Testament ustny worzecznictwie sądowym iwpraktyce - część pierwsza

Testament ustny w orzecznictwie sądowym i w praktyce - część pierwsza

Szanowni Państwo!

Prezentowane Państwu opracowanie jest oparte na moim konspekcie, jaki przygotowałem dla prow adzenia zajęć z prawa spadkowego dla aplikantów naszej Izby, wczasie których testament ustny był przez mnie na dwóch zajęciach omawiany. Konspekt ten na bieżąco uzupełniałem aktualnym ówcześnie orzecznictwem sądowym.

Ograniczenie, od blisko 7 lat, wprogramie szko lenia aplikantów zajęć z prawa spadkowego, skutkowało tym, że zabrakło miejsca dla wykładu na temat testamentu ustnego.

Obszerność tematu skłoniła mnie do podzielenia opracowania na dwie części.

By zaktualizować przywoływane wopracowan iu orzecznictwo SN, wczęści drugiej opracowania zawarty jest oddzielny rozdział dotyczący nowego orzecznictwa SN. Obowiązujące przepisy:

Art. 952 Kodeksu cywilnego § 1. Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkod awcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowaniezwykłej formy testamentujest niemożli we lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. § 2. Treść testamentu ustnego może być stwi erdzona wten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podani em miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkod awca idwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. § 3. wwypadku gdy treść testamentu ustnego nie została wpowyższy sposób stwierdzona, można ją wciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świad ków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.

1) Obawa rychłej śmierci

W postanowieniu z 8 lutego 2000 r., i CKN 408/98, LEX nr 50854 wyjaśnił SN, że testamenty szczególne tym różnią się od zwykłych, iż możli wość ich sporządzenia uzależniona jest od wystąpienia określonych wustawie okoliczności. Nie jest wystarczająca zatem wola spadkodawcy nakierow ana na złożenie oświadczenia ostatniej woli, tak jak przy testamentach zwykłych. wmyśl art. 952 § 1 k.c. in principio istnienie obawy rychłej śmierci spadkod awcy stanowi samodzielną przesłankę uzasadniającą sporządzenie testamentu wformie ustnej.

Przepis art. 952 § 1 k.c. dopuszcza możliwość sporządzenia testamentu szczególnego wformie ust nej, a) jeżeli testator powodowany jest obawą rychłej śmierci, b) albo jeżeli wskutek nadzwyczajnych oko liczności zachowanie zwykłej formy testamentu okazało się niemożliwe lub bardzo utrudnione.

Wystarczające jest zaistnienie jednej ztych przy czyn. Wystarczy zatem sama obawa rychłej śmierci.

Zaznaczyć należy, że testament ustny jest dopuszczalny także wsytuacji, gdy istnieje możli wości skorzystania ze zwykłej formy testamentu.

Obawa rychłej śmierci wrozumieniu art. 952 k.c. musi istnieć wchwili testowania, skoro jest tego tes towania przyczyną samoistną, ze swej istoty jest ona następstwem oceny zjawisk, zdarzeń, sytuacji real nie istniejących. Jeżeli stanowi czynnik determinujący określone zachowanie, to tylko wwarunkach przeświadczenia, że zagrożenie dla życia przybiera cechy nieuchronności wobec braku możliwości od wrócenia przyczyn tego zagrożenia.

Musi to być obawa śmierci „rychłej”. Nie wystarczy zatem sama obawa śmierci, zwłaszcza że każdy człowiek żyje ze świadomością nieuchronne go zgonu. Dla powstania możliwości skorzystania z formy testamentu ustnego niezbędne jest pojaw ienie się dodatkowego elementu, np. wypadku lub zachorowania na ciężką chorobę, zwykle kończącą się szybkim zgonem. Tę okoliczność należy wyek sponować wszczególności wtedy, gdy spadkodawca cierpi ciężką chorobę (np. nowotworową), ale jego stan jest ustabilizowany. Istnieje oczywiście wta kich sytuacjach obawa śmierci, i to zarówno oceniana wkategoriach obiektywnych, jak i - zazwyczaj - subiektywnych, jednak przyznanie jej cechy „rychłości” wymaga dodatkowego elementu, np. nagłego pogorszenia się stanu zdrowia. Nie każda choroba, określana jako śmiertelna, automatycznie otwiera możliwość sporządzenia testamentu wform ie szczególnej. Także i sam podeszły wiek spadkodawcy, czyniący bardziej realną obawę zgonu, który może nastąpić wnieodległej przyszłości, nie stwarza możliwości skorzystania ztej formy testamentu.

Kryteria dokonywania oceny wystąpienia uspad kodawcy obawy rychłej śmierci są różnie ujmowane worzecznictwie iliteraturze. Zazwyczaj są to kryte ria następujące:

Kryteria obiektywne obawy rychłej śmierci

W myśl tegoż wystąpienie obawy rychłej śmier ci należy oceniać na podstawie kryteriów obiektywnych, wszczególności wiedzy lekarskiej.

Sam stan psychiczny spadkodawcy nie może być jedynym czynnikiem decydującym. Zdarzają się urojenia niebezpieczeństwa rychłej śmierci, wrzec zywistości nieistniejące. wgrę wchodzą jedynie takie stany chorobowe, które wświetle zasad wiedzy lekarskiej lub doświadczenia życiowego mogą spowodować rychły zgon.

Obawa musi być uzasadniona obiektywnie, np. stanem zdrowia, skutkami wypadku, itp.

Ustalając istnienie obawy rychłej śmierci spad kodawcy, należy uwzględnić jednakże indywidualne właściwości organizmu chorego, np. stan odporności oraz jego wiek.

Odstąpienie od wymogu obiektywnego charakte ru obawy rychłej śmierci spadkodawcy nie znajduje uzasadnienia ani wsformułowaniu art. 952 § 1 k.c., ani wcharakterze testamentu ustnego.

Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy np. orzec zeniach: 1) o. SN z 4 lipca 1952 r., C 1321/52, OSN 1953, nr 1, poz. 30., - obawa rychłej śmierci musi być uzasadniona stanem zdrowia testatora woparciu owiedzę lekarską lub doświadczenie życiowe, 2) orzeczenie z 6 sierpnia 1958, i CR 512/58, OSPiKA 1960, nr 2, poz. 37 - wszelkie takie stany chorobowe, ostre lub przewlekłe, które wświetle wiedzy lekarskiej lub doświadczenia życiowego mogą spowodować rychły zgon. , 25 marca 1974, III CRN 5/74, OSNCP 1975, nr 3, poz. 42, 3) wyrok SN z 28 stycznia 1999 r., III CKN 146/98, nie opubl. - stanem zdrowia spadkodawcy według wiedzy medycznej, 4) postanowienie SN z 18 kwietnia 2002 r., II CKN 15/00, LEX nr 55102 - Istniejąca uspadkodaw cy obawa rychłej śmierci wchwili sporządzenia testamentu musi być oparta na okolicznościach ją uzasadniających, a przede wszystkim - umotywowana stanem zdrowia spadkodawcy, ocenianym z punktu widzenia wiedzy medycznej. Sprawą wtórną pozos taje już kwestia przyczyn, które spowodowały powstanie obawy rychłej śmierci., 5) postanowienie SN z 21 maja 2003 r., IV CKN 174/01, LEX nr 146434, - Obawa rychłej śmierci spadkodawcy, aby mogła uzasadniać sko rzystanie z formy testamentu ustnego, musi być uzasadniona okolicznościami o charakterze obiekt ywnym. Stan psychiczny spadkodawcy nie może być jedynym czynnikiem decydującym. Zdarzają się bowiem urojenia niebezpieczeństwa rychłej śmier ci, wrzeczywistości nieistniejące. wgrę wchodzą jedynie takie stany chorobowe, które wświetle zas ad wiedzy lekarskiej lub doświadczenia życiowego mogą spowodować rychły zgon. Ustalając istnienie obawy rychłej śmierci spadkodawcy, należy przy tym uwzględnić indywidualne właściwości organ izmu chorego, np. stan odporności oraz jego wiek. Odstąpienie od wymogu obiektywnego charakteru obawy rychłej śmierci spadkodawcy nie znajduje uzasadnienia ani wsformułowaniu art. 952 § 1 k.c., ani wcharakterze testamentu ustnego. Tym bardziej że, jak wskazano, obawa rychłej śmierci jest sa modzielną przesłanką sporządzenia testamentu ustnego - nie musi jej towarzyszyć niemożliwość lub znaczne utrudnienie wskorzystaniu zformy zwykłej testamentu. 6) postanowienie Sądu Okręgowego wKrakow ie z5 listopada 2014 roku, sygn. akt II Ca 527/14 Sąd Okręgowy podziela pogląd iż, „dla powstania możli wości skorzystania zformy testamentu ustnego niezbędne jest pojawienie się dodatkowego elementu, np. wypadek, zachorowanie na ciężką chorobę, zwykle kończącą się szybkim zgonem. Tę okoliczność na leży wyeksponować wszczególności wsytuacjach, gdy spadkodawca dotknięty jest ciężką chorobą (np. nowotworową (…)), ale jego stan jest ustabilizowa ny. Istnieje oczywiście wtakich sytuacjach obawa śmierci, ito zarówno oceniana wkategoriach obiekt ywnych, jak i - zazwyczaj - subiektywnych, jednak przyznanie jej cechy „rychłości” wymaga dodat kowego elementu, np. nagłego pogorszenia się stanu zdrowia.” (tak Sąd Najwyższy wpostanowieniu z25 lipca 2003 roku wsprawie V CK 120/02, Legalis nr 61014).1

b) Kryteria subiektywne obawy rychlej śmier ci

W dawniejszych orzeczeniach Sądu Najwyższe go przeważał pogląd, zgodnie z którym wystarczy, gdy obawa rychłej śmierci spadkodawcy miała char akter subiektywny. Wskazywano, że wystarczy sam stan psychiczny spadkodawcy, chociażby - oceniając rzecz rozsądnie - nie należało się spodziewać rychłej jego śmierci (tak SN worzeczeniach zdnia 3 listopa da 1948 r., C 755/48, PiP 1949, nr 2, s. 121; zdnia 10 sierpnia 1948 r., C 458/48, PiP 1948, nr 12, s. 116.).

Najpełniej dał temu wyraz SN wuchwale z 7 stycznia 1992 r., III CZP 135/91, OSP 1993/1/4, zgodnie zktórym obawa rychłej śmierci spadkodaw cy wrozumieniu art. 952 § 1 k.c. istnieje nie tylko wtedy, gdy jego stan zdrowia wchwili sporządzania testamentu sam przez się lub wpowiązaniu z inny

1 Postanowienie Sądu Okręgowego wSieradzu z dnia 8 maja 2019 roku, sygn. akt i Ca 136/19, wstanach chorobowych, które nieuchronnie prowadzą, do zgonu chorego, ustawową przesłankę obawy rychłej śmierci można uznać za spełnioną wówczas, gdy /.../ pojawiają się nowe rokowania wskazujące na nadzwyczajną bliskość czasową śmierci spadkodawcy (zob. postanowienie Sądu Najwyższego zdnia 25 lipca 2003 r., V CK 120/02).

mi okolicznościami, jak z podeszłym wiekiem albo z przewlekłym schorzeniem, czynił tę obawę realną wświetle doświadczenia życiowego, a zwłaszcza wiedzy lekarskiej, lecz także wsytuacji jedynie sub iektywnego przekonania spadkodawcy co do rychłego jego zgonu.

Wyrażono tamże zdanie, że obawa rychłej śmier ci spadkodawcy wrozumieniu art. 952 § 1 k.c. istnieje nie tylko wtedy, gdy jego stan zdrowia wchwili sporządzania testamentu sam przez się lub wpow iązaniu z innymi okolicznościami (podeszły wiek, przewlekłe schorzenia) czynił obawę realną wświ etle doświadczenia życiowego, a zwłaszcza wiedzy lekarskiej, lecz także wsytuacji jedynie subiektyw nego przekonania spadkodawcy co do rychłego zgonu

W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2000 r., iCKN 408/98, uznano, że stan obawy rychłej śmierci wrozumieniu art. 952 § 1 k.c. jest trudno poznawalny, a jako dotyczący sfery psy chicznej człowieka, wymaga uwzględnienia także stopnia iintensywności przeżyć wewnętrznych przez spadkodawcę wobec otoczenia (akcent na manifes tację subiektywnych przeżyć testatora).

c) Kryteria mieszane obawy rychłej śmierci, obiektywno-subiektywne

Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego zdnia 28 marca 2000 r.,II CKN 875/1998, wymagane dla ważności testamentu ustnego istnienie obawy rychłej śmierci (art. 952 par. 1 k.c.) jest spełnione szczególnie wówczas gdy subiektywne przekonanie spadkodawcy wtym przedmiocie oparte jest na uzas adniających je okolicznościach.

W uzasadnieniu orzeczenia z dnia 24 marca 2000 r. (I CKN 485/98, nie publ.) SN stwierdził, że obok obiektywnych przesłanek zagrożenia życia, powinny być brane pod uwagę przesłanki subiekt ywne, oznaczające przekonanie testatora o fakcie zagrożenia, jednakże podstawowe znaczenie należy przypisać przesłankom obiektywnym, gdyż tylko one mogą prognozować nieodległy zgon testatora z dużym prawdopodobieństwem, opartym na kryte riach medycznych.

W wyroku Sądu Najwyższego zdnia 14 stycznia 1999 r., i CKN 978/97, podkreślono, że ocena tego, czy spadkodawca był subiektywnie przekonany o możliwości rychłej śmierci, winna być dokony wana zuwzględnieniem obiektywnych okoliczności związanych ze jego stanem.

Nie oznacza to jednak, że stan psychiczny spad kodawcy jest całkowicie pozbawiony znaczenia. Wprawdzie z punktu widzenia przesłanki z art. 952 § 1 k.c. okoliczność, czy spadkodawca zdawał so bie sprawę z istnienia niebezpieczeństwa rychłej śmierci, jest obojętna, ale brak takiej świadomości wkonkretnej sytuacji może budzić wątpliwości co do istnienia animus testandi po stronie testatora.

Taka wykładnia mieszanej usuwa wątpliwości i niebezpieczeństwa oraz pozwala respektować też i stan świadomości spadkodawcy, który ma szcze gólne znaczenie przy sporządzaniu każdego testamentu. Możliwym jest tu, moim zdaniem, uwzględnienie sytuacji wyjątkowych, kiedy to subiektywna obawa testatora znajdowała, wchwili testowania, oparcie wokolicznościach zewnętrznych, które oka zały się później nawet nieprawdziwe, np. wprzypadku postawienia błędnej diagnoza lekarskiej.

W postanowieniu z 24 marca 2000 r., i CKN 485/98, SN wyjaśnił, że obok obiektywnych przesłanek zagrożenia życia powinny być brane pod uwagę przesłanki subiektywne, oznaczające prze konanie testatora o takim zagrożeniu. Podstawowe znaczenie należy jednak przypisać przesłankom obiektywnym, gdyż tylko one mogą prognozować nieodległy zgon testatora z dużym prawdopodo bieństwem, opartym na kryteriach medycznych. wpraktyce chodzi tu oistniejące schorzenia zagraża jące życiu, gdy uzewnętrznione zostały już objawy chorobowe. z zasady osoba chora odczuwa dolegli wości chorobowe, zatem przesłanki obiektywne isubiektywne występują łącznie.

Granica dzieląca „obawę śmierci” od „obawy rychłej śmierci” nie zawsze jest wpełni uchwytna. Wypada wówczas odwołać się do kryteriów obiekt ywnych, zwłaszcza medycznych. Granica dzieląca „obawę śmierci” od „obawy rychłej śmierci” jest trudna do oddzielenia, a istotnymi stają się kryteria medyczne.

Zdecydowanie opowiadam się za koncepcją mieszaną, jako pozwalającą na uwzględnienie wsze lkich czynników, wtym też i subiektywnych co do istnienia uspadkodawcy obawy rychlej śmierci.

e) Ogólnie o wystąpieniu obawy rychłej śmierci

1) postanowienie SN z 15 kwietnia 2003 r., V CK 9/02, LEX nr 146432, - Pojęcie obawy ry chłej śmierci spadkodawcy, jako przesłanka ważności testamentu szczególnego, jakim jest testament ustny, powinno być rozumiane ściśle. Sam fakt śmierci spadkodawcy wkrótkim czasie po sporządzeniu testamentu nie jest wystarczający do stwierdzenia istnienia obawy rychłej śmierci wchwili sporządza nia testamentu. Obawa rychłej śmierci niewątpliwie zachodzi, gdy na skutek nagłego zdarzenia (np. wypadku komunikacyjnego, zawału serca itp.) stan zdrowia spadkodawcy oceniany obiektywnie uzas adnia jego przekonanie o rychłej śmierci. Tak też należy ocenić sytuację, gdy wrazie przewlekłej, długotrwałej choroby nastąpi nagłe pogorszenie st anu zdrowia, mogące uzasadniać ocenę, że wjego wyniku niebawem może nastąpić śmierć. Inaczej jest jednak, gdy rozwój trwającej od pewnego czasu

choroby jest wmiarę równomierny. 2) postanowienie SN z 24 czerwca 1974 r., III CRN 118/74, LEX nr 7534 -

Dla stwierdzenia istnienia przesłanki „obawy ry chłej śmierci” przewidzianej wart. 952 § 1 k.c. nie wystarczy ani sam podeszły wiek spadkodawcy, ani utrzymujący się przez dłuższy czas zły stan zdrowia na tle przewlekłego schorzenia. wkwestii tej istotna jest taka zmiana stanu zdrowia spadkodawcy, która sama przez się, lub wpowiązaniu z jego wiekiem względnie z przewlekłym schorzeniem wskazuje, iż wopartej o doświadczenie życiowe ocenie zachodzi obawa rychłej śmierci. 3) postanowienie SN z20 listopada 2003 r., III CK 7/02, OSNC 2005/1/7 -

Testament ustny sporządzony wwarunkach zamiaru samobójczego nie może być uznany za sporządzony wokolicznościach uzasadniających obawę rychłej śmierci. 4) postanowienie SN z 20 marca 1984 r., III CRN 37/84, -

Przy ocenie spełnienia przez spadkodawcę wy mogów ustawowych z art. 952 § 1 k.c. nie można pomijać szczególnego celu, jakiemu unormowan ie to ma służyć. Każdorazowa ocena konkretnego przypadku sporządzania testamentu szczególnego musi przeto uwzględniać wszystkie jego okolicznoś ci, wtym także te, które wyłączały możliwość określonych zachowań testatora ze względu na nagłość zdarzenia (np. wypadek komunikacyjny czy zawał serca) istan zdrowia, uzasadniających obawę rychłej śmierci. Inna ocena tych okoliczności prowadziłaby do unicestwienia woli testatora, który ze względu na stan zdrowia zagrażający jego życiu, mógł jedynie sporządzić testament szczególny. 5) postanowienie SN z 25 lipca 2003 r., V CK 120/02, OSNC 2004/10/159 -

W stanach chorobowych, które nieuchronnie prowadzą do zgonu chorego, ustawową przesłankę obawy rychłej śmierci (art. 952 § 1 k.c.) można uznać za spełnioną wówczas, gdy wstanie zdrowia następuje nagłe pogorszenie lub pojawiają się nowe rokowania wskazujące na nadzwyczajną bliskość czasową śmierci spadkodawcy. 6) postanowienie SN z 12 grudnia 2002 r., V CKN 259/01, -

Skoro obawa rychłej śmierci jest stanem podle gającym ocenie zuwzględnieniem sfery psychicznej testatora wmomencie testowania, to wokolicznoś ciach stanu faktycznego sprawy wymaga ustalenia, czy spadkodawca oświadczając swą ostatnią wolę zasadnie kierował się taką obawą. To zaś wymaga skorzystania z wiedzy medycznej. Tylko bowiem wtych warunkach da się ocenić, czy poprzedzające sporządzenie testamentu zasłabnięcie spadkodaw cy wpołączeniu z dotychczasowym długoletnim schorzeniem mogło zasadnie wzbudzić wnim obawę rychłej śmierci.

2) Pojęcie „ustność testamentu”

W uchwale z26.02.1993 r., III CZP 24/92, OSNC 1993/7-8/134, SN podniósł, że warunkiem ważnoś ci testamentu szczególnego, przewidzianego wart. 952 k.c., jest złożenie przez spadkodawcę ustnego oświadczenia ostatniej woli. Wymaganiu temu nie czyni zadość odczytanie spadkodawcy sporządzon ego wcześniej - pod jego nieobecność - pisemnego projektu testamentu i oświadczenie przez spadkod awcę, że to, co mu odczytano, uznaje za swoją ostatnią wolę.

W sprawie tej Sąd Najwyższy wypowiadał się już niejednokrotnie, przy czym zawsze negatywnie, np.: a) uchwała z dnia 20 września 1968 r. III CZP 85/68 - OSNCP 1969. z. 6, poz. 102, b) postanowienie z dnia 25 października 1973 r. III CRN 241/73 - OSNCP 1974. z. 6, poz. 116, przewidziany zarówno wart. 951 § 1 k.c., jak iwart. 952 § 1 k.c. warunek ustnego oświadczenia przez spadkodawcę swojej ostatniej woli można uznać za spełniony tylko wówczas, gdy od spadkodawcy po chodzi nie tylko inicjatywa sporządzenia testamentu (wola testowania), ale również decyzja co do tego, kogo chce on powołać wcharakterze spadkobiercy czy też zapisobiercy i czym chce rozrządzić (całym majątkiem czy też tylko jego częścią). Oświadczenie zawierające te elementy musi być złożone przed przystąpieniem do spisywania treści testamentu. c) postanowienie SN z 14 stycznia 1982 r., III CRN 169/81, OSNC 1982/5-6/91 -

Ustny testament szczególny (art. 952 k.c.) mogą sporządzać również osoby głuche, nieme i głucho nieme, jeżeli mają pełną zdolność do czynności prawnych. Warunkiem ważności takiego testamentu jest wykazanie, że spadkodawca miał wolę testowa nia wtej formie i oświadczył swą wolę wsposób dostatecznie. Przez oświadczenie woli wsposób dostateczny należy rozumieć podanie przez testatora treści testamentu, czyli wyraźne stwierdzenie, jakie korzyści i komu przeznacza. Nie wystarczy ogran iczenie się spadkodawcy do potakiwania, przyjęcia treści podsuniętej, zaproponowanej bądź wyrażonej przez inną osobę. Wreszcie treść oświadczenia spad kodawcy musi być zrozumiała dla każdego z trzech świadków testamentu, każdy ze świadków musi pojmować znaczenie ruchów, gestów lub innego zachowania testatora, są one bowiem jego „swoistą mową”.

Nieco to kontrowersyjne, lecz słuszne, oczywiś cie zakładając poprawność tłumaczenia zjęzyka migowego.

Testament ustny może być wyrażony winnym języku niż polski o ile wszyscy świadkowie testa mentu ten obcy język znają wstopniu wystarczają-

cym na poznanie treści rozrządzeń testamentowych.

3) Pojęcie świadka testamentu, specjalne przywołanie, świadomość bycia świadkiem testa mentu

Świadkami testamentu ustnego mogą być osoby zaproszone do spełnienia tej roli, a nie wyłączone z mocy art. 956 i 597 k.c., a także osoby specjalnie do tej roli nie zaproszone, jeżeli były one obecne podczas składania oświadczenia woli przez spadkod awcę. wpostanowieniu z13 czerwca 2000 r., V CKN 67/00, podał SN, że nie jest istotna okoliczność, czy testator daną osobę zaprosił lub przywołał specjalnie wcharakterze świadka. Może nim być także osoba, która przypadkowo przebywała wdomu testatora. Decyzja o tym, czy dana osoba ma być świadkiem, zależy wyłącznie od woli testatora, a nie od danej osoby. Staje się więc ona świadkiem przez ten fakt, że testator wjej obecności podaje jej właśnie do wiado mości swoją ostatnią wolę, którą ona wysłuchuje i przyjmuje.(por. orzeczenie SN z dnia 21.03.1966 r. III Co 9/66, OSNCP 1966/9/146). Oświadczenie winno być kierowane do osoby, która była świadoma swojej roli, do jej pełnienia gotowa oraz rozumiejąca treść oświadczenia spadkodawcy. Nie oznacza to, że osoba ta winna wprost wyrazić zgodę na spełnienie funkcji świadka testamentu, wystarczy tu zgoda domniemana.

4) Ważności testamentu ustnego, stwi erdzenie treści testamentu ustnego

W doktrynie oraz wjudykaturze powszechnie odróżnia się ważność testamentu ustnego od skutec zności testamentu ustnego (zob. np. orzeczenia SN z: 27.VI.1969 r. III CZP 31/69 - OSPiKA 1970, z. 4, poz. 87; 28.XI.1969 r. III CZP 87/69 - OSNCP 1970, z. 6, poz. 106; 6.III.1975 r. III CRN 450/74 - OSPi KA 1976, z. 7-8, poz. 147).

Testament ustny jest ważny, jeśli spełnione zos tały wymagania przewidziane przez art. 952 § 1 k.c., tzn. wtedy, gdy spadkodawca: 1) oświadczył ostatnią wolę ustnie, 2) przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków, 3) jeżeli istniała obawa rychłej śmierci spadkod awcy albo 4) jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zach owanie zwykłej formy testamentu było niemożliwe lub bardzo utrudnione.

Musi istnieć wola testowania ze strony spadkod awcy, a nie może tego zastąpić np. luźna rozmowa o planach testamentowych spadkodawcy. Gdy, prowadzona na przyjęciu towarzyska rozmowa na żadnym etapie nie przemieniła się wpoważną i stanowczą chęć wyrażenia przez spadkodawcę wobec towarzyszących mu osób ostatniej woli (brak woli testowania) oraz gdy osoby te nie mogły wów czas mieć świadomości, iż stają się wtej rozmowie świadkami testamentu, to nie można rozmowy tej uznać za testament ustny.2

Ważny testament ustny może być skuteczny bądź nieskuteczny.

Bezskuteczność testamentu ustnego, której nie należy mylić z jego ważnością, oznacza to, że fakt ustnego testowania miał miejsce, był ważny, lecz treść testamentu nie została

Testament ustny jest skuteczny, jeśli jego treść została stwierdzona wsposób wymagany bądź przez § 2 art. 952 k.c., bądź przez czynności sądowe z§ 3 art. 952 k.c.

Wedle pierwszego z tych przepisów „treść testa mentu ustnego” może być stwierdzona wten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświ adczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego założenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.

Wedle zaś § 3 art. 952 k.c. wwypadku, gdy treść testamentu ustnego nie została stwierdzona wsposób określony w§ 2 tego artykułu, można ją wciągu sze ściu miesięcy od daty otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwy ciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.

Pismo zawierające oświadczenie spadkodawcy, sporządzone zgodnie zart. 952 § 2 k.c., nie jest tes tamentem mającym formę pisemną, ale dokumentem prywatnym wrozumieniu art. 245 k.p.c., istanowi dowód, że spadkodawca złożył oświadczenie woli o treści podanej wtym piśmie, choćby nawet spadkodawca go nie podpisał. wstosunku do takie go dokumentu dopuszczalny jest dowód przeciwny. wszczególności wolno prowadzić dowód, że np.; a) pismo sporządzono po upływie terminu rocznego, b) miejsce i data testowania są niezgodne z prawdą, c) podpisy nie są autentyczne, d) świadkami wrzec

2 Por. postanowienie Sądu Okręgowego wKrakowie zdnia 21 marca 2018 r., sygn. akt II Ca 2565/17 - Analiza przesłanek ważności testamentu ustnego (art. 952 k.c.) jest zdeterminowana uprzednią oceną, czy do sporządzenia testamentu wogóle doszło. Po stronie testatora musi zachodzić wola i świadomość dokonywania czynności prawnej na wypadek śmierci (animus testandi). Aby oświadczenie woli mogło być uznane za testament musi zniego wynikać jednoznacznie wola testowania (animus testandi). Testator musi obejmować swoją świadomością fakt regulowania losów majątku na czas po swojej śmierci. o woli testowania może świadczyć zarówno sama treść oświadczenia woli i użyte do jej wyrażenia sformułowania, jak również okoliczności złożenia tego oświadczenia.

zywistości były osoby, które podpisały pismo, a nie osoby wymienione wjego treści, e) spadkodawca złożył oświadczenie woli innej treści niż spisana.

Wymóg określony wlit. e) jest kontrowersyjny, jako, że co do zasady nie można podważać samej treści rozrządzeń testamentowych spisanych wtakim piśmie, oczym dalej. Oczywiście możliwym jest wy kazanie, że wogóle do rozrządzeń testamentowych nie doszło.

Jeżeli wymienione pismo stwierdzające treści tes tamentu ustnego nie odpowiada wymogom z§ 2 art. 952 k.c., ma to takie znaczenie, jakie występuje wra zie przeprowadzenia dowodu przeciwnego zwynikiem pozytywnym.

Zatem: – jeśli pismo sporządzono po terminie, testament jest bezskuteczny (art. 952 § 2 k.c.), chyba że stwi erdzenie treści nastąpi wsposób przewidziany wart. 952 § 3 k.c.; – wykazanie nieprawdziwości miejsca testowa nia jest bez znaczenia, jeśli nie wzrusza przesłanek do sporządzenia testamentu szczególnego, wymien ionych wart. 952 § 1 k.c.; – nieprawdziwość podanej daty testowania, jeżeli zarazem nie da się ustalić daty rzeczywistej, pow oduje nieważność testamentu (art. 958 wzw. z art. 952 § 2 k.c.); – brak lub nieprawdziwość daty sporządzenia pis ma stwierdzającego treści testamentu ustnego, także podpisania pisma, jeśli nie można ustalić daty rzec zywistej, powoduje bezskuteczność testamentu; – udowodnienie niezgodności między spisaną treścią ostatniej woli, a rzeczywistym oświadczeni em spadkodawcy, jeżeli podpisał on pismo imógł go przeczytać, ma znaczenie tylko z punktu widzenia błędu, wrazie zaś braku podpisu na piśmie następuje bezskuteczność testamentu, chyba że stwierdzenie właściwej treści nastąpi wsposób przewidziany wart. 952 § 3 k.c.

W razie sporządzenia testamentu ustnego znatu ry rzeczy zwykle jest tak, że spisanie oświadczenia ostatniej woli następuje po złożeniu tego oświad czenia. Wynika to ze sformułowania zawartego w§ 2 art. 952 k.c.: „spisze”. Nie jest jednak wyłączona taka sytuacja, że spadkodawca najpierw podyktuje pisemną postać swemu rozrządzeniu na wypadek śmierci, anastępnie - wpóźniejszym czasie - woko licznościach wymienionych w§ 1 art. 952 k.c., oświadcza swoją wolę identyczną co do osoby spadkobiercy i rozrządzenia spadkiem, wsposób zgodny z wolą spisaną uprzednio. Powstaje wówczas pyta nie: czy pismo to, jeśli podpisane zostało zgodnie z§ 2 art. 952 k.c., po złożeniu oświadczenia woli, może odpowiadać wymogom tego przepisu? Uważam, że należy odpowiedzieć na to pytanie aprobująco.

Użyte w§ 2 art. 952 k.c. określenia: „spisze” oświadczenie oraz: poda miejsce i datę „sporządze nia” pisma, oznaczają nadanie pisemnej postaci ustnemu oświadczeniu spadkodawcy. „Pismo” takie staje się określonego rodzaju „do kumentem” wznaczeniu prawnym, gdy otrzymuje wszystkie cechy wymagane przez prawo dla tego rodzaju dokumentów, wtym jeśli obejmuje oświad czenie woli igdy zostanie podpisane.

Pismo to podlega złożeniu do sądu spadku celem jego otwarcia iogłoszenia.

Nie ma podstaw do uznania, że dopuszczalne jest spisanie treści testamentu wyłącznie po jego całkow itym złożeniu przez spadkodawcę. Nie ma przeszkód by oświadczenie spadkodawcy było spisywane nas tępczo, a zatem wkolejnych fragmentach, wmiarę jego składania. Taki sposób spisywanie zapewnia nawet większą kontrolę testatora i świadków nad zgodnością między ustną treścią oświadczenia i jej spisaniem. Należy uznać za dopuszczalne sukcesy wne spisywanie treści testamentu ustnego wtrakcie czynności ustnego testowania

Pismo - októrym mowa w§ 2 art. 952 k.c. - staje się dokumentem wrozumieniu tego przepisu dopie ro po jego podpisaniu, do tego zaś momentu - jest jedynie projektem tego dokumentu. Podpis na do kumencie służy identyfikacji wystawcy i daje podstawę do jego powiązania z treścią dokumentu. Co do zasady podpisy winny pozwalać na identyfikację osób je podpisujących.3 W praktyce częs to się zdarza , że osoba spisująca treść testamentu

3 Tak trafnie postanowienie Sądu Okręgowego wLublinie zdnia 30 grudnia 2013 roku, sygn. akt II Ca 818/13, wprawie polskim nie ma ustawowej definicji podpisu, stąd określenie cech jakim powinien odpowiadać znak graficzny, aby można go było uznać za podpis, jest przedmiotem wypowiedzi judykatury i doktryny. Przyjmuje się, że podpis musi stanowić wytwór pisania ibyć znakiem ręcznym określonej osoby. Powinien on przedstawiać tę osobę, awięc nie tylko jej charakter pisma, ale również dane, które ją indywidualizują. Należą do nich między innymi imię, nazwisko, przy czym funkcję indywidualizującą spełnia przede wszystkim nazwisko. Nie jest konieczne, aby zawsze było to nazwisko wpełnym brzmieniu, gdyż dopuszczalne jest jego skrócenie, zwłaszcza zwykle stosowane przez autora podpisu. Nie musi być ono także wpełni czytelne. Podpis powinien jednak składać się z liter i umożliwiać identyfikację autora (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 grudnia 1993 roku III CZP 146/93, OSNC 1994/5/94, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2009 roku IV CSK 78/09, LEX nr 512010, tak też W. Robaczyński, Kodeks Cywilny. Część Ogólna. Komentarz pod. Red. M Pyziak-Szafnickiej, LEX 2009, A. Jedliński, Kodeks Cywilny. Komentarz. Tom I. Część Ogólna. Pod red. A. Kidyby, WPK 2012). Odnosząc te uwagi do dokumentu przedłożonego przez wnioskodawcę trzeba stanowczo stwierdzić, że umieszczone na nim znaki wpostaci krzyżyków nie odpowiadają takiemu rozumieniu funkcji icech podpisu. Nie pozwalają one wżaden sposób ustalić od kogo pochodzą ikogo przedstawiają. Tego rodzaju znaki są pozbawione cech indywidualnych imogą być nakreślone przez dowolną osobę. wocenie Sądu Okręgowego nie mogą być uznane za podpis.

ustnego, wpisuje na końcu dokumentu pełne dane świadków, zazwyczaj imię, nazwisko i adres, aświ adkowie składają swe podpisy obok, lub niżej, często nieczytelne wformie tzw. parafy. Nie skutkuje to bezskutecznością testamentu ustnego, lecz dla prak tyki na przyszłość wydaje się celowym wskazanie by świadkowie ispadkodawca składali podpisy czy telne, pozwalające na ich identyfikację. § 2 art. 952 k.c. zakreśla dwie granice czasowe dla sporządzenia dokumentu stwierdzającego treść testamentu ustnego: a) nie może on być podpisany przed oświad czeniem woli przez spadkodawcę, lecz musi być podpisane po oświadczeniu ustnym, b) spisanie oświadczenia i jego podpisanie musi nastąpić przed upływem roku od jego złożenia.

Osobiście nie widzę przeszkody by podpisy na piśmie stwierdzającym treść testamentu ustne go składali świadkowie wrożnym czasie. wtakiej sytuacji niezbędnym byłoby, moim zdaniem, zaznaczenie, oddzielnie dla każdego ze świadków daty wjakiej podpis swój świadek złożył. Datą sporządzenia pisma stwierdzającego treści testamen tu ustnego będzie wówczas dzień złożenie podpisu przez ostatniego ze świadków. Także itestator może złożyć swój podpis na tym piśmie winnym termin ie, niż wdniu testowania. Oczywiście ostatni podpis na piśmie, czy to świadka czy spadkodawcy, winien być złożony wterminie przed upływem roku od jego złożenia.

Przez prawidłowe sporządzenie pisma stwierdza jącego treść testamentu ustnego należy rozumieć jego prawidłowość zarówno od strony formalnej: –zachowanie terminu rocznego, –podanie miejsca idaty oświadczenia –miejsca idaty sporządzenia pisma, –złożenie wymaganych podpisów), jak i materialnej: jasność treści, pełna zgodność treści pisma zoświadczeniem woli testatora.

Uwaga: Przypominam, że data złożenia oświad czenia i data jego spisania nie muszą być tożsame. wsytuacji gdy stwierdzenie na piśmie treści testa mentu ustnego miało miejsce wtym samym dniu co złożenie samego oświadczenia, niezbędnym jest by pismo zawierało także te dwie daty, nawet gdy są tożsame. Wymóg ten nie jest spełniony wówczas gdy pismo zawiera tylko datę samego testowania. Daty spisania pisma nie można też „uzupełnić” zezna niami świadków. Nie zmienia tego fakt, że niektóre składy sądowe ten wymóg traktują nazbyt liberalnie.

Jak wskazał SN wpostanowieniu z21 maja 2003 r., IV CKN 174/01, sporządzone wtrybie art. 952 § 2 k.c. pismo stwierdzające treść testamentu jest do kumentem prywatnym i stosownie do art. 245 k.p.c. wzw. zart. 952 § 2 k.c. stanowi dowód, że spadkod awca złożył oświadczenie woli zawarte wtym piśmie, choćby spadkodawca go nie podpisał. Dopuszczalny przeto jest dowód przeciwny. wszczególności wolno prowadzić dowód, że spadkodawca nie złożył oświ adczenia woli zawartego wtym piśmie.

W myśl uchwały SN z 14 listopada 1991 r., III CZP 113/91,OSP 1992/6/128, wrazie zaginięcia pis ma stwierdzającego treść testamentu ustnego nie jest możliwe ustalenie treści tego testamentu na podst awie zeznań świadków, po upływie terminu określonego wart. 952 § 3 k.c.

Od poglądu tego odstąpił SN wuchwale 7 sędziów SN z 13 listopada 1992 r, III CZP 120/92, OSNC 1993/3/26, uznając, że wsprawie o stwi erdzenie nabycia spadku dopuszczalne jest ustalenie treści pisma stwierdzającego treść zaginionego lub zniszczonego testamentu ustnego (art. 952 §2 k.c.) także po upływie terminów określonych wart. 952 § 2 i3 k.c.

Uważam za słuszne stanowisko drugie.

3) Pojęcie osoby trzeciej – spisującej treść testamentu ustnego

Odnośnie tego kto może spisać treść testamen tu ustnego pojawiały się worzecznictwie SN dwa stanowiska

Pierwsze, określone jako „rygorystyczne”, uzna je, że nie jest dopuszczalne spisanie oświadczenia spadkodawcy przez osobę, dla której wtestamencie ustnym została przewidziana jakakolwiek korzyść.

Drugie z nich („liberalne”), stoi na stanowisku, iż fakt, że pismo odzwierciedlające treść testamentu ustnego sporządzone zostało przez osobę, dla której wtestamencie przewidziana została jakakolwiek ko rzyść, nie wyłącza skutecznego stwierdzenia treści testamentu.

Stanowisko pierwsze prezentowane jest wuch wale Sądu Najwyższego zdnia 28 listopada 1969 r., III CZP 87/69 (OSNCP 1970, nr 6, poz. 106) oraz wpostanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1999 r., III CKN 231/98 (OSP 1999, nr 12, poz. 221). wuzasadnieniach obu tych orzeczeń wskazywano na istotną rolę osoby sporządzającej pismo, uprawnia jącą do porównania jej sytuacji zsytuacją świadków testamentu. Uzasadnienie tego stanowiska zmier zało do wykazania, że tylko osoba niezainteresowana treścią testamentu daje gwarancję bezstronnego, obiektywnego wykonania czynności polegającej na udokumentowaniu treści testamentu ustnego. Osoba spisująca treść rozrządzeń spadkodawcy zawartych wtestamencie ustnym spełnia wpewnym stop niu funkcję publiczną, gdyż sporządzony przez nią dokument stanowi stwierdzenie treści testamentu otakiej samej wadze urzędowej, jak stwierdzenie tej treści przez sąd zgodnie z art. 952 § 3 k.c. Możli we jest przy tym spisanie treści testamentu ustnego także po śmierci spadkodawcy, co oznacza, że treść

sporządzonego dokumentu nie może być już poddana kontroli przez osobę dokonującą tej czynności (testatora).

Stanowisko „rygorystyczne” podziela także prze ważająca część doktryny, wktórej podkreśla się wyjątkowość formy testamentu ustnego, zobowiązującą do ścisłego interpretowania przepisów regulujących tę instytucję i wyłączającą możliwość dokonywan ia wykładni zmierzającej do łagodzenia zawartych wustawie kryteriów. Przedstawiciele doktryny od wołują się też do językowego pojmowania określenia „osoba trzecia”, które jednak, zdaniem niektórych, nie pozwala na jednoznaczne rozstrzygnięcie. Się ga się zatem do wykładni celowościowej. wszczególności podkreśla się rolę osoby trzeciej, która nie ogranicza się do czysto technicznej czynności spisa nia woli testatora. Utrwalając usłyszane słowa na papierze, tworzy ona nową jakość, wpewnym sto pniu zawsze zależną od subiektywnego nastawienia. wliteraturze przedmiotu dodatkowo wskazuje się na dość powszechny zwyczaj podpisywania pism bez ich przeczytania, który czyni iluzoryczną kontrolę nad zgodnością sporządzonego dokumentu z treścią oświadczenia spadkodawcy, sprawowaną przez tes tatora i świadków bądź tylko świadków, a także na istniejące zagrożenia autentyczności testamentu ust nego.

Drugie stanowisko („liberalne”), prezentowane było wuchwale z dnia 22 marca 1989 r., III CZP 22/89 (OSNCP 1990, nr 2-3, poz. 31), gdzie Sąd Najwyższy dopuścił możliwość spisania treści tes tamentu ustnego przez osobę, której małżonek został powołany do dziedziczenia. wkolejnej uchwale z dnia 10 stycznia 1991 r., III CZP 74/90 (OSNCP 1991, nr 7, poz. 84) dopuszczono możliwość spisa nia treści testamentu nawet przez osobę uzyskującą na mocy tego testamentu korzyść majątkową. Ten kierunek kontynuuje postanowienie z dnia 10 października 2000 r., V CKN 970/00 (OSP 2001, nr 11, poz. 161). worzeczeniach tych podnoszone były dwa zasadnicze argumenty: po pierwsze, ustawa nie wymaga, aby spisujący oświadczenie spadkodaw cy nie był zainteresowany treścią rozrządzeń, a nie można traktować go tak jak świadka; po drugie, st wierdzenie treści testamentu ustnego jest czynnością techniczną, która nie decyduje oważności testamen tu, a treść dokumentu sporządzonego przez osobę spisującą wolę spadkodawcy podlega kontroli ze st rony spadkodawcy i co najmniej dwóch świadków, bądź wszystkich świadków.

Przegląd orzecznictwa SN:

Stanowisko „liberalne”: 1) w postanowieniu z 10 października 2000 r., V CKN 970/00, OSP 2001/11/161 SN wskazał, że artykuł 952 § 2 k.c. nie wyłącza możliwości spisa nia treści testamentu ustnego przez spadkobiercę wtym testamencie ustanowionego, jeżeli spełnione zostaną pozostałe wymagania przewidziane przez ten przepis. worzecznictwie Sądu Najwyższego nie ma jednolitego stanowiska wodpowiedzi na pytanie, czy osobą trzecią (w rozumieniu art. 952 § 2 k.c.) spisującą treść testamentu ustnego może być osoba zainteresowana wjakikolwiek sposób jego treścią, a więc osoba, która nie mogłaby być świadkiem testamentu. Sąd Najwyższy worzeczeniach z 27. XI.1969 r. III CZP 76/69, (OSNCP 1970, nr 6, poz. 106) i z 13.V.1999 r. III CKN 23/98 (OSP 1999, nr 12, poz. 221) wyłączył taką dopuszczalność, natomi ast winnych orzeczeniach przyjął, że nie powoduje bezskuteczności stwierdzenia treści testamentu ustnego przez osobę trzecią, której małżonek został powołany do dziedziczenia (orz. z 22.III.1989 r. III CZP 22/89 - OSNCP 1990, nr 2, poz. 31) lub dla której przewidziana została wtestamencie korzyść majątkowa (orz. z 10.I.1991 r. III CZP 74/90 - OSP 1991, nr 9, poz. 222 oraz z 6.XI.1998 r. III CKN 671/97, nie publ.).

Testament ustny zostaje sporządzony, gdy spełn ione zostaną przesłanki wymienione wart. 952 § 1 k.c., astwierdzenie jego treści wsposób przewidzia ny przez art. 952 § 2 i 3 k.c. jest jedynie czynnością techniczną, która nie decyduje oważności testamen tu, a tylko o skuteczności. Nie ma przeszkód, by oświadczenie spadkodawcy spisała osoba powołana wtestamencie do dziedziczenia, która wtej sytuacji jest osobą „trzecią” wrozumieniu art. 952 § 2 k.c. Stwierdzenie wten sposób treści testamentu ustnego jest skuteczne, jeżeli - stosownie do wymienionego przepisu - pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. 2) wyrok SN z10 stycznia 1991 r., III CZP 74/90, OSNC 1991/7/84 - skuteczne jest stwierdzenie treś ci testamentu szczególnego wtrybie art. 952 § 2 k.c. także wprzypadku, gdy oświadczenie woli spadkod awcy zostało spisane przez osobę trzecią, dla której przewidziana została wtestamencie korzyść mająt kowa

Stanowisko „rygorystyczne”:

1) postanowienie SN z10 maja 2002 r., IV CKN 1044/00, OSNC 2003/7-8/107 - Małżonek osoby, która została powołana do spadku wtestamencie ust nym, nie jest osobą trzecią wrozumieniu art. 952 § 2 k.c. iuzasadnienie

Pogląd, według którego osoby bliskie wstosunku do osób powołanych do spadku wtestamencie ust nym nie są wyłączone zkręgu osób, mogących spisać oświadczenie spadkodawcy, jest reprezentowany worzecznictwie Sądu Najwyższego. Przykładem są uchwały z dnia 22 marca 1989 r., III CZP 22/89 (OSNCP 1990, nr 2-3, poz. 31) i z dnia 10 stycznia 1991 r., III CZP 74/90 (OSNCP 1991, nr 7, poz. 84) oraz postanowienie z dnia 10 października 2000 r.,

V CKN 970/00 (OSP 2001, nr 11, poz. 161). Pogląd ten („liberalny”) nie jest jednak powszechnie podzie lany. Za poglądem, według którego art. 952 § 2 k.c. należy wykładać „rygorystycznie”, opowiedziała się nie tylko znaczna część doktryny, ale także Sąd Na jwyższy wuchwale z dnia 28 listopada 1969 r., III CZP 87/69 (OSNCP 1970, nr 6, poz. 106) i wpos tanowieniu z dnia 13 maja 1999 r., III CKN 231/98 (OSP 1999, nr 12, poz. 221). Pogląd ten został także przyjęty - iszeroko uzasadniony - wuchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 lis topada 2001 r., III CZP 54/01 (OSNC 2002, nr 7-8, poz. 84), według której spadkobierca powołany do spadku wtestamencie ustnym nie jest osobą trzecią wrozumieniu art. 952 § 2 k.c. Jak przekonywająco st wierdził Sąd Najwyższy wuzasadnieniu tej uchwały, pojęcie „osoba trzecia” powinno być rozumiane jako „osoba niezainteresowana”, „postronna”. Oznacza to, że spisać oświadczenie spadkodawcy powinna osoba niezainteresowana treścią dokonanych przez niego rozrządzeń. z grona osób, które czynności tej mogą dokonać, wyeliminować więc trzeba - jako osoby zainteresowane - zarówno osoby, które same uzyskują ze spadku jakąkolwiek korzyść (jako pow ołane do dziedziczenia, zapisobiercy, beneficjariusze polecenia), jak i osoby, których najbliżsi taką korzyść otrzymują. Ze względu na sytuację osoby sporządzającej pismo stwierdzające treść testamen tu ustnego, porównywalną z sytuacją świadka testamentu, granice owego zainteresowania wyznacza stosowany wdrodze analogii art. 957 k.c.

Małżonek osoby, która wcałości powołana zos tała do spadku wtestamencie ustnym jako osoba jej najbliższa, nie mogąca być świadkiem przy sporządzaniu testamentu (art. 957 § 1 k.c.), nie może zatem być uznany za osobę trzecią wrozumieniu art. 952 § 2 k.c., która może spisać oświadczenie spad kodawcy. Spisanie tego oświadczenia przez osobę do tego nieuprawnioną powoduje nieskuteczność stwi erdzenia treści testamentu ustnego. 2) uchwała 7 sędziów SN z 23 października 2001r., III CZP 54/01, OSNC 2002/7-8/84 - spadko bierca powołany do spadku wtestamencie ustnym nie jest osobą trzecią wrozumieniu art. 952 § 2 k.c. 3) postanowienie SN z 13 maja 1999 r., III CKN 231/98, OSP 1999/12/221 -

Osoba trzecia spisująca treść testamentu ustnego powinna spełniać kryteria zachowania obiektywiz mu, podobnie jak świadek. Dlatego też podlega ona odpowiedniemu wyłączeniu od tej czynności na zas adach przewidzianych dla wyłączenia świadka testamentowego.

4) worzeczeniu z 28.XI.1969 r. III CZP 87/69 (OSNC 1970/6/106) Sąd Najwyższy przyjął, iż nie jest dopuszczalne spisanie oświadczenia spadkod awcy przez osobę powołaną wtestamencie ustnym do dziedziczenia po spadkodawcy. wuzasadnieniu tego stanowiska prawnego Sąd Najwyższy uznał, że osoba trzecia, októrej mowa wart. 952 § 2 k.c., pow inna być - tak samo jak świadek testamentu - niezainteresowana osobiście treścią testamentu. Wtedy bowiem daje gwarancję bezstronnego, obiektywnego wykonania powierzonej jej czynności polegającej na udokumentowaniu testamentu ustnego. Nie jest więc osobą trzecią wrozumieniu omawianego przepisu taka osoba, która ze względu na stopień osobistego zainteresowania treścią ostatniej woli spadkodawcy nie mogłaby być świadkiem testamentu.

Argumentacja, jaka moim zdaniem, przemawia za rygorystycznym traktowaniem pojęcia „osoba trzecia”

Przy spisywaniu treści testamentu ustnego z art. 952 § 2 k.c. nie ma żadnej kontroli urzędowej. Tym czasem osoba, która go spisuje, wpewnym stopniu spełnia swoistą funkcję publiczną, skoro spisany przez nią dokument stanowi stwierdzenie treści tes tamentu o takiej samej wadze urzędowej jak stwierdzenie tej treści przez Sąd wtrybie przewidzianym wart. 952 § 3 k.c. Zgodnie z utrwalonym orzec znictwem treść testamentu ustnego może być stwierdzona wtrybie art. 952 § 2 k.c. także po śmierci spadkodawcy (por. uchwała składu siedmiu sędziów z 13.II.1980 r. III CZP 69/79 - OSNCP 1980, poz. 154). Tym bardziej nie sposób jest podzielić tę ten dencję wjudykaturze, która nie docenia roli osoby spisującej treść testamentu ustnego. Należy opow iedzieć się za stanowiskiem, iż osoba trzecia spisująca treść ostatniej woli, powinna spełniać kryteria wymogów obiektywizmu takie jak świadek tego testamentu. Dlatego też została ona wymieniona wtreści art. 952 § 2 k.c. równorzędnie ze świadkiem, jako osoba uprawniona do spisania woli testatora wyrażonej ustnie.

Słabością jurydyczną tego rygorystycznego stanowiska jest to, że wychodzi ono poza treść prze pisu iuszczegóławia (pozaustawowo), atylko na potrzeby praktyki, pojęcie „osoba trzecia”.

adw. Andrzej Koziołkiewicz