939an gertzen dena. Lau Oscar sarietarako izendatu zuten: Emakumezko Aktore Onenaren saria (Glenn Closerentzat, Kim Basinger eta Robert Duvallekin batera ere antzeztu zuena), Jatorrizko Soinu Banda Onena, Zuzendaritza Artistiko Onena eta Argazkigintza Onena.
“Robert Redfordek Sundanceko Zinemaldia sortu eta zinemagile gazte itxaropentsuei hezteko aukera eman ziren
4. Las aventuras de Jeremiah Johnson (Jeremiah Johnson) (Sidney Pollack, 1972)
Redfordek garai hartako ingurumen- eta sistemaren aurkako kezkak adierazi ahal izan zituen western honekin, Henry David Thoreauren 'Walden' liburuan sakonki inspiratua eta John "Gibel-jalea" Johnsonen, "Mendiko gizona" bezala ere ezaguna, bizitzan oinarritua. Sidney Pollackek zuzendutako bere film ugarien artean bigarrena izan zen.
3. Todos los hombres del presidente (All the President's Men) (Alan J. Pakula, 1976)
'El candidato' filmean Redford politikoki Nixonekin lehiatzen bada, 'Todos los hombres del presidente' zintan bere karrera hondatzen du Watergate eskandalua agerian utziz. Berak eta Dustin Hoffmanek Washington Post-eko bi kaze-
tari antzezten dituzte, eta haien ikerketak gobernuaren ustelkeria eskema bat agerian utzi zuen, eta horrek azkenean Etxe Zuriko bizilagunaren dimisioa behartu zuen. Steven Spielbergek geroago aurrekari moduko bat filmatuko zuen 'Los archivos del Pentágono' ('The Post') filmarekin.
2. Dos hombres y un destino (Butch Cassidy and the Sundance Kid) (George Roy Hill, 1969)
Redfordek, Paul Newman errepikaezinarekin batera, zinemako bikote ospetsuenetako bat osatu zuen. Haien lehen lankidetza western honetan gertatu zen, non lehenengoak Sundance Kid antzezten duen eta bigarrenak Butch Cassidy, bankuak eta trenak lapurtuz bizitzen diren eta beren bizitzak bereizita jarraitzea erabakitzen duten bi gizon armatu. Zinemaren historiako western onenetako bat da.
1. El golpe (The Sting) (George Roy Hill, 1973)
'Butch Cassidy and the Sundance Kid' filmaren ondorengo lau urtera, Redford, Newman eta George Roy Hill zuzendaria berriro elkartu ziren klasiko ahaztezin honetarako, zazpi Oscar irabazi zituena eta Redfordek Oscar sarietan bere aktore izendapen bakarra lortu zuena. Berak eta Newmanek bi iruzurgile antzezten dituzte, beren lankideetako baten hiltzailearen aurkako mendekua planifikatzen dutenak.
Barruko landarerik gogor eta zaintzeko errazenak (III)
Jon Lasa Galdos
Etxean zaintzeko egokien diren landare gogorrenen hirugarren eta azken zatiari helduko diogu.
1. Amaginarrebaren Eserlekua
Echinocactus grusonii, normalean amaginarrebaren eserlekua, urrezko bola, urrezko upela edo triku kaktusa deitua, Mexikokoa da jatorriz eta beste kaktus batzuekin konbinatzeko aproposa da. Oso poliki baina modu fidagarrian hazten da, eguzki zuzena zein itzal hurbila jasan baititzake. Kanpoan ere ondo hazten da eta, kaktus guztiak bezala, aproposa da apaingarri gisa.
Baldintza optimoetan, lore horiak sortzen ditu goialdean, normalean udaberrian edo udan.
Ureztatzeari dagokionez, lurra guztiz lehor dagoenean bakarrik behar du ura. Poliki ureztatzen baduzu, itxaron ura behetik irten arte, eta bota erretiluko soberako ura, urez bete ez dadin eta sustraiak ustel ez daitezen. 60 zentimetroko diametroa izan dezake, edo are gehiago, landatzen den lorontziaren arabera. Eta 100 urte arte bizi daiteke!
- Kokapena: Barrukoa eta kanpokoa.
- Ureztatzea: Baxua.
- Argiztapena: Eguzki betean.
- Tenperatura: Tenperatura oso altuak eta -7 °C-rainoko tenperatura baxuak jasaten ditu.
2. Jadezko Lepokoa
Jadezko Lepokoa, Crassula Marneriana izenez ere ezaguna, Hegoafrikakoa da eta batzuetan zizare landarea deitzen zaio hostoen formagatik. Negu erdian ere loratu daiteke eta argi zuzena eta
zeharkakoa onartzen ditu, nahiz eta garrantzitsua den Jadezko lepokoa argi zeharkakoa jasotzen duen eta korronteetatik babestuta dagoen leku batean jartzea. Ureztatzeari dagokionez, ohikoa da landare mamitsuentzat: gutxiago gehiago da.
- Kokapena: Barrualdean.
- Ureztatzea: Gutxitan (2 edo 3 astean behin).
- Argiztapena: Eguzki betean jasaten du.
- Tenperatura: 5 ºC eta 45 ºC artean.
Amaginarrebaren
Eserlekua landarea
100 urtera arte bizi daiteke
3. Filodendroa
400 espezie baino gehiago daude, baina ohikoena bihotz-formako hostoak dituena da. Oso azkar hazten da eta normalean horizontalki. Igotzea nahi baduzu, euskarri sistema bat erabili beharko duzu. Argi bizia eta zeharkakoa nahiago du; argi gutxiko baldintzak jasaten ditu, nahiz eta bere hazkundea moteldu daitekeen. Eguzkiaren eraginpean zuzenean egoteak hostoak erre ditzake. Tenperatura aldaketa bortitzen eta korronteen aurrean sentikorra da.
- Kokapena: Barrualdean eta kanpoaldean.
- Ureztatzea: Moderatua. Giro-hezetasuna estimatzen du.
- Argiztapena: Eguzki-argia zeharkakoa edo itzal partziala duen lekua.
- Tenperatura: 18 °C eta 23 °C artean.
4. Bake Lily
Bake Lilyak urte asko iraun dezake eta logelarako landare ezin hobea da. Arrazoia? Bentzenoa eta
GOLDENagealdizkaria
toxinak bezalako osagai kaltegarriak iragazteko gai da. Lore zuri eta lantza-formakoengatik ezagutuko duzu. Amerikako oihan tropikaletako jatorria du. Saihestu eguzki-esposizio zuzena, eguzki-erredurak eta 13 °C-tik beherako tenperaturak.
- Kokapena: Barrualdean. Jarri ondo aireztatutako lekuetan.
- Ureztatzea: Ugaria.
- Argiztapena: Zeharkako argi asko behar du.
- Tenperatura: Egokiena 18 °C eta 23 °C artean.
5. Hawortia
Aloe vera baten antza badu ere, landare hau oso erraz ugaltzen den kaktus bat da. Hegoafrikakoa jatorriz, erroseta trinkoak eratzen dituzten hosto lodi eta mamitsuengatik dira ezagunak. Etxeko landare gisa ezagunak dira, gogortasunagatik eta zaintzeko erraztasunagatik. Eguzki zuzena jasan dezakete, baina zeharkako argia nahiago dute. Ureztatzea? Kontuz ibili haiekin. Sukalderako ere aproposak dira.
- Kokapena: Barrualdea.
- Ureztatzea: Arinetik ertainera.
- Argiztapena: Zeharkako argi ugari behar du.
- Tenperatura: 5 °C eta 27 °C artean, 7 °C-tik beherako tenperaturak saihestuz.
6. Loteria Landarea
Jatorriz Brasilgo oihaneko landarea da. Horrek esan nahi du argi pixka bat besterik ez duela behar hazteko eta hezetasuna gustatzen zaiola, baina ez gehiegi. 18 °C eta 24 °C arteko tenperatura nahiago du. Kontuz ibili maskotekin, kosk egiten badiote, pozoitsua izan daitekeelako.
- Kokapena: Barrualdea.
- Ureztatzea: Baxua.
- Argiztapena: Zeharkako argia, nahiz eta itzalpeko guneetan bizirik iraun.
- Tenperatura: Ingurune epelak nahiago ditu, 18 °C eta 30 °C artean.
6. Cordyline
Cordyline Asiako eta Pazifikoko eskualde tropikal eta subtropikaletako landare iraunkorren genero bat da. Hosto luzanga eta estuengatik dira preziatuak, kolore sorta zabal batean datozenak,
urria 2025 GOLDENplants 13
berdetik gorrira, arrosa eta zuri tonuak barne. Espeziearen eta hazkuntza-baldintzen arabera, altuera handia har dezake.
Kokapen argitsuak nahiago ditu, nahiz eta itzal partziala onartzen duen. Barrualdean, aproposa da argi bizia eta zeharkakoa duen leiho baten ondoan jartzea. Tenperaturari dagokionez, hobekien hazten da 18 °C eta 24 °C artean; 10 °C-tik beherako tenperaturak saihestu behar dira.
- Kokapena: Barrualdea.
- Ureztatzea: Ugaria. Aire hezea gustatzen zaio.
- Argiztapena: Zeharkako argi ugari.
- Tenperatura: 16 °C eta 28 °C artean (beti 13 °C-tik gora).
7. Brasilgo Enborra
Bere izenak ingurune beroetan bakarrik hazi daitekeela iradokitzen badu ere, Dracaena fragrans barruko landarea da, oso zaintza gutxi behar duena, baita neguan ere.
GOLDENplants 14
urria 2025
Noizean behin arreta eta zaintza pixka baten truke, Brasilgo Enborrak bere hosto distiratsuak erakutsiko ditu eta barruko aireko hainbat toxina kanporatuko ditu. Urte askoren buruan, arretaz hazten bada, 6 metrora irits daitekeen ale bat izango duzu; beraz, espero dugu sabai altuak izatea.
Dracaena generoko barietate gehienak itzalean edo eguzki-argia iragazkian hazten dira hobekien. Argi gehiegi badago, hostoak erre egingo dira, eta iluntasun gehiegi badago, hosto berriak nahiko txikiak izango dira, eta marrak oso desberdinak izan daitezke zaharragoekin alderatuta.
Landare hauek "lehortze denbora" pixka bat izatearen onura dute ureztatzeen artean. Beraz, ureztatu ondo eta itxaron lurzoruaren goiko zentimetroa lehortu arte berriro ureztatu aurretik. Argi egokia eta tenperatura epelak dituen leku
batean jartzen badira (neguan izan ezik), lurra uneoro heze mantendu dezakezu.
- Argiztapena: Argi asko behar du, baina hobe da eguzki-argia zuzenean saihestea.
- Tenperatura: 18 °C eta 25 °C artean (ez luke 13 °C-tik behera jaitsi behar).
8. Mosntera edo Adamen Saihetsa
Batzuetan lore artifizial baten itxura izan arren, hosto berde handia estilo tropikalaren ikono nagusia bihurtu da, eta mahai-zapietan, gortinetan, ohe-gainetan eta abarretan inprimatuta aurki dezakegu. Tamaina handiak har ditzakeen landare igokaria da.
Ez du eguzki-argia edo ur ugari behar, baina hezetasuna mantentzeko lainoztatzea behar du, oihaneko jatorriko beste landare batzuek bezala. 2-3 metroko altuera har dezake barrualdean, eta 10 metrora bere habitat naturalean. Gomendagarria da substratuaren goiko geruza ukimenerako lehor dagoenean ureztatzea.
- Kokapena: Barrualdean eta kanpoaldean.
- Ureztatzea: Ureztatze moderatua eta giro-hezetasun konstantea.
- Argiztapena: Zeharkako argi ugari.
- Tenperatura: 18 °C eta 26 °C artean.
9. Banbua
Banbua landare nabarmena da, hazkunde azkarragatik eta lorategian zein barrualdean duen moldakortasunagatik. Aukera bikaina da mantentze gutxiko eta ikusmen-inpaktu handiko landare baten bila dabiltzanentzat.
Oro har, banbua kanabera berde handiekin lotzen dugun arren, egia esan, ingurune mota desberdinetara egokitzen diren espezie asko daude, lorontzietan hazten diren zuhaixka txikietatik hasi eta kanpoan hazten diren barietate handietaraino. Banbuaren abantaila handienetako bat argi-iturri askotara ondo egokitzen dela da.
Kokapen argitsuak nahiago ditu, baina ez du beti eguzki-argitan egon behar. Izan ere, espezie
txikiagoak, hala nola zorteko banbua edo barruko banbua, itzal partzialean hazten dira, eta horrek aukera bikaina bihurtzen du barne-dekoraziorako, etengabeko eguzkirik behar izan gabe. Ureztatzeari dagokionez, banbuak ingurune nahiko hezea behar du, baina garrantzitsua da gehiegizko ura ez pilatzea, horrek sustraien usteldura eragin baitezake.
- Kokapena: Barrukoa eta konpokoa.
- Ureztatzea: Ugaria.
- Argiztapena: Argi gutxiko baldintzetara egokitu daiteke, baina hobekien hazten da argi bizi eta zeharkakoan.
- Tenperatura: 18 °C eta 24 °C artean.
10. Bananondoak
Ezin dugu alde batera utzi hain ezaguna den espezie tropikal hau. Hala ere, hasiberrientzako landaretzat hartu behar dugu, arreta gehiago behar baitu. Barruko lanetarako egokia da oraindik, baina eguzki-argia behar du, eta aldizka ureztatu eta hostoak urez ihinztatu behar ditugu klima hezeago bat simulatzeko. Garrantzitsua da gogoratzea, halaber, 30 metrora arte haz daitekeela bere habitat naturalean; beraz, leku zabal batean eta lorontzi handi batean gorde behar da.
- Kokapena: Barrualdean eta kanpoaldean, negu oso hotzik gabeko klimatan.
- Ureztatzea: Moderatua.
- Argiztapena: Zeharkako argi ugaria (eguzki-argia arina onartzen du).
- Tenperatura: 12 °C eta 25 °C artean epela; ezin ditu 5 °C-tik beherako tenperaturak jasan.
11. Errosarioa landarea
Errosario landarea (Senecio rowleyanus) Hegoafrikan jatorria duen landare mamitsua da, bere hosto berde ilun bereizgarriengatik ezaguna, adar luzeetatik zintzilik daudenak, perla-kate baten antzekoak, eta metro bateko luzera izan dezaketen zurtoin erorietan hazten direnak. Landare hau aproposa da barrualdean erabiltzeko, edozein espaziori ukitu exotiko eta dotorea emanez.
Udan, usain gozoa duten lore zuri txikiak sortzen ditu, kanela edo bainilaren antzekoak, na-
hiz eta loratzea ez den oso ohikoa barruko inguruneetan.
Bere zainketari dagokionez, landare honek argi bizia eta zeharkakoa nahiago du. Substratuaren goiko geruza ukimenerako lehor dagoenean ureztatzea gomendatzen da, ura pilatzea saihestuz.
- Kokapena: Barrualdean.
- Ureztatzea: Tarteka eta urri.
- Argiztapena: Zeharkako argi ugari.
- Tenperatura: 16 °C eta 25 °C artean.
Filodendroa landarearen 400 espezie baino gehiago daude, baina ohikoena bihotz-formako hostoak dituena da
12. Ziklamena
Ziklamenak lotura historiko eta kultural garrantzitsua du. Mediterraneoko kultura batzuetan, neguan loratzen den landarea itxaropenaren eta berritzearen sinboloa dela uste da, urteko sasoirik hotzenean eta ilunenean loratzen
GOLDENplants
baita. Loreak ederrak diren arren, kontuz ibili behar da, toxikoa baita irensten bada, batez ere txakurrak eta katuak bezalako maskotentzat, hostoak edo tuberkuluak murtxikatzean ondorio kaltegarriak jasan baititzakete.
Bere hosto bihotz-formakoengatik bereizten da, berdeak edo zilarrezko ereduak izan daitezkeenak, eta lore dotoreengatik, atzerantz kiribiltzen diren petaloekin, zuritik eta arrosatik more ilunera bitarteko tonuetan.
Bere ezaugarri berezietako bat Mediterraneoko eremu epel eta menditsuetan jaiotzen dela da, eta horrek hotzari aurre egiteko gaitasun handia ematen dio. Landare honek klima freskoa nahiago du; beraz, hobekien hazten da 13 eta 15 gradu Celsius artean. Tenperatura 20 gradu Celsius gainditzen badu, landarea lozorroan
sartzen da, loreari utziz eta tuberkuluetan dituen erreserbekin bakarrik bizirik iraunez.
- Kokapena: Barrualdean eta kanpoaldean.
- Ureztatzea: Moderatua eta murgiltze bidez. - Argiztapena: Zeharkako argi ugari behar dute..
- Tenperatura: Oso ondo hazten dira16 °C inguruko tenperaturetan .
“
Banbua aukera bikaina da mantentze gutxiko eta
ikusmen-inpaktu
handiko landare baten bila dabiltzanentzat
13. Tradescantia zebrina
Tradescantia zebrina, gizon-maitasun edo Panama landarea bezala ere ezaguna, Mexikoko eta Erdialdeko Amerikako landare iraunkorra da. Gainaldean zilar koloreko marradun hosto berde luzangengatik nabarmentzen da, eta azpialdean more koloreko marradunak dituzte, itxura bizia eta apaingarria emanez. Hazkuntza azkarreko landarea da, 30 zentimetroko altue-rara irits daitekeena eta alboetara hedatzen dena, hosto-alfonbra trinko bat osatuz.
Zainketari dagokionez, argi bizia eta zeharkakoa duen kokapena nahiago du; eguzki-esposizio zuzenak hostoak erre ditzake. Ureztatzea moderatua izan behar da, substratuaren goiko geruza ureztatzeen artean lehortzen utziz, sustraien usteltzea saihesteko. Gomendagarria da giro epel batean mantentzea, 18 °C eta 24 °C arteko tenperaturekin, eta korronte hotzak saihestea. Gainera, ebakinen bidez erraz ugaltzen den landarea da, eta horrek errazten du haren ugalketa eta banaketa espazio desberdinetan. Altuera handietan ere hazten da.
- Kokapena: Barrukoa eta konpoaldekoa.
- Ureztatzea: Moderatua.
- Argiztapena: Argi ugari eta zeharkakoa.
- Tenperatura: Egokiena, 20 °C eta 30 °C artean (10 °C-ko tenperaturak jasan ditzake).
Luz Casalen abesti berria: '¿Qué has hecho conmigo?'
Javier Sánchez Marcos
Luz Casalek bere hurrengo (eta hamazazpigarren) estudioko diskoa azaroan kaleratzeko asmoa du. Uztailean, lehen aurrerapena aurkeztu zuen 'Todo cambia' abestiarekin; Julio Numhauser txiletarraren abesti baten bertsioa da eta, ukaezina den zerbait jorratzen du: "Mundua, bizitza bezala, etengabe aldatzen ari da".
Bere disko berriari buruzko xehetasunak partekatzeko asmoz, artista galiziarrak '¿Qué has hecho conmigo?' abestia kaleratu zuen irailaren 5ean, bere rock sustraietara eramaten gaituen bigarren singlea.
Abesti horrekin, Luz Casalek, bere jaioterrian, Boimorton (Galizia), Argiaren Jaialdiaren hamalaugarren edizioa ospatu berri duen herrian, bigarrengaztaroabizitzenaridelaematendu,bizitasunez, kolorez eta, batez ere, "naturaz gaindiko (sobrenatural)" magnetismoz betea (bere abestiak dioen bezala).
“
Lehen aldiz bere ibilbidean, Casalek bi emakumeren arteko maitasuna hizpide izango du disko berriko abesti batean
Abestiarekin batera, abeslariak Javier Bioscak zuzendutako bideoklip bat partekatu du, non ispiluan konplexurik gabe, dantzan eta guztiz erlaxatuta agertzen den.
Badirudi single hau beste lankide profesional bati eskainia dagoela, letratik ondoriozta dezakegun bezala: "Zu eszenatokian, ni jendetzan, amets egiten dut orain iristen dela nik zuri begiratzen dizudan unea eta zuk niri begiratzen didazuna" [...] "Hau guztia amaitzen denean, berriro itzuliko naiz zure abestietan ezkutatuta".
Horretaz gain, ez dago informazio handirik Casalen hurrengo diskoari buruz momentuz. Asma dezakeguna da pixkanaka gurekin bat egingo dutela nazioarteko biran zehar. Frantzian, Txilen, Belgikan eta, noski, Madrilen geldituko den bira bat, 2026ko urtarrilaren 17an.
Orain, Espainian data bakarra baieztatu den arren, Casalek dio "hau hasiera besterik
ez da". Espero al dezakegu data gehiago Espainian?
Luz Casal
Luz Casal Espainiako musika industriako bakarlari polifazetikoenetako bat da. Galiziako Boimortokoa da, eta 16 album ditu kaleratuak, pop-rock, baladak eta baita boleroak ere, besteak beste. Bere musikak mugak gainditu ditu, hala nola "Un año de amor" abestia, Pedro Almodóvarrek 1991n bere film garrantzitsuenetako baten, "Tacones lejanos" izenekoaren, soinu bandan agertzeko aukeratu zuena.
“
Luz Casalek gaztaro berria bizi du "¿Qué has hecho conmigo?" abestiarekin, bere hurrengo diskoaren aurrerapena
Bere azken proiektua "¿Qué has hecho conmigo?" abestia da, bere hurrengo diskoan agertuko den singlea, eta 'El Hormiguero' saioan aurkeztu zuena. Pablo Motosek aurkeztutako
Antena 3ko gaueko saioak galiziar abeslaria asteko azken gonbidatu gisa hartu zuen, eta bertan disko honi eta etorkizuneko bere planei buruz luze eta zabal hitz egin zuen. Elkarrizketaren puntu garrantzitsuenetako bat bere familia izan zen.
"Eskola garaian, ez nion inori inoiz esan asteburuetan abestera aterako nintzenik. Ez zegoen ondo ikusita. Nire ama beti izan zen guztiaren konplize. Emakume oso berezia zen, independentea, eta bere maitasun bizitza propioa zuena", azaldu zuen. "Bi aita" zituela ere baieztatu zuen: "Nire etxean, bi gizon eta nire ama ginen. Hiru guraso dauden familia bati buruz hitz egitea ez zen, eta ez da, bereziki ohikoa".
"Hiru guraso izan nituen: nire ama, José, nire aita biologikoa, eta Máximo, nire aitaren lagunik onena zena. Oso modu ezberdinetan maita dai-
tekeela dakien pertsona izaten ikasi nuen. Bizitzako ikasgai handia izan da. Nire aitak ere aitortu zidan bere lagunik onena bere arerioa ere bazela", gaineratu zuen. Maila profesionalean, Luz Casal galiziar abeslaria Parisetik iritsi berria iritsi zen Alcalá kaleko estudiora, non Carla Brunirekin lankidetza bat grabatu duen bere hurrengo diskorako. Artearekiko maitasuna
“Bost abesti original eta bost bertsio egin ditut. Emakumeek konposatuko zituztela eta interprete gisa dudan egoera azpimarratzeko ideiarekin hasi nintzen. Jatorriz frantsesa den bat dago, frantses erreferentzia hori izan behar zuela iruditu zitzaidan, eta azken unera arte itxaron behar izan nuen. Emakume baten maitasunaz hitz egiten duen letra da; lehen aldia da bi emakumeren arteko maitasunari abestu diodala, fintasun handiz”, azaldu zuen.
Aipatutako abestia '0She' da, Charles Aznavour-ena eta Elvis Costello-k grabatua: “Letrak oso ezagunak dira, batez ere 'Notting Hill'-ekoak. Emakume baten maitasunaz hitz egiten du. Lehen aldia da beste emakume bati buruz abesten dudala, eta pixka bat arraro sentitu nintzen. Esan nuen: 'Ea haserretzen dudan eta nirea ez den lurralde batean sartzen naizen'. Beraz, nik abestu ahal nion emakume bat agertzea, eta ezaugarri horiekin, azken ukitua izan zen”.
Abeslariak bere lehen urteak bizi izan zituen familia-jabetza, geroago Asturiasera joan bazen ere, beti izan da oso toki garrantzitsua bere ibilbidean. Horregatik, etxe soil bat izateaz haratago, Luz Casalen landa-jabetza bere publiko osoarekin partekatzea erabaki zuen.
Orros herrian kokatua, A Coruñako Boimorto udalerrian, bi solairuko harrizko jauregi tradizionala da. Landa-eremuz inguratutako etxea, hainbat arto-soro barne, nekazaritza-iragana atzean utzi duena. Orain, uda oro, abuztuaren amaieratik irailaren hasierara bitartean, musikak, arteak eta gastronomiak markatutako egunen eszenatokia da.
Gorri-morea edo borgoña: udazken honetako kolorea
Nuria Gil Calviño
Egunak gero eta laburragoak diren heinean eta eguneko orduak modu erritmikoan gutxitzen diren heinean, ezinbestean pentsatzen dugu 2025eko udazken-neguko joe-rei buruz, jantzi inguratzaileekin, ehun usaintsuenekin eta tonu sakonekin. Izan ere, denboraldi aldaketa markatuko duten jantzi piezei begirada bat emateak esanahi du, puntuzko jantziak edo denboraldi
erdiko jakak aztertzea, haien ereduak, materialak eta, noski, datozen hilabeteetan presentzia indartuko duten eta modan egongo diren koloreak aztertzea. Normalean, pasarelek denboraldi berriko tonu ezagunenak iragartzen dituzte, 2025ean txokolate marroiak eta moka, lima berdeak eta pistatxoak, more biziak, urdin-berde izpilikuak eta arrosa hauts gozoak markatutako paleta aberats eta anitza probatzera gonbidatzen gaituen bidaia. Hala ere, koloreari dagokionez, beste protagonista bat agertzen ari da, moda marken bilduma berriak gainezka dituena eta gure armairuetan gauza bera egingo duena: borgoña edo gorri-morea.
Pantonek ere New Yorkeko Moda Asteko proposamenetan oinarrituta denboraldi hotzean sarrera garaile egingo duela aurreikusten duen gorri poppyarekin alderatuta, borgoña berriro ere ia neutro gisa finkatzen ari da. Gorri sakonenetik eta beroenetik eratorritako kolorea, itxura oparoa duena, bere moldakortasun handiagatik nabarmentzen dena. Historikoki, beti lotu izan da luxuarekin eta boterearekin bere kolore-gama osoan, granatetik hasi eta more-notak dituen Oxblood-era bitarteko tonu ugari biltzen dituen paleta batean, marroi ilunaren antzekoa den Oxblood-era arte. Zalantzarik gabe, hurrengo udazken-neguko gogokoenetako bat bezala kokatzen da ahaleginik gabeko dotorezia ukitu hori nahi dutenentzat, pasareletan nabaria zen kalitatea.
Itxura monokromatikoetatik larruraino
Moda hiriburu nagusiek kolore berpiztu baten erreinua berresten dute, sofistikazioa eta bero-
tasuna bultzatuz. Izan ere, borgoña udazkeneko kapsula armairuko kolore nagusi gisa kokatzen da, izan total look edo luxu isila oihukatzen duten pieza sinpleen moduan. Aurreko udazken-neguan bezala, denboraldi honetako joera guztiak betetzen ditu: galtza tolestu zabaletatik eta sorbalda handiekin larruzko jakaetatik hasi eta midi gona eta beroki luzeetaraino.
“Betiko kolorea, dotorea eta batez ere ederki ematen duena, borgoñak, bere tonu sorta osoarekin, gure armairuko ia jantzi eta osagarri guztiak hartzen ditu
1. Estilo bat: borgoña itxura monokromatikoa
Borgoña itxura monokromatiko batekin guztiz joatea beti da arrakasta, Max Marak 2025/2026ko Udazken-Neguko bilduman erakutsi zuen bezala. Bisualki, konbinazio mota hauek oso dotoreak eta indartsuak dira. Gainera, errazak dira konbinatzen, gauza bat kontuan hartzen baduzu behintzat: ehundurak nahastea. Akabera desberdineko jantziak konbinatzeak emango dio bizia jantziari, ez dadin laua edo uniformea izan. Max Mararen kasuan, alpaka eta artilezko berokiak puntuzko jantziekin eta larruzko gerrikoekin aberasten dira. Mohair kardigan bat artilezko gona arin batekin osatzen da, eta belusezko body bat eta galtzak kaxmir beroki batekin batera doaz. Baina ez zen marka bakarra izan arrakastaren gakoa total look-a dela frogatu zuena. Christian Wijnants-etik Elie Saab-era, gogor lan egin zuten goizetik gauera balio duen estilo adierazpen bat ere badela baieztatzeko. Eguneroko itxura baterako, ez dago ezer eroso, praktiko eta epel artilezko multzo koordinatu bat gainditzen duenik. Ekitaldi bereziak iristen direnean, maxi
soineko drapeatuei eta strassekin apaindutako gona erdi-gardenei lekua egiten zaie.
2.Jantzi bakarra: larru efektuko edozein jantzi
Borgoña koloreko larruzko jantziak nabarmentzen ari dira denboraldi honetan Chloé, Hermès, Burberry eta Saint Laurent-i esker. Egia esan, materialek eta koloreek elkar osatzen dute ezin hobeto, larruak matxinada eta izaera ekartzen baititu, eta borgoña koloreak, berriz, sofistikazio eta sotiltasun dosi gehigarri bat gehitzen dio jantziari. Beroki, galtza eta minigona moduan ikusi dugu, akabera mate, argizariztatu edo patentatuarekin, trantsizioko itxurarako ezinbesteko elementu gisa finkatuz.
3. Osagarri bat: borgoña koloreko botak Osagarriak aukeratzerakoan borgoña kolorea aukeratzea inbertsio segurua da, maisuki konbinatzen baitu tonu neutroekin, estanpatuekin funtzionatzen baitu eta kolore beroekin harmonizatzen baitu. Gainera, beti lortzen du itxuraren erdigune bihurtzea, Balmainek erakutsi zigun bezala. Etxearen aginduei jarraituz, borgoña koloreko botak armairuan edukitzea ia ezinbestekoa da, eta ezin ditugu gure oroitzapenetatik ezabatu belaunetik gorako takoidun botak eta larruzko polaina efektuko bota altuak.
4. Konbinazio bat: laranja, mostaza eta lila kolorearekin
Borgoña koloreak bere kabuz funtzionatzen du, baina aberastu egiten da kolore-paletako beste tonu batzuekin konbinatzen denean. Kasu hauetan, neutroak aukera segurua dira. Hau da, borgoña koloreko jantzi bat beltz, gris, gamelu edo ekru koloreko beste batzuekin konbinatzeak ez du akatsetarako tarterik uzten. Hala ere, kontraste ausartagoak ere aukera ditzakegu beste tonu distiratsu batzuekin, are hauts kolorekoekin. Hermèsek itxura eraginkorretarako inspiratzen gaitu, non granatea konbinazio konbentzionaletatik aldentzen den eta lila, azafrai laranja edo mostaza koloreekin konbinatzen den, udazkeneko paleta oso indartsua sortuz.
50 urtetik aurrera haurren guraso izan
Jon Lasa Galdos
Silvia Nanclares idazle eta editoreak bere "amatasun berantiarrari" buruz hitz egin zuen sare sozialetan. "Ia 50 urte dituzunean, seme-alaba txikiak haztea erronka handia da", esan zuen. Umorez egin zuen berba, baina bere adineko ama eta aita askok partekatzen dituzten arazo nagusi batzuk aipatu zituen: ondorio fisikoez gain, Nanclaresek haurtzaroa eta heldutasuna uztartzeak dakartzan faktore psikologikoak ere aipatu zituen. Eta zenbait aholkurekin amaitu zuen: "Baldin badakizue eta nahi baduzue, eta baldintza material eta sozialek ahalbidetzen badute, ahalik eta azkarren izan seme-alabak".
Espainiako Estatistika Institutak eskuragarri dituen azken datuek urteetan zehar gertatzen ari den joera berresten dute: seme-alabak izateko adinaren atzerapena. 40 urte edo gehiagoko amen erditze kopurua % 19,1 hazi da azken hamarkadan. Emakumeek seme-alabak izateko batez besteko adina ere igotzen ari da, egungo 32,6 urtera arte. Erregistroak 50 urte edo gehia-gorekin lehen seme-alaba izan zuten emakumeen kopurua ere jasotzen du: 2023an, 83 ama berantiar izan ziren lehen aldiz. Espainiako Estatistika Institutuak inkesta horretan, ez du gizonek lehen seme-alaba izateko adinari buruzko datu zehatzik eskaitzen; eskuragarri dagoen erreferentzia bakarra 2019ko datuak dira: aitatasunaren batez besteko adina 33,5 urtera atzeratu zen. Seme-alabak modu berantiarrean izan zituzten gizon-emakume gehienek nahiago lukete lehenago izan balituzte.
Gai honetako aditu nagusietako bat Sara Lafuente da. Unibertsitate Konplutentseko Soziologian doktorea, amatasunaren atzerapenean eta
ugalketa-merkatuen azterketan espezializatua da. Berarentzat, joera-aldaketa honek "hezkuntza-urteak biztanleriaren segmentu handiagoetara zabaltzearekin edo gaztaroa ikaskuntza-etapa gisa luzatzearekin du zerikusia", arrazoitzen du, eta uste du ho-rrek "zentzua" izan dezakeela. "Arazoa sortzen da atzerapen hori funtsean helduen bizi-tza-plan bat ezartzeko zailtasunarekin lotuta dagoenean, prekarietatearen ondorioz: etxebizitzarako sarbiderik eza, lan-baldintza prekarioak, ziurgabetasun orokorra, harreman-arazoak... hor arazo sozial bat dugu argi eta garbi", aztertzen du adituak.
Aurrerapen teknikoen eta sozialen arteko desoreka
40 urterekin ama edo aita izateak dakartzan erronketatik haratago, zer gertatzen da haur horiek oraindik gazteak direnean eta gurasoak 50 urtetik gorakoak direnean? Eta adingabeen zaintza adineko mendekoen zaintzarekin konbinatzen denean, hala nola aitona-amonen zaintzarekin?
Silvia Nanclaresek uste du aurrerapen teknologikoen eta beharrezko gizarte-hausnarketaren artean desadostasun bat dagoela: “Lagundutako ugalketa teknikak gure gizartea aldatzen ari dira zaintzari dagokionez. Ugalketa-berrikuntza guztiak gizarte-aldaketak baino azkarrago gertatzen ari dira: ez dugu 40 edo 50 urterekin ama izateak zer esan nahi duen eztabaidatzen”, baieztatzen du. Eta bere kasua erabiltzen du ilustratzeko: “Ama berantiarra izan nintzen: 43 urterekin izan nuen lehen haurra obulu-dohaintza bidez, eta 46rekin bigarrena; orain 50 urte bete berri ditut eta 3 eta 6 urte dituzte. Nire adinarekin, gauzei buruz pentsatzen hasten zara; beste
hamarkadetan baino harreman handiagoa duzu heriotzarekin eta gaixotasunarekin, bai zurearekin, bai zure lagunen edo gurasoenekin. Adinen konbinazio honek —nire 50 urteak eta haien 3 eta 6 urteak— gurasotasuna desberdina egiten du: ez dut esaten hobea edo okerragoa denik, baina bai, zalantzarik gabe, desberdina”, hausnartzen du.
Sara Lafuente soziologoak seme-alabak izatea atzeratzearen ondorio batzuk aipatzen ditu: “Ama eta aita berandu izateak baditu bere konplikazioak: lehenik, haurdun geratzeko zailtasuna, gero eta gehiago behartzen gaituena prozesu pribatuetara (hau da, sarbide desberdinetara, diru-sarreren arabera estratifikatuta) eta hipermedikalizatuetara, tentsio fisiko eta psikologiko handia sortzen dutenetara”, baieztatzen du. Bigarrenik, berrogei eta berrogeita hamar urte bitarteko pertsonek seme-alabak haztearen kostua aipatzen du: “Zaila egiten da gurasoen zaintza haurtxo baten zaintzarekin uztartzea, eta horrek gehitzen duen zailtasuna aitona-amonak seme-alabak zaintzeko moduan egotea bermatzeko, haien ongizatea edo osasuna kaltetu gabe”, baieztatzen du.
Marta Fernández psikologoa, amatasunean aditua, ildo beretik doa. Gero eta familia gehiagori laguntzen die seme-alabak berandu dituztenean. "Maiz gertatzen zait gainjartzea haurren zaintzan eta bizitzaren amaieran edo zaintza gehiago behar duen etapan dauden gurasoen edo beste senide batzuen zaintzan. Familia-egoera bereziki zailak dira hauek, ez baita soilik pertsona horiek zaindu behar izatea, baizik eta aitona-amonak funtsezkoak izan direlako haurrak zaintzeko, zure zaintza-etapa mantentzen lagunduz. Eta horrek gainkarga eta dolu egoera konplexuak sortzen ditu azkenean", azaldu du psikologoak. Hau da, hain zuzen ere, Luisi gertatzen ari zaiona, 50 urte dituena: 43 urterekin aita izan zen, orain sei urteko seme batena. "Nire menpeko amaren inguruko kezkak ditut, haur txiki bat zaintzearen kezkak konbinatuta", aitortzen du. Hori pairatzen du maila fisikoan zein psikologikoan: "Giharretako min gehiago dut, sorbaldetako tendinitisa dut
eta ez dut denborarik errehabilitazio egokirako". Maila mentalean, "denbora nahikorik ez dagoela" sentitzen du: "Ez dut denbora nahikorik denetarako, eta horrek errudun sentiarazten nau", azaltzen du.
Genero faktorea
Sara Lafuentek uste du, beste fenomeno soziologiko batzuetan bezala, erditzeko atzerapena generoak eragiten duela. “Zalantzarik gabe, badago faktore garrantzitsu bat genero desberdintasunean: ez gizonek, ez Estatuak, ez sektore pribatuak, ez dute beren gizarte-erantzukizunaren zatia hartzen, eta hori emakumeen gain erortzen jarraitzen du eta desberdintasunaren arabera banatzen da (administrazio-egoerari, klaseari eta abar lotuta ere). Emakume askok bizitza produktiborako urrats bat eman dute, eta ez dute gizonek edo gizarteak, oro har, ugalketa-bizitza babesteko urrats nahiko antzekorik lortu”, dio adituak.
Udazkena Espainian: zein helmuga bisitatu?
Javier Sánchez Marcos
Euriaren soinua eta usaina, oinezkoak pasatzen direnean hausten diren hostoak, okre eta gorrixka koloreko basoak... Zalantzarik gabe, urteko garai berezi bat da. Badakizu zein garaiz ari garen? Bidaia lasaiagoa nahiago baduzu, tenperatura epelagoekin eta magia darioten paisaiez inguratuta, Espainiako udazkenean bisitatzeko helmugarik onenak biltzen dituen zerrenda hau gomendatzen dizugu.
Espainian udazkenean bisitatu beharreko toki hauek erakutsi nahi dizkizugu:
Udazkenean, Iratiko pago eta izei basoa, Europako bigarren handiena eta ondoen kontserbatua dena, benetako ikuskizun bisual bihurtzen da. Berdeak okre, urre eta gorrixka koloreen paleta bati amore ematen dio, naturazaleentzako paisaia ameslari bat sortuz. Gainera, tenperatura aproposa da mendi-ibiliak egiteko
eta bideez gozatzeko, udako berorik edo neguko hotz handirik gabe.
Eremu hau modu dibertigarri batean esploratzeko, Orreagatik Iratiko oihanetik bizikleta elektrikoko txango bat erreserbatzea gomendatzen dizugu. Ibilbideak toki enblematikoetatik eramango zaitu, hala nola Santa Mariako Errege Kolegiata eta Karlomagnoren Siloa, historia zaleentzat eta Donejakue bidea maite dutenentzat balio handiko ondasuna.
2. Garrotxako Sumendi Eremuaren Parke Naturala, Girona
Udazkenean Espainian bisitatzeko helmuga zerrenda honetako hurrengo geldialdia Gironako probintzia da. Zehazki, Garrotxako Sumendi Eremuaren Parke Naturala. Iberiar penintsulako altxor geologiko eta natural paregabe hau Espainiako sumendi-paisaiaren adibiderik onena da. Sumendi-jarduera lozorroan dagoela uste den arren, lurrak bere istorioa kontatzen jarraitzen du paisaia zoragarrien bidez. Eremua Fageda d’en Jordàgatik da famatua, Croscat sumendiaren laba-jario solidotuaren gainean hazten den pago-baso bat, ekosistema paregabea sortuz.
Garrotxa esploratzeko modu bikaina da Gironatik txango hau egitea, parkeko toki enblematikoenetara eramango zaituena. Txangoak Fageda d’en Jordà eta Santa Margarida sumendiaren bisita gidatua barne hartzen du, eta Castellfollit de la Roca eta Santa Pau herri xarmagarriak ezagutzeko aukera ere emango dizu.
3. Muniellos Natura Erreserba Integrala, Asturias
Muniellos Natura Erreserba Integrala, Asturiasen, benetako natura santutegi bat da, Espainiako hariztirik handiena kontsideratzen dena. Bisitatzea esperientzia paregabea eta ia esklusiboa da, Asturiasko Printzerriak emandako baimen berezi bat behar baita sartzeko. Helburu nagusia bere ekosistemaren kontserbazio osoa
da, 7,3 kilometro baino gehiagoko baso batean dauden haritz mendedunek osatua. Hostoen artean iragazten den eguzki-argia, lurra estaltzen duten iratzeak eta errekastoen zurrumurruak askotan ipuinetako giroa sortzen dute.
Hariztiak flora eta fauna endemiko ugari ditu. Kantauriko hartz arrea eta basoilarra bezalako arriskuan dauden espezieak bizi dira bertan. Horrez gain, oreinak, orkatzak, basurdeak eta hegazti harrapari ugari aurki daitezke. Kontuan izan baimendutako jarduera bakarra bide markatuetan mendi-ibiliak egitea dela, debekatuta baitago bideetatik aldentzea edo landare edo animalia espezieren bat ukitzea.
“
Okre
eta marroi basoak, herri
xarmagarriak,
mendiak... Ezagutu udazkenean
Espainian
bisitatzeko helmugarik onenak
4. Iruela Haraneko Natura Erreserba, Ávila
Ávila probintzian kokatua, Iruelas Harana Espainian udazkenean bisitatzeko beste helmuga bat da. Bereziki aproposa da hegaztiak behatzen dituztenentzat. Gredoseko Sierraren ekialdeko magalean kokatutako eremu hau Natura Erreserba izendatu zuten 1996an, sai beltzen kolonia eta espainiar arrano inperiala babesteko helburu nagusiarekin. Izan ere, Europako sai beltzen kolonia handienetako baten bizilekua da, hegaztiak behatzeko leku garrantzitsu bihurtuz.
Bere balio ornitologikoaz gain, erreserbak maila guztietarako ibilbideak eskaintzen ditu bere ur-jauzi naturalen ondoan. Bide Botanikoa edo Sugegorriaren Txaluparen Bidea bezalako ibilbideek haraneko ekosistema desberdinak ezagutzeko aukera emango dizute. Abenturazaleagoentzat, Cerro de la Escusarako ibilbidea
gomendatzen dugu, ikuspegi panoramiko ikusgarriak eskaintzen dituena.
5. Ordesa Harana, Huesca
Helmuga honen garrantzia izugarria da. Espainiako Parke Nazional izendatu zuten lehenengo lekuetako bat izan zen, 1918an. Geroago, 1997an, UNESCOk Gizateriaren Ondare gisa aitortu zuen bere balio natural eta kultural apartekoagatik, Monte Perdido mendigunea, Añisclo eta Pineta arroilak eta, noski, Ordesa Harana bera barne hartzen dituena. Bere baso eta larreetan, pinuak, izeiak, pagoak, haritzak eta lore alpino ugari aurki daitezke. Bere fauna ere aberatsa da, ugatza (parkearen ikurra), sai arrea, arrano beltza eta sarrioa bezalako espezieekin, altitude handiagoetan erraz ikus daitezkeenak.
Leku hau esploratzeko, Ordesa eta Monte Perdido Parke Nazionalera txangoa erreserbatzea gomendatzen dizugu Huescatik abiatuta. Gida aditu batek gidatuta, Aragoiko Pirinioen bihotza arakatuko duzu eta Gradas de Soaso ur-jauziez gozatuko duzu, parkeko ur-jauzi ikonikoenetako bat. Abenturazaleagoek Aragoiko Pirinioetan
arroilen jaitsiera edo Sorrosalgo via ferrata bezalako jarduerez gozatu ahal izango dute.
6. Hoces del Río Duratón Parke Naturala, Segovia
Segovia ezin zen falta Espainiako udazkeneko helmugen zerrendan. Batez ere Hoces del Río Duratón Parke Naturala, Erdialdeko Goi-ordokiko paisaia ikusgarrienetako bat. Duratón ibaiak milaka urtetan zehar zizelkatutako kareharrizko arroila sakonak balio ekologiko eta historiko kalkulaezina duten esparruak dira. Arroilen harkaitz-hormak, leku batzuetan 100 metroko altuera gainditzen dutenak, sai arreen kolonientzako habia-leku ezin hobea dira. Gainera, arroilaren barruan San Frutos ermita dago, XI. mendeko beneditar monasterio ohia, ibaiaren meandroaren ikuspegi ikusgarriak eskaintzen dituena.
Zalantzarik gabe, leku honen edertasunaz gozatzeko jarduerarik ezagunena Duratóneko arroiletan zehar kayak txangoa egitea da. Ibaiko ur lasaietan arraun egiteak arroilaren bihotzean sartzeko eta fauna ikuspegi paregabe batetik behatzeko aukera emango dizu. Bidaia zeure kabuz
urria 2025
egin nahi baduzu, kayak alokairu bat erreserbatzeko aukera ere baduzu Duratóneko arroiletan.
“Huescako Ordesa
Harana Espainiako
Parke Nazional izendatu zuten lehenengo lekuetako bat da, 1918an zehazki
7. La Alpujarra, Granada
Orain arte ikusi duzuen bezala, Espainiako udazkena ia edozein lekutan goza daiteke herrialdean. Beraz, hegoaldea ezin zen zerrenda honetatik kanpo utzi. La Alpujarra, Granadako probintzian, Sierra Nevadaren hegoaldeko magalean zehar hedatzen den eskualdea da. Bere herri zuriengatik eta historia aberatsagatik famatua, denboran geldituta egon dela dirudien helmuga da. Granadako kristau konkistaren ondoren, eremu hau mairuen azken gotorleku bihurtu zen, arkitekturan arrasto ezabaezina utzi zutenak.
Bere herriak, etxe zurituekin eta teilatu lauekin, mendiko topografiara ezin hobeto egokitzen dira, Espainian bakarra den paisaia sortuz. Alpujarrak ingurune gogor batera giza-
kiaren egokitzapenaren adibide ere badira, Sierra Nevadako urtutako ura aprobetxatzen duten ureztatze sistemekin, malda idorrak soro eta baratze emankor bihurtzen dituztenak. Haien ondarea txoko guztietan zehar hedatzen da. Granadatik Alpujarrako herrietara txangoa erreserbatuz ikus dezakezu hori.
8. Tejeda, Gran Canaria
Une honetan, udazkenean bisitatzeko Espainiako herririk ederrenetako bat ekartzen dizuegu. 40 kilometro baino gehiagok bereizten dute Tejeda eta Las Palmas de Gran Canaria. Bere paisaia, kultura eta arte bikainari esker, azken urteotan uharteko helmuga oparoenetako bat bihurtu da. Klima askoz leunagoa du eta aisialdirako jarduera ugari eskaintzen ditu, non Kanariar Uharteetako ondare arkeologiko aberatsetik hasi eta monumentu natural ikusgarrietaraino denetarik aurki dezakezun. Herritik, Gran Canariako bi monolito ikonikoenak miretsi ditzakezu: Roque Nublo, uharteko bigarren gailurrik altuena eta Kanariar Uharteetako paisaiaren ikurra, eta Roque Bentayga, Kanariar Uharteetako lehen biztanleen gurtza-leku zaharra.
Tejedan udazkeneko jarduera baten bila bazabiltza, ziurtatu Roque Nublorako ibilbide hau
egitea. Bidean, ikuspegi panoramiko zoragarriez gozatuko duzu, eta egun argitsu batean Teide mendia ikusteko aukera ere emango dizute. La Cruz de Tejeda bisitatzea ere gomendatzen dizugu, Gran Canariako bihotzean dagoen toki ikonikoa.
“La Alpujarra, Granadako probintzian, Sierra Nevadaren hegoaldeko magalean zehar hedatzen
den
eskualdea da
9. Lastres, Asturias
Orain Asturiasko Kostalde Berdera goaz Lastresera iristeko, inguruko herri xarmagarrietako bat eta, noski, Espainiako udazkenean bisitatzeko helmugarik onenetako bat dena. Bere portua, paisaiak eta kale pintoreskoek udalerri hau Espainiako Herri Ederrenen sarearen parte bihurtzen dute.
Herriaren goialdean dagoen San Roque Mirador ospetsutik, ikuspegi ikonikoenez gozatu ahal izango duzu: portura jaisten diren etxe gorri eta zurien ikuspegi panoramiko ikusgarria, Kan-
tauri itsasoaren handitasuna atzealdean duela. Bere balio paisajistikoaz gain, Lastres Espainia osoan ospetsu egin da 'Doctor Mateo' telesail arrakastatsuaren eszenatoki gisa. Herri xargamarri honen historian eta txoko ezkutuetan murgiltze osoa egiteko, Lastreseko bisita gidatu hau egitea gomendatzen dizugu. Gida batekin, herriko mugarri ikonikoenak ezagutuko dituzu, portutik hasi eta Sábadako Santa Maria elizara arte.
10. Lobos ibaiaren arroila, Soria eta Burgos artean
Udazken honetan Espainian bisitatzeko helmuga onenen zerrenda hau arnasa kenduko dizun leku batekin amaitzen dugu. Lobos ibaiaren arroilaren Parke Naturala, Soria eta Burgos probintzien artean kokatua. Mendeetan zehar, Lobos ibaiak kareharria zizelkatu du, horma bertikalak dituen arroila bat sortuz, leku batzuetan 100 metroko altuera gaindi dezaketenak. Arroila Iberiar penintsulako sai arreen kolonia handienetako baten habia-lekua da. Horrez gain, parkean San Bartolomé ermita aurki dezakezu, XIII. mendeko tenpluen eraikuntza bat, kondairaren arabera, penintsularen erdigune geografikoan kokatua.
Parkera sartzea doakoa da mendizaleentzat eta txirrindularientzat urte osoan. Hala ere, uholde-garaian (negua-udaberria, eta batez ere martxoa eta apirila hilabeteetan), arroilaren zati batzuk zeharkaezinak izan daitezke. Jarduera nagusia mendi-ibiliak bada ere, gune hau kobazuloak gustuko dituztenentzat ere gomendagarria da. Arroilaren paretetan hainbat kobazulo eta lurpeko galeria daude esploratzeko, hala nola Cueva Grande edo Cueva del Sacerdote. Río Lobos arroila kareharrizko goi-ordoki batean zizelkatutako 25 km-ko luzerako arroila ikusgarria da.
Basoak, mendiko eta kostaldeko herriak, sumendi-paisaiak eta uharteak... Laburbilduz, Espainiako udazkenak gustu guztietarako plan ugari eskaintzen ditu. Erabaki al duzu dagoeneko non izango den zure hurrengo ihesaldia?
Marc Girók telebista asaldatu du
Jon Lasa Galdos
Gaur egungo telebista kate jeneralisten azken arrakastetako bat da. Bere ospea azken hilabeteetan izugarri hazi da, baina Marc Girók (51 urte bete berriak ditu), eskarmentua handia du komunikabideetan –prentsa idatzian eta irratian barne–, Artearen Historia ikasi zuen gaztetan. Ondoren, 'Marie Claire' moda aldizkarian hasi zen lanean, eta bere izaera bereziagatik, bere lankideak konkistatu zituen, geroago 'Late Xou' saioaren aurkezle gisa publiko orokorrarekin gertatu den bezalaxe. La 1 katean ikus daiteke astearteetan, 'La revuelta'-ren ondoren, gaueko 23:00 aldera.
Marc Giróren 'Late Xou saioa telebista saio komikoa da, telebista amerikarrean hain ezagunak diren gaueko saio arrakastatsuen formatua imitatzen duena, eta Espainiako La 1 kate publikoan emititzen da.
Igandeetan La 1 katean Marc Girórekin katalanez emititzen zen izen bereko aurreko programan oinarrituta dago.
2025ean, La 2 katean audientzia handia lortu ondoren, saioa La 1 katean parte bihurtuko zela iragarri zen. Programa astearteetan 'La Revuelta'-ren ondoren ikus daiteke, 22:50ean hasita.
Marc Girók gaueko saio bat aurkezten du, zinema, antzerki, musika, telebista, literatura eta Espainiako eszenako gizarte aktibismoko pertsonaia ospetsuekin egindako elkarrizketak barne. Asteartero, hainbat gonbidatu hartzen ditu bere sofan, eta lasai hitz egiten dute beren bizitzei eta lanbideei buruz.
Marc Giró
Marc Giró Costa (Bartzelona, 1974ko irailaren 18a) Artearen Historian lizentziatua eta moda eta estiloan espezializatua den aurkezle eta kazetari espainiarra da.
Artearen Historian lizentziatu zen Bartzelonako Unibertsitatean. Hamazazpi urtez, 'Marie Claire' aldizkariaren moda editorea izan zen, eta lana TV3 kate erregionaleko programetan egindako ekarpenekin uztartu du, hala nola Toni Solerrek aurkeztutako 'Está passant' (TV3) eta Xavi Coral eta Helena García Melerok aurkeztutako 'Divendres' (TV3).
'Late Xou'
Atresmediako programetan ere kolaboratu du: 'En el aire' (La Sexta, 2013), Andreu Buenafuenterekin, 'Espejo público' (Antena 3) Susanna Grisorekin, eta 'Zapeando' (La Sexta, 2019).
Telecincoko 'Rocío, contar la verdad para seguir viva' eztabaidetan ere parte hartu zuen (2021).
2020-2021 denboraldiaren amaieran, Urtezahar gaueko kanpaiak aurkeztu zituen RAC1en, Casa Vicens-etik emanaldi berezi batean, eta aurre-kanpaiak Neoxen, Paca La Pirañarekin batera.
2019tik, 'Vostè primer' irratsaioa aurkeztu du RAC1en, 2025era arte jarraituko duena. Irrati horretan, 'No són hores', 'Vacances pagades' eta 'ADN' saioetan ere kolaboratu du, Santi Villasek aurkeztuta —Marc Giróren bikotekidea 1998tik—, 'El món a RAC1'-en lehen denboraldietan Jordi Bastérekin eta 'Versió' RAC1en Toni Clapésekin, baita Catalunya Ràdioko programetan ere.
2016an, Kataluniako Emakume Kazetarien Elkartearen Komunikazio Ez-Sexistan Praktika Onenen saria irabazi zuen ikus-entzunezko programetan umorearen bidez eduki feministak sartzeko ekimenagatik.
2024az geroztik, 'Late Xou' programa aurkeztu du Espainiako Telebistako 2. kanalean, eta 2025eko urtarrilean RTVEko 1. kanalera igaro zen.
Beti polemikoa
Telebistako denboraldi berri honetan, Marc Giró RTVEko aurkezle izarretako bat bezala finkatu da. Late Xou La 2tik TVEra eramaten saiatu ondoren, kataluniarrak astearte gauetan finkatzea lortu du bere naturaltasunari, bere kolaboratzaileei eta bere gonbidatu bikainei esker.
Gauza bat argi badu, da inork ez diola bere pentsatzeko modua zehazten utziko, eta horregatik ez du zalantzarik gizarteari zuzenean eragiten dioten gaiei buruz ireki hitz egiteko. Iritzi honek, askotan iragazkirik gabe, jarraitzaile ugari lortu dizkio, baina askoren kritikak ere jaso ditu.
Duela egun batzuk, Marcek fronte berri bat ireki zuen. Toledoko VOXeko ordezkari Manuel Mariscal Zabalak gogor kritikatu zuen aurkezlearen lana eta adierazi zuen "berehala kaleratuko" zutela RTVEtik alderdia boterera iristen bada.
'Late Xou' astearteetan emititzen da La 1 katean, 22:45ean
Sare sozialetan partekatu zituen adierazpen hauek zalaparta handia eragin zuten, eta korporazioa katalanaren alde egitera bultzatu zuten. Baina aurkezleak ere ez zuen isiltasunik izan, eta ez zuen zalantzarik izan 'Julia en la Onda' saioan erantzuteko, non bere buruari buruz transmititu nahi duen ikuspegiaz ere argi hitz egin zuen.
"Badirudi gizon honek gure lagun oso on batekin ikasi zuela, eta badakigu bere unibertsitateko abenturen berri, eta ez dakigu zer gertatu zitzaion, gizon dibertigarri eta hiztuna zelako (...) Espainian eta mundu osoan zabaldu da erregimen autoritario, bortitz eta porrot egin duen baten gorakada posible dela", aitortu zuen.
Honen ondoren, argi hitz egin nahi izan zuen bere egungo egoeraz. Uste du jende askok berari buruz zuen irudia, RTVEra iritsi arte, nahiko okerra zela. "Jendeak ilehoria, altua, argala ikusten nau, eta esaten dute: 'Tipo hau eskuindarra eta dotorea da', eta barkatu, jauna, baina ez", esan zuen barre artean.
Adierazpen hauekin, argi utzi nahi izan zuen ez duela bere izenean inolako ondasunik, ezta izan nahi ere. Gurasoen etxea utzi ondoren, 20 urtez Madrilen alokairuko etxebizitza batean bizi izan zen. Baina gauza bat argi badu, da "langile klaseko" pertsonatzat hartzen duela bere burua, eta bere bizitzako une honetan "telebistarekin ondo moldatzen" dela, besterik gabe.
Robert Redford 89 urterekin
da
Jon Lasa Galdos
Robert Redford aktore eta zuzendaria, Hollywoodeko mito handienetako bat, joan den irailaren 16an hil zen Utahko bere etxean, The New York Times egunkariaren arabera. "Robert Redford Sundanceko bere etxean hil da, Utahko mendietan, hainbeste maite zuen lekuan, bere maiteez inguratuta", baieztatu zion Cindy Berger publizistak Variety aldizkariari, eta gaineratu zuen bere familiak "pribatutasuna eskatzen" zuela.
Redforden heziotzarekin, ez da aktore izar bat ezezik, azken 50 urteetako zinema Ameriketako Estatu Batuetako zinemako pertsonaia garrantzi-
tsuenetako bat ere hil da. Bere aktore ibilbidea bezain garrantzitsua da zuzendari ibilbidea eta zinema independentearen atzean dagoen indar eragile gisa izan zuen rola, Sundanceko Zinemaldiaren sortzaile gisa –aktoreak hainbeste maite zituen eta haren heriotza ikusi zuten Utahko mendi berberetan egiten dena zinemaldia–.
“
Oscar saria jaso zuen aktore eta zuzendaria, 70 film baino gehiagotan protagonista, 89 urte zituela hil zen irailean
Redford errebelde bat zen, tenperamentu lasaia zuena, politikoki ezkertiarra eta Alderdi Demokrataren aldekoa, inoiz kamerak maite zuen aurpegi izatearekin konformatu nahi ez zuena. Aktore gisa, bere filmografia 1967an hasi zen 'Descalzos en el parque' eta 'La jauría humana' filmekin.
Bere aktore ibilbidea publiko orokorrarentzat lotuta dago Paul Newmanekin 'Dos hombres y un destino' eta 'El golpe' filmetan osatu zuen bikote karismatikoarekin. Are garrantzitsuagoa izan zen Sydney Pollack zuzendariarekin osatu zuen tandema, zeinak zuzendu baitzuen 'Tal como éramos', 'Las aventuras de Jeremiah Johnson', 'Los tres días del Cóndor' eta 'Memorias de África' filmetan.
Bere kezka politikoak agerikoak dira 1970eko hamarkadan bere ibilbidean zehar hartutako erabaki askotan, hala nola 'El candidato' edo 'Todos los hombres del presidente' filmean, Richard Nixon boteretik kendu zuena azken honetan, Wa-
tergate ikerketari buruzko filma, non Bob Woodward kazetaria antzeztu zuen.
Aktibista eta Amerikako ezkerraren zutabea
Aldi berean, bere zuzendari ibilbidea 'Gente corriente' filmarekin hasi zen, 1980an Film Onenaren eta Zuzendari Onenaren Oscar sariak irabazi zituena, bere ibilbidean jaso zuen bakarra, 2001ean bizitza osoko saria eskuratzeaz gain. Aktore gisa, 1974an izendatu zuten bakarrik 'El golpe' filmagatik, eta 2019az geroztik ('Vengadores: Endgame' filmean kameo txiki batekin), ez da berriro kameraren aurrean berriz agertu.
'Dos hombres y un destino', 'El golpe' edo 'Descalzos en el parque' filmetan parte hartu zuen
Aktibista gisa, Redfordek ingurumenarekiko kezka berezia erakutsi zuen, Redford Center sortuz, ingurumenaren babesaren inguruko kontzientzia pizteko dokumentalak ekoizten zituen irabazi-asmorik gabeko erakundea, bere seme James Redfordekin batera, 58 urte zituela gibeleko minbiziaz hil zena.
Sundanceko Zinemaldiaren sorrera 1981ean ('Dos hombres y un destino' filmeko bere pertsonaiaren izena daramana) ingurumenarekiko kezka horretatik sortu zen, baina laster bihurtu zen zinema independentearen abiapuntu orokor bat: Redford gabe, 1990eko hamarkadan zinema amerikarraren elur-jausia etortzea ulertezina da.
'Gente corriente' edo 'The Quiz Show: el dilema" filmen zuzendaria
Sundance sortu eta zuzendari gisa hasi ondoren, Redfordek ia erabat gelditu zuen bere ospea izar bezala. 1980ko hamarkadan, lau film baino ez zituen egin aktore gisa: aipatutako ´Memorias de
África', 'Brubaker', 'El mojor' eta 'Peligrosamente juntos'. Bere izena eta kondaira bere horretan mantendu ziren, baina Redfordek, bere erabaki guztiak hausnartzeagatik bere kolaboratzaileen nerbioeiz harago, zuzendari gisa ibilbide garrantzitsua eraiki zuen denboran zehar tartekatutako ekoizpenekin.
'Gente corriente' filmaren ospearen ondoren, Donald Sutherland eta Mary Tyler Moore protagonista zituen familia-doluari buruzko drama zirraragarria, zuzendari gisa egindako filmak filosofiko eta ingurumen-zaleen artean sailka daitezke ('Un lugar llamado Milagro', 'El río de la vida' edo 'El hombre que susurraba a los caballos), eta politikoetan ('Quiz Show: el dilema', 'Leones por corderos' edo 'La conspiración').
Redfod Utahn bizi zen bere emaztearekin, Sibylle Szaggars margolari alemaniarrarekin, 1996an Sundancen ezagutu zuena eta harekin lan egin zuena.
Bere ondarea
Robert Redfordek ondare artistiko izugarria utzi zuen. Baina ez da gutxiago ikusgarria bere ondare ekonomikoa, 200 milioi dolar ingurukoa, sei hamarkadako ibilbide baten eta zinemaren munduan parekorik gabeko negozio-ikuspegi baten fruitua.
Hasieran, Hollywood ez zen eskuzabala izan berarekin. 1962an, 'Soldado o cazador' filmean egindako paperagatik, Redfordek 500 dolar baino ez zituen jaso. Baina urte gutxiren buruan, bere karrerak beste norabide bat hartu zuen: 'Dos hombres y un destino' (1969) filmarekin, 750.000 dolar irabazi zituen, gaur egun 6,5 milioi dolarren baliokidea izango litzatekeen zifra.
Une hartatik aurrera, Redford pantaila handiko aktore ordainduenetako bat bihurtu zen. 1970eko eta 1980ko hamarkadetan, dirutza astronomikoak irabazi zituen 'El golpe', 'Un puente lejano' eta 'El jinete eléctrico' bezalako filmekin, nazioarteko izar gisa sendotuz. 1990eko hamarkadan, milioika irabazi zituen, hala nola 'Una proposición indecente' (1993) filmagatik irabazitako 4 milioi
dolarrak, Demi Moorerekin batera antzeztu zue-na. Hala ere, bere soldatarik handiena 2001ean izan zen 'La última fortaleza' filmagatik, 11 milioi dolar irabazi baitzituen.
Baina Redford ez zen aktore bat bakarrik izan. Zuzendari gisa egindako debutak, 'Gente corriente'-rekin (1980), Oscar bat eman zion, eta geroago sariak irabazi zituen 'El río de la vida' (1992) eta 'Quiz Show' (1994) bezalako filmekin, ospea handiagoa eman zioten eta bere finantza-egonkortasuna indartu zuten zintak.
Aldi berean, higiezinetan eta bere izena Hollywoodeko mugetatik haratago zabaldu zuten proiektuetan inbertitu zuen. 'Dos hombres y un destino'-ren diruarekin, 1.200 hektarea lur erosi zituen Timpanogos mendian, Utahn, eta han sortu zuen Sundance, estazio soil batetik kultur sinbolo eta marka global bihurtu zen lekua, baita Sundanceko Zinemaldiaren jaioterria ere. Urteetan zehar, trebetasunez erosi eta saldu zi-
tuen propietateak Kalifornian, New Yorken eta Mexiko Berrian: Malibuko hondartzako txaletetik, 6 milioi dolarren truke saldu zuena ondoko lurrarekin batera, Bosgarren Etorbideko atikoraino, 3,7 milioi dolarren truke erosi eta 10 milioi dolarren truke berriro saldu zuena, eta Mendebaldeko eta Ekialdeko Kostaldeetan zehar sakabanatuta dauden hainbat etxe, guztira 20 milioi dolar baino gehiagoko balioarekin.
Bere testamentuaren xehetasunak publiko egin ez diren arren, aktorearen inguruko iturriek jakinarazi dute bere bigarren emaztea, Sibylle Szaggars, izango dela bere ondarearen oinordeko nagusia. Arrazoizkoa da pentsatzea gainerakoa bere bi alaben eta biloben artean banatuko dela: Robert Redfordek lau seme-alaba izan zituen bere lehen emaztearekin (Lola Van Wagenen): Scott (jaio eta hilabete batzuetara hil zen), Shauna, James (2020an ere hil zen) eta Amy.
“
Bere ondare
garbia, 200 milioi dolar ingurukoa, sei hamarkadako ibilbide baten eta etorkizuneko negozio-ikuspegi baten emaitza da
Paul Newman, bere aliatu handiena Redforden bizitza, agian, desberdina izango zen aktoreak Michael Corleone antzeztea onartu izan balu 'El Padrino' filmean edo Robinson andrea limurtu izan balu 'El graduado' pelikulan. Ziur aski desberdina izango zen, halaber, Jack Nicholsonek Johnny Hookerren papera ukatu izan ez balu, Paul Newman 'El golpe' filmean ezagutu zuen eta aktoreari bere ibilbide osoan aktore gisa Oscar sarietarako izendapen bakarra eman zion iruzurgile noblearen papera. Zinemako begi urdinenak zituen izarra izan zen bere zaldi-lagun onena; haien adiskidetasuna, haien
kimika, haien adiskidetasuna betierekoak ziruditen, nahiz eta errealitatean beste film batean bakarrik lan egin zuten elkarrekin, Hillek zuzendua ere, 'Dos hombres y un destino'.
Aktore eta zinemagilea Utahko bere etxean hil zen, AEBetako hedabideen arabera
Paul Newmanen heriotzak, 2008an, sakonki eragin zion bere lankide banaezinari. Hainbeste urtez lagun eta lankidea galtzeak Newmanek bere bizitza pertsonalean eta Amerikako gizartean izan zuen eraginaz hausnartzera eraman zuen: “Benetako lagun bat galdu dut. Nire bizitza, eta baita herrialde hau ere, Estatu Batuak, hobeak izan dira bere presentziari esker”. Newmanen heriotzak, 83 urte zituela, Amerikako zinemaren urrezko aro baten amaiera markatu zuen, baina batez ere, Redfordentzat, bere lagun minenetako baten galera esan nahi zuen, harekin ez zuen platoa bakarrik partekatzen, baita barreak, konfiantzak eta entretenimenduaren eta filantropiaren munduaren ikuspegi partekatua ere.
Robert Redfordek gauza asko izan nahi zituen bere bizitzan, eta horietako asko errealitate bihurtu ziren zinemari esker. Heroi, lapur, gaizkile, bidelapur, jokalari, gaizto, konkistatzaile. Batez ere, hori. "Ez nengoen prestatuta zinemara sartzeko eta bat-batean nire itxuragatik epaitua izateko", aitortu zuen bere memorietan. Eta hala ere, aktore mordoa liluratu zituen bere sei hamarkada baino gehiagoko ibilbidean. Barbra Streisand 'Tal como éramos' filmean, Jane Fonda 'Descalzos en el parque'-n, Mia Farrow 'El Great Gatsby' zintan, Debra Winger 'Peligrosamente juntos'-en, edo Meryl Streep 'Memorias de África'-n. "Filmetan jende asko ikusten dugu larrua egiten, baina ez maitasun eta delikatasun horrekin (ilea garbitzen dion eszena, adibidez).
Bosgarren hartualdira iritsi ginenerako, maiteminduta nengoen jada (...) Samurra eta sentsuala zen. Ez amaitzea nahi nuen, hipopotamoz inguratuta egon arren", aitortu zuen aktoreak, 'Leones por corderos' filmean berriro elkartu zenarekin.
'Todos los hombres del presidente', 'El hombre que susurraba a los caballos', 'Los tres días del cóndor', 'Cuando todo está perdido', 'Las aventuras de Jeremiah Johnson'... Ez dago izenburu ezezagunik bere filmografian, oparoa eta askotarikoa dena, eta saririk gabea. Bost aldiz izendatua Oscar sarietarako, azkenean estatuatxoa irabazi zuen bere zuzendari debutagatik, 'Gente corriente' filmarekin, 1980an. 2002an, Akademiak beste ohorezko Oscar bat eman zion bere bizitza osoko lorpenengatik.
Bere bizitza beti bi muturren artean ibili izan da: gazte errebeldearena eta gizon eredugarriarena. Ekialdeko eta Mendebaldeko Kostaldean egin du ibilbidea. Eta, mutil onaren aire horrekin, garaile izan da Hollywood Berriko izar zuzenezinak 'El golpe' bezalako film klasikoetan agertzen zirenean, hainbat aldiz aitortu duenez, "moztu!"-ren ondoren ikusi ahal izan zuen bakarra. "Inoiz ez dut atzera begiratzen, inoiz ez dut egin. "Ez dut historia bakarrik izan nahi", baieztatu zuen. Eta hala ere, azkenean horixe izan zen.
urria 2025
Kate Winslet: 50 urte urrian
Nuria Gil Calviño
Kate Winslet aktorea 1975eko urriaren 5ean jaio zen. Aktore britainiarra arrakasta bakarreko film batean gera zitekeen Titanic-en arrakastaren ondoren. Baina, aitzitik, munduan ezagutarazteko behar zuen hasierako jauzia besterik ez zen izan. Oscar bat (eta 7 izendapen), 3 BAFTA, 5 Urrezko Globo... ditu.
Biografia
Kate Elizabeth Winslet (Reading, Ingalaterra, 1975eko urriaren 5a) Britaina Handiko zinema, telebista eta antzerki aktorea da. Batez ere film independenteetan lan egin du, garaiko drametan, eta askotan pertsonaia konplexuak antzezten ditu. Hainbat sari irabazi ditu, besteak beste, Oscar sari bat, bost Urrezko Globo, bost BAFTA sari, lau Screen Actors Guild sari, hiru Critics' Choice sari, bi Emmy sari eta Grammy sari bat. 2009an, Oscar sarietarako sei izendapen jaso zituen aktore gazteena izan zen, guztira zazpitik. Hollywoodeko Ospearen Pasealekuan izar bat ere badu.
Reading-en jaio eta hazi zen, eta Maidenhead-eko Redroofs Antzerki Eskolan ikasi zuen antzerkia. Pantailan lehen aldiz agertu zen 1991ko 'Dark Season' telesail britainiarrean, 15 urte zituela. Zineman debuta 1994ko 'Heavenly Creatures' filmean egin zuen, 18 urterekin, eta Marianne Dashwood antzeztu zuen 1995eko 'Sense and Sensibility' filmean. Nazioarteko ospea laster iritsi zitzaion 1997ko 'Titanic' filmean Rose DeWitt Bukaterren paper nagusiari esker, garai hartan historian filmik arrakastatsuena bihurtu zena. Arrakasta handiko film honetan protagonista izan ondoren, nahiago izan zuen estudio handiek ekoitzitako film luzeetan ez lan egin, eta film txikiago baina kritikoki txalotuak aukeratu zituen, hala nola 'Quills' (2000) eta 'Iris' (2001) filmetan. 2004ko zientzia-fikziozko 'Eternal Sunshine of the Spotless Mind' amodiozko filmak drama historikoetan lerrokatua izatea eragotzi zion, eta inflexio-puntu bat izan zen bere karreran. Arrakasta lortzen jarraitu zuen ondorengo proiektuekin, 2004ko 'Finding Neverland', 2006ko 'Little Children', 'Revolutionary Road' eta 2008ko 'The Reader' filmetan egindako emanaldiengatik txaloak
GOLDENagealdizkaria
jaso baitzituen. Ondoren, 'Carnage' filmean eta 2011ko 'Mildred Pierce' miniseriean agertu zen, 2014ko 'Divergent' eta 2015eko 'Insurgent' filmen aktore taldean sartu zen, eta urte berean Joanna Hoffman antzeztu zuen 'Steve Jobs' biografian. 2017an 'The Mountain Between Us' eta 'Wonder Wheel' drametan agertu zen, eta Mary Anning paleontologoaren papera egin zuen 2020ko 'Ammonite' filmean.
2021eko 'Mare of Easttown' krimen miniseriean egindako paperak kritikak txalotu zuen, orain arteko bere lanik onenetakotzat hartuta. Hurrengo urtean, 'Avatar: The Way of Water' filmean parte hartu zuen, eta munduko leihatilan inoizko hirugarren filmik irabaziena bihurtu zen. Halaber, 2022an, bere alaba Mia Threapletonekin batera 'I Am...' britainiar serieko 'I Am Ruth' atal bat ekoitzi eta antzeztu zuen.
The Golden Hat Foundation-en sortzailekidea da, autismoaren inguruko kontzientziazioa piztea helburu duen ongintzazko erakundea. Kausa babesteko, gaiari buruzko liburu bat idatzi zuen, 'The Golden Hat: Talking Back to Autism'. 'People' aldizkariak munduko 50 pertsona ederrenen artean izendatu zuen 2005ean, 'Time' aldizkariak munduko 100 pertsona eraginkorrenen artean izendatu zuen 2009an eta 2021ean, eta Erresuma Batuko Elisabet II.a erreginak Britainiar Inperioaren Ordenako Komandante (CBE) izendatu zuen 2012an. Jim Threapleton eta Sam Mendes zuzendariengandik dibortziatua dago, Edward Abel Smith enpresaburuarekin ezkonduta dago 2012az geroztik, eta ezkontza bakoitzetik seme bana du.
Lehen urteak
Aitaren aldetik britainiar eta irlandar jatorrikoa da, eta amaren aldetik suediar jatorrikoa. Bere gurasoak Roger John Winslet dira, noizean behin aktore gisa lan egin zuena, eta Sally Ann Bridges. Zailtasun ekonomikoek aita beste lan batzuk egitera behartu zuten maiz, eta horretarako The Actor's Charitable Club-en laguntza
urria 2025 GOLDENwomen
behar zuten. Bi ahizpa ditu, Anna eta Beth, biak aktoreak, eta Joss izeneko anaia bat. Winsletek esan du zailtasun ekonomikoak izan arren, bere familia oso estua zela, eta beti sentitu zirela gurasoek babestuta eta zainduta.
St. Mary and All Saints Church of England Lehen Hezkuntzako Eskolan ikasi zuen. Aktore familia batean bizitzeak eta izateak bultzatu zuen antzerkigintzan aritzera oso gaztetatik. Berak eta bere ahizpek eskolan eta Foundations gazteentzako antzerki amateurretan parte hartu zuten. 5 urte zituela, lehen aldiz agertu zen Maria bezala eskolako Gabonetako ekoizpenean. Bere burua haur potolo samarra zela esanez, ikaskideek "gizena" ezizena eman zioten eta itxura fisikoagatik iseka egiten zioten. Esperientzia horri buruz, hau esan zuen: "Ez nintzen nire buruan itxi eta nire ametsa utzi. Borrokatu eta nire segurtasun eza guztiei aurre egin nien". 11 urte zituela, Maidenheadeko Redroofs Antzerki Eskolan onartu zuten, agentzia gisa ere funtzionatzen zuena eta bere ikasleak Londresera eramaten zituen aktore lanetarako entzunaldiak egitera. Eskola honetan, 'Alice in Wonderland' eta 'The Lion, the Witch and the Wardrobe' antzezlanen ekoizpenetan parte hartu zuen, eta Wendy Darlingen paper nagusia antzeztu zuen 'Peter Pan'-en.
Udazkeneko elikagai onenak adinekoentzat
Jon Lasa Galdos
Udazkenak kolore eta zapore sorta dakar berarekin, adinekoen osasunerako bereziki onuragarriak izan daitezkeenak. Sasoiko elikagaiak aberatsak dira funtsezko mantenugaietan, eta horiek sistema immunologikoa indartu eta adinekoen bizi-kalitatea
hobetu dezakete. Jarraian, udazkeneko elikagai nagusiak aztertuko ditugu eta adinekoen ongizatean nola lagun dezaketen ikusiko dugu.
Udazkeneko dietaren onurak
Udazkena trantsizio garaia da, eta tenperaturaren eta eguzki-argiaren aldaketek eragina izan dezakete adinekoen osasunean. Dieta egokia mantentzea ezinbestekoa da erronka horiei aurre egiteko. Hauek dira udazkeneko dietaren onura nagusietako batzuk:
“Adinekoen nutrizioa arretaz mantendu behar da urte osoan zehar, baina udazkenean are garrantzitsuagoa da zaintza hori
• Sistema immunologikoa indartzea: Sasoi honetan, elikagaiak antioxidatzailez beteta daude, gaixotasunak eta katarroak prebenitzen laguntzen dutenak.
• Energia mantentzea: Udazkeneko elikadurak energia iraunkorra ematen du karbohidratoen eta gantz osasungarrien bidez.
• Ongizate mentala sustatzea: Omega-3ak eta zinka bezalako mantenugaiak ezinbestekoak dira buru osasuntsu bat mantentzeko.
Denboraldiko Izarrak
Udazkenak mantenugai esentzialetan aberatsak diren hainbat elikagai eskaintzen ditu. Hona hemen adinekoen dietan sartu beharreko denboraldiko izar batzuk:
1.Kalabaza
Kalabaza udazkeneko harribitxia da. A bitaminan eta zuntzetan aberatsa da, eta horrek begi eta digestio-osasunerako ezinbesteko elikagai bihurtzen du. C bitamina ere badu, eta horrek sistema immunologikoa indartzen du.
2. Batata
Batata B6 bitamina eta potasioaren elikagai eta iturria da, bihotz eta muskulu osasuntsuak mantentzeko mantenugai garrantzitsuak. Zuntz eta C bitaminaren iturri bikaina ere bada.
“Lehenengo euriekin eta tenperaturaren jaitsierarekin, etxeko espiritua esnatu eta gisatu errezetak itzultzen dira
Kontuan hartu beharreko galderak
• Nola txertatu dezaket kalabaza eta batata adineko maite baten dietan?
Batata purea egin dezakezu guarnizio leun eta nutritibo gisa, edo kalabaza zatiak gehitu zopei eta gisatuei, haien dietako zuntza eta bitaminak handitzeko.
• Zeintzuk dira elikagai hauek etxean prestatzearen abantailak?
Kalabaza eta batata etxean prestatzeak osagaien eta prestaketaren gaineko kontrol osoa ahalbidetzen du, gatz eta azukre gehiegi saihestuz eta haien balio nutrizionala maximizatuz.
• Zein udazkeneko plater tradizionaletan erabiltzen dira kalabaza eta patata gozoa?
Kalabaza ohikoa da kalabaza-tartetan eta kalabaza-zopetan. Patata gozoak, berriz, patata gozo erreak eta labean egindako patata gozoak bezalako plateretan erabiltzen dira. Biak dira udazkeneko plateretan osagai ezagunak.
Udazkeneko errezeta osasungarriak
Jarraian, udazkeneko jakiak dituzten bi errezeta erraz eta goxo partekatzen ditugu. Errezeta hauek adinekoen ongizaterako aproposak dira:
1.Kalabaza Zopa
Zopa leun eta eroso hau A bitaminan eta zuntzetan aberatsa da, eta udazkeneko arratsalde freskoetarako aproposa da.
Osagaiak:
• 500g kalabaza
• Tipula 1
• 2 azenario
• Patata 1
• Barazki salda
• Gatza eta piperbeltza dastatzeko
Argibideak:
- Moztu barazkiak zatitan eta salteatu lapiko batean.
- Gehitu barazki salda eta egosi bigundu arte.
- Nahastu zopa eta ondu gatz eta piperbeltzaz.
2. Patata Purea
Purea leuna, gozoa eta B6 bitamina eta potasio iturri bikaina da.
Osagaiak:
• 4 patata gozo
• 2 koilarakada gurin
• Intxaur muskatu pixka bat
• Gatza eta piperbeltza gustura
Argibideak:
- Egosi patata gozoak bigundu arte.
- Birrindu eta gehitu gurina, intxaur muskatua, gatza eta piperbeltza.
Kontuan hartu beharreko galderak:
• Nola egokitu ditzaket errezeta hauek banakako dieta beharretara?
Errezetak egokitu ditzakezu anoak egokituz, osagaiak aukera egokiagoekin ordezkatuz (adibidez, gurina oliba olioaren ordez) eta alergeno
ezagunak saihestuz. Kontsultatu osasun-profesional edo dietista bati jarraibide zehatzak lortzeko.
• Zer beste udazkeneko osagai gehi daitezke errezeta hauei haien balio nutrizionala hobetzeko?
Errezeta hauek aberastu ditzakezu espinakak, intxaurrak edo baita perretxikoak ere gehituz, udazkeneko beste osagai nutritibo batzuk baitira. Osagai hauek bitamina, mineral eta zapore gehiago emango dizkiete zure udazkeneko platerei. Aholkuak dieta orekatu baterako
Dieta orekatua mantentzea ezinbestekoa da adinekoen ongizaterako. Aholku orokor batzuk hauek dira:
• Barietatea: Sustatu elikagai barietatea zure dietan beharrezko mantenugai guztiak lortzen dituzula ziurtatzeko.
• Hidratazioa: Ziurtatu egunean zehar nahikoa ur edaten duzula deshidratazioa saihesteko.
Nutrizioa udazkenean
Udazkena iristearekin batera, garrantzitsua da dieta-aldaketak egitea adinekoen gorputzak tenperaturaren jaitsierarako prestatzeko.
Adinekoen nutrizioa arretaz mantendu behar da urte osoan zehar, baina udazkenean da zaintza hori are garrantzitsuagoa bihurtzen dena. Hilabete hauetan, gorputzak bere defentsak eraiki behar ditu osasuna indartzeko eta eguraldi berotik hotzera bizitasunez igarotzeko.
Klima-aldaketa hau osasuntsu kudeatzeko, adinekoentzako dieta bat garatzeko jarraibide batzuk eskaintzen ditugu:
• Egunean gutxienez 5 otordu jan: aukeratu elikagai-piramidearen talde desberdinetako elikagaiak, gorputzak behar dituen mantenugai guztiak emateko. Ziurtatu afaria erraz digeritzen
diren elikagaiez osatuta dagoela, hala nola zopak, arraina edo barazki egosiak.
• Ziurtatu hidratazioa: Eguraldi hotza iristearekin batera, normala da egarri sentsazioa gutxitzea. Beraz, ziurtatu eguneroko ur kopuru gomendatua kontsumitzen dela. Ingesta hori uraren, zukuen, infusioen edo zopen bidez lor dezakezu, eta horiek ere energia-iturri gehigarri bat eskaintzen dute.
• Gehitu antioxidatzaileak diren elikagaiak: Antioxidatzaileak zahartzearen ondorioei aurre egiteko aliatu ezin hobeak dira. Frutatan aurki ditzakezu, hala nola ahabietan, eta tomateetan eta erremolatxan, hala nola barazkietan.
• Handitu bitamina-ingesta: Zitrikoak, hosto berdeko barazkiak eta arraina funtsezko elikagaiak dira gorputzari eguneroko bizitzari indar eta energiaz aurre egiteko behar dituen bitaminak emateko.
• Ez ahaztu lekaleak: Lekaleek burdina eta proteina iturri bat eskaintzen dute, infekzioen aurkako erresistentzia fisikoa ematen duena eta nekea eta ahultasuna murrizten dituena. Gainera, haien kontsumoak hesteetako igarotzan laguntzen du, zuntz-eduki handia duelako.
Udazkenean denboraldian
Sasoiko produktuen aukera ikaragarria da, eta eguraldiak etxeko sukaldaritza bultzatzen du. Merkatuak itsaskirik onenekin betetzen dira, orain txangurruak ditugu denboralditik kanpo, perretxiko maiteak, ehiza denboraldia hasten da, bisigua bere unerik onenean dago, eta atun zuri kontserbak gozatzeko garai aproposa da. Ez dugu ahaztu behar gisatuen eta kremen garaia dela, zopak, etxeko marmeladak, lehen gisatuen eta urteko jaialdirik onena: Magostoak, Magosta, Amagüestu edo Gaztaina Jaia.
Urteko garai hau magikoa da bere barazki eta fruta aniztasunagatik. Sagar eta zitriko onenak, lehen perretxikoak, Galiziako gaztaina ospetsuak eta intxaur maiteak (kalabazak ahaztu gabe) ongietorriak dira orain.
Jaiegunetan, Santu Guztien eguna dugu bere frijituekin, 'huesos de santo' (Santuaren hezurrak) eta panelletekin, baita Halloween ere, ikuskizun handia.
Lehenengo euriekin eta tenperaturaren jaitsierarekin, etxeko espiritua esnatzen da, eta "gisatu" errezetak itzultzeko irrikitan gaude: zopak, gisatuak eta kazolak dira eguneko agindua. Fruitu lehorrekin edo sagarrekin egindako gozokiak etxean arratsaldeko mokadu ezin hobea izango dira. Are gehiago txokolate beroarekin edo kafe on batekin laguntzen baditugu.
Udazkenean gozatzeko kremak eta zopak
Urteko sasoi honetan, zalantzarik gabe, denboraldiko barazkiekin krema-zopa ontzi eder bat nahi duzu, azkar berotzeko eta, batez ere, zure gorputzak behar dituen bitaminak eta mineralak lortzeko.
Perretxiko krema zopa
Errezeta hau prestatzen errazenetakoa da. Osagaiak salteatu eta egosi besterik ez duzu egin behar, are hobeto barazki-salda aberats batekin, eta emaitza perretxiko-krema zopa zoragarria, arina, osasungarria eta oso zaporetsua da.
Patata gozo eta perretxiko krema
Prestatzeko errezeta azkarra eta erraza, elikagarria, arina eta oso asegarria. Asteko edozein egunetarako edo baita ukitu bereziko oporretarako ere aproposa. Dena nola aurkeztu nahi duzun araberakoa da.
Baratxuri edo Gaztelako zopak
Espainiako sukaldaritzako errezeta xume eta ospetsuenetako bat, baratxuri edo Gaztelako zopak. Tipula zopa
Edozein sukalde errespetagarritan errezeta bikaina, tradizionala eta oinarrizkoa. Plater goxo eta sinplea, hasierako edo plater nagusi gisa izan
daitekeena etxeko afari batean zopa-ontzi handi batekin.
Etxeko txorizozko dilistak
Erregeentzako errezeta sinplea da. Egia esan, ez dago dilistak baino hoberik eguraldi hotza hasteko, eta goxoak izateaz gain, oso elikagarriak dira. Zalantzarik gabe, udazkeneko plater gogokoenetako bat.
Galiziako salda
Galiziako saldak ez du errezeta bakarra; etxean duzuna jartzen duzu lapikoan, Galiziako gisatuan bezala. Errezeta guztiek komunean dutena neurri handiagoan edo txikiagoan erabiltzen diren osagai batzuk dira: katxelo batzuk (patata), txerri-gantza pixka bat, baba zabal batzuk, haragia (behia eta txerria), Galiziako txorizo zati on bat eta sasoiko barazkiak.
Saiheskiak patatekin
Zer hoberik gisatu edo kazola moduan egindako haragi errezeta bat baino zure asteko menuan edo egun berezi baterako ondo elikatzeko? Egun txarra duzunean, zer hoberik ondo jateko "aurpegi ona eta sabela bete" egitea baino?
Txahal frikasea
Perretxikoekin prestatutako txahal gisatu bat da. Batez ere moixernó edo perretxicoarekin, baina antzeko perretxikoak ere erabil daitezke.
Txahal gisatua
Txahal gisatua estilo sinpleen eta klasikoenean. Gisatu on bat prestatzeko modu asko daude, marinadarekin edo gabe, belar aromatiko gehiago edo gutxiagorekin, eta egosketa denbora desberdinekin.
“
Urteko garai hau magikoa da barazki eta fruta aniztasunagatik
Galeperra perretxikoekin
Haragi goxo eta entretenigarri horri laguntzeko, bat datozen platerak diseinatu behar dira, eta udazkena bada, ez dago perretxikoekin ukitu gozo bat ematea bezalakorik.
Perretxiko lasagna
Lasagna klasikoaren alternatiba begetariano ezin hobea da eta kaloria gutxiko dietak egiteko ere egokia da.
Boletus eta niskalo tarta
Boletus eta niskaloaren arintasunak, porruaren eta kremaren aberastasunarekin batera, zaporeen oreka ezin hobea sortzen dute, baita bitamina eta mineral kopuru handiak ere.
Perretxiko risottoa
Perretxikoak aspalditik dira famatuak mundu osoko risottoak konkistatzeagatik. Perretxiko barietate on batek eta arroz onak emaitza bikaina bermatuko dute.
Perretxiko eta ganba kroketak
Inoiz baino zapore eta krematsutasun handiko kroketa goxoak.
Tenpura perretxikoak alioli saltsarekin
Aperitibo hau ez da arrautza, irina eta ogi birrindu klasikoarekin egiten, tenpurarekin baizik.
Bularrekominbiziaren baheketa zabaldu da
Nuria Gil Calviño
Joan den irailaren 23an, Imanol Pradales lehendakariak azaldu zuenez, bularreko minbiziaren aurkako programaren baheketa Euskadiko 48 eta 69 urte arteko emakume guztietara zabalduko da; hortaz, bi urte jaitsiko da parte hartzeko adina (gaur egun, lehenengo proba 50 urterekin egiten da), “minbizia prebenitzea eta tratatzea da gure lehentasuna”, gaineratu zuen. Biztanleriaren baheketa egiteko programa horretan, jomuga den biztanleriaren % 80k parte hartzen du eta bularreko minbiziaren aurka borrokatzeko tratamendu pertsonalizatuak eskaintzen dira. Programa horri esker, 5 urtean, gaixoen % 88 tumore mota horri aurre egin eta bizirik ateratzen da; ondorioz, emaitza klinikoak hobetu eta gaixoen bizi kalitatea hobetzea lortzen da.
Lehendakariak adierazpen horiek egin zituen Euskadin minbizia tratatzeko Donostia Ospitalea osasun guneko Protonterapia Unitate berria jasoko duen erakin berriaren obretara Alberto Martínez Osasun sailburuarekin eta Lore Bilbao
Osakidetzako zuzendari orokorrarekin egindako bisitan; era berean, Lehendakariak herri lehentasun estrategikotzat jo du minbiziaren aurkako borroka.
Imanol Pradalesek gaixotasun honi aurre egiteko estrategia lau zutabe nagusi hauen gainean eraiki zuen: prebentzioa, arreta, ikerketa eta nazioartekotzea.
Zentzu horretan, “konfiantza mezua” zabaldu nahi izan zuen une honetan minbizi mota honi erantzuteko garatzen ari diren aurrerapen teknologikoei eta tratamenduei buruz; era berean, bere esker ona adierazi zien Euskal Osasun Zerbitzuko langileei, daukaten “enpatiarengatik eta humanitatearengatik”. Ildo beretik, “bere besarkada eta babesa” helarazi die gaixotasun honi aurre egiten ari diren herritarrei eta beren senitartekoei. Alberto Martínezek, berriz, Euskadik osasun sistema indartsua duela nabarmendu zuen, bai eta gaixoen beharrei ikuspegi oso batetik erantzuten diela ere, eskura dituelarik prebentziorako estrategiak, diagnostiko goiztiarrerako programak eta aurrerapen terapeutikoak, horrela, tratamenduen kaltea murrizteko, bizirik ateratzen direnen ehunekoa handitzeko eta bizi-kalitatea hobetzeko. Sailburuaren ahotan, Euskadik osasun sistema publiko indartsua du, minbiziaren desafioari osotasunez erantzuteko modukoa: aurrez ikusiz, diagnostiko goiztiarrak eginez eta aukera terapeutiko aurreratuak eskainiz, adibidez, protonterapia edo CAR-T terapia zelularrak. “Gure sistema indartsua da, berritzailea eta Europako onkologiaren abangoardian dago; gainera, hurbila, zehatza eta humanoa ere bada”, adierazi zuen.
Horrela, minbiziaren galbaheko Osakidetzaren programak minbiziaren hilkortasuna prebenitze-
ko eta murrizteko funtsezko tresna direla aipatu zuen. “Bizirik ateratzen direnen zenbakiak hobetu egin ditugu eta gaixotasun honek biztanleriari eragiten dion zama arintzea lortu dugu. Galbahe politikari esker, goiz atzeman dezakegu gaixotasuna eta heldu gazteen artean hilkortasuna jaistea lortu dugu”, azaldu zuen.
“Protonterapia
Unitate berria
instalazio mediko
espezializatua eta abangoardiakoa da eta 2027an artatuko du lehen gaixoa
Inbertsioa berrikuntzan eta humanismoan
Zehazki, minbiziaren galbahe-programak 2,5 milioi behaketa baino gehiago egin ditu 1995etik eta 13.000 milioi inguru tumore atzeman ahal izan dira, kasu guztien % 84 tratamendu kontserbadore baten bidez kudeatu daiteke. 2024. urtean, 715 minbizia kasu atzeman dira, gehienak oso goiztiarrak dira eta pronostiko ona dute, bai 50 eta 69 urte arteko emakumeen artean, bai lehen mailako bularreko minbizia duten senitartekoak dituzten 40 eta 49 urteko emakumeen artean. Emaitza horiek kontuan hartuta eta eskura dauden datuen argitan −emakumeen artean zabalduen dagoen minbizia mota da−, honako erabaki hau hartu da: aurrekaririk gabeko emakumeen kasuan 48 urtera arte jaistea lehen galbahearen adina. Prebentzioko eta detekzio goiztiarreko politikak indartzea da erabaki honen xedea.
Protonterapia Unitate berria instalazio mediko espezializatua eta abangoardiakoa da, espresuki diseinatua tratamendu onkologiko aurreratuak eskaintzeko, 2027an hartuko du lehenengo gaixoa, eta onkologiaren arloan puntako gunea izango da Euskadirako eta Europarako, eremu hauetako herritarrak artatzeko: Gipuzkoa, Bizkaia, Araba, Nafarroa, Iparraldea, Errioxa eta Burgos eta Soria
probintziak (Gaztela eta Leon). Lehendakariak nabarmendu duenez, etorkizuneko osasun gunea garrantzitsua izango da Osakidetzak eskaintzen duen zerbitzuaren barruan eta “erreferentzia bat izango da Europa hegoaldean”.
Euskadi aitzindaria protonterapian
Espainiako Estatuaren barruan, Protonterapia Unitate bat abian jartzen duen lehenengo autonomia erkidegoetako bat izango da Euskadi, eta Donostia Unibertsitate Ospitalea tratamendu onkologiko aurreratu hau eskaintzen duen lehenengo zentro publikoetako bat izango da.
Tratamenduaren zehaztasunari esker, nabarmen murrizten dira gaixoen arriskuak, horixe da protoien teknologiaren ezaugarri adierazgarriena, radiazioa gune zehatzagoan egin baitaiteke, horrela, radioterapia dosia hobeto banatu ahal da, eta kontrako eraginak eta berriz gaixotzen direnen kasuak murriztu egiten dira. “Zehaztasun gorena duen abangoardiako teknika bat txertatu dugu, abantaila asko ditu, bereziki, neska-mutikoen tratamenduari begira eta nerabeei begira, osasuntsu dagoen geruza gutxiago kaltetzen
baitu”, zehaztu zuen Lehendakariak. Protonterapia espresuki gomendatzen da onkologia pediatrikoko kasuetarako. Hori horrela, Donostia Unibertsitateko Protonterapia Unitateak haurrak eta adingabeak artatzeko gune berezia izango du, bai eta haur jolasak izango dituen itxarongela bat ere.
Eraikin berri honetarako, guztira, 52 milioi euroko inbertsioa bideratuko du Eusko Jaurlaritzak, Amancio Ortega Fundazioarekin lortutako lankidetza publiko-pribatuaren uzta da, eta obra honen ardatz nagusia tratamendua aplikatzeko azeleragailu lineal bati aterpea eskainiko dioen gunea izango da. Lore Bilbao Osakidetzaren zuzendari nagusiak zehaztu zuenez, eraikinaren gainerakoa lau solairutan banatuko da, bi altueran, eta beste bi sestra azpian, konsultak, diagnostikoak eta planifikazioa kudeatzeko; horretaz gain, gaixoak prestatzeko eta langileek lan egiteko guneak ere izango dira bertan. Ildo beretik, diseinu arkitektonikoak zaintza espazioak humanizatzeko helburua duela aipatu zuen, ardatz hartuta gaixoen esperientzia, eremu atseginak eta lasaiak eskaintzeko, argi naturala sartzeko moduan, material beroen bidez, bai eta elementu biofilikoen bidez ere. “Berrikuntza teknologikoarekin batera zaintzarako guneak humanizatu dira, gaixorik dauden neska-mutikoen eta helduen egonaldia hobetzeko, efikazia eta zehaztasun terapeutikoa kontuan hartzeaz gain, gaixoaren ongizatea ere zaintzeko”, azaldu zuen Bilbaok.
Terapia berri aurreratuak
Onkologiaren aldeko Euskadiren apustuak abangoardiako terapiak ere hartzen ditu kontuan, adibidez, CAR-T, zeinak gaixoen sistema inmunitarioan bertan zelulak alda baititzakeen, tumore hematologiko jakin batzuei erantzuteko. Terapia hauek, protonterapiarekin eta medikuntza aurreratuarekin batera, euskal osasun sistema publikoa ezagutzaren gailurrean kokatzen dute, eta berrikuntza biomedikoa eta zaintza hurbila uztartzen dituzte.
Gainera, Onkologikoa Osakidetzan integratzeak, etorkizuneko Protonterapia Unitatearekin batera, Gipuzkoa eta Euskadi onkologiako erreferentzia-zentro nagusi gisa sendotzea ahalbidetuko du, eta horrek eragin positibo nabarmena izango du euskal gizartean.
“Euskadiren osasun ikerketaren ildo nagusia onkologiaren inguruan ardazten da, horixe baita hiltzeko arrazoi nagusia. Une honetan onkologian 140 ikerketa egitasmo ditugu. Horietako hamahiru erreferentziazkoak dira nazioartean, eta bost aitzindariak dira”, adierazi zuen Lehendakariak; era berean, aurreratu zuen “entsegu eta egitasmoetarako plataforma berri bakarra abian ipiniko dutela, edozein gaixok eskura dauden entseguak erabili ahal izateko”. “Aukerez eta itxaropenaz ari gara. Botiketara eta estrategia berritzaileetara sarbide ekitatiboagoa bultzatzeaz dihardugu”, azpimarratu zuen Pradalesek.
“Prebentzioa indartzeko, detekzio goiztiarrak egiteko eta tratamendu berritzaileen eskuragarritsauna ekitatiboa izateko Eusko Jaurlaritzak egiten duen ahalegina nabarmendu du Imanol Pradalesek
Bukatzeko, Pradalesek Osakidetzaren lana nabarmendu du, ikerketa, asistentzia klinikoa, prebentzioa eta prestakuntza elkartzen dituzten azpiegiturak bultzatzeko erreferentziazko polo gisa. “Europar Batasunak Euskadi hautatu du minbiziaren aurka borrokatzeko bikaintasuneko guneak sortzeko lantaldeko kide izateko. Horri esker, aurrerapenak partekatu ahalko ditugu puntako herrialdeekin, bikaintasunean, ekitatean eta berrikuntzan oinarritutako osasun eredu bat finkatzeko”, ziurtatu zuen.
