Ñ E ' E A Y V U I S Ã S O ' Y V A
Ko’ẽmbotaite jave heñói tata kakuaa iñarõmbajepéva, mbóicha osyryrýva opárupi ha omokõmba opa mba’e oĩva haperãme. ha
Mayma Mbya Guarani tekohapegua py’atarovápe oñepyrũ oñani opa henda gotyo, ohechámarõ mymba ñarõicha omuñaha chupekuéra tatarendy ojojaha'ỹva.
Mitãmi Amaru katu oñaninguévo ohecha sapy’a peteĩ tatura’y opytáva tapykue ha upémarõ pya’eporã ojevyjey osalva hagua chupe ha ohupítavo, pe mitãmíre ipopa’ã peteĩ mbói ha ojopímakatu chupe.
Isy ojuhu sapy’a Amarúpe ha ohupi chupe ijyva ári. Pe mitãmi ikangyha pa’ũrupi oñakarama vevuimi isy ajúrare ohejávo tapykuépe hikuái hekoha.
Moõ oime che ru? Oporandu Amaru oñe’ẽvo mbeguemi.
Moõ jaháta che sy?
—Shiiiiiii… —Ombohovái isy ojapichývo mitãmi akã.
Ararembe gotyo ojekuaa mba’eichaitépa tatarendy ijapu’apu’a ha ha’etévaicha ojepoítava hi’arikuéra, añetehápe ha’etevoi kuarahy pochy oĩva pyhare ahoja hũ guýpe.
Tatatĩ anambusúkatu oitĩko’õ Amarúpe ha omoakãnga’upavéntema chupe. Ha’e nombotýi hesa ni ndokekuaái, hetére ojaitypopaitéma mba’asy mbarete ha ivaíva.
—¡Kerechu! —oñehendu peteĩ ñe’ẽ he’íva pytũmby guive.
Amaru sy upémarõ opytaite ha upeichaháguinte ohecha sapy’a iména Ne’ẽrýpe, osẽva peteĩ yvyraguýgui.
— Pya’e ñasẽva’erã ko’águi. Jahasava’erã pe korapy ajeno-rupi umi kapata opáy mboyve. he’i upéicha Ñe’ẽry oñañuãvo mokõivépe.
Ñe’ẽry upémarõ ojagarra ita’yramíme ha oheka moõitépa oĩ mbói rãimbore ha ojuhúmarõ oñepyrũ oipyte ha ondyvundyvu yvýpe.
—Hi’ãche ndaiporivéma káso, ikangypaitémango che membymi. — he’ijey Kerechu ipyahẽ’asývo.
Ñe’ẽry ndoikuaái mba’etépa ojapóta ha katu ojagarra Kerechu jyva ha he’i chupe:
Kerechu ha Ñe’ẽry oñani ojuhu peve hikuái peteĩ alambrado ohasa hagua korapy ajeno-rupi ha ohasapamíre pe kora ohendúmakatu hikuái kavaju arigua oúva. Ñe’ẽry upémarõ he’i hembirekópe oñani hagua osẽ meve upégui.
¡Pya’éke, Kerechu!. Eñani ejuhu peve tapeguasu
Ñe’ẽry opyta tapykue ha oguahẽ hendápe mokõi kuimba’e kavaju ári mbokaguasu rehe ha oñembojere hese hikuái ha he’i chupe peteĩva:
Kerechu katu oñani pya’e omaña’ỹre tapykue ha katu peichaháguinte ohendu sapy’a mbohapy mbokapu. Upépe okyhyjevéntema ha oñani pya’eve opytu’u’ỹre oguahẽ meve tapeguasúpe.
Oguahẽ riremi tapépe, ohecha oñemoaguiha peteĩ kamiõ transganado ha upémarõ omombyta jahecha ndogueraháipa chupe.
—Aguimi mevénte che ikatu rogueraha ne kuñakarai. Ha katu rehosérõ chendive rehóta tapykuépe umi vakakuéra ndive—he’i chupe pe kamiõ jára, ha oguejy oipe’a hagua kamiõ rokẽ tapykuepegua.
Kerechu osẽséntema upégui ha ojupi pe kamiõme. Ojupikuévo umi ipy ojapasurupa vaka rekakápe ha umi
mberu hasẽmbajoa ijerére ha katu ha’e umi mba’e nomomba’éi, imembymírentema ojepy’apy oñandúgui
iñakãnunduetevemaha ohóvo.
Oguahẽvo hikuái peteĩ puente oĩháme, opyta sapy’a pe kamiõ ha pe karai he’i chupe upepevéntema ikatuha ogueraha chupe, pe puente ho’apátamaha ha ndaikatumo’ãiha ohasa kamiõguasu rehe hi’ári. Ñembyasýpe kuñakaraimi oguejy kamiõgui imemby hasymíva ijyva ári.
Kerechu opyta oguapy pe tapeguasu rembe’ýpe ha omaña mombyry pe kuarahy resẽ gotyo ha opensa mba’éichapa ikatúne oguahẽ tasyópe oipohãnoka hagua imemby oĩvaietémava.
Upéinte oñemboja sapy’a ijypýpe peteĩ mitãrusu oúva kavaju ári ha he’i chupe:
Kerechu ohendúvo upéva pya’e oñakãrapu’ã ha oñepyrũ omombe’u mitãrusúpe pe oikotevẽva.
Pya’éngo upémarõ mitãrusu mba’eporãite ombojupi chupekuéra ikavaju ári ha ogueraha chupekuéra tasyópe.
Oguahẽvo, Kerechu vevépe oguejy ha oñani pe tasyo rokẽ gotyo. Oikévo ohecha mba’éichapa omaña jeguaru vai hese hikuái. Ha’e oñemboja upémarõ peteĩ enfermera rendápe omombe’u chupe mba’épa ojehu imembýpe ha katu upe mba’apohára ñe’ẽ pohýipe he’i:
—Ko’ápe ndaipóri pohã. Paraguaýpemante rejuhúta. Ha katu nde rehechava’erã mba’éichapa rehóta, porque ko’apegua ambulancia oñembyai.
Kerechu, oñembyasyvéntema osẽvo tasyógui ha ndoikuaái
mba’épa ojapóta.
Ha’e ndoikuaái mba’éichapa ohóta Paraguaýpe. Oñepyrũ oguatajey tapeguasu rembe’ýre imembymi ijyva ári. Pe mitã opepe
akãnundúgui, ipire hovypáma ha ipyahẽ’asy.
Kuarahy rata guýpe Kerechu oñembo’y tapeguasu ykére ha oñeha’ã omombyta umi kamiõ ohasáva upérupi, jahecha peteĩvapa ndoguerahái chupe Paraguay gotyo. Heta oñeha’ã rire, opyta
sapy’a chupe peteĩ kamiõ ha upe mba’yru jára oiporihuvereko ha ogueraha chupe tasyoguasu oĩva Paraguaýpe. Oguahẽvo hikuái pe karai omomarandu
–Kuñakarai, ñaguahẽma. Ko’ápe reguejymava’erã
Kerechu oguejy, omañamaña, iñakãnga’upámavaicha vare’a ha kane’õgui. Oike tasyoguasuetépe ha imembymi ikangypavéma ijyva ári, apenaitéma ipu’aka hese isy.
Oñemboja peteĩ enfermera rendápe ha he’i chupe:
—Cheipytyvõmíntena, hasyeténingo che memby. Oisu’u chupe mbói.
No te entiendo señora. No hablo guaraní.
Upémarõ Kerechu oñemboja ambue enfermero rendápe ha he’ijey:
Ikatúpiko reipohãno che membýpe, ha’éngo oisu’u chupe mbói ha oĩvaietéma.
Kerechu nontendéi mba’épa he’i chupe hikuái ha ojepy’apyvéntema imembýre, ndoikuaavéma mba’épa ojapóta osalva hagua imembýpe. Py’atarovápe ou ha oho oparupirei pe tasyo ryepýpe, jahecha ojuhúpa oipytyvõva’erã chupe. Upéi ohecha sapy’a peteĩ pohãnohárape ha oñesũ henondépe oñatendemi hagua imembýre ha upe pohãnohára he’i chupe:
Kerechu, nontendéi mba’épa he’i chupe pe pohãnohára. Pe kuñakaraimi oguapy upémarõ yvýpe hasẽsoro ndoikuaavéima mba’épa ojapóta ohechávo imembymi rekove ogue ohóvo ha avave noipytyvõi chupe.
Upéinte peteĩ enfermero ohasáva upérupi ohecha pe kuñakaraimi hasẽ imembymi ijyva ári ha oiporiahuvereko chupe. Upémarõ oñemboja ha ojerure chupe ombohasa hagua chupe mitãmi.
Upérõ guarã Amaru oñeme’ẽmbaitéma, hetemi hovypáma ha naipytuhẽvéima. Pe enfermero ohechakuaa ndaiporivéimaha káso ha upeichavérõjepe ogueraha pe mitã omoñeno camilla-pe ha oñepyrũ osapukái oikotevẽha oxígeno. Oñeha’ãgua’u hese hikuái osalva hagua ha katu tardema.
Ikatu aja gueterikuri ojesalva avave nopenái hese, avave nohendúi isy mba’ejerure ha péichape mitãmi Mbya Guarani rekove ogue, oguete.
Kerechu angapy rehe ojaitypo vy’a’ỹpavẽ, imembymi retekue ári
ojahe’o ha he’i chupe:
