iz mei 2021

IZ lezen op PC, tablet of smartphone?: installateurszaken.nl

Of download IZ app

MEI 2021

19e jaargang

Special: Warmtepompen en airco

 Koudemiddelen  Monitoring  Frisse scholen

IZ0521_01_COVER.indd 1

9-5-2021 12:43:12

Cool, cooler, coolst...

Het begint bij Nefit Bosch Slim koelen én verwarmen met de Climate airco-serie van Nefit Bosch.

Single- en multi-split, energielabel tot A+++, compleet met app (optie).

Voor een comfortabel en gezond binnenklimaat, het hele jaar door!

Koelen

A+++→ D Verwarmen

A++ +→ D

nefit-bosch.nl/airco

47200011907 Vakbladadv Airco_210x297mm.indd 1 IZ0521_02_xxxx.indd 2

03-05-2021 14:09 7-5-2021 20:28:35

MAATWERK IN STIJL VOOR ALLE MERKEN EXTRA GELUIDSREDUCTIE REALISEERBAAR • MOGELIJK MET ONTZORG-FORMULE •

WARMTEPOMPKAP PREFAB COVER-UP VOOR SPLIT-UNIT EN MONOBLOCK

VOOR NIEUWBOUW EN RENOVATIE

SCAN VOOR WEBPAGINA SCAN VOOR AANVRAAG

Bel voor advies en informatie 043 4099500 of kijk op www.coxgeelen.com

IZ0521_03_xxxx.indd 3

7-5-2021 20:37:52

BRENG BUITEN BINNEN

WIST JE DAT... je 90% van de tijd binnen 4 muren doorbrengt?

We inspire at www.duco.eu

20111220_Installateurszaken.indd 79 IZ0521_04_DUCO.indd 4

8/04/2021 14:04 7-5-2021 20:38:58

Wasco breidt pv-panelen op distributiecentrum uit naar 3.900 stuks. Op haar dak ligt nu 10.000 m2 aan panelen, zo werkt Wasco zelf ook aan duurzaamheid. Maar Wasco helpt jou ook graag bij duurzame energieprojecten voor nieuwbouw, renovatie en kleine utiliteit. Wasco is BRL 6000-21 gecertificeerd en staat ingeschreven in de databank Bodem+ van de overheid. Door deze certificering mogen de specialisten van de afdeling Techniek grondgebonden warmtepompsystemen ontwerpen en berekenen voor woningbouw en kleine utiliteit.

Wasco helpt van advies tot ontwerp tot oplevering. Kijk voor meer informatie op www.wasco.nl/energieneutraal.







20 40





TECHNIEK

18 OVERSTAPPEN

22 30

20 (ON)GEZOND ONDERWIJS



Kunstmatige intelligentie voor een gezonder schoolgebouw

30 WATERSLAG

Opmars luchtgebonden systemen

26 CLOUDBEHEER



26 34

RUBRIEKEN hybride warmtepomp

Een zee aan mogelijkheden

22 WARMTEPOMPEN



SANITAIR

Van oorzaak tot oplossing



ZAKELIJK

vooraf 7 vakwerk 16 raar? 48

COLUMNS Atmar 13 Wijma 17

Monitoring op afstand neemt grote vlucht

34 GARANTIE Wat is dat je klant eigenlijk waard?

Visser 35

40 COALITIE HR-HYBRIDE

38 IEDEREEN KAN HET DAK OP Van wateropvang tot energieopwekking

Boon 50

Veel werk op komst door opmars

IZ0521_05_inhoud.indd 5

Asijee 37

10-5-2021 9:02:47

Werken & Leren!

GROEI DOOR! SCHRIJF JE VANDAAG NOG IN.

Koudetechniek • • • • • •

Koudetechniek voor niet koudetechnici Basiskennis koudetechniek Monteur koudetechniek in 20 dagen Koeltechnisch vakman A Koeltechnisch vakman B Koeltechnisch ontwerpen met synthetische koudemiddelen • Thuisstudie monteur koudetechniek

F-Gassen • • • • • •

F-gassen categorie 1 F-gassen categorie 1 (Blended learning) F-gassen categorie 1 (versneld) F-gassen categorie 2 Opfrisdag F-gassen Hardsoldeerkwalificatie grotere leidingmaten

Elektrotechniek

• Elektrisch schakelen voor koude- en klimaattechnici

Luchtbehandeling & klimaatbeheersing • Meet- en regeltechniek klimaatsystemen • Luchtbehandeling en klimaatbeheersing

Warmtepompen

• Warmtepompen voor niet technici • Basistraining warmtepompen • Warmtepompen basistraining voor aspirant ontwerpers • Waterzijdig inregelen van afgiftesysteem warmtepompen • Service- en onderhoudsmonteur warmtepompen en warmteboilers • Lucht/water warmtepompen voor woningen • Grondgebonden warmtepompen in de utiliteitsbouw

aug2020_adv_A4_trainingen.indd 1 IZ0521_06_GO.indd 6

Zandlaan 29 6717 LN Ede

Altijd praktijkgricht Werken met de nieuwste installaties en systemen Trainen in kleine groepen Moderne trainingsfaciliteiten Les van experts

PED

• PED (Pressure Equipment Directive)

ACK (Natuurlijke koudemiddelen)

• Natuurlijke koudemiddelen in de praktijk • ACK Voorschakeltraject • ACK Algemeen • ACK Ammoniak • ACK CO2 • ACK Koolwaterstoffen • ACK Veiligheidsmodule ammoniak • ACK Veiligheidsmodule CO2 • ACK Veiligheidsmodule koolwaterstoffen

SCHRIJF JE NU IN VOOR een opleiding of training bij Opleidingscentrum GOO

Opleidingscentrum GO°

Waarom Opleidingscentrum GO0?

Postbus 32 6710 BA Ede

• ACK voorschakeltraject Ontwerpen van systemen met natuurlijke koudemiddelen • ACK Ontwerpen van systemen met natuurlijke koudemiddelen

EPBD

• Hercertificering Keuringsdeskundige EPBD-A • Hercertificering Keuringsdeskundige EPBD-B

Voor meer info of direct inschrijven ga naar www.opleidingscentrum-go.nl

T: kantoor 088 - 0206419 E: info@opleidingscentrum-GO.nl

11-08-2020 10:25 7-5-2021 20:40:07

VOORAF

Aanraken Nog even door de zure appel heen bijten en we kunnen weer naar een ‘normale samenleving’ terug,. Dat zal ook betekenen dat vakbeurzen weer opengaan voor het grote publiek. Want één ding is wel duidelijk: ondanks alle digitalisering en daarmee de mogelijkheid om vanuit huis veel informatie binnen te halen, wordt het traditionele rondje over de beurs door velen gemist.

Zo ook door Jan Bosch van Nefit Bosch, die graag even wil kijken bij de concurrent welke noviteiten hij lanceert.

Toch weet hij ook zonder beurzen, samen met Martin Wendels van Wolf Energiesystemen, in grote lijnen in

deze uitgave te schetsen welke trends de warmtepompwereld domineren.

Leek het er enkele jaren geleden nog op dat vooral grondgebonden systemen de toekomst hebben. Nu veroveren juist de luchtgebonden systemen de markt.

Ondertussen maakt een brede coalitie zich sterk voor de hybride warmtepomp.

Vanaf 2024 moeten er elk jaar minstens 100.000 hybride warmtepompen worden geïnstalleerd om Nederland sneller gasvrij te maken.

Kortom, het vakgebied is nog steeds volop in beweging. Laten we hopen dat we straks de noviteiten ook weer kunnen zien én aanraken.

ALGEMEEN

TREND: ZELFSTURENDE WARMTEPOMP

Rijd jij maar alvast naar het huis

www.caleffi.com

WARMTEPOMPSETS

VOOR ELK SYSTEEM EEN PASSENDE SET

Met de 8 warmtepompsets van Caleffi zit er altijd één bij voor jouw installatie. Voor zowel monoblock warmtepompen als split units zijn er 2 keuzes: een basic of een premium pakket.

Ga naar onze website voor meer informatie.

CALEFFI GUARANTEED.

cale2150275_dEXE_KIT_HEAT_PUMP_185x132mm_NL_ADF.indd 1

IZ0521_07_vooraf-LaptopYolanda.indd 7

3-5-2021 10:53:45

9-5-2021 11:54:22

FAST & FLEXIBLE HYBALANS+

EENVOUDIG PLUG-AND-PLAY SYSTEEM FEILLOOS NAAR EEN GEZOND BINNENKLIMAAT Hybalans+ is een revolutionair luchtdistributiesysteem voor alle ventilatievraagstukken. Het is eenvoudig te ontwerpen en te monteren en resulteert feilloos in een blijvend hoog ventilatiecomfort.

Ga voor meer informatie naar: burgerhout.nl/hybalans

IZ0521_08_Burgerhout.indd 8

9-5-2021 12:41:59

IZAP

RUBRIEK

weerhouden die zich ten opzichte van de opgestelde normen en zijn ze te verbeteren door de klimaatinstallatie aan te sturen met kunstmatige intelligentie?

18 OVERSTAPPEN

22 WARMTEPOMPEN

De overstap naar duurzaam opgewekte energie is voor de gebouweigenaar anno nu een grotere uitdaging dan tijdens de vorige energietransitie in de jaren ’60. Toen was er slechts één keuze, namelijk aardgas. Nu zijn er véél meer mogelijkheden om energie om te zetten in warmte óf koelte, met ieder hun eigen voor-, maar ook nadelen.

Enkele jaren geleden geloofde een groep warmtepompadepten nog heilig dat grondgebonden systemen de toekomst hadden. Die tijd lijkt nu voorbij te zijn.

Ja, ze zijn belangrijk, maar het zijn vooral de luchtgebonden systemen die in een rap tempo innoveren en de markt veroveren. IZ sprak erover met twee specialisten.

20 (ON)GEZOND ONDERWIJS

34 GARANTIE

Voor het afronden van de studie Milieukunde heeft de auteur van dit artikel onderzoek gedaan naar het binnenmilieu en het energiegebruik van basisschoolgebouwen. Hoe

Installateurs geven vaak 2 tot 5 jaar garantie op hun installatiewerk. Dat klinkt heel mooi, maar weet jouw klant wat dat inhoudt en heb je het zelf eigenlijk wel scherp?

IN DE PIJPLIJN

RUBRIEK

Vrouw in commerciële leiding moederbedrijf Remeha

Van Engelen in Raad van Advies NEN Erik van Engelen, algemeen directeur van Techniek Nederland, neemt zitting in de Raad van Advies van het Nederlands Normalisatie Instituut (NEN). Van Engelen hierover: “Installateurs en technisch dienstverleners kunnen hun werk alleen doen met heldere en actuele normen. Voor onze leden is de NEN dus van groot belang. Ik kijk ernaar uit om te gaan bijdragen aan de strategische keuzes van het instituut.”

BDR Thermea Group, een wereldwijde fabrikant van thermische comfortoplossingen, heeft Lúcia Veiga Moretti aangesteld als Chief Commercial Officer. Het Nederlandse Remeha behoort onder andere tot de groep.

Lúcia is afkomstig uit de beveiligingsindustrie. Daarvoor werkte ze bijna 25 jaar in de auto-industrie

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0521_09_izap_idp.indd 9

WARMTEPOMPSYSTEMEN MET PVT-PANELEN Dankzij een financiering van PDENH, DOEN Participaties, Enfuro Ventures en de Rabobank heeft Triple Solar 1.200.000 euro aan werkkapitaal opgehaald. Triple Solar is een snelgroeiende scale-up in de energietransitie. Het bedrijf ontwikkelt warmtepompsystemen met PVT-panelen als energiebron. Triple Solar gebruikt het kapitaal voor het opschalen van hun activiteiten in grootschalige nieuwbouwprojecten in Nederland, Duitsland, België en het Verenigd Koninkrijk.

Het Triple Solar®-systeem is een alternatief voor warmtepompen die gebruikmaken van een bodembron of buitenunits. Het Amsterdamse bedrijf past dit systeem toe in zowel nieuwbouw als bestaande bouw. mei 2021

9

6-5-2021 18:12:08

RUBRIEK

IN DE PIJPLIJN

AF FABRIEK

VENTILATIESPECIALIST BREIDT UIT

SANITAIRE OPLOSSINGEN OUDERE BEWONERS Techniek Nederland heeft een brochure gemaakt, die installateurs helpt om levensloopbestendige keuzes te maken bij natuurlijke renovatiemomenten, zoals bij een badkamer verbouwing. In de brochure staan sanitaire oplossingen voor oudere bewoners die langer zelfstandig thuis willen blijven wonen.

Eén van de meest voorkomende woningaanpassingen voor ouderen die langer zelfstandig thuis blijven wonen is een verbouwing van de badkamer en toilet. Logisch als je het bekijkt vanuit de verbetering van de veiligheid in huis, want valpartijen in de badkamer komen helaas veel voor en leiden tot ernstig letsel. Installateurs spelen een belangrijke rol in het veiliger en comfortabeler maken van woningen. Er zijn talloze mogelijkheden voor veilige sanitaire oplossingen. Techniek Nederland heeft deze overzichtelijk op een rij gezet in de nieuwe brochure ‘Langer Zelfstandig Thuis Wonen met het juiste, aangepaste sanitair’.

Naast productinformatie geeft de brochure aan voor welk (gezondheids)probleem een gekozen product een oplossing kan bieden, zodat installateurs deze informatie in hun comfortadvies aan klanten kunnen verwerken.

De behoeften van eventuele andere gezinsleden en/ of zorgverleners zijn daarin meegenomen, evenals de technische voorschriften en de bouwkundige randvoorwaarden. Heeft een klant moeite met de financiering van de verbouwing of wil de klant verduurzaming meenemen in het project, dan biedt de brochure uitkomst met extra informatie over deze onderwerpen.

NVKL ondertekent intentieverklaring ‘Koeling van Gebouwen’ De standaarden voor het ontwerp van gebouwen moeten rekening gaan houden met warmere zomers en de groeiende behoefte aan koeling.

Om dit vast te leggen heeft NVKL, de vereniging van koeltechnische bedrijven,

10

IZ0521_10_idp.indd 10

mei 2021

op 22 april samen met 11 partijen vanuit de overheid, het bedrijfsleven, kennisinstellingen, ISSO en NEN de Overleg Standaarden Klimaatadaptatie (OSKA)-intentieverklaring ‘Koeling van Gebouwen’ ondertekend.

De partijen doen zo een stap om Nederland gezamenlijk klimaatadaptief te maken.

Het jubilerende Duco Ventilation & Sun Control maakte de voorbije jaren een sterke groei door. Dit heeft geleid in een stijgende vraag naar werknemers. Ter ere van zijn dertigste verjaardag zet het bedrijf 30 nieuwe vacatures in de etalage.

In het Belgische Veurne beschikt de ventilatiespecialist over een totale bedrijfsoppervlakte van 101.000 m2.

Deze zomer verhuizen de medewerkers naar een nieuw, duurzaam kantoorgebouw, waarvoor het bedrijf op zoek is naar nieuwe werkkrachten die het team van 240 medewerkers moet versterken.

Naast een nieuw kantorencomplex bouwde Duco recent ook een volledig nieuw logistiek centrum met volautomatische poederlakkerij.

Voorzitter Mart Peeman ondertekende namens de NVKL de verklaring tijdens het online verbindingsfestival ‘De gezonde stad’. Volgens hem is het cruciaal dat NVKL zich achter de doelstellingen van OSKA schaart om rekening te houden met de effecten van klimaatverandering: “Wij vinden het belangrijk dat er veilige, efficiënte en duurzame installaties ontworpen en gebouwd worden die toekomstbestendig zijn.

Standaarden ondersteunen deze doelstelling en borgen kwaliteit en kennis. Samen met andere stakeholders wil de NVKL zich inzetten om de bewustwording van de OSKA-doelstellingen uit te dragen. Het toenemende belang van hybride toepassingen van koeling en verwarmingsoplossingen in de gebouwde omgeving zijn van enorme betekenis, ook voor de NVKL die als pijler in

haar beleid een aanjager van verduurzaming wil zijn.”

De NTA 8800 voor Energieprestatie vormt een belangrijk onderdeel van de intentieverklaring. Nu nieuwe gebouwen meer en betere isolatie krijgen, wordt de focus op koeling steeds belangrijker. Gebouwen moeten dan ook aangepast worden aan de toenemende hitte, waardoor mensen er prettig en gezond kunnen leven. Met de ondertekening van de verklaring zal voor de miljoen woningen die Nederland wil ontwerpen en bouwen hiermee rekening gehouden worden.

Hierbij kan gedacht worden aan bouw-ontwerpen die zorgen voor het verkoelen van de omgeving, het buiten houden van warmte (zoals zonwering), het afvoeren van warmte (zoals nachtventilatie) en milieuvriendelijke koeling.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

6-5-2021 18:14:29

Itho Daalderop warmtepompen; altijd een geschikte oplossing!

WPU 5G - benut energie uit de bodem Nieuwbouw

Projectmatig

Renovatie De best presterende bodemwarmtepomp van Nederland. Door de bodemenergie is voor het verwarmen én koelen van de woning zeer weinig energie nodig. Er zijn verschillende hoogwaardige voorraadvaten beschikbaar voor elke warmwaterbehoefte.

HP-S - benut energie uit de buitenlucht Nieuwbouw

Projectmatig

Renovatie

Particulier

Deze warmtepomp kan de woning zowel verwarmen als koelen. Met een prachtig design, een fluisterstille werking en hoog rendement, kan deze warmtepomp zowel hybride als all-electric opgesteld worden. Er zijn verschillende hoogwaardige voorraadvaten beschikbaar voor elke warmwaterbehoefte.

HP-M 25 i - benut energie uit de buitenlucht en ventilatie retourlucht Projectmatig Renovatie

Particulier

Deze warmtepomp bestaat alleen uit een binnendeel. Handig wanneer een buitendeel niet gewenst of niet mogelijk is. Door de combinatie van ventilatieretourlucht en buitenlucht kan fors op het gasverbruik worden bespaard. Deze warmtepomp wordt hybride opgesteld en werkt samen met

20_0182 | ID 2020-09-17

elke cv-ketel.

www.ithodaalderop.nl

20_0182 Corporate advertentie warmtepompen_A4.indd 1 IZ0521_11_ITHO.indd 11

17-09-2020 11:23 AM 9-5-2021 12:38:06

RUBRIEK

IN DE PIJPLIJN

AF FABRIEK

Norm referentieklimaat in gebouwen herzien Om de energieprestatie zo betrouwbaar mogelijk te berekenen en niet af te laten hangen van een koude winter, wordt er gerekend met een referentieklimaat.

De norm NEN 5060 bevat representatieve referentieklimaatgegevens voor de bepaling van de energieprestatie van gebouwen en voor de dimensionering van verwarmings-, koel- en luchtbehandelingsinstallaties voor gebouwen.

NEN 5060 ‘Hygrothermische eigenschappen van gebouwen – Referentieklimaatgegevens’ bevat voor elk uur van een fictief referentiejaar de gegevens voor temperatuur, wind, regen en

zonnestraling. Deze norm is nu verbeterd. Vooral het hoofdstuk over zonnestraling is verhelderd. De klimaatgegevens uit NEN 5060 worden in NTA 8800 ‘Energieprestatie van gebouwen – Bepalingsmethode’ gebruikt.

De herziening heeft geen invloed op de uitkomst van de berekeningen via NTA 8800. In de versie uit 2018 was niet duidelijk genoeg

welke tijdzone gebruikt werd bij de klimaatgegevens. Dat is namelijk de UTC, waardoor gebruik in Nederland één uur (wintertijd) of twee uur (zomertijd) verschil kon opleveren. Ook kon verwarring ontstaan over de plus en mintekens bij oost of west. Dat is nu overal aangegeven. De bijlage voor ’Procedure voor de omrekening van gegeven

zonnestralingsgegevens naar verticale en hellende vlakken’ is vervangen door een verwijzing naar NEN-EN-ISO 52010 ‘Energieprestatie van gebouwen - Buitenklimaat - Deel 1: Conversie van klimaatgegevens voor energieberekeningen’. Alleen de typisch Nederlandse gegevens zoals de invulling voor lage zonnestanden zijn in NEN 5060 blijven staan.

WAT IS DIT VOOR GEREEDSCHAP?

Functioneel “onzichtbaar”

HVAC Luchtgordijnen zijn functioneel en onzichtbaar.

VERVUILING

BUITEN KLIMAAT

GEU RTJES

LUCHTSTROOM

WARME OF KOELE LUCHT

BINNEN KLIMAAT

Dit is één van de innovatieve oplossingen met luchtgordijnen door HVAC Nederland. Kijk voor meer informatie op de website.

INSECTEN

HVAC levert de oplossing!

Air Conditioning Cooling

Heating Ventilation

Een begrip wereldwijd 0255 52 24 20 • www.hvac.nl

0204_HVAC A4 adv_IZ_Luchtgordijn_90x132.indd 1

12

mei 2021

IZ0521_12_idp_hvac_gereedschap.indd 12

Is het een martelinstrument?

Nee. Een vishaak om op haai­ en mee te gaan vissen? Nope.

Dit is een rooihaak, vertelt Jaap Schut. De gepensioneerde installateur heeft in de loop der jaren een uitgebreide verzameling met historisch gereedschap en oude installaties aangelegd, met aks doel uiteindelijk een museum te openen voor installatietechniek.

Deze oude rooihaak, naar schatting 120 jaar oud, werd gebruikt om oude nagels te verwijderen uit een bestaand leien dak. De rooihaak heeft een metalen blad met zijdelings naar achter gerichte inkepingen, waarvan een uiteinde loodrecht gebogen is. Aan dat uiteinde is een metalen handvat gesmeed dat in een haak eindigt. De leidekker duwde het blad onder de kapotte lei, vatte de nagel in een inkeping en trok dan de rooinagel naar zich toe; soms sloeg hij met zijn hamer op het haaks gebogen gedeelte.

De rooinagel behoort nog altijd tot de standaarduitrusting van de leidekker, zoals bijvoorbeeld te lezen valt op de website van Emile Kuilboer, Lei- en dakdekkersbedrijf uit Ter Aar.

15-04-14 14:30

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

9-5-2021 11:57:44

ATMAR

COLUMN

DUURZAAM VOORZIEN IN KOELBEHOEFTE Bij een grote koelbehoefte wordt vaak de toevlucht in airconditioning gezocht. Airco’s verbruiken net als alle andere installaties energie. Het is daarom van belang de koelbehoefte te beperken en het energiegebruik voor airconditioning zo nuttig mogelijk te besteden. Onderzoek daarom ook de passieve/bouwkundige mogelijkheden van het gebouw. Denk bijvoorbeeld aan het toepassen van (buiten) zonwering en het aanbrengen van goede gebouwisolatie.

Als de gebouwisolatie niet op orde is, zal de airconditioning met man en macht blijven draaien. Isolatie is er dus niet alleen om warmte binnen te houden in de winter, maar ook warmte buiten te houden in de zomer. Of fysisch minder correct gezegd: om ‘koude binnen te houden. Stappen als zonwering en gebouwisolatie dragen direct bij aan het beperken van de koelbehoefte en uiteindelijk het energiegebruik van airco’s.

Ook in aircotechniek zijn stappen mogelijk die bijdragen aan de klimaatdoelstellingen. Airco’s bevatten gefluoreerde broeikasgassen (HFK’s) of ozonlaag-afbrekende stoffen (HCFK’s). Deze koudemiddelen zijn zogenaamde broeikasgassen die bijdragen aan opwarming van de aarde.

Daarom dicteert Europese regelgeving [f-gassenverordening EU 517/2014] een uit-faseerschema van HFK koudemiddelen.

Natuurlijke koudemiddelen zijn een milieuvriendelijker alternatief, want ze zijn bij lekkage namelijk minder belastend voor het milieu. Voorbeelden van natuurlijke koudemiddelen zijn kooldioxide, ammoniak, glycol, butaan en propaan mengsels. Echter, natuurlijke koudemiddelen kennen ook aandachtspunten: ze kunnen namelijk brandbaar, verstikkend of giftig zijn. Via het Activiteitenbesluit wordt de veiligheid van personen en de omgeving gewaarborgd die te maken hebben met koel- en klimaatinstallaties gevuld met natuurlijke koudemiddelen. Installateurs die werkzaamheden verrichten aan koelsystemen met deze natuurlijke koudemiddelen moeten daarom over een vakbekwaamheidscertificaat beschikken.

Walid Atmar Manager Kennisontwikkeling | De Nederlandse Verwarmingsindustrie

GROHE RAPID SLX SNELLER, STERKER, SLIMMER

“Ik wil de klant met een tevreden gevoel achterlaten” Installatiebedrijf Van Gerven over de Rapid SLX. Bekijk op rapidslx.grohe.nl het verhaal van deze zeer tevreden installateur.

KEUZEVRIJHEID* 3 DESIGNS

12 KLEUREN

UNIEKE FLOW MANAGER Voorkom overspattend water in een handomdraai

*Rapid SLX is standaard toepasbaar met de ultradunne bedieningspanelen (S-variant)

IZ0521_13_column_atmar.indd 13

10-5-2021 8:59:29

RUBRIEK

IN DE PIJPLIJN

AF FABRIEK

‘VÓÓR 2030 MINSTENS 1 MILJOEN HYBRIDE WARMTEPOMPEN’

Een CO2-meter voor elke thuiswerker De Vlaamse ventilatiespecialist Renson heeft al haar medewerkers een eigen CO2-meter gegeven. Zo kunnen zij thuis de luchtkwaliteit meten en tijdig ingrijpen als die te wensen over laat. “Met ruim 420 collega’s die momenteel verplicht op thuiswerk aangewezen zijn, weten we natuurlijk niet hoe het daar met de binnenluchtkwaliteit gesteld is”, legt CEO Paul Renson uit. “Als werkgever zijn wij verplicht om de binnenluchtkwaliteit op de werkvloer te monitoren en in te grijpen waar het CO2-gehalte systematisch boven de 900 ppm (parts per million) stijgt.

Paul Renson: “Wij kunnen op kantoor wel een goede binnenluchtkwaliteit garanderen, maar hoe het op dat vlak in ieders ‘home office’ gesteld is, daar hebben we het raden naar. Daarom krijgt elke Renson-medewerker een CO2-meter.”

Plug and play warmtepomp doorstaat strenge winterperiode “De strenge vorstperiode deze winter was voor ons een geschenk uit de hemel; en niet alleen vanwege de ijspret buiten”, zegt Jacco Langebeeke. Hij is de

14

IZ0521_14_idp.indd 14

mei 2021

ondernemer achter Vloerverwarming Nederland, die zich de laatste jaren steeds breder met verduurzaming van woningen bezighoudt.

“Wij hebben zelf een warmtepomp ontwikkeld en laten die maken in Slovenië. Deze werkt zonder buitenunit maar met toevoer en afvoer van lucht door gaten in het dak.

Je tilt hem zo de trap op en binnen een halve dag doet hij het. Toen het een aantal dagen erg koud werd konden we zien dat het binnen lekker warm bleef, terwijl het huis pragmatisch geïsoleerd is, dus niet helemaal ingepakt met buitenisolatie. Ik heb de huurders in Deurne ook gebeld; ze zijn heel tevreden.”

De innovatie maakte onderdeel uit van een totaalconcept voor rijwoningen, waaraan ook Artention en Green Men bijdroegen. De pilot werd gesteund via een DEI+ subsidie, een subsidieregeling van TKI Urban Energy regeling met budget van het ministerie van BZK, die door RVO.nl wordt uitgevoerd.

In de regeling is ook dit jaar negen miljoen beschikbaar voor pilots en demonstraties op het gebied van aardgasvrije woningen, gebouwen en wijken. De subsidie kan oplopen tot 45% van de kosten.

Vanaf 2024 moeten ieder jaar minimaal 100.000 hybride warmtepompen worden geplaatst in woningen en gebouwen. Een brede coalitie van maatschappelijke organisaties wil dat een nieuw kabinet daarvoor 600 miljoen euro vrijmaakt. Techniek Nederland, Natuur & Milieu en Netbeheer Nederland vinden dat een grootschalige inzet van hybride warmtepompen nodig is. Volgens de ‘Coalitie HR-Hybride’ moeten er vóór 2030 1 miljoen tot 2 miljoen hybride warmtepompen zijn geïnstalleerd. Dit zou een besparing opleveren van 1,3 tot 2,6 megaton CO2. Zo’n besparing is een substantiële bijdrage aan de doelstellingen van het Klimaatakkoord en de aangescherpte CO2eisen van 55% van de Europese Unie.

Het aardgasvrij maken van woningen en woonwijken wil nog niet vlotten. Het tempo ligt ver beneden de afspraken uit het Klimaatakkoord en de ambities van het huidige kabinet. Daarom is volgens de Coalitie HR-Hybride grootschalige toepassing van hybride warmtepompen nodig. Voorzitter Doekle Terpstra van Techniek Nederland: “Woonwijken aardgasvrij maken, daar gaan we mee door. Maar als we op koers willen blijven voor het Klimaatakkoord en de Parijs-doelstellingen zijn hybride warmtepompen een onmisbare tussenstap.”

Jaarlijks worden ruim 400.000 cv-ketels op aardgas vervangen. De coalitie wil dat installateurs waar mogelijk een nieuwe hr-ketel combineren met een hybride warmtepomp. Een hybride warmtepomp is relatief eenvoudig te plaatsen en levert de bewoner direct een besparing op tot 70% op het aardgasverbruik voor verwarming. Directeur Marjolein Demmers van Natuur & Milieu: “Hybride warmtepompen zijn beter voor het klimaat dan de traditionele cv-ketel. Daarom is het belangrijk deze verwarmingstechniek te stimuleren.”

Plannen voor aardgasvrije woonwijken en de plaatsing van hybride warmtepompen hoeven elkaar niet in de weg te zitten. De Coalitie HR-Hybride richt zich op woonwijken die voorlopig niet aardgasvrij worden en op wijken waar gemeenten kiezen voor hybride als duurzame warmtevoorziening voor de komende jaren. Directeur Dick Weiffenbach van Netbeheer Nederland: “In een later stadium kunnen deze woningen alsnog aardgasvrij worden gemaakt. Maar laten we tot die tijd de CO2-uitstoot zoveel mogelijk beperken. Dan profiteert de huizenbezitter of huurder bovendien direct van een lagere energierekening.”

“We bedienen nu ook particulieren”, zegt Langebeeke.

“We zijn nu een woning van gasgestookte stadswarmte af aan het halen in Utrecht.

Ik wil gecontroleerd maar

snel opschalen. Dat kan door weinig marge te maken per woning en onze aanpak te standaardiseren. Met grote aantallen bouw je dan toch een gezonde onderneming.”

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

9-5-2021 12:00:27

De nieuwe EduComfort 1000 Een verademing in schoolventilatie Deze nieuwe schoolventilatie-unit is het resultaat van ruim 5 jaar ervaring in het toepassen van decentrale schoolventilatie. De EduComfort 1000 is de eerste decentrale unit ‘in het zicht’

Voldoet aan Programma van Eisen Frisse Scholen klasse B

die voorzien kan worden van koeling

Installatiegeluid maximaal 33 dB(A)

én verwarming. Zo creëert u het gehele

Verwarmen en koelen in één compacte decentrale unit

jaar een gezond binnenklimaat.

Optimale luchtstroom middels hoog inducerende JET-nozzles

www.nedair.nl/schoolventilatie

IZ0521_15_Nedair.indd 15

7-5-2021 20:45:00

RUBRIEK

VAKWERK

Groeien VAN MANUSJE VAN ALLES TOT DGA Erik ter Harmsel weet wat hard werken is. Als 11-jarige sprong hij al bij in het magazijn van pa.

Later nam hij het bedrijf over. Ter

aanvragen binnen. Maar de prijs blijkt nog menig maal een obstakel te zijn.

“Als een all-electric oplossing bij een grote verbouwing een brug te ver is, adviseren we over het algemeen een hybride systeem, waarbij we de woning al gereed maken voor een toekomstige overstap op all-electric.”

Harmsel Sanitair & InstallatietechSociaal project niek is nu een gevestigde naam in Rijssen en omgeving. En dat levert de nodige leuke projecten op.

Opa en pa begonnen in 1967 een nieuw avontuur. Het installatiebedrijf liep goed en als 11-jarige kon Erik al een centje bijverdienen door te helpen in het magazijn. Soms, werd hij ook ingeschakeld voor andere klusjes. “Zo werd ik een keer van de lagere school opgepikt om een kabel te trekken in een kruipruime. Die was zo klein, dat er geen volwassene in kon. Die klant hebben we overigens nog steeds.”

Kneepjes Na de LTS werkte Erik 3 jaar bij een collega-installateur. Daar leerde hij de kneepjes van het vak. Toen zijn vader begon te sukkelen met zijn gezondheid, kwam Erik in het familiebedrijf. Hij was 18 jaar oud. Aanvankelijk werkte hij als monteur, na verloop van tijd groeide hij door, totdat hij in 2006 dga werd. Pa ging officieel met pensioen, maar helpt nu nog een paar uurtjes per week in het magazijn.

Duurzame techniek Het bedrijf telt inmiddels 50 medewerkers. Zo’n 10 jaar geleden besloot Erik om in de duurzame techniek te duiken. Tegenwoordig stromen de

16

mei 2021

IZ0521_16_vakwerk_LINKS.indd 16

In de nieuwbouw is een all-electric warmtepompoplossing inmiddels wel de standaard. Zo ook bij het ‘Noabershof op de Esch te Rijssen’. “In ons dialect betekent ‘Noaber’ buren. Het gaat om een nieuwbouwproject van Van Haase Bouw met particuliere opdrachtgevers. In het totaal worden er 12 duurzame woningen gerealiseerd voor zowel jongeren als senioren. Een mooi project dat als bedoeling heeft om meer sociale cohesie te kweken.”

Hydrotop Iedere woning is anders, vertelt Erik.

Maar ze krijgen allemaal hetzelfde installatieconcept. Ze zijn voortreffelijk geïsoleerd met een RC-waarde van 7 voor het dak en 6 voor de gevel. De buitenunit van de warmtepomp komt niet aan de buitenmuur te hangen, maar krijgt een plekje op het dak in een ‘hydrotop’. “Zo heb je minder last van het geluid”, verduidelijkt Erik. “Bovendien is de buitenunit uit het zicht en geen sta-in-de-weg.”

Basisdekking Zowel de begane grond als eerste verdieping krijgen vloerverwarming,

Met deze rubriek willen we alle vakmensen in het zonnetje zetten.

Om de maand laten we staaltjes onvervalst vakwerk zien, ingezonden door onze lezers.

Noabershof op de Esch 12 7462 DZ, Rijssen

€ 310.000 vrij op naam

Noabershof op de Esch te Rijssen BOUWSTRAAT 39

7462 AX RIJSSEN

0548-540868

INFO@TENHOVE.NL

WWW.TENHOVE.NL

een voor de hand liggende keuze.

Dat geldt ook voor het gebalanceerde ventilatiesysteem met WTW-unit. Op het dak komen PV-panelen te liggen.

“Ze leveren genoeg elektriciteit voor de basisdekking”, vertelt Erik. De rest kan dan via het reguliere net worden betrokken. Qua sanitair gelden afwijkende voorwaarden. “Iedere particulier mag zelf aangeven welke voorzieningen hij wil hebben. Zo heeft er bijvoorbeeld eentje gekozen voor twee badkamers in zijn woning.”

Een goede voorbereiding…

Het project is afgelopen maart van start gegaan en moet in week 44 worden opgeleverd. De technische uitdagingen zijn minimaal, vertelt Erik. “Eigenlijk draait het vooral om een goede planning en grondig afstemmen met je bouwpartners, bijvoorbeeld wanneer de hydrotop op het dak komt.” Het past binnen een tendens, vertelt de vakman, waarin het accent van projecten steeds meer komt te liggen bij de voorbereiding en de realisatie zelf steeds minder tijd kost.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

28-4-2021 12:48:06

WIJMA

COLUMN

GAAN WE HET WONINGTEKORT IN NEDERLAND OPLOSSEN? Het woning tekort in ons land is nu zelfs groter dan in de jaren tachtig. Het blijkt dat er momenteel een tekort van 330.000 huizen is en dat dit verder oploopt tot 419.000 in 2025. De verwachting is dat het tekort daarna daalt, maar over een jaar of 15 zullen de huizen nog steeds schaars blijven.

De Nederlandse bevolking is hard gegroeid en de huishoudens bestaan tegenwoordig uit gemiddeld steeds minder mensen. Dit houdt in dat de vraag nog sneller toe gaat nemen. Om het tempo bij te houden zou het wenselijk zijn als er jaarlijks minimaal 100.000 woningen worden gebouwd.

Helaas wordt dit streefgetal jaar na jaar niet gehaald. Wat kunnen doen om dit wel een keer te gaan halen? Een consortium van bouwbedrijven, gelieerde ondernemingen en brancheverenigingen heeft bijvoorbeeld het ‘Actieplan woningbouw’ geïntroduceerd. Maar wat doet de overheid?

Alle politieke partijen hebben mooie woorden gewijd aan het woningtekort en onderkennen allemaal dat er meer gebouwd moet worden. Maar waarom lukt het straks wel, als de politiek tot nu toe heeft gefaald? Het is namelijk niet één ding dat misgaat maar een combinatie van factoren.

Zo zit de bouwsector aan zijn maximale capaciteit door een schreeuwend tekort aan vaklui. Daarnaast is er onenigheid tussen de bouwers en projectontwikkelaars enerzijds en gemeenten en provincies anderzijds over de plek waar gebouwd mag worden; moet dat per se binnen de bouwde kom of is bouwen in het weiland ook een optie?

Binnenklimaat Nederland heeft geanticipeerd op het tekort aan vaklui door samen met het ROVC en Installatiewerk Nederland een opleiding ventilatietechniek voor woningbouw te ontwikkelen en te introduceren. De belangstelling hiervoor was en is nog steeds enorm met als gevolg dat de eerste opleidingen volledig vol zaten. Dus wat ons betreft zal het aan de inzet van onze branche niet liggen!

Wouter Wijma Voorzitter Binnenklimaat Nederland

Eurolyzer STx rookgasanalyser Een compleet instrument voor het afstellen, onderhouden en inspecteren van cv-installaties Volledig NEN-EN 50379 deel 2 gecertificeerd, 3

dus geschikt voor metingen conform de Gasketelwet Digitale meetrapportage met de GRATIS EuroSoft connect app 3 7 jaar garantie met KWSe, ook op verbruiksonderdelen en sensoren 3 Rookgasanalyse, temperatuurmeting én drukmeting 3 Uitbereiding functionaliteit mogelijk met CAPBs® 3 (bijvoorbeeld gaslekdetectie)

Kijk op eurolyzer.nl voor informatie en specificaties

IZ0521_17_column_wijma.indd 17

9-5-2021 12:02:59

TECHNIEK

Overstappen EEN ZEE AAN MOGELIJKHEDEN De overstap naar duurzaam opgewekte energie is voor de gebouweigenaar anno nu een grotere uitdaging dan tijdens de vorige energietransitie in de jaren ’60. Toen was er slechts één keuze, namelijk aardgas. Nu zijn er véél meer mogelijkheden om Binnenunit airco voor de slaapkamer

energie om te zetten in warmte óf koelte, met ieder hun eigen voor-, maar ook nadelen.

Zo kan het geheel elektrisch (‘all electric’) met warmtepompen (lucht/water of bodem/water), via een warmtenet, met inverter-(airco) systemen, aardgas of waterstofgas gestookte hybride systemen, accumulatiesystemen en ga zo maar door. Daarnaast zijn er ook combinaties mogelijk van meerdere oplossingen in een gebouw.

pelijke acceptatie voor een plotselinge snelle ommezwaai kan gaan zorgen.

Die acceptatie ontstaat vaak vanuit het publiek zelf (bijvoorbeeld: de buren hebben een warmtepomp, dus dat willen wij ook). Maar die acceptatie zal ook zeker sneller plaatsvinden als de overheid een duidelijk en consistent beleid voorstaat en tegen heldere voorwaarden subsidies beschikbaar stelt, waarbij de investering en de terugverdientijd voor de gebouweigenaar betaalbaar en haalbaar blijkt.

Rol installateur Innovatietempo

18

Maar ook de snelle ontwikkeling van nieuwe systemen, zoals HT-warmtepompen, maken de keuze voor gebouweigenaren éxtra lastig en dat zorgt voor terughoudendheid en zelfs weerstand bij gebouweigenaren. Temeer daar vanuit diverse kanten - denk aan ‘Europa’ – juist een zo efficiënt mogelijk gebruik van aardgas wordt aanbevolen als tussenstap totdat volwaardige duurzame energiebronnen de energievraag kunnen invullen.

Ook een deskundige installateur levert een bijdrage aan een brede maatschappelijke acceptatie. Dat vereist natuurlijk wel voldoende vakkennis over de diverse mogelijkheden. Steeds vaker worden systemen door fabrikanten ‘Plug & Play’ geleverd, wat voordelig is voor de installateur. Na de installatie stopt het werk echter niet en zal de installateur ook nazorg, service en onderhoud moeten kunnen geven. En ook deze dienst kan dan een verdienmodel vormen voor de installateur.

Duwtje in de rug

Abonnement

Ook hiervoor geldt dat maatschap-

Hoe pak je dat aan? ‘ServiceBreed B.V.’,

een specialist in onderhoud en monitoring van warmtepompen zette bijvoorbeeld samen met installatiespecialist CV & Warmtepomp bv een nieuwe onderhoudsformule in de markt. Hierbij kunnen de warmtepompbezitters kiezen uit verschillende abonnementsvormen.

Systemen combineren Sinds kort is het mogelijk om verschillende systemen met elkaar te combineren, zowel in de nieuwbouw als bestaande bouw. Die keuze kan een stuk voordeliger uitpakken, wat het dan voor de klant/woningeigenaar vaak aantrekkelijker maakt en daarmee ook voor de installateur.

Voorbeelden Bijvoorbeeld door de begane grond te verwarmen (of koelen) met een kleinere lucht/water warmtepomp die makkelijk te koppelen is aan een bestaand vloerverwarmingssysteem. En de ‘aroSTOR’ warmtepomp-boiler – een Plug & Play installatie - neer te zetten voor de warmtapwater productie. Zo wordt de basisbehoefte aan warmte en koeling snel en tegen een lagere investering ingevuld. Verdiepingen kunnen dan verwarmd/gekoeld worden met inverter

mei 2021

IZ0521_xx_xx_TA_overstappen.indd 18

26-4-2021 8:45:08

(en/of inverter (airco) warmtepompen) te maken.

Isoleren

Warmwater boiler met binnendeel warmtepomp en buffer

Buitendeel warmtepomp

Voor alle systeemoplossingen of combinaties ervan geldt altijd: zorg dat het warmteverlies zo gering mogelijk is ofwel isoleer zo goed als mogelijk. Dit zijn zogenaamde ‘geen spijt maatregelen’ die het comfort verhogen en energiegebruik beperken. En natuurlijk geldt altijd dat isoleren samen moet gaan met ventileren (mét warmteterugwinning) om het binnenklimaat gezond te houden.

Maatwerk

zieningen nodig zijn. Daarnaast hebben ze een zeer hoog rendement, zodat de gebruikskosten gunstiger uitpakken, zéker in combinatie met zonnepanelen waarmee zelf grotendeels de benodigde energie kan worden opgewekt.

Aangezien bijna geen gebouw hetzelfde is en alle toepassingen van gebouwen weer anders kunnen zijn, is er met uitzondering van de seriematige bouw altijd maatwerk nodig. Bij alle adviezen is het belangrijk om, in samenspraak met de klant, te bepalen wat de huidige behoefte is én, voor zover mogelijk, wat de toekomstige behoeften over een periode van de geschatte economische levensduur van de installaties zullen worden. Daarbij zal zéker ook moeten worden meegenomen dat eenvoudige bereikbaarheid en toegankelijkheid van installaties vanwege onderhoud voor die termijn gegarandeerd moet zijn.

Elektriciteitskosten

Conclusie

Ook nieuw is het voorstel dat gedaan is aan het Ministerie van Economische Zaken om vastrechtkosten voor elektriciteit beter/eerlijker te verdelen naar gebruik én naar tijdstip van gebruik.

Denk bijvoorbeeld aan het laden van een elektrische auto op een gunstig tijdstip. Zo stimuleer je de gebruiker om zijn gebruik te verminderen en/of op een gunstiger moment elektriciteit af te nemen. Het plan is de ‘slimme meter’ hiervoor te benutten, omdat deze nauwkeurig meet hoeveel en op welk tijdstip energie wordt gebruikt of terug geleverd. Als dit voorstel wordt aangenomen, kan dat voor veel gebouw-/woningeigenaren het punt zijn om tóch te besluiten de keus voor warmtepompen

Om alle genoemde redenen lijkt het er sterk op dat combinaties, zéker voor bestaande woning- en utiliteitbouw, een grotere vlucht zullen nemen dan volledige warmtepompsystemen, omdat het bij bestaande bouw niet altijd mogelijk is om optimaal te isoleren.

Voor nieuwbouw geldt daarentegen dat de voorkeur zal uitgaan naar complete warmtepompsystemen, omdat die bij een lagere temperatuur – dus met een hogere rendement - energie naar warmte/koude kunnen omzetten en omdat er wel een optimaal isolatiepakket gerealiseerd kan worden 

Wtw-unit van gebalanceerd ventilatiesysteem met daarachter pompmenggroepen

(airco) lucht/lucht warmtepompen die ook makkelijker - er zijn minder bouwkundige acties nodig - en tegen lagere kosten te installeren zijn. Bovendien kunnen ze snel overschakelen van verwarmen naar koelen, wat als comfortabel ervaren wordt. Ook in nieuwe en bestaande bedrijfspanden/kantoren/ bedrijfshallen is deze combinatie goed toepasbaar.

Hybride oplossingen In bestaande bedrijfspanden kan bijvoorbeeld gekozen worden om de aardgasgestookte ketel van reeds aanwezige cv-installaties te vervangen door hybride systemen die de basisverwarming en warmtapwaterproductie voor hun rekening gaan nemen. De aanvullende verwarmings- en koelingsvraag is dan voor de rekening van inverter(airco) systemen. Deze combinaties van systemen brengen een lagere investering en lagere installatiekosten met zich mee, aangezien de montage eenvoudiger is en er minder bouwkundige voor-

Auteurs: Henk van Tilborg en Wim Vervoorn, Installatiespecialist CV & Warmtepomp bv

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0521_xx_xx_TA_overstappen.indd 19

26-4-2021 8:45:09

TECHNIEK

(On)gezond onderwijs KUNSTMATIGE INTELLIGENTIE VOOR EEN GEZONDER SCHOOLGEBOUW Voor het afronden van de studie Milieukunde heb ik onderzoek gedaan naar het binnenmilieu en het energiegebruik van basisschoolgebouwen. Hoe weerhouden die zich ten opzichte van de opgestelde normen en zijn ze te verbeteren door de klimaatinstallatie aan te sturen met kunstma-

20

tige intelligentie?

Luka Vogel plaatst een binnenklimaatsensor in een klaslokaal.

Anno 2021 staat het binnenmilieu van Nederlandse scholen centraler dan ooit. Eigenlijk weten we al een tijdje dat de schoolgebouwen niet de meest gezonde plekken zijn, maar er was een pandemie voor nodig om mensen tot actie over te laten gaan. Zo is er vanuit de overheid al een subsidie van bijna 100 miljoen euro beschikbaar gesteld om ventilatiesystemen te verbeteren.

In de meeste schoolgebouwen zijn er verouderde installaties aanwezig. En in de scholen die ik heb onderzocht, is er zelden een gebouwbeheersysteem aanwezig en als er één is, is deze niet digitaal inzichtelijk. Dit zorgt voor weinig inzicht bij zowel de gebruiker als de installateur. Hierdoor ontstaan veel inefficiënte regelingen wat resulteert in een slechter binnenmilieu en energieverspilling.

huidige waardes zijn voor het energiegebruik, de binnentemperatuur, het CO2-gehalte en de relatieve luchtvochtigheid. Dit is vervolgens vergeleken met de grenswaardes die zijn opgesteld voor de Frisse Scholen campagne van RVO. Er zijn metingen gedaan bij ongeveer 20 scholen waar de klimaatinstallatie wordt aangestuurd op een conventionele manier en bij 20 scholen waar de klimaatinstallatie wordt aangestuurd door de kunstmatige intelligentie van Hero Balancer. Het grote verschil tussen de 2 situaties is dat er met de oplossing van Hero Balancer digitaal inzicht is in het energiegebruik, het binnenmilieu en de prestaties van de installatie en dat daar automatisch op wordt aangestuurd. Alle metingen zijn uitgevoerd met binnenklimaatsensoren en slimme energiemeters.

Metingen

Binnentemperatuur

Helaas is er in de meeste gevallen niet bekend hoe gezond de onderwijsruimtes zijn. In opdracht van Cloud-GBS ontwikkelaar Hero Balancer heb ik bij ongeveer 40 scholen onderzocht wat de

Vergelijk de gemeten binnentemperatuur met de grenswaardes en het is direct duidelijk dat bij scholen waar de klimaatinstallatie op een conventionele manier wordt aangestuurd de grens-

waardes gemiddeld 33% van de tijd worden onder- of overschreden. Dit betekent dat bij de scholen waar gemeten is ongeveer een derde van de lestijd als ‘ongezond’ wordt beoordeeld. Bij de scholen waar de klimaatinstallatie wordt aangestuurd door Hero Balancer worden de grenswaardes gemiddeld 15% van de tijd onder- of overschreden, dit is dus ruim de helft minder. Een te hoge of lage binnentemperatuur heeft een negatief effect op de productiviteit van de leerlingen. De duur van de overschrijdingen in beide situaties wordt weergegeven in figuur 1.

CO2-gehalte Het CO2-gehalte in scholen en andere gebouwen ligt nu tijdens coronacrisis onder een vergrootglas. Dit zegt namelijk iets over de hoeveelheid verse lucht die in een ruimte aanwezig is. Hoe hoger het CO2-gehalte is, des te meer uitgeademde lucht zich in een ruimte bevindt. Deze lucht heeft dus ook een grotere kans om virusdeeltjes te bevatten. Ook heeft een hoog CO2-gehalte een negatieve invloed op de produc-

mei 2021

IZ0521_20_21_TA_ongezondonderwijs.indd 20

26-4-2021 8:42:01

tiviteit van de leraren en leerlingen en kunnen er gezondheidsklachten zoals hoofdpijn, gewrichtspijn, duizeligheid en vermoeidheid optreden.

3400 PPM Bij de vergelijking van het CO2-gehalte met de grenswaardes wordt duidelijk dat in de situatie waar de klimaatinstallatie op de conventionele manier worden aangestuurd, de grenswaardes gemiddeld 11% van de totale lestijd worden overschreden. In het ergste geval is er een CO2-gehalte van 3400 PPM gemeten, dat is bijna 3 keer de toegestane waarde. In de situatie waar de klimaatinstallatie wordt aangestuurd op basis van kunstmatige intelligentie, worden de grenswaardes bijna niet overschreden, namelijk 0,2% van de lestijd. Dit wordt weergegeven in figuur 1.

Conclusie Uit de resultaten blijkt dus dat de kwaliteit van het binnenklimaat in de basisschoolgebouwen een groot deel van de tijd onvoldoende is. Door de klimaatinstallatie aan te sturen met kunstmatige intelligentie zijn de scholen gezonder, ook wordt er tegelijkertijd een forse reductie van het energiegebruik bewerkstelligd. Ondanks een verbetering van het binnenmilieu kan er echter niet volledig worden voorkomen dat de grenswaardes overschreden worden.

Tips Wil je als installateur een bestaand schoolgebouw verduurzamen, breng dan eerst het energiegebruik en de kwaliteit van het binnenmilieu in kaart.

Stel vervolgens het regelsysteem beter af of installeer een nieuwe oplossing.

Het is daarnaast zaak om het CO2-gehalte echt omlaag te brengen. Daarvoor heb je goed werkend ventilatiesysteem nodig. Bij voorkeur wordt het ventilatiedebiet bepaald aan de hand van het gemeten CO2-gehalte in de ruimtes.

Dus niet aan de hand van het gemiddelde CO2-gehalte in de retourlucht van het ventilatiesysteem. Tot slot: de aandacht voor het binnenmilieu is blijvend, sterker nog, na de pandemie zal het alleen maar een belangrijker thema worden  Auteur: Luka Vogel, Adviseur Wet- en Regelgeving bij Hero Balancer

Relatieve luchtvochtigheid Ook zijn er metingen gedaan aan het relatieve luchtvochtigheidsgehalte in de klaslokalen. Een te lage of te hoge luchtvochtigheid heeft een negatief effect op de gezondheid van de leraren en leerlingen. Zo kunnen er slijmvliesproblemen optreden en is de kans om ziek te worden groter. De metingen laten zien dat het relatieve luchtvochtigheidsgehalte van alle onderzochte scholen uitstekend is.

Energiegebruik Het energiegebruik tijdens de meetperiode is gemonitord bij de scholen waar de verwarming op basis van kunstmatige intelligentie wordt aangestuurd en vergeleken met het gebruik van voor deze periode. Omdat het waarschijnlijk kouder is geweest in één van deze periodes, is het energiegebruik gecompenseerd met het weer door middel van de gewogen graaddagen methode. Als het energiegebruik vervolgens vergeleken wordt, blijkt dat het energiegebruik is gedaald van 83 naar 60 kWh/m2/jaar.

Door de klimaatinstallatie aan te sturen op basis van kunstmatige intelligentie wordt er dus 24% op het energiegebruik voor verwarmen bespaard.

Figuur 1: Onder- of overschrijdingsduur van de grenswaardes

Door de pandemie is de aandacht voor ventilatie en de kwaliteit van het binnenmilieu in scholen toegenomen.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0521_20_21_TA_ongezondonderwijs.indd 21

26-4-2021 8:42:03

TECHNIEK

Warmtepompen OPMARS LUCHTGEBONDEN SYSTEMEN Enkele jaren geleden geloofde een groep warmtepompadepten nog heilig dat grondgebonden systemen de toekomst hadden. Die tijd lijkt nu voorbij te zijn. Ja, ze zijn belangrijk, maar het zijn vooral de luchtgebonden systemen die in een rap tempo innoveren en de markt veroveren. IZ sprak erover met twee specialisten.

Martin Wendels is sinds 2010 directeur van WOLF Energiesystemen. Ze verkopen zowel lucht- als bodemgebonden warmtepompen. Jan Bosch werkt sinds 2007 als Manager Marketing Communications bij Nefit Bosch. Ook deze fabrikant zet lucht- en bodemgebonden systemen in de markt.

ISH Ze hebben beiden net de digitale ISH achter de rug. De beurs bij uitstek om alle trends op het gebied van warmtepompen te achterhalen. “Het was wel wennen, die digitale formule”, vertelt Wendels. “Ik ben er niet bijzonder enthousiast over. Zowel het aantal exposanten (373) als bezoekers (69.000) viel erg tegen. Bovendien draait de ISH om de ervaring, bezoekers willen noviteiten zien en aanraken en dat kon niet. Tot slot, alle respect voor de inspanningen van de beursorganisator, maar de interface was wel voor verbetering vatbaar qua gebruiksvriendelijkheid.”

Gemis Ook Jan Bosch heeft gemengde ge-

22

COMPRESS HYBRID De Consumentenbond wees onlangs de Compress 7400i van Nefit Bosch aan als “stilste hybride warmtepomp met de grootste energiebesparing’’. Het gaat om de combinatie van de Compress Hybrid 7000i AW binnenunit en de Compress 7400i AW Monoblock buitenunit. De Compress 7400i AW is met maar 33 dB(A) op 3 meter afstand letterlijk fluisterstil, dankzij de technische innovaties van Bosch. De Compress Hybrid 7000i AWS binnenunit is supercompact en licht, dus beperkte ruimte is geen punt. Snel en eenvoudig aan te sluiten op vrijwel alle cv-ketels. Met deze combinatie is ook topkoeling mogelijk.

voelens overgehouden aan de digitale beurs. “Het was ‘by far’ niet te vergelijken met een normale ISH. Een digitale beurs in deze opzet voegt weinig toe.

Het onderscheidende karakter van een vakbeurs zit ‘m juist in de fysieke ervaring, zowel voor de bezoekers als expo-

santen. Samenvattend zou ik zeggen: ‘een leuke poging er iets van te maken’, maar ik denk dat iedereen uitkijkt naar een normale editie in 2023.” Wat Bosch en Wendels ook misten ‘was het traditionele rondje over de beurs’. Even kijken bij de concurrent welke noviteiten

mei 2021

IZ0521_22_24_TA_warmtepompen.indd 22

29-4-2021 12:58:14

hij lanceert, waar hij de accenten legt en in de toekomst naartoe wil. Toch is ook zonder beurs wel in grote lijnen te schetsen welke trends de warmtepompwereld domineren en welke kant we opgaan.

Bodemgebonden systemen “Bij de bodemgebonden systemen vindt weinig innovatie plaats”, vertelt Bosch. “Het zijn vooral de luchtgebonden systemen die in een rap tempo doorontwikkelen.” Wendels komt min of meer tot dezelfde conclusie. “De markt groeit gestaag door. Ik merk echter dat luchtgebonden systemen sneller marktaandeel veroveren. Dat gaat ten koste van de bodemgebonden varianten.”

Rendement Dat heeft onder andere te maken met de dimensionering, het ruimtebeslag en de kosten van bodemgebonden systemen. In alle gevallen ben je ongunstiger uit dan met een luchtgebonden variant.

Bovendien kruipen die qua rendement zo zoetjes aan ook meer in de richting van bodemgebonden systemen.

Koudemiddelen Een heet hangijzer zijn de koudemiddelen. De regelgeving stuurt steeds meer aan op het gebruik van koudemiddelen met een lagere GWP, om het milieu te beschermen. Tegelijkertijd proberen fabrikanten, uiteraard, het rendement omhoog te krijgen. Dat leidt tot een verwoede zoektocht naar nieuwe alternatieven voor bestaande populaire koudemiddelen als R410A. “Natuurlijke koudemiddelen zijn duidelijk in opkomst”, vertelt Wendels. “Zeker bij luchtgebonden varianten, waarvoor ik denk dat R290 hét koudemiddel van de toekomst is.” Knelpunt blijft natuurlijk de beschikbaarheid van monteurs met een F-gassen certificaat. Hoewel opleiders en fabrikanten aangeven dat er veel animo is voor trainingen, blijkt menig installateur nog niet over de juiste papieren te beschikken. Dat verklaart ook de groeiende populariteit van monoblock-systemen, die zonder

F-gassen handelingen worden geïnstalleerd.

Totale oplossing Bosch signaleert dezelfde ontwikkelingen. Naast propaan (R290), ziet hij ook R32 en R454C aan populariteit winnen.

Daarnaast lijkt de luchtgebonden warmtepomp steeds meer als een onderdeel van een totale systeemoplossing te worden beschouwd. “Dat heeft ook te maken met de pandemie. Er is meer aandacht voor het binnenklimaat, dus ook voor de samenhang tussen bijvoorbeeld lucht-lucht warmtepompen, ventilatie en airconditioning.”

Digitalisering Overigens heeft diezelfde pandemie ook een gigantische push gegeven aan de digitalisering van de installatiebranche. Denk bijvoorbeeld in de aanpalende sanitairsector aan bewegingssensors en aanrakingsvrije kranen.

Wat betreft warmtepompen neemt de behoefte aan software en tools voor online monitoring, bediening en integratie met GB-systemen toe, vertelt Bosch. Energiemanagement gaat een cruciale rol spelen in de toekomst. Naar verwachting komen er meer decentrale opslagslagsystemen – lees accu’s – die geïntegreerd worden in Smart Grids.

Vroeg of laat worden warmtepompen zelfsturend, waardoor ze in staat zijn zelfstandig beslissingen te nemen over het tijdstip én de draaiuren die ze maken. Bijvoorbeeld op momenten dat er een overcapaciteit is aan groene energie op de markt. Op die manier bespaart de eindgebruiker op zijn energierekening.

Geluidsnorm Er verschijnen regelmatig horrorverhalen in de media over de geluidsproductie van warmtepompen. Vandaar dat de Rijksoverheid heeft ingegrepen. “Per 1 april worden nieuwe geluidseisen gesteld aan (nieuw te plaatsen) buiten opgestelde installaties voor warmte- of koude opwekking. Het gaat hierbij om warmtepompen en airco’s die worden toegepast bij woningen en woongebou-

wen. Deze installaties mogen niet meer dan 40 dB geluid veroorzaken bij de buren. Met deze landelijke geluidsnorm worden buren beter beschermd tegen geluid van warmtepompen en wordt de ontwikkeling van stillere warmtepompen bevorderd”, aldus de Rijksoverheid.

Haalbaarheid Deze nieuwe eisen vormen geen belemmering voor de verdere doorgroei van luchtgebonden systemen, geven zowel Wendels als Bosch aan. “Door een ander type ventilator te gebruiken met roterende waaiers en een vast schoepenwiel kunnen wij bijvoorbeeld prima voldoen aan de eisen”, legt Wendels uit.

Design En daarmee komen we op het gebied van design. Niet alleen vanbinnen verandert er het een en ander, maar ook de buitenkant van warmtepompen oogt tegenwoordig frisser, meer bij de tijds, ja soms zelfs flitsend. “Het oog wil ook wat”, zegt Bosch. “Nu warmtepompunits meer deel gaan uitmaken van het straatbeeld en het interieur, wordt het belangrijk om ook naar de esthetische kant te kijken.” Bij WOLF zijn ze vanwege die reden de samenwerking aangegaan met een designer die zich normaliter bezighoudt met jachten.

Wendels: “aansprekend design bevordert de acceptatie”.

Voice-control We zien overal in ons leven al virtuele assistenten opduiken, die we met voice-control kunnen bedienen. Denk aan Apple’s Siri, Google Assistent of Bixby van Samsung. “Het Smart Home komt gestaag ons huis binnen”, zegt Bosch. “Wij hebben ook een Virtual Assistant, op termijn gaan we steeds meer naar platforms toe, waarvan de functionaliteiten met voice-control zijn aan te sturen.” Wendels signaleert ook een toenemende integratie van slimme systemen met voice-control. “Het zal uiteindelijk echter van de persoon afhangen of hij die daadwerkelijk wil bedienen met zijn stem.”

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0521_22_24_TA_warmtepompen.indd 23

29-4-2021 12:58:14

Tijdwinst We kampen als sector met een chronisch gebrek aan monteurs. Fabrikanten reiken de helpende hand door Plug&Play systemen te ontwikkelen.

Waar nu nog echter het accent ligt op individuele warmtepompen, zal op termijn de warmtepomp vaker deel gaan uitmaken van integrale Plug&Play oplossingen. Kant-en-klare prefabunits.

Op die manier boek je extra tijdswinst.

In de nieuwbouw is dit relatief eenvoudig te realiseren, denk aan de ‘woonfabrieken’ die grote bouwers als BAM, VolkerWessels en Van Wijnen al hebben neergezet. Maar ook voor bestaande woningen met een seriematige opbouw zijn soortgelijke concepten te bedenken voor een duurzame renovatie. De bouw zal hierdoor niet eentonig worden, verwacht Wendels. “Op de markt zie je al verschillende concepten en er komen alleen maar meer bij.” Er blijft dus wel wat te kiezen voor de opdrachtgever.

hybride systemen met ketels en warmtepompen door een deel van de markt gezien als de ideale oplossing om in een sneltreinvaart de energietransitie te doorlopen in de bestaande bouw.

Op die manier hoef je namelijk minder/ geen geld te investeren in flankerende maatregelen, zoals extra isolatie en een ander afgiftesysteem. Bovendien wordt er ook geanticipeerd op een groeiende koelingsbehoefte in de gebouwde omgeving.

XXXXXXXX

Kennisniveau Het wordt steeds meer noodzaak voor de installateur om zich in warmtepomp-

technologie te gaan verdiepen. De meeste installatiebedrijven hebben dat ook wel door, vertellen Wendels en Bosch. Wendels: “Het is wel belangrijk dat ze daarbij de juiste ondersteuning krijgen. Ook wij als fabrikanten spelen een belangrijke rol in dat proces. Onder andere door kennisoverdracht.” Bosch zit precies op dezelfde lijn. “Inmiddels hebben al duizenden monteurs trainingen bij ons gevolgd. Sommige hebben nog koudwatervrees, maar de warmtepomp wordt steeds belangrijker, je kan er niet omheen. Mede omdat de klant er nu zelf ook al om vraagt.” 

Waterstofketel Gaat de waterstofketel op termijn een bedreiging vormen voor het marktaandeel van warmtepompen? Zowel Bosch als Wendels verwachten van niet. Zo zijn er nog fikse stappen te zetten voordat er een waterstofeconomie is in Nederland, zegt Wendels. “Denk aan de productie van groene waterstof en het gereedmaken van de bestaande gasinfrastructuur voor het transport van waterstof.” Bovendien zit ‘de concurrentie’ ook niet stil, zegt Bosch. Ook warmtenetten en elektrische verwarming zijn of worden aantrekkelijke alternatieven om de warmtevraag in de gebouwde omgeving in te vullen. Tot slot verwachten beide experts dan er meer warmtepompsystemen op de markt komen die aansluiten bij binnenstedelijke condities. En dat is nu juist net de omgeving waarvoor veel experts de waterstofketel in gedachten hadden.

Hybride oplossingen Het zou overigens ook zomaar kunnen dat waterstofketels deel gaan uitmaken van hybride oplossingen, merkt Bosch terecht op. Op dit moment worden

24

CHT-MONOBLOCK Het CHT-monoblock van WOLF combineert een warmtepomp, centrale woonhuisventilatie en een voorraadvat in een compacte opstelling. De CHT-monoblock van WOLF kent 10 varianten, daarmee is een passende oplossing altijd beschikbaar. De grootte van het voorraadvat en de warmtepomp (7/10 kW) kunnen naar behoefte worden geconfigureerd en door het compacte ontwerp neemt de installatie weinig ruimte in. Het royale voorraadvat van 180 of 280 liter biedt voldoende capaciteit voor huishoudens met een grotere behoefte aan warm tapwater. De CHT-monoblock maakt een aanzienlijke besparing op energiekosten ten behoeve van verwarming mogelijk, dankzij het hoge rendement op warmteterugwinning en een SCOP van ruim boven de 5 voor ruimteverwarming.

mei 2021

IZ0521_22_24_TA_warmtepompen.indd 24

29-4-2021 12:58:14

NIEUW!

XOURCE ALL-ELECTRIC

De Intergas all-electric oplossing De Intergas Xource is een volledig in eigen beheer ontwikkelde Heat Pump Control Unit (HPCU) met een aantal zeer herkenbare Intergas features. Zo ontbreekt een driewegklep en wordt er gebruikt gemaakt van hetzelfde ICX platform voor de branderautomaat als wordt toegepast in de Intergas Xtreme toestellen.

Door gebruik te maken van dit platform kan de Xource volledig worden ingeregeld via het Service Dashboard en kan er gebruik worden gemaakt van de Comfort Touch app, Comfort Touch Xource thermostaat en Intergas gateway om de installatie te monitoren.

www.intergas.nl

VOOROP IN WARMTE

IZ0521_25_Nedair.indd 25

7-5-2021 20:48:32

TECHNIEK

Cloudbeheer MONITORING OP AFSTAND NEEMT GROTE VLUCHT Ildert Burghout kan zich er nog over verbazen. “Zo’n 5 jaar geleden kreeg 95% van de nieuwbouwhuizen een cv-ketel of stadsverwarming. Nu wordt in zeker 65% van de gevallen een warmtepomp geïnstalleerd. Het gaat erg rap en dat geldt ook voor de ontwikkeling van nieuwe functioBuitenunit van een exemplaar uit de Aquarea-serie.

naliteiten, zoals cloudbeheer.”

Bij Pananonic Heating & Cooling Solutions zijn ze volop bezig om hun Aquarea warmtepomp-concept breder in de markt te positioneren. Ildert Burgerhout, Manager Marketing & Demand Planning is er nauw bij betrokken.

All-electric De serie lucht-water warmtepompen heeft een vermogensrange tussen de 3 en 9 kW. Klanten in de nieuwbouw kiezen meestal voor 2 varianten: een all-in-one oplossing of een bi-block met losse boiler erbij. “Tegenwoordig promoten veel partijen een hybride oplossing, als een soort tussenstap in de bestaande bouw. Wij geloven daar niet in. Dat is pure geldverspilling. Je zit nog steeds met de gasaansluitingskosten en dat terwijl de cv-ketel in veel gevallen nauwelijks meer een bijdrage levert aan het invullen van de warmtevraag. Zinloos. Met een all-electric oplossing ben je in één klap af van die cv-ketel.”

‘Wildwestverhalen’ Burghout kan zich opwinden over alle

26

‘wildwestverhalen’ die nu in de media verschijnen over de torenhoge kosten die gepaard gaan met de overstap op een warmtepomp in de bestaande bouw. Volgens schattingen zouden die al snel oplopen tot 40-60.000 euro per woning. In dat bedrag is dan de aanschaf van een nieuwe warmtepomp, de installatie van een ander afgiftesysteem en extra isolatie meegenomen.

Maatwerk leveren “Ieder verduurzamingstraject is maatwerk. Zo hoeft niet altijd het afgiftesysteem te worden vervangen, verschilt het per type woning hoeveel isolatie er nodig is en zijn er soms ook alternatieve oplossingen te bedenken.” Burghout verduidelijkt zijn laatste statement met een voorbeeld. “Stel dat de woning met het ideale isolatiepakket slechts 7 kW nodig heeft, maar dat technisch en financieel niet haalbaar is. Dan kan je ook een warmtepomp neerzetten met iets meer vermogen, bijvoorbeeld 9 kW. Op die manier bespaar je nog altijd op de energiekosten en draag je bij aan de vergroening van de maatschappij.”

Blijvertje Dat de warmtepomp een blijvertje is, staat inmiddels wel buiten kijf. “Door de energietransitie, subsidies en nieuwe, strenge normen wordt het steeds aantrekkelijker voor de klant om voor deze duurzame oplossing te kiezen. Daar komt nog bij dat de koelingsbehoefte in de gebouwde omgeving toeneemt.

Deels vanwege de klimaatverandering en deels omdat onze nieuwbouwwoningen steeds beter worden geïsoleerd en dus sneller opwarmen. Bovendien hebben we te maken met een stukje gewenning. We kennen de airco nu al een aantal jaren van het kantoor. De consument is daardoor eerder geneigd om ook een lucht-lucht warmtepomp, in de volksmond airconditioning genoemd, aan te schaffen voor de eigen woning.”

Prijsontwikkeling Ondanks die groeiende populariteit ziet Burghout de prijzen van nieuwe warmtepompen niet snel dalen. “Een groot aantal onderdelen produceren we al jaren voor onze airco-systemen, daar valt

mei 2021

IZ0521_xx_xx_TA_cloudbeheer.indd 26

28-4-2021 12:49:03

LUCHT-WATER WARMTEPOMPSYSTEEM

IFTTT

De Panasonic Aquarea J-generatie is een efficiënte lucht-water warmtepomp die beschikt over energielabel A+++ in lage temperatuur modus en gebruik maakt van het milieuvriendelijke koudemiddel R32. De modellen leveren een gunstige COP. Zo heeft het All-In-One 3 kW model een COP van 5,33 in verwarmingsmodus en een COP tot 3,3 tijdens de productie van warm water.

Dankzij de effectieve koudemiddelregeling door de pijp in pijp warmtewisselaar en bypass, kan het Aquarea T-CAP-model zelfs bij -20 °C met behoud van capaciteit verwarmen. In combinatie met efficiënte boilers zijn nog grotere energiebesparingen mogelijk. De Panasonic warmtepompboiler met label A+ verbruikt 72% minder stroom ten opzichte van een volledig elektrische boiler.

IFTTT is een afkorting voor If This Then That, oftewel ‘Als Dit, Dan Dat’. Deze app kan je zodanig instellen dat een bepaalde handeling een andere actie tot gevolg heeft. Bijvoorbeeld ‘Als ik mijn Philips HUE smart lampen aanzet, dan moet de thermostaat op 20 graden’. Op deze manier koppel je smart home apparaten en automatiseer je woningen.

weinig prijswinst meer te behalen.” De hoge kosten voor de installatie van een warmtepomp zijn ook deels te wijten aan de manuren. “En daar valt nog wel winst te boeken. Ik verwacht dan ook een daling van de arbeidskosten de komende jaren, omdat fabrikanten steeds vaker slimme Plug & Play systemen op de markt brengen.”

Functionaliteiten Tegelijkertijd neemt het aantal functionaliteiten toe. En ook dat maakt de warmtepomp aantrekkelijker voor de consument en zijn installateur. Met name ‘in the cloud’ worden grote sprongen gemaakt. Zo is het al mogelijk om op afstand energiegebruik te monitoren, de warmtepomp te bedienen en de instellingen te wijzigen. “Op dit moment wordt circa 30% van de warmtepompen al op afstand gemonitord door de installateur. En dat aantal zal alleen maar toenemen”, voorspelt Burghout.

“Als je slim bent als installateur neem je het direct al op in het onderhoudscontract dat je aanbiedt aan je klant.”

Privacy Enkele jaren geleden woedde er nog volop een discussie over de privacy van klantengegevens bij cloudbeheer, die lijkt nu te zijn geluwd. “De grenzen zijn aan het verschuiven. Zeker Digital Natives, jongeren opgegroeid met internet, omarmen sneller nieuwe digitale mogelijkheden en zijn minder bang dat hun privé-gegevens zomaar op straat komen te liggen. In ons geval worden

de klantengegevens uiteraard zorgvuldig beschermd ”

Uitbreiding Het ligt in de lijn der verwachting dat er meer functionaliteiten in de cloud komen. Met name Predictive Maintenance zal een hoge vlucht nemen, denkt Burghout. Met intelligente warmtepompsystemen die zelf foutcodes doorgeven en melden welk onderdeel binnenkort aan vervanging toe is, bespaar je als installateur op je manuren en kan je slimmer plannen. Daarnaast voorziet Burghout een toenemende integratie van warmtepompoplossingen met andere digitale oplossingen. Zoals platforms als Google Home en de Apple HomeKit. En ook op het gebied van prijssturing en de beschikbaarheid van energie zijn nog ontwikkelingen te verwachten.

Zo kan je in de cloud het gebruik van de warmtepomp beter afstemmen op de beschikbaarheid van energie en de prijzen op de energiemarkt.

Open standaarden De ontwikkelingen gaan nogmaals snel.

Smart devices via de cloud met elkaar verbinden is inmiddels een makkie.

Bijvoorbeeld via IFTTT. “Maar iedere fabrikant promoot natuurlijk nog wel zijn eigen platform. Op termijn gaan er onherroepelijk een aantal afvallen, er zullen maar een paar platforms overblijven.”

Consequenties De gemiddelde installateur kan er

inmiddels niet meer omheen. Er komt steeds meer ‘intelligentie’ in de systemen die hij installeert, beheert en onderhoudt. Hij moet dus zijn ICTkennis opschroeven. Daarnaast: “Als je de traditionele cv-ketel vergelijkt met de warmtepomp, zie je dat er nog een andere dimensie bijkomt. Je maakt de sprong van een gasapparaat naar een elektrisch apparaat.” Er komt dus meer E bij W-installatietechniek. Tot slot verandert ook de werkdag van een installateur. Met remote access beheer verricht hij meer handelingen op afstand, gaat hij vaker langs voor preventief onderhoud en wordt zijn rol als ‘energieadviseur’ van klanten belangrijker  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0521_xx_xx_TA_cloudbeheer.indd 27

28-4-2021 12:49:03

IZ0521_28_WARP.indd 28

7-5-2021 20:50:12

VISSER

COLUMN

LENTEKRIEBELS De winter voorbij, het zonnetje schijnt, de dagen worden langer kortom het is lente, en daarna volgt de zomerperiode. In mijn beleving de mooiste tijd van het jaar voor de installateur, de spoedklussen van zenuwachtige mensen in de kou zijn verleden tijd, en met het mooie weer is vaak het humeur en geduld van klanten ook een stuk beter. Het buitenwerk lonkt, een dakgoot herstellen of vervangen: altijd weer mooi werk voor de echte vaklieden onder ons. Maar ook het vervangen van een ketel is een stuk aangenamer.

Het vervangen van de rookgasafvoer wordt op deze wijze, in het zonnetje, nog aangenaam werk. De buitenunit van een airco of warmtepomp monteren is bij deze temperaturen ook een stuk beter te doen.

Daarnaast is het ook mooi weer om naar de vaccinatielocatie te gaan voor de nodige prikken en op deze wijze ons te beschermen tegen de pandemie die ons leven al zo lang beheerst. Ik denk dat menig planner van een installatiebedrijf zich achter de oren krabt bij het zien van de wisselende planningen die momenteel gehanteerd worden. Duidelijk is in ieder geval dat wij het in installatieland beter onder de knie hebben. Want al wordt de installatiebranche niet als

cruciaal gezien, ik vind dat we met elkaar deze titel meer dan verdienen. Tijdens de crisis, en de lockdowns hebben wij ‘gewoon’ ons werk gedaan. Je kunt iemand niet zonder verwarming of warm water laten zitten, lekkages moeten verholpen worden en zonder elektra houdt het ook op.

Laten we hopen dat de lentekriebels iedereen in het land motiveert om met een goed humeur een tandje bij te zetten. Nog even met zijn allen de schouders eronder, goed op elkaar letten en de gezondheid op nummer 1 zetten. Dan kunnen we binnenkort waarschijnlijk weer ‘normaal’ najaar aan de slag gaan. Ik verlang er enorm naar.

Dick Visser Installatiebedrijf Visser in Twisk [Twee generaties installateurs, vader Dick en zoon Tim Visser, schrijven om beurten een column op persoonlijke titel]

DRUPPELS

RUBRIEK

WARMTETERUGWINNING IN BADKAMER IN GESTAPELDE BOUW Warmteterugwinning (wtw) in de badkamer bestaat al geruime tijd. In de gestapelde bouw is het realiseren van deze energiebesparende maatregel een stuk lastiger.

Daarom innoveerde Hamwells deze wtw-techniek en lanceerde een generatie actieve douchewater-wtwsystemen die zich juist op dat segment richt. De systemen passen in enkellaagse woningen en appartementen.

Metingen laten zien dat deze wtw-systemen tot 73% van de energie uit het afvalwater van de douche te halen. Het systeem bestaat uit de bekende douchepijp-wtw met hoog rendement, in com-

IZ0521_29_column_visser.indd 29

binatie met een industriële sensor en membraanpomp.

Deze pomp zorgt ervoor dat het gebruikte douchewater vanuit het douchesifon door de wtw-unit wordt gepompt.

Omdat dit wtw-systeem op dezelfde verdieping als de douche wordt geïnstalleerd, is dit een geschikte oplossing voor de gestapelde en enkellaagse bouw.

De Blue, zoals deze douche­ water-wtw heet, is verkrijgbaar in meerdere uitvoeringen. De Blue-HE is de uitvoering met de langste wtw-pijpen en behaalt daarmee ook het hoogste rendement van 73%. Daarnaast bestaat het portfolio van

actieve douchewater-wtwsystemen nog uit een drietal kleinere varianten waarvan de rendementen variëren van 52 tot 62,5%.

Het rendement van de Blue-HE ontstaat door een dubbel uitgevoerde, koperen wtw-buis. De kleinere Blue-versies bestaan uit een enkele buis in verschillende lengtes (120, 160 en 210 cm), waardoor deze systemen prijstechnisch gunstiger zijn. Omdat al deze actieve douchewater-wtw-systemen een bij Bureau CRG geregistreerde gelijkwaardigheidsverklaring hebben, zullen zij in de BENG-berekening een impact hebben.

10-5-2021 13:38:35

SANITAIR

Waterslag VAN OORZAAK TOT OPLOSSING Waterslag in drinkwaterinstallaties is een veelvoorkomend probleem. Ron Bosch, HBO-docent Installatietechniek en installatieadviseur legt uit wat de problematiek behelst en reikt oplossinVerkeerd beugelen met Tie-wraps

gen aan voor de installateur.

Onderverdeling Er zijn verschillende soorten geluid. Als we het hebben over luchtgeluid in een ruimte, bedoelen we geluidsgolven die worden opgewekt door een één of andere geluidbron en de omringende lucht in trilling brengen. We kunnen dan bijvoorbeeld denken aan praten of muziek.

Contactgeluid In het geval van contactgeluid gaat het om geluid voortkomend uit trillingen ten gevolge van mechanische aanstoting en/of contact met de bouwkundige constructie door een voorwerp dat in de oorspronkelijke toestand geen contact maakt met de constructie.

Bijvoorbeeld een waterstraal die valt op de bodem van de douchebak.

Constructiegeluid Bij constructiegeluid is het geluid afkomstig van een trillende bron die permanent contact maakt met de bouwkundige constructie. Bijvoorbeeld de beweging van mechanische onderdelen of vloeistoffen in een installatie.

Gebruiksdruk Als we willen begrijpen wat waterslag inhoudt, moeten we ook inzoomen op het begrip gebruiksdruk. Hierbij gaat het om de druk direct voor een aan-

XX 30

mei 2020

IZ0521_xx_xx_SA_geluidindrinkwaterinstall.indd 30

sluitpunt van het tappunt dat geopend is, dat wil zeggen de statische druk minus het drukverlies dat het water in de leiding ondervindt ten gevolge van verticale verplaatsing en wrijving bij de doorstroming door geopende tappunten.

Waterslag Waterslag ontstaat door de stroming van water in drinkwaterleidinginstallaties, waarbij door een handeling van een mens of een apparaat, de waterstroming abrupt wordt gestopt. Het gevolg is dat de kinetische energie in de waterleiding toeneemt. De druk neemt toe, wat met name zijn weerslag heeft op de zwakke onderdelen van een drinkwaterinstallatie. Dit komt op verschillende manieren tot uiting.

Bijvoorbeeld in de vorm van een tikkend of bonkend geluid, ergens in de installatie. Het geluid hoeft dus niet altijd hoorbaar te zijn bij het toestel dat of de kraan die in gebruik is, het kan ook elders zijn.

- het aanhouden van lage snelheden in DWI, om waterslag en stromingsgeluid te voorkomen in het leidingontwerp; - de toepassing van geluidsarme kranen (groep I, 20 dB(A)); - het aanbrengen van een mantelbuis om de leidingen; - de leidingen op zware wandconstructies te monteren; - waterslagdempers aan te brengen die aan de BRL-K632 voldoen en geschikt zijn voor DWI; - compensatoren te gebruiken die voldoen aan de heersende richtlijnen; - akoestische ontkoppeling tussen de leidingwaterinstallatie en de sanitaire toestellen en de bouwkundige constructie. Zie Werkblad 1-4E Geluidwering sanitaire voorzieningen; - goed te beugelen.

Meer informatie Welke kennis kan je tot je nemen om een goede aanleg te borgen? Ik adviseer om de volgende richtlijnen, normen en regelgeving te raadplegen:

Oplossingen Geluidshinder in installaties is te voorkomen. Dat kan je onder andere bewerkstelligen door: - het aanbrengen van langzaam sluitende kranen; - Indien mogelijk bestaande snel sluitende kranen anders af te stellen;

- Infodwi.nl - Waterwerkbladen 1.4E,2.1F, 3.8 en 4.4B; - ISSO kenniskaart 223; - ISSO 30; - Drinkwaterwetgeving; - NEN1006  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

22-4-2021 13:23:29

NIEUW

GEBERIT FLOWFIT

NOOIT MEER GEREEDSCHAP WISSELEN

Vloeiend en moeiteloos installeren zonder onnodige onderbrekingen?

Dat kan met Geberit FlowFit! Geberit FlowFit wordt namelijk verperst met slechts één persbek voor de maten d16 tot en met d40. Hierdoor hoef je nooit meer van gereedschap te wisselen. Een efficiënte workflow direct vanaf de start: dit is de toekomst van installeren. Slim Bekeken! www.geberit.nl/flowfit

25108 Geberit FlowFit adv IZ0521_31_Geberit.indd 31 Gereedschap wisselen-Akku 199096 - Iz Installateurszaken - Merlijn Plus Bv 210x297.indd 1

29-04-21 13:18 9-5-2021 12:06:23

MET WASCO NAAR ENERGIENEUTRAAL

WIJ HEBBEN VOOR ELKE SITUATIE DE JUISTE OPLOSSING. Sinds jaar en dag houden wij ons bezig met duurzame oplossingen en alles wat met de energietransitie te maken heeft. De kennis die wij in die jaren hebben opgebouwd delen we graag met je. Wij staan voor je klaar met advies, ontwerp en berekeningen. Om jou te ondersteunen hebben wij diverse services en diensten en via het WasCollege leiden wij jou graag op.

Als totaalleverancier voor duurzame energiesystemen bieden wij met ons uitgebreide assortiment voor elk nieuwbouw- of renovatieproject de juiste oplossing.

WASC6552_Adv template Energieneutraal SPREAD A4_v1.indd 2 IZ0521_32_33_wasco_spread.indd 32

4-5-2021 13:40:07 7-5-2021 20:56:11

WASC65

wasco.nl/energieneutraal 13:40:07

WASC6552_Adv template Energieneutraal SPREAD A4_v1.indd 3 IZ0521_32_33_wasco_spread.indd 33

4-5-2021 13:40:09 7-5-2021 20:56:11

ZAKELIJK

Garantie WAT IS DAT JE KLANT EIGENLIJK WAARD? Onlangs kreeg ik de vraag van een bezitter van een Omnik omvormer of hij bij ons terecht kon voor reparatie van zijn omvormer.

Hij had de omvormer pas 4 jaar en het apparaat gaf ‘relay failure’ aan. Zijn installateur had aangegeven niets voor hem te kunnen doen, omdat Omnik failliet is.

Marcel’s collega Andre: “de man die alles kan (maken)”, aldus de eigenaar van HR Premium Parts.

inclusief installatie en bij garantie staat de omvormer niet op zijn naam geregistreerd. Wil je nog meer voorbeelden?

Geen probleem. De lijst is helaas te lang om hier op te noemen, maar de gemene deler in het verhaal is dat veel installateurs, groothandels en fabrikanten in de jonge solar-markt óf bewust weglopen van hun verantwoordelijkheid óf soms simpelweg niet weten waar ze aan gehouden zijn.

Soorten garantie

Marcel de Graaf, HR Premium Parts

Sinds we reparatie en revisie van omvormers aanbieden, komen we dit soort verhalen in allerlei varianten tegen. De fabrikant is failliet en de installateur geeft daarom niet thuis. De installateur is failliet en de fabrikant geeft niet thuis, want doet alleen zaken met groothandel of installateur. De eigenaar van de omvormer heeft net het huis gekocht

34 XX

Er zijn 3 soorten garantie waar een consument aanspraak op kan maken: fabrieksgarantie, verkopersgarantie en wettelijke garantie. Fabrieksgarantie en verkopersgarantie krijgt of koopt de consument bij een product. Maar wettelijke garantie heeft hij altijd bij een aankoop. Dat staat in de wet. De garanties zijn verschillend van aard, maar hebben één ding gemeen en dat is dat de verkoper, jij als installateur, verantwoordelijk bent voor de afhandeling.

Fabrieksgarantie Fabrieksgarantie kan worden gegeven bij de verkoop van een product. Bij

stringomvormers is dit vaak een fabrieksgarantie van 5 of 10 jaar en soms wordt de klant de mogelijkheid geboden om extra garantie bij te kopen. Dat klinkt heel mooi voor een klant, maar een fabrikant kan zelf de garantievoorwaarden bepalen. Het is voor jou als verkoper dus zaak om te weten wat die voorwaarden zijn en dat duidelijk te maken aan de klant. Krijgt de klant bij een defecte omvormer na 7 van de 10 jaar een nieuwe omvormer of wordt er gerepareerd of komt er een vervangende gebruikte omvormer? En is dat gratis of zijn er kosten aan verbonden? Je voelt al dat er discussies op de loer liggen als dit van tevoren niet duidelijk is.

Verkopersgarantie Voor verkopersgarantie geldt hetzelfde als voor fabrieksgarantie, namelijk dat je als verkoper vrij bent in het invullen van de garantieperiode en de voorwaarden. Installateurs geven vaak 2 tot 5 jaar garantie op hun installatiewerk.

Dat klinkt heel mooi, maar weet jouw klant wat dat inhoudt en heb je het zelf eigenlijk wel scherp? Je klant belt: “De wifi-verbinding van mijn omvormer ligt

mei 2020

IZ0521_34_35_ZA_garantie.indd 34

28-4-2021 19:18:49

er alweer uit meneer. Kunt u die voor mij in orde maken. Wij hebben toch garantie?” Herkenbaar? Dat dacht ik al.

Spreek dus duidelijk met je klant af wat wel en niet onder garantie valt. Beter een beetje strak in de officiële garantievoorwaarden gaan zitten en “over je hart strijken” en een keer iets gratis voor je klant doen dan in discussie moeten treden of een twijfelgeval nu wel of geen garantiewerk is. Aan discussies houden beide partijen een bittere nasmaak over. Met coulance houd je je klanten aan boord.

No cure no pay Zelf hanteren wij bij reparatie van een omvormer het no cure no pay principe en na reparatie een garantietermijn van 3 jaar. Binnen deze termijn mag de klant ervan uitgaan dat de gehele omvormer volledig naar behoren werkt.

Zo niet, dan repareren we de omvormer of zorgen we voor een alternatief van gelijke kwaliteit. Als reparatie of een alternatief niet mogelijk blijkt, krijgt de klant zijn geld terug. Ook werken we op basis van vaste prijzen inclusief transportkosten, dus ook bij garantie geen transportkosten.

Natuurlijk sluiten we wel zaken als van buiten komend onheil (blikseminslag, waterschade en dergelijke) uit voor garantieclaims. Deze werkwijze geeft jou en de klant duidelijkheid.

Wettelijke garantie Voorgaande garanties zijn de ‘makkelijke gevallen’ mits je die duidelijk hebt omschreven. Wettelijke garantie is een lastiger verhaal. Ook hier bestaat geen haarscherpe wettelijke omschrijving van exacte voorwaarden en termijnen, maar wat dan wel? De ACM (Autoriteit Consument en Markt) schrijft daarover op haar website het volgende: Altijd wettelijke garantie U hebt ook rechten als u geen extra garantie van de verkoper kreeg of bijkocht. Gaat uw product eerder stuk dan u mag verwachten? En het is niet uw eigen schuld? Dan hebt u volgens de wet recht op gratis reparatie of vervanging

door de verkoper. Ook als er niks over garantie van de verkoper of fabrikant op uw aankoopbewijs staat. Want u hebt deze rechten volgens de wet. Daarom noemen we dit ‘wettelijke garantie’. Ga voor de wettelijke garantie naar de verkoper en niet naar de fabrikant. Want de verkoper is verantwoordelijk voor de producten die hij verkoopt. De fabrikant heeft die wettelijke verplichting niet.

tie van de omvormer zullen er echter voor zorgen dat de klant een product krijgt dat aanmerkelijk meer waarde heeft dan het product dat hij had vlak voor het defect raakte. Het is in zo’n geval redelijk om je klant te vragen bij te dragen aan de kosten van vervanging of reparatie. Hierbij geldt dat de omvormer al 7 jaar is gebruikt en hij er dus al geruime tijd profijt van heeft gehad.

Termijn

Gratis oplossing

De zin “Gaat uw product eerder stuk dan u mag verwachten?”, maakt het voor iedereen lastig, want hoe lang gaat een omvormer mee? De fabrieksgarantie van 5 jaar is een indicatie, maar je kunt op je klompen aanvoelen dat dat eigenlijk te kort is. Vaak wordt aangegeven dat panelen 25 jaar meegaan en dat je er rekening mee moet houden dat je in die periode de omvormer een keer zult moeten vervangen. 12,5 Jaar dus? De wet geeft ons gelukkig wat ruimte om niet voor alle kosten op te draaien als de omvormer in die periode tussen 5 en 12,5 jaar defect raakt. Stel dat de omvormer na 7 jaar defect raakt.

Jouw klant zou dan kunnen beargumenteren dat hij op basis van de genoemde 5 en 12,5 jaar mag verwachten dat een omvormer toch zeker een jaar of 10 mee zou moeten gaan.

Wil je klant toch een gratis oplossing?

Dan moet je die bieden. Je kunt in zo’n geval ook een tweedehandsje aanbieden dat goed genoeg is om de komende 3 jaar mee te gaan en zo de rit tot de 10 jaar vol te maken. Vraag is alleen of de klant blij is en jij het geleverde product kunt vertrouwen.

Kosten delen In dit geval vraagt hij jou dus om een gratis oplossing. Vervanging of repara-

Conclusie Mijn stelling is dat die omvormer best 12,5 jaar mee kan gaan, maar dat niet alle componenten het zolang redden.

Dat is denk ik een redelijke veronderstelling voor een apparaat dat 12,5 jaar elke dag actief is. Reparatie van de omvormer in die periode is dus helemaal niet vreemd. Maar belangrijk is dat je dit je klant vertelt als je de installatie verkoopt. Daarbij kun je de vergelijking met een cv-ketel of een auto makkelijk maken, want daarvan weet iedereen dat die wel eens gekeurd en gerepareerd moeten worden. Als er dan na een jaar of 7 een mankement optreedt, zal de klant veel makkelijker bereid zijn (mee) te betalen voor de reparatie en blijf je weg van de discussie over wettelijke garantie  Auteur: Marcel de Graaf, HR Premium Parts

Hoe lang gaat een nieuwe omvormer mee en welke garantievoorwaarden zijn er van kracht?

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0521_34_35_ZA_garantie.indd 35

28-4-2021 19:18:50

Fujitsu hoog aan de wand aircoheaters voor een comfortabele zomer! scherpe prijzen grootse prestaties

Fujitsu hoog aan de wand AircoHeaters koelen of verwarmen op uiterst energiezuinige wijze iedere ruimte. Kies uit onze verschillende modellen en vermogens. Snel en uit voorraad leverbaar.

Single Split - ECO Serie KP

Single Split – ECO Serie KL

slim geprijsd smalste binnenunit

groot vermogen scherp geprijsd

Scan de QR-code voor het complete actieassortiment en vraag de folder met actieprijzen aan.

/ verkoop@thercon.nl / 0318 544 700

IZ0521_36_xxxx.indd 36

Single Split - Standaard Serie KMCC

hoog comfort krachtige prestaties

we know how fujitsuclimate.nl 9-5-2021 12:08:31

COLUMN

ASIJEE

OPEN ARMEN U bent het niet vergeten. Ik weet het zeker. Girlsday.

Ik zie in gedachten enkelen van u fronsen. Maar ten onrechte! Op 22 april (oftewel Girlsday) lieten we meiden kennis maken met de techniek. Ik hoop uw bedrijf ook! De techniek mag een mannenbastion lijken te zijn, maar is een nieuwe wind aan het waaien. Het aantal meiden dat begint aan een mbo-opleiding installatietechniek is tussen het schooljaar 2013/2014 en 2020/2021 bijna verdrievoudigd.

En dat is mooi nieuws. Voor ons als sector. Voor de bedrijven die staan te springen om nieuw personeel. Voor de klant die meer betrokken vakmensen ziet, die zich willen verdiepen in wat voor hen het beste is. En voor deze vakvrouwen zelf die een baan hebben gevonden in een sector die maatschappelijk het verschil maakt en een goede toekomst biedt.

Is dit voor nu? Of zijn de vrouwen blijvers? Ik hoop dat u nu wel fronst, maar om het feit dat ik überhaupt nog deze vraag stel. Vrouwen horen thuis in onze branche. Om hun kracht, creativiteit, kennis en vaardigheden. Het is goed dat bedrijven een afspiegeling zijn van de maatschappij. Een winnend voetbalteam kan niet alleen bestaand uit aanval-

lers, verdedigers of middenvelders. De inzet van iedereen maakt scoren mogelijk. Een palet aan mensen die met elkaar echt het verschil kunnen maken.

Dus de deuren openen op Girlsday is een start. Maar standaard open armen voor vrouwen in de techniek moet het uitgangspunt zijn. Omdat we er beter van worden. Omdat we nog meer kunnen! En omdat we zo het huidig percentage van 3% van de technische vakvrouwen kunnen optrekken naar 20%.

Sven Asijee Directeur

DRUPPELS

KRAANOPPERVLAK NOOIT MEER WARM TIJDENS HET DOUCHEN Grohe lanceert CoolTouch® technologie voor zijn douchesystemen. Met het Euphoria CoolTouch douchesysteem wordt het kraanoppervlak nooit warm tijdens het douchen. Het hete water wordt in de kraan omspoeld door koud water. Een speciale verbinding bij de warmwateringang van de thermostaat zorgt ervoor dat het hete water niet direct in contact komt met het verchroomde kraanoppervlak. Zo is verbranding aan hete oppervlakten uitgesloten.

Ook de thermostaatkranen van Grohe zijn uitgerust met de CoolTouch-technologie. De Grohtherm 2000 en Grohtherm 3000 thermostaatkranen bieden extra bescherming door de CoolTouch wandafdichting rozetten. Naast de CoolTouch-technologie® is de kraan ook uitgerust met de SafeStop knop die voorkomt dat kinderen de watertemperatuur op een temperatuur hoger dan 38°C kunnen instellen.

Met de Grohe TurboStat technologie is de kraan uiterst gevoelig: de watertemperatuur is binnen een fractie

IZ0521_37_column_asijee_WIJ_adv.indd 37

RUBRIEK

Duobad

van een seconde in te stellen en houdt de temperatuur tijdens de douchebeurt op een constant niveau. Dit bespaart water door het feit dat er geen overbodig water hoeft te stromen om het water op de juiste douchetemperatuur te brengen.

Geberit introduceert het duobad Tawa in een SlimRim variant. Dit acrylbad heeft een slanke, 1,5 cm smalle badrand. De buitenvorm is minimalistisch en geometrisch vormgegeven, terwijl de binnenzijde organische vormen biedt voor optimaal ligcomfort. Om aan twee personen comfortabel plaats te bieden, is ook aan de positie van de waterafvoer en de kraan gedacht. Het Tawa duobad is verkrijgbaar in diverse formaten.

10-5-2021 14:24:40

ZAKELIJK

Iedereen kan het dak op VAN WATEROPVANG TOT DUURZAME ENERGIEOPWEKKING Esther Wienese (foto) wordt de DakenDiva genoemd. Zij schreef Het Rotterdamse Dakenboek: nieuw gebruik van dak en stad, is daarnaast spreker, adviseur en gids. Een gesprek over de ontwikkelingen op de daken in Nederland, de kansen die er liggen en de inzet van techniek.

Esther Wienese kreeg voor het eerst interesse in daken tijdens haar werk voor Rijkswaterstaat. Het spel tussen ruimte en water heeft impact op de inrichting van de stad, en het dak is hierbij bepalend. Als journalist kreeg ze samen met een ambtenaar van de gemeente Rotterdam het idee om te werken aan het Rotterdamse Dakenboek. “En direct was het kippenvel. Ik was gefascineerd.

In 2030 woont wereldwijd naar verwachting 70% van alle mensen in een stad, waarvan 50% alleen. Ook in een stad als Rotterdam. Eenzaamheid, ontmoeten, drukte en behoefte aan stilte worden belangrijke thema’s in de stad. Steden moet zich hierop voorbereiden en dat betekent ook de daken benutten.

Voor woningen, recreatie, daktuinen, daktuinbouw, wateropvang, duurzame energieopwekking. En als dat ergens kan, dan is dat in Rotterdam. Want Rotterdam heeft de meeste platte daken van Nederland: 18,5 km² ligt smachten te wachten op invulling.”

Rotterdamse aanpak Het benutten van die daken is belangrijk, want Rotterdam groeit. En om de stad leefbaar, gezond, bereikbaar en

XX 38

Foto: Marieke Odekerken

aantrekkelijk te houden, is het dak van groot belang. Een multifunctioneel dak is een dak waarop meerdere functies te vinden zijn. Bij nieuwbouwprojecten heeft Rotterdam als voorwaarde dat elk dak minimaal twee extra functies heeft.

Elke functie heeft een eigen kleur: - Groene daken zorgen voor vergroening, dragen bij aan de luchtkwaliteit en bieden kansen om zelf groente of fruit te verbouwen.

- Blauwe daken kunnen water opvangen, vertragen overtollig regenwater, wat het riool ontlast en de kans op overstroming terugdringt.

- Gele daken wekken duurzame energie op uit zon of wind.

- Rode daken hebben allerlei sociale functies, zoals een terras, speelplek of een bar op het dak.

- Oranje daken worden gebruikt voor mobiliteit, zoals bijvoorbeeld een dakverbinding of dakbrug.

- Paarse daken zijn woondaken.

- Grijze daken zijn voor technische functies, zoals luchtbehandelingskasten en schoorstenen.

Rotterdam is koploper in het benutten

van daken met een Multifunctioneel Dakenprogramma en een visie op het Rotterdamse Dakenlandschap. Wienese: “En dit kan de stad niet alleen natuurlijk. Bij het ontwikkelen van een dakenlandschap is het zaak nauw samen te werken met de dakeigenaren, -ontwikkelaars, en -makers. En de vakmensen in de techniek zijn de sleutelpersonen die het mogelijk maken. Een dak ligt er voor circa 30 jaar, dus alle partijen moeten zich ervan bewust zijn dat aanleg of vervanging van de dakbedekking hét moment is om er meer mee te doen.”

Een dak is meer Wienese praat vol passie. Het gaat namelijk niet alleen om het dak zelf, maar vooral om de brede maatschappelijke impact. “Groene daken zorgen voor afkoeling in de stad. Het kweken van groente, fruit en bloemen in op daken heeft veel voordelen; zo kan de productie van groente en fruit lokaal afgezet worden zodat transportafstanden worden verkort. Een dakpark draagt bij aan biodiversiteit en kan een ontmoetingsplek zijn voor mensen en eenzaamheid verminderen. En wonen in een groene

mei 2020

IZ0521_38_39_ZA_iedereenkanhetdakop.indd 38

10-5-2021 13:03:25

stad is beter voor de mens.” Als Rotterdams dakengids leidt ze mensen rond en bezoekt ze met groepen verschillende daken. “Altijd is er verwondering wat er allemaal mogelijk is, hoe prachtig een dak kan zijn. Het is pionieren met een goede missie: bijdragen aan een leefbare stad.”

Foto: Marieke Odekerken

Stappen zetten Om daken zo multifunctioneel mogelijk in te zetten is er wel wat nodig. “Het begint bij bewustwording bij architecten, projectontwikkelaars, woningcorporaties, bedrijven, bewoners. Het dak is geen sluitpost, maar een extra kans om ruimte op een duurzame en kwalitatieve manier in te zetten. Er moet hier meer bewustwording voor komen. Omdat er kansen liggen, maar ook omdat het nodig is. We hebben met elkaar de opdracht om een leefbare stad te realiseren in een veranderend klimaat.” Maar het is ook nodig om samen te werken.

“Een multifunctioneel dak vraagt om samenwerken met iedereen die een rol heeft.” Vakmensen in de techniek horen daar absoluut bij. Hoe meer functionaliteiten, hoe meer techniek en hoe meer vakmanschap nodig zijn. Samenwerken aan duurzaamheid en klimaatadaptie.

Een thema dat ook in het Huis van Sarah aan de orde komt, een nieuwe multimediale productie voor de vakmensen in de techniek. Zes grote verhuiskisten met ieder een eigen kamer en verhaal, waar je geconfronteerd wordt met uitdagende vragen over de toekomst van technische installatiebranche en die van jezelf, op weg naar 2025 en verder.

Samenwerken En er is volgens Wienese ook een opdracht aan de overheid. “Regels belemmeren nu vaak namelijk de mogelijkheid om écht multifunctionele daken te realiseren. Ze werken elkaar nu soms tegen. Maar dat is ook logisch op het moment dat je nieuwe mogelijkheden gaat benutten en disciplines in elkaar verweven raken.” Het is noodzakelijk dat regels meebewegen met nieuwe mogelijkheden en dat partijen met elkaar samenwerken om nieuwe totaal-

Het Rotterdamse Dakenboek: nieuw gebruik van dak en stad is beschikbaar via www.nai010.com

Artist impression: Studio Walden

concepten te ontwikkelen. “Er bestaan al voorbeelden van bedrijven die met elkaar samenwerken, juist omdat ze elkaar hard nodig hebben. Maar ook om duidelijk te maken aan overheden wat er nodig is.”

Inspiratie Er is veel mogelijk. En het vraagt soms om in onbeperkte mogelijkheden denken. Maar het dak is er klaar voor.

“Architectenbureau MVRDV – van bijvoorbeeld het Depot Boijmans van Beuningen – heeft net in opdracht van de gemeente Rotterdam een Dakencatalogus ontwikkeld met bijna 150

Rotterdams dakentour: een unieke tour door Rotterdam Je ziet wat er al her en der gebeurt op de daken en hoort over de ambities van de stad.

Onderweg geniet je van prachtige uitzichten op de skyline van Rotterdam.

Ook leuk voor bedrijven.

Meer info via: www.insiderotterdam.com

voorbeelden ter inspiratie. Daar heb ik een adviesrol in gehad. Denken in oneindige mogelijkheden voor fantastische steden. Deze catalogus verschijnt tijdens de Rotterdamse Dakendagen en ik zou zeggen: ‘bekijk ‘m, want je wordt er enthousiast van!’”

Dan rest er nog één vraag: waar staan we over 10 jaar? Wienese is voorzichtig optimistisch. “Ik denk dat we dan echt stappen hebben gezet. Misschien niet zover als we hopen, maar onze daken zullen niet langer lege bitumen daken zijn! We hebben ingezien dat het dak een fantastische plek is om een leefbare stad te realiseren.”  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0521_38_39_ZA_iedereenkanhetdakop.indd 39

10-5-2021 13:03:26

TECHNIEK

Coalitie HR-Hybride VEEL WERK OP KOMST DOOR OPMARS HYBRIDE WARMTEPOMP

en nimporis Natuurmaiorep en Milieu – pleit ervoor vel il ipiendenet hicimag erferum sequi di maio coritiam rereris a dolorest, invenditent utendandit, omam dolorio tectur, conecaborem et vollesti conserro endersp jaarexerum minstens saperatem errum inumvanaf quam 2024 aperroelk occum remolen am faccabo rrovitat. m qui sus doloreri voluptat voluptis mi, nimillora dero quo exce100.000 hybride warmtepomrchit diatiori offici optatiae por apelles quuntia perfero ma sit

mo cus dolum harum ad que sitem. Ficidi re volorum aut et pen te installeren om Nederland dis mo vere im ilicita volores aperferianis ex et, core vellorro duci to cum que sumendella porepeliciae eos endam, sed que ui apitass itassit veliquos volumgasvrij qui at. te maken. Met dat sneller pore de optas alis sundae et ut odit pores aut eat. mod eat. Ab ipiet autas quas saepta volupta in enihil iusamulupta eculparitat quis dolor adipicienim parios vooruitzicht isharum extranullent kennis van et voluptae repeliq uatenihil imus acientibus deri saerunt, sam uissi tota con et imin rempor maiore sintust ut ommodi dolor at. warmtepompen zeer welkom. us voluptas dus poratet quatur? uam ulliatq uidunti illame mod que nulparciis sit odi a acipsa Als het plan van Techniek m enia de aut hicipsumquo endantinulpa voluptiaeNederland, omni volorer m, quianimus.

Netbeheer Nederland en Natuur en por sed enda nesequassita volorrorum quo quosamet eni Milieu werkelijkheid wordt, zouden edis est, simus qui beatis nobis aut es ma doluptat facest, er con ressum inulpa consequi acillatéén dellam, consecust, qui audis voor 2030 tot twee miljoen hybride olescit vit ates soluptatem nonest, sam quidesse lab ipsapid zijn geïnstalleerd.

Het fuga. Et recum quissi ilwarmtepompen imus iusam remoloria di doluptat aspipel illor sus ipsae verspelento et aan vel is nus doluptaque senti zou 70% aardgas besparen, watod de cea conet faccum sit eossita none et est occuptatquo beriae

CO2-uitstoot flink zou doen afnemen.

De coalitie HR-Hybride heeft voor ogen dat installateurs nieuwe cv-ketels gaan combineren met een hybride warmtepomp.

kleintje Hybride warmtepompen

Nederland, Netbeheer Nederland

Hybride warmtepompen

De coalitie HR-Hybride - Techniek

Versie 2021

Kennis hybride warmtepomp “De hybride warmtepomp is een goede gasloos”, vindt ook Jos de Leeuw, projectcoördinator bij ISSO. “Het is bovendien een betaalbaar alternatief.” Gezien de snelle opmars van de hybride warmtepomp is het geen toeval dat dit jaar kan worden uitgekeken naar de actualisatie van kennis over warmtepompen. Naast aangepaste kennis komt er, en dat staat los van het initiatief van de coalitie HRHybride, zelfs een gloednieuw ISSOkennisproduct over dit onderwerp: het Kleintje Hybride warmtepompen. Dit Kleintje verschijnt naar verwachting voor de zomer. Hij is bedoeld voor de woninginstallateur en adviseur. Jos de

ISBNtussenstap 978.................................. richting

40

kleintje Leeuw: “Dit Kleintje geeft installateurs snel toegang tot de meest relevante informatie in alle fasen van het installatieproject van hybride warmtepompen: de programma-, ontwerp, uitwerkings-, realisatie- en de beheerfase.”

Klant optimaal helpen Het Kleintje maakt duidelijk in welke situaties een hybride warmtepomp uitkomst biedt, en hij helpt bij de keuze van het type pomp. De kennis

gaat vooral in op de meest gangbare types hybride warmtepompen: lucht/ waterwarmtepomp – een split-unit met buiten- en binnenunit-, lucht/ waterwarmtepomp – een monobloc systeem met een binnenmoduul-, en de ventilatiewarmtepomp. Ook wordt er aandacht besteed aan de water/ waterwarmtepomp met PVT-panelen als bron. “Het Kleintje helpt je als installateur of adviseur ook om de klant zo optimaal mogelijk te adviseren, en

mei 2021

IZ0521_40_41_TA_coalitie.indd 40

3-5-2021 13:22:03

ervoor te zorgen dat hij of zij geen spijt krijgt van zijn keuze”, vertelt De Leeuw.

Daarom bevat de uitgave vragen om met de klant te bespreken, zoals: wil de klant op termijn van het gas af? Gaat hij verbouwen of renoveren? Kan op een lagere temperatuur verwarmd worden?

Geluidseisen buitenunit Op 1 april van dit jaar zijn de geluidseisen voor buitenunits van warmtepompen aangepast, waarbij het maximale geluidniveau op de perceelgrens maximaal 40 (‘s nachts) tot 45 dB(A) (overdag) mag zijn. Dit nieuw ontwikkelde Kleintje geeft daarover ook informatie. Zo verwijst hij via een link onder andere naar een rekentool, ontwikkeld in opdracht van het Ministerie van BZK, waarmee je als installateur het maximaal toelaatbare geluidsniveau van de buitenunit kunt berekenen.

Aansluiten op ontwikkelingen warmtepompen Behalve de komst van het Kleintje Hybride warmtepompen, is er het ISSO-Kleintje Individuele centrale verwarmingsinstallaties. Ook dat kennisproduct kan installateurs die zich bezighouden met hybride warmtepompen goed van pas komen. Het ISSO-Kleintje Individuele centrale verwarmingsinstallaties bestaat sinds 2006 en de kennis wordt nu geactualiseerd. “Installateurs vinden hierin de meest relevante kennis over cv’s, van ontwerp tot uitvoering, maar dan compact weergegeven”, zegt Jos de Leeuw. “We laten de uitgave nog meer aansluiten op de huidige ontwikkelingen op het gebied van warmtepompen, zowel hybride als niethybride. Daarnaast geeft hij uitgebreid weer waar je als installateur op moet letten bij onder andere ltv en vloerverwarming.”

Herziening ISSO-publicaties Ook de ISSO-publicaties met daarin kennis over warmtepompen worden geactualiseerd. Het gaat om ISSO-publicatie 72 ‘Ontwerpen van individuele en kleine elektrische warmtepompsystemen voor woningen, ISSO-publicatie

73 ‘Ontwerp en uitvoering van verticale bodemwarmtewisselaars’ en ISSO-publicatie 98 ‘Lucht-waterwarmtepompen in woningen’.

ISSO-publicatie 72 is voor het laatst in 2017 herzien, dat ging toen om een kleine update. Deze uitgaven zijn behalve voor installateurs ook bedoeld voor adviseurs en ontwerpers. De Leeuw: “ISSO-publicatie 72 is gekoppeld aan de BRL 6000-21 ‘Ontwerpen en installeren van energiecentrales van bodemenergiesystemen en het beheren van bodemenergiesystemen’. De BRL 6000-21 is eind 2019 vernieuwd, wat betekent dat de kennis in publicatie 72 ook moet worden opgeschoond.”

Master/master systeem Na de actualisatie voldoet ISSOpublicatie 72 niet alleen aan de meest recente wet- en regelgeving, maar ISSO grijpt de kans ook aan om dieper in te gaan op onder meer BENG en nieuwe ontwikkelingen in de praktijk. “Hij gaat onder andere ook kennis bevatten over de diverse manieren van ruimten regelingen. Denk aan een master/master regeling, waarbij je in iedere ruimte de gewenste temperatuur kunt regelen”, vertelt De Leeuw.

Eén reden waarom ISSO-publicatie 73 dit jaar wordt herzien, is omdat de kennis inhaakt op BRL 11000 ‘Ondergronds deel Installaties bodemenergie’. In die BRL is recent een nieuw protocol opgenomen voor het afpersen van leidingen.

De Leeuw: “Aangezien dit afpersprotocol wordt genoemd in ISSO-publicatie 73, is het onder andere daardoor ook nodig dit kennisproduct te herzien.”

tuurlijk zo worden geplaatst dat ze geen trillingen doorgeven via de muren of de vloer. De kennis helpt installatieontwerpers, adviseurs en installateurs om dat goed aan te pakken.”

Woningbouw en utiliteit Ten slotte zal ISSO ook de kennis updaten van zowel ISSO-publicatie 80 ‘Handboek integraal ontwerpen van collectieve installaties met warmtepompen in de woningbouw’ als ISSO-publicatie 81 ‘Handboek integraal ontwerpen van warmtepompinstallaties voor utiliteitsgebouwen’.

Al deze kennis draagt bij aan het Klimaatakkoord, waarin is afgesproken dat in Nederland in 2050 zeven miljoen woningen en één miljoen utiliteitsgebouwen van aardgas af zijn. ISSO-publicatie 80 moet dan ook meer informatie bevatten over het gasloos maken van nieuwbouw. “De kennis zal ingaan op nieuwe ontwikkelingen”, zegt Jos de Leeuw, “zoals de wijkwarmtepomp, en appartementencomplexen die worden aangesloten op een centrale warmtepomp of op een warmtenet. Het mooie van dit duo ISSO-publicaties, publicatie 80 en 81, is dat we daarmee zowel ontwerpers, adviseurs en installateurs kunnen ondersteunen die werkzaam zijn in de woningbouw, als degenen die in utiliteitsgebouwen werken. Alles bij elkaar is er nu en straks méér dan voldoende informatie beschikbaar die je als installateur kan helpen om de kennis van (hybride) warmtepompen naar een hoger niveau te tillen.” 

Trillingen binnenunits Verder is het plan om de kennis in ISSO-publicatie 98 ‘Lucht-waterwarmtepompen in woningen’ te actualiseren.

Dit is met name nodig vanwege de per 1 april aangescherpte regelgeving voor geluidsnormen van warmtepompinstallaties. “In zowel ISSO-publicatie 72 als 98 komt daarnaast extra kennis over het opstellen van de binnenunits van warmtepompen”, vertelt Jos de Leeuw. “Die moeten naREAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0521_40_41_TA_coalitie.indd 41

3-5-2021 13:22:04

RUBRIEK

AF FABRIEK

Airco en verwarming Remeha breidt haar assortiment verwarmings- en warmwateroplossingen uit met airconditioning. De Diva airconditioning bestaat uit een assortiment voor koelen en verwarmen. De binnenunits zijn leverbaar in wandmodel, plafondonderbouw, cassetteuitvoering en kanaalinbouw.

De modellen zijn verkrijgbaar als mono-split en multi-splituit. De units zijn snel te installeren.

Handigheidjes zoals een demontabele onderplaat en kunststof

AF FABRIEK

clips zorgen ervoor dat het koeltechnische leidingwerk snel is te monteren en de mantel te openen is zonder gereedschap. Daarnaast kan tijdens de montage nog worden bepaald of de condensafvoer links of rechts wordt aangesloten. De garantieperiode voor Diva airconditioning is drie jaar op alle materialen na registratie.

COLLECTIEF HYBRIDE SYSTEEM Eind 2019 zijn Breman en Itho Daalderop met hun Collectief Hybride Systeem uitgeroepen tot winnaars van de Woonstad Energie Challenge. De inschrijving betrof het op een innovatieve manier verduurzamen van portieketagewoningen via het Collectief Hybride Systeem. Onlangs is dit voor bewoners van de Josephstraat in Rotterdam in de praktijk gebracht.

Dit klimaatsysteem bestaat uit één Itho Daalderop HP-S 130 warmtepomp waarmee 3 tot 4 appartementen van woningverwarming worden voorzien. In elk appartement blijven de bestaande ketels (die voorlopig nog niet aan vervanging toe zijn) het warme tapwater bereiden en springen ze alleen bij voor de woningverwarming als het buiten echt koud wordt. Bijkomend voordeel van deze hybride opstelling is dat voor de kleinere appartementen er geen groot voorraadvat nodig is.

Het binnendeel van de warmtepomp wordt samen met de omvormer van de PV-panelen en een buffervat in een door Breman specifiek ontwikkelde module op het dak geplaatst. De afgevoerde ventilatielucht wordt over de verdamper van de warmtepomp geblazen voor extra rendement.

Op het Youtube kanaal van Itho Daalderop is een film van dit project te zien.

42

IZ0521_42_AF.indd 42

mei 2021

WARMTEPOMPSETS Caleffi lanceert warmtepompsets. Er is voor iedere unit een passende set. De volgende onderdelen zijn beschikbaar: - Vorstbeveiligingsklep (enkel voor monoblock) Deze beveiligt het buitendeel inclusief leidingen tegen bevriezingsgevaar. Wanneer de watertemperatuur in de leiding 3°C bereikt, zal het thermostatisch element van de vorstbeveiligingsklep ervoor zorgen dat de sluiter opengaat, waardoor het water geledigd kan worden dat zich buiten de leiding bevindt. Deze beveiliging wordt in zowel de aanvoer als de retour geplaatst.

- Expansieconsole De expansievatconsole is uitgerust met een overstortventiel 3 bar, automatische ontluchter, manometer en een expansievatkoppeling. Doordat deze onderdelen al op de console bevestigd zijn, verkort dit de installatietijd.

- Drukverschilregelaar De drukverschilregelaar zorgt ervoor dat het water kan blijven circuleren ook al is er geen warmtevraag. Bij een monoblock systeem kan de monoblock, die buiten staat, zichzelf ook ontdooien indien nodig.

- Vuilafscheider De DIRTMAG® kunststof vuilafscheider met magneet verwijdert alle onzuiverheden en magnetiet uit het installatiewater. De DIRTMAGPLUS® heeft dezelfde werking maar daarbovenop een extra vuilfilter. De gecombineerde werking van de filter en vuilafscheider zorgen voor een maximale efficiëntie m.b.t. het scheiden van onzuiverheden in het systeem vanaf de eerste passage.

- Luchtafscheider Deze is in staat om alle lucht, tot zelfs microbellen in de circuits, automatisch af te scheiden bij zeer lage drukverliezen. Hij is universeel en kan op horizontale of verticale leidingen worden gemonteerd.

- Driewegklep (optioneel bij alle pakketten) De serie 643 is voorzien van een servomotor die veerbelast terugloopt en een microschakelaar. Hierdoor zijn ze zeer veelzijdig en zowel bruikbaar in verwarming als in koelinstallaties. Dankzij een speciaal montagesysteem kan men de servomotor snel monteren op het zoneventiel en wordt eventuele demontage vergemakkelijkt.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

9-5-2021 12:12:37

NIEUW: DE NIBE S-SERIE NIBE introduceert in 2020 haar compleet nieuwe S-serie met onder meer water/water warmtepompen en lucht/water warmtepompen. Alle producten zijn gebaseerd op een geheel nieuw hard- en softwareplatform waarbij connectiviteit centraal staat. Alle warmtepompen zijn bijvoorbeeld voorzien van wifi. Ook is een vernieuwd online platform voor smartphones, tablets en pc’s beschikbaar: myUplink. Zo wordt elk huis met de NIBE S-serie een Smart Home.

De NIBE S-serie omvat onder meer twee modulerende water/water warmtepompen: de S1255 (met geïntegreerde boiler) en de S1155 (zonder boiler). Beide zijn leverbaar in drie vermogens (1,5-6, 3-12 en 4-16 kW) en bieden nóg duurzamer comfort in verwarming en warmtapwater.

Ook zijn twee versies met passieve koeling leverbaar.

IT’S IN OUR NATURE

IZ0521_43_NIBE.indd 43

WWW.NIBENL.NL

9-5-2021 12:14:37

RUBRIEK

AF FABRIEK

Warmtepompkap op maat Cox Geelen produceert maatwerk Econext® warmtepompkappen voor zowel nieuwbouw als renovatieprojecten. De R&D-engineers van het bedrijf baseren hun calculatie op uw specificaties en brengen een ontwerpvoorstel uit, voorzien van een technische maattekening.

Door de plaatsing op het dak ervaren de bewoners op de grond al snel 10dB(A) minder geluid. Er is voor elk type dak een dakopstand beschikbaar, ook voor bijvoorbeeld nok of wolfseind, die in elke RAL-kleur, met een dakhelling tot op 1˚ nauwkeurig geleverd kan worden.

Bij renovaties kunnen de units dichtbij de plek van het oorspronkelijke warmwater toestel geplaatst worden. De dakopstanden worden standaard voorzien van milieu-

AF FABRIEK

vriendelijke loodvervanger in zwart of terracotta. Bovendien wordt in het ontwerp de positie en hoogte van het inspectieluik afgestemd op model warmtepomp, voor inspectie en onderhoud.

Met de Ontzorg-formule wordt, naast maatwerkbehuizingen, een all-inclusive pakket aangeboden. Deze formule zorgt voor een passende oplossing, van ontwerp tot en met montage en levering. De monoblocks of split-units worden vooraf aangeleverd en vervolgens in de productiehal van Cox Geelen door uw eigen monteurs of door Cox Geelen op de dakopstand gemonteerd en voorzien van de behuizing. Levering of deellevering vindt plaats op afroep - volgens uw eigen planning - aan uw magazijn of direct op de bouwplaats.

Hybride warmtepomp zonder binnenunit Orcon/Thercon heeft een compacte hybride oplossing ontwikkeld, dankzij de toepassing van een kleine controlbox. De Aurea Hybride add-on heeft géén binnenunit. Dat betekent dat de cv-ketel niet verplaatst

WARMTEPOMP MET PROPAAN Western Airconditioning introduceert de nieuwe range Titan Sky Hi HP R0 lucht/water-warmtepompen voor buitenopstelling met het natuurlijke koudemiddel R290 (propaan). De range bestaat uit 9 compact gebouwde units die zijn uitgevoerd met volledig inverter geregelde compressoren en kunnen koelen of verwarmen. De range gaat van 30 tot 200 kW. Er is één of twee (gescheiden) koudemiddelciruit(s) met een geoptimaliseerde kleine koudemiddelin-

44

IZ0521_44_AF.indd 44

mei 2021

MAXIMAAL VERMOGEN VRIJ OPGESTELD De alira LWAV/LWAV+ is een stille, modulerende lucht/ water-warmtepomp, bestaande uit een buiten- en binnenunit (HSV9/HSV12). Hij is geschikt voor vrijstaande huizen of grote twee onder-één-kap woningen. De dit jaar aan het assortiment van Nathan toegevoegde LWAV+ 82 en 122 met een vermogen van respectievelijk 6,6 en 11 kW bij A7/W35 heeft ten opzichte van de alpha innotec LWAV extra geluidskappen gekregen, die geluid reduceren zonder dat dit invloed heeft op de prestaties van de warmtepomp. Het maximale geluidsvermogen ligt nu op 53 dB(A) en in de nachtmodus op 49 dB(A). Met deze waardes kan altijd aan de nieuw geldende geluidseisen worden voldaan; een maximale geluidsdruk van 45 dB(A) overdag en 40 dB(A) ‘s nachts op de erfgrens van het perceel van de buren. Afhankelijk van de situatie is 1 tot 2 meter afstand tussen de erfgrens en deze warmtepomp voldoende.

hoeft te worden en dat de ruimte in de woning behouden blijft. De Aurea Hybride add-on past op elke cv-ketel en er zijn geen F-gas handelingen nodig om deze te kunnen plaatsen. Het betreft een voordelig alles-in-één-pakket; een buitenunit inclusief thermostaat, alle benodigde hydraulische componenten

en vuilfilter. De installatietijd is kort en de opstelling heeft een COP van bijna 5.

houd en een onafhankelijk werkende ontdooicyclus. Daarnaast is de unit uitgevoerd met gepatenteerde besturingstechnologie. De compressoren zijn ATEX uitgevoerd, permanente lekdetectie is standaard aanwezig en het compressor compartiment wordt geventileerd door een ATEX-ventilator. In het kader van de Breeam-NL (duurzaamheidskeurmerk voor gebouwen) kan voor POL1 (GWP koudemiddel) ook 1 punt en voor POL4 van koudemiddel voor klimatise(Ruimteverwarminggerelateerde NOxring) 1 punt worden gescoord, voor emissies) ook 1 punt. De range is Eurovent POL2 (voorkomen van lekkages van gecertificeerd.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

9-5-2021 12:15:23

Altijd up-to-date via de

intergas academy

NIEUW! INTERGAS e-learning

INTERGAS E-LEARNING:

• Wanneer je wilt

• Geen reistijd

• Waar je wilt

• Efficiënt

• Actuele kennis

• Eigen tempo

Meld je aan op: www.intergasacademy.nl

IZ0521_45_xxxx.indd 45

10-5-2021 11:29:26

RUBRIEK

AF FABRIEK

AF FABRIEK

UV-LICHT IN AIRCO’S MAAKT COVID-19 ONSCHADELIJK De UVC Generator in Haier airco’s is voor 99,998% effectief in het onschadelijk maken van COVID-19. Zo blijkt uit tests die plaatsvonden bij onderzoeksorganisatie Texcell. De techniek wordt gebruikt bij de Haier Flexis Plus en de Haier Pearl.

Het door Texcell uitgevoerde onderzoek bevestigt de efficiëntie van de UVC Generator en zal naar verwachting het risico van infectie veroorzaakt door COVID-19 verminderen.

Haier ging in november 2020 een officiële samenwerking aan met Texcell om tests uit te voeren met

Op maat gemaakte luchtbehandelingskasten Naast de luchtbehandelingskasten van de Comfortklasse (Compact) en KG TOP klasse (Modulair) introduceert WOLF een luchtbehandelingsserie die op basis van uw individuele eisen op maat wordt ontworpen. De KG Flex serie biedt meer flexibiliteit in hoogte en breedte en is geschikt voor luchthoeveelheden tot 350.000 m3/h.

Het Easy-Lifting systeem en de zelf-centrerende hijsogen veréénvoudigen het transport naar de definitieve locatie.

De behuizing van de KG Flex serie kenmerkt zich door de volgende specificaties volgens DIN EN 1886: thermische isolatieklasse T2, koudebrugklasse TB2, mechanische stabiliteit D1 en luchtdichtheidsklasse L1. De behuizing met 60 mm isolatie en het constructieframe van thermisch ontkoppeld aluminiumprofiel voldoet aan de hoogste statische en

46

IZ0521_46_AF.indd 46

mei 2021

de Haier UVC Generator, die wordt gebruikt in een aantal verschillende Haier airco modellen. Het doel van het onderzoek was de effecten van de UVC Generator bij het onschadelijk maken van het coronavirus te beoordelen. De tests werden uitgevoerd in het laboratorium van Texcell in Parijs, Frankrijk. Onder laboratoriumomstandigheden, in een afgesloten box van 45 liter, bleek dat de Haier UVC Generator COVID-19 in één uur effectief remde, met een efficiëntie tot 99,998%.

UV-C (ultraviolet C) is een soort UV-straling met een

golflengte in het spectrum van 200-280 nm, welke in het dagelijks leven veel wordt gebruikt voor ontsmetting. Het werkt door de structuur van DNA en RNA te beschadigen, waardoor het micro-organisme niet meer in staat is vitale celfuncties uit te voeren.

De Haier UVC Generator zendt straling uit met een golflengte tussen 270-280 nm. Het apparaat wordt

geïnstalleerd op de verdamper (binnendeel) en wanneer de functie wordt ingeschakeld, genereert het UVC-stralen in de buurt van de luchtinlaat. Wanneer lucht door het aan UV-C-stralen blootgestelde gebied stroomt, worden de in de lucht aanwezige schadelijke stoffen onmiddellijk afgebroken, waardoor schone lucht de ruimte in wordt geblazen.

DUURZAAM KOELEN ÉN VERWARMEN De AircoHeaters van Fujitsu koelen of verwarmen op energiezuinige wijze. Daarbij is er keuze uit zowel single split oplossingen als uitgebreide VRF-systemen. De hoog aan de wand single split modellen met koudemiddel R32 hebben een compact en strak design en bieden zowel een hoog comfort als hoge energieprestaties. Middels de (optionele) Wifi-interface kunnen de toestellen op afstand worden bediend. De binnendelen van de hoog aan de wand multi-split systemen kunnen gecombineerd worden met verschillende type multi-split buitendelen. Deze buitendelen zijn tevens te combineren met onze vloermodellen, cassettes, plafond onderbouw en kanaalunits.De VRF-systemen van Fujitsu zijn airconditioningssystemen waarmee je op energiezuinige wijze een compleet gebouw kunt koelen, verwarmen en ventileren. De nieuwe zoneringsoplossing voor VRF met de naam Osmoz, maakt het mogelijk om de temperatuur (in verwarmingsof koelingsmodus) onafhankelijk te beheren voor elke ruimte met meerzoneregeling vanuit één enkele binnenunit. De zuidkant van het gebouw kan worden gekoeld, terwijl de noordkant van het gebouw kan worden verwarmd.

thermische eisen. De variabele doorsneden en afmetingen van de verschillende kastmodules zijn flexibel qua maatvoering en uitvoering.

De gladde, vlakke vloeren en oppervlakken voldoen daarbij aan de hygiëneeisen van de VDI 6022. Het

Flip&Clean-systeem maakt onderhoud en reiniging van de geluiddempersecties en -coulissen eenvoudig.

Er is voor elke toepassing een ruime keuze aan luchtfilters. De snelspanfilterframes zorgen voor een flexibel en snelle filterwisseling. Het

optionele WRS-K regelsysteem kan per project worden aangepast. De regeling kan in de unit worden geïntegreerd, maar ook in een externe schakelkast worden geplaatst. Het regelsysteem is tevens te koppelen aan een bestaand GBS.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

10-5-2021 11:52:41

#hybridebooster Geef elke cv-installatie een duurzame boost met de Aurea Hybride add-on warmtepomp

De meest slimme oplossing voor bestaande woningen meest compact geen binnenunit nodig meest eenvoudig past op elke cv-ketel, monoblock; geen f-gas handelingen nodig €

meest voordelig scherpe prijs, inclusief thermostaat en hydraulische componenten Ga voor meer informatie naar de website. Scan de QR-code!

/ verkoop@thercon.nl / 0318 544 700

IZ0521_47_xxxx.indd 47

www.orconthercon.nl/hybride 9-5-2021 12:28:02

RUBRIEK XXXXXXXXX RAAR? ALGEMEEN

Koudemiddelen WAAR BLIJFT DIE MASSALE OVERSTAP? Hoewel het proces met horten en stoten op gang moest komen, zit de vaart er nu wel in. Nederland is grootscheeps aan het verduurzamen. Logischerwijze verwacht je dan ook een massale overstap op natuurlijke koudemiddelen in de warmtepompbranche. Maar dat gebeurt vooralsnog niet. Waarom?

Miranda Groot Zwaaftink is sinds voorjaar 2018 Projectmanager Techniek, Veiligheid & Milieu bij de NVKL. Daarvoor werkte ze onder andere jarenlang bij het Rijksvastgoedbedrijf.

Een professional met een schat aan kennis dus over de gebouwde omgeving.

Allereerst: welke koudemiddelen zijn nu erg populair bij bodemgebonden warmtepompen?

“Dat zijn eigenlijk voornamelijk synthetische varianten, zoals R410A, R134A en R407C. Die keuze wordt door de fabrikanten bepaald. Ook propaan, butaan en CO2 worden toegepast, maar nog niet in grote getallen.

Hoe zit dat met de luchtgebonden systemen?

“R410A is nog erg populair, maar R32 is in opkomst. Dat laatste koudemiddel heeft een lagere GWP-waarde dan R410A. Maar met een GWPwaarde van 675 is dit nog steeds veel hoger dan bij natuurlijke koudemiddelen.

Daarom vinden natuurlijke

48

IZ0521_48_raar.indd 48

koudemiddelen steeds beter hun weg in de sector. Zoals CO2 voor hoge temperatuurverwarming, maar met name propaan wint aan populariteit, vooral als koudemiddel in monoblock-systemen.”

Welke synthetische koudemiddelen hebben nu of krijgen binnen afzienbare termijn te maken met uitfasering?

“Vanaf 2020 is het verboden om in nieuwe installaties synthetische koudemiddelen te gebruiken met een hogere GWP-waarde dan 2500.

Vanaf 2025 komt daar nog bij dat airco- en warmtepompsystemen met een koudemiddelhoeveelheid tot 3 kilo alleen nog maar synthetische koudemiddelen mogen bevatten met een GWP-waarde die lager is dan 750.”

Hoe ziet het totaalplaatje er nu uit: wat is het marktaandeel van natuurlijke koudemiddelen in de warmtepompbranche?

“Als we kijken naar warmtepompen voor de woningbouw en kleine utiliteit, dan ligt het nog onder de 10%.”

En als we ons richten op de toekomst: welke synthetische koudemiddelen hebben een flink marktpotentieel?

“Naast R32, bestaat de volgende generatie synthetische koudemiddelen uit HFO’s.

Deze hebben een GWP-waarde onder 150. De bekendste op dit moment is R-1234ze, deze wordt gebruikt in grotere systemen. Als alternatieven voor R410A worden, R452B en R466A genoemd. Deze koudemiddelen worden anno 2021 nog niet in de kleinere warmtepompen toegepast. In dit segment wordt gekoerst op natuurlijke koudemiddelen, met name propaan.

En hoe zit het met natuurlijke koudemiddelen?

“Propaan heeft uitstekende eigenschappen voor zowel lage als hoge temperatuur ruimteverwarming en warmtapwaterproductie en wint aan populariteit bij de kleinere systemen. Daarnaast is CO2 erg geschikt voor de productie van warmtapwater.

Ammoniak, wordt veelal in industriële warmtepompen toegepast.

Zal de hoeveelheid koudemiddel in warmtepompsystemen sowieso minder worden de komende jaren?

“Ik denk van wel. Fabrikanten zijn voortdurend bezig om systemen te ontwikkelen die dezelfde prestaties leveren bij een kleinere koudemiddelinhoud. Dan ligt het wel in de lijn der verwachting.

Daarbij speelt ook mee dat er voor warmtepompen die brandbare koudemiddelen gebruiken boven de 150 gram strengere voorwaarden gelden op het gebied van veiligheid. Dus als fabrikant blijf je liever onder die grens zitten. De verwachting is wel dat deze grens opschuift naar 500 gram.

Hoe kan het dat de branche nog niet massaal is overgestapt op natuurlijke koudemiddelen?

“De grote Aziatische spelers volgen de wereldmarkt. Op mondiaal niveau is er nog geen trend richting natuurlijke koudemiddelen ingezet. Bij ons ligt dat anders, maar fabrikanten gaan geen aparte systemen produceren voor de kleine Nederlandse markt.”

Tot slot: warmtepompen winnen aan populariteit, merk je al bij de installateurs dat ze zich aan het bijscholen zijn op het gebied van koudemiddelen?

“Als je het hebt over synthetische koudemiddelen wel, een F-gassen certificaat is verplicht. Bij natuurlijke koudemiddelen is er pas een certificatieplicht bij een vulhoeveelheid van 5 kg koolwaterstoffen. Wij zouden graag een borging zien van de vakbekwaamheid van personen en kwaliteit van bedrijven en lobbyen daar ook voor op Europees niveau bij de herziening van de Fgassenverordening.”

mei 2021

22-4-2021 13:20:08

NIEUW!

PRODUCTBROCHURE Onze nieuwe productbrochure is uit! Wilt u de brochure persoonlijk ontvangen om rustig het assortiment door te lezen? Dat kan! Vraag hem aan via onze website. U ontvangt de brochure dan per post toegestuurd.

KIJK OP ADUROLIGHT.COM VOOR MEER INFORMATIE EN ONZE VERKOOPPUNTEN

IZ0521_49_xxxx.indd 49

ENLIGHTEN YOUR WORLD

9-5-2021 12:29:21

RUBRIEK COLUMN

V.D. BOON

AF FABRIEK

GOUDEN HANDJES Het is crisis. En dan doel ik dit keer eens niet op COVID. Het is crisis in arbeidsland. De jaren van voorspellingen blijken realiteit te worden. Het steeds maar afnemend aantal jongeren die kiezen voor een beroep in de techniek krijgt z’n weerslag.

De installatiebedrijven ‘wennen’ er al aan dat het invullen van een vacature niet meer een kwestie van dagen is. Het is vissen in een overbeviste vijver.

Verschillende beroepsorganisaties hebben de laatste decennia de noodklokken geluid. Initiatieven uit de sector waren en zijn als druppels op een steeds heter wordende plaat. Er is een nieuwe kijk op de werkelijkheid – noem het een kanteling – nodig vanuit de politiek en het onderwijs.

De invloed van techniek in ons dagelijks leven neemt hand over hand toe. Daarmee ook de beschikbaarheid van deskundige technici. De komende jaren worden u en uw collegaondernemers meer en meer geconfronteerd met de kaalslag van de afgelopen jaren. En dat in tegenstelling tot de kansen op – goed betaald! – werk in de technische beroepen.

De lage instroom, gaat gepaard met een relatief hoge natuurlijke uitstroom. Ontgroening en vergrijzing: de technische sector wordt dubbel geraakt. Ik maak mij oprecht zorgen. De

ALGEMEEN

[ISSN:1872_6607) OPLAGE: 8.000 EXEMPLAREN

50

Maarten van der Boon maartenvanderboon@stem-imc.com Partner in STEM Imc. Helpt technische bedrijven in de maakindustrie, bouw en installatie op gebied van B2B business development, innovatie, marketing en communicatie.

COLOFON

INSTALLATEURSZAKEN

Uitgave: Merlijn Plus BV Zuidkade 174 2741 JJ, Waddinxveen T: 0182 631717 E: info@merlijnplus.nl

spreekwoordelijke visvijver raakt leeg. Het tij wordt niet snel gekeerd. En dat heeft onherroepelijke gevolgen voor bedrijfsvoeringen. Meer dan de hoogste tijd het imago en de reputatie als werkgever eens goed tegen het licht te houden. O ja, dat omvat meer dan alleen een website ‘werkenbij’ of een kekke vacature.

Nieuwe technologische innovaties vragen om technische kennis en kunde op alle opleidingsniveaus. Als er een beroepsgroep te benoemen is waar hoofd- en handen het spreekwoordelijke goud waard zijn, is het de techniek wel.

Maar goed, daar hoe ik u vast niet van te overtuigen.

En, hoe hangt de vlag er bij bij uw potentiële werknemer…?

Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én bedrijfsvoering op het gebied van o.a. verwarmen, koelen, ventilatie, airconditioning, sanitair, energie, gereedschap, materialen, regeltechniek en domotica

Vaste medewerkers: Ton Meijer (cartoon), ISSO, Maarten van der Boon, Rogafa, Nederlandse verwarmingsindustrie, Dick en Tim Visser, Wij Techniek en Binnenklimaat Nederland

Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur) Wietse Buma E: redactie@merlijnplus.nl

Advertenties: Ruud Struijk T: 0182 631717 E: r.struijk@merlijnplus.nl

Vormgeving en DTP: Yolanda van der Neut

Druk: Veldhuis Media BV, Raalte

Abonnementen: Benelux €18,40, buitenland €23,40 per jaar, excl. BTW. Abonnementen lopen door tenzij 1 maand voor het einde van de abonnementsperiode via e-mail (info@merlijnplus.nl) is opgezegd. Wijzigingen kunnen worden doorgegeven via: installateurszaken.nl/wijzigingen-toezending-iz © Merlijn Plus BV, 2021 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt op welke wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.

mei 2021

IZ0521_50_colofon_column_boon.indd 50

9-5-2021 12:30:01

IZ0521_51_xxxx.indd 51

9-5-2021 12:36:38

210504 - ADV - RAC - 297 x 210 mm - outline.pdf 1 4-5-2021 09:03:11

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

IZ0521_52_alklima.indd 52

7-5-2021 20:29:54