IZ april 2023

APRIL 2023

De

nieuwe rookgasmeter voor inbedrijfstelling, inspectie, reparatie en onderhoud van cv-installaties

Rookgasanalyse, rendementsmeting en druk(verschil)meting met snelle en betrouwbare resultaten

Bediening naar keuze met het grote high-resolution touchscreen en met één hand via het handige ronde touchpad

Handige Multi Memory-functie waarmee meerdere metingen in één meetrapport kunnen worden opgenomen (zoals vollast- en deellastmeting en CO in de stookruimte)

Gratis EuroSoft connect Windows software en Android/iOS app voor digitale meetrapportage

Duurzame ECO-sensortechnologie met snelle opstart- en reactietijd

Volledig EN50379 deel 2 gecertificeerd, dus geschikt voor CO-certificering (Gasketelwet)

7 jaar garantie met KWSe, ook op verbruiksonderdelen en sensoren

Bel 010 - 2 888 000 voor een demonstratie!

Slim & zonaal ventileren

DucoBox Energy Comfort Plus

Compleet gamma Systeem D

Debiet van 350, 450 of 550 m3/u

Links / rechts uitwisselbaar 100% softwarematig te wisselen

Automatische inregeling & kopieerfunctie Bespaart tot 50% op de inregeltijd

We inspire at www.duco.eu

Hou het koel! Het is bijna zomer, en jij merkt al dat door die warme zomers van de afgelopen jaren jouw klanten zich eerder melden. Jij wilt hun helpen voorbereid te zijn op de warmte. Of het nu gaat over duurzaam verkoelen, de laatste ontwikkelingen, nieuwe producten en designs, met al jouw kennis geef jij jouw klant een goed en gedegen advies. Jij bent hun coole held als het gaat om die nieuwe installatie of het onderhoud aan die bestaande installatie. Zij zitten er straks weer heerlijk koel bij. Check wasco.nl/koel-wonen voor alles over duurzaam verkoelen, de laatste ontwikkelingen, nieuwe producten en designs. Onze specialisten delen hier al hun kennis met jou.

 TECHNIEK

26 DUURZAME RENOVATIE

‘Groen’ met zo min mogelijk inspanningen en kosten

32 INTRODUCTIE

De eerste van een nieuwe generatie rookgasmeters

34 HYBRIDE

Nieuwe hr-ketel voor verduurzaming

42 ZELF VERDUURZAMEN

Van vervallen woning naar gasloze parel

 ZAKELIJK

Daikin Altherma 3 H MT/HT

Lucht/water warmtepompen voor middelhoge tot hoge temperaturen

Een complete range Hydrosplit-warmtepompen met R-32, ter vervanging van de cv-ketel, geschikt voor renovatie- en nieuwbouwwoningen met een verwarmingsvraag van 8 tot 18 kW.

› Uniek ontwerp

• Slechts � enkele ventilator voor de hele range (�-�� kW)

• Dubbele injectiecompressor voor hoge

aanvoertemperaturen: �� °C (MT) en �� °C (HT), zonder back-upverwarming

• Zwart rooster: ventilator is niet zichtbaar

• Matgrijze behuizing geschikt voor iedere omgeving

› Ongeëvenaarde prestaties

• Topprestaties met energielabels tot A+++

• Werkingsbereik tot -�� °C

• De stilste met een geluidsdruk van �� dB(A)

• Online (spraak)bediening met de Onecta app vanaf een smartphone

2 aansluitbare binnendelen:

Daikin Altherma 3 H MT Daikin Altherma 3 H HT

Meten, regelen en innoveren

Meet en regeltechniek wordt steeds belangrijker om installaties optimaal te kunnen beheren. Steeds vaker worden hiervoor ook diensten in de cloud aangeboden door onderhoudsbedrijven. Meestal in de vorm van abonnementen. Dit geldt met name voor grote gebouwen, waar duurzame technieken zijn geïnstalleerd.

Bovendien digitaliseert meet- en regeltechniek ondertussen in een rap tempo. Niet alleen door technologische ontwikkelingen, maar ook vanwege Europese wetgeving die de installatiesector dwingt om steeds meer gegevens vast te leggen. Door actief data te verzame-

len en te analyseren, kan er exact gezien worden waar er geoptimaliseerd moet worden en is het niet nodig om de gehele oude installatie te vervangen. Om bij te dragen aan de energie-efficiëntie in gebouwen en het verminderen van de CO2 uitstoot is het daarom van wezenlijk belang dat er innovatieve HVAC-veldcomponenten van hoge kwaliteit geproduceerd en verkocht worden. Geavanceerde gebouwtechnologie ikan mede het verschil maken in het realiseren van een succesvolle energietransitie. Ook hier is de installatiebranche van doordrongen en neemt ze haar verantwoordelijkheid.

Er was gebeld voor het meten en regelen van jullie installatie…

Topfloor Mat

Volledig elektrische vloerverwarming

Lokale/bijverwarming

Voor elke afwerking

Vochtbestendig

Receptie

18 DATA DRIVEN

In dit artikel gaat Ron Bosch, adviseur en HBO-hoofddocent Installatietechniek, dieper in op het onderwerp ‘data driven’. Hoe komen we aan die data en wat kunnen we er mee?

20 ENERGIEREVOLUTIE

“We laten nog veel laaghangend fruit hangen”, zegt Michel Deelen. Hij is medeoprichter en eigenaar van De Energierevolutie. Het platform wil met de inzet van digitale meetinstrumenten ondersteuning bieden bij de optimalisering van bestaande installaties en grondig onderbouwde adviezen geven over de aanschaf van duurzame alternatieven.

20 GASLOOS

Willem Langerak is als integraal adviseur van adviesbureau Merosch betrokken bij het circulair renoveren en gasvrij maken van het Berlage Lyceum in Amsterdam. “De regeltechniek maakt het mogelijk om met hetzelfde elektrische vermogen meer te kunnen doen. Daar moeten wij als mensen sowieso naartoe”, vertelt Willem Langerak.

40 VACATURETEKORT

Er is al jarenlang een structureel tekort aan vakmensen. Tegelijkertijd brengt de verduurzamingsopgave én vraag naar nieuwe woningen steeds meer werk met zich mee. Toch maar alles aannemen dan? De verleiding is groot, maar hier zitten behoorlijke risico’s aan vast.

DUURZAAM SEMINARCENTER

Viega heeft in Attendorn een innovatief en duurzaam seminarcenter geopend. De interactieve Viega World wordt gezien als toonbeeld voor het toekomstige bouwen: het toont hoe bouwprojecten kunnen profiteren van een integrale planning op basis van de BIM-werkmethodiek (Building Information Modeling). BIM is consequent ingezet voor de ontwikkeling van het klimaatneutrale trainingscenter. Het energieconcept dat werd ontwikkeld, voldoet aan de hoogste duurzaamheidseisen en is reproduceerbaar voor andere gebouwen. Met de nieuwbouw, waar een investering van enkele tientallen miljoenen euro’s mee gemoeid is, biedt het familiebedrijf veelzijdige trainings- en opleidingsfaciliteiten voor professionals. Door bezoekers kennis te laten maken met systemen en digitale modellen van het gebouw en bouwgegevens, krijgen zij zicht op processen en minieme details die gewoon-

(37) is de nieuwe vestigingsdirecteur van Unica Building Services in Eindhoven. Deze vestiging is een van de regionale kantoren van waaruit Unica zich richt op installatie,

lijk achter een muur verborgen blijven. Belangstellenden kunnen deelnemen aan meer dan 700 seminars over ruim 20 specialistische onderwerpen, waaronder drinkwaterhygiëne.

beheer en onderhoud van technische installaties voor comfortabele, duurzame, veilige en gezonde gebouwen. Unica Building Services telt 17 vestigingen verspreid over

Nederland en is daarmee het grootste bedrijvencluster van Unica, dat met ruim 3.500 werknemers een van de grootste technisch dienstverleners van ons land is.

HERKENBAAR OPLEIDINGSBEDRIJF

Opleidingsbedrijf IW Nederland heeft de huisstijl op de schop genomen. Onlangs is een nieuwe website en huisstijl gelanceerd. De opleider wil daarmee vooral bereiken dat de organisatie beter herkend wordt als opleidingsbedrijf voor verschillende doelgroepen, van jonge instromers uit vmbo tot aan volwassen zij-instromers en professionals die zich verder in hun vak bekwamen door bijscholing of specialisatie. “Vaak gaat er een verhaal schuil achter een nieuwe huisstijl, een reorganisatie of een fusie bijvoorbeeld. Hier niet”, legt Ronald Olij, voorzitter van IW Nederland, uit. “IW heeft een goede positie in de markt van opleidingen voor de installatiebranche. We bieden echter zo’n breed scala aan diensten en die bestrijken zoveel doelgroepen, dat we het nodig vinden om óók in de merknamen en in de huisstijl beter tot uitdrukking te brengen dat IW één loket is.”

MEISJES EN TECHNIEK

Meisjes vinden steeds vaker de weg naar een opleiding in de techniek. Die conclusie trekt Techniek Nederland. Het aantal meisjes dat dit schooljaar heeft gekozen voor een technische vmbo-opleiding ligt maar liefst 21% hoger dan in 2021- 2022. Voorzitter Doekle Terpstra van Techniek Nederland: “Voor meisjes wordt een keuze voor techniek bijna net zo gewoon als een keuze voor de zorg of het onderwijs. Dat is goed nieuws voor de werkgevers in onze sector, maar ook voor de meiden zelf. Want de technieksector biedt enorme carrièrekansen.”

Stichting IW Nederland bestiert zeven regionale opleidingsbedrijven, verspreid door het hele land. Onder de vlag van de stichting worden drie merken gevoerd: IW-BBL, IW ContractOnderwijs en IW WorkForce. Onlangs zijn die merknamen omgedoopt tot: IW Leren & Werken, IW Training & Advies en IW Switch & Werk. Alle merken zijn herkenbaar aan hetzelfde IW-logo. “De nieuwe merknamen dekken de lading beter”, vindt Olij. “De beeldtaal maakt ze bovendien beter herkenbaar als IW-producten.”

IW Leren & Werken verzorgt het BBL-onderwijs, de Beroeps Begeleidende Leerweg. Studenten combineren werken en leren. IW Training & Advies biedt scholing aan volwassenen die al in het arbeidsproces zitten en hun kennis en vaardigheden willen uitbreiden of bijwerken. Het onderwijs wordt afgestemd op de behoeften van de werkgever en de werknemer en is gericht op het verbeteren van de vaardigheden en het vergroten van de kennis van de werknemer op het gebied van installatie-, elektro- of koudetechniek. IW Switch & Werk is een tak van IW Nederland die zich richt op het opleiden en detacheren van volwassen zij-instromers in de installatiebranche.

De toename van de instroom van meisjes op technische opleidingen komt niet als een verrassing. Terpstra: “Van alle sectoren biedt de techniek waarschijnlijk het allerbeste uitzicht op een interessante en succesvolle loopbaan. Het vak wordt breder, innovatiever en digitaler. Zwaar materiaal maakt meer en meer plaats voor slimme techniek. Daar komt bij dat de cultuur in techniekbedrijven volop in beweging is; communicatieve vaardigheden, creativiteit en teamwork zijn belangrijker dan ooit. Werken in de techniek wordt daardoor steeds aantrekkelijker, voor mannen én vrouwen.”

Ondertussen neemt de maatschappelijke betekenis van de technieksector snel toe. De energietransitie is onuitvoerbaar zonder techniek, voor innovaties in de gezondheidszorg geldt hetzelfde. Het is niet realistisch om te denken dat de omvangrijke maatschappelijke opgaven te realiseren zijn met de helft van de beroepsbevolking, aldus Techniek Nederland. Meisjes hebben in de technieksector volop kansen als installatiemonteur, maar bijvoorbeeld ook als adviseur, ontwerper en data-analist.

De instroom in het vmbo bij het technisch profiel Produceren, Installeren en Energie (PIE) groeit licht. Dit schooljaar is 5,8% van de studenten een meisje; in het schooljaar 2021-2022 was dat 5%.

Pompstation

Aquapump XL Basic

De betaalbare oplossing voor grote hoeveelheden fecaliënhoudend afvalwater.

100 % water- en geurdicht

Geïntegreerde terugslagklep

Sterk en efficiënt

Onderhoud zonder gereedschap

INTERLAND TECHNIEK BUNDELT KRACHTEN

Interland Techniek, specialist in klimaatbeheersing en lucht

samenwerkings-overeenkomst getekend met DriSteem. DriSteem is leverancier van oplossingen voor bevochtiging, adiabatische koeling en waterbehandeling voor commerciële en industriële toepassingen. Het bedrijf biedt op maat gemaakte systemen voor uiteenlopende marktsegmenten, zoals gezondheidszorg, datacenters, kantoren, cleanrooms, waarin nauwkeurige controle van luchtvochtigheid een belangrijke rol speelt. Stephen Finkel, regionaal verkoopmanager WestEuropa bij DriSteem, legt uit dat werken met Interland Techniek “de logische keuze is, gezien hun ervaring en expertise.” Finkel vervolgt: “Ik heb er alle vertrouwen in dat hun inzet voor de beste service en productkennis van DriSteem de tools en ondersteuning zal bieden die in Nederland nodig zijn. Ze zijn een geweldige aanvulling op ons verkoopteam en we zijn blij dat we ze aan boord hebben. We zijn erg trots om samen met Interland Techniek de Nederlandse marktpositie uit te bouwen.”

Dubbele cijfers voor Bosch

In het boekjaar 2022 steeg de omzet van de divisie Bosch Thermotechnology nominaal met ongeveer 12 procent en gecorrigeerd voor wisselkoerseffecten met ongeveer 13 procent tot 4,5 miljard euro. “Hoewel de macro-economische situatie zeer uitdagend was, bereikten onze verkoopopbrengsten opnieuw een recordniveau, waardoor 2022 over het geheel genomen een positief jaar werd”, zegt Jan Brockmann, voorzitter van de divisie Bosch Thermotechnology. Wat de producten betreft, waren energie-efficiënte warmtepompen de belangrijkste groeiers, met een internationale omzetstijging van 54 procent. In Duitsland steeg de verkoop van warmtepompen met 75 procent, wat duidelijk beter is dan de markt. In de Europese Unie verwacht Bosch een onevenredige groei in deze zeer dynamische omgeving en heeft zich tot doel gesteld sneller te groeien dan de markt. De activiteiten van Bosch Thermotechnology groeiden aanzienlijk met dubbele cijfers op tal van markten, waaronder 68 procent in Amerika en 28 procent in Azië. Airconditioners waren de belangrijkste motor achter de sterke omzetgroei in de VS. Daar beschikt Bosch Thermotechnology over een concurrerend productportfolio van continu variabele en dus energie-efficiënte inverterapparaten. De belangrijkste markt in Azië is China, waar de vraag naar wandgasketels voor huishoudens groot was.

VERLICHTING

Oud-installateur Jaap Schut heeft door de jaren heen een indrukwekkende collectie historisch gereedschap en oude installaties opgebouwd. Alles staat nu nog opgesteld in een loods, maar het plan is om uiteindelijk een museum voor installatietechniek te openen in Naaldwijk. In die collectie bevindt zich ook een olielamp. “Het gaat om een eenvoudig ijzeren olielampje dat veelal op het platteland werd gebruikt en aan een haak kon worden opgehangen. Wanneer het lampje werd opgehangen, hing het iets scheef, zodat de olie (of het vet) gemakkelijker naar de pit in de tuit van het ijzeren lampje liep om de brandstof zo goed mogelijk tot de laatste druppel te kunnen gebruiken. Ik denk dat deze olielamp van rond 1900 dateert of net iets eerder.” Wetenschappers beweren overigens dat de eerste stamt uit 12000 en 15000 voor christus. De Egyptenaren waren de eersten die de olielamp gebruikten. Na de olielamp werd de petroleumlamp uitgevonden, deze kwam in 1859 op de markt. Bij deze lamp maakte men niet meer gebruik van olijfof mineralenolie, maar van petroleum. Een voordeel aan deze lamp was het metalen tuitje, hierdoor knoeide men minder snel olie/petroleum. Niet veel later werden ook de gas-, karbiet- en nertslamp op de markt gebracht. In 1879 volgde de gloeilamp en in de jaren 1970 de spaarlamp. Later werd de ledlamp uitgevonden. Hij wordt toegepast in diverse apparaten en ook in huishoudens gaat steeds vaker de voorkeur uit naar een ledlamp, zeker sinds er begin 2009 geen gloeilampen meer geproduceerd mogen worden.

Verder kondigde Bosch aan dat Bosch Thermotechnology met ingang van 1 april jl. is omgedoopt tot Bosch Home Comfort Group. “De nieuwe naam is de volgende stap na de formulering van het bedrijfsdoel ‘Make. Home. Comfort. Green.”, benadrukt Jan Brockmann. “Deze onderstreept onze innovatieve productportefeuille en ons doel om de wereldwijde megatrend naar elektrificatie te stimuleren door onze warmtepomp-, hybride en airconditioningactiviteiten sterk uit te breiden.”

WAAROM ZOU JE EEN HYBRIDE KOPEN?

Een hybride warmtepomp koop je om de CO2-uitstoot in het land te verlagen. Natuurlijk, dat geldt voor iedereen. Of spelen er nog meer argumenten? Dat laatste is uiteraard vaak aan de hand. Laat ik eerlijk zijn, dat geldt voor mij ook. De besparing waar ik vanuit mocht gaan, speelde mee in mijn overwegingen om een hybride warmtepomp te laten installeren.

Die installatie viel enorm mee. Binnen een dag was alles geïnstalleerd. Mijn nieuwsgierigheid naar de besparing die de hybride zou opleveren was groot. Daarom heb ik een jaar lang de prestaties van het systeem gevolgd. Eerst heb ik naar het gas- en elektriciteitsgebruik op de app van de energieleverancier gekeken. Ik zag al direct het gasgebruik afnemen en het elektriciteitsgebruik toenemen. De verhouding tussen deze twee is belangrijk, want dan weet je wat het onder aan de streep oplevert. Zo heb ik in 2022 in totaal 980 m3 minder gas gebruikt. Dat heeft me 2.150 kWh extra aan stroom gekost. De besparing op gas was daarmee iets boven de 70%. De hoeveelheid gas die overbleef was voor het warmwatergebruik en voor de dagen dat de temperatuur onder de twee graden daalde. Dat was op

16 dagen het geval in 2022. De energieprijzen gingen nogal op en neer afgelopen jaar, maar onder aan de streep heb ik ruim € 700 op mijn energierekening bespaard. Een behoorlijk bedrag waardoor ik over een paar jaar de investering weer terug heb verdiend. En dat zonder comfort in te leveren. Ook is de hoeveelheid CO2 die bij de productie van de warmtepomp is vrijgekomen al ruimschoots terugverdiend. Op dit moment gebruik ik nog een paar honderd m3 aardgas. Daar schaam ik me niet voor. De ontwikkelingen met betrekking tot groen gas gaan snel en ik ben ervan overtuigd dat de gasbehoefte die overblijft voor woningen op termijn met groen gas kan worden ingevuld. Daarmee is een mooie toekomst weggelegd voor de hybride warmtepomp!

Rick Bruins, Business Development Manager New Concepts Remeha, namens de sectie warmteopwek king van de Nederlandse Verwarmingsindustrie

Sam Strijbis uit Dirkshorn is Nederlands kampioen geworden in zijn vakgebied ‘sanitair- en verwarmingstechnicus’. De tweede plaats ging naar Jasper Klein uit Hoofddorp. Ariën Koolmees uit Overijssel werd derde. De in totaal acht finalisten hebben afgelopen donderdag 23 maart en vrijdag 24 maart in de RAI gestreden om het kampioenschap. Zeven van de acht finalisten in deze categorie komen uit de stallen van IW-opleidingsbedrijven. De wedstrijdopdrachten die de finalisten krijgen, zijn elk jaar anders. Deelnemers in de competitie ‘sanitaire-en verwarmingstechnicus’ moeten bijvoorbeeld een koud- en warmwaterleiding aanleggen en een cv- of rioolinstallatie volgens tekening maken. Naast veilig en netjes werken moeten de deelnemers vaardig zijn in het buigen en bewerken van alle soorten installatietechnisch leidingwerk, het maken van verbindingen en kennis hebben van afsluiters, kleppen, ventielen en de wijze waarop die gemonteerd moeten worden.De wedstrijdopdrachten representeren enerzijds nieuwe trends en ontwikkelingen in het vakgebied, zoals gebruik

van moderne gereedschappen en nieuwe producten die op de markt komen. Ook doen de opdrachten een beroep op zowel de vakkennis als de vakvaardigheden van de finalisten. Daarnaast worden deelnemers beoordeeld op vakoverstijgende vaardigheden als creatief en probleemoplossend denken. De jaarlijkse Skills competities zijn vakwedstrijden voor mbo- en vmbo-studenten. De meeste deelnemers volgen een leerwerktraject. Ze werken bij een leerbedrijf en gaan daarnaast naar school. Elk jaar worden er wedstrijden georganiseerd in ongeveer 50 vakrichtingen, van verpleegkundigen en automonteurs tot ICT-beheerders en schoonheidsspecialisten. Via voorrondes op school en kwalificatiewedstrijden kunnen deelnemende studenten in de nationale finales komen. Daar strijden ze om de titel beste vakman of -vrouw van Nederland. Afgelopen week hebben in totaal ruim 700 finalisten van Skills Talents (vmbo) en Skills Heroes (mbo) in de Amsterdamse RAI gestreden om Nederlands kampioen te worden in hun vakgebied.

VAILLANT VERDUBBELT PRODUCTIECAPACITEIT WARMTEPOMPEN

warmtepompen in Senica (Slowakije). De fabriek heeft een oppervlakte van 100.000 vierkante meter en produceert vanaf mei 2023 uitsluitend warmtepompen. De fabriek is ontworpen voor een jaarlijkse productie van 300.000 warmtepompen. “Met de opening van de nieuwe fabriek zijn we in staat om onze productiecapaciteit te verdubbelen tot ruim een half miljoen warmtepompen per jaar. Hierdoor kunnen we nog beter bijdragen aan het succesvol vormgeven van de verwarmingstransitie in Europa en het bereiken van de EU-doelstelling van tien miljoen nieuw geïnstalleerde warmtepompen tegen 2027,” zegt CEO van Vaillant Group Dr.-Ing. Norbert Schiedeck.

De fabriek in Senica, Slowakije, maakt deel uit van het internationale productienetwerk van de Vaillant Group. Naast de productielijnen beschikt de fabriek ook over een opleidingscentrum voor partners, een bezoekerscentrum en een logistiek centrum. De nieuwe productiefaciliteit is gecertificeerd volgens de hoogste internationale norm BREEAM voor duurzaam, milieuvriendelijk bouwen. De nieuwe fabriek gebruikt elektriciteit uit 100 procent hernieuwbare bronnen en wordt verwarmd met warmtepompen.

Sinds 2016 legt de Vaillant Group de strategische focus op milieuvriendelijke warmtepomptechnologie. Inclusief de lopende projecten bedragen de investeringen in de uitbreiding van de continu groeiende warmtepompinitiatieven bijna een miljard euro. De nadruk werd gelegd op de uitbreiding van de productiecapaciteit bij het hoofdkantoor in Remscheid en de productievestigingen in Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Slowakije. In dezelfde periode heeft het bedrijf ook zijn onderzoeksen ontwikkelingsmiddelen aanzienlijk verhoogd en zijn productportefeuille in het warmtepompsegment uitgebreid. Afhankelijk van de toekomstige marktgroei zijn voor de komende jaren extra investeringen tot nog eens een miljard euro gepland voor de verdere groei van productie- en ontwikkelingscapaciteiten. De urgentie van verduurzaming is groot. Daarom wil het kabinet dat vanaf 2026 de hybride warmtepomp de standaard wordt voor het verwarmen van woningen. Met de opening van deze nieuwe fabriek en verhoogde productiecapaciteit wil Vaillant bijdragen aan de groeiende vraag naar warmtepompen in Nederland.

Nederlands kampioen sanitair- en verwarmingstechnicus

Duurzame elektrische vloerverwarming voor iedere situatie.

We gaan in rap tempo van het gas en stappen over naar duurzame energiebronnen. De innovatie hierin gaat snel, maar we zijn eigenlijk pas net begonnen. Of het nu de renovatie van een oud of een geheel nieuw te bouwen huis betreft; onze elektrische systemen zijn al voorbereid op de toekomst om het maximale comfort te kunnen bieden voor iedere situatie..

In veel situaties is het mogelijk om vloerverwarming als enige warmtebron (hoofdverwarming) te installeren. Wanneer de isolatiewaarde van de woning niet toereikend is, bijvoorbeeld bij een oudere woning, kan met extra isolatie en het eventueel installeren van wandverwarming toch een hoge warmteopbrengst gerealiseerd worden.

De juiste vloerverwarming voor jouw situatie kiezen is simpel. Een verwarmingsvraag kan eenvoudig onderverdeeld worden in 3 categorieën: Nieuwbouw, Renovatie of Droogbouw.

Kijk voor al onze elektrische verwarmingsoplossingen op magnumheating.nl/vloerverwarming

Droogbouw | MAGNUM HeatBoard E Nieuwbouw | MAGNUM Cable Renovatie | MAGNUM Mat

Certificering

De verplichte certificering voor de Gasketelwet heeft het speelveld flink veranderd. Toch zijn de meeste klanten er zich nauwelijks

bewust van, merkt Timo de Gruijter, eigenaar van DGI Installaties. En dat heeft een funeste doorwerking in projecten.

De Gruijter wist van jongs af aan al dat hij de techniek in wilde. Na zijn MBO Elektrotechniek ging hij als 16-jarige aan de slag bij Ergon in Apeldoorn. De sfeer en de werkomstandigheden bevielen hem wel, maar toch wilde hij op zijn 21e een andere weg inslaan. En zo werd DGI Installaties geboren.

E en W

Inmiddels is De Gruijter 38 jaar. Zijn bedrijf telt 4 medewerkers “en we hebben een open vacature voor een servicemedewerker, maar daar valt niet aan te komen met deze arbeidsmarkt.” DGI Installaties heeft haar thuisbasis in Apeldoorn. Het bedrijf verricht zowel Eals W-werkzaamheden. “Ik zelf heb veel on the job geleerd en ook nog aanvullend een basisopleiding tot loodgieter gevolgd. W is veel breder dan E en daarom ben ik het ook steeds leuker gaan vinden.”

Met deze rubriek willen we alle vakmensen in het zonnetje zetten. Elke maand laten we staaltjes onvervalst vakwerk zien, ingezonden door onze lezers.

Focus

De gedreven vakman en zijn collega’s richten zich voornamelijk op ketelinstallaties en -onderhoud, badkamerrenovaties en het plaatsen van nieuwe meterkasten met extra ruimte om nieuwe, duurzame systemen aan te sluiten. “We krijgen ook regelmatig aanvragen voor de plaatsing van warmtepompen, maar dat is erg lastig. Je zit zo met een levertijd van een jaar.”

Obstakels

Bovendien hebben klanten vaak geen flauw benul van de kosten, merkt De Gruijter. “Ik werk volgens de principes van de Trias Energetica, dus het gebouw moet eerst voldoende geïsoleerd zijn, anders functioneert een laagtemperatuur systeem niet naar behoren. Daarnaast kunnen er andere aanpassingen nodig zijn, bijvoorbeeld in de vorm van een nieuw LT-afgiftesysteem. Hoewel klanten hiervan op de hoogte zijn, schatten ze de kosten die dat met zich meebrengt stelselmatig te laag in. Ze haken dan ook vaak af, als ze horen wat ze echt moeten neertellen om een verduurzamingsslag te maken met een warmtepomp.

Gasketelwet

Vanaf 1 april geldt een verplichte certificering voor de Gasketelwet. De Gruijter heeft de afgelopen tijd al gemerkt dat consumenten daarvan zelden op de hoogte zijn. “Door de certificering ligt er een grotere verantwoordelijkheid bij de installateur. Als wij misstanden constateren, moeten we die direct verhelpen. Dat brengt kosten met zich mee, waar de klant niet bepaald blij van wordt. Ze snappen ook niet altijd de noodzaak van de ingrepen die we moeten plegen.”

Misstanden

Extreme misstanden zijn bijvoorbeeld

rookgasafvoeren die vastgezet – lees doorboord - zijn met parkers, aluminium buizen waar kunststofvarianten op zijn aangesloten en doorgerotte rookgasafvoeren.

Onderhoud

“Als de klant niet akkoord gaat met de noodzakelijke ingrepen, moeten wij ze aanschrijven dat we geen onderhoud meer kunnen plegen. Je kunt je voorstellen dat hier de nodige discussies uit voortvloeien.”

Verantwoordelijkheid

De Gruijter legt de schuld deels bij de overheid, maar steekt als installateur ook de hand in eigen boezen. “De overheid had de burger al eerder via grootscheepse campagnes moeten informeren over de verplichte certificering en de consequenties daarvan. Daarnaast hebben veel installateurs te laat pas stappen ondernomen om zichzelf te laten certificeren.”

Aanhikken

Wat betreft het laatste punt: “Menig concullega hikt aan tegen de hoge kosten. We zitten in een vergrijzende sector. Ik merk dat oudere installateurs er soms geen zin meer in hebben en er het bijltje bij neergooien. Dat is zonde, want het betekent nog meer voortijdige uitstroom in een sector die al een chronisch tekort aan vakmensen heeft.”

Versimpelen

“Ik ben op zich te spreken over de certificering en sta er ook 100% achter. Het heeft een positief effect op de veiligheid. Maar de kosten en procedures zouden ze nog wel eens onder de loep mogen nemen. Maak het makkelijker voor de vakman, want die heeft al genoeg op zijn bordje liggen.”

“KLANTEN ZIJN SLECHT GEINFORMEERD”

Misstanden die DGI Installaties zoal aantreft bij rookgasafvoeren

METEN EN REGELEN OP AFSTAND

De koude- en klimaattechniek kampt al lange tijd met een tekort aan vakbekwame koeltechnici. Ook vraagt de markt om prestatiegerichte onderhoudscontracten en snellere responstijden bij storingen. Leveranciers ontwikkelden hiervoor op afstand bestuurbare meet- en regelsystemen voor koel- en klimaatinstallaties en installateurs passen deze op steeds grotere schaal binnen een steeds breder pallet aan installaties toe. Het gevolg hiervan is dat het aantal installaties dat op afstand geregeld en beheerd wordt, toeneemt. Voor installatie-eigenaren/exploitanten betekent dit dat afwijkingen en storingen in hun gebouwen/fabrieken in een vroeg stadium getraceerd en opgelost kunnen worden zonder dat dit direct ten koste gaat van de beschikbaarheid. Installatiebedrijven kunnen zo op basis van de metingen die op afstand uitgevoerd worden, inzien wat de status en het gebruik van de installatie is. Bij een eventuele storing kunnen zij vervolgens op afstand ingrijpen en de storing verhelpen. In sommige gevallen kan de klant zelf op locatie het probleem oplossen en hoeft er geen servicemonteur de weg op. Met de recent ontwikkelde VR- en AR-technologie is deze mogelijkheid zelfs nog een stap bereikbaarder ge-

worden. Zo kunnen monteurs veel efficiënter worden ingezet, waarmee tijd en geld wordt bespaard en een bijdrage aan de totale CO2-reductie wordt geleverd.

De erkende installateurs die bij NVKL, de vereniging van koeltechnische bedrijven, zijn aangesloten, zijn bekend met het meten en regelen van installaties op afstand. Zij kunnen op basis van de gegevens uitval van een installatie voorkomen en hierin adviseren. De erkende installateurs zijn bovendien in het bezit van de NVKL-erkenning en voldoen daarmee aan alle verplichte wet- en regelgeving, opleidingen en vakkennis waarop zij tweejaarlijks getoetst worden.

partner van de installatie sector

Coen van de Sande, directeur NVKL

Data driven

WAT IS DAT?

In dit artikel gaat Ron Bosch, adviseur en HBO-hoofddocent

Installatietechniek dieper in op het onderwerp ‘data driven’. Hoe

komen we aan die data en wat

kunnen we er mee?

Met ‘data driven’ bedoelen we in feite het registreren, analyseren en opslaan van meetgegevens van gebouwgebonden technische installaties. Dit is geheel afgestemd op de processen die binnen een gebouw plaatsvinden. De gebruiker kan zich focussen op de overige dagelijkse werkzaamheden, zonder zich druk te hoeven maken over wekelijkse handmatige metingen en benodigde instellingen in en rondom het gebouw. Je kan het zien als een manier om op een duurzame, innovatieve, hygiënische en slimme wijze gegevens te verwerken.

Besparing

Het voordeel is dat er wordt bespaard op menselijke inzet, een groot pluspunt zeker in deze tijden van schaarste op de arbeidsmarkt. Daarnaast volstaan gekalibreerde meetinstrumenten om alle slimme koppelingen met sensors en de regelaar middels algoritmes om te zetten in grafieken. Er is dus geen overlast in het gebouw, doordat er op essentiële locaties aan installaties moet worden gemeten.

Algoritmen

Algoritmen worden gebruikt door computers en informaticasystemen om data te verwerken. Een algoritme functioneert soms volledig onafhankelijk, maar vaak is er input nodig via meetsensoren. Een ontwerptechnicus moet dan bepaalde informatie of variabelen ingeven

(grenswaarden) of in de loop van het proces keuzes maken.

Meten

Wat kunnen we zoal meten?

- te hoge temperaturen;

- te lage temperaturen;

- te hoge vochtigheid;

- te lage vochtigheid;

- te hoog CO2-percentage;

- te hoog VOS-percentage (vluchtige organische stoffen);

- tijdsduur van de metingen;

- tijdsduur van bijvoorbeeld sanitair- of luchtspoelingen;

- tijdswaar neming van de metingen;

- zone metingen;

- in- en uitschakelen van apparatuur, zoals verlichting;

- hoeveelheidsmetingen;

- defecten in actoren of sensoren;

- alles verwijzend naar nor men, wetgeving en richtlijnen voor de juiste instellingen en meetwaardes (Bouwbesluit en overige wetgeving).

Doelen

Wat kan je bereiken met een slim gebouw?

- productiviteit bevorderen en bewaken;

- gebouwgebruikers in gezonde gebouwen faciliteren

- efficiëntie met betrekking tot duurzaamheid en CO2-footprint;

- toekomstbestendigheid en kostenoptimalisatie;

- verhoging van vastgoedwaarde.

Predictive Maintenance

Meet- en regeltechniek wordt steeds belangrijker om installaties optimaal te kunnen beheren. Steeds vaker worden hiervoor ook diensten in de cloud aangeboden door onderhoudsbedrijven. Meestal in de vorm van abonnementen. Dit geldt met name voor grote gebouwen, waar duurzame technieken zijn geïnstalleerd, zoals warmtepompen, en het nauw luistert bij de afstemming tussen de buiten- en binnentemperatuur

Middels zogenaamde gateways worden datapunten gestructureerd vastgelegd en wordt via een algoritmisch verband, inzicht gegeven in de metingen van de gebouwinstallaties.

en het energiegebruik. In de woningbouw komt deze uitgebreide datatrending nog nauwelijks voor.

Realisering

De vraag is dan hoe je dit voorspellend gebouwgebonden installatie-onderhoud realiseert in utiliteitsprojecten. Eerst voegen we in het project diverse actoren en sensoren toe die middels datalogging de gegevens van de installaties/installatieonderdelen verzamelen en controleren op hun prestaties en ingestelde en gemeten waarden. Dit is waar het belang van voorspellend onderhoud of Predictive Maintenance duidelijk wordt. Het is een middel om de technische beschikbaarheid van een asset te optimaliseren door betere onderhoudsplanning.

Normen en wetgeving

Er zijn nog meer redenen, waarom ‘data driven’ steeds belangrijker wordt in de gebouwde omgeving:

- De EPBD gaat meer eisen stellen aan het GBS, met name wat betreft monitoring- en beheerfuncties. Het gaat er hierbij om een beter inzicht te krijgen in de daadwerkelijke energieprestaties om op een afgesproken energiegebruik van x kWh/M2 per jaar uit te komen.

- Het is een tool die helpt om de arbeidsproductiviteit van medewerkers te verhogen, door betere klimaat-, verlichtings- en akoestische omstandigheden te creëren.

Gebouwen met een verwarmingsen of airconditioningsinstallatie vanaf 290 kW nominaal vermogen moeten vanaf 2026 beschikken volgens de EPBD III over een gebouwautomatisering en controlesysteem (GACS) beschikken dat de volgende functies bevat: manente controle, analyse en eventuele bijsturing van het energiegebruik van het gebouw; oetsing van de gebouwgebonden energie-efficiëntie en signalering van eventuele rendementsverliezen, zodat de gebouwbeheerder op de hoogte gesteld kan worden om zaken op te pakken of te verbeteren; - Een open protocol om te kunnen communiceren met technische bouwsystemen, die uit verschillende eigendom technologieën bestaan van verschillende toe te passen fabricaten

Visie en aanpak

Hoe dient een gebouweigenaar te werk te gaan om optimaal te profiteren van zijn slimme gebouw? Allereerst moet hij een visie formuleren en die doorvertalen naar concreet beleid, in samenhang met het MJOP. Thema’s die een belangrijke rol spelen in dit proces zijn onder andere de engineering van de installatie en de inkoop van onderhoud en monitoring.

Abonnement

Veel onderhoudsbedrijven adviseren hun klanten om het onderhoud en beheer op basis van datatrending af te rekenen. In dat geval wordt er onderhoud en beheer uitgevoerd op basis van afgesproken parameters. Bijvoorbeeld wat het maximale energiegebruik mag zijn. Gaat men over het energiegebruik heen, dan wordt er op basis van data-analyse gekeken of er sprake is van een storing, defecte actor of sensor of dat de mens zelf acties heeft uitgevoerd die de energiehuishouding hebben vestoord. Denk bijvoorbeeld aan eindgebruikers die tijdens de zomer de

WAAROM?

De wereld om ons heen verandert snel, nieuwe trends als datatrending spelen een belangrijke rol in onderhoud en beheer. Aan de hand van aanwezigheidssensoren en geplaatste actoren wordt ons informatie verschaft. Het Internet of Things en Internet of Energy komen daarmee steeds dichterbij. Daarnaast zijn er wettelijke verplichtingen. Denk aan de Label C verplichting voor kantoren in 2023 en Label A verplichting vanaf 2030. En dan te weten dat circa 40% van de huidige panden nog geen C label heeft. Het is dus vanzelfsprekend dat er aandacht is voor HVAC en CO2, comfort, binnenklimaat, energiegebruik HVAC- apparatuur, zonwering en verlichting.

ramen open zetten, terwijl de airconditioning op volle toeren gaat draait.

Kostenverdeling

Is het de mens zelf, dan toont men aan de opdrachtgever dat het energiebeleid niet onder controle is en er een overschrijding heeft plaatsgevonden. De onderhoudsfirma kan hier niets aan doen en brengt dan ook de kosten in rekening. Andersom kan het zijn dat sensoren of actoren een verstoring geven en de kosten voor de andere partij zijn. Omschrijf dus nauwkeurig in het onderhoudscontract de plichten en verantwoordelijkheden van alle betrokken partijen.

Installateurs

Installateurs die werkzaam zijn in renovatie en kleinschalige nieuwbouw, zullen minder met ‘data driven’ te maken krijgen. Het is echter wel verstandig om alvast in de planvorming rekening te houden met de eventuele aanleg van domoticasystemen, denk bijvoorbeeld aan de bekabeling. Vroeg of laat gaat domotica namelijk echt doorbreken 

Kraan met meetsensor

Energierevolutie MONITORING

VOOR MEER EFFICIENCY

Michel Deelen zit al jarenlang in het vak. “Ik kom veel over de vloer bij woningcorporaties en groot vastgoedbezitters”, vertelt hij. “Wij helpen ze om de energieprestaties van bestaande installaties en gebouwen inzichtelijk te maken en te verbeteren, vermogens van collectieve installaties te bepalen, probleemgevallen op te sporen en kunnen zorgen voor reguliere monitoring.”

Werkwijze

In het pand van de klant komt de, in eigen beheer ontwikkelde, EMRA-box te hangen, die wordt gekoppeld aan installaties. De box verzamelt data over het energiegebruik, die eens per etmaal via een eigen GSM-router worden doorgestuurd naar het online platform van de Energierevolutie. De gegevens bieden de input voor analyses en rapportages aan de opdrachtgever.

Meten

“Voor alle duidelijkheid: wij meten alleen, wij willen niet regelen en direct aansturen. Dat is een welbewuste keuze. Direct aansturen is vaak gebaseerd op kortetermijndenken. Je fikst een probleem en doet dat gebaseerd op een momentopname. Maar heb je dan wel genoeg aanknopingspunten voor een goede oplossing? En los je daarmee ook eventuele onderliggende oorzaken wel op?”

Lange termijn

De vraag stellen is het antwoord geven. Nee dus. “Wij geloven in lange termijn monitoring. Zo krijg je een beter beeld van de algehele problematiek en wordt het bovendien makkelijker om een opdrachtgever mee te krijgen als je

oplossingen voorstelt.”

Laaghangend fruit

Vaak worstelt die opdrachtgever namelijk met meerdere problemen, waarvan hij zich niet altijd even goed bewust is. Hoewel de Trias Energetica al jarenlang

Energiemeter bij collectieve installatie

wordt gepromoot als de juiste werkwijze om gebouwen te verduurzamen, blijkt de markt er slecht van op de hoogte te zijn. “Dan willen ze ‘van het gas af’, omdat Den Haag dat zo pusht, maar ondertussen laten ze het laaghangend fruit hangen. Denk bijvoorbeeld aan het vervangen van enkel glas, extra isolatie aanbrengen, het optimaliseren van bestaande warmteopwekkers door ze beter in te regelen en de aanschaf van nieuwe, meer efficiënte radiatoren.”

Opnemers

Met name voor het optimaliseren van bestaande systemen zijn veel data nodig. “Wij installeren binnenklimaatopnemers voor de temperatuur, RV-waarde en het CO2-gehalte in de woonkamer en slaapkamer van de ouders. Daarnaast zetten wij temperatuur- en RVopnemers neer in de keuken, badkamer en plaatsen wij een energiemeter. Tot slot installeren wij een gasmeter (of P1 poort) en warmwatermeter bij de opwekker én een buitentemperatuurvoeler.”

Correcties

“We stuiten vaak op collectieve instal-

TRIAS ENERGETICA

laties die zijn overgedimensioneerd. Soms zelfs meerdere keren achter elkaar, doordat er bij iedere renovatie of verbouwing opnieuw ‘voor de zekerheid’ is gekozen voor extra vermogen, grotere kanaal- en buisdiameters etcetera. Bij een collectieve installatie kan dat fors oplopen. Een verwarmingsinstallatie met een vermogen van 2 MW downsizen naar 600 kW is geen uitzondering. Uiteraard adviseren we dit alleen na een uitgebreid meettraject. We onderbouwen alles met data.”

Resultaten

Het is duidelijk: meten is weten. “Ik kan met een gerust hart zeggen dat we meestal wel zo’n 50 % aan energiebesparing en 60 % aan CO2-reductie kunnen realiseren”, vertelt Deelen. En deze energiebesparing werkt ook positief door op het hoofdnet, stipt Deelen aan. “We krijgen al regelmatig te maken met een stroomnet en/of warmtenet dat is overbelast. Op deze manier ontlasten we onze centrale voorzieningen.”

Inzichtelijk

Alle data staan op het online platform en zijn inzichtelijk voor partijen die

autorisatie krijgen. Bijvoorbeeld opdrachtgevers, adviseurs of installateurs. De bedoeling is dat alle gegevens toegankelijk blijven en bij een volgende renovatie, verbouwing of grootschalige onderhoudsbeurt kunnen worden geraadpleegd.

Onderscheiden

Ook andere partijen bieden digitale platforms aan die meet- en regeldata ontsluiten. “Maar die zijn sterk geënt op elektronica”, zegt Deelen. “Ze kijken bijvoorbeeld naar het daadwerkelijke energiegebruik van een warmtepomp of de opbrengst van PV-panelen. Wij gaan een stap verder en nemen ook de watervoerende delen mee. Onze meters brengen namelijk ook in kaart hoeveel energie er nodig is voor de productie van warmtapwater. Alleen op die manier krijg je inzicht in het daadwerkelijke gasgebruik van een cv-ketel en de efficiëntie hiervan.”

Onthutsend

De Trias Energetica is de meest toegepaste strategie om energiebesparende maatregelen te nemen, zodat ze op een efficiënte manier samenwerken. Efficient in de zin van: zo duurzaam mogelijk, dus zo energiezuinig mogelijk en met zoveel mogelijk gebruik van energie uit hernieuwbare bronnen. Maar ook in de zin van kosteneffectiviteit: er wordt meer energie bespaard per bestede euro.

In de eenvoudigste vorm ziet de Trias Energetica er zo uit:

• Stap 1. Beperk de energievraag

• Stap 2. Gebruik energie uit hernieuwbare bronnen

• Stap 3. Gebruik eindige (fossiele) energiebronnen efficiënt

Voor energieneutrale gebouwen en woningen is een extra slag nodig:

• Stap 1. Beperk de energievraag

• Stap 2a. Gebruik energie uit reststromen

• Stap 2b. Gebruik energie uit hernieuwbare bronnen

• Stap 3. Indien gebruik van eindige (fossiele) energiebronnen onvermijdelijk is, gebruik ze dan zeer efficiënt en compenseer dit op jaarbasis met 100 % hernieuwbare energie.

(Bron: RVO)

Die grondige analyses leiden ook tot onthutsende resultaten. “Zo monitoren wij een aantal hybride warmtepompen, met het overgrote deel hebben wij niet zulke positieve ervaringen”, vertelt Deelen. “We zien installaties die zijn overgedimensioneerd, pendelen, en niet goed zijn ingeregeld. Al met al behalen deze warmtepompen geen COP-waardes die echt interessant zijn met de huidige energie- en gasprijzen.” Hier valt nog een flinke slag te maken dus.

Toekomst

Meet- en regeltechniek digitaliseert in een rap tempo. Niet alleen door technologische ontwikkelingen, maar ook vanwege Europese wetgeving die ons dwingt als sector om steeds meer gegevens vast te leggen. De installateur moet hier rekening mee houden. Daarnaast adviseert Deelen om altijd volgens de Trias Energetica te werken en installatieconcepten te bedenken die als het even kan uitblinken in eenvoud. “Maak het vooral niet te ingewikkeld.” 

Gasloos

REGELTECKNIEK TILT SCHOOL NAAR HOGER NIVEAU

Willem Langerak is als integraal adviseur van adviesbureau

Merosch betrokken bij het circulair renoveren en gasvrij maken van het Berlage Lyceum in Amsterdam. “De regeltechniek maakt het mogelijk om met hetzelfde elektrische vermogen meer te kunnen doen. Daar moeten wij als mensen sowieso naartoe”, aldus Willem Langerak.

Het Berlage Lyceum werd in 1922 gebouwd en bestaat uit twee vrijwel identieke gebouwen. Er wordt onderwijs aangeboden op MAVO-, HAVO- en VWO-niveau. Elk gebouw bestaat uit een (fietsen)kelder met daarboven drie bouwlagen. De gebouwen hebben gezamenlijk een bruto vloeroppervlak van rond de 7.900 m2. Beide gebouwen hebben de status van rijksmonument; de gevel moet zoveel mogelijk intact blijven en bepaalde elementen mogen niet worden aangetast. Toch is een grondige renovatie van de schil hard nodig om de gebouwen geschikt te maken voor laagtemperatuur verwarming, zodat ze ook gasloos aan de huidige normen voor onderwijs voldoen. Een interessante uitdaging, zeker omdat er na onderzoek nogal wat bouwfysische problemen aan het licht kwamen.

Met welke vraag klopte de opdrachtgever aan?

“Het Berlage Lyceum is intussen meer dan 100 jaar oud en het voldoet niet

aan de huidige normen om gezond te kunnen werken en leren. De luchtbehandeling voldeed niet aan de huidige normen voor onderwijs, dus we kregen eerst de vraag om een aangepaste luchtbehandelingsinstallatie te ontwerpen. De school wil voldoen aan de normen van een ‘Frisse School’, conform het Programma van Eisen Frisse School Klasse B. Dit betekent dat er per leerling minimaal met 30,6 m3/h geventileerd moet worden. Daarnaast worden er ook eisen gesteld aan onder andere de akoestiek, het kunstlicht en het thermisch comfort. Toen we dit allemaal met elkaar bespraken, wilden we meteen ook een extra stap zetten en gaan verduurzamen. Al snel was de gedachte ‘we gaan dit rijksmonument van het gas afhalen’. En dat gaat ons ook lukken.”

Welke stappen hebben jullie daarvoor genomen?

“Allereerst beginnen we natuurlijk met het reduceren van de warmtevraag. Dat is voor een Rijksmonument lastig, dus we hebben concessies moeten doen. Daarnaast wordt er, om aan de Frisse Scholen eis te voldoen, onder andere een gebalanceerd luchtbehandelingssysteem gerealiseerd met hoog rendement warmteterugwinning. Dit systeem wordt ook gebruikt om de ruimtes te verwarmen en te koelen, aangezien we nu toch al zoveel lucht naar de lokalen en andere ruimten brengen. Daarnaast handhaven we de bestaande ledenradiatoren (met relatief veel massa) van de basisverwarming. Wat betreft de elektriciteit: De huidige elektrische kleinverbruikersaansluitingen van 3x80A per gebouw waren niet toereikend

Detail uitwerking luchtbehandeling technische ruimte kelder

voor de benodigde warmtepompen en luchtbehandelingskasten. Maar het plaatsen van een extra transformatorhuisje bleek ook geen optie: met de problemen op het net en de levertijden van elektriciteit werd het allemaal heel erg ingewikkeld. Daarnaast kunnen en willen we ook het monument niet te veel aantasten. Enerzijds willen we een rijksmonument gasloos maken, anderzijds zitten we dus met naderende netcongestie. Toen zijn we gaan kijken naar een optimale aansluiting zonder transformatorhuisje. Dat is onder andere gelukt door slim gebruik te maken van regeltechniek.”

Hoe hebben jullie dat aangepakt?

“Het is een combinatie van verschillende maatregelen. We gebruiken bijvoorbeeld bodemwarmtepompen met een monobron. Die zijn efficiënter dan luchtwaterwarmtepompen en gebruiken dus minder elektra. Voor ieder gebouw wordt er een warmtepompopstelling toegepast met een verwarmingsvermogen van 240 kWth. Ook de luchtbehandelingskasten worden geselecteerd op de meest efficiënte prestatie en een zo hoog mogelijk warmteterugwinningsrendement en energiezuinige ventilatoren. Maar daarmee kwamen we nog niet op het beoogde vermogen, we zaten nog te hoog. Dan is de vraag: hoe vaak heb je nou die overschrijding? Die kans is dus heel klein. Dan ga je regeltechniek gebruiken om apparatuur

te schakelen op basis van prioriteit. Dit hebben we besproken in het ontwerp: we kunnen met een kleinere aansluiting toe, maar dan moeten we wel concessies doen. Voor de schakelingen gebruiken we het DDC-regelsysteem, waarop alle systemen gekoppeld worden. Dat wil zeggen de warmte- en koudeopwekking en distributie, luchtbehandelingskasten, de naregelingen in de ruimten en de te schakelen apparatuur bij naderende overbelasting. Om te bepalen of en wat er geschakeld dient te worden, passen we diverse M-bus meters toe. Hiermee meten we het elektragebruik van de ‘grote gebruikers’, zoals de warmtepompen en luchtbehandelingskasten. Maar ook de hoofdaansluiting voor het totaalplaatje en een aantal onderverdelingen. Het voordeel van M-busmeters is dat je een bus-netwerk kan aanleggen langs de diverse meters en dat je er meer informatie uit kan

halen, met name bij de energiemeters voor warmte en koude. De inpassing van de luchtbehandelingskasten was overigens nog wel een uitdaging. Het is een Rijksmonument, dus kasten op het dak plaatsen was geen optie. We moesten dit dus in de bestaande situatie in het gebouw oplossen. Per gebouw komen er nu 3 luchtbehandelingskasten. Eén komt in de kelder, één in de berging achter de aula en één in de oorspronkelijke dakopbouw op het dak. De betrokken installateur heeft het ontwerp nog verder geoptimaliseerd. Oorspronkelijk gingen we uit van twee kasten in de kelder, maar door de luchtbehandelingskast in de dakopbouw te vergroten, konden deze samengevoegd worden. We maken hierbij gebruik van aanzuigroosters in bestaande kozijnen en verzonken dakkappen om de installatie zoveel mogelijk aan het zicht te onttrekken.”

Je had het daarnet over concessies doen, kan je dat verduidelijken?

“Stel het is een koude winterdag. De warmtepompen hebben veel elektriciteit nodig en de LBK’s draaien op volle toeren. Leerlingen wassen hun handen met warm water en in de kantine worden broodjes in de oven gebakken. Dan kun je in de rode zone terecht komen. Dan gaat het systeem over op een schakeltabel, vanuit de regeltechniek. Eerst gaat bijvoorbeeld de boiler uit, daarna de koffiezetautomaten en de gril in de keuken. Dat doe je op basis van prioriteit. Kom je in de buurt van een

Totale ruimtelijke uitwerking luchtbehandeling in gebouw 34

koffie of warm water, maar kan de boel wel blijven draaien. Zoals gewoonlijk maken we gelijktijdigheidsberekeningen. We zijn gaan denken en snijden en hebben de randjes opgezocht, maar blijven wel realistisch. In feite gebruiken we de installatie binnen de ruimte die er is op het net. Daarin hanteer je een prioritering waarin gezondheid de hoogste prioriteit heeft. Het is een manier om met minder vermogen hetzelfde te blijven doen. Maar toen zaten we nog met de gevel. Die voldoet niet aan de gewenste eisen om de warmte binnen te houden.”

Hoe werd daarmee omgegaan?

“We hebben de staat van de gevel in kaart gebracht met allerlei metingen en berekeningen. Theoretische berekeningen, ondersteund door vochtigheidsmetingen van de kozijnen, blower-doortesten, regenproeven van de buitengevel en ga zo maar door. We hebben de gevel open gemaakt om te kijken of er vochtdoorslag was. Uiteindelijk is er zelfs een bouwpatholoog aan te pas gekomen. Met al die resultaten kunnen we bepalen wat nodig is om die gevel toekomstbestendig te maken. We kwamen nogal wat bouwfysische problemen tegen, zoals rotte kozijnen en rotting in de betonlatijen. Die mag je maar beperkt aanpakken, want je hebt te maken met een rijksmonument. Zonder dat je dingen echt mag veranderen, moet je toch wat met de gevel doen. Anders is het gasloos maken van het pand een kansloze missie.”

bedacht?

“Het dak wordt volledig geïsoleerd met een Rc-waarde van 6,0 m2K/W. De vloer wordt ook zoveel mogelijk geïsoleerd, maar de gevel weer niet. Wel is er in het verleden al spouwmuurisolatie aangebracht met een Rc-waarde van ongeveer 1,5 m2K/W die gehandhaafd wordt. Verder isoleren is in dit geval niet redelijkerwijs te doen, met name omdat het een monumentaal pand is. Er zijn veel ramen in de gevel, wat absoluut de zwakste elementen zijn. Het glas wordt daarom vervangen door speciaal dubbelglas, dat voor de karakteristieke kleine ruitjes in een ultradunne uitvoering geleverd wordt. Doordat het gevelbeeld hiermee behouden blijft, is deze maatregel door Monumentenzorg goedgekeurd.

Met U-waarden van 1,9 voor de kleine ramen en 1,1 voor de grote ramen levert dit een significante verbetering op. Ook wordt er veel aandacht besteed aan het verbeteren van de kierdichting. Wat er niet uitgaat, hoeven we er ook niet met extra installaties in te stoppen. We werken gelukkig met een heel bouwteam samen: een architect, een projectmanagementbureau, de bouwkundige aannemers, constructeurs en installateurs. Dat is misschien nog wel het belangrijkste: zo’n project als dit moet je echt samen willen doen om het haalbaar te maken. We laten het gebouw volledig in zijn waarde, maar zorgen er wel voor dat het weer tientallen jaren mee kan binnen de huidige standaard.”

ties onder handen genomen?

“Het sanitair wordt nagenoeg geheel hergebruikt. Dit met het oog op circulariteit. Waar nodig vinden aanpassingen plaats. Er komen een extra douche en vuilwaterpomp in de kelder. Op andere vlakken wordt er een stuk rigoureuzer gerenoveerd. Zo vervangen we de elektrotechnische installaties nagenoeg helemaal, op de kabelgoten na. Zo kunnen we het geheel ook naar een hoger niveau tillen. Het was namelijk de wens om dit fraaie monument te voorzien van installaties van een ‘museaal niveau’. Dit houdt onder andere in: esthetisch aantrekkelijke, ingebouwde verlichting en het integreren van diverse schakelingen – licht, zonwering - in de naregelingen van de W-installaties. Alle aanwezige installaties zijn per ruimte via één bedienunit in te schakelen. Uiteraard gebeurt dit grotendeels automatisch op basis van de gemeten temperatuur- en luchtkwaliteitswaarden en de aanwezigheid van mensen.”

Wat is de doorlooptijd van het project?

“Per gebouw verwachten we ongeveer een jaar nodig te hebben, voordat er weer lesgegeven kan worden. Tijdens de renovatie gebruikt het Lyceum een tijdelijke voorziening elders om het gemis van één van de gebouwen op te vangen. De gebouwen worden één voor één gerenoveerd. We verwachten hiervoor twee jaar nodig te hebben.”

Gastauteur: Pascale Veerling, Merosch

u voor beide

B3 heating bv is bekend van energiezuinige warmtapwater

oplossingen, zoals de Rinnai gasgestookte condenserende doorstroomtoestellen. Met de toenemende vraag naar

elektrische oplossingen hebben we geschikte producten en systemen. Voor huishoudelijke, utiliteit of industriële situaties.

Industriële doorstromer type VK

• 95°C geen probleem

• Als doorstromer of i.c.m. buffer

• Vaste ΔT afhankelijk van flow

• 3 tot 32 kW

Toepassing o.a.:

• Verhogen retour temp ringleiding

• Industriële processen food industrie

• Backup voor WP systemen

Rinnai doorstroomtoestellen

• 85 °C geen probleem

• Als doorstromer of i.c.m. buffer

• Geschikt voor 24/7 toepassing

• 46 of 56 kW

Toepassing o.a.:

• Eenvoudige vervanging Kli Max ketels GGBB boilers

• Van luxe huishoudelijk tot zwaar industrieel

• Backup / integratie voor WP-systemen (hybride oplossing)

Duurzame renovatie

‘GROEN’ MET ZO MIN MOGELIJK INSPANNINGEN EN KOSTEN

Meer comfort en minder energiegebruik. Het lijkt misschien tegenstrijdig maar dit is precies wat de missie is die de HVAC-industrie de komende jaren moet volgen. Iedere dag worden renovatieprojecten opgeleverd die een beter comfort en een gezondere binnenlucht bieden, terwijl tegelijkertijd een aanzienlijke thermische en energiebesparing wordt gerealiseerd.

Het is bekend dat regeltechniek hier een sleutelrol speelt en ‘grijze’ HVACinstallaties snel tot ‘groene’ klimaatsystemen getransformeerd kunnen worden. Zónder ingrijpende aanpassingen en/of hoge kosten, waardoor verduurzaming voor elk gebouw binnen handbereik ligt . Het is dus belangrijk dat je weet welke bijdrage veldapparatuur levert en wat de energiebalans is over de gehele levenscyclus. Factoren zoals de ‘grijze’ energie, stand-by energie en betere efficiëntie in de individuele toepassing moeten ook in aanmerking worden genomen.

Alleen wat wordt gemeten kan worden geanalyseerd en geoptimaliseerd. De ‘slimme’ gebouwen van morgen worden gekenmerkt door een hoog niveau van energie efficiëntie en optimaal comfort in de ruimtes. Daarom moet een gebouw kunnen ‘communiceren’ met de gebruiker, de onderhoudsspecialist en de energieleverancier.

Maatregelen

Om de Europese landen te helpen ervoor te zorgen dat gebouwen geen energie verspillen hebben het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie een reeks normen opgesteldde Energy Performance of Buildings Directive 2018/844/EU (EPBD) - die een overzicht geeft van de maatregelen die nodig zijn voor de vermindering van het energiegebruik en uiterlijk in 2025 in de nationale wetgeving moeten zijn opgenomen. De EPBD bepaalt onder meer dat niet-residentiele gebouwen met een nominaal vermogen voor een verwar-

mingssysteem of een gecombineerd ruimte verwarmings/klimaatregelingsen ventilatiesysteem van meer dan 290 kW tegen 2025 uitgerust moeten zijn met gebouwautomatisering. De EPBDBACS nalevingschecklist kan worden geraadpleegd om na te gaan of de installatie voor gebouwautomatisering voldoet aan de respectievelijke eisen. De EPBD stelt de Smart Readiness Indicator (SRI) voor de beoordeling van gebouwen. Deze indicator is ontwikkeld door de Europese Commissie en evalueert niet alleen onderhoud en energie, maar ook de levenskwaliteit van de

Door actief data te verzamelen en te analyseren, kan er exact gezien worden waar er geoptimaliseerd moet worden en is het niet nodig de gehele oude installatie te vervangen.

bewoners van het gebouw. Gebouwautomatisering met slimme veldapparatuur die in een HVAC-systeem in een netwerk kan worden opgenomen, vormen hier de basis.

Handhaving

Vanaf 1 januari 2023 handhaven gemeenten en omgevingsdiensten op deze verplichting. Dit doet de gemeente of de omgevingsdienst waar uw kantoorgebouw is gevestigd. Het doel van de handhaving is dat gebouwen zo snel mogelijk voldoen aan de labelplicht. Een energielabel geeft aan hoe energiezuinig een gebouw is. Dit doet het aan de hand van een schaal van G (slechtste) tot en met A++++ (beste). Het label wordt bepaald op basis van het primair fossiel energiegebruik, uitgedrukt in kilowattuur (kWh) per m2 per jaar. Naast de energiezuinigheid, geeft het energielabel ook aan welke energiebesparende maatregelen er nog mogelijk zijn in het gebouw. Label C heeft een primair fossiel energiegebruik van 200,01 tot en met 225,00 kWh per m2 op jaarbasis. Een energielabel is 10 jaar geldig.

Renovatiegolf

Gebouwen zijn verantwoordelijk voor 38% van alle CO2-emissies over de hele wereld, waarbij 28% van het gas wordt uitgestoten tijdens het gebruik ervan, en 10% bij hun bouw en renovatie. De klimaatverandering, de milieuvervuiling, de verminderde toegang tot natuurlijke bronnen en ons eigen gedrag hebben geleid tot de uitdagingen waarmee we vandaag worden geconfronteerd. De Europese Unie heeft deze factoren aangepakt door de European Green Deal te lanceren in 2019. De doelstelling ervan is de transitie te realiseren naar een moderne, grondstofzuinige en competitieve economie, waarin de bouwsector een belangrijke rol te spelen heeft. Belangrijk onderdeel van de Green Deal is de ‘renovatiegolf’. Doel is om voor 2030 zo’n 35 miljoen (!) inefficiënte gebouwen te verduurzamen in de EU en – als gevolg daarvan – de CO2-uitstoot met ten minste 55% te

verminderen, het energiegebruik te reduceren én de basis te leggen voor een klimaatneutraal Europa in 2050.

Nederland

Verduurzaming van bestaande gebouwen staat ook in Nederland hoog op de agenda van de landelijke politiek. Onder andere de overheid neemt tal van initiatieven om gebouweigenaren te stimuleren om met hun vastgoed aan de slag te gaan. Denk bijvoorbeeld aan de EPC aanscherping, het verplicht stellen van minimaal energielabel C voor kantoren (> 100 m2 ) per januari 2023 voor alle utiliteitsgebouwen. Dit is een hele uitdaging wetende dat 52% van alle gebouwen in Nederland hieraan niet voldoet, voor rijkskantoren betreft dat maar liefst 55%! Vanaf 2030 ligt de eis zelfs op minimaal label A, wat betekent dat als je nu dus gaat bouwen het kantoor al bijna energie neutraal moet zijn. Of wat te denken van de verplichte Energie-audit (EED) voor bedrijven met meer dan 250 fte en het verplichte energieregistratie en bewakingssysteem (EBS) t/m aantrekkelijke subsidies zoals de Energie Investering Aftrek (EIA) de Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE+) en de Investeringssubsidie Duurzame Energie (ISDE).

Oplossingen

Populaire maatregelen om het energiegebruik terug te dringen, zijn de isolatie van gevels, daken en vloeren en de installatie van warmtepompen en zonnepanelen. Oplossingen voor verlaging van het fossiel energiegebruik zijn het overstappen op hernieuwbare energie afkomstig uit zon, biomassa, buitenlucht en bodem. Ook betere isolatie en het dichten van kieren wordt vaak gelijk aangegeven als primaire oplossing. Maar ook de ‘retrofit’ van regelkogelkranen en aandrijvingen in HVAC-installaties kan flinke besparingen opleveren. Hierbij speelt het correct inregelen, gebruiken en onderhouden van installaties een cruciale rol. Helaas wordt dit vaak vergeten terwijl het minstens zo belangrijk is.

Het doel is dan ook om ook hiervoor de bewustwording bij gebouweigenaren en facility managers te vergroten. In veel bestaande gebouwen zijn de HVAC-installaties verouderd. De oudere installaties zijn vaak anders ontworpen dan de moderne van tegenwoordig en we zien regelmatig dat kleppen niet meer (goed) sluiten. Hierdoor vindt continu stroming van lucht en water plaats. Ook wanneer dit niet gewenst is, waardoor comfort- en geluidsklachten ontstaan en onnodig energie wordt verspild.

Data verzamelen en analyseren

Door actief data te verzamelen en te analyseren, kan er exact gezien worden waar er geoptimaliseerd moet worden en is het niet nodig de gehele oude installatie te vervangen. Om bij te dragen aan de energie-efficiëntie in gebouwen en het verminderen van de CO2 uitstoot is het van wezenlijk belang dat er innovatieve HVAC-veldcomponenten van hoge kwaliteit geproduceerd en verkocht worden. Bovendien zullen we het bewustzijn moeten vergroten van het CO2-reductiepotentieel. Dat is haalbaar door de inzet van geavanceerde gebouwtechnologie.

Aandachtsgebieden

Een aandachtsgebied voor toekomstige projecten is bijvoorbeeld de energieopwekking, door het vervangen van inefficiënte koelmachines of boilers door warmtepompen. Ook energiedistributie is van groot belang. Hierbij kun je denken aan de verhoging van de energie-efficiëntie door optimalisering van gebouwautomatiseringssystemen of door de installatie van innovatieve veldcomponenten. En de laatste belangrijke factor zijn de ventilatiesystemen, zoals de installatie van ventilatiesystemen met warmteterugwinning om energieverspilling door open ramen te voorkomen.

Kortom, laten we met de overheid en de installatiebranche de handen in een slaan en samen het verschil maken.

Auteur: Richard Daamen, directeur Belimo

HOUD JE HOOFD KOEL!

Jij zorgt dat jouw klant er heerlijk koel bij zit deze zomer, hoe cool is dat! Of het nu gaat over duurzaam koelen, de laatste ontwikkelingen, nieuwe producten en designs. Met al jouw kennis geef jij jouw klant een goed en gedegen advies. Bekijk het nieuwe assortiment, designs en tools die jouw aircowerk dit jaar extra sterk maken.

ONDERWERPEN

Goed voorbereid de zomer tegemoet

Zo houd je een woning lekker koel

Toekomstmuziek | wat komt eraan?

Ins & outs | installatiematerialen + gereedschappen

Houd je hoofd koel | Praktische tips & tricks

WIST JE DAT?

Op het installatiefestival NXT GEN op 12 en 13 een speciale AircoDome is? Kom binnen en zie, ervaar en leer alles over koelen en verwarmen met airco. NXT GEN is een vakbeurs in een festivaljasje. Niet alleen leuk voor jou als (toekomstige) installateur, maar ook voor jouw gezin. Tickets, parkeren, eten en drinken zijn helemaal gratis. Meld je snel aan via installatiefestival.nl, want vol=vol.

NIEUW AIRCO-ASSORTIMENT

Nieuw aircoseizoen = veel nieuwe producten. Zoals de Haier Tower-modellen en de nieuwe Daikin Multi+, een perfecte duurzame oplossing voor klimaat en warm tapwater voor een appartement, tiny house of vakantiewoning. Of laat jouw klant zijn airconditioner passen bij zijn interieur. BEKIJK

VERNIEUWDE ISSO-KLEINTJE RIOLERING BIEDT DE VAKMAN VOLOP PRAKTISCHE KENNIS

De afgelopen maanden is het ISSO-kleintje Riolering vol ledig geactualiseerd. Vooral mensen in de praktijk vinden in dit document de meest gebruikte richtlijnen voor het ontwerp, de aanleg en het onderhoud van gebouwrio lering. Door zijn compacte vorm, maar ook doordat hij online te raadplegen is, is de kennis op de bouwplaats of bij een praktijkproject te raadplegen.

Naast de laatste kennis biedt het handzame boekje ook diverse afbeeldingen, schema’s en montagerichtlijnen voor afvoerleidingen van vuilwater en hemelwater. Bovendien is het Kleintje Riolering ook interessant voor andere doelgroepen, zoals architecten en aannemers. Zij kunnen hiermee snel de meest basale en noodzakelijke kennis van riolerings- en hemelwaterafvoersystemen tot zich nemen.

De meest recente ISSO-publicatie 3216 ‘NTR 3216 Riolering van bouwwerken’, die eveneens in februari 2023 verscheen, ligt aan de basis van het vernieuwde Kleintje Riolering. Daarbij richt de inhoud van het Kleintje zich vooral op vuilwater- en hemelwaterafvoer binnen de perceelgrens. Die kennis kan de vakman dus gebruiken voor:

• Woningen, woongebouwen en kleine utiliteit;

• Realisatie van nieuwe riolering;

• Uitbreiding van bestaande riolering;

• Beheer en onderhoud.

Een concrete aanpassing is bijvoorbeeld het duidelijk onder de aandacht brengen van de noodzaak om hemelwater via het eigen perceel af te voeren, en niet via een naburig perceel. In de praktijk betekent dit dat installateurs de uitvoering van HWA-systemen soms anders moeten uitvoeren dan ze gewend waren. Denk aan doorlopende dakgoten bij rijtjeshuizen, waarin de installateur nu bijvoorbeeld separatieschotten moet zetten, zodat regenwater per perceel kan worden afgevoerd.

Een andere wijziging waarvan het Kleintje nu melding maakt, is dat de uitzondering voor het moeten plaatsen van ontlastvoorzieningen bij grondgebonden woningen is komen te vervallen. Ook meldt het geactualiseerde Kleintje dat de afstand tussen ontstoppingsstukken is vergroot. Verder is er in dit Kleintje meteen een koppeling gemaakt naar de ISSO-opleverprotocollen, die belangrijk zijn en worden in de relatie tot de toekomstige Wet Kwaliteitsborging (Wkb). Ook zijn er op diverse plekken nieuwe of aangepaste afbeeldingen toegevoegd, zodat de kennis inzichtelijker wordt en eenvoudiger te interpreteren.

Het doel van Kleintje Riolering is er volledig op gericht om mensen in de praktijk snel en zo helder mogelijk te ondersteunen bij het vakbekwaam uitvoeren en onderhouden van riolerings- en hemelwatersystemen. Het geactualiseerde ISSO-kleintje Riolering is als gedrukt exemplaar of digitale versie beschikbaar via het kennisplatform ISSO Open.

Badkamerventilatoren in Ø125mm uitvoering Al enige tijd heeft VentAxia de Supra en Supra Design badkamerventilatoren in haar assortiment. Deze badkamerventilator/ toiletventilator voor wand en plafond was tot nu toe alleen verkrijgbaar in een Ø100mm uitvoering. De Supra serie is nu uitgebreid met een Ø125mm uitvoering: de Supra 125 en Supra Design 125. De nieuwe Vent-Axia Supra (Design) 125 heeft veel kenmerken van de Supra (Design) 100. De trillingsdempende motorbevestiging zorgt voor een laag geluidsniveau. De krachtigere innovatieve kogellager motor zorgt voor een maximaal debiet van 190 m3/h (Supra) en 160 m3/h (Supra Design). De Supra 125 en Supra Design 125 zijn verkrijgbaar in drie verschillende uitvoeringen. De Supra (Design) 125 B is de basis uitvoering zonder sensoren en timer. Daarnaast zijn de Supra (Design) 125 T met instelbare timer en 125 HT met vochtsensor en vaste timer verkrijgbaar. Installatie van de Supra (Design) 125 is eenvoudig door de ingebouwde waterpas. De Supra (Design) 125 badkamerven-

tilator/toiletventilator wordt geleverd met 5 jaar garantie.

Heavy metal wc-bedieningsplaten

TECE heeft de serie wc- en urinoirbedieningsplaten TECEsolid uitgebreid met trendy metallische kleuren en kleur geborsteld grafiet. Deze bedieningsplaten vallen extra op door de lijn- en diamantstructuur. Hierdoor kan de serie toegepast worden op plaatsen waar een combinatie van design en robuustheid gewenst is.

De vier nieuwe modellen in brons, grafiet, messing en nikkel zijn voorzien van gestructureerde oppervlakken, zoals bekend van de waterkoker. Zij vormen een aanvulling op het bestaande assortiment met fronten van roestvast staal, glanzend chroom, mat wit, helder wit en mat zwart. De nieuwe kleuren en oppervlaktestructuren bieden architecten en badkamerplanners veel designmogelijkheden en keuzevrijheid. Alle TECEsolid bedieningsplaten passen op alle TECE inbouwreservoirs. Naast wc-bedieningsplaten is de TECEsolid ook leverbaar als urinoirbedieningsplaat en als elektronische bedieningsplaat.

WARMTEPOMP KAPOT, WAT NU?

Zoals wellicht bekend is er voor het installeren van split airco’s en warmtepompen met synthetische f-gassen een BRL100 bedrijfscertificaat verplicht. Naast een bedrijfscertificaat is ook een BRL200 persoons certificaat verplicht.

Dit is echter niet van toepassing bij een monoblock warmtepomp; een warmtepomp waarbij het volledige koudemiddelsysteem zich in de buitenunit bevindt. De warmte wordt niet door een koudemiddel naar binnen gebracht maar dit gebeurt rechtstreeks door het cv-systeem buiten te plaatsen of door een extra glycolsysteem toe te passen. Doordat het koudemiddelsysteem gesloten is bij levering valt de certificeringsverplichting weg. Hierdoor kan iedere installateur dit type warmtepomp installeren.

Maar wat nu als Nederland straks naar de warmtepomp is overgestapt en er is een storing aan de warmtepomp? Dit kan zomaar een defect in het koudemiddelcircuit zijn en deze warmtepomp is wellicht geplaatst door een installateur die geen BRL100 en 200 certificaten heeft. Een klant zal dus op zoek moeten gaan naar een servicebedrijf dat

DIGITAAL VERWARMINGSELEMENT

Het nieuwe digitale verwarmingselement 5 van HSK Duschkabinenbau is voorzien van een afstandsbediening, waarmee individuele verwarmingsprogramma’s flexibel en energie-efficiënt kunnen worden ingesteld. Het is de elektrische aanvulling op een reeks HSK designradiatoren. Het slanke element heeft een spiraalkabel en wordt in de gevulde designradiator geschroefd. De gebruiker kan specifieke instellingen direct programmeren op het verwarmingselement of via de bij de set inbegrepen afstandsbediening. Basale instellingen, zoals de maximumtemperatuur van het radiatoroppervlak, kunnen gebruikers direct op het verwarmingselement of op de bijgeleverde afstandsbediening uitvoeren. In stappen van 5 °C kan zo de optimale radiatortemperatuur worden ingesteld voor het verwarmen van de badkamer en het voorverwarmen van handdoeken. Individuele dag- en weekprogramma’s kunnen worden vastgelegd met behulp van de afstandsbediening in de modus voor ruimteverwarming. Hierbij kan worden gekozen uit verschillende standen. Dankzij een verwarmingspatroon met ronde buizen gebeurt de warmtevoorziening bijna geruisloos. Het verwarmingselement is verkrijgbaar in de kleuren wit en zwart-mat, in de vermogensniveaus 300, 600 of 900 watt en te combineren met de HSK designradiatoren van de series Atelier Highline, Yenga, Juke, Premium, Lavida, Softcube Plus, Line Aero, Line Round en Line Plus. De qua

wel deze werkzaamheden mag uitvoeren, maar gaat deze wel gevonden worden? Doordat ook niet gecertificeerde installateurs warmtepompen zullen plaatsen ontstaat er wellicht scheefgroei in de hoeveelheid bedrijven die kunnen helpen wanneer er een defect is.

Bij het gebruik van natuurlijke koudemiddelen (zoals CO2 of propaan) kan de reparatie wel uitgevoerd worden zonder certificering; een reden waarom de EU hierop aanstuurt. Maar dan nog: is de kennis wel toereikend? Ook dan zal een installatie gevacumeerd moeten worden en zullen hiervoor mensen opgeleid moeten worden.

Een hele opgave voor de nabije toekomst.

[Twee generaties, vader Dick en zoon Tim Visser, schrijven om beurten een

kleur passende 0,5 m lange spiraalkabel kan indien nodig tot 1,5 m worden uitgetrokken. De afstandsbediening is bij beide modellen wit en kan optioneel aan de wand worden gemonteerd of los worden gebruikt. Voor de programmering moet de regelaar zich in dezelfde ruimte en binnen een maximale afstand van 10 meter van het verwarmingselement bevinden. Desgewenst kan hij worden beveiligd met een wachtwoord.

Tim Visser

Engineer-Adviseur W-installaties, voormalig zelfstandig installateur.

column op persoonlijke titel]

Introductie

DE EERSTE VAN EEN NIEUWE GENERATIE ROOKGASMETERS

EURO-INDEX heeft in haar 50-jarig bestaan tientallen innovatieve instrumenten voor de cv-monteur ontwikkeld, waaronder de eerste elektronische drukmeters in 1987. In mei van dit jaar is het, 25 jaar na de introductie van de Eurolyzer, tijd voor de volgende innovatie: de Eurolyzer S1

Bij de ontwikkeling van een nieuw meetinstrument is het belangrijk om het doel goed voor ogen te houden. Wie gaat het gebruiken en waarvoor? Welke functionaliteit en nauwkeurigheid moet het toestel hebben en aan welke wettelijke eisen moet het voldoen? Je streeft ernaar een instrument te ontwikkelen dat ideaal is voor de toepassing, gemakkelijk is om te bedienen en waarvan de gebruiker jarenlang plezier kan hebben, doordat het duurzaam is opgebouwd met hoogwaardige componenten. Hierbij is het vooral belangrijk om goed te luisteren naar de gebruiker. Welke zaken zijn al goed en welke zijn voor verbetering vatbaar? Dit is precies wat EURO-INDEX heeft gedaan bij de ontwikkeling van de nieuwe BLAUWE LIJN Eurolyzer S1 rookgasmeter.

Innovaties

De Eurolyzer S1 is op diverse vlakken verbeterd. De nieuwe behuizing is ergonomisch vormgegeven en voorzien van een geïntegreerd beschermholster waardoor het tegen een stootje kan. Het display is een stuk groter geworden en functioneert tevens als touchscreen, waarmee alle functies kunnen worden

bediend. Dit display is van de best mogelijke kwaliteit met een hoge resolutie, hoog contrast, voorzien van gehard kraswerend glas en kan zelfs met (werk) handschoenen worden bediend. Ondanks het grotere display heeft het toestel nog steeds een handzaam formaat en kan het ook met één hand worden bediend via het ronde touchpad. Deze vorm van bediening verscheen voor het eerst op de Eurolyzer ST in 2008. Veel gebruikers zijn hieraan gewend en kunnen bij de Eurolyzer S1 van beide bedieningsvormen gebruik maken, afhankelijk waar ze zelf de voorkeur aan geven. Een opvallende verbetering is de ring van LED’s rond het touchpad, die feedback geeft op de aansturing en bepaalde functies. Zo tellen deze LED’s af naar nul bij de schone lucht kalibratie. De innovatie die veel tijd gaat besparen betreft de introductie van Macro’s en

Multi Memory. Hiermee kan een serie van metingen worden voorgeprogrammeerd en met één knop worden geactiveerd. Hierbij kunnen de resultaten van de achtereenvolgende metingen worden samengebracht. Dit is vooral handig bij onderhoud volgens de COcertificering, waarbij de CO-metingen in de stookruimte en de rookgasmetingen op zowel vollast als deellast bij elkaar en op overzichtelijke wijze in één meetrapport worden gepresenteerd.

Vertrouwde kwaliteit

De Eurolyzer S1 biedt de kwaliteit die je mag verwachten van een BLAUWE LIJN rookgasmeter. Zo is het toestel voorzien van een krachtige monsternamepomp, een waterstof gecompenseerde sensor voor koolmonoxide met een bereik tot 10.000 ppm en de unieke ECO-sensortechnologie voor meting van zuurstof.

ECO-sensoren zijn zeer duurzaam en bieden een snelle opstart- en reactietijd. Het toestel is verkrijgbaar met een nauwkeurige drukverschilmeter tot 150 mbar met een resolutie vanaf 0,01 mbar (1 Pa). Ook aanvullende functionaliteit, zoals een automatische drukdalingsproef of een meetfunctie voor legionellapreventie ontbreken niet. Uiteraard is ook bij dit model het KWSe servicesysteem van toepassing, waarbij het toestel jaarlijks wordt onderhouden en gekalibreerd voor een vaste prijs. Hierbij wordt 7 jaar garantie gegeven op het toestel én de verbruiksonderdelen, zoals sensoren en filters.

CO-certificering

Met de invoering van de CO-certificering (Gasketelwet) per 1 april van dit jaar moeten rookgasmeters voldoen aan alle eisen die worden gesteld in de Europese regelgeving EN50379 deel 2. Zowel de huidige Eurolyzer STx als de nieuwe Eurolyzer S1 zijn volledig gecertificeerd volgens deze norm, waarmee de geschiktheid eenvoudig kan worden aangetoond.

Handsfree

Aan de achterzijde van het toestel zijn de magneten geïntegreerd in de behuizing. Hiermee kan het toestel op een metalen ondergrond worden bevestigd tijdens het meten, zonder de ondergrond te beschadigen. Omdat tegenwoordig lang niet alle cv-ketels een metalen kast hebben is de Eurolyzer S1 aan de bovenzijde voorzien van een handig oog, waarmee het toestel kan worden opgehangen met een haak of klittenband.

Gratis software en apps

De Eurolyzer S1 is standaard voorzien van Bluetooth® communicatie, waarmee u gebruik kan maken van EuroSoft connect voor digitale meetrapportage. EuroSoft connect is kosteloos verkrijgbaar als Windows software voor PC’s en laptops en als app voor smartphones en tablets met een Android of iOS besturingssysteem. Hiermee kan u meetwaarden en berekende waarden live uitlezen

en loggen. U kan de resultaten als getallen of een grafiek weergeven en opnemen in een meetrapport. De rapportage kan je vervolgens gemakkelijk delen via mail of social media. Speciaal voor bedrijven die gebruik maken van hun eigen rapportagesoftware heeft de Eurolyzer S1 de mogelijkheid om de meetresultaten weer te geven als een QR-code in het display. In veel gevallen kan deze QR-code worden uitgelezen met de camera van een tablet of smartphone en worden geïntegreerd in de gebruikte software.

CAPBs

Het is mogelijk om extra meetfuncties toe te voegen aan de Eurolyzer S1 door gebruik te maken van BLAUWE LIJN CAPBs®. Deze lijn is geïntroduceerd in

2016 en bestaat uit diverse handvaten en meetmodules, waarmee ‘modulaire’ meetinstrumenten worden samengesteld. Deze instrumenten zijn zelfstandig te gebruiken, maar kunnen tevens draadloos contact maken met bestaande BLAUWE LIJN meetinstrumenten, waaronder de Eurolyzer S1. Zo kan je bijvoorbeeld een drukmeter voor hoge druk samenstellen door de CAPBs® sens PS40 meetmodule op de CAPBs® device handgreep te plaatsen. Dit toestel kan zelfstandig worden gebruikt om gasdruk tot 6 bar te meten bij het uitvoeren van een drukstoot, maar door het toestel draadloos te verbinden met de rookgasmeter kunnen de meetresultaten worden weergegeven op het display en worden opgenomen in een compleet meetrapport.

Hybride

NIEUWE HR-KETEL VOOR VERDUURZAMING

Nefit Bosch toonde tijdens de afgelopen Bouwbeurs een nieuwe hr-ketel die geschikt is voor de vervangingsmarkt. De Nefit 1200 kan zowel functioneren als stand alone cv-ketel en als onderdeel van een hybride installatie met een warmtepomp. IZ nam een kijkje op de stand van de fabrikant en sprak met Arjan van

Met de stijgende energieprijzen zoekt iedereen naar besparingsmogelijkheden.”

Werkverdeling

In een hybride opstelling neemt de Nefit 1200 de productie van warm tapwater voor zijn rekening en springt hij bij als het kwik onder de -4 °C daalt, vertelt Van Eldik. De warmtepomp neemt dus normaliter het leeuwendeel van de ruimteverwarming voor zijn rekening.

Moduleren

systeem bewaakt continu de werking en de veiligheid. De 2-way pomp zorgt voor betere ontluchting en bewaakt de stroming, waardoor de kans op storingen wordt geminimaliseerd.

Beheer op afstand

Eldik,

Accountmanager Business Development.

“We merken dat een overstap op een all-electric installatie al snel te duur uitvalt voor de projectenmarkt en consumenten. Ze moeten niet alleen een warmtepomp aanschaffen, maar ook een boilervat met elektrische naverwarmer. Daarnaast zie je vaak dat er in bestaande bouw extra isolatie nodig is en ook het afgiftesysteem een upgrade nodig heeft.”

Groei

Vandaar dat de markt grote interesse toont in hybride oplossingen, merkt Van Eldik. Dit jaar worden er in Nederland meer dan 100.000 hybride warmtepompen geproduceerd. Tijdens de Bouwbeurs was het dan ook een komen en gaan van woningcorporaties en particuliere woningbezitters op de stand van Nefit Bosch. Sowieso is de interesse voor verduurzaming sterk toegenomen, signaleert Van Eldik. “Vergeleken met de VSK vorige jaar loopt het nu storm.

Er zijn twee uitvoeringen: de basisuitvoering, Nefit 1200 HRC20/3, en de Nefit 1200 HRC28/4 voor extra warmwatercomfort en verwarmingsvermogen. De warmtewisselaar heeft een gekoelde branderdeur in een RVSbehuizing. Dankzij een hoge modulatiegraad is de Nefit 1200 bij uitstek geschikt voor hybride installaties en voor woningen met een lage warmtevraag, zoals appartementen. Naast een hoog rendement, kent de Nefit 1200 een laag stroomverbruik, dankzij de slimme elektronica en de nieuwe 2-way A-label pomp met bi-directionele communicatie, zegt de fabrikant.

Concentrisch

Of het nu gaat om het een-op-een vervangen van een oud toestel, of om een nieuwe installatie, dankzij onder meer de compacte afmetingen en het lage gewicht is de Nefit 1200 snel en eenvoudig te installeren. Het toestel is standaard voorzien van een concentrische aansluiting voor de rookgasafvoeren luchttoevoerleidingen. Dat scheelt niet alleen tijd en materiaal, maar is ook extra veilig.

Onderhoudsgemak

Het ontwerp zorgt dat periodiek onderhoud tot een minimum beperkt blijft, aldus de fabrikant. Een optimale werking

De Hr-ketel maakt gebruik van de geavanceerde regeling van Nefit Bosch en kan worden gecombineerd met verschillende kamerthermostaten, van eenvoudig tot slim. Net als bij andere toestellen van Nefit Bosch is monitoring en beheer op afstand mogelijk, ook als het gaat om een hybride systeem met een warmtepomp. In het tweede kwartaal 2023 komt het toestel beschikbaar voor de markt 

MONOBLOCK

Nefit Bosch liet tijdens de Bouwbeurs ook de Compress 5800i AW zien. Een compleet nieuwe range monoblock warmtepompen voor verwarming, koeling en warmwaterbereiding (maximaal 75°C). De warmtepomp maakt gebruik van het natuurlijke koudemiddel R290, oftewel propaan. De warmtepomp is geschikt voor zowel nieuwbouw, als bestaande verwarmingssystemen met conventionele radiatoren. De Compress 5800i AW is erg stil. Op een afstand van drie meter bedraagt het geluidsdrukniveau van de 5 kW-variant slechts 28,5 dB(A). De marktintroductie van de nieuwe serie monoblock luchtwarmtepompen staat gepland voor het derde kwartaal van 2023

Duurzaam verwarmen?

Ontdek de opties Bekijk de video

Voor het duurzaam en energie efficiënt koelen en verwarmen van een huis zijn er verschillende opties.

Denk hierbij aan de conventionele airconditioning unit, de lucht/water warmtepomp of de warmtepompboiler

Onze experts en wij geven u graag advies over de verschillende mogelijkheden.

Jonge technici

MEER DAN ALLEEN EEN WERKGEVER

Landelijk, regionaal en lokaal worden verschillende initiatieven ontplooid om nieuwe, vooral jonge werknemers te vinden én aan het bedrijf te binden. KSB zet daarbij in op samenwerking met regionale opleidingscentra. Een

gesprek met enkele jonge servicemedewerkers bij deze fabrikant van onder andere pompen en afsluiters.

Mike Huisman volgde de mbo-opleiding Werktuigbouwkunde toen hij in 2017 een stageplek zocht. Die vond hij bij KSB. “KSB voelde als een thuis waar ik serieus werk vond, leuke opdrachten kreeg en gemotiveerd werd om door te studeren. Inmiddels zit ik in mijn derde jaar van de hbo-opleiding Werktuigbouwkunde. Wat begon met een stage is inmiddels een prachtjob die mij ook kennis laat maken met het buitenland. Ik heb al tien weken bij KSB in Duitsland op de onderzoeksafdeling mogen werken, waar ik heb geleerd hoe onderzoeksontwikkelingen worden vertaald naar de praktijk. En inmiddels ben ik alweer met KSB aan het vooruitkijken naar de volgende vijf jaar.”

Afwisselend werk

Steven Ohm werkt met Mike samen in de KSB-werkplaats in Zwanenburg. Ook hij leerde KSB kennen tijdens zijn mbo-stage. “Al snel merkte ik dat KSB afwisselend werk biedt: revisie, onderhoud, lassen – ik krijg eigenlijk met

alles te maken. Tegelijkertijd motiveert KSB me wel om door te gaan met mijn studie. Mijn afstudeerproject was een vlaktafel waar ik nu bij KSB dagelijks aan sta te werken. Voorlopig wil ik hier nu eerst ervaring opdoen. En dat lukt uitstekend in een omgeving waarin veel jonge collega’s om je heen lopen die ondersteund worden door enkele ‘oude rotten’ in het vak.” Collega Dennis Loogman is dezelfde mening toegedaan: “Ik was van oorsprong automonteur maar zocht een nieuwe uitdaging; een baan met meer mechanica en minder elektronica. Die vond ik bij KSB, waar ik het overgrote deel van de tijd in de werkplaats actief ben maar af en toe ook meega naar onderhoudsopdrachten bij klanten.”

“Er kan veel”

Mike Breure is momenteel bezig met revisies. Als HBO-er Werktuigbouwkunde werkt hij inmiddels één jaar bij KSB en heeft in dat jaar naar eigen zeggen veel geleerd. “KSB biedt ook veel gelegenheid om te leren. Het heeft me het eerste jaar wel verbaasd dat er zoveel kon; ik ben zelfs ook al twee keer in Duitsland op cursus geweest. Voor mij is het een mooi bewijs dat KSB investeert in de eigen medewerkers. En dat merk ik ook als ik over mijn eigen ontwikkeling op het werk praat; ik ben aangenomen voor de service-buitendienst maar heb ook al aangegeven dat ik te zijner tijd graag op de engineeringafdeling zou werken. Ik ervaar dat KSB je helpt om naar zo’n positie door te groeien. Dat doet je niet alleen beseffen dat industriële bedrijven als KSB hard nodig zijn, maar ook dat wij als jonge werknemers onmisbaar zijn.”

Veel vrijheid

Tim de Boer werkt al vier jaar bij KSB als buitendienstmonteur. Wat hem aanspreekt zijn de openheid en de sfeer.

“Iedereen kan het goed met elkaar vinden omdat je geaccepteerd wordt zoals je bent. Ik heb de eerste drie maanden in de werkplaats gewerkt en ben daarna als buitendienstmonteur aan de slag gegaan. Het is zeer divers werk bij uiteenlopende klanten waarvoor je veel vrijheid krijgt maar ook goed moet kunnen improviseren. KSB investeert veel tijd in ons en dat geeft een goede binding met het bedrijf; het voelt een beetje als een familie.”

Uitdagend

Naast Tim werkt Rick Huisman. Met 20 jaar is hij de jongste. Momenteel doet hij de mbo-opleiding Werktuigbouwkunde en het werk bij KSB sluit daar op aan. “De techniek waar ik hier mee te maken krijg, ligt boven het mbo-niveau. Dat maakt het zo interessant en uitdagend om hier te werken. Momenteel loop ik stage waarbij ik als opdracht een Sewatec afvalwaterpomp zelf moet repareren. Samen met collega’s heb ik de pomp mogen uitbouwen. Momenteel haal ik de pomp uit elkaar waarna die gestraald wordt en onderdelen worden vervangen. Tenslotte mag ik de pomp weer volledig gereviseerd inbouwen in een ziekenhuis.”

Groot bedrijf

Desley Kisoor is de laatste KSB-jongeling. Hij kwam als constructiewerker in dienst bij de KSB-werkplaats waar hij pompen reviseert en onderhoudt en laswerkzaamheden verricht. “Ik ben via een kennis met KSB in contact gekomen en had al snel in de gaten dat het een bijzondere werkomgeving biedt met veel jonge collega’s en uitdagend werk. Al tijdens mijn stage kreeg ik het aanbod om aanvullende opleidingen te gaan doen. Dat gaf direct een goed gevoel en dat is eigenlijk altijd zo gebleven. Eén van die opleidingen was in Duitsland, waar je dan ook merkt hoe groot ons bedrijf is.” 

LAAD JE BATTERIJ OP!

Nu de afschaffing van de salderingsregeling voor zonnepanelen – waarbij eigenaren hun opgewekte stroom met hun verbruik kunnen/konden wegstrepen – door de Tweede Kamer is, doemt de vraag op hoe consumenten hun eigen zonnestroom kunnen gebruiken. De financiële voordelen verdwijnen tenslotte. Maar: de oplossing is er al. De inzet van de thuisbatterij of een ander vorm van opslag van elektriciteit komt steeds meer in beeld als een manier om je eigen opgewekte stroom vast te houden. De toenemende vraag noodzaakt onze vakmensen om hierover na te denken. Zij moeten technische kennis hebben, de consument kunnen informeren en voorlichten en kunnen meedenken in mogelijkheden. De kosten zijn nog relatief hoog, dus de klant moet weten wat hij aanschaft. Wat is nodig?

Wat is het rendement? Dus naast de technische expert is de installateur ook de sparringpartner van de consument. Midden in de energietransitie zijn zij dus een belangrijker schakel.

Maar er zijn meer ontwikkelingen. Wat als je met de buurt een batterij wilt aanschaffen? De buurtbatterij wordt nog niet breed ingezet, maar ook dat is een kwestie van tijd.

Je kunt de lokaal geproduceerde stroom in de wijk houden en die lokaal delen. Met behulp van een buurtbatterij kun je zorgen dat alle apparatuur blijft functioneren terwijl je kosten bespaart op netverzwaring. Technisch is het allemaal te doen, maar de praktijk is nog beperkt. Het zal niet lang duren voordat ook hier de vakmensen op bevraagd worden. Wat vraagt dit van ons? Nieuwe kennis bij de vakmensen. Nieuwe vaardigheden om echt met de consument het gesprek te voeren en te adviseren. Nieuwe kennis in de opleidingen, want de batterij wordt een onderdeel van ons werk. Goede afstemming tussen bedrijven en onderwijs. En vooral ook het plezier om weer een nieuwe dimensie aan ons werk toe te voegen. Laten we onze vakbatterij gaan opladen!

installatietijd en dus geld besparen? werk met Push snelkoppelingen

COMAP biedt met zijn MultiSkin-gamma meerdere meerlagenoplossingen voor toepassingen in watercircuits. De MultiSkin koppelingen en meerlagenbuizen voor watercircuits zijn bijzonder geschikt voor alle sanitaire en verwarmingsinstallaties, zowel nieuwbouw als renovatie.

Sven Asijee Directeur

Bewust veilig

LOMANS LAAT ZIEN VEILIGHEID HOOG OP DE AGENDA TE HEBBEN STAAN

Op 29 maart was het de Bewust Veilig-dag. Ook bij Lomans in Amersfoort en Capelle aan den IJssel werd hieraan aandacht besteed. Met een grote informatiemarkt wilde het bedrijf zijn monteurs informeren en inspireren op het gebied van veilig en gezond werken. Een groot evenement voor een belangrijk onderwerp.

Albert Bouwman is binnen Lomans samen met een team enthousiaste medewerkers verantwoordelijk voor de organisatie van het event. Als KAMmedewerker heeft hij een groot hart voor het onderwerp. “Het is de tweede keer dat we meedoen met de Bewust Veilig-dag. Vorig jaar was het kleinschaliger. Projectleiders en managers gingen op bezoek bij monteurs op de werkplek om daar te kijken en praten over veiligheid. Dit jaar wilden we iets anders.”

Een paar maanden geleden begon de brainstorm. “Het idee van een veilig-

heidsmarkt op de parkeerplaats van de beide vestigingen was er snel. Maar ik denk niet dat we vooraf hadden kunnen bedenken wat het ging worden: een groot, mooi event over veilig en gezond werken.”

Markt

Wat was er zoal op de markt te vinden? Er was aandacht voor het werken op hoogte. Met een hoogwerker, lift

en steigerbouw werd met behulp van een instructeur van Boels getoond wat veilig en gezond werken is. Maar we hadden het ook over valbeveiliging en leeflijnen van de firma Pelgrim. Er stond een simulator van Green Dino die de monteur de mogelijkheid bood om te ervaren wat er gebeurt als je wordt afgeleid door bijvoorbeeld een telefoontje of een appje in de auto tijdens het rijden. Het exoskelet werd ook

gedemonstreerd en er was aandacht voor stofvrij werken en het omgaan met trillingen, georganiseerd door Hilti. Verder was Makita vertegenwoordigd met het elektrische gereedschap. De EHBO stond ook op de markt met o.a. uitleg van de AED. En de firma Van den IJssel was vertegenwoordigd met een kraam vol persoonlijke beschermingsmiddelen. “We stonden natuurlijk ook zelf op de markt omdat wij fit en vitaal werken belangrijk vinden.”

Bewustwording

Lomans wilde met de markt vooral inzetten op meer bewustwording bij de

altijd beter, en dat is onze inzet. Ik weet natuurlijk dat de tijdsdruk altijd aanwezig is. Maar dat kan nooit een excuus zijn. We willen altijd veilig werken. We staan als Lomans op de Veiligheidsladder bijna op trede 3, maar we willen verder stijgen. Dat vraagt continue aandacht en inzet! En met zo’n markt zetten we een stap verder.”

Enthousiast

Wat hoopt Albert dat mensen hebben ervaren? “Ik hoop dat ze enthousiast thuis zijn gekomen. Nieuwe dingen

en ervaren dat we als Lomans veiligheid hoog op de agenda hebben staan. En ook belangrijk: dat het een gezellige en nuttige dag was.” Heb je al reacties ontvangen?

“Natuurlijk op de dag zelf. Maar we gaan het uitgebreid evalueren. Hoe vonden mensen het? Waar is behoefte aan? Gaan we volgend jaar weer een markt opzetten? Veiligheid vraagt om betrokkenheid. Dus voor ons is het essentieel ook juist de mensen van de buitendienst te betrekken bij het vervolg.”

Vacaturetekort

INSTALLATEUR KIEST VOOR GEBALANCEERDE AANPAK

Er is al jarenlang een structureel tekort aan vakmensen. Tegelijkertijd brengt de verduurzamingsopgave én vraag naar nieuwe woningen steeds meer werk met zich mee. Toch maar alles aannemen dan? De verleiding is groot, maar hier zitten behoorlijke risico’s aan vast.

Breman Installatiegroep kiest daarom voor een andere aanpak. IZ sprak erover met Erik van Heuveln, lid van de groepsdirectie van het bedrijf.

Onderzoek

Uit een recent onderzoek van bouweninstallatiehub.nl onder bijna 3000 professionals uit de bouw en installatie blijkt dat ruim 75 procent vindt dat de kwaliteit van het werk te lijden heeft onder het personeelstekort. Het percentage is ongeveer gelijk in de sectoren bouw, installatie, leveranciers en ontwerp & advies. Het gaat niet eens zozeer over de hoeveelheid vakmensen, maar over vakmensen met de juiste opleiding. Er is een gebrek aan instroom van jongeren, terwijl de ouderen uitstromen en de techniek snel verandert, aldus het onderzoek.

Open vacatures

Breman Installatiegroep heeft bijna 1700 professionals in dienst. “Daarnaast staan er zeker 200 vacatures open”, vertelt Van Heuveln. “En dan gaat het zowel om professionals die binnen als buiten werkzaam zijn.”

Praktijk

Veel kleine en middelgrote installatiebedrijven hebben hetzelfde probleem. Ook zij kunnen nauwelijks vakmensen vinden. Tegelijkertijd krijgen ze van alle kanten werk aangeboden. De verleiding is groot om alles toch maar aan te nemen. Zeker omdat menig installatiebedrijf tijdens de vorige economische crisis, van 2008 tot 2014, fikse klappen heeft opgelopen en minder vet op de botten heeft dan zijn grotere collega’s.

Begrip

“Ik begrijp dat ze zo in de wedstrijd zitten”, zegt Van Heuveln. “Ik wens alleen dat ze wel goed op zichzelf en hun personeel blijven letten. En op de kwaliteit van het geleverde werk. Je wilt uiteraard geen ‘Pennywise, Poundfoolish’.”

Keuze

Breman Installatiegroep kiest voor een radicaal andere aanpak. Het bedrijf besteedt veel aandacht aan de duurzame

inzetbaarheid van medewerkers. Dat past ook bij de filosofie van familiebedrijven die vaak continuïteit hoog in het vaandel hebben staan. “We zetten veiligheid op één, daarnaast willen we niet alleen een energiepositieve bijdrage leveren aan de duurzaamheidstransitie, maar ook in het bedrijf willen we dat mensen energie halen uit hun werk, er plezier in hebben én houden.”

Toolboxmeetings

In de praktijk wordt daar onder andere handen en voeten aan gegeven door frequent toolboxmeetings te organiseren en bij iedere vergadering als eerste punt veiligheid te behandelen. Daarnaast biedt het bedrijf een ruim scala aan mogelijkheden voor medewerkers om zich door te ontwikkelen. Onder andere via de eigen Breman Academy.

Grenzen stellen

Maar die andere aanpak houdt ook in dat het bedrijf ‘nee’ durft te zeggen.

Breman Installatiegroep besteedt veel aandacht aan de duurzame inzetbaarheid van medewerkers.

“We willen niet dat de kwaliteit van het werk onder druk komt te staan door een tekort aan mensen. En we willen onze medewerkers niet uitputten. Het komt voor dat je dan opdrachten beleefd moet weigeren.” Meestal reageren potentiële klanten daar positief en begripvol op, vertelt Van Heuveln. “Natuurlijk is er wel eens sprake van teleurstelling, maar we onderbouwen heel grondig waarom we nee zeggen. En dan merk je over het algemeen wel dat ze het begrijpen. Iedereen weet dat er meer werk is, dan er vakmensen voorhanden zijn.”

Oplossingen

Om het arbeidstekort op te lossen, halen uitzendbureaus onder andere vakmensen uit Oost-Europa. In de bouwen installatiesector zijn al jarenlang wisselende geluiden te horen over de kwaliteit die zij leveren en de samenwerking met autochtone vakmensen. Van Heuveln heeft een “open houding tegenover deze mogelijkheid. Wij werken bij een project met maximaal 25% onderaannemers. Dat doen we om het beheersbaar te houden. We houden rekening met taalbarrières en vinden een goede begeleiding erg belangrijk.”

Juridische belemmeringen

Vanuit overheidswege en Techniek Nederland is ook gepleit om vakmensen te halen uit andere regio’s. Te denken valt dan onder andere aan Noord-Afrikaanse landen. Ook hier staat Van Heuveln open tegenover. “Wat mij betreft is iedereen met een passie voor het vak welkom.” Tegelijkertijd moeten we ook niet vergeten wat er binnen Nederland nog aan onbenut potentieel is. Van Heuveln: “Denk aan vluchtelingen. Dat is ook een kansrijke groep. Velen zitten zo twee jaar in een opvangcentrum, maar mogen ondertussen niet werken vanwege de wetgeving. Ik zou ervoor willen pleiten om de juridische belemmeringen uit de weg te helpen.”

Aantrekkelijk maken

Daarnaast moeten we de branche meer aantrekkelijk zien te maken voor de

eigen bevolking, zegt Van Heuveln. Maar hoe doe je dat? Mar ketingdeskundigen nemen nogal eens de verkeerde afslag, beaamt Van Heu veln, door te veel te benadrukken dat “we geen vies werk doen”. De ironie is namelijk dat veel vakmensen er helemaal geen moeite mee hebben om vies te worden. Sterker nog, dat een dag hard fysiek werk, waarbij je wat vlekjes op je kleding krijgt, ook juist als heel bevredigend kan worden ervaren. En tastbare resultaten oplevert, waar je trots op kan zijn.

Bijdrage leveren

Eigenlijk moeten kinderen al vanaf jonge leeftijd kennis maken met techniek, zegt Van Heuveln. En er moet duidelijk worden gemaakt, dat ze in de installatiebranche een bijdrage kunnen leveren aan de duurzaamheidstransitie.

Binden

Daarnaast is het belangrijk om je personeel ook aan je te binden. Door ze doorgroei- en/of ontwikkelmogelijkheden te geven en door ze, waar mogelijk, te ondersteunen. “We realiseren ons niet altijd dat we ook vakkrachten hebben met dyslexie, die kan je bijvoorbeeld beter op een visuele manier instrueren of door tekst voor te lezen.” Datzelfde probleem speelt met laaggeletterdheid. Nederland telt circa 2,5 miljoen laaggeletterden en dat aantal neemt toe.

Structureel

Hoe dan ook, we zullen waarschijnlijk ook de komende jaren nog kampen met een structureel tekort aan vakmensen, denkt Van Heuveln. “Je zit met een gebrek aan aanwas en tegelijkertijd stromen mensen uit. Daarnaast neemt de installatiequote in gebouwen

alleen maar toe en worden installaties ingewikkelder.”

Prefab

Als het mankrachtprobleem blijft spelen, moet je op zoek gaan naar andere oplossingen. Fabrikanten, leveranciers, maar ook bouwers en installateurs zetten steeds meer in op prefab. Daarbij worden onder geconditioneerde omstandigheden in een fabrieksachtige omgeving componenten, systemen, bouwdelen of modules gefabriceerd. Dat levert een kwaliteitsvoordeel op. Bovendien hoeft daarnaast een gebouw alleen nog maar te worden gemonteerd op de bouwplaats.

Beheer en onderhoud

Sommige vakmensen kijken met enige vrees naar de toekomst. De stormachtige ontwikkelingen op het gebied van technologie - denk aan robotisering, industrialisering en sinds kort Artificial Intelligence (OpenAI) - zullen hun weerslag hebben op de werkgelegenheid. “Maar je moet je niet door angst laten sturen”, zegt Van Heuveln. “Door de toename van installaties neemt de vraag naar beheer en onderhoud toe, daar liggen kansen. En voor de verduurzaming van de bestaande bouw blijven mensen nodig. Daar heb je meer te maken met unieke bouwopgaven. Want de werkzaamheden hebben een minder repetitief karakter dan in de nieuwbouw.” 

Erik van Heuveln, directielid van Breman Installatiegroep

Zelf verduurzamen

VAN VERVALLEN WONING NAAR GASLOZE PAREL

Gekocht: een vervallen jaren ’30 woning op een toplocatie. Dubbel glas van 30 jaar oud, geen isolatie, lekkende leidingen en mega gasgebruik. Voor een verduurzamer een fantastische klus om tijdens de verbouwing gelijk

100% aardgasvrij te worden. Maar poeh, dat vergt wat inspanningen.

Dagelijks helpen wij met Energy Bridge woningcorporaties, VvE’s en kantooreigenaren om hun bestaande gebouwen aardgasvrij te maken. Daarbij komen we in actie op natuurlijke momenten, zoals bij een vervanging, verbouwing of verhuizing. En alleen voor collectieve systemen, zoals blokverwarmingen en ketelhuizen. En nu kon ik opeens mijn eigen huis gaan verduurzamen. Vanuit mijn eigen passie moest dit natuurlijk direct 100% aardgasvrij. Gelukkig kreeg ik mijn vrouw mee in deze klus, want niets is zo makkelijk om alles traditioneel één-op-één te vervangen.

De situatie

Waar liepen we tegenaan? We hadden een vrijstaande jaren ‘30 woning gekocht met asbest, een kapotte cv-ketel met distributieleidingen en verstopte ledenradiatoren, een verweerd leiendak, een kleine spouw, een jaren ‘60 badkamer en een uitgeleefde keuken. Maar wel heerlijk dicht bij het bos, waar je ’s morgens wakker wordt door de vele vogels. En echt een plek om oud te worden.

Warmteverliesberekening

Waar moet je beginnen? Terwijl ik al zo’n 15 jaar als installateur bezig ben met duurzaamheid in de gebouwde omgeving, toch weer terug naar de basis: de Trias Energetica. Eerst kijken wat je zoveel mogelijk kan isoleren. Want daar past een zo klein mogelijke warmte-installatie bij. En redenerend vanuit de exploitatiefase, weten we allemaal dat ultimo de beste installatie er eentje is, die er niet is. Wij hebben de kruipruimte geïsoleerd, de spouwmuur onder handen genomen en een heel nieuw dak gekregen met isolatie van buitenaf. Het dak heeft nu een Rc van 4,5, de gevulde spouwmuur komt uit op een Rc van circa 2,6 en de vloerisolatie heeft een Rc van 3. Met een warmteverliesberekening bepaal je daarna het minimale vermogen dat je nodig hebt

BOA

Kies je een duurzaam systeem, volg dan de BOA: bron – opweksysteem – afgiftesysteem. Onze bron is bodemenergie en daarbij hoort een warmtepomp met een LT-afgiftesysteem. Met de warmteverliesberekening kan de BOA worden gedimensioneerd. De bron is een bodemsysteem van 140 m diep. We hebben een 17 kW warmtepomp met buffervat voor de cv-installatie op de begane grond staan en een tapwaterwarmtepomp (microbooster) met een inhoud van 190 liter op de zolder, die gevoed wordt met de cv-warmte.

Afgiftesystemen

Voor de afgifte hebben we vloerverwarming op de begane grond en convecto-

“Onze bron is bodemenergie.”

ren op de verdieping. Waarschijnlijk fors overgedimensioneerd, maar dat weten we pas na een jaar. Het meest spannende is dat we een houten vloer hebben op de vloerverwarming. Dat betekent dat je tot maximaal 28 °C onder je vloer mag stoken, anders komen er scheuren in. Dat is een behoorlijk beperkende factor in een oud huis. Met een luchtbevochtiger zijn we de winter heel goed doorgekomen.

Ventilatie

We hebben niets aan het ventilatiesysteem gedaan. Zelfs met extra isolatie zijn er in een oude woning voldoende kieren. Naast de ventilatieroosters in een aantal ramen is er alleen mechanische afvoer in de badkamer die regelmatig draait en daarmee voor voldoende verversing in de gehele woning zorgt.

Smart home?

We zijn 100 % aardgasvrij, dus gelijk allelectric. Met een verzwaarde aansluiting hebben we nu voldoende vermogen. Met de 24 PV-panelen op het dak hebben we gekeken naar een smart home systeem om zoveel mogelijk PV-stroom zelf te gebruiken. Lastig, dat staat nog in de kinderschoenen. Je bent met één integraal systeem beperkt qua aantal leveranciers en soms heb je daarna ook nog maandelijkse kosten. En ik ben niet zo technisch om zelf zo’n regelsysteem te ontwikkelen. We hebben zoveel mogelijk gestuurd op slimme apparaten, die uit zichzelf al lerend zijn. En die later gekoppeld kunnen worden aan een smart home systeem. We monito-

ren uiteraard het elektragebruik van de warmtepomp, maar dat wordt vooral beïnvloed door de aanvoer- en retourtemperaturen. De focus ligt daarom vooral op het verschil hiertussen en dat zien we via een app op onze mobiele telefoon. En als dat verschil meer dan 4 °C is, dan draait het systeem efficiënt.

Wat kost dat allemaal?

De meest gestelde vraag. Dan kan je het op je eigen woning projecteren. Mijn antwoord is altijd: het is een verbouwing waarin je gelijk de verduurzaming meeneemt. Dat is voor elke woning anders, vandaar dat elk getal dat we noemen niet representatief is. En wat zou een één-op-één vervanging kosten? En wat wordt je energierekening dan?

Leerpunten

Uit elke klus zijn leerpunten te halen, vooral bij je eigen woning. Voor mij zijn dit voor de gebouweigenaar én installateur de volgende punten:

- Ga met een verbouwing altijd met isolatie aan de slag. Hoe meer isolatie, hoe kleiner de installatie. Misschien niet leuk voor de omzet voor jou als installateur, maar wel zo prettig voor de eigenaar en zijn energierekening.

- Na de isolatie is de installateur leidend in het gehele traject. Neem de tijd om de klant te begeleiden in de keuzes die hij of zij moet maken voor het verwarmingssysteem. Maak vooraf afspraken over het verrekenen van je tijd als je de realisatieopdracht niet krijgt. De klant verdient immers elke euro die hij aan de voorkant erin steekt,

ruimschoots terug in de realisatie en daarna.

- Een war mteverliesberekening (laten) maken om te weten hoeveel warmte je woning nodig heeft nadat je hebt geïsoleerd, is essentieel. Dat is de basis voor je systeem.

- Het detailontwerp met eventueel een principeschema is de basis voor een goede calculatie. Kies ervoor om dit door je vaste leveranciers te laten opstellen, waarbij je als installateur hun producten volgens hun richtlijnen installeert. Of neem als installateur de eindverantwoordelijkheid en ontwikkel zelf het systeem. Zorg dat je zelf de kennis in huis hebt om het totale systeemconcept te kunnen samenstellen en beoordelen. Dat vereist wellicht extra scholing, maar de toekomst bestaat uit warmtepompen en niet uit cv-ketels.

- Neem als installateur de totale klus aan, vanaf de bron tot en met het opweksysteem. Daarmee heb je alles in de hand en ontzorg je de gebouweigenaar het meeste. En wees duidelijk in de planning en communicatie.

- Managing expectations: Niet alles gaat gelijk goed. Geef aan klanten aan dat het zeker voor gaat komen dat er bijvoorbeeld vertraging optreedt en er zaken niet goed gaan. Dat het mensenwerk is. En dat je er altijd alles aan doet om dit te voorkomen. Eerlijkheid duurt het langst.

Auteur: Jan-Maarten Elias, Directeur Energy Bridge

“We hebben een 17 kW warmtepomp met buffervat voor cv op de begane grond staan.”

Op de zolder staat een tapwater-warmtepomp (microbooster) met een inhoud van 190 liter die gevoed wordt met de cv-warmte. Isolatie van de kruipruimte

COMPACTE HVAC-MEETINSTRUMENTEN

De nieuwe HVAC-meetinstrumenten van Testo leveren nauwkeurige resultaten bij het installeren en onderhouden van airconditioning- en ventilatiesystemen, het onderhouden van verwarmingssystemen, het waarborgen van de luchtkwaliteit en het comfort binnenshuis, het meten van druk in industriële toepassingen of het meten van temperatuur in levensmiddelen- en laboratoriumomgevingen. Snel in het bepalen en weergeven van meetwaarden, flexibel en gebruiksvriendelijk in gebruik en met slimme ondersteuning van de testo Smart App. Met de App zijn niet alleen alle meetmenu’s altijd beschikbaar, ook meetwaardeopslag, analyse en documentatie en de praktische tweede schermfunctie zijn in de slimme assistent altijd mogelijk.

De meetinstrumenten testo 417, testo 416 en testo 425 kunnen worden gebruikt voor het meten van debieten en volumestromen in ventilatiekanalen, bij luchtinlaten en -uitlaten en bij het inregelen van gebalanceerde woonhuisventilatie. De testo 535, testo 545 en testo 625 zijn geschikt voor het regelen van CO2, verlichtingssterkte, temperatuur en vochtigheid. De drukverschilmeetinstrumenten testo 512-1 en testo 512-2 kunnen worden gebruikt om lage en hoge drukken te meten, bijvoorbeeld bij het controleren van verwarmingssystemen en branders. De testo 512 is ook geschikt voor drukmetingen in industriële toepassingen of voor het controleren van filters en pitotbuismetingen aan airconditioning- en ventilatiesystemen. Met de nieuwe temperatuurmeetinstrumenten testo 922, testo 925 en testo 110 (HACCP-conform) en de grote keuze aan voelers (TE Type K, NTC, Pt100) kunnen zelfs lage en extreem hoge temperaturen in vrijwel elk medium nauwkeurig, eenvoudig en snel worden gemeten. En met de optionele TopSafe zijn de instrumenten beschermd tegen stof en water conform IP65. De testo Smart App biedt ondersteuning voor metingen met intuïtieve meetmenu’s voor alle HVAC-toepassingen, snelle configuratie, tabel- en grafische weergave van meetwaarden, tweede schermfunctie en ongecompliceerde documentatie. De App kan gratis worden gedownload en gebruikt in de App stores en wordt voortdurend bijgewerkt.

HR-TOESTEL VOOR HYBRIDE EN RENOVATIE

Nefit Bosch introduceert een combitoestel voor de projectenmarkt, de Nefit 1200. Deze hr-ketel is bij uitstek geschikt voor renovatieprojecten en hybride installaties met een warmtepomp. De warmtewisselaar is geoptimaliseerde versie van een internationaal beproefd concept van Bosch met een gekoelde branderdeur in een solide RVS-behuizing. Een hoog rendement in combinatie met lage service- en onderhoudskosten zorgt voor een optimale kosten-prestatieverhouding, aldus de fabrikant. Er zijn twee uitvoeringen: de basisuitvoering, Nefit 1200 HRC20/3, en de Nefit 1200 HRC28/4 voor extra warm watercomfort en verwarmingsver mogen.

Dankzij een hoge modulatiegraad is de Nefit 1200 bij uitstek geschikt voor hybride installaties en voor woningen met een lage warmtevraag, zoals appartemen ten. Het toestel is voorbereid voor de nieuwste warmtepomptechniek van Nefit Bosch. Naast een hoog rendement, kent de Nefit 1200 een laag stroomverbruik, dankzij de slimme elektronica en de nieuwe 2-way A-label pomp met bi-directionele communicatie.

Dankzij onder meer de compacte afmetingen en het lage gewicht is de Nefit 1200 snel en eenvoudig te installeren. Het toestel is standaard voorzien van een concentrische aansluiting voor de rookgasafvoer- en luchttoevoerleidingen.

Het ontwerp zorgt dat periodiek onderhoud tot een minimum beperkt blijft. Een optimale werking van het toestel is verzekerd, dankzij de ProActive Plus beveiliging, die bekend is van de Nefit ProLine-toestellen. Dit systeem bewaakt continu de werking en de veiligheid. De 2-way pomp zorgt voor betere ontluchting en bewaakt de stroming, waardoor de kans op storingen wordt geminimaliseerd.

De hr-ketel maakt gebruik van de regeling van Nefit Bosch en kan worden gecombineerd met verschillende kamerthermostaten, van eenvoudig tot slim. Net als bij andere toestellen van Nefit Bosch is monitoring en beheer op afstand mogelijk, ook als het gaat om een hybride systeem met een warmtepomp.

Duurzame hemelwatersystemen

SSAB breidt haar GreenCoat® assortiment in colorcoat stalen hemelwatersystemen uit met de introductie van GreenCoat RWS Pural BT. Het hemelwatersysteem is voorzien van een coating met Bio-based Technology (BT) op basis van Zweedse koolzaadolie in plaats van fossiele olie.

Het hemelwatersysteem is verkrijgbaar in een veelheid aan kleuren en kan worden afgestemd op een GreenCoat® dak om een consistent uiterlijk voor het hele gebouw te garanderen.

GreenCoat RWS producten hebben een dubbelzijdig coatingsysteem dat bescherming biedt tegen corrosie (RC5) en mechanische slijtage om de zwaarste weersomstandigheden te weerstaan. Ze zijn flexibel en vervormbaar, zodat ze op vrijwel elke manier kunnen worden gevormd. De nieuwe hemelwatersystemen bieden verder glansbehoud en kleurechtheid die de hoogste klasse (Ruv5) bereikt volgens de bijgewerkte EN 10169.

Natloper-circulatie

Als uitbreiding op het bestaande programma hoogefficiënte traploos regelbare natloper-circulatiepompen brengt KSB de pompserie

Calio Pro op de markt. De met schroef- of flensaansluiting leverbare pompen zijn ontworpen voor circulatiesystemen in grotere gebouwen ten behoeve van verwarming, ventilatie en koeling. Dankzij het geïntegreerde intelligente DynamicControl programma kan ongeveer 40 procent extra energie worden bespaard in verge-

lijking met de conventionele proportionele-drukregeling.

Omdat de functie zuiver software-gebaseerd is, ontstaan geen extra kosten door andere sensoren of actoren.

De pompen verzamelen alle informatie automatisch uit hun interne signalen. Een te geringe capaciteit bij veranderende installatieomstandigheden is hierddoor uitgesloten.

De nieuwe serie bestaat uit 25 pompgrootten en kan capaciteiten tot 25 m3/h tot een maximale opvoerhoogte van 12 meter leveren.

Standaard is de pompserie voorzien van een potentiaalvrije verzamelstoringsmelding voor vereenvoudigde doormelding naar een GBS.

Twee pompen kunnen zonder extra software- of hardware-module parallel als hoofd- en reservepomp worden ingezet met automatische overschakeling tijdens storing en tijdafhankelijke pompwisseling.

Alle bedrijfswijzen, functies en setpoints kunnen door toetsen op het display worden ingesteld. De gebruiker krijgt de ingestelde opvoerhoogte of, bij bedrijf met vast toerental, de toerentaltrap gepresenteerd. Onbevoegde aanpassing van de bedrijfsparameters kan door blokkering van het toetsenpaneel worden voorkomen. Met een mediumtemperatuurbereik van – 10 °C tot + 110 °C kunnen de nieuwe aggregaten voor een breed toepassingsgebied van verwarmingswater- tot koelwatertransport alsmede voor industriële circulatiesystemen worden ingezet. Als Calio Pro Z zijn de pompen ook in tweeling-uitvoering leverbaar.

COMPACTE ONTGASSER VOOR LAGETEMPERATUUR-SYSTEMEN

Lagetemperatuursystemen worden steeds meer toegepast. Een minpunt van deze systemen is de kwetsbaarheid: luchtbelletjes veroorzaken op den duur corrosie en biofilm waardoor leidingen verstoppen. Het energiegebruik neemt dan toe terwijl het comfort en de levensduur van het systeem afnemen. Flamco heeft hiervoor een ontgasser voor kleinere lagetemperatuursystemen ontwikkeld: de VacuStream. Het compacte appa raat maakt (chemisch) spoelen overbodig. Steeds meer woningen worden verduur zaamd door ze uit te rusten met vloerver warming, al of niet in combinatie met een warmtepomp. Het rendement van deze duurzame investeringen gaat deels teniet doordat gassen in het systeem een opti male werking belemmeren. Vervuiling van lage temperatuursystemen is een sluipend proces.

Door corrosie en de aangroei van biofilm door aanwezigheid van zuurstof verstoppen de leidingen en slijt de installatie sneller. Het opwarmen duurt langer (minder thermische overdracht), er ontstaan koude zones (afname comfort) en het systeem kan zelfs uitvallen. Doorspoelen was tot nu toe de enige (tijdelijke) remedie, maar voorkomen is beter, goedkoper en duurzamer dan genezen, aldus Flamco. Conventionele luchtafscheiders werken minder goed bij lage temperaturen. Vacuüm-ontgassers zijn wél effectief, maar deze zijn vaak relatief groot en duur voor kleine systemen én maken relatief veel geluid. De VacuStream is daarentegen een compacte en stille ontgasser (ca. 45 x 15 cm) voor systemen tot 500 liter inhoud. Mede door haar afmeting en ontgassingscapaciteit is de ontgasser geschikt voor kleinere lagetemperatuursystemen in de woningbouw en voor klein-zakelijke toepassingen. Door het ruime temperatuurbereik (-5 ºC tot 65 ºC) functioneert het apparaat bij zowel verwarmen als koelen. De VacuStream ontgast het systeemwater volgens een vaste cyclus, waarbij er een vacuüm wordt gecreëerd met het te ontgassen systeemwater. De luchtdeeltjes die hierbij vrijkomen, drijven naar boven en worden, zodra de zuiger in de oorspronkelijke positie terugkeert, via de Flexvent automatische vlotterontluchter aan de bovenzijde snel en effectief afgevoerd.

De VacuStream kan naast de warmtepomp of vloerverwarmingsverdeler (eventueel in de verdelerkast) worden ingebouwd. Het apparaat is voorzien van een ingebouwde 24V adapter waardoor hij op het lichtnet kan worden aangesloten. Doordat de ontgasser verstopping, slijtage en energieverspilling voorkomt, helpt de VacuStream het rendement en comfort van de lage temperatuursystemen te behouden. De ontgasser is geschikt voor zowel nieuwbouw als renovatie van installaties.

UITBREIDING MONOBLOCK LUCHT/WATER-WARMTEPOMPEN

WOLF heeft het assortiment van de CHA-monoblock lucht/water-warmtepompen uitgebreid met een 16/20 kW unit. De monoblock is uitgerust met het natuurlijke koudemiddel R290. Met de nieuwe, grotere CHA-16/20 (vermogen 16 kW bij A-7/W55 en 20,0 kW bij A7/W65) is nu een hoger vermogen beschikbaar, wat de warmtepomp geschikt maakt voor toepassing in grote woningen, appartementencomplexen en de commerciële sector. De warmtepomp kan in een cascade-opstelling van maximaal vijf units geplaatst worden. De CHA was reeds verkrijgbaar in de versies CHA-07/400V en CHA-10/400V. De warmtepompen hebben een stille werking, onder andere dankzij een grote, langzaam draaiende ventilator en de inbedding van de componenten in een geluidsisolerende EPP-kern. Hierdoor kan de warmtepomp zonder geluidshinder dichtbij het huis of in dichtbevolkte woongebieden worden opgesteld. Dankzij het standaard gebruik van invertertechnologie verwarmt en koelt de lucht/ water-warmtepomp met een groot modulatiebereik. Het natuurlijke koelmiddel R290 heeft met een GWP (Global Warming Potential) van 3 een laag broeikaseffect. Dankzij het koudemiddel en de grote verdamper werkt de CHAmonoblock serie ook bij hogere aanvoertemperaturen efficiënt.

Het standaard meegeleverde elektrisch verwarmingselement van 9 kW dient als betrouwbare back-up. Op verzoek is de CHA-16/20 ook leverbaar zonder elektrisch element.

De hoge aanvoertemperatuur tot 70°C zorgt voor thermische legionellabescherming zonder activering van het elektrisch element. Met zijn stabiele behuizing en Uvbestendige poedercoating trotseert de CHA-monoblock de zwaarste omgevingsomstandigheden.

De compacte afmetingen en de praktische aansluitoplossingen vergemakkelijken de installatie. De hydraulische aansluiting kan zonder extra accessoires en gereedschap aan de onderkant of achterkant worden gemaakt - afhankelijk van de omstandigheden op de locatie en de eisen van de klant.

De CHA-monoblock is ook verkrijgbaar als WOLF warmtepompcentrale. De warmtepompcentrale kent een ruimtebesparende en snelle installatie en een nette afwerking (incl. warmwater- en buffervat).

Door de toepassing van de WOLF LinkHome interfacemodule en het WOLF Smartset portaal kunnen eigenaren en installateurs het systeem via het internet monitoren en via een app of pc bedienen en bewaken.

Met SG-Ready kan de digitale verwarming van WOLF worden gekoppeld in een geïntegreerd energiemanagementsysteem. Hierdoor kan het energieverbruik worden geoptimaliseerd en het eigen verbruik, bijvoorbeeld uit een PV-systeem, worden verhoogd. Dankzij het hoge, seizoensgebonden rendement van 5,5 (SCOP 35°C) voor

ELEKTRISCHE VLOERVERWARMING

De Masterwatt Topfloor Complete wordt in een compleet pakket geleverd. Met deze elektrische vloerverwarming kunnen kleine verblijfsruimten eenvoudig worden bijverwarmd. Denk bijvoorbeeld aan een badkamer of toilet. De Topfloor is tevens geschikt als hoofdverwarming. De dunne matten kunnen onder nagenoeg iedere vloerafwerking worden toegepast.

verwarming en het hoge rendement van 5,09 (SEER 18°C) voor koe ling realiseert de CHA-monoblock de hoogste efficiëntie in zijn klasse. Voor de serie CHA is uiteraard de ISDE subsidieregeling beschikbaar, daarnaast voldoet de serie ook aan de eisen voor de Energie-investeringsaftrek (energielijst 2023).

Hitte-, rook-, combi- en CO-melders

Resideo Technologies, ontwikkelaar van comfort- en beveiligingsoplossingen voor thuis, introduceert de Honeywell Home R200 hitte-, rook-, combi- en CO-melders. De nieuwe serie is geschikt voor de meeste residentiële toepassingen. De rookmelders beschikken over alle Europese en landspecifieke certificeringen. Op het product zit 10 jaar garantie. De melders zijn voorzien van onderling gekoppelde alarmen die

CO-, rook- en hittealarmen tegelijk kunnen activeren. Er is geen aparte radiomodule nodig om de apparaten met elkaar te verbinden. Deze is al ingebouwd.

De uitbreiding en beschikbaarheid van de R200-serie vormen een aanvulling op de eerder dit jaar door Resideo geïntroduceerde R200C2-A kooldioxide(CO2)-monitor.

Meet- en regeltechniek

‘HARDWARE OF SOFTWARE’?

Meet- en regeltechniek zit in de lift, merkt opleider

ROVC. Toch lijken veel installateurs nog vaak meer

bezig te zijn met de ‘hardware’ dan de ‘software’.

Hoe komt dat?

IZ sprak erover met Nico van Leeuwen, Business Developer bij ROVC. De opleider biedt verschillende cursussen aan op het gebied van meeten regeltechniek. Sinds afgelopen jaar is de belangstelling sterk toegenomen.

Hoe sterk precies?

“In de jaren 2018 – 2022 hadden wij min of meer hetzelfde aantal deelnemers aan onze cursussen op het gebied van Meet- en Regeltechniek. Maar sinds afgelopen jaar is dat aantal bijna verdubbeld, en dan praat je al snel over honderden cursisten.”

Ben je verbaasd?

“Ja, maar vanwege een andere reden dan je denkt. Al jaren neemt het belang van meet- en regeltechniek toe voor de werking en monitoring van W-installaties. Toch bleef het aantal cursisten stabiel. Ik had al eerder een kentering verwacht.”

Waarom dan nu wel?

“Verschillende factoren. Allereerst natuurlijk de gestegen energie- en gasprijzen. Klanten tonen meer belangstelling voor monitoringsoplossingen en mogelijkheden om hun installaties

te optimaliseren. Daar heb je meet- en regeltechniek voor nodig. Daarnaast heeft ook Corona, onder andere vanwege de aandacht voor de binnenklimaatkwaliteit, een duit in het zakje gedaan. Tot slot wordt er in 2026 Europese wetgeving ingevoerd die de monitoring van energieprestaties van gebouwen verplicht maakt.”

Hoe zit het eigenlijk met de belangstelling voor andere cursussen op het gebied van W-installatietechniek?

“Ook daar zien we een groei. Bijvoorbeeld op het gebied van warmtepompen. Onze cursisten willen graag weten hoe ze die goed waterzijdig kunnen inregelen, want dat is een vak apart. En kijk je bijvoorbeeld naar luchtbehandelingssystemen dan zie je weer dat de overstap van AC- naar EC-motoren allerlei gevolgen met zich meebrengt, waarvan installateurs op de hoogte moeten zijn.”

Ook de opening van het Vakcentrum Binnenklimaattechniek speelt een rol in dit proces, volgens jou. Kan je dat toelichten?

“Ja, we kunnen nu op één locatie een breed scala aan korte trainingen, cursussen,

ja zelfs hele leergangen aanbieden. Daarmee wordt het een stuk laagdrempeliger voor cursisten om zich in aan te melden en ook door te stromen.”

Terug naar de meet- en regeltechniek. Het lijkt erop dat installateurs vaak meer bezig zijn met ‘de hardware’, lees concrete producten en systemen, dan de ‘software’, zoals bijvoorbeeld een digitaal platform voor energiemonitoring. Hoe komt dat?

“Dat klopt, ik denk dat er verschillende redenen voor zijn aan te wijzen. Allereerst duikgedrag. Veel W-installateurs vinden meet- en regeltechniek iets voor E. Dus ze willen er zich niet mee bezig houden. Daarnaast heeft de hele branche het al razend druk met de reguliere werkzaamheden. ‘Waarom zou ik me dan nog gaan verdiepen in meet- en regeltechniek’, denkt menig installateur dan. En tot slot is ook hier

sprake van ‘onbekend maakt onbemind’.”

Hoe bedoel je?

“Ze vinden het soms een beetje eng. Ze zien er ook tegen op. Een aantal jaar geleden was alles dat met automatisering had te maken veel ingewikkelder dan nu. Als je nog met dat idee in het achterhoofd zit, lijkt het een hele kluif.”

Als je het nu al zo druk hebt, waarom zou je je dan toch gaan verdiepen in Meet- en Regeltechniek?

“Verschillende redenen. Allereerst gaan klanten toch vragen om oplossingen voor energiemonitoring en -analyse en willen ze dat installaties worden geoptimaliseerd. Daar heb je, zoals ik eerder al zei, in veel gevallen meeten regeltechniek voor nodig.

Daarnaast moet je ook realistisch blijven. Het gaat nu lekker, maar blijft dat zo als je vasthoudt aan het bestaande en je niet mee ontwikkelt?”

SAVE THE DATE

Dag van de Warmtepomp

Donderdag 8 juni 2023

13.00 - 19.00 uur

Ben jij installateur, monteur of adviseur en houd jij je bezig met advies, installatie, plaatsing en onderhoud van warmtepompen?

Kom dan naar het kennisevenement

“Dag van de Warmtepomp’’!

Na dit evenement ben je volledig op de hoogte van de laatste trends en ontwikkelingen van warmtepompen en kun je de volgende dag direct aan de slag om jouw kennis in de praktijk te brengen!

Programma

13.00 - 13.30 Inloop en ontvangst

13.30 - 13:45 Kick o

13.45 - 14.15 Meest gestelde vragen over warmtepompen

14.15 - 14.45 Alle trends en ontwikkelingen over warmtepompen die je moet weten!

14.45 - 15.45 Wat kan Nederland leren van andere landen die bezig zijn met de energietransitie?

15.45 - 16.15 Pauze

16.15 - 17:45 Start Workshops

Workshop 1: De top 10 meest gemaakte fouten bij het installeren en plaatsen van warmtepompen.

Workshop 2: Waterstof Ketel? De voor- en nadelen op een rij.

Workshop 3: Ontwikkelingen bij warmtepompen op natuurlijke koudemiddelen.

Workshop 4: Wet en regelgeving I Welke geluidseisen worden gesteld aan warmtepompen?

Workshop 5: Levertijd en prijssetting van warmtepompen.

17.45 - 19.00 Netwerkborrel

Meld je aan via: opleidingscentrum-go.nl/dagvandewarmtepomp

Opleidingscentrum GOO in samenwerking met Aeres Tech, Zandlaan 29,

MARKETINGTOOLS

Ruim een decennium geleden leek het zo’n veelbelovende ontwikkeling: de HRe-ketel. Maar de warmte- en elektriciteitsopwekker redde het toch niet. Want inmiddels hebben we het veel meer over warmtepompen - al dan niet hybride – of stoken op waterstof en groene energie van wind en zon. Zo gaat het vaker met nieuwe ontwikkelingen. Het is helemaal niet zo vanzelfsprekend dat een nieuwe vinding ook succesvol op de markt komt.

Overigens is slechts bij 1 op de 20 innovaties sprake van een echte doorbraakontwikkeling. En blijkt uit 40 jaar onderzoek dat nog steeds slechts 14 van de 100 innovatieve ideeën uiteindelijk een marktintroductie beleven. Daarvan zijn er na twee jaar nog maar acht enigszins succesvol. Vraag me niet hoe succesvol, dat meldt dat onderzoek niet.

Moet je dan niets aan innovatie doen? Zeker niet! Want uit ander onderzoek is bekend dat bedrijven die met regelmaat een innovatie introduceren, op termijn een hoger onderscheidend vermogen hebben en daarmee een betere concurrentiepositie realiseren.

Hoe dan? Door goed in de markt te ‘meten’ waar behoefte aan is, te kijken waar ontwikkelingen heengaan en wat de ac-

ceptatie daarvan is. Daarnaast moet je het innovatieproces goed regelen en ook de marktintroductie van een nieuw product.

Om de markt beter te begrijpen, is een hoge mate van marktgerichtheid nodig. En om het innovatieproces goed te regelen, is meer nodig dan een innovatieve bedrijfscultuur. We hebben het dan over innovatiekracht. De mate van marktgerichtheid en de innovatiekracht van een bedrijf zijn te meten. En dat kan onder andere via één van de scans van STEM Industrial Marketing Community. Je vindt ze op www.stem-imc.com bij het menu onder het kopje ‘Academy’.

Willem de Vries is Managing Partner van STEM Industrial Marketing Centre. Het kenniscentrum op het gebied van marketing voor technische B2B bedrijven.

Connecten? Scan de QR-code.

ALGEMEEN COLOFON

[ISSN:1872_6607)

OPLAGE: 8.000 EXEMPLAREN

INSTALLATEURSZAKEN Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én bedrijfsvoering op het gebied van o.a. verwarmen, koelen, ventilatie, airconditioning, sanitair, energie, gereedschap, materialen, regeltechniek en domotica

Uitgave: Merlijn Plus BV

Zuidkade 174

2741 JJ, Waddinxveen

T: 0182 631717

E: info@merlijnplus.nl

Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur)

Wietse Buma

E: redactie@merlijnplus.nl

Vormgeving en DTP: Yolanda van der Neut

Vaste medewerkers: Ton Meijer (cartoon), ISSO, Willem de Vries, Rogafa, NVKL, Nederlandse verwarmingsindustrie, Dick en Tim Visser en Wij Techniek

Advertenties:

Ruud Struijk

T: 0182 631717

E: r.struijk@merlijnplus.nl

Druk: Veldhuis Media BV, Raalte

Abonnementen: Benelux €18,40, buitenland €23,40 per jaar, excl. BTW. Abonnementen lopen door tenzij 1 maand voor het einde van de abonnementsperiode via e-mail (info@merlijnplus.nl) is opgezegd. Wijzigingen kunnen worden doorgegeven via: installateurszaken.nl/wijzigingen-toezending-iz

© Merlijn Plus BV, 2023 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt op welke wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.