Penseelstreek90

De Penseelstreek

Wijkkrant Hoogkamp * Sterrenberg * Gulden Bodem Arnhem

Familie Vlaar-Reeling Bakenbergseweg

SEPTEMBER 2019 | NR. 90 | HERDENKINGSNUMMER

2 DE PENSEELSTREEK Nummer 90

Colofon ‘De Penseelstreek’ is de wijkkrant van wijkvereniging ‘De Penseelstreek’.

Verspreiding: 4x per jaar huis aan huis in de buurten Hoogkamp, Sterrenberg en Gulden Bodem te Arnhem. Oplage: 1950 ex.

Verspreiding: Gerhard Bathoren bezorging@penseelstreek.nl

Redactieleden: Annemoon Gudde Bert Krikke Micha van Aart Madeleine Corstens Annelies Harpenslager Redactieadres: redactie@penseelstreek.nl Vormgeving: Nannieke Swart Cécile Bruisten

Druk: Coers&Roest, Arnhem Advertenties: Hans Alink advertentie@penseelstreek.nl De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden stukken in te korten of, in overleg met het bestuur, niet te plaatsen.

Bestuur wijkvereniging: Mark Elbers (vzt) Mariëtte van Vlerken (secr) Jan Maurits de Jonge (penn.m) Hans Pietersma Linda Hofman Secretariaat: Bosboomstraat 17 6813 KB Arnhem bestuur@penseelstreek.nl 026 4435265 Lidmaatschap 2019: min. € 12,50 per gezin IBAN.: NL67 INGB 0007 8197 30 t.n.v. Wijkvereniging ‘De Penseelstreek’ te Arnhem Redactie website: Mariëtte van Vlerken E-mail: webredactie@penseelstreek.nl

Website: www.penseelstreek.nl

INLEVEREN KOPIJ Nieuwe kopij kan worden ingeleverd tot 2 januari 2020.

Verspreiding volgende wijkkrant: vanaf 31 januari 2020 Het schema voor 2020 is op de website onder het menu wijkkrant te vinden.

Aanleveren kopij bij voorkeur per e-mail of WeTransfer, anders op cd-rom of USB stick op Mesdaglaan 56.

Teksten graag in Word/Pages, digitale foto’s in een zo hoog mogelijke resolutie (300 dpi).

Nummer 90

redactioneel

Door Annemoon Gudde redactie

Arnhem 2019 en Arnhem 1944 Met de hele redactie zijn we gaan zoeken naar manieren om sporen van toen en het leven van nu te verbinden. De historicus Marco Otten heeft in kort bestek de geschiedenis opgeroepen. Onze huisbouwkundige, Bert Krikke, is opnieuw in het archief gedoken. Madeleine Corstens, Micha van Aart en ondergetekende hebben jong en oud gevraagd naar hun ervaringen, een buurtbewoner en ooggetuige van 1944 en scholieren die op school gewerkt hebben aan herdenkingsopdrachten.

Bij navraag blijken mensen in hun huis materiaal te hebben gevonden uit oorlogstijd. Voor toelichting bij de Voorkant, de foto’s die Jan Zwartjes voor ons maakte, verwijzen we naar het artikel daarover van Annelies Harpenslager. We staan ook stil bij het lot van de Joden in Arnhem dat in veel verhalen direct of zijdelings naar voren kwam. We ontdekten dat in november van dit jaar de laatste deportaties, die dateren van november 1944, speciaal worden herdacht met een monument.

De actieve werkgroepen van de wijkvereniging komen in dit nummer opnieuw aan het woord. En initiatieven van wijkbewoners. Bert Krikke toont ons nieuwe materialen. Daar zijn we blij mee. Het wordt september en de spot komt te staan op enkele sportclubs in de wijk die nieuwe leden een welkom bieden. Let u ook op de agenda : er zijn de herdenkingen, concerten en creatieve manifestaties Schaarsbergen viert zijn 150 jarig bestaan en dan gaan we door tot kerst, want dit is alweer Penseelstreek nummer 4, het laatste van dit kalenderjaar.

HERINNERINGSTAFELS

Herdenking 75 jaar slag om arnhem en evacuatie In gesprek met elkaar over oorlog, evacuatie, terugkeer en wat vrijheid betekent.

Een middag met informatie en gesprek tussen generaties (vanaf 12 jaar). Samen om de tafel: ooggetuigen van ’44 en iedereen die weten wil en vragen heeft.

zondag 22 september van 14 tot 17 uur, in basischool ‘t Panorama.

Mesdaglaan 70

Wij hebben mensen nodig ONTWERP die willen helpen in de voorbereiding om dit initiatief te laten slagen.

De wijkvereniging wil de aankoop van Airborne-vlaggen ondersteunen Zij steunt per vlag Ome Joop’s tour en u krijgt korting.

Bestel de klassieke Airbornevlag of de nieuwe 75 jaar Herdenkingsvlag

Deelnemen? Helpen?

Vlaggen bestellen? herrineringstafels@penseelstreek.nl

van de bestuurstafel De dagen net voordat je met vakantie gaat, zijn nooit de rustigste. Althans bij mij niet. Je voelt je als een ‘bok vol met keutels’, zei eens iemand in Brabant tegen me. Nog van alles moet er af, om met een schone lei te vertrekken. Eén van die dingen is dit stukje voor de komende Penseelstreek. Maar het zoet zit in het vertrek en het verblijf in mooie oorden, dit keer in Noord-Spanje.

Ik hoop dat u een mooie zomerperiode heeft meegemaakt.

Een mooie reis gemaakt, of lekker thuis eens een paar klussen gedaan die al te lang vooruit waren geschoven.

Tja, en dan die hoge temperaturen: het mag toch duidelijk zijn dat we niet gevrijwaard blijven van de effecten die ons handelen heeft op het klimaat! In onze wijk gebeurt daar al veel aan: er zijn enthousiaste werkgroepen en in totaal houden zich, denk ik, meer dan 50 mensen regelmatig bezig met het organiseren van activiteiten. De groep in Sterrenberg/Gulden Bodem houdt in ieder geval een leuke bijeenkomst eind september. En ik weet zeker dat ook Hoogkamp Energie weer binnenkort van zich laat horen.

Begin september is ook weer de befaamde Penseelstreek Classic, wel wat minder duurzaam, maar toch! Zondag de 8ste: noteer maar in uw agenda. Ik verzeker u: een echt superleuke sfeer ’s middags op het Mesdagveldje met voor ieder, jong en oud, wat wils.

Eind juni was voor de vereniging een best drukke periode.

We hielden een hartstikke leuke bijeenkomst voor al onze vrijwilligers bij Trix en een dag later fietsten we met ongeveer 10 wijkbewoners op safari door de wijk met onze wijkwethouder Hans de Vroome. En dat werd absoluut op prijs gesteld, het was een mooie introductie voor hem in de wijk die hij al kent, maar nu als bestuurder van de stad voor het eerst bezoekt.

Sponsoren van de Herinneringstafels

DE PENSEELSTREEK 3 Door Mark Elbers voorzitter wijkvereniging

We zijn als wijkvereniging ook betrokken bij de ontwikkeling van een wijkontmoetingscentrum in de Bakermat.

Daarin trekken we samen op met de wijkvereniging Burgemeesterskwartier, de gemeente en de Diaconessenkerk. Een informatieavond in maart trok een volle kerk, nu komt het er op aan om een gedegen plan te maken dat ook gaat werken voor het centrum in oprichting. Als bestuur volgen we de ontwikkelingen nauwgezet, waarbij we goed kijken waar we als vereniging van toegevoegde waarde voor dit centrum kunnen zijn.

Gelukkig heeft onze brief in het voorjaar over het lidmaatschap van onze vereniging behoorlijk resultaat gehad. Bijna 50 nieuwe leden mochten we reeds verwelkomen. Ik blijf het toch zeggen: mocht u nog geen lid zijn, kijk dan op onze website www.penseelstreek.nl hoe u zich kunt aanmelden. Dan ziet u ook dat de bijdrage voor dat lidmaatschap heel bescheiden is en dat daarmee veel reuring in de wijk wordt veroorzaakt.

Maar nu eerst en vooral: september 2019 gaat ook de geschiedenis in als de maand waarin het 75 jaar geleden is dat geallieerden dachten een flinke bres in de Duitse linies te kunnen slaan door luchtlandingen en verovering van bruggen. Grotendeels lukte dat ook, maar Arnhem en omstreken werden het toneel van hevige gevechten, de Slag om Arnhem, en later een dramatische evacuatie van alle inwoners uit de stad. De gemeente heeft ons uitgenodigd om via zogenaamde herinneringsmaaltijden de herinnering aan deze gebeurtenissen levend te houden. En die uitnodiging hebben we aanvaard: met een enthousiaste groep mensen wordt hard gewerkt om in de maand september te laten zien en ervaren wat de Slag om Arnhem heeft betekend voor onze wijk en de toenmalige bewoners. Dat zijn mooie, indrukwekkende verhalen. En ik nodig u allen van harte uit om uw steen aan een mooie septembermaand bij te dragen.

Hiernaast in dit blad staat veel informatie wat er staat te gebeuren en waar u aan kunt deelnemen of helpen. Tot in september, het is de moeite meer dan waard!

We zoeken dringend een nieuw redactielid & INFORMATIE EEN nieuwe vormgever voor de Penseelstreek.

Product

Stickers

Afmetingen

ZieBelangstelling? ontwerp Stuur een mail naar redactie@penseelstreek.nl Zie ontwerp Aantal

Vormgever: graag vaardigheid in: Materiaal AdobeVinyl InDesign en Photoshop. (wit) Voor nadere informatie kun je contact opnemen metDrukmethode Cécile Bruisten: 06 50296568 Full-colour print (CMYK)

4 DE PENSEELSTREEK Nummer 90

Nummer 90

De Slag om Arnhem 'de Räumung des en Privatbesitzes' door Marko Otten wijkbewoner en historicus markootten50@gmail.com

September 1944

DE PENSEELSTREEK 5

Barricades in de Van Heemstralaan 96 en 89

zouden worden veroverd. Militaire experts en inlichtingendiensten waarschuwden de Engelse generaal voor sterke Duitse legeronderdelen en SS-troepen in het gebied. Ook gaf men aan dat de Duitsers zware wapens en manschappen uit het hele Reich razendsnel konden mobiliseren, terwijl Montgomery afhankelijk was van de lange, trage aanvoerlijnen uit Normandië. Bovendien was er sprake van vermoeidheid en miscommunicatie onder de geallieerde manschappen. Ondanks ontoelaatbare tijdsdruk, het tekort aan goed getrainde piloten en de te overbruggen afstanden ging het offensief, bekend geworden onder codenaam Market Garden, gewoon door. Er voltrok zich een duivels scenario dat uitmondde in de verloren Slag om Arnhem, een ramp voor zowel de betrokken militairen als de burgerbevolking.

Het wordt september. In onze penseelstreekwijken hijsen we de Airborne-vlag. De septembermaand van 1944 willen we niet vergeten. Zou ook niet kunnen: boeken, romans, documentaires en speelfilms herinneren ons aan de dramatische gebeurtenissen die Europa in hun greep hadden, of meer in het bijzonder Nederland, of nog meer in het bijzonder Arnhem. Na een Duitse bezetting van meer dan vier jaar begon de maand hoopvol voor de ‘goede’ Nederlanders. De geallieerde strijdkrachten had men in drie maanden zien opmarcheren van de stranden in Normandië tot voorbij Brussel en Antwerpen. Geruchten deden de ronde: ieder moment kon Nederland worden bevrijd! Op ‘Dolle Dinsdag’ 5 september brak er paniek uit onder Duitsers en Nationaalsocialistische Nederlanders. Ordeloze groepen nazi’s confisqueerden fietsen, roofden auto’s of paardenkarren en sloegen op de vlucht. In hun kielzog vertrokken Inwoners van onze wijken die de tragische gebeurtenisook landverraders, NSB-ers en zwarthandelaren overhaast sen in de tweede helft van september 1944 meemaakten, richting Duitsland. De Duitse controle over het land bleef hebben het verhaal van hun ervaringen vaak meer dan eens in stand maar de bezetter werd hypernerveus. Razzia’s, verteld. Hoe het begon op arrestaties en standrechtelijke zondag 17 september met een executies van vermeende of schijnbaar loos luchtalarm echte verzetsstrijders namen om 9 uur. Pas na een uur en toe. De dagen van het Derde drie kwartier volgde alsnog Rijk leken geteld. een heftig bombardement, Ondertussen bereidden de bedoeld voor de kazernes geallieerde legers een nieuw en Duitse steunpunten in de offensief voor. De Engelse binnenstad. De lokale tak van generaal Bernard Law MontHet Rode Kruis reageerde gomery eiste het commando onmiddellijk en begon met ervan op. Monty, de bedriegde doden te bergen en de lijk vriendelijke bijnaam van eerste gewonden te verzordeze overste, werkte kritigen. Zoals bekend trokken de sche vrienden weg, snoerde geallieerden veel trager dan ondergeschikten de mond en gedacht op richting Nijmegen. hield de Amerikaanse, Poolse Om iedere brug moest een en Canadese collega’s zolang dure strijd geleverd worden. mogelijk onkundig van zijn De Airborne-troepen die de buitengewoon overmoedige Rijnbrug moesten innemen, plannen. Ze reikten vanaf de dropte men op de Ginkelse Belgische grens tot voorbij Heide, dertien harde kilomeArnhem en het succes ervan ters van de brug verwijderd. was in belangrijke mate afHet was een wonder dat hankelijk van de dropping van Commandant Frost met een lichtgewapende parachutishandvol Engelse soldaten ten. Volgens Montgomery kon de brug wist te bereiken. De de slag binnen enkele dagen Duitsers weerhielden Amebeslist zijn omdat alle brugrikanen en Polen ervan de gen over rivieren en kanalen Barricades in de Van Heemstralaan 96 eenheid van Frost te hulp te verrassend snel op de Duitsers

De Slag om Arnhem

schieten vanuit de Betuwe; hij kon niets meer uitrichten en gaf zich uiteindelijk over.

De duizenden militairen en burgers die omkwamen gedurende de Slag om Arnhem herdenken we ieder jaar. En ook de tientallen mensen die standrechtelijk geëxecuteerd zijn omdat ze ervan verdacht werden de geallieerden hier te hebben geholpen. Kate ter Horst ontsprong de dans. Zij had in de pastorie bij het kerkje van Oosterbeek talloze gewonde en stervende soldaten bijgestaan.

De evacuatie Vergeleken met de verschrikkelijke kaalslag in Oosterbeek en in het Arnhemse Centrum heeft de Operatie Market Garden de wijken Sterrenberg, Hoogkamp en Gulden Bodem redelijk gespaard. Misschien zit het oorlogstrauma in onze wijken meer bij de massale evacuatie die na de slag werd afgekondigd op 24 september 1944. De Duitsers verklaarden Arnhem tot militair frontgebied. In feite volgde het evacuatiebevel op de ontmanteling van de stad die al begon vóórdat de Slag om Arnhem een feit was. Het systeem van post, telefoon en telegraaf stortte eind zomer 1944 in. Gas, water en licht waren slechts enkele uren per dag beschikbaar. Het voedseldistributiesysteem haperde en het bakken van brood was geconcentreerd in één centrale bakkerij voor de hele stad. Weerbare mannen werden te hooi en te gras gearresteerd voor dwangarbeid aan Duitse verdedigingslinies langs Rijn en IJssel.

Barricades in Van Heemstralaan 1 Van Ostadestraat

6 DE PENSEELSTREEK Nummer 90

Terwijl de binnenstad nog nabrandde, veroorzaakte het evacuatiebevel paniek. De Duitsers hadden haast. Hoogkampers, Guldenbodemers en Sterrenbergers moesten uiterlijk maandag de 26e vertrokken zijn.

De inderhaast benoemde waarnemend burgemeester, de NSB’er Arjen Schermer, probeerde orde en rust te brengen in de chaos.

In Apeldoorn wist hij een soort gemeentebestuur te vormen voor geëvacueerde stadgenoten aan wie hij een wekelijkse evacuatie-uitkering van omgerekend 1 euro per gezin verstrekte.

Tienduizenden evacués verlieten in trieste kolonnes de stad met haastig bijeengepakte bagage. Gezinnen met kleine kinderen, hoogbejaarden en zieken begonnen op slechte schoenen aan een kilometerslange voettocht met onduidelijke afloop. Zij rekenden ondanks de grote verliezen in de Slag om Arnhem op een bevrijding binnen enkele weken. Maar zoals bekend gingen de onfortuinlijke Arnhemmers een harde hongerwinter tegemoet in koude kippenhokken, boerenschuren en andere provisorische onderkomens op de Veluwe, in de Achterhoek of nog verder weg. Zij mochten pas in augustus 1945 terugkeren, drie à vier maanden na de bevrijding. Voor de onderduikers in onze wijken – joodse gezinnen, verzetsstrijders en Engelse militairen – betekende de plotselinge evacuatie een ramp. Velen moesten per direct hun clandestiene verblijf verlaten en werden in het tumult alsnog opgepakt, tegen de muur gezet of naar concentratiekampen vervoerd.

Plunderingen in de Jacob Marislaan

Plunderingen In het begin konden per dag 100 Arnhemmers op een geïmproviseerd kantoor in Schaarsbergen een pasje krijgen waarmee ze naar hun eigen huis gingen om nog wat spullen op te halen. Al gauw beëindigde de bezetter deze regeling. Arnhem was vanaf november 1944 zelfs bij ernstige noodgevallen niet langer toegankelijk. Wie in de stad zonder pasje werd betrapt kon rekenen op de kogel of gedwongen tewerkstelling. In de spookachtig stille straten klonk wekenlang alleen nog het geluid van schreeuwende groepen Duitse soldaten en Hitlerjugend die winkels, huizen en opslagruimtes plunderden en vandaliseerden. Systematisch, straat voor straat, roofden deze zogeheten Räumungskommandos (plundercommando's) alles wat

Nummer 90

"De buit was bedoeld voor uitgebombardeerde gezinnen in het Ruhrgebied. Her en der was er een verzamelpunt voor de goederen, een ‘Beutesammelstelle’." de uitgeweken bewoners hadden moeten achterlaten.

Meubels, kleding, sieraden, serviezen, levensmiddelen, keukengerei en andere huisraad verdwenen in de vrachtauto’s of op de karren die de plunderaars ter beschikking waren gesteld. De buit was bedoeld voor uitgebombardeerde gezinnen in het Ruhrgebied. Her en der was er een verzamelpunt voor de goederen, een ‘Beutesammelstelle’. Het hoogste gezag in bezet Nederland, Reichskommissar Dr. Seys Inquart, legaliseerde deze acties vanuit Den Haag door per decreet alle bezit van de Arnhemmers te onteigenen; de stad werd verbeurd verklaard. De commando’s voor de ‘Räumung des Privatbesitzes in den rund 24000 Wohnungen’ werden geholpen door Arnhemse NSB’ers onder leiding van een alom gevreesde collaborateur, mevrouw Louise Marie Henriëtte Gasille. Verzetskrant Het Parool beschreef op 28 april 1945 deze plunderingen als 'de meest ongehoorde daad die de wereldgeschiedenis ooit heeft gekend.'

Later is het leegroven van de stad Arnhem toegevoegd aan de lijst van misdaden waarvoor de Nazi-kopstukken in Neurenberg terecht stonden. De clandistien genomen foto’s van fotografen als P.J. de Booys die werkte voor het verzet, dienden als bewijsmateriaal.

Zij tonen de kille logistiek achter het leegroven van de stad. Het gemeentearchief bezit opnamen van plunderingen aan onder meer de Mesdaglaan en de Mauvestraat. De waarheid gebiedt te zeggen dat de plunderingen na de bevrijding van de stad niet onmiddellijk ophielden. Teruggekeerde Arnhemmers en geallieerde soldaten hebben eveneens de lege huizen uitgekamd en waardevolle zaken meegenomen. Andermaal een bewijs van de mensonterende chaos die het geweld van bezetting en oorlog met zich meebrengt.

Als wij op zondag 22 september rond de herinneringstafels van de Hoogkamp, Sterrenberg en Gulden Bodem zitten, zullen we onder de Airborne-vlaggen ook moeten stilstaan bij het leed dat onschuldige inwoners van onze wijken door de evacuatiemaatregelen hebben geleden.

Bronnen:

- Antony Beevor, De Slag om Arnhem (2018) - P.R.A. van Iddekinge, Arnhem 44/45; evacuatie, verwoesting, plundering, bevrijding, terugkeer (1981) - P.R.A. van Iddekinge, Door de lens van De Booys (1999) - Wim Verhoef, Paul Vroemen en Nico Kramer (foto’s), Arnhem voorjaar 1945; wandelen door een verlaten stad, deel I (1985) en deel II (1989) - Harry Kuiper, Veertien vluchtelingen na de Slag om Arnhem, 1944-1945 (2009)

DE PENSEELSTREEK 7

De slag is overwonnen

Bert Krikke

Iedereen kent wel de beelden van de slag om Arnhem, met de straten waar bijna geen huis meer ongeschonden is, de Eusebiustoren waar nog maar brokstukken van omhoog steken en de kale vlaktes waar inmiddels puin is geruimd en soms niets meer over is. Ook buiten het centrum is natuurlijk gevochten of gebombardeerd en is de klap van de oorlog zwaar aangekomen. Zo ook in onze wijk.

Net als alle andere in totaal 95.000 inwoners van Arnhem kregen de toenmalige wijkbewoners het bevel van de Duitsers om de stad binnen 48 uur te verlaten. Alleen het hoogstnodige mocht worden meegenomen. Overal in de regio kwamen deze Arnhemmers terecht. Pas na 14 april 1945 werd duidelijk wat de schade was, toen de geallieerden de stad bevrijdden.

Na de slag plunderden de achtergebleven Duitsers in oktober en november 1944 op grote schaal de stad. Alle huisraad werd afgevoerd naar Duitsland, bedoeld voor de Duitse slachtoffers van geallieerde bombardementen. Ook de woningen in onze wijken ontsnapten niet aan deze plunderingen.

Plunderingen in de Mauvestraat (foto Piet de Booy)

Maar niet alleen de binnenkant van de woningen had te lijden van de oorlog. Ook hebben veel woningen oorlogsschade opgelopen. Een deel van de woningen moest worden afgebroken omdat ze te zwaar beschadigd waren. Overal in onze wijk, waar er tussen de jaren ‘30 woningen opeens jaren 50 woningen staan (vaak met een wat minder gele baksteen of met een minder uitkragende dakgoot), kun je er bijna zeker van zijn dat hier voor de oorlog andere woningen stonden.

Ook de wijk als geheel zag er heel anders uit. De Duitsers hadden de wijk opgedeeld door middel van het plaatsen van grote houten wegversperringen. Ook werden er bomen gekapt en gebruikt om barricades op te werpen, mogelijk om later de naderende bevrijders het hoofd te kunnen bieden.

Onze wijk leverde in die tijd een surrealistisch beeld op.

(Bijna) geen bewoners, lege straten, beschadigde huizen en barricades die straten afsloten.

De Penseelstreek ging deze zomer terug naar die tijd en vond in het archief foto’s van onze wijk die een beeld laten zien dat we ons nu nog maar moeilijk voor kunnen stellen. Vooral ook wanneer je de huidige situatie ernaast ziet. Daarom op deze bladzijden een flinke stap terug in de tijd van onze wijk, na de evacuatie, met daarbij een beeld van hoe de wijk er op deze plekken nu uit ziet.

Het is mooi om te zien dat de energie die er na de oorlog ontstond heeft geleid tot heel veel vakkundige renovatie van woningen, waarbij vaak de woningen in oude luister werden hersteld.

Renovatie die tot op de dag van vandaag door gaat, vaak wanneer er nieuwe bewoners in een woning komen.

Als je deze serie bekijkt dan valt op hoe mooi onze wijk is, maar ook hoe prachtig al deze woningen nu zijn. Inmiddels meer dan 80 jaar oud en net zo mooi als voor de oorlog. Uiteindelijk hebben we toch nog een beetje De Slag overwonnen!

Foto’s: Met dank aan Het Gelders Archief, www.arneym.nl en Piet de Booys.

8 DE PENSEELSTREEK Nummer 90

Nummer 90

Tooropstraat, gefotografeerd ter hoogte van Huize de Sterrenberg, in de richting van de Gabriëlstraat

Jacob Marislaan, gefotografeerd vanaf de hoek Van Goghstraat, met op de achtergrond richting de Bakenbergseweg een wegversperring

Van Goghstraat met een houten wegversperring die liep tot aan de gevel van de woningen

Hoek Heemstralaan – Zypendaalseweg waarvan de gehele voorgevel bijna was verdwenen.

In de nieuwe opbouw toch een paar kleine architectonische aanpassingen.

DE PENSEELSTREEK 9

Tooropstraat vanaf de Bakenbergseweg. De woningen links in de Tooropstraat waren zo zwaar beschadigd dat ze opnieuw zijn opgebouwd

Bakenbergseweg met wegversperringen van boomstammen

Winkelpand op de Hoek Vethstraat – Jozef Israëlstraat Nu geen winkel meer, wel veel groen!

Van Goghstraat, met weer halverwege de wegversperring zichtbaar.

10 DE PENSEELSTREEK Nummer 90

Nummer 90

DE PENSEELSTREEK 11

ERVARINGEN VAN TOEN EEN SPIEGEL VOOR VANDAAG ‘Het is goed dat deze verhalen niet in het vergeetboek raken,’ Pim Hekking

Annemoon Gudde

Gebulder en ravage Annelies Harpenslager

Opeens hoor ik het, terwijl ik in de keuken de broccoli snijd voor het avondeten. Geweldig gebulder vlak boven het huis. Ik schrik, snijd mis, de snijplank valt van het aanrechtblad. Nog meer lawaai en de vloer is bezaaid met groene stronkjes. Snel kijk ik door het keukenraam. Ik zie een groot donkerbruin blikken gevaarte in de lucht. Het vliegtuig scheert rakelings over de bomen, verdwijnt dan achter het dak van de overburen. Zo laag?! Dat is goed mis. Ik anticipeer vol weerzin op de harde knal die gaat volgen, mijn ogen al dichtgeknepen. Maar het bulderen neemt geleidelijk af. Dan besef ik het. Airborneoefeningen. Zo lang wonen wij hier nog niet, en eerder was ik nooit thuis tijdens de proefvluchten voorafgaand aan de jaarlijkse herdenking van Operatie Market Garden. Nu ik dit vliegtuig van zo dichtbij zie overvliegen denk ik aan de bewoners van ons huis en hun buurtgenoten in oorlogstijd. Hoe zou het leven voor hen geweest zijn al die jaren geleden, toen de vliegtuigen die zo laag overvlogen duizenden Geallieerde soldaten dropten die kwamen vechten voor hun vrijheid?

Of juist om de door hen gesteunde machthebbers te verslaan? Voor welke buurtbewoners kwamen zij te laat en welke buurtbewoners verwensten hen? Ik kijk naar de broccolistronkjes op de grond. En dit noem ik een ravage! De bewoners die tijdens de Slag om Arnhem verplicht hun huis moesten verlaten en na de evacuatie hun huizen weer terugkwamen, zij troffen pas ravage aan. Áls ze al onder degenen waren die hun huis na de oorlog terug mochten zien. Ik ruim mijn bescheiden ravage op de keukenvloer op. Ik was de broccolistronkjes goed en terwijl ze uitlekken in het vergiet denk ik: vanavond een maaltijd om extra dankbaar voor te zijn. En ik besluit: in september ga ik naar Airborne.

Op 15 juli ging ik op bezoek bij de heer Pim Hekking van de Jacob Marislaan. Ik was erop attent gemaakt dat hij zich herinnerde hoe de verwoestingen in onze buurt in ’44-’45 na de bevrijding het speelterrein waren van de kinderen. Deze ontmoeting heeft indruk gemaakt: ik ging naar huis met een waaier aan ervaringen alsof ik er dichtbij was geweest. ‘Het is goed dat deze verhalen niet in het vergeetboek raken,’mailde de heer Hekking en hij stemde in met dit artikel.

"De dienstbode betrapte hun gastvrouw erop dat ze de helft van de melk voor zichzelf nam en de rest aanlengde met water."

In 1944 woonde Pim Hekking als kind van vier jaar oud met zijn ouders, zijn broertje en zijn zusje van enkele maanden op de Eusebiusbuitensingel vlak naast de John Frostbrug. Zij werden half september ’44 dus al snel geëvacueerd, het jonge gezin en de dienstbode die bij hen bleef. Eerst vonden ze onderdak bij Insula Dei, dat toen aan de Beekstraat lag. Nadat de hele stad het evacuatiebevel had gekregen op 24 september, kwamen ze terecht in Apeldoorn. In Apeldoorn werd men verplicht vluchtelingen op te nemen. Dezen zochten en kochten in de algemene schaarste met eigen bonnen voedsel. Voor de baby hadden ze extra bonnen gekregen. De melk die ze voor het kleintje hadden kunnen kopen, stond in de kelder die ze deelden met het gastgezin. De dienstbode betrapte hun gastvrouw erop dat ze de helft van de melk voor zichzelf nam en de rest aanlengde met water. De melk voor de baby had er wat blauwachtig uit gezien en nu begreep ze waarom. Daar was de vader van het gevluchte gezin zo boos om dat hij eropuit ging om een ander heenkomen te zoeken. Dat werd een bijzonder vriendelijke familie in Apeldoorn bij wie ze tot de bevrijding hebben kunnen blijven.

Dit was een van de verhalen die onmiddellijk voor mij gingen leven. In onze huidige omgang lijkt handelen uit

eigenbelang een geaccepteerde houding geworden te zijn.

Iedereen had indertijd te lijden onder de stagnerende voedseltoevoer. Waarschijnlijk ook de betreffende gastvrouw. Maar voor de gedwongen migranten die zich ongewild in een zo kwetsbare situatie bevonden en afhankelijk waren van wat anderen hun aan onderdak boden, waren onbetrouwbaarheid en profijt bijzonder schokkend. Hoe hulpeloos ben je wanneer je beroofd bent van je woning als jong gezin met een zuigeling van enkele maanden? Een stukje verleden dat beleven wordt en een spiegel voor het heden.

Toen de geallieerden uiteindelijk in november 1944 de Rijnbrug waar zo bloedig om gevochten was, kapot bombardeerden, zijn ook de dichtbijliggende huizen aan de Eusebiusbuitensingel verwoest. Van de intrek in hun huis aan de Jacob Marislaan na de bevrijding herinnert de heer Hekking zich dat zijn vader stad en land afliep om glas te vinden. Nog maanden lang werden de ramen dicht gespijkerd met het dikke zwarte bordpapier dat wel te vinden was.

De huizen tegenover het zijne waren door een bombardement geheel verwoest, maar ze ontdekten dat de kelders nog intact waren, een uniek speelterrein voor de kinderen. Misschien hadden er ouders voor gezorgd dat er geen gevaarlijke materialen meer lagen.

Maar deze gapende ruïne werd de plek waar de kinderen circuskunsten gingen oefenen. En eenmaal per week werd daar voor de kinderen uit de buurt een voorstelling gegeven. Pas in 1961 zijn die huizen herbouwd, naast het speelveldje op de hoek van de Jacob Marislaan – Apolstraat – Bosboomstraat.

Soms ligt er in een klein detail dat kinderen als vanzelfsprekend aanvaarden, een heel verhaal verborgen.

Bijvoorbeeld dat zijn drie buurjongens Nathans in oorlogstijd een andere naam hadden aangenomen.

Een zo dagelijks mogelijke Nederlandse naam, omdat hun joodse namen, Bram, Max en Lex hen zouden kunnen verraden aan de bezetter. Alle drie hebben ze de oorlog overleefd en zijn ze geëmigreerd naar Israël.

Maar altijd heeft Pim Hekking contact met hen gehouden.

Toen bekend werd dat er Stolpersteine in de Lawick van Pabststraat zouden worden onthuld, werd hij door zijn vroegere buurjongens uitgenodigd om erbij te zijn. Zij zijn ervoor naar Arnhem gekomen.

Ik wil de heer Hekking hartelijk danken voor zijn verhalen die op verschillende manieren in mij naklinken.

Voor een luisteraar of lezer in 2019 vormen verhalen als deze een spiegel voor de opvattingen van vandaag.

Wat leren ons ervaringen uit 1944 over bezetting, oorlogsgeweld, gedwongen vluchten? Over afhankelijkheid en betrouwbaarheid, over vrijgevigheid en eigenbelang?

Over vrijheid? Dat brengt ons bij de zin van de HERINNERINGSTAFELS: wat betekent een verhaal als dit voor nu en voor hierna?

12 DE PENSEELSTREEK Nummer 90

Oorlogsvondsten in huis vertellen bijzondere verhalen

Nummer 90

Ze zijn er steeds minder: mensen die de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt.

Oorlogsverhalen worden dan ook steeds vaker ‘van horen zeggen’. Maar er zijn wel andere, stille getuigen: onze huizen. Ze stonden er al toen de oorlog begon en vele herbergen jaren later nog de verhalen van toen. We gingen op zoek naar een aantal van die verhalen aan de hand van gevonden voorwerpen. De vinders van deze voorwerpen ziet u terug op de voorkant.

Annelies Harpenslager

Arrestatie van een Engelandvaarder

Een NSB’er in de straat Gabriëlstraat 24

Aan de Gabrielstraat 24, bij Micha, Sabine en hun twee kinderen, (rechts boven op de voorkant), kwam bij een verbouwing een bijzondere vondst tevoorschijn. Toen zij hun huis kochten was het voorzien van een schrootjesplafond. Niet helemaal naar hun smaak en bovendien ook niet zo handig voor de brandveiligheid, dus het ging eruit. Eén van de bouwers vond bij het verwijderen van het plafond een paar voorwerpen die waarschijnlijk ooit tussen de spleten van de houten vloer op de eerste verdieping zijn gevallen: een klein playmobil-poppetje en twee contributiebewijzen van de Nationaal-Socialistische Beweging.

Zo ontdekten Micha en Sabine dat hun huis tijdens de Tweede Wereldoorlog bewoond werd door een NSB’er. En dat terwijl in het huis van de buren op nr. 22 onderduikers hadden gezeten. Dat hoorden ze later van hun nieuwe buren. Die onderduikers zijn opgepakt en afgevoerd naar een concentratiekamp. Misschien wel met hulp van de bewoners van nr. 24.

In de muren van het huis van Micha en Sabine zijn enkele kogelgaten te zien. Omdat hun huis niet in de gevechtslinie heeft gelegen, is hun persoonlijke theorie dat de kogelgaten sporen zijn van het verjagen van de NSB’er uit zijn huis aan het eind van de oorlog. Maar zeker weten doen ze dat niet. Wat ze wél zeker weten is dat na de oorlog een oud-verzetstrijder in hun huis is getrokken. Zo kan één straat, en zelfs één huis, stille getuige zijn meerdere kanten van de Tweede Wereldoorlog.

Van Heemstralaan 9 Een huis met een tragische oorlogsgeschiedenis is het huis aan de Van Heemstralaan 9. De huidige bewoners, de familie Verhoeven, (rechts onder op de voorkant), ontdekten dit per toeval. Toen zij op een dag terugkwamen van vakantie vertelde de buurvrouw dat tijdens hun afwezigheid een cameraploeg van de NCRV bij hun huis had gefilmd. Zij schreven de NCRV en ontvingen een toelichting terug.

De filmploeg was langs geweest omdat in hun huis op 9 maart 1942 de bekende verzetsstrijder Thijs Taconis werd opgepakt door de SS. Taconis was één van de eerste Engelandvaarders, de dapperen die het waagden de zwaarbewaakte Noordzee over te steken om vanuit Engeland verzet te bieden aan de Duitsers.

Op 7 november 1941 werd hij samen met zijn marconist Huub Lauwers weer vanuit Engeland geparachuteerd bij Ommen. Hun opdracht: het opzetten en onderhouden van een radioverbinding met het hoofdkwartier in Londen. Dat lukte een tijdlang. Zij waren ondergedoken in Oosterbeek.

De toenmalige bewoner van de Van Heemstralaan 9 was de heer Jaap van Dijk; verkoopleider van Unilever en ondergronds verzetsstrijder. Toen die door verraad op 9 maart 1942 zou worden gearresteerd, was Thijs Taconis toevallig op de Van Heemstralaan 9, om een ontsnappingsplan voor zijn op 6 maart gevangengenomen medespion Lauwers te beramen.

Op zichzelf al een tragische gebeurtenis, had de arrestatie van Van Dijk en Taconis nog verdere gevolgen. Nu Taconis in Duitse handen was gevallen bleef hij radiocontact houden met de Engelsen, maar dan onder Duitse controle.

Zij keken met elke boodschap mee. Hierdoor wisten zij een netwerk van 54 verzetsleden en hun helpers op te pakken en kregen ze grote aantallen wapens en munitie in handen.

Dit is bekend geworden als het ‘Englandspiel’. Later werden alle gevangenen, waaronder ook Taconis en Van Dijk, op transport gezet naar concentratiekamp Mauthausen.

Daar zijn zij in 1944 om het leven gebracht. Slechts enkelen van hen overleefden.

Enkele jaren nadat ze de brief van de NCRV ontvingen, vond de familie Verhoeven ook fysiek bewijs. Hun oudste zoon vond, op graafavontuur in de tuin, een Duitse helm en kogels. Een aantal met ‘1942’ erin geslagen. Voorwerpen die waarschijnlijk een rol hebben vervuld rond die noodlottige dag, lang geleden.

DE PENSEELSTREEK 13

Wat er al die jaren geleden in hun huis is gebeurd heeft het echtpaar Verhoeven niet koud gelaten. Zij zijn diep de geschiedenis in gedoken en hebben aandachtig gevolgd wat later bekend is geworden over het Englandspiel. Zo kwamen zij ook te weten dat het Englandspiel misschien niet zo’n Duits succes was als eerder gedacht. Na 2000 heeft een onderzoeksteam aannemelijk gemaakt dat de Engelsen op de hoogte waren van de gevangenname van Thijs Taconis.

Zij zouden het Englandspiel hebben meegespeeld om de Duitsers op het verkeerde been te zetten omtrent de invasie. Daarbij zouden zij de levens van de opgepakte verzetsstrijders bewust in de waagschaal hebben gesteld.

Maar of het nu ‘Englandspiel’1 of ‘Germanygame’ was, de gevolgen van wat zich aan de Van Heemstralaan 9 heeft afgespeeld zijn hoe dan ook verstrekkend geweest.

1 Voor wie meer wil weten over het Englandspiel en de rol van

Thijs Taconis hierin raadde de heer Verhoeven de volgende literatuur aan: Jelte Rep, Englandspiel, Spionagetragedie in Bezet Nederland 1942-1944., 3e druk, 1979, Van Holkema & Warendorf, Bussum Dr.L. de Jong, Het koninkrijk der Nederlanden in de tweede wereldoorlog, deel 5 maart’42-juli’42 Tweede helft. ’s Gravenhage /Staatsuitgeverij/ 1974.( pagina 870-898)

Een kruipruimte waar de tijd stilstond Jacob Marislaan 74

Toen Hanneke en Wouter (links onder op de voorkant) ruim vier jaar geleden aan de Jacob Marislaan 74 kwamen wonen, wilden ze de kruipruimte onder hun huis graag toegankelijk hebben. Zo zouden ze later ook makkelijk de vloer kunnen isoleren. Toen de door hen ingehuurde aannemers de kruipruimte openmaakten, stuitten zij op allerlei bijzondere voorwerpen. Gewapend met een sterke zaklamp gingen Hanneke en Wouter daarna zelf naar beneden om polshoogte te nemen. Wat bleek? Hun kruipruimte was een heuse tijdscapsule.

Sinds de Tweede Wereldoorlog was de ruimte afgesloten geweest. Ze vonden er: voedselbonnen, een krant van 1 september 1944- duidelijk geschreven vanuit Duits perspectief-, een lidmaatschap van de Geldersche Vereeniging voor dierenbescherming Niels Holgersson op naam van Greetje Westerink, naaipatronen, wekelijks schrijven van de kerk, een houten kinderpistool en verscheidene postkaarten gericht aan de familie Seijmonsbergen. Zonder boodschap, alleen met afzender. Alles uit 1943-1944.

Hanneke en Wouter hebben alles zorgvuldig bewaard in een oude schoenendoos. Behalve een ansichtkaart met een afbeelding van een jong meisje. Die staat in een mooi lijstje op de schouw, een bescheiden eerbetoon aan de toenmalige bewoners van hun huis. Nieuwsgierig naar het verhaal achter hun vondsten zijn Hanneke en Wouter altijd geweest. De onbeschreven kaarten bijvoorbeeld, zouden dat tekenen van leven geweest zijn van dierbaren? En waarom eigenlijk zoveel voorwerpen in de kruipruimte? Zou er misschien iemand ondergedoken hebben gezeten? Of weigerden de toenmalige bewoners hun huis te verlaten toen zij daartoe gecommandeerd werden door de Duitsers en verborgen zij zich zelf daar, wachtend op betere tijden?

Als ouders van jonge kinderen hebben Hanneke en Wouter weinig tijd gehad om op onderzoek uit te gaan. Maar nu dit artikel wordt gemaakt, beseffen ze weer hoe bijzonder hun vondsten zijn en zijn ze benieuwd hoe het hun voorgangers vergaan is. Wellicht binnenkort dus toch op zoek naar meer informatie…

Een monument voor alle Arnhemmers

14 DE PENSEELSTREEK Nummer 90

Nummer 90

Een Joods gezin op de bovenverdieping Bakenbergseweg 129

Onduidelijkheid over hun vondsten uit WOII was er eerst ook bij Agnes en Paul van de Bakenbergseweg 129 (links boven op de voorkant). Toen zij 1,5 jaar geleden hun dak vernieuwden kwamen er een heleboel voorwerpen tussen de vliering en het dakbeschot vandaan gevallen: een kleurboek en een doos met kleurstiften, een echte puberagenda met verjaardagen van vriendinnen, een brief met verzoek aan de Joodse Raad om een zakenreis te mogen ondernemen naar Limburg en lijsten met adressen van bedrijven. De vondsten lieten Agnes niet los. Na een hoop speurwerk heeft ze, met behulp van het digitaal Joods Monument, het verhaal van de toenmalige bewoners grotendeels weten te reconstrueren.

In mei 1940 betrok het gezin Spier-Mogendorff de bovenverdieping van hun huis. Zij kwamen vanuit Parijs en hoopten waarschijnlijk hier veiliger te zijn dan in Frankrijk. Het gezin bestond uit vader Spier, moeder Spier-Mogendorff en drie kinderen: twee tienerdochters en een jongetje van drie jaar oud. Het was in die tijd heel normaal dat de grote huizen in onze buurt gedeeld werden met meerdere gezinnen. Zo ook aan de Bakenbergseweg 129. De heer Spier werkte in de etikettenfabriek van de familie van zijn vrouw en beide dochters gingen naar school.

Hier kwam abrupt een einde aan toen het gezin moest onderduiken. Zij vertrokken uit hun huis en hebben toen waarschijnlijk snel geprobeerd de lijsten met bedrijfsadressen te verbergen. De etikettenfabriek had namelijk veelal Joodse bedrijven als klant. Via de lijsten zouden zij snel op te sporen zijn. Met de lijsten verdween ook de rest van de bureaulade waar zij in lagen achter de vliering. Om daar 75 jaar later weer achter vandaan te vallen…

Nadat het gezin Spier-Mogendorff was ondergedoken verscheen in januari 1943 een opsporingsbevel voor het gezin. Agnes vond tijdens haar zoektocht dit document terug. Er stond in vermeld dat het gezin zonder vergunning haar woonplaats had verlaten en opgepakt diende te worden. Ook wat daarna gebeurd is, heeft Agnes deels weten te achterhalen. Van het echtpaar Spier-Mogendorff is zeker dat zij zijn opgepakt en getransporteerd naar concentratiekamp Sobibor, waar zij in maart 1943 zijn omgekomen. Hun kleine zoontje Leon werd later getransporteerd (waarschijnlijk omdat hij ergens anders ondergedoken zat) en overleed in het najaar van 1944 in Auschwitz. Hij was pas zeven jaar oud. Eén van de dochters, Hanna, heeft de Holocaust overleefd. Zij is na de oorlog getrouwd, heeft twee kinderen gekregen met haar man en overleed in de jaren ‘80. Het lot van de andere dochter is nog steeds onbekend.

Agnes en Paul zijn anderhalf jaar later nog stil van hun ontdekking. Hun vondsten hebben ze naar het NIOD gebracht. Ze worden daar met steekwoorden gedigitaliseerd, zodat iedereen ze terug kan vinden en meer te weten kan komen over de Jodenvervolging. Agnes en Paul denken nu aan het plaatsen van een Stolperstein voor de Bakenbergseweg 129: een blijvende herinnering aan de bewoners van hun huis die tijdens WOII slachtoffer zijn geworden van het Nationaalsocialisme.

DE PENSEELSTREEK 15

door Madeleine Corstens

Jaap Clifford is samen met Leo Vosdingh de initiatiefnemer voor een monument ter herinnering aan alle joodse inwoners van Arnhem die tijdens de Tweede Wereldoorlog Arnhem hebben moeten verlaten.

Het is ook een stimulans voor bewustwording tegenover het steeds meer opkomende antisemitisme en racisme.

Jaap is geboren in 1943 in Nijland, een klein dorp in Friesland.

Hij werd Vrijzinnig Hervormd opgevoed. Zo maakte hij kennis met de Bijbel. Door de verhalen uit het Oude en Nieuwe Testament groeide zijn interesse voor het Jodendom.

Als begin twintiger begon hij zijn werkzame leven bij de Amro-bank in Sneek. Van collega’s leerde hij zeilen. Dat enthousiasmeerde hem zo dat hij zelf een boot kocht. Die gaf hij de naam ‘HaTikva’ (de hoop), een term uit het Nieuwe Testament en tevens de titel van het Israëlische volkslied. Hoe kwam hij bij die naam?

De oorlogen van 1967 (de Zesdaagse oorlog) en later 1973 ( de Jom Kipoeroorlog) en de gebeurtenissen daar omheen hebben tegen de achtergrond van de Holocaust een grote rol gespeeld in zijn bewustwording van het lot van de Joden en de staat Israël. Hij voelt zich zeer betrokken bij Israël, de joodse cultuur en vooral ook bij de Joden zelf. Hoewel hij geen

Joodse voorouders heeft, leidt dit tot de wens Hebreeuws te leren om de joodse manier van leven en ook hun geschriften te leren kennen. Hij bestudeert de geschiedenis en leest werk van Joodse schrijvers als Amos Oz en Chaim Potok. In Arnhem leert hij leden van de Joodse gemeenschap kennen en raakt betrokken bij de vieringen in de orthodoxe synagoge aan de Pastoorstraat.

De afgelopen twaalf jaar reist hij jaarlijks voor enkele maanden naar Nes Ammim. Dat is een oecumenische woon-werkgemeenschap, opgericht in 1963 door Zwitserse, Duitse en Nederlandse christenen, - een dorp in het noorden van Israel- bedoeld als een gebaar van Wiedergutmachung voor alle ellende die de joden hebben meegemaakt in de Tweede Wereldoorlog. Daar komen christenen, Joden, Palestijnen en Druzen samen en ook voor hem is het een plaats om te studeren en met elkaar in gesprek te gaan.

Op de Nieuwjaarsreceptie van 2018 bij burgemeester Marcouch spreekt hij met Leo Vosdingh, een van de bestuursleden van de sjoel. Zij verbazen zich erover dat er in Arnhem 75 jaar na de bevrijding behalve de Stolpersteine zo weinig herinnert aan al die joden die zijn afgevoerd naar de kampen. Zij besluiten een monument op te richten dat er in november 2019 na de 75-jarige herdenking van de Slag om Arnhem in september, moet komen - 75 jaar na de laatste deportatie van Joden.

Razendsnel wordt er een organisatiecomité samengesteld, een comité van aanbeveling benoemd en worden de vereiste vergunningen aangevraagd. Ook erg belangrijk is het vinden van een geschikte locatie.

Clifford, die als oud-bankier financieel goed onderlegd is, weet bij verschillende particulieren, stichtingen, overheden, kerken en fondsen geld los te peuteren en al snel is het noodzakelijke kapitaal bijeengebracht.

In nauw en goed overleg met de gemeente is de locatie bepaald. Het monument komt te staan op de Kippenmarkt, tussen de Synagoge en de Eusebiuskerk, in de voormalige joodse buurt waar toen ook de godsdienstschool stond.

Op 17 november 2019 wordt het monument onthuld door burgemeester Marcouch en opperrabbijn Jacobs, samen met twee leerlingen van het Thomas à Kempiscollege en de ontwerpster Betty Jacobs. Eindelijk dan een plaats om de Arnhemse Joden die de oorlog niet hebben overleefd te herdenken. Men schat dat er ongeveer

Het monument is een ontwerp van Betty Jacobs. Op een grote sokkel van 2,20 bij 1,50 meter en 30 cm hoog staat een door en door gebruikte koffer met schuin daarachter een Thorarol met een tekst.

1.300 Joodse Arnhemmers zijn omgekomen in vernietigingskampen.

Er is ook een website in de maak met alle informatie over het monument.

Arnhem krijgt een plek die er hopelijk toe bijdraagt dat de huidige Arnhemmers en passanten niet vergeten wat er in 1940-1945 gebeurd is. Een plaats waar men alert wordt en blijft op de anti-Joodse gevoelens die steeds weer de kop opsteken.

Mede hierom is Jaap Clifford ook betrokken bij het Holocaustproject dat in mei-juni heeft plaats gevonden op het Thomas à Kempis college. Wij interviewden enkele deelnemende leerlingen uit onze wijk.

Wilt u meer lezen over de geschiedenis van de joden in Arnhem, dan is het volgende boek een aanrader: Margo Klijn, De stille slag.

16 DE PENSEELSTREEK Nummer 90

Nummer Nummer9090 DE PENSEELSTREEK 17

De geschiedenis levend maken Ervaringen met een herdenkingsproject op school Door: Madeleine Corstens

We zijn in de buurt gaan vragen wat jongeren van 15 weten over de oorlog en kwamen uit bij Chaja Spanier en haar vriendin Lara Schoen. Zij zitten beiden in 3 vwo aan het Thomas à Kempiscollege. Ze vertellen over een project op initiatief van hun lerares maatschappijleer om op onderzoek uit te gaan naar de geschiedenis van 1940-‘45, gevangenkampen en Jodenvervolging in Arnhem en omgeving. Leerlingen van het Thomas à Kempiscollege zullen worden betrokken bij de onthulling van het monument ter nagedachtenis aan Joodse Arnhemmers die zijn verdwenen en omgekomen. Onder het interview vindt u de beschrijving van het lesproject. Chaja en Lara brachten ons ervan op de hoogte en vertelden over hun ervaring met het project. Hun conclusie is dat ze er vooraf toch niet zoveel van wisten.

Familiegeschiedenis Op de eerste plaats hebben Chaja en Lara tijdens het project gezocht naar de geschiedenis van hun eigen familie ten tijde van de oorlog. Lara heeft een grootvader die Jehova’s getuige was en om die reden is opgepakt en vijf jaar heeft vast gezeten in een Duits werkkamp. Hij heeft het wel overleefd. Tijdens zijn leven wilde hij er nooit over spreken, maar na zijn dood zijn er wel brieven gevonden. Hij kwam getraumatiseerd terug uit de oorlog en niemand wist goed hoe daar mee om te gaan. Na het bezoek aan het kamp Vught heeft Lara samen met haar moeder voor het eerst een paar van zijn brieven gelezen.

Die gaan vooral over alledaagse onderwerpen zoals het verzoek om extra kleding of eten. Vragen om nieuws over zijn familie en de hond in Nederland, maar geen informatie over zijn persoonlijke situatie in het kamp.

Misschien besefte hij heel goed dat als hij zou klagen de brief nooit naar huis doorgestuurd zou worden.

Chaja heeft Joodse overgrootouders die de oorlog ook overleefd hebben. Haar opa is ook Joods, maar volgens de Joodse traditie is Chaja zelf niet Joods omdat haar moeder niet Joods is. Ze is ook niet opgevoed met de joodse rituelen, maar haar vader heeft er haar veel over verteld en doet dat nog steeds. Haar overgrootvader en overgrootmoeder ver-

Kamp Vught Deel van het project was een bezoek aan kamp Vught of kamp Westerbork. Chaja en Lara brachten een bezoek aan kamp Vught. Dit bezoek maakte op hen de grootste indruk van het hele project. Het monument van de 1269 kleine kinderen die bijna allemaal zonder ouders op transport moesten naar Sobibor riep bij alle klasgenoten emoties op.

Iedereen was stil gedurende de rondleidingen en luisterde zeer aandachtig. Dat is wel eens anders bij verplichte lezingen!

Chaja trof op het kindermonument de namen aan van twee jongetjes van 8 en 11 met haar eigen achternaam. Toen kwam het verdriet om al die gestorven kinderen die nog maar net aan het leven begonnen waren, ook voor haar klasgenoten wel heel dichtbij.

Het was zo moeilijk te begrijpen dat mensen hiertoe in staat zijn.

Ook het verhaal van de vergeldingsmaatregel in opdracht van de kampcommandant op zaterdagavond 15 januari 1944 maakte grote indruk. Een aantal vrouwen had een protest laten horen, waarop hij zo veel mogelijk vrouwen in één cel liet opsluiten. In totaal werden vierenzeventig vrouwen in cel nummer 115 samengeperst, op een oppervlakte van negen vierkante meter, zonder ventilatie. Na veertien uur werd de cel weer opengemaakt en bleken tien vrouwen te zijn overleden. Ook werden er proeven gedaan op mensen alsof het dieren waren. Chaja was verbijsterd toen ze hoorde dat er ook een lijkenkamer en stookovens waren voor de mensen die in kamp Vught stierven. Ook het feit dat de kampbewoners de hele tijd in het kamp in dezelfde kleren bleven, schokte. Aan de gezichten van je klasgenoten zag je dat het op iedereen veel indruk maakte.

Chaja Spanier (l) en Lara Schoen

loofden zich vlak voor de oorlog. Op dat feest was de familie in groten getale aanwezig. Daarvan is een mooie foto gemaakt.

Aan het begin van de oorlog moesten beiden onderduiken op verschillende adressen gedurende de hele oorlog. Zij wisten niet van elkaar waar de ander was en ook niet of die nog leefde. Pas na de oorlog vonden zij elkaar terug en konden ze trouwen. De foto’s van die naoorlogse dag laten dan opvallend veel minder familieleden zien.

Lezing Chaja en Lara vertelden dat de lezing van opperrabbijn Jacobs ook veel losmaakte bij leerlingen. Zijn verhalen over antisemitische reacties op het dragen van een keppeltje.

Wat hij overigens ondanks het advies om dat misschien dan maar niet meer te doen juist wel blijft doen. Ook is hij lang geleden een keer met opzet bijna aangereden. Hij wordt ook regelmatig bespuugd of uitgescholden. De meeste leerlingen wisten niet dat de joodse middelbare scholen in Amsterdam extra beveiligd moeten worden vanwege diverse bedreigingen. Bizar dat joden nu dus nog steeds niet kunnen laten zien wie ze zijn. Mensen vermoorden alleen wegens hun ras.

Veel leerlingen vroegen zich af of dit nu nog steeds gebeurt.

Stolpersteine voor ter nagedachtenis aan de familie Cohen

Stolpersteine in Arnhem Alle leerlingen hebben een aantal in Arnhem gelegen Stolpersteine bezocht en sommigen hebben ook meer informatie gezocht over degenen die daarop genoemd worden. Vlakbij onze wijken liggen er vier ter hoogte van de Van Lawick van Pabststraat 107 (voor Gall en Gall) ter nagedachtenis aan de familie Cohen.

Als je opzoekt wie de mensen waren die daar woonden, gaat het meer leven. Vooral van mensen die zijn omgekomen in de kampen is er door die struikelsteen met hun naam erop voor hen toch een persoonlijk monumentje. Een plaats waar je alleen om hen kan rouwen. Lara had er voordien nog nooit over gehoord en dat gold ook voor de meeste van haar jaargenoten. Voor Chaja’s overgrootvader ligt er ook een steen met zijn naam erop. Iedereen ging met respect om met de Stolpersteine. Niemand ging eroverheen lopen of erop staan.

Vooraf een beetje sceptisch Niet alle leerlingen waren meteen enthousiast over het project. In het derde leerjaar staan vaste excursies gepland. Met de leraar Duits naar München en met Frans naar Luik. Deze werden geschrapt om zo tijd vrij te maken voor het bezoek aan de kampen en voor de extra opdrachten waaraan de leerlingen moesten voldoen. Toen moest er ook nog van de twee sportdagen één worden ingeleverd! Aanvankelijk was er nogal wat onrust over ontstaan, maar die negatieve reacties zijn wel grotendeels verdwenen.

18 DE PENSEELSTREEK Nummer 90

Nummer 90

DE PENSEELSTREEK 19

18 DE PENSEELSTREEK Nummer 90

Je verplaatsen in toen Lara en Chaja kijken terug op het herdenkingsproject en zijn vooral onder de indruk geraakt van de verhalen die je leest en hoort over personen die dit meegemaakt hebben. Jij had het ook zelf kunnen zijn. Hoe belangrijk vrijheid is, ervaar je pas als je in het kamp bent en ziet dat die mensen van je eigen leeftijd of zelfs je eigen familie helemaal geen vrijheid meer hadden. Dan besef je pas wat je zelf in zo’n situatie zou missen.

Wat kun je eraan doen als individu? Kun je er in je eentje iets aan doen? Als grote groep ben je sterker. Door die al eeuwen bestaande antisemitische tendensen vinden ze het moeilijk voor te stellen dat de Joden ooit helemaal vrij zullen zijn.

Herhalen honderd malen Jonge mensen weten er veel te weinig over. Dat bleek wel voorafgaand aan dit project. De leerlingen van de derde klassen hebben nu enigszins ervaren hoe het is om sterk ingeperkt te worden in je vrijheid van doen en laten en van meningsuiting. Verreweg de meeste leerlingen waren er echt onvoldoende van op de hoogte. Dat is mede de reden waarom het Thomas à Kempiscollege volgend jaar dit project gaat herhalen.

Kom vanavond met verhalen hoe de oorlog is verdwenen en herhaal ze honderd malen Alle malen zal ik wenen

Leo Vroman

Het herdenkingsproject De leerlingen uit de derde klassen havo, atheneum en gymnasium van het Thomas à Kempiscollege, 280 in totaal, hebben zich tussen begin april en 25 juni verdiept in de Holocaust.

Eerst in de geschiedenis van de Holocaust in het algemeen met onder andere een bezoek aan de voormalige kampen Vught en Westerbork. Daarna hebben zij zich verdiept Jodenvervolging in Arnhem. Naast de lessen die gegeven werden door de docenten levensbeschouwing werd bij geschiedenis extra aandacht besteed aan de eerste helft van de 20e eeuw. Daarmee bereidden de derdeklassers zich voor op hun betrokkenheid bij de onthulling van het monument op 17 november 2019 ter nagedachtenis van de Joodse slachtoffers van de Holocaust uit Arnhem.

Hoe maak je de geschiedenis levend voor jongeren die er naar eigen zeggen niet zoveel van weten?

Unieke introductiekorting op al deze picknicktafels van topkwaliteit

De bevlogen docente levensbeschouwing Anita Hendricx nam het initiatief voor dit schoolproject. Het begon met een ronde van informatie en verdieping, een bezoek aan genoemde kampen om dichterbij de ervaring te komen en een verwerkingsopdracht waarbij ze konden kiezen uit vijf verschillende vormen: • Dagboekverslag van het bezoek aan het kamp Vught of Westerbork • Gedicht over Arnhem en de Holocaust • Aankondigingsposter voor de herdenking en onthulling van het monument • Lied over de Joodse Arnhemmers en de Holocaust • Film over de Stolpersteine (struikelstenen) of over Joodse Arnhemmers.

De betrokken docenten hebben van de 280 ingekomen bijdragen eerst per klas een selectie gemaakt in elk van de vijf categorieën om die vervolgens terug te brengen tot drie definitieve nominaties in elke categorie.

De genomineerde werkstukken werden door de makers gepresenteerd aan de jury waarin actieve leden van de Arnhemse Joodse gemeenschap zitting hadden, de initiatiefnemers van het monument en betrokkenen van de school. Ook een journalist van de Gelderlander zat in de jury.

De jury koos in elke categorie één winnaar. Deze vijf zijn op een ontbijt uitgenodigd met burgemeester Marcouch en worden nauw betrokken bij de onthulling van het monument in november.

De eerste prijs van de filmopdracht werd gewonnen door Tim van Warmerhoven. Dit filmpje kunt u vinden op de website van De Penseelstreek. Hij zocht de achtergronden uit en vond foto’s van de mensen die genoemd staan op vier Stolpersteine die liggen bij Nieuwstad 28 en Wielakkerstraat 40a.

40% korting

• Gegalvaniseerd stalen onderstel met bladen van hout of gerecycled kunststof • 220, 300 of 360 cm (L) x 145 cm (B) • Actieperiode: juni en juli 2019 • Kijk op: www.fvdsontwerp.nl

Catering met Passie!

Sleutel & Slotenservice

Inbraak beveiliging

Inbraakwerende veiligheidssloten met SKG keurmerk voor deuren, schuifpuien, ramen en dakvensters.

Cilindertrekken, de nieuwe inbraakmethode!

Vervang uw cilinders voor de nieuwe serie, vanaf € 38,- p.st.

Buitenverlichting, met schemerschakelaar of bewegingsmelder.

Concentratiekamp

Antoon van Duinkerken over Kamp St.Michielsgestel (fragment)

øntwerp

mauvestraat 6 6813 jl arnhem t 06-303 933 05 e info@fvdsontwerp.nl i www.fvdsontwerp.nl

https://www.youtube.com/watch?v=EdDl1CxlZMs

Niet dan de stem van een kind op den weg is genoeg om volkomen gevangen te zijn.

Achter het prikkeldraad wuiven de heesters; wat verder staan boomen, en rein In de lucht van den zomer klinkt eensklaps daarachter het heldere, hooge geluid Van ’t kind, dat pleizier heeft, en ’t weet niet hoezeer het voor allen de vrijheid beduidt.

frank van der snee

Alarmsystemen met automatische doormelding naar bijvoorbeeld uw mobiele telefoon.

Muller Techniek Arnhem Al meer dan 30 jaar beveiligingsspecialist Gratis vrijblijvende offerte

Voor borrel, bedrijfsfeest of teamuitje www.kookkunsten.com | 06-14595558

Bakenbergseweg 11-1 6814 MA Arnhem Telefoon (026) 351 06 31 Email info@mtabeveiliging.nl

MAKELAARS 20 DE PENSEELSTREEK Nummer 90

Nummer 90

201 6 WID BM

Samen beter verkopen

MAKELAARS

www.openmakelaars.nl

• • • • •

onderhoud en reparatie van alle merken auto’s laswerk grote en kleine beurten rep. van schade-auto’s apk

tel 026 - 4458214/4425103 fax 026-3702568

BEL ONS NIET ALS U EEN TRADITIONELE MAKELAAR ZOEKT!

arnhem@openmakelaars.nl

Garage cranevelt

Eduard van Beinumlaan 2 6815 gd Arnhem

NWWI

MAKELAARS

Velperplein 11 (naast de Mediamarkt) 6811 AG Arnhem 026 750 2 750

Onafhankelijk erkend a.p.k. keuringstation kornmann personen auto’s / bestel / campers benzine/ diesel

DE PENSEELSTREEK 21

ers ! eelnem et 8,5 Door d ordeeld m beo

NWWI

MAKELAARS

Eduard van Beinumlaan 2 Openingstijden: 6815 GD Arnhem ma. t/m vr. 8.00-17.30 uur tel. 026 442 51 03 Fax 026 370 25 68

Studio Fermate

Concreet, persoonlijk en doelgericht! vergroten zelfinzicht a.h.v. gevalideerd gedragsassessment opstellen persoonlijke Studie Top 5 opstellen concreet studiekeuze ac�eplan actueel beeld van de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt Nu ook Profielkeuze advies! 10% wijkkorting bij inlevering van deze advertentie!

Van der Staaij

Valeri Berns I Welke-studie-past-bij-mij.nl I Van Ruisdaelstraat 45 Arnhem I T 06 21429956 I E valeriberns@gmail.com

Ambachtelijke Restauratie

Uw bent bij ons aan het juiste adres voor:

Willemijn van Rijn

Pianolessen voor kinderen en volwassenen Van Lawick van Pabststr. 5 6814 HA ARNHEM Willemijnvanrijn@gmail.com 026-3826221 | 06 23762033

www.willemijnvanrijn.nl

Glas in lood Glas in lood tussen isolatieglas Monumentale beglazing Isolatieglas voor stalen kozijnen Isolatieglas HR++

Dun isolatieglas 10 mm dik voor monumenten Spiegels - geslepen glas Douchewanden Nieuwe authentieke ramen Beschermende voorzetbeglazing

U vindt ons in het Oosterbeekse Koningsdal.

Het adres is Utrechtseweg 172a (achter Glaskunstgalerie De Glorie), Oosterbeek.

www.vanderstaaij.nl

tuinaanleg

tuinmaatwerk

tuinonderhoud

Schelmseweg 67 6816 PA Arnhem T 026 4431474 of 06 54310459 info@totaaltuin.nl www.totaaltuin.nl Openingstijden: zaterdag 09.00-17.00 uur. Wilt u op andere dagen of liever ‘s avonds langskomen, geen probleem!

Bel of mail gerust voor het maken van een afspraak.

22 DE PENSEELSTREEK Nummer 90

Nummer 90

DE PENSEELSTREEK 23

ELKE DAG EEN BELEVENIS KDV Wiplala - Van Lawick van Pabststraat 69

KDV Petteflet & BSO Zaza - Colenbranderstraat 15

dagopvang buitenschoolse opvang 0 tot 12 jaar uitdagende binnen- en buitenruimten afwisselende activiteiten professionele medewerkers 0900 - 235 75 27 skar.nl

Voor al uw voorkomende schilderwerkzaamheden o.a.  Buiten- en binnenschilderwerk  Houtrot- en lekkagereparatie  Plafond witten, muren sauzen

SCHILDERSBEDRIJF • Onderhoud • Nieuwbouw B O U W K. O N D E R H O U D • Renovatie • Betonreparatie Postbus 2050 • Isolerende beglazing 6802 CB Arnhem • Plafond- en wandafwerking Tel 026 - 44 325 50 • Gevelreiniging Fax 026 - 44 585 58 • Plaatsen ramen en deuren • Politie keurmerk hang- en sluitwerk • Kozijn renovatie

Altijd vakwerk tegen de laagste prijs Voor meer info: www.huiscare.nl | 06 42067014 HuisCare Schilders voor een mooiere wereld!

Helen van der Meijden voedingsadvies en leefstijlcoaching

Gezonde leefstijl? Doen!

M 06-10141699 info@helenleefstijlcoaching.nl www.helenleefstijlcoaching.nl

Speciale momenten verdienen speciale bloemen

Wijnkoperij Henri Bloem

Oremusplein 4, 6815 DN Arnhem, T 026 3517148 bestel@flowbloemisten.nl

Amsterdamseweg 126, 6814 GJ Arnhem Tel.: 026 – 4455220 E-mail: arnhem@henribloem.nl

Kijk ook eens op www.flowbloemisten.nl als u een mooi boeket wilt laten bezorgen

Zie voor aanbiedingen: www.henribloem.nl

24 DE PENSEELSTREEK Nummer 90

Nummer 90

DE PENSEELSTREEK 25

Mark Elbers, voorzitter van de wijkvereniging, heeft een aantal mensen uit werkgroepen, bestuur en wijkkrant gevraagd om mee te fietsen en onderweg toelichting te geven op en aandacht te vragen voor ontwikkelingen en problemen. Bij de Diaconessenkerk stonden we stil bij projecten voor ouderen zoals de wijkdiners, de maandelijkse lezingen in de Bakermat, het project Burenhulp, de koffieochtenden –in samenwerking met de SWOA inmiddels wekelijks- en de lotswisseling die het kerkgebouw te wachten staat. In het Gulden Hart werden de voorzieningen voor jong tot oud zowel als de horeca toegelicht.

k ij w e d r o o d s t ie f e d p Met de wethoturodnedr o De Penseelstreek leid

Tekst: Annemoon Gudde

Aan elke wijk in onze gemeente is een wethouder gekoppeld, die elders woont, maar steun kan geven als er kwesties zijn waar de gemeente verzoeken krijgt van wijk en bewoners. Onze wijk is toebedacht aan wethouder Hans de Vroome, aan wie een bezielde rondtour per fiets werd aangeboden.

Hans de Vroome (1954) is na jarenlang lidmaatschap van de gemeenteraad sinds 2017 wethouder voor D66. In zijn portefeuille heeft hij cultuur en erfgoed, onderwijs met inbegrip van bibliotheek en Volksuniversiteit, jeugd en jeugdzorg, evenementen, toerisme en recreatie en privacy.

Hij was verantwoordelijke bij grote projecten als Project binnenstad en Project Gele Rijdersplein- Jansbeek boven water. Zijn vak is verkeerskundige.

In de Gabriëlstraat werden de aanstaande werkzaamheden die de straten zullen openleggen, nog eens verbonden met de wensen en mogelijkheden om tegelijkertijd verduurzamende maatregelen te realiseren. De werkgroep SBGB Energie (Sterrenberg Gulden Bodem) heeft bij alle betrokken instanties aan de deur geklopt. Van de wethouder begrepen we het volgende: Er is al een bedrag gebudgetteerd voor deze werkzaamheden.

Dat wijzigen is lastig. Op dit moment wordt er onderzoek gedaan om te kijken of en wat er op het gebied van de energietransitie nog meegenomen kan worden bij het groot onderhoud Sterrenberg.

Op de hoek van de Jacob Marislaan en de Gabriëlstraat werd aandacht gevraagd voor gevaarlijke verkeerssituaties, zoals op die kruising waar verkeer uit de Gabriëlstraat zelden voorrang krijgt. Toen we stopten bij de Bakenbergseweg bleek de wethouder een pleitbezorger te zijn voor de terugkeer van de trolley 2.0 waarover eerder in de Penseelstreek is geschreven.

Op het Stierenveldje was de realisering van speelobjecten uit natuurlijk materiaal het onderwerp. De moeder die haar achtjarige tweeling nieuwe speelmogelijkheden wilde bezorgen, was toen er eindelijk iets van werd gerealiseerd inmiddels moeder van elfjarigen die hun interesses al danig hadden verlegd.

De schijven waarlangs de procedures lopen in de gemeente, draaiden uitputtend langzaam.

Tenslotte zijn we gestopt bij het Palet, het voormalige schoolgebouw dat al jarenlang wacht op verbouwing en een nieuwe functie, terwijl het nu ter bewaking provisorisch bewoond is.

Tenslotte werd de wethouder uitgenodigd voor de Herinneringstafels die in september in ’t Panorama worden georganiseerd.

26 DE PENSEELSTREEK Nummer 90

Nummer 90

DE PENSEELSTREEK 27

Buurten met de buren

SBGB Energie Groen-

Tekst: Mieke Hegge

HOOGKAMP

Energie

De werkgroep Hoogkamp Energie bestaat nu drie jaar en veel buurtgenoten hebben al aan een of meer buurtbijeenkomsten deelgenomen of aan een van de winterwandelingen met de warmte- camera. Een derde van alle Hoogkampers heeft inmiddels aan een of meerdere activiteiten deelgenomen. Dat betekent dat twee derde nog niet heeft deelgenomen.

De werkgroep is benieuwd naar de mening van alle bewoners van de Hoogkamp: waar is behoefte aan, waar maak je je zorgen over, hoe kan de werkgroep bewoners ondersteunen in de transitie naar een duurzame buurt en misschien zijn er andere onderwerpen die je belangrijk vindt, maar die nu nog geen aandacht krijgen in onze buurt. Daarom is het project “Buurten met de buren” vanuit de werkgroep Hoogkamp Energie gestart.

Buurten met de buren Misschien is er bij jou al een straatcontactpersoon aan de deur geweest en heb je al een gesprekje gevoerd.

Want in vijf van de dertien straten van de buurt Hoogkamp is al een straatcontactpersoon actief.

De gesprekken bieden interessante informatie. Zo blijkt dat veel mensen al diverse isolatiemaatregelen hebben genomen. Er wordt regelmatig genoemd

dat wordt overwogen zonnepanelen aan te schaffen.

Andere onderwerpen die worden genoemd zijn o.a.: het belang van het vergroten van biodiversiteit, het beter beschermen van bomen, reductie van het plasticgebruik, en activiteiten om eenzaamheid in de buurt tegen te gaan.

Hierbij een tweeledige uitnodiging: a. We zoeken nog straatcontactpersonen. Vind je het leuk om in contact te zijn met buurtgenoten, luister je graag en vind je de overgang naar een duurzamere samenleving ook belangrijk, meld je dan aan. b. Wil je graag een gesprek en niet wachten tot er iemand bij je aan belt, laat het weten , dan komt er iemand van Buurten met de buren zo snel mogelijk op bezoek.

Wie mee wil doen of iets wil melden kan bellen of mailen naar Mieke Hegge, lid van de werkgroep Hoogkamp Energie en straatcontactpersoon van de Jan Vethstraat, 06 55951378 of mhegge@telfort.nl De volgende bijeenkomst van Hoogkamp Energie is op donderdag 10 oktober. Inloop 19:30 uur. Start 20:00 uur.

Buurten met de buren van het gas af, groene daken en de energiescan.

Herinrichting Mesdag- en Witsenveldjes, update Tekst: Marian van de Wiel, projectgroep Groenstrook Schelmseweg Goed nieuws ten aanzien van de ontwikkeling van de bloemrijke graslanden, zoals gepland bij de herinrichting van de Mesdag- en Witsenveldjes.

De gemeente Arnhem heeft vrijwilligers van de KNNV in het voorjaar gevraagd een inventarisatie te maken van de verschillende plantensoorten die in het deel van de veldjes groeien waar deze graslanden tot ontwikkeling moeten komen. De KNNV heeft maar liefst honderd verschillende plantensoorten gevonden in de graslanden.

Na het maaien, wat ten tijde van het schrijven van dit stukje (half juli) zojuist heeft plaatsgevonden, zullen de vrijwilligers nogmaals een inventarisatie doen om te zien of er een verschil is in het aantal soorten vóór en na het maaien. In december zal de KNNV aanbevelingen doen aan de gemeente hoe ze het gebied het beste kan beheren.

Als er wijkbewoners zijn die het leuk vinden om de ontwikkeling van de natuur op de veldjes (of in de wijk in het algemeen) bij te houden, kunnen die hun waarnemingen van plant- en diersoorten ook melden op https://waarneming.nl/ (Arnhem Noordwest).

Op die manier wordt op den duur een beter beeld gekregen van wat er in onze wijk allemaal leeft en wat er de komende tijd, dankzij de veldjes, nog nieuw bijkomt.

Tenslotte willen we nog vermelden dat het uitgemaaide wandelpad door de veldjes een succes lijkt te zijn. Het wordt vaak genoeg gemaaid door de gemeente en gebruikt door de wijkbewoners om niet overgroeid te raken met vegetatie. Verharding van het pad is momenteel dan ook niet nodig.

Tekst: Jeike Wallinga

In het zuiden van Noorwegen - mijn vakantiebestemming afgelopen zomer - sieren grote gletsjers een aantal hoogvlakten. Het smeltwater wordt er samen met regenwater (ook dat komt er wel eens uit de hemel, ook in de zomer) opgevangen in stuwmeren. De Noren hebben aardig wat afgesteggeld bij de aanleg van de bijbehorende dammen, maar voorzien nu wel op duurzame wijze in hun stroom. Er rijden relatief veel mensen een elektrische auto (vooral Tesla’s) en in elk gehucht kun je je auto laden.

Huizen die een elektriciteitsaansluiting hebben, worden vaak ook elektrisch verwarmd.

De Noren weten dat ze rijk zijn sinds de jaren 70 dankzij de oliewinning. De olie verkopen ze grotendeels. Hun eigen energievoorziening is al best groen. Er is voor de Noren ook geen aanleiding om ‘groene stroom’ te kopen, de stroom komt namelijk van waterkracht en is dus per definitie groen. Dat is dan weer handig voor een aantal energieleveranciers in Nederland. Zij kopen de groencertificaten waar de Noren zelf geen behoefte aan hebben.

Met die certificaten vergroenen ze de grijze stroom die in Nederland met kolen- en gascentrales wordt opgewekt.

Zo verkopen ze grijze stroom met een gekocht groencertificaat als groene stroom in Nederland en wordt er geen extra groene stroom opgewekt.

De Noorse stroom wordt dus twee keer als groene stroom gebruikt: een keer door een Noors huishouden als groene stroom (omdat stroom nou eenmaal groen is in Noorwegen) en een keer door een Nederlands huishouden (via het van de Noren gekochte certificaat). In feite wordt er Nederlandse (kolen-)stroom opgewekt en gebruikt.

Ondertussen voelt niemand zich verantwoordelijk voor de bijbehorende CO2-uitstoot.

Op https://www.hier.nu/groene-stroom-checker staat een overzicht van stroomleveranciers die echte groene stroom leveren en van leveranciers die dit - zoals in bovengenoemd voorbeeld - vooral op papier doen. Waar thuis investeren in duurzaamheid niet van vandaag op morgen geregeld is, kan de overstap naar echt groene stroom op korte termijn een mooie stap zijn.

Komend najaar leggen we vanuit de werkgroep Sterrenberg en Gulden Bodem Energie (SBGB Energie) de nadruk op het binnenhouden van de warmte in huis. Dat doen we met een informatieavond op donderdag 26 september 2019 in de Bakermat (bij de Diakonessenkerk) aan de Izaak Evertslaan aan de rand van onze wijk.

Certificaten

Vanaf 19.30 uur bent u welkom. Om 20.00 begint het programma met twee sprekers (zie kader). Rond 21.30 uur sluiten we de avond af. U bent van harte welkom! Deze avond organiseren we samen met het Energieloket Midden-Gelderland (www.elmg.nl).

Als u de week voor de bijeenkomst een herinnering van ons wenst te ontvangen, stuur dan even een mail naar SBGBenergie@gmail.com. We zetten u dan op de maillijst.

Namens de werkgroep SBGB Energie

Bijeenkomst SBGB Energie

Donderdag 26 september, 20.00 uur De Bakermat Erwin Reuterink (www.asisti.nl ) • Isolatie: verschillende soorten materialen en de toepassing ervan • Do’s en don’t’s bij jaren ‘30 woningen (o.a. ventilatie) Johan van Rhenen (www.elmg.nl ) • Mogelijkheden om met een infrarood warmtecamera ’s winters in je eigen buurt te zien of je huis goed geïsoleerd is en waar relatief veel warmte verloren gaat • Toelichting op de werkwijze van ELMG. Zij beschikken over warmtecamera’s en begeleiden ‘warmtewandelingen’. Via de site kunt u zich met uw straatgenoten samen aanmelden voor zo’n wandeling (groepsgrootte ca. 8 bewoners).

28 DE PENSEELSTREEK Nummer 90

Nummer 90

DE PENSEELSTREEK 29

diep arnhem / voor klein en groot werk

mauvestraat 13 / buiten kantooruren sickeszplein 5 / tijdens kantooruren www.dieparnhem.nl Adv. Diep Arnhem 2018.indd 1

Lengtes inkorten v.a. € 8.50, Rits vervangen v.a. € 10,Tailleren v.a. € 12,50, Mouwen inkorten v.a. €12,50

FRED MENSINK

Inbreng en verkoop van 2e hands damesmode

Machinale timmerwerkplaats ramen • deuren • kozijnen

Dinsdag gebracht, donderdag ophalen Donderdag gebracht, dinsdag ophalen

In de burgemeesterswijk in Arnhem vindt u deze gezellige winkel met prachtige kledingcollecties van o.a. Tramontana, By-Bar en Yaya - sieraden van Jules Bean en Biba - Biologische doucheproducten - Djeco speelgoed

Contact: (naast Mantel) Tel: 026-3794415 www.madebyestrella.nl info@madebyestrella.nl

Voor uw complete woning stoffering, ook voor stuc- en schilderwerk, badkamers en keukens. Tapijt, parket, laminaat, pvc en vinyl gordijnen, binnen- en buitenzonwering.

Op het plein bij de Praxis en Lidl. Voor de deur gratis parkeren.

van Lawick van Pabststraat 97

Amsterdamseweg 115 6814 GC ARNHEM T 026 44 50 218 E info@amelink.nl I www.amelink.nl

03-07-18 17:27

30 DE PENSEELSTREEK Nummer 90

Agenda

7 september: BUITENBIOS De jeugdcommissie van de Penseelstreek organiseert twee filmvoorstellingen.

Op het Mesdagveld. Om 19.00: Film voor alle leeftijden.

Om 21.00: Film voor 12 +.

8 september: DE CLASSIC.: Inschrijven om 9 uur.

De puzzelrit voor oldtimers van minstens 12 jaar oud start om 9.30. Vanaf 14.30 is het feest voor de buurt op het Mesdagveldje. De auto’s terug, attracties, vertier voor kinderen en voor elk wat wils aan eten of drinken.

10 september: VEILIG WONEN VOOR OUDEREN, themaochtend voor ouderen. In de Bakermat, van 10.15 tot 12.00 uur.

13 september: WIJKDINER, van 17-30-20.30 in de Bakermat (voor meer info of opgave zie www.penseelstreek.nl).

16-22 september: HERDENKINGSACTIVITEITEN IN DE STAD zie www.airborne-herdenkingen.nl en www.gelderlandherdenkt.nl.

22 september: HERINNERINGSTAFELS IN ’T PANORAMA van 14.00 tot 17.00. uur.

Gesprekken over oorlog en vrijheid tussen verschillende generaties in onze wijk. Inschrijven op herinneringstafels@penseelstreek.nl.

8 oktober: CHINA EN SONSBEEK, themaochtend voor ouderen. In de Bakermat, van 10.15 tot 12.00 uur.

11 oktober: WIJKDINER, van 17-30-20.30 in de Bakermat (voor meer info of opgave zie www.penseelstreek.nl).

8 november: BOEKENBAZAAR in de Diaconessenkerk.

12 november: Tussen kunst en kitch (veilingmeester veilinghuis Derksen), themaochtend voor ouderen. In de Bakermat, van 10.15 tot 12.00 uur.

15 november: WIJKDINER, van 17-30-20.30 in de Bakermat (voor meer info of opgave zie www.penseelstreek.nl).

Nummer 90

DE PENSEELSTREEK 31

KORT EN K L E I N

Fotoborden in de wijk, een rondwandeling

In de maand september worden er op verschillende plaatsen in de wijk foto’s geplaatst die laten zien hoe onze huizen er in 1945-46 uitzagen. Wij van de wijkvereniging willen ook op deze manier de geschiedenis levend maken en zichtbaar.

Op onze website www.penseelstreek.nl treft u een kaartje van de wandeling aan, de beschrijving en aanvullende informatie. Print dit document en u kunt op weg. Kunt u zelf niet printen, bel dan even naar 06-12364233, dan krijgt u het op papier.

AED bij Shell shop Op 1 juli jl. is de AED die met donaties van wijkbewoners, de wijkvereniging en Theo Hegeman gerealiseerd, geplaatst bij de ingang van de Shell shop op de Bakenbergseweg 240. Indien nodig wordt de AED ingezet wanneer u contact opneemt met het noodnummer 112. (Bericht door Annemieke Broekema)

Home-Start zoekt vrijwilligers Voor minimaal de periode van september 2019 tot en met juli 2020 of als je wilt langer. Als Home-Start vrijwilliger bied je ondersteuning aan een gezin in Arnhem (met tenminste één kind tot zeven jaar) die dat nodig heeft. Ouders geven zelf aan welke ondersteuningsvraag ze hebben, zoals hulp bij overbelasting, moeilijkheden met kinderen en weinig sociale contacten. Als vrijwilliger ga je wekelijks bij ‘jouw’ gezin op bezoek.

Wat Home-Start vraagt: ervaring met opvoeden, tijd en een luisterend oor, steunen, maar niet overnemen, open houding naar andere culturen, positieve aandacht voor wat wel goed gaat Wat Home-Start biedt: Interessant vrijwilligerswerk, een introductietraining van 5 dagdelen, begeleiding door de coördinator van Home-start, maandelijks overleg en uitwisseling met collega-vrijwilligers, een onkostenvergoeding voor vervoer.

Sakina Akdag (coördinator Home-Start) 0615217964 s.akdag@rijnstad.nl, homestart@rijnstad.nl

10 december: Schumann (door Jacques Hendriks), themaochtend voor ouderen. In de Bakermat, van 10.15 tot 12.00 uur.

13 december: WIJKDINER, van 17-30-20.30 in de Bakermat (voor meer info of opgave zie www.penseelstreek.nl).

20 december: KERSTZINGEN plantsoen Van Heemstralaan hoek Bakenbergseweg, van 18.30 - 20.00 uur.

Niek Bakker, 06-52450397, niek.bakker@kpnmail.nl Joke Leijdekker, 06-51850305, joke.leijdekker@wxs.nl

Audiotour ‘De Vergeten Executie’

Een wandeling van een uur door het park Sonsbeek, die je loopt aan de hand van een smartphone, een koptelefoon en de gratis izi.

TRAVEL app. Tijdens de wandeling krijg je het waargebeurde verhaal te horen over de standrechtelijke executie van vier onschuldige mannen aan de rand van park Sonsbeek. Dat gebeurde tijdens de Slag om Arnhem, in de vroege avond van woensdag 20 september 1944. Twee van de vier mannen wisten in de verwarring voorafgaande aan de executie te ontsnappen en het park in te vluchten.

Het verhaal van deze gratis audiotour is gebaseerd op een onderzoek uit 2004, toen de Slag om Arnhem voor de 60ste keer werd herdacht. Na maanden intensief speurwerk is het Jos Diender van Molenplaats Sonsbeek gelukt om de identiteit van de vier mannen te achterhalen en een reconstructie te maken van die fatale gebeurtenis. Een fascinerend verhaal over toeval, noodlot en domme pech. Omdat de ware toedracht pas na zes decennia boven tafel kwam, wordt deze standrechtelijke executie ook wel ‘De Vergeten Executie’ genoemd. Download de app en ga op pad!

Om de audiotour te kunnen lopen en beluisteren installeer je de izi.TRAVEL app op je smartphone. Open de app en download ‘De Vergeten Executie’ zodat je onderweg geen internetverbinding nodig hebt. De wandeling start op het plein voor Molenplaats Sonsbeek aan de Zijpendaalseweg 24a. Zet je koptelefoon op of doe je oortjes in, luister naar de inleiding en ga vervolgens op pad. Op de website van Molenplaats Sonsbeek vind je alle informatie over deze bijzondere wandeling.

Allemaal aan de regenton Voel je je bezwaard om drinkwater over je planten te gieten?

Een oplossing is een forse regenton. Bewoners van een aantal Arnhemse wijken hebben al gezamenlijk grote regentonnen aangeschaft. Er is ook het initiatief ‘026 regenton’. Via dit initiatief kun je regentonnen of ook een mooie regenzuil van wel 400 liter aanschaffen. Zo’n regenzuil kost € 299,-. Meer info over regentonnen vind je via de website 026regenton.nl. De zuil is in werking te zien bij De Nieuwe Hommel aan de De Wiltstraat (St. Marten).

Wij zijn twee wijkbewoonsters die het initiatief 026 regenton promoten in onze wijk. We willen graag dat zoveel mogelijk wijkbewoners zo’n zuil aanschaffen, zodat de wateroverlast vermindert en we minder drinkwater in onze tuinen gieten. Onze rol is dat wij voor onze wijk inventariseren hoeveel mensen zo’n regenzuil willen. Op het straatfeest van de Van Ruisdaelstraat deze zomer heeft een aantal bewoners zich al aangemeld. Bij voldoende afnemers zullen wij zorgen voor de groepskorting van de installatie. Dus: wil je ook zo’n mooie regenzuil, meld je dan aan bij: Ingrid Regelink, telefoon 06 21281403 of Anita van Evert, mail: aevert50@kpnmail.nl

Beste idee voor De Bakermat

Op 12 augustus werd namens de gemeente de prijs uitgereikt voor het beste idee voor wijkontmoetingscentrum De Bakermat. Op 26 maart jl. tijdens de informatiebijeenkomst over wijkontmoetingscentrum De Bakermat konden de aanwezigen schriftelijk een ´gouden tip´ indienen.

Antje Grolleman kreeg de prijs uitgereikt.

De kracht van het winnende idee ligt in de kruisbestuiving voor oudere en jongere wijkbewoners door activiteiten te ontwikkelen die voor beide groepen interessant zijn zoals kinderoppas, huiswerkbegeleiding, bewegen op muziek. Volgens Grolleman (55) is er genoeg jeugd in de wijk om activiteiten voor te ontplooien. Het is echter moeilijk om met deze groep in contact te komen. Deze doelgroep is vindbaar via de sport- en scoutingverenigingen in en rond onze wijk.

De toekenning van de prijs betekent echter nog niet dat het ontmoetingscentrum de Bakermat definitief doorgaat.

Maar de projectgroep Bakermat, met steun van projectleider Gerda Dreisse, doet een haalbaarheidsonderzoek.

Het kerkgenootschap maakt nog tot 2020 gebruik van de Diaconessenkerk, in dit najaar beginnen we met de zakelijke onderhandelingen. (Jos Zwaan)

150 jaar Schaarsbergen Za 14 september: SOEPFESTIVAL, tal van attracties en belevenissen op het kerkterrein van 16.00 -20.00 Wo 25 september: MEMORIAL SERVICE, herdenkingsdienst ter gelegenheid van 75 jaar bombardement op Schaarsbergen.

Met muzikale bijdragen door Schaarsbergers, aanwezigheid van veteranen en nabestaanden Aanvang 11.00 uur, Dorpskerk Schaarsbergen Zo 27 oktober MUZIKAAL OMLIJSTE PRESENTATIE HISTORIE SCHAARSBERGEN vanaf 19e eeuw door de heer Jan Vierdag. Aanvang 15.30 uur, Dorpskerk Schaarsbergen Zo 17 november: CONCERT Dorpskerk Aanvang 15.30 uur, Dorpskerk Schaarsbergen Concert aan de vleugel door Annette Niels en David Kalff, zij spelen muziek van Erik Satie, Philip Glass en Ludovico Einaudi Kijk ook op www.150jaarschaarsbergen.com

Mezenhuisjes

32 DE PENSEELSTREEK Nummer 90

Nummer 90

DE PENSEELSTREEK 33

Tekst: Annemoon Gudde

Iedereen die de foto’s ziet van Arnhem na de oorlog in het algemeen en de Slag om Arnhem in het bijzonder krijgt pijn in zijn of haar hart bij het verlies van zoveel architectonische schoonheid. Maar wat gebeurde er nou met al dat bouwpuin en het andere afval? Nog interessanter wellicht, wat zouden we nu kunnen als er zo’n hoeveelheid afval vrij zou komen?

Laat ik voorop stellen dat ik met alles wat ik kan, hoop dat zo’n oorlog nooit meer komt en op de plekken waar er nu oorlog is, deze snel stopt. Maar als ik de foto’s van Arnhem na de oorlog zie, dan gaat ook mijn duurzaamheidshart kloppen en zie ik in retroperspectief wat we nu allemaal zouden kunnen doen met die afvalstromen die toen vast voor een groot deel gestort zouden worden. Tijd om u deelgenoot te maken van een aantal initiatieven in de circulaire economie die we toen hard nodig hadden gehad.

Het meest opvallend is natuurlijk die enorme hoeveelheid bakstenen en bouwpuin die vooral in het centrum van Arnhem op grote hopen lag te wachten op transport.

Overal in Europa is er natuurlijk veel hergebruikt. In Dresden is de stad weer opgebouwd van oude stenen dankzij groepen vrouwen die er hun passie van maakten om oude stenen weer cementvrij te maken en zo geschikt voor hergebruik. Soms riep dit achteraf ook wraakgevoelens op. In het Duitse Stettin kunnen ze daar over mee praten. Na de 2e Wereldoorlog werd de OderNeissegrens de westelijke grens van Polen en kwam Stettin in Polen te liggen. Sinds 1945 heet de stad Szczecin. Veel van de goede stenen die er in Szczecin waren (zelfs van niet beschadigde gebouwen) zijn na de Tweede Wereldoorlog naar Warszawa (Warschau) vervoerd en hebben daar gediend voor de wederopbouw van de oude binnenstad van de Poolse hoofdstad.

Tekst: Bert Krikke

Maar het kan nog extremer. In hetzelfde paviljoen is een wand gemaakt door de robots van studio RAP uit Rotterdam. Afvalhout dat door robots op basis van algoritmen in stukjes wordt gezaagd en op basis van een ingevoerd computerprogramma precies op de goede plek in de wand wordt gelegd en verlijmd. Decoratief, educatief, maar ook afvalbesparend!

Baksteen van bouw- en sloopafval

Als we nu gebouwen slopen is er van alles mogelijk. Beton wordt gerecycled tot nieuw beton en, nog leuker, van oude bakstenen worden nieuwe stenen gemaakt. De Douveren steenfabriek in Eygelshoven (Limburg) doet dit en belooft dit voor een concurrerende prijs te doen met de reguliere baksteen of straatsteen. Een belofte die er toe zal leiden dat de bouw de komende jaren veel duurzamer gaat worden.

In het Circl Paviljoen van de ABN AMRO in Amsterdam, een schoolvoorbeeld van circulaire bouw en trefpunt van innovatieve denkers en makers , is de eerste parketvloer gelegd geproduceerd uit 100% afvalhout bestaande uit oude kozijnen , oude trappenhuizen , een deel van de kantine van Top Oss , de werktafel van oma Rietje en een oude kloostervloer.

Een wijkkrant maken is een leuke klus.

Van allerlei kanten komen mooie berichten binnen, omdat mensen betrokken zijn en inventief. Zo ontving ik een bericht van iemand die reageerde op de verschijning van de eikenprocessierups: ‘Onlangs vernam ik dat een gemeente in de provincie Drenthe 700 vogelhuisjes wil laten ophangen als remedie tegen de processierupsen. Daar zijn mezen niet vies van! Zodra er meer nestgelegenheid is, zullen ze meer broedsels voortbrengen. Dus bijgevolg meer mezen. Ik heb onmiddellijk een mezenhuis ontwikkeld dat in een envelop verzonden kan worden. Je moet het wel zelf, zonder te lijmen, in elkaar zetten’. Ik heb er meteen een besteld. En ik was de eerste.

Enkele dagen geleden ontmoette ik de ontwerper, woonachtig in de Bauerstraat, die mij het eerste exemplaar kwam overhandigen.

Het is geweldig als mensen een daad bij een woord voegen. Nu zat ik opeens aan tafel met een markante persoonlijkheid die mij meteen aan de gang zette met het bouwpakket. Het ontwikkelingsproces is nog in volle gang, de gemeente Arnhem komt met suggesties en het resultaat wordt steeds duurzamer.

Deze ontwerper is Jouke Hoogland. Hij staat voor een werveling aan ideeën en experimenten in een hoog tempo. Verbeelding, creativiteit, oog voor duurzaamheid en nieuwe materialen. U kent waarschijnlijk zijn naam en zijn werk. Van zijn hand is het monument ter ere van het verzet in Arnhem dat voor de verbouwing op de achterwand hing van het Musis. De tekst is van zijn goede vriend, de dichter Jos Pauw: ‘De meeste mensen zwijgen, een enkeling stelt een daad.’ Het heeft nu een nieuwe vorm en plaats op de dijk aan de Rijnkade tegenover het Jacob Groenewoudplantsoen.

In oktober zijn de mezenhuisjes beschikbaar en te koop. Dat is vroeg genoeg om ze op te hangen, bij voorkeur met de ingang naar het Oosten. Ze zijn in productie bij Jeronimoo Arnhem. Is er iemand onder u die voor hem als verkoop- of afgiftepunt van mezenhuisjes wil optreden? Meld u dan bij de redactie: redactie@penseelstreek.nl.

Circular Experience Robotic Fabrication | Studio RAP

Links: het mezenhuis Rechts: het mezenhuis als bouwpakket

Monument, voorheen op zijwand van het Musis

Monument in een nieuwe vorm op de dijk aan de Rijnkade

34 DE PENSEELSTREEK Nummer 90

Nummer 90

Trimhockey bij Upward

Sporten in de buurt Tekst: Annemoon Gudde Het is september, een nieuw seizoen begint en we moeten er natuurlijk voor zorgen fysiek in vorm te blijven.

Daarom heb ik op nextdoor gevraagd om informatie over dichtbij gelegen sportinitiatieven. Dat gebeurde middenin de vakantie, dus dit lijstje kan onmogelijk volledig zijn. De eerste oogst leverde een palet op van initiatieven op loopafstand en er is een jubileum gevierd waar ik meer van wilde weten. Nieuwe bewoners van onze buurt opgelet: Dit is een bron van nieuwe buurtcontacten!

Ik verwacht dat er nog andere sport-, fiets-, golf-? en wandelgroepen zijn die in juli de oproep op nextdoor niet hebben gezien. Ik hoor graag van u. We kunnen in het voorjaar een nieuwe serie beschrijven.

Tian Tafeltennis Arnhem-Noord in het Palet Breitnerstaat 75 TIAN is aangesloten bij de NTTB en speelt met een aantal jeugd- en seniorenteams in de regiocompetitie van de NTTB afdeling Gelre, in verschillende klassen.

Het hoogste team speelt nu 2e klasse.

Competitieavonden: donderdag- en vrijdagavond vanaf 19.00 (senioren) en zaterdagmiddag vanaf 14.00 (jeugd).

Naast de competitie wordt er ook recreatief getafeltennist. Het hele jaar door wordt er op alle niveaus op dinsdag- en woensdagavond getraind en/of recreatief een balletje geslagen.

Recreanten en vrije training: Woensdagavond vanaf 20.00 (en dinsdagavond indien er geen training wordt gegeven). Voor nadere informatie: www.ttv-tian.nl

Sport op dinsdag, een enthousiaste vrouwenclub die carpoolt vanuit onze wijk Sporten in de gymzaal van het Stedelijk Gymnasium, aan de Thorbeckestraat onder leiding van een gediplomeerde sportdocente.

Elke dinsdagavond buiten de schoolvakanties.

De mannen van 19.30 tot 20.30, de vrouwen van 20.30 tot 21.30.

Ingrid ten Berge reageerde op mijn oproep op nextdoor, dus ik beperk me tot de vrouwenclub.

Een soort aerobics op muziek, een balspel (basketbal, zaalhockey, tienbal) en daarna buik-, bil- en beenoefeningen op muziek. ‘De sfeer is leuk en je gaat er voor je plezier naar toe. Het is een bijzonder leuke groep.’ Deze sportclub is meer dan 20 jaar geleden ontstaan op initiatief van artsen in Rijnstate. Ze oefenden toen in het inmiddels alweer afgebroken KGL aan de Warnsbornlaan. Nieuwe leden zijn meer dan welkom. Belangstellenden mogen drie keer kosteloos meesporten. Contactadres: i.tenberge6@ gmail.com

Geeft energie, sociaal, mentaal en fysiek!

Voor en door enthousiaste hockeyers van 30 tot 75 jaar wordt er elke week op vaste tijden getraind.

Zaterdagochtend, zondagochtend, woensdagochtend voor dames alleen, en woensdagavond. Op zaterdag wordt er training gegeven, van 8.15 tot 9.30 buiten de schoolvakanties. Ook op woensdagmorgen is er training, van 9.00 tot 10.15, en na afloop koffie op Upward. Verder is het oefenen en wedstrijdjes spelen waarbij de helft een hesje krijgt om te laten zien bij welke partij men hoort. Wat je ervoor moet kunnen? Niets. Kom en doe mee, is het parool. Ervaring is welkom, maar niet nodig. Gemiddeld zijn ze met per training met 15 à 20 mensen, mannen en vrouwen door elkaar. 90 % van deze club komt uit onze buurt. Een enkeling speelt ook mee in de competitie bij Upward, maar daar is het de meesten niet om te doen. Trimhockey kent licht aangepaste regels om hard spel en blessures te voorkomen. Er mag bijvoorbeeld op doel slechts gepusht worden en niet geslagen. Je kunt twee of drie keer komen kijken en meedoen voor je beslist of je erbij komt. Let wel: zorg voor scheen- en tandbeschermers.

Die vind je zo bij de Intersport Outlet op de Dr.C.Lelieweg.

Trimhockey Upward heeft net zijn 30-jarig jubileum gevierd. Dat was een interview waard. Opgericht en tot 2017 getraind door Jacques Beentjes

aan wie men met emotie terugdenkt.

Er is een sterke sociale band voelbaar uit de verhalen. Reden om elke week te komen en voor sommigen zelfs om af te zien van op vakantie gaan in de zomer.

Buiten de competitietijden van Upward waardoor het clubhuis druk bezet is, kan de koffie na de training nog wel eens flink uitlopen. Uit deze club zijn ook andere initiatieven ontstaan zoals een veteranenteam dat zich met 20 mensen waagt in de competitie en er is een fietsgroep uit voortgekomen. Er is een sterke onderlinge betrokkenheid en niet kunnen komen spelen wordt gevoeld als een gemis. Het 30-jarig jubileum hebben ze gevierd met een toernooitje, gevolgd door een Italiaans déjeûner sur l’herbe. Een club met geschiedenis, maar ieder nieuw lid is welkom en wordt gemakkelijk opgenomen. Ze hebben graag nieuwe leden! Dat geldt voor alle tijdstippen, maar met name de zondaggroep, de zaterdagochtendgroep en de dames van de woensdagochtend nodigen van harte nieuwe spelers uit. Voor nadere informatie en trainingstijden zie de site Upward.nl of kobessen@zonnet.nl .

Er is ons ook een verzoek toegestuurd om eens te peilen of er voldoende belangstelling is voor Walking Hockey (meer info: https://oldstars. nl/hockey/). Als u daarvoor belangstelling heeft en/of aan de clinic wilt meedoen, laat u dan horen bij senioren@upward.nl (contactpersoon Jeep Brongersma).

DE PENSEELSTREEK 35

Dichterbij, de buurtgym in het Palet Het grote gebouw aan de Witsenstraat/ Breitnerstraat heeft nog steeds geen omlijnde nieuwe bestemming.

De gymzaal leent zich dus voor diverse sportactiviteiten.

Maandag tweemaal Pilatus: van 18 tot 19 uur voor vrouwen van 60 +, van 19 tot 20 uur voor 30 +. Deze lessen vallen onder de wijkvereniging.

Twee professionele pilatus- en yogaleraressen wisselen elkaar af. Er wordt flink gesport, om 19 uur misschien een tandje meer bijgezet. In vergelijking tot andere pilateslessen zijn deze niet duur. Er is een vaste groep op beide uren, nieuwe deelnemers zijn welkom.

Contactadres: s.j.annevelink. schurer@gmail.com .

Maandagavondgym 20.30 – 22.00: Een gemengde groep buurtgenoten komt elke maandagavond samen om te sporten. ‘Zonder pretentie, zonder douchen naar huis en we komen er fit en gelouterd vandaan,’ zo vertrouwt een van de deelnemers mij toe.

Warming up vooraf, vaak in de vorm van badminton, dan rondjes lopen, rekken en strekken, om vervolgens een keuzespel te doen, zaalhockey, tref-, korf- of basketbal. Ze eindigen altijd met volleyen. De kosten gelden de huur van de zaal.

Op zaterdagochtend is er van 10 tot 10.45 en van 10.45 tot 11.30 gym voor peuters en kinderen. morelio@hotmail.com of weijl@hotmail.com.

36  DE PENSEELSTREEK  Nummer 90

De Achterkant Dit keer op De Achterkant een bijdrage van klas BB4 van de Arnhemse Montessorischool.

Deze klas gaat vrijwel elk jaar naar de Airborneherdenking.

Jesper groep 8: Ik vind de Airborneherdenking best wel heftig en speciaal om daar dan stil te staan...bij alle gevallen mensen die hun leven hebben gegeven voor onze vrijheid. Denk je eens in hoe school er uit zou zien als we niet bevrijd waren door die heldhaftige mensen.

Roos groep 7: Ik vind het heel erg dat in de Tweede Wereldoorlog zoveel mensen zijn omgekomen. Daarom ben ik ook naar de Airborneherdenking gegaan. Ik vind het heel belangrijk om deze mensen te herdenken.

Micha van Aart