InstallateursZaken februari 2023

XPLORE

THE NEXT STEP

XOURCE

Dé besparende all-electric oplossing

De Intergas Xource is de eerste all-electric oplossing van Intergas. Het Intergas Xource warmtepompsysteem is een energiebesparend en milieuvriendelijk systeem dat bedoeld is voor het verwarmen van de woning en het leveren van warm tapwater.

Leverbaar met 200 en 300 liter voorraadvat

Leverbaar met 200 en 300 liter voorraadvat

Dé nieuwe hybride warmtepomp

De Intergas Xtend is de eerste, volledig door Intergas ontwikkelde modulerende hybride warmtepomp. Deze split lucht/water warmtepomp heeft een vermogen van 5 kW. Het zeer compacte binnendeel zorgt voor de aansturing van de cv-ketel en de warmtepomp. Doordat het een add-on is, is het mogelijk om de Xtend toe te passen met nieuwe en bestaande Opentherm hr-toestellen.

www.intergas.nl

XTEND XPERT

www.intergasxpert.nl

OOK VOOROP IN WARMTE BLIJVEN?

Het Intergas Xpert programma is het Partner Portaal van Intergas. Als Intergas Xpert heb je toegang tot je eigen account met e-learning omgeving, behaalde certificaten, marketingondersteuning, interessante trainingen op locatie, productnieuws, blogs, service-aanvragen en nog veel meer!

Meld je nu aan voor het Intergas Xpert Partner Portal!

De stad van de toekomst kleurt groener dan ooit. DUCO heeft als ventilatie-expert alles in huis voor een hoogwaardig residentieel ventilatiesysteem voor systeem C en D. Van ventilatieroosters, over ventilatieboxen tot ventielen. DUCO als one-stop-shop voor een gezond, comfortabel en energiezuinig binnenklimaat. Kies voor slimmer, gezonder én groener met de totaaloplossing voor systeem C & D van DUCO. The Future is Green!

THE GREEN VILLAGE Proeftuin voor installatietechniek

RICHTINGAANWIJZERS

Noodzakelijk ventileren

Gedurende de coronapandemie kwam er steeds meer aandacht voor het ventileren van binnenruimten. Waar de noodzaak hiervan eerst nog ontkend of afgezwakt werd, werd dit later alsnog bijgesteld en ging ventilatie zowaar een rol spelen in de strijd tegen het virus. Beter laat dan nooit, zullen we maar zeggen. Inmiddels zijn we bijna vergeten dat er een pandemie heeft plaatsgevonden en pakken we weer als vanouds de draad op. Als een griepgolf het land overstroomt, zijn we alweer vergeten dat we afstand moeten houden, strenge hygiënische maatregelen moeten treffen en…

Doe die deur dicht, we hebben al zulke hoge energiekosten moeten ventileren. Wat dat laatste betreft: het is wel logisch dat we niet meer te pas en onpas ramen en deuren openzetten om te ‘luchten’, zoals tijdens de pandemie het devies was. Energie-efficiëntie heeft nu immers de hoogste prioriteit; niet alleen omdat we duurzaam willen zijn maar vooral omdat de energieprijzen de pan uit rijzen. Van de huidige richtlijnen moeten we het ook al niet hebben. Dat zijn richtlijnen waaraan minimaal moet worden voldaan en in de praktijk laat dit nogal eens te wensen over. Vooral onze portemonnee blijkt dus weer eens de belangrijkste aanjager te zijn.

Al 50 jaar partner van de installatie sector

Meer info op wildkamp.nl/installatie

De juiste producten én advies bij technische vraagstukken Ruim assortiment voor installateurs Altijd & overal online bestellen

Ondersteuning op maat bij projecten Direct iets nodig? Altijd een vestiging in de buurt

50 jaar dankzij jou! Kijk voor onze acties op wildkamp.nl/50jaar

Pompstation

Aquapump XL Basic

De betaalbare oplossing voor grote hoeveelheden fecaliënhoudend afvalwater.

100 % water- en geurdicht

Geïntegreerde terugslagklep

Sterk en efficiënt

Onderhoud zonder gereedschap

18 LUCHTREINIGERS

In dit artikel gaat Ron Bosch, adviseur en HBO-hoofddocent Installatietechniek dieper in op het onderwerp luchtreinigers. Waar dienen ze voor en hebben we ze echt nodig?

22 VENTILATIE

Na jaren van corona, waarin de noodzaak om goed te ventileren in de woon-, werk- en leeromgeving duidelijk is geworden, zijn we nu in een tijd beland waarin de nadruk op energie efficiënt ventileren is komen te liggen. We leven in een turbulentie wereld. Eens te meer is maar weer eens gebleken dat wereldwijde problemen ook ons land in hun greep kunnen krijgen.

VERKOOP WARMTEPOMPEN GROEIT SNELLER DAN

DIE VAN CV-KETELS

Afgelopen jaar plaatsten installateurs bijna 100.000 warmtepompen. Dat is een stijging van 37% in vergelijking met 2021. De populariteit van de warmtepomp neemt dus snel toe, maar de cv-ketel is nog altijd het meest geïnstalleerde verwarmingstoestel. In 2022 werden er maar liefst 440.000 verkocht, 2% meer dan in 2021. De verkoop van warmtepompen groeide vorig jaar zowel procentueel als in aantallen sneller dan die van cv-ketels. Dat blijkt uit cijfers van de Nederlandse Verwarmingsindustrie.

Voorzitter Doekle Terpstra van Techniek Nederland is niet verbaasd over de cijfers. “Door de hoge gasprijs is verduurzamen nog nooit zo lonend geweest. Sinds de inval van Rusland in Oekraïne is de vraag naar hybride warmtepompen enorm toegenomen. En een hybride warmtepomp werkt in combinatie met een cv-ketel; logisch dus dat ook de verkoop van cv-ketels toeneemt.”

Volgens Terpstra kiezen mensen er óók voor om stap voor stap te verduurzamen. Het vervangen van de cvketel is zo’n stap. “Vervang je een oude cv-ketel door een nieuwe, energiezuinige hr-ketel, dan bespaar je al gauw 10% tot 15% op het gasverbruik.” Als de installateur de balans tussen de cv-ketel en de radiatoren optimaal afstelt (‘waterzijdig inregelen’), kan de besparing oplopen

32 THE GREEN VILLAGE

In The Green Village wordt de techniek van morgen getest. Het openlucht-laboratorium op de TU Delft Campus bestaat sinds 2017 en is een doorslaand succes. In de loop der jaren zijn er ruim honderd innovaties getest, waaronder een significant aantal op het gebied van installatietechniek. IZ ging op bezoek en sprak met Pieter van Schaik, Projectmanager duurzaam bouwen & renoveren.

38 STEEDS MEER HYBRIDE

Over drie jaar, vanaf 2026, zijn huiseigenaren bij vervanging van hun cv-ketel verplicht om een duurzamere optie te kiezen. Dat kan een hybride of een volledig elektrische warmtepomp zijn. De consument lijkt echter niet te wachten op die verplichting: in 2022 werden er ruim 100.000 geplaatst, een toename van 37 procent in vergelijking met 2021. Waar gaan deze ontwikkelingen naartoe? In gesprek met Peter van Gameren, bestuurslid van de Vereniging Warmtepompen en directeur bij Itho Daalderop.

tot 20%. Een combinatie van hr-ketel en hybride warmtepomp levert een besparing op tot wel 60% op het gasverbruik.

Vanaf 2026 zijn huiseigenaren bij vervanging van hun cv-ketel verplicht om minimaal een hybride warmtepomp te laten installeren. Naar verwachting zal de verkoop van hybride warmtepompen dan nog sneller gaan groeien. Terpstra: “We zetten alles op alles om de branche hiervoor klaar te stomen. We zorgen dat er de komende tijd veel monteurs van hybride warmtepompen bij komen. Ook komen er overal in het land trainingslocaties.” Om de massale overstap naar hybride warmtepompen mogelijk te maken, heeft de brancheorganisatie afspraken gemaakt met onder meer de overheid en de industrie, in de vorm van het Actieplan hybride warmtepompen.

De komende jaren verwacht Techniek Nederland nog dat de verkoop van cv-ketels vergelijkbaar zal zijn met die van dit jaar. Op de langere termijn zal het aantal cv-ketels in ons land gaan dalen. Nieuwbouwwoningen krijgen geen gasaansluiting meer, terwijl ook in de bestaande bouw steeds meer woningen aardgasvrij worden gemaakt. Die woningen krijgen een warmtepomp of een aansluiting op een warmtenet.

BDR Thermea Benelux, waartoe het merk Remeha behoort, neemt Fortes Energy Systems over. Met de overname versterkt BDR Thermea Benelux zijn positie in de groeiende markt voor stadsverwarming en collectieve warmte- en koudesystemen. Fortes blijft onder eigen naam in de markt actief.

Fortes Energy Systems is sinds de oprichting in 1999 uitgegroeid tot een significante speler op het gebied van efficiënte systemen voor het overdragen van energie in collectieve warmte- en koudesystemen. De AquaHeat afleversets zijn in circa 320.000 woningen en appartementen in Nederland, België en Denemarken geïnstalleerd.

Het specialisme van Fortes Energy Systems ligt bij het ontwikkelen en produceren van afleversets voor de woningbouw en grote afleverstations voor de utiliteit, aangesloten op stads-, blokof wijkverwarming en WKOsystemen. Dirk Ockhuizen, algemeen directeur Fortes Energy Systems: “Met onze kennis, ervaring en bevlogenheid vinden wij steeds weer manieren om energie slimmer en efficiënter over

te dragen met optimaal systeemrendement en een laag energiegebruik.” Met het hoofdkantoor in Houten, een productiefaciliteit in Lichtenvoorde en een verkoopkantoor in Denemarken telt het bedrijf 68 werknemers. Remeha verwarmt meer dan 2 miljoen huizen in Nederland en is daarnaast actief in de utiliteitsbouw. Remeha wil duurzame binnenklimaatoplossingen haalbaar en betaalbaar maken om zodoende snelle stappen te kunnen zetten naar een CO2neutrale samenleving. Fortes Energy Systems is al jaren een belangrijke partner van Remeha.

De oplossingen van Fortes Energy Systems worden ontwikkeld voor een brede doelgroep: o.a. appartementcomplexen, kantoren en woningen en voor afnemers van lokale energie-opwekking in industrie en landbouw. Enkele projecten die Fortes uitvoerde zijn onder meer woontoren De Zalmhaven in Rotterdam, de Cooltower in Rotterdam, woon- en bedrijvencomplex Strijp-S in Eindhoven, Le Toison d’Or in Brussel, wooncomplex De Makroon in Amsterdam en De Efteling vakantiepark Loonsche Land.

HOTSPOTS OP ISH

ISH 2023 komt er al weer aan. Voor een snelle oriëntatie krijgen deelnemers aan deze internationale vakbeurs voor de installatiebranche voor het eerst een thematische groepering van evenementen aangeboden in de vorm van hotspots. De beurs vindt dit jaar plaats van 13 tot en met 17 maart a.s. in de Messe Frankfurt. De hotspots die er zijn terug te vinden zijn: Energie, Binnenklimaat, Hout energie, Gebouwtechnologie, Innovatie, Water en Young Competence.

Comfort en een gezond binnenklimaat gaan hand in hand

FEIT Een gezond binnenklimaat betekent dat wij ons prettig voelen bij gewenste temperaturen en verse schone lucht. Hiervoor moet er voldoende ventilatie aanwezig zijn.

Een airco ververst de aanwezige lucht

FABEL Een airco koelt de aanwezig lucht maar ververst deze niet. Dit is het grote verschil met een ventilatiesysteem dat dit wel doet.

Een luchtreiniger kan luchtvervuiling verminderen en de luchtkwaliteit verbeteren

FEIT Huizen en werkplekken zijn plaatsen waar schadelijke luchtverontreiniging vaak voorkomt. Hier scheiden bouwmaterialen, meubels, kleding, elektrische apparaten stofdeeltjes af. Ook bacteriën en virussen komen via allerlei wegen in ons binnenklimaat terecht. Luchtreiniging heeft absoluut zin.

RAUTITAN The most wanted

Ervaar het gevoel van echte liefde. Met RAUTITAN maak jij de keuze voor het leven. Een robuust nononsense leidingsysteem voor een lange levensduur en met oog voor hygiëne dat de norm ver vooruit is. Die zekerheid wil jij toch ook voor jezelf en jouw klanten?

Maak je geliefd met RAUTITAN.

Nog eens 10 miljoen groeikapitaal voor PVT-warmtepomp

Triple Solar, uitvinder van de PVT-warmtepomp en bijbehorende PVT-warmtepomppanelen, heeft met pensioenfonds ABP een belangrijke nieuwe aandeelhouder aangetrokken om ook de komende jaren voorop te kunnen blijven lopen in de energietransitie.

ABP investeert via haar vermogensbeheerder APG samen met de huidige aandeelhouders - het Participatiefonds Duurzame Economie Noord-Holland (PDENH), DOEN Participaties, Enfuro Ventures en de beide founders - in het verder vergroten van de impact van Triple Solar op de energietransitie. Het kapitaal wordt aangewend om het warmtepompsysteem internationaal verder uit te rollen, de productiecapaciteit uit te breiden en nieuwe energiezuinige producten en diensten te ontwikkelen.

Cees Mager, CEO en founder van Triple Solar: “ABP had vanaf het begin onze voorkeur bij de zoektocht naar een nieuwe partner. Zo krijgen wij de mogelijkheid om via het pensioenspaargeld van een grote groep Nederlanders ons land verder te verduurzamen met producten die zowel in de nieuwbouw als in de bestaande bouw het verschil gaan maken.”

Dominique Dijkhuis, uitvoerend bestuurder van pensioenfonds ABP: “Met deze belegging kan ABP bijdragen aan de verduurzaming van de gebouwde omgeving in Nederland en

WIJ VERKOPEN LUCHT.

zorgen voor een goed rendement voor onze deelnemers. De gebouwde omgeving is verantwoordelijk voor bijna 40 procent van de totale CO2-uitstoot wereldwijd. Vermindering van het verbruik van fossiele brandstoffen is daarom ook hier cruciaal voor de energietransitie. Door deze investering kan dit Nederlandse bedrijf groeien en kunnen we gezamenlijk onze impact op de energietransitie vergroten.”

ABP investeert in Triple Solar via het ABP Nederlands Energie Transitiefonds (ANET), dat speciaal is opgericht voor investeringen in veelbelovende bedrijven die zich richten op (technologische) oplossingen voor de Nederlandse energietransitie. Anthony Viellevoije, Investment Director PDENH:

“PDENH investeerde in 2018 voor het eerst in Triple Solar, omdat we sterk geloofden in de visie en het uitvoerend vermogen van het team. In de tussentijd, na een influx van talent in de organisatie en de recente ontwikkelingen in de energiemarkten, is onze overtuiging nog verder gesterkt dat Triple Solar een winnende product-marktcombinatie in handen heeft, waarmee significante impact gemaakt kan worden in onze strijd tegen klimaatverandering.”

RONDE GATEN

Maatwerk voor binnenklimaat

luchtgordijnen | ventilatorvectoren | REPUS luchtverdeelsystemen lekdetectie | luchtontvochtigers | adsorptiedrogers platenwisselaars | airconditioning

Kijk voor meer innovatieve oplossingen op onze website of neem contact met ons op. www.hvac.nl | +31 (0) 255 - 52 24 20

Schut heeft door de jaren heen een indrukwekkende collectie historisch gereedschap en oude installaties opgebouwd. Alles staat nu nog opgesteld in een loods, maar het plan is om uiteindelijk een museum voor installatietechniek te openen in Naaldwijk. In die collectie bevindt zich ook een zogenaamde zinksnijder.

“Het middelste punt plaatste men op het zink, waar na de verstelbare tweede punt op maat gezet werd en er ronde plaatjes zink konden worden gesneden. Op de foto’s zijn een kleine en een grote zinksnijder te zien. Die laatste is maar liefst 90 cm lang. Beide zinksnijders zijn van ijzer en ik schat ongeveer 100 jaar oud.

VERDUURZAMING INDUSTRIËLE VERWARMINGSINSTALLATIES

In principe geldt voor bestaande industriële gebouwen hetzelfde startpunt als bij woningen: begin met isoleren. Echter, juist dát is financieel en praktisch vaak een grote opgave bij dit type gebouwen. Eenvoudiger is al het plaatsen van zonnepanelen en kijken hoe men deze stroom optimaal kan benutten. Een warmtepomp is de logische eerste gedachte. Echter, een grote warmtepompinstallatie is niet alleen kostbaar, maar zonder optimale isolatie ook niet aan te raden. Een beter alternatief is dan het plaatsen van luchtverwarmers en/of stralers. Groot voordeel van beide systemen is dat ze een snelle reactietijd hebben: warmte waar en wanneer gewenst wordt. Efficiënt en snel!

Luchtverwarmers kunnen een hele hal snel op de gewenste temperatuur brengen waarbij met een gradientregeling ook de opgestegen warmte onder het plafond opnieuw kan worden benut. Stralers zijn juist heel geschikt om lokaal te verwarmen door gebruik te maken van het zgn. aanwarm-effect waardoor de gemiddelde haltemperatuur lager kan blijven. Of een combinatie van beide: de luchtverwarmer zorgt voor een basistemperatuur in de hal en stralers zorgen voor het aanwarmen van de werkplekken.

De investering in deze verwarmingstoestellen zal vele malen lager zijn dan die van een warmtepompinstallatie. En door de zonnepanelen is de stroom groen!

Een volgende stap is het combineren van het hoge rendement van een warmtepomp en de efficiëntie van decentrale verwarming waarbij de warmtepomptechniek wordt gecombineerd met luchtverwarming binnen één systeem. Binnenkort zal deze techniek beschikbaar zijn en dan kunnen er echt grote stappen worden gezet in de verduurzaming van de (bestaande) industriële omgeving.

Wilma Huiskamp, Marketing & Communicatie Manager - Winterwarm Heating Solutions BV Namens de sectie Luchtverwarming en Straling van de NVI

EERSTE WARMTEPOMPEN MET CATEGORIE

paspoort. Het materialenpaspoort is opgesteld op basis van een uitgebreide levenscyclusanalyse (LCA) om de milieu-impact te meten en is onafhankelijk getoetst. Hiermee bereidt Vaillant zich voor op de Nederlandse ambitie om in 2050 een volledig circulaire economie te bereiken.

Een materialenpaspoort bevat gedetailleerde informatie over onder andere de kwaliteit, herkomst en duurzaamheid van materialen en producten. Het geeft daarmee inzicht in de materiële, circulaire en financiële (rest)waarde van een gebouw. De som van alle gebruikte materialen in een bouwproject vertaalt zich in een score; de Milieu Prestatie voor Gebouwen (MPG). Nieuwe gebouwen in Nederland zijn gebonden aan de MPG. Het gevalideerde meetinstrument drukt in een cijfer uit wat de belasting van het gebouw (of een compleet project) is op het milieu. Sinds 2021 mocht de MPG maximaal 1,0 zijn, sinds juli 2021 is dat nog maar 0,8 en nieuwe gebouwen mogen in 2030 slechts 0,5 scoren. De aroTHERM split en plus lucht-water warmtepompen hebben nu dus een categorie 1 materialenpaspoort. Dat wil zeggen dat de producten dermate duurzaam zijn, dat ze 30 tot maximaal 50 procent minder bijdragen aan de MPG-score dan warmtepompen uit categorie 3. Dat maakt de aroTHERM split en plus een interessante keuze voor projectontwikkelaars en aannemers, omdat de producten minder zwaar op de MPG drukken dan alternatieven in de markt. De lucht-water warmtepompen worden opgenomen in het Madaster en de Nationale Milieudatabase (NMD), waarin onafhankelijk milieudata van bouwproducten worden verzameld.

“We willen meegaan met de tijd, we kiezen voor toekomstbestendigheid en daar horen een LCA en materialenpaspoort bij”, aldus Matthijs Westerhof, Business Manager warmtepompen bij Vaillant. Door dit materialenpaspoort wordt duidelijker wat de impact van het product is en waar de verbeteringen in het productieproces zitten. Daardoor kun je er in de toekomst beter op sturen. Wij hebben hiermee dus een mooie stap gezet om in het voortraject van de bouw te kunnen meedenken en werken aan de verduurzaming van deze wereld.”

Ondernemersorganisaties positief over plannen groene banen De vijf technische branches en werkgeverskoepels achter het Aanvalsplan Techniek zijn zeer positief over de begin februari gepresenteerde maatregelen van het kabinet om te zorgen voor meer groene banen in de techniek. Hun in november gepresenteerde plannen zijn een cruciaal onderdeel van de nieuwe aanpak van het kabinet om het tekort aan technici terug te dringen, blijkt uit de vandaag verzonden Kamerbrief. Met het Actieplan Groene en Digitale banen wil het kabinet onder meer zorgen dat een tekort aan technici er niet toe leidt dat het doel om de uitstoot van broeikasgassen met 55-60% te reduceren in 2030 in gevaar komt. Ook moet het plan meer dan 1 miljoen ICT-geschoolden in 2030 opleveren. De nieuwe aanpak van het kabinet loopt tot 2030 en bevat stevige maatregelen.

Voorzitter Doekle Terpstra van Techniek Nederland: “Het groene banenplan is cruciaal voor de technieksector én voor de energietransitie. We hebben veel meer technische vakmensen nodig om alle warmtepompen en zonnepanelen te installeren. Innovatieve energietechniek wordt bovendien steeds digitaler.”

In november vorig jaar presenteerde Techniek Nederland met vier andere branches en de werkgeverskoepels het Aanvalsplan Techniek aan het kabinet. Terpstra ziet een groot deel van die voorstellen terug in het groene banenplan. “De brancheorganisaties zijn

bereid de komende tien jaar 500 miljoen euro te investeren, het kabinet verdubbelt dat bedrag. Daarmee kunnen we het tekort aan technici écht gaan aanpakken en de maatschappelijke uitdagingen voor ons land aangaan.”

De ministers van Economische Zaken en Klimaat, Sociale Zaken en Werkgelegenheid en Onderwijs zijn in hun brief positief over het Aanvalsplan Techniek. Uitvoering van het Aanvalsplan moet onder meer zorgen voor meer arbeidsbesparende (proces)innovaties, een cultuurverandering in de techniek met meer aandacht voor behoud van technici, 1.000 extra hybride docenten en een compleet nieuw arbeidsmarktsysteem om mensen te laten instromen en behouden (de zogeheten Gouden Poort). Een 10-jarig leer-, werk- en inkomensperspectief moet de techniek bovendien nog aantrekkelijker maken.

De coalitie vindt het buitengewoon goed nieuws dat het kabinet de investeringen van de brancheorganisaties voor het Aanvalsplan wil verdubbelen. ‘Niemand kan dit probleem alleen oplossen. Dit vraagt nauwe samenwerking tussen ondernemers, overheden, onderwijsinstellingen en vakbonden.” De organisaties vinden het een gemiste kans dat er weinig aandacht is voor introductie van een succesvolle vakkrachtenregeling zoals Duitsland die heeft. Zeker ook omdat het volgens het kabinet steeds lastiger wordt om technici uit andere Europese landen te verleiden om in Nederland te werken. Ook in andere landen is namelijk sprake van schaarste aan technici en vergrijzing.

DE GRAADMETER VOOR VERWARMEN EN KOELEN.

Viega Temponox

Corrosiebestendige kwaliteit, efficiëntie en betrouwbare perstechnologie. Deze eigenschappen zorgen ervoor dat het nieuwe roestvaststalen systeem Temponox een uitermate efficiënte oplossing is voor gesloten verwarmings- en koelinstallaties. Viega. Höchster Qualität verbunden.

viega.nl/Temponox

Verduurzaming

ALL-ELECTRIC READY

Joni Fleischer groeide op in het familiebedrijf, maar besloot later toch zijn eigen weg te gaan. Het heeft hem geen windeieren gelegd. JF Totaaltechniek heeft een overvolle agenda.

Van jongs af aan was het al duidelijk voor Fleischer dat hij in het familiebedrijf zou stappen. Tijdens zijn opleiding tot Monteur Sterkstroominstallaties gebeurde dat ook daadwerkelijk. Maar door een speling van het lot, ging zijn carrière een geheel andere kant op.

Allrounder

“In het familiebedrijf waren voldoende monteurs met elektrotechnische kennis, maar een W-man konden we nog wel gebruiken. Ik heb toen diverse certificaten gehaald, zodat ik een echte allrounder werd.”

Zichtwerk

Fleischer ging zich meer bezighouden met loodgieterswerkzaamheden en dat beviel hem uitstekend. “Elektrotechniek wordt zoveel mogelijk weggewerkt, werktuigbouwkundige installaties blijven meer in het zicht hangen. Dat geeft je een bepaalde trots en voldoening, omdat het resultaat van je inspanningen zichtbaar blijft.”

Andere weg

“Ik had het naar mijn zin, werken met je familie is gezellig en leuk. Maar je zit als familielid in een vaste rol, iedereen kent je op een bepaalde manier en de doorgroeimogelijkheden waren beperkt. Op een gegeven moment ging het toch jeuken, ik wilde een andere weg inslaan.”

Eigen bedrijf

Fleischer verliet het bedrijf en werkte vervolgens voor grote landelijke spelers, onder andere als Sales Engineer en Technisch adviseur. In 2018 hakte hij de knoop door en begon hij voor zichzelf met JF Totaaltechniek.

Vibe

Klanten neemt de dertiger aan op gevoel, blijkt wel uit het gesprek. “Ik wil samenwerken met een klant, er moet een vibe zijn, een goede band.” De gedreven ondernemer opereert als totaalinstallateur vooral in de particuliere woningbouw.

Trends

De vraag naar duurzame oplossingen trekt nog steeds aan. Fleischer installeert met de regelmaat van de klok warmtepompen. Ook tonen zijn klanten grote interesse in Smart Home oplossingen. “Tegenwoordig zijn ze beter ingevoerd in de techniek dan vroeger. Ze doen veel vooronderzoek en willen na oplevering ook precies weten hoe een installatie presteert. Vandaar dat ik veel monitoringssystemen aanleg.”

Vrijstaand huis

In Lage Vuursche werd hij onlangs gevraagd om een woning te helpen verduurzamen. Het ging om een vrijstaand huis met twee bouwlagen en een oppervlakte van 200 m2. De bewoners, een jong echtpaar met kind, wilden zowel bouwkundig als installatietechnisch de woning laten renoveren.

Met deze rubriek willen we alle vakmensen in het zonnetje zetten. Om de maand laten we staaltjes onvervalst vakwerk zien, ingezonden door onze lezers.

geluidsproductie. Bovendien hoeven er geen dure koeltechnische handelingen te worden uitgevoerd.”

Isolatie

De buitenunit staat nu 20 meter van het huis verwijderd aan het begin van de oprit. Esthetisch gezien een goede oplossing, bovendien was daar voldoende ruimte voorhanden. Vanwege de afstand waren geïsoleerde leidingen meer dan wenselijk. Daarom zijn deze met thermaflex uitgevoerd.

Oplossingen

De energiezuinige warmtepomp is gekoppeld aan een boilervat van 300 l, die staat in de bijkeuken. Ook de nieuwe douche-WTW draagt bij aan de energiebesparing. En uiteraard het vloerverwarmingssysteem, dat zowel de eerste als tweede bouwlaag van warmte voorziet.

Alternatieven

Heeft Fleischer nog andere opties overwogen? Nee, zegt hij met overtuiging. “Een installatieconcept met LT-radiatoren op de eerste verdieping valt voor mij bijvoorbeeld al direct af. De temperatuur is moeilijker te regelen, je moet extra leidingwerk aanleggen en het is best prijzig. Met een vloerverwarming houd je gemakkelijk de hele woning constant op een behaaglijke temperatuur. Precies wat deze klanten ook wilden.”

GOED WERKENDE INSTALLATIES VOOR BINNENLUCHTKWALITEIT

In de winterperiode worden in veel gebouwen en woningen de ramen en deuren zoveel mogelijk dicht gehouden. Zo wordt geprobeerd om energie te besparen en de daarmee gepaard gaande hoge kosten, waar bijna iedereen in ons land inmiddels mee is geconfronteerd, laag te houden. Veel mensen zijn zich echter niet bewust van de gevolgen die het onvoldoende ventileren van een gebouw of huis hebben op de binnenluchtkwaliteit. Zo wordt in recente berichtgeving in de landelijke media gesproken over schimmelvorming en vochtproblemen in slecht geventileerde, koude en vochtige ruimtes. Naast dat schimmel de staat van een gebouw of woning aantast, is het bovenal slecht voor de gezondheid.

Het goed installeren, instellen, inregelen, onderhouden en monitoren van airconditionings- en luchtbehandelingssystemen zorgt voor de juiste binnenluchtkwaliteit bij een laag energiegebruik. Veel onderzoeken hebben uitgewezen dat hierin nog een wereld te winnen is in Nederland. Door het volgen van de onderhoudsrichtlijnen, die NVKL samen met het Rijksvastgoedbedrijf en Binnenklimaat Nederland heeft opgesteld, wordt al veel gewonnen op dit vlak.

Daarnaast zijn er ook de ISSO-publicaties Duurzaam Beheer en Onderhoud 100 - 107 die de juiste handvatten bieden om airconditionings- en luchtbehandelingssystemen gedurende de levenscyclus goed te laten presteren. Voor het goed installeren en onderhouden van airconditionings- en luchtbehandelingssystemen kun je terecht bij NVKL, de vereniging van koeltechnische bedrijven, waar NVKL-erkende installateurs graag met je meedenken en je voorzien van gepast advies. De erkende installateurs zijn in het bezit van de NVKL-erkenning en voldoen daarmee aan alle verplichte wet- en regelgeving, opleidingen en vakkennis waarop zij bovendien tweejaarlijks getoetst worden.

Coen van de Sande, directeur NVKL

Luchtreinigers

WAT IS ER ZOAL VERKRIJGBAAR?

In dit artikel gaat Ron Bosch, adviseur en HBO-hoofddocent Installatietechniek dieper in op het onderwerp luchtreinigers. Waar dienen ze voor en hebben we ze echt nodig?

Allereerst moeten we weten wat we willen zuiveren. Gaat het om de ventilatielucht van kantoren, woningen, industrie of horeca? Gaat het om het wegfilteren van vieze geurtjes, vettige dampen of fijnstof? Hebben we misschien te maken met een cleanroom? Ik neem u mee naar een aantal omgevingen en adviseer u wat u kunt doen.

De werkplek

Lucht op de werkplek wijkt vaak af van de buitenlucht. De concentraties van stoffen, gassen en dampen kunnen door allerlei werkprocessen ongewenst hoog zijn, zonder dat dit te zien of te ruiken is. Bovendien zorgen mensen op de werkplek voor een toename van uitgeademde lucht en voor stofdeeltjes in de lucht vanwege de werkzaamheden die in die ruimtes plaats vinden. Op elke werkplek is het daarom van belang dat de vuile lucht wordt vervangen door verse lucht. Het filteren van de vuile lucht biedt meestal geen oplossing vanwege de gassen. Daarom ligt ventileren met buitenlucht meer voor de hand.

Gezondheidsklachten

Vervuilde lucht kan leiden tot een groot aantal gezondheidsklachten, zoals:

• last van de luchtwegen/astma;

• irritatie aan de ogen en huid;

• het optreden van allergische reacties;

• hoofdpijn;

• concentratieproblemen.

De Arbowet

De eisen die aan de luchtkwaliteit op de arbeidsplaats worden gesteld staan in het Arbobesluit (artikel 6.2.: luchtverversing). Vanwege allerlei processen zal de ventilatie berekend moeten worden met als uitgangspunt alle mogelijke vormen van voorkomende verontreiniging. Luchtverversing mag nooit leiden tot hinderlijke tocht. Tocht wordt volgens de normen als hinderlijk ervaren zodra de luchtsnelheid boven de 0,15 m/s komt (in de zomer mag dit 0,25 m/s zijn). Beter is de tocht niet boven de 0,1 m/s te laten komen.

Maatregelen luchtverversing

Welke maatregelen zijn er zoal mogelijk om de lucht afdoende te verversen op de werkvloer?

•  Installeer een efficiënt ventilatiesys-

teem.

•  Vervang regelmatig de stoffilters in het ventilatiesysteem en maak de kanalen schoon.

•  Plaats printers, faxen en kopieerapparaten die meer dan 5000 kopieën per maand produceren in een aparte ruimte met voldoende ventilatie. Als er meer dan 50.000 afdrukken worden gemaakt, dan is plaatsing in een repro-ruimte en bronafzuiging nodig.

•  Naast luchtverversing is het ook belangrijk om de werkplek regelmatig te reinigen. Een schone werkplek verbetert de luchtkwaliteit.

Metingen

Momenteel bevat de lucht op het platteland circa 400 Parts Per Million (PPM = deeltjes op een miljoen luchtdeeltjes) CO2. In een stedelijke omgeving bevat

PLASMA-TECHNOLOGIE

Alklima introduceerde al tijdens de pandemie een luchtzuiveringsunit die bescherming biedt tegen onder meer virussen (waaronder Covid-19), bacteriën, PM2,5 fijnstof en stof. De filtertechnologie, die al wordt toegepast in de highend binnen-units, is daarmee nu ook in losse luchtzuiveringsunits leverbaar. Het filter heeft geen onderdelen die gedurende de gebruiksduur vervangen moeten worden. De toegepaste Plasma Quad Connect-technologie werkt als een elektrisch gordijn dat door ontlading binnenshuis effectief verschillende soorten vervuiling verwijdert. Plasma Quad Connect is compatibel met alle modellen wandunits die zijn uitgerust met een CN105-connector (M-serie, Mr. Slim en City Multi). Met een montagekit is de luchtzuiveringsunit ook compatibel met kanaalmodellen van de SEZ-, PEAD-, PEFY-serie en cassette-units PLA-M EA, PLFY-P VEM-E.

AEROSOLEN

WOLF bracht tijdens de pandemie de AirPurifier op de markt: een luchtreiniger voor het filteren van aerosolen uit de lucht. De luchtreiniger is ontworpen voor ruimtevolumes tot 200 m3 per unit en filtert de ruimtelucht met een HEPA-filter H14 en een hybride voorfilter voor fijnstof met actieve koolstof voor geurneutralisatie. Met deze filters is het apparaat geschikt voor openbare en commerciële ruimtes waarin onvoldoende geventileerd wordt.

de lucht meer dan 400 PPM CO2, circa 480-530. Des te meer vervuiling in de buitenlucht en des te meer mensen in een ruimte aanwezig zijn, des te hoger zal de CO2-concentratie oplopen. Uiteraard is dat weer afhankelijk van de ventilatie van de ruimte. Wordt er veel met buitenlucht geventileerd (hoge ventilatievoud), dan zal de CO2-concentratie binnen de perken (MAC-waarde) blijven tot 1200 PPM.

Klachten

CO2-waarden, die liggen tussen de 800 en de 1200 PPM, kunnen klachten geven over muffe lucht. 1200 PPM wordt in het bouwbesluit de hygiënische grenswaarde genoemd. Vanaf 1200 PPM kan hoofdpijn en slaperigheid optreden. Voor luchtbehandelingsinstallaties kunnen we dus het beste eerst kijken in wat voor een omgeving het project is gevestigd en welk luchtbehandelingssysteem aanwezig is.

Luchtfilters

Zakkenfilters zijn de meest voorkomende luchtfilters in HVAC-systemen. De luchtfilters filteren de toevoerlucht,

ULTRAFIJNSTOF

De LG Dualcool Airco met luchtreiniger bevat een 2-in-1 zuiveringssysteem (luchtkoeling en luchtfiltratie) dat kleine stofdeeltjes, ziektekiemen en luchtvervuiling zoals PM1.0 kan filteren. Verwijdert 99,9% ultrafijnstof ter grootte van PM 0,1 tot een ruimte van 29m2 en vult de ruimte met zuivere lucht. De PM 1.0-sensor biedt realtime detectie van ultrafijn stof.

in de toevoer- als recirculatielucht.

Soorten

maar ook de afgewerkte lucht, om te voorkomen dat de luchtbehandelingskast vervuild raakt, of dat in recirculatiesystemen vervuilde lucht wordt gemengd.

Levensduur

Zakkenfilters hebben een aanzienlijk hoger stofvasthoudend vermogen en een langere levensduur dan andere luchtfilters. Een en ander hangt uiteraard ook af van het totale filteroppervlak en de zaklengte die je kwijt kan. Meestal is dat 60 cm.

V-filters

Er zijn ook zogenaamde V-vormige filters, zoals de Opakfil, deze worden vaak gebruikt als tweede filter voor de toevoerlucht, als laatste filterfase voor comforttoepassingen of als tweede voorfilterfase voor cleanroom toepassingen.

Bescherming

Voorfilters zijn feitelijk bedoeld om fijnfilters in alle toepassingen te beschermen door grotere deeltjes, zoals grove en PM10 deeltjes op te vangen, zowel

Een ventilatiebox filter is vaak een diep geplooide filter met of zonder kopplaat. Deze filter wordt gebruikt voor airconditioningstoepassingen en voorbereidende filtratie in cleanrooms. Ook Viledon filterdoek rollen kunnen worden gebruikt als voorfilters in luchtbehandelingskasten en fancoilunits, maar ook als filters in verfcabines en soortgelijke toepassingen.

HEPA

HEPA-filters zijn de beste keuze voor ruimten waar de lucht extreem zuiver dient te zijn. Het actieve koolstof/geurfilter haalt zo’n 99,96% van de grotere (zichtbare) stofdeeltjes weg.

AC

Er zijn inmiddels fabrikanten die hun airco binnenunits hebben voorzien van filtertechnieken. Als je de testresultaten leest dan wordt in circa 2 uur tijd een ruimte met 25 m3 inhoud voor een groot deel ontdaan van schimmels, virussen, bacteriën en allergenen.

Filtertechnieken

De aircofabrikanten maken gebruik van verschillende filters zoals:

- Air Purfying Filters antibacterieel

-  Nano Platium Filters, antibacterieel en deodoriserend

- Geïoniseerd zilver filters voor antibacteriële luchtreiniging

- Plasma filters 

Upgrade

BASISSCHOOL VERDUURZAAMT

Hoe maak je een school future proof? Basisschool De Biezen uit Amersfoort koos voor een slimme combinatie van bouwkundige en installatietechnische ingrepen.

Het resultaat mag er wezen. IZ sprak erover met Thera Verdam, Hoofd Huisvesting van het Katholiek Primair Onderwijs Amersfoort, waar De Biezen onder valt.

Het oorspronkelijke gebouw stamde uit 1975 en was volgens het MOP toe aan een ingrijpende opknapbeurt. Zowel het dak als de gevel moesten onder handen worden genomen. Met het oog op de toekomst werd ook direct besloten om de installatietechniek te gaan verduurzamen.

Trias Energetica

De Biezen telt onder andere 11 lokalen, een speelzaal, ruimte voor een peutergroep en een kantoor. Geheel volgens de principes van de Trias Energetica is bij de verduurzaming eerst de schil aangepakt. Verdam: “We wilden nieuwe gevels met een RC-waarde van 4,5 en

PV-PANELEN

een dak met een RC-waarde van 6.” De oude puien werden vervangen door nieuwe exemplaren met dubbel glas en een andere raamverdeling. “Aan de bovenzijde zitten nu raampjes die open kunnen om extra te ventileren,” licht Verdam toe. De oude kozijnen hebben plaatsgemaakt voor een variant van onderhoudsarm kunststof en de boeiborden zijn voorzien van isolatiemateriaal. Ook heeft het gebouw, vanuit onderwijskundige overwegingen, onder andere een extra buitendeur gekregen.

Dak

Besloten werd om het bestaande dak intact te laten, maar bovenop de bestaande afwerklaag extra isolatie (PIR) aan te brengen en een nieuwe

afwerklaag. “Daardoor werd het dak opgehoogd en moesten we ook de boeiboorden ophogen en de HWA-aansluiting aanpassen”, vertelt Verdam.

PV-panelen

Van meet af aan was al duidelijk dat het zou lonen om PV-panelen op het dak te leggen. “De terugverdientijd bedraagt maar 6 tot 7 jaar”, vertelt Verdam. Op het dak liggen nu voldoende panelen om voor 80% te voorzien in de vraag van de gebouwgebonden installaties. Het verlichtingsplan was al tijdens een eerdere fase van het MOP aangepast. “Toen hebben we alle lampen vervangen door LED’s”, vertelt Verdam.

Warmteopwekking

Fabrikant Axitec is gevestigd in Duitsland. De panelen van deze producent zijn de hele dag actief. Dat komt door de monokristallijn bovenkant. Doordat er geen naden zitten tussen de deeltjes silicium gaat er geen energie verloren. Axitec belooft een rendementsgarantie van tenminste 85% na 25 jaar. De productgarantie bedraagt 15 jaar. Op het dak van De Biezen liggen Axitec Axiblackpremium Solar 330WP Mono PV-panelen met een omvang van 1665 x 1005 x 35 mm en gewicht van 18,5 kg (inclusief frame).

februari 2023

Door de stijgende energieprijzen is de interesse in warmtepompen sterk toegenomen. Voor De Biezen bleek het echter niet aantrekkelijk te zijn om over te stappen op deze duurzame oplossing voor de thermische energievoorziening. Hier lagen budgettaire overwegingen en de verwachte levensduur van het vernieuwde gebouw – circa 20 jaar –aan ten grondslag.

Ophoging bestaande dakhoogte

TOEGEPASTE CO2-SENSOR

De MB450 is volgens fabrikant ATAL de meest verkochte CO2-sensor in Nederland en België en wordt onder andere toegepast in kantoren, scho len en kinderdagverblijven. Naast de temperatuur en relatieve vochtigheid wordt er de laatste jaren ook steeds meer gekeken naar het koolstofdioxide niveau (CO2) om de kwaliteit van het binnenklimaat te bepalen. Het CO2niveau geeft namelijk een goede indicatie van de mate waarin geventileerd wordt. Vooral in gebouwen waar veel mensen samenkomen, zoals kantoren, vergaderzalen, ziekenhuizen, scholen, kinderdagverblijven, bioscopen, theaters en verzorgingscentra, is het belangrijk dat er goed wordt geventileerd. In deze gebouwen is de luchtkwaliteit echter vaak beneden de maat. De MB450NV is een fraai vormgegeven CO2-meter die bijtijds waarschuwt voor ventilatieproblemen. De gekleurde LED’s aan de voorzijde vormen een ‘stoplicht’-signalering die een duidelijke indicatie geeft voor de mate waarin een vertrek wordt geventileerd. Op het display wordt naast het actuele CO2-niveau tevens de temperatuur en relatieve vochtigheid weergegeven. Het meetprincipe is gebaseerd op NDIR-technieken (Non-Dispersive Infra Red).

teem zijn de Bouwbesluiteisen leidend geweest. “Het ging om een bestaand gebouw, dat over een aantal jaar geheel wordt vervangen door nieuwbouw. Dan loont het simpelweg niet vanuit een budgettair oogpunt om hoger in te zetten dan de Bouwbesluiteisen voor de ventilatie.” Het ventilatiesysteem wordt overigens goed onderhouden. “Zo vervangen we twee keer per jaar de filters”, licht Verdam toe.

Doorlooptijd

Afgifte

Daarnaast functioneerde de bestaande cv-ketel nog prima, legt Verdam uit. De warmteafgiftesystemen zijn wel onder handen genomen. Door de verbeterde isolatie hebben de klaslokalen een lagere warmtevraag. Waar vroeger per klaslokaal drie convectoren zorgden voor de klimatisering, zijn daar nu nog maar twee nieuwe, conventionele radiatoren voor nodig.

Ventilatie

Bleef over het ventilatiesysteem. Het pand had al een wtw-systeem met centrale inblaas en afzuig. “Uit een meting bleek dat het uit balans was. Vandaar de keuze om alles opnieuw te laten inregelen en finetunen. Daarnaast heeft

ieder lokaal een eigen CO2-sensor gekregen.”

Open ramen

Veel fabrikanten en installateurs huiveren bij de gedachte dat er ramen open kunnen in een pand met een gebalanceerd ventilatiesysteem. “Maar dat is onbegrijpelijk”, zegt Verdam. “In onze eigen huiselijke omgeving willen we ook de ramen kunnen openzetten. Bovendien bieden de bovenlichten in de klaslokalen de mogelijkheid om snel de ruimtes te voorzien van verse buitenlucht als het CO2-gehalte binnen te hoog is.”

Bouwbesluit

Bij de renovatie van het ventilatiesys-

Het luistert altijd nauw bij dit soort trajecten in een schoolomgeving. “Vanwege de lessen kan je niet zomaar op een willekeurig moment van start gaan”, verduidelijkt Verdam. “Eigenlijk moet je alle werkzaamheden plannen in de vakanties. Vanwege de omvang van het project hebben we het opgeknipt in twee fasen. Tijdens de meivakantie hebben we de eerste fase afgerond. In de zomervakantie is de rest gedaan. De totale doorlooptijd bedroeg daardoor circa 6 maanden.”

Resultaat

Verdam is erg te spreken over het eindresultaat. “We hebben de warmtevraag fiks weten te reduceren door de RC-waardes op te schroeven. Daarnaast zorgen de nieuwe PV-panelen voor een lagere energierekening. Bovendien zijn de klimatisering en de binnenluchtkwaliteit verbeterd. Tot slot heeft de renovatie ook haar steentje bijgedragen aan een de uitstraling. Het oogt nu allemaal weer fris en bij de tijd.” 

Eindresultaat pui renovatie

Ventilatie

ENERGIE-EFFICIENTIE WORDT BELANGRIJKER

Na jaren van corona, waarin de noodzaak om goed te ventileren in de woon-, werk- en leeromgeving duidelijk is geworden, zijn we nu in een tijd beland waarin de nadruk op energie-efficiënt ventileren is komen te liggen. We

leven in een turbulentie wereld.

Eens te meer is maar weer eens

gebleken dat wereldwijde problemen ook ons land in hun greep kunnen krijgen.

In ons vakgebied wordt al jarenlang het belang van goed ventileren en voldoende doorspoelen van ruimtes uitgedragen. In het Bouwbesluit zijn hiervoor de nodige richtlijnen opgenomen. Helaas is dit wel waaraan minimaal moet worden voldaan en in de praktijk laat dit nogal eens te wensen over. In de coronaperiode is dat duidelijk naar voren gekomen. Hoewel het in de eerste 1,5 jaar stevig werd ontkend, kwam daar dan uiteindelijk toch dat tekentje om het raam open te gaan zetten, want ventileren helpt.

Richtlijnen

Als ventilatiesector zijn we blij dat ook de aerogene transmissieroute erkend wordt, alleen blijft de overheid achter. Eigenlijk zouden de richtlijnen moeten worden aangepast. Helaas kan dit tot wel vijf jaar gaan duren. Dan moet het ook nog worden opgenomen in het Bouwbesluit. Pas als dat is gebeurd,

wordt het meegenomen in de bestekken. Dus komt het er voor nu op neer om je gezonde verstand te gebruiken.

Energieprijzen

Eind 2021 zijn de energieprijzen gaan stijgen. Eerst omdat de economie aantrok en er dus meer vraag was, maar sinds begin 2022 ook door de oorlog in Oekraïne, waardoor we te maken kregen met een boycot op Russisch gas. De hoge energieprijzen zijn ook in Nederland goed te voelen en zullen ook niet meer zomaar dalen naar het niveau van twee jaar geleden. Het doel wordt dus om verantwoord en zo efficiënt mogelijk om te gaan met energie.

Eigenlijk had dit al veel eerder moeten gebeuren, maar er is nu een directe incentive, omdat het zo duidelijk voelbaar wordt in onze portemonnee.

Griepvirus

Het advies van ruim een jaar geleden om zoveel mogelijk te ventileren en daarvoor het raam open te zetten in de

winterperiode en de verwarming dan maar wat hoger te zetten, zal nu niet meer zo snel worden gegeven. Sterker nog: ramen blijven zoveel mogelijk gesloten om warmte binnen te houden en zo energie te besparen. Dat heeft de nodige negatieve effecten. De huidige variant van corona is weliswaar niet meer zo schadelijk, maar er is wel weer een oude bekende terug; het griepvirus. Twee jaar lang hoorde je er bijna niet over, maar nu is dit virus weer terug van weggeweest. Hoe zou dat toch komen?

Aerosolen

Besmetting door de lucht heet in vaktermen, zoals eerder al vermeld: de aerogene transmissieroute. Hierbij worden besmette zwevende deeltjes, aerosolen, over een langere tijdspanne en afstand verplaatst. Een besmet persoon die aerosolen uitstoot, kan hierdoor dus andere mensen besmetten. Om dit risico te minimaliseren is het van belang goed te ventileren. Ook goede luchtreiniging kan een belangrijke bijdrage leveren. Goede luchtreinigers zijn in staat om ultrafijnstof uit de lucht te halen, de drager van het aerosol en zo virussen te deactiveren.

Onderzoek

Omdat er nog onvoldoende bekend is over deze besmettingsroute, zijn er onderzoekprogramma’s opgestart. Doel is om inzichtelijk te krijgen hoe de besmettingsroutes van verschillende virussen werken, op welke manieren ze zijn te voorkomen en welke rol ventilatie en luchtreiniging hierin kunnen spelen. Het bijzondere aan deze onderzoekprogramma’s is dat er een samenwerking is aangegaan tussen wetenschappelijke instituten en het bedrijfsleven. Ook de overheid doet een duit in het zakje: een instantie als Health~Holland subsidieert het

CO2-sensor

samenwerkingsverband CLAIRE: Clean Air for Everyone onder leiding van de Universiteit Utrecht en de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek en het samenwerkingsverband MItigation STrategies for Airborne Infection Control (MIST) onder leiding van de Universiteit Twente. De verwachting is dat de eerste resultaten van dit onderzoek over twee jaar beschikbaar zijn en dat ze hun doorwerking zullen hebben in de richtlijnen.

PPM

Nu wordt er al met behulp van CO2meters gekeken naar de luchtkwaliteit in, bijvoorbeeld, scholen. Dat geeft een goede indicatie. Maar wat zegt deze waarde precies en hoe hoog mag die zijn voordat er meer geventileerd moet

worden? Is dat 800 PPM, 1000 PPM, 1200 PPM of nog hoger? Wat zou een combinatie met luchtreiniging, op een juiste manier toegepast, voor implicaties hebben? Zou er dan minder geventileerd kunnen worden en daarmee een hogere CO2­waarde acceptabel zijn? Dit zijn belangrijke vragen. De antwoorden kunnen helpen bij de selectie van de juiste luchtbehandelingsoplossingen.

Conditionering

De antwoorden zijn ook van belang voor een andere taak van het luchtbehandelingssysteem, namelijk het conditioneren van de lucht. We hebben het dan over verwarmen, koelen, bevochtigen en ontvochtiging. Al deze aspecten spelen een rol bij het bewerkstelligen van een comfortabel binnenklimaat.

Energiebesparing

Energetisch gezien zijn er forse besparingen te realiseren. Voor ventileren worden er daarvoor warmteterugwinsystemen gebruikt, waarbij de aangezogen verse lucht wordt opgewarmd door de af te voeren vervuilde lucht, zonder dat deze luchtstromen met elkaar in contact komen. Voor het verwarmen en koelen van de lucht kan er gebruik gemaakt worden van warmtepompen. Idealiter is de energie afkomstig van duurzame bronnen als PV­panelen of een WKOopslag. Door het klimatiseringssysteem te voorzien van een regeling en die goed in te regelen kan er vraaggestuurd, energie­efficiënt, geklimatiseerd worden.

Stappen

Er vindt nu dus volop onderzoek plaats naar het belang van ventilatie en luchtreiniging. De uitkomsten zijn nog onbekend, maar dat hoeft ons niet te verhinderen alvast stappen te zetten om op een energie­efficiënte wijze een gezond binnenklimaat te realiseren. Waar hebben we het dan over?

1. Zorg dat ventilatiesystemen van opdrachtgevers goed onderhouden worden. Controleer de filters en vervang deze minimaal één keer per jaar of vaker indien de vervuiling groter is en er hierdoor een hogere

ASPRA-luchtreiniger

WTW-principeschema

drukval en meer energiegebruik, over het filter is.

2. Zorgt dat het ventilatiesysteem draait wanneer het nodig is. Vraaggestuurd ventileren is vaak in te stellen op basis van de bezetting, openingstijden of door middel van een CO2­meting.

3. Indien het ventilatiesysteem een andere regeling heeft dan het verwarmingssysteem, zorg dan dat ze op elkaar zijn afgestemd wat betreft de temperatuurinstelling en de bedrijfstijd. Anders wordt er onnodig veel energie gebruikt.

4. Mocht er gesleuteld worden aan de instellingen voor de bedrijfstijden en temperatuur, wees dan alert op het feit dat het gebouw ook wordt gebruikt als buffer en dus op temperatuur dient te blijven 

Auteur: Marius Klerk is als technisch commercieel directeur werkzaam voor Lucam, leverancier van klimatiseringssystemen. Daarnaast is hij projectlid van schoolvent (voor een gezonde leeromgeving) en iventionair (voor een gezonde sportomgeving)

Hoe kan ik goed ventileren in de klas?

Om goed te ventileren in de klas is het belangrijk dat bekend is welk type ventilatiesysteem in het lokaal aanwezig is en hoe deze bediend moet worden. Er zijn ruwweg 4 typen ventilatiesystemen en op scholen komen we meestal type A, C of D tegen. Als bijlage bij deze handreiking zijn instructiekaarten bijgevoegd met informatie voor in de klas, waarin duidelijk wordt aangegeven hoe met welk type ventilatiesysteem optimaal geventileerd kan worden. Voor welk type systeem de instructiekaart bedoeld is, zie je rechtsboven in de hoek van de instructiekaart (paars tekstvak). Als voorbeeld: voor ventilatiesysteem type A staat daar: Instructiekaart Optimaal ventileren in de klas met de CO2-meter – Systeem A Let op dat je de juiste instructiekaart ophangt.

Het Hulpteam kan helpen met de keuze voor de juiste instructiekaart in het lokaal. Wil je hulp bij het kiezen van de juiste kaart? Bel de helpdesk via 0800-022 44 02.

Wat zijn de CO2-signaalwaarden?

Bij bepaalde CO2-signaalwaarden in de klas horen verschillende vervolgstappen. Deze stappen zijn afhankelijk van het type ventilatiesysteem in de klas. Zie de onderstaande tabel voor een overzicht van de signaalwaarden, bijbehorende signaalkleuren en mogelijke vervolgstappen.

CLAIRE

* Bronnen: 1. Adviesrapport binnenluchtkwaliteit in basisscholen Gezondheidsraad (2010); Toetswaarden voor ventilatie in scholen en kindercentra GGD Nederland (2006); Verslag werkconferentie Ventilatie en COVID-19Gezondheidsraad 12/2020

** Bij 400ppm CO2-buitenluchtconcentratie. Bij een stijging van de buitenluchtconcentratie stijgt de toetswaarde mee.

*** Indien het klaslokaal is uitgerust met volledig gebalanceerde en CO2-gestuurde ventilatie met voldoende capaciteit voor een vol klaslokaal zijn pas aanvullende maatregelen noodzakelijk indien de CO2-waarde toch te hoog oploopt.

> Aanvullende informatie ventilatie in relatie tot COVID-19 RIVM: https://lci.rivm.nl/ventilatie-en-covid-19

PPM-ladder scholen. Bron: Handreiking Optimaal Ventileren in de klas met de CO2-meter. RuimteOK Kenniscentrum.

Het samenwerkingsverband heet CLAIRE: Clean Air for Everyone. De Universiteit Utrecht coördineert de samenwerking, waarvoor 2,8 miljoen euro beschikbaar is gesteld door Health~Holland. In het consortium nemen naast de vier kennisinstellingen zestien bedrijven en andere organisaties deel: PlasmaMade, Dolphin Air, Euromate, Noa Air, Ultrasun, Wolf, Konvektco (Jaga), AL­KO, Fellowes, TROX, Dehaco, Trotec, Vereniging Binnenklimaat Nederland, Habion, Actiz en Stichting Binnenklimaattechniek. Hoogleraar Lidwien Smit coördineert het samenwerkingsverband namens de Universiteit Utrecht. Ondanks dat de coronapandemie op dit moment lijkt af te nemen, ziet Smit de relevantie van het onderzoek voor de samenleving, vertelt ze op de website van de UU. “Meer kennis over effectieve luchtreiniging is niet alleen van groot belang

voor de verspreiding van SARS­CoV­2 en andere virussen, maar ook voor de voorbereiding op toekomstige pandemieën en voor de verbetering van het binnenklimaat in het algemeen. Het onderzoek vindt plaats op basisscholen en in verpleeghuizen”, vertelt Smit. “Naast de bouwkundige, technologische en virologische aspecten, onderzoeken we ook of de systemen acceptabel en bruikbaar zijn voor gebruikers. We leveren een wetenschappelijke basis om ventilatiesystemen en luchtreinigingsapparatuur te evalueren.” De wetenschappers onderzoeken de prestaties van luchtreinigers en ventilatiesystemen terwijl ze aerosolen en SARS­CoV­2 virus en andere micro­organismen in de lucht meten. Ook richten de onderzoekers zich op recente ontwikkelingen rond mobiele luchtreinigingsapparaten, waarvoor ze nieuwe evaluatie­ en validatiemethoden ontwikkelen.

Boneco W300 luchtbevochtiger

LAAT DE LUCHT STROMEN EN VERBETER DE LUCHTKWALITEIT

Een gezond binnenklimaat is niet alleen heel belangrijk voor de gezondheid. Het is ook belangrijk voor het gebouw en de hele inboedel. Dit wordt vaak onderschat.

LUCHTKWALITEIT

De luchtkwaliteit in een woning is ontzettend belangrijk. Wij voorzien jou van advies hoe je deze kunt monitoren of bewaken.

LUCHTSTROMEN

Ventileer regelmatig. Zo blijft het binnenklimaat optimaal. Er zijn verschillende mogelijkheden voor voldoende doorstroming van lucht.

Daarom delen onze experts hun kennis over een gezond binnenklimaat aan de hand van 3 onderwerpen: wasco.nl/luchtig-wonen

LUCHTIG ADVIES

Wij voorzien jou van tips en trucs om een gezond binnenklimaat te creëren en je werkdag luchtig te houden.

Ga snel naar de website en ervaar de frisse blik van onze experts, tips & trucs en handige weetjes. Start de dag met een glimlach, want jij hebt het allemaal onder controle.

VERTICALE VERDRINGINGSVENTILATIE

Norbert Vroege bedacht een nieuw ventilatieconcept dat gebaseerd is op verticale verdringingsventilatie. In 2021 bracht

hij het op de markt. GoFlow richt

zich vooral op scholen. Wat zijn de eerste bevindingen?

IZ sprak Vroege anderhalf jaar geleden al over het GoFlow-concept. Daarbij krijgt ieder klaslokaal een systeemvloer van houten delen of keramiek tegels. Deze vloerdelen hebben geperforeerde gaten. De vloer heeft een opbouwhoogte van maximaal 20 centimeter. Ieder lokaal krijgt ook een systeemplafond (10-20 cm). Ook alle plafonddelen zijn voorzien van geperforeerde gaten.

Modulaire opbouw

Achter in de lokalen komt een modulair opgebouwde luchtbehandelingskast te staan. De luchtbehandelingskast kan met een laag toerental een hoog debiet behalen (maximaal 2500 m3/h). “Door gebruik te maken van vier warmtewisselaars kunnen we met lage luchtsnelheden zeer efficiënt energie overdragen.” Het GoFlow-systeem produceert zo rond de 34-36 dB(A) aan geluid, dus ruim binnen de normen.

Werking

De luchtbehandelingskast is voorzien van G4 en F9 fijnstoffilters. De verse lucht wordt onder de vloer ingeblazen. Door permanente overdruk realiseert het systeem een verticale en laminaire luchtstroom.

Luchtvochtigheid

In de airsocks onder de vloer zitten

druppelaars, die de luchtvochtigheid van de toevoerlucht op peil houden (rond de 40%). Als de gebruikte lucht is opgestegen, voert het systeemplafond alles af. Uiteindelijk wordt de binnenlucht, met een stroomsnelheid van 1 cm per seconde, vijftien keer per uur ververst.

Monitoring

In elke GoFlow-geventileerde ruimte hangt een gebruiksvriendelijke interface, waarmee je de temperatuur, hoeveelheid ventilatie en tijdschema’s in kan stellen. Elke ruimte is bovendien voorzien van sensoren die de temperatuur, luchtvochtigheid en het CO2-, fijnstof- en VOC-gehalte monitoren.

Scholen

GoFlow heeft het afgelopen jaar twee scholen onder handen genomen. Waar aanvankelijk sterk werd ingestoken op luchtkwaliteit als verkoopargument, blijken opdrachtgevers toch gevoeliger te zijn voor de potentiële energiebesparing. “In de twee projecten kwam die maar liefst uit op 80%”, vertelt Vroege. Daarnaast zijn de scholen ook erg enthousiast over de makkelijke inpasbaarheid in bestaande klaslokalen en de korte installatietijd, heeft Vroege gemerkt.

KPI’s

Het systeem werkt op basis van drie KPI’s: temperatuur, fijnstof en CO2. “We slagen erin om de PPM-waardes onder de beoogde 700 te houden, blijkt uit metingen. Met fijnstof hanteren we als bovengrens 5 microgram per kuub en voor de temperatuurinstellingen houden we 19 tot 21 graden aan.”

Extra filter

In de nieuwe uitvoering krijgt het systeem een derde (F9) filter mee. Dit zit onder de vloer, zo worden vuilop-

hopingen voorkomen. Ook esthetisch gezien zijn er wijzigingen doorgevoerd. “De scholen willen graag een vilten bekleding op de kasten en sleuven in het plafond, in plaats van gaatjes. Dat oogt fraaier.”

Omkasting

Ook de omkasting zelf is veranderd. “We gebruiken nu eenvoudig verkrijgbare houtsoorten, dat is goedkoper. In de nieuwe opbouw zijn de modules makkelijker te prefabben, waarmee we de montagetijd terugbrengen.”

Totale make-over

De gerealiseerde opdrachten en de voorbesprekingen voor tientallen projecten die in de pijplijn zitten, hebben nog iets duidelijk gemaakt: scholen hebben vaak behoefte aan bredere aanpak. “Welbevinden gaat verder dan alleen frisse lucht. Idealiter installeer je bijvoorbeeld ook direct biodynamische verlichting. Wij gaan dit ook meenemen nu.”

Interface

De interface wordt nog verder vereenvoudigd. Dat heeft ook te maken met een nieuwe manier van inregelen, waarbij AI als het ware het systeem waterzijdig inregelt. Een en ander maakt het mogelijk om het systeem nog lokaler te laten verwarmen. Zodat in het vervolg bij wijze van spreken de docent die het snel koud heeft de vloer onder hem 1-2 graden warmere lucht kan laten afgeven vergeleken met de rest van het lokaal 

AIRCONDITIONING

Duurzaam, gasloos en energie-efficiënt.

LUCHTKANALEN

Complete klimaatinstallaties op maat.

LUCHTTECHNIEK

TROX voorraadhouder: voor 14.00 uur besteld, morgen in huis.

De Schilt bedrijven zijn totaalspecialisten in binnenklimaat en zorgen voor een comfortabel klimaat in de meest uiteenlopende situaties. De drie bedrijven Schilt Airconditioning, Schilt Luchtkanalen en Schilt Luchttechniek vullen elkaar perfect aan om voor u de totale klimaatinstallatie te verzorgen. Wij geloven in een gezond en prettig leef- en werkklimaat voor iedereen!

Bedrijfswageninrichting

- Met gecertificeerde inbouw voor uw veiligheid!

- 100% aluminium

bott vario3

Hoe ziet de energievoorziening van morgen eruit en hoe brengen we de warmtetransitie in orde? Op de ISH vindt u de antwoorden op deze vragen.

De wereldwijd toonaangevende vakbeurs voor HVAC + water

VENTILEREN IN DE RENOVATIE

Bij het renoveren van een woning wordt vaak ook gelijk de woningisolatie verbeterd, zeker nu de prijzen zo gestegen zijn. Hiermee wordt meestal ook gezorgd dat de woning een stuk luchtdichter is en daarmee wordt het ook noodzakelijk om goed te ventileren.

Nu is het de vraag hoe deze ventilatie het beste in te vullen is. Meestal komt de keuze uit op ofwel mechanische afvoer d.m.v. een MV-unit ofwel op mechanische toe- en afvoer d.m.v. een warmteterugwinningsunit. Voor het algehele energieverlies heeft WTW-ventilatie hier meestal het voordeel.

Echter, bij WTW-ventilatie komen vaak ook toevoerkanalen kijken, die doorgaans nog niet aanwezig zijn in een woning. Afvoerkanalen zullen in beide situaties nodig zijn, echter zijn deze vaker al aanwezig. Nu zijn er oplossingen om decentrale WTW toe te passen, maar dit geeft vaak extra investeringen die niet altijd uit kunnen. Waar wel naar gekeken kan worden is het inblazen in een centrale ruimte, zoals bijvoorbeeld een trappenhuis van een woning. Aanwezige afvoer naar diverse ruimtes zoals de keuken, badkamer en wc’s zal al zorgen voor overstroming. Hiermee moet dan alleen nog gezorgd worden voor toevoer in de ruimtes waar geen afzuigpunten zijn of achterliggen. Dit kan ofwel door uitbreiding van het afvoerkanaal (wanneer mogelijk) of door een extra ventilator die luchtstroom naar deze ruimtes creëert. Hiermee kan een huis zonder toevoerkanalen toch WTW-ventilatie krijgen. Echter, wanneer dit toch teveel wordt en er wordt gekozen voor alleen mechanische afvoer, zorg dan in ieder geval dat er vraaggestuurd geventileerd wordt. Hhiermee kan alsnog zoveel mogelijk ventilatieverlies beperkt worden.

Visser

[Twee generaties installateurs, vader Dick en zoon Tim Visser, schrijven om beurten een column op persoonlijke titel]

Tim

Installatiebedrijf Visser in Twisk

GELUIDSREDUCEREND AFVOERSYSTEEM MET STEEKVERBINDING

Geberit introduceert het Silent-Pro afvoersysteem met een geluidsreducerend ontwerp. Dit wordt bereikt door het hoge eigen gewicht van het productmateriaal, grotere wanddiktes voor de fittingen op bepaalde plaatsen en een consequente ontkoppeling van de bouwconstructie. Hiervoor zijn speciaal op het systeem afgestemde systeembuisbeugels ontwikkeld.

Dankzij de grijpribben ligt Silent-Pro stevig in de hand, zelfs bij grote leidingdiameters, en kunnen de leidingen en fittingen eenvoudig in elkaar gestoken worden. Bovendien zijn de dichtingen al lichtjes voorgesmeerd om de installatie te vergemakkelijken. Ook als de buizen niet volledig haaks zijn ingekort, blijven de dichtingen lekbestendig door de ruime insteekdiepte van het systeem. Daarnaast zijn de fittingen voorzien van een 30°-markering, waarmee de installatie eenvoudig en tijdbesparend kan worden uitgelijnd. Dankzij de aanslagring kan de installateur met het blote oog controleren hoe diep een fitting in een mof zit. De aanslagring beschermt bovendien de afdichtingsvlakken tegen mechanische beschadiging bij opslag en transport van de fittingen op de bouwplaats.

Door het hoge gehalte aan roetdeeltjes in het leidingmateriaal en de hoogwaardige EPDM-afdichtingen kunnen de weersbestendige buizen tot twee jaar in de open lucht worden opgeslagen. Zelfs onder zware gebruiksomstandigheden, bijvoorbeeld bij hoge watertemperatuur of blootstelling aan huishoudelijke chemicaliën, zorgen de EPDM-afdichtingen voor een lange levensduur en een hoge mate van veiligheid.

De Walk In Pro van HSK

Duschkabinenbau is een moderne douchecabine die eenvoudig gemonteerd kan worden. Het wandprofiel kan worden gemonteerd op tegels of wandbekleding, op pleisterwerk of vlak met de muur in pleisterwerk. Bij de inbouwvariant gelijk met de wand ziet de royale douchewand eruit alsof hij

vrij zweeft, zonder afbreuk te doen aan een sterke aansluiting op de muur. Na bevestiging van het profiel wordt het 8 mm dikke echte glas erin geschoven en uitgelijnd dankzij het verstelbereik van 10 mm. Het glasfront kan permanent, stevig en veilig worden vastgezet door middel van een omrandingssysteem. De douchecabine is in meerdere standaard maten verkrijgbaar tot en met een breedte van 140 cm en in maatwerk tot 180 cm. Op speciaal verzoek van de klant is een hoogte tot 220 cm mogelijk.

De optionele TwinSeal glasafdichting zorgt voor langdurige reinheid en glans. Een speciale coating voorkomt dat kalk en vuil zich afzetten. Eventuele resten kunnen eenmaal per week worden verwijderd met een microvezeldoekje.

WASTAFELS MET OVALE VORM

De O.novo serie wastafels van Villeroy & Boch is uitgebreid met een ovaal design. Deze wastafel heeft een moderne uitstraling, is lichter van gewicht en doordat er minder keramiek voor de productie nodig is, is de wastafel duurzamer. Met diverse geometrische vormen, afmetingen en montagemogelijkheden (wand, inbouw of opbouw) bieden de wastafels voor vrijwel elk project en elke ruimte een oplossing; of het nu gaat om een compacte of een ruime badkamer. De wastafels en fonteintjes zijn verkrijgbaar in twee kleuren: White Alphin en Pergamon. Optioneel zijn ze verkrijgbaar met CeramicPlus. Dankzij deze toplaag hechten vuil en kalk zich amper. Daardoor zijn de wastafels eenvoudig te reinigen zonder het gebruik van agressieve schoonmaakmiddelen.

Douchecabine met montagegemak

DIRECT LEVERBAAR

SABIK, de vraaggestuurde WTW-unit

WTW-units voor de woningbouw, plug&play, met hoog rendement tegenstroomwisselaar en laag energieverbruik.

Wilt u snel schakelen? In ons assortiment vindt u voor elk type woning de juiste uitvoering. Neem contact met ons op, dan vertellen wij u gelijk welke leverdatum u kunt noteren.

De WTW-systemen van S&P leveren een belangrijke bijdrage aan een succesvolle BENGberekening. fctrl bij CO2-geregeld vanaf 0,46

www.solerpalau.nl

The Green Village

PROEFTUIN VOOR INSTALLATIETECHNIEK

In The Green Village wordt de techniek van morgen getest. Het openlucht-laboratorium op de TU Delft Campus bestaat sinds 2017 en is een doorslaand succes. In de loop der jaren zijn er ruim honderd innovaties getest, waaronder een significant aantal op het gebied van installatietechniek. IZ ging op bezoek en sprak met Pieter van Schaik, Projectmanager duurzaam bouwen & renoveren.

Op het terrein van The Green Village staan verschillende panden, waarin nieuwe technieken worden uitgetest. Dat gebeurt op initiatief van uiteenlopende partijen. Van bij wijze van spreken fabrikanten, tot kennisinstellingen en start-ups die voortgekomen zijn uit de TU Delft.

Circulariteit

Op dit moment is onder andere circulariteit een belangrijk thema. Maar waar in bouwkundige concepten al forse stappen worden gezet, blijft de installatietechniek wat achter. Daar zijn verschillende oorzaken voor aan te wijzen. Betrokken partijen worstelen soms met de materialisatie, zeker als ze ook nog biobased varianten willen gebruiken. Daarnaast kunnen demontabiliteit, ruimtebeslag en firmware of software updates een belemmering vormen, licht

Elektrische cv-ketel

Een ander thema is verduurzaming van bestaande gebouwen. Daarbij is natuurlijk volop aandacht voor all-electric concepten. Zo test Heatleap op dit moment de iCV in een proefwoning in The Green Village. Met deze elektrische cv-ketel kunnen bestaande woningen eenvoudig de overstap maken van stoken op aardgas naar 100% elektrisch verwarmen. De iCV levert ook warm water. Het systeem bestaat uit verschillende onderdelen, waaronder een elektrische infrarood cv-ketel, PVpanelen en een zonneboiler die tot 50% hernieuwbare elektriciteit en warmte leveren. De overige helft kan worden voorzien door klimaatneutrale energie van de leverancier. Opslag van warmte gebeurt in de warmteboiler.

Installatie

De iCV kan zonder bouwkundige aanpassingen in een dag tijd worden geïnstalleerd in een bestaande woning.

De installatie komt op de plaats van de aardgasgestookte cv-ketel, er is enkel een drie-fase aansluiting nodig. PVpanelen en zonnecollector komen op het dak en er wordt gebruik gemaakt van het warmte-afgiftesysteem van de woning. Het grote voordeel van het systeem is het ontbreken van bewegende delen, waardoor het onderhoudsarm is. In vergelijking met een lucht-water warmtepomp is het bijkomende voordeel dat er geen buiten-unit is en dat het geen geluidsoverlast oplevert.

Peak-shaving

Een interessante mogelijkheid van het systeem is het dempen van piekbelasting op het elektriciteitsnet door de vraag van stroom uit te stellen of juist naar voren te trekken. Voor de voorziene piekbelasting kan de woning al worden voorverwarmd en tijdens de piekbelasting kan de opgeslagen warmte uit de zonneboiler aangesproken worden. Met deze smart-grid aansluiting kan optimaal gebruik gemaakt worden van schone energie en kan worden be-

Van Schaik toe.

Heatleap test op dit moment de iCV. Met deze elektrische cv-ketel kunnen bestaande woningen eenvoudig de overstap maken naar 100% elektrisch verwarmen.

OPENLUCHT-LABORATORIUM

Onderzoekers, studenten, start-ups, ondernemers en overheden werken op The Green Village elke dag aan de innovatieopgaven van vandaag en morgen. De focus ligt hierbij op drie thema’s: Duurzaam bouwen en renoveren, Toekomstig energiesysteem en Klimaatadaptieve stad. Op The Green Village onderzoeken, experimenteren, valideren en demonstreren kennis- en onderwijsinstellingen, ondernemingen, overheden én burgers hun duurzame innovaties. Op elk thema kunnen er innovaties getest worden op de bestaande state-ofthe-art infrastructuur. The Green Village beschikt onder andere over bewoonde rijtjeshuizen, kantoorgebouwen, straten en een waterstof-, gelijkspanning- en warmtenet. Eindgebruikers en bewoners houden je scherp en zorgen dat je na een testperiode op The Green Village echt klaar bent om de stap te zetten naar implementatie en opschaling. The Green Village is ook de ontmoetingsplek waar alle stakeholders bij elkaar komen om kennis te brengen, te halen en uit te wisselen.

spaard op de elektriciteitsrekening.

Nieuwe warmtepomp

De Tarnoc-turbineketel is een nieuw soort warmtepomp gebaseerd op de techniek die gebruikt wordt voor de airconditioning in vliegtuigen en bij het vloeibaar maken van aardgas. Het regenwatertoilet is een eenvoudig systeem, waarbij een extra stortbak aan het plafond van het toilet of de badkamer wordt bevestigd. Dit kun je helemaal wegwerken met een verlaagd stukje plafond.

Een andere interessante innovatie die wordt getest is de Tarnoc-turbineketel, een nieuw soort warmtepomp gebaseerd op de techniek die wordt gebruikt voor de airconditioning in vliegtuigen en bij het vloeibaar maken van aardgas. Wanneer je dit proces omdraait, kun je warmte maken.

Koudemiddel

Een groot verschil met reguliere warmtepompen is dat de turbineketel van Tarnoc geen fluorhoudend koudemiddel rondpompt, maar pure buitenlucht. Met de buitenlucht als 100% natuurlijk koudemiddel wordt warmte uit de lucht gehaald via een compressor en tot 80 graden afgegeven aan het bestaande verwarmingssysteem. Met een COP van 2 (bij -10°C) is de turbineketel een mogelijke een-op-een vervanger van de cv-ketel.

Bestaande woningen

De volledig elektrische turbineketel heeft geen buitenunit. Met deze oplossing is het mogelijk om bestaande woningen energiezuiniger en aardgasvrij maken zonder ingrijpende aanpassingen te hoeven doen. Zelfs als deze woningen beperkt geïsoleerd zijn.

Andere trends

Tijdens de rondgang over het ter-

rein van The Green Village vertelt

Van Schaik over andere belangrijke ontwikkelingen, zoals de toenemende systeemintegratie, prefabricage en de strengere geluidsnormen. Vooral warmtepompen krijgen hier nu volop mee te maken. Hoewel het soms lijkt alsof de meeste ontwikkelingen in de klimatisering plaatsvinden, staat ook de sanitairwereld niet stil, verduidelijkt Van Schaik.

Regenwater toilet

Zo wordt in één van de bewoonde huizen het regenwatertoilet getest van uitvinder Pim Wijnakker. Het is een eenvoudig systeem, waarbij een extra stortbak aan het plafond van het toilet of de badkamer wordt bevestigd. Dit kun je helemaal wegwerken met een verlaagd stukje plafond. Hier wordt het regenwater via de regenpijp in opgevangen. Het toilet wordt eerst met dit water doorgespoeld en als deze stortbak leeg is, schakelt dit systeem zonder elektra automatisch over op drinkwater. Het is mogelijk om meerdere regenwaterreservoirs als legoblokken aan elkaar te bevestigen en zo nog meer regenwater op te vangen. In een interview met Dunea vertelde Wijnakker vorig jaar al waarom zo’n testperiode in The Green

Village zinvol is. “In principe is het product vrijwel af maar we gebruiken deze periode in The Green Village om het nog verder te verbeteren. Zo ontdekten we een vervelend druppelend geluid wanneer de stortbak met regenwater leeg was. Ook zijn we aan het kijken hoe we met behulp van filters de gelige kleur van het regenwater uit het water kunnen krijgen”, aldus Wijnakker.

2023

Het voert te ver om alle innovaties die worden getest te belichten, vandaar dat we er maar drie uitgeplukt hebben. Ook dit jaar gaan weer interessante trajecten van start. Zo worden onder andere diverse energiebuffers getest en op verschillende manieren gekeken hoe we op een simpele en betaalbare manier gevels kunnen vergroenen om hittestress te voorkomen. Voor alle duidelijkheid: in The Green Village vindt niet het hele testtraject van een nieuw product plaats. Het gaat om de fasen 4-6 van de internationale Technology Readiness Level standaard. Pas in fase 9 wordt een nieuwe oplossing daadwerkelijk op de markt gebracht 

Meer weten?

Surf naar www.thegreenvillage.org

Richtingaanwijzers

TRENDS IN DE KOELTECHNIEK

Beurzen zijn richtingaanwijzers. Ze geven een goede indruk van het innovatieniveau, de trends en de marktpositie van de sector. De meest belangrijke beurs voor de koeltechniek is ongetwijfeld de Chillventa. Tijdens de afgelopen editie was het duidelijk dat de sector voor belangrijke keuzes staat. Hoe nu verder?

IZ sprak met de beursorganisatie, Lisa Egberts van exposant Fieldpiece Instruments en de gelouterde HVAC-expert Andrew Gaved uit Groot-Brittannië.

Chillventa

Afgelopen najaar vond wederom de Chillventa plaats in Neurenberg. Deze beurs richt zich vooral op de koude-, klimaattechniek en warmtepompen geeft altijd goed beeld van de trends en innovaties in het vakgebied. De beursorganisatie blikte tevreden terug op de laatste editie, blijkt uit de persberichten en kort interview met de beursorganisatie.

Cijfers

De tweejaarlijkse Chillventa kon voor het eerst in 4 jaar weer plaatsvinden. De 2022 editie Chillventa trok ruim 30.000 bezoekers die het aanbod van 844 exposanten bekeken en onderzochten. In 2018 lagen deze cijfers weliswaar iets hoger (35.490 bezoekers en 1.019 exposanten), maar externe factoren zoals de coronacrisis en de oorlog in Oekraïne kunnen natuurlijk niet buiten

beschouwing worden gelaten, aldus de beursorganisatie.

Sentiment

Dat laat niet onverlet dat het algemene sentiment positief was. Volgens de organisatie was de branche na de jarenlange pandemie opgetogen weer face-to-face contact te hebben op een beursvloer. Bovendien bleek uit een onderzoek van de beursorganisatie dat zowel de exposanten als bezoekers erg enthousiast waren over de beurs. Meer dan 90% van de exposanten noemde de beurs een succes. 95 procent was in staat om nieuwe contacten te leggen en verwacht zakelijk profijt van het evenement te hebben.

Bezoekers

Ook de bezoekers waren in hun nopjes met de beurs. Negen van de tien bezoekers heeft aangegeven tevreden te zijn over het aanbod van producten en diensten op de beursvloer. Bovendien waren de bezoekers van een ‘hoge kwaliteit’, volgens de beursorganisatie: 81 procent ervan was direct betrokken

bij inkoop en inkoopbeslissingen.

Exposant

Rond de 850 Nederlandse bezoekers bezochten de beurs. Zij konden onder andere de nieuwe oplossingen bekijken van 19 Nederlandse bedrijven. Lisa Egberts stond er in 2022 voor de eerste keer namens Fieldpiece Instruments, een specialist op het gebied van gereedschappen voor de koude- en koeltechniek. “Wij kijken met een tevreden gevoel terug op onze deelname”, vertelt ze. “Het liep goed door bij onze stand. Er kwamen onder andere distributeurs en eindklanten, zoals installateurs langs.”

Fysieke beurs

De beurs leverde dan ook veel leads op, vertelt Egberts. Zelfs in deze tijd waarin E-commerce onstuimig doorgroeit, blijven fysieke beurzen belangrijk, beklemtoont de Marketing Manager. “Voor onszelf om meer naamsbekendheid te verwerven en face-to-face contact te hebben met klanten. Bovendien is het erg prettig dat klanten allemaal naar

Bron: NürnbergMesse / Thomas Geiger

DIVERSIFICATIE

In Duitsland liggen de ambities hoog. Anno 2030 moeten er 6 miljoen warmtepompen zijn bijgekomen, vertelt de beursorganisatie. Niet alleen om te verwarmen, maar ook om te koelen. Door de klimaatveranderingen zal de vraag naar koeling fors toenemen. De vraag is echter waar die warmtepompen de komende tijd vandaan moeten komen. In de nasleep van de pandemie, de oorlog in Oekraïne is de internationale handelsketen verstoord geraakt. Fabrikanten en leveranciers zijn zich aan het heroriënteren. Het is verleidelijk om de productie weer terug te brengen naar de eigen contreien. Bovendien is het verstandig om meer diversificatie aan te brengen in het aanbod van toeleveranciers.

jou toe komen.” Maar ook de installateur heeft baat bij een beurs als de Chillventa. “Je merkt dat ze het op prijs stellen om de producten echt te kunnen zien en aan te raken. Ook hebben ze de mogelijkheid om direct vragen te stellen en antwoorden te krijgen.”

Trends

De belangrijkste trend was toch wel de groeiende aandacht voor warmtepompen, vond Egberts. Andrew Gaved beaamt haar constatering, maar signaleerde ook andere belangrijke ontwikkelingen. Gaved is een bekende HVACRexpert in Groot-Brittannië, die onder andere werkzaam is als Hoofdredacteur van H&V News and RAC Magazine.

F-gassenverordening

Hij wijst onder andere op de komende update van de F-gassenverordening, ook wel bekend als de ‘Herziening van de EU-regels (2015-20)’ van de Europese Commissie. Deze update bevat verschillende voorstellen om gefluoreerde broeikasgassen in warmtepompen dit decennium te verbieden en ligt nu ter consultatie bij het Europees Parlement en de Raad van Ministers van de Europese Unie.

Voorbeelden

De verordening bevat een uitgebreid

pakket aan maatregelen. Om maar een voorbeeld te noemen: Zo zouden vanaf 1 januari 2025 stekkerklare airco- en warmtepompapparatuur met gefluoreerde broeikasgassen en een global warming potential (GWP) boven de 150, en stationaire single-split airco- en warmtepompapparatuur met minder dan 3 kilogram gefluoreerd broeikasgassen en een GWP van meer dan 750, worden verboden.

Natuurlijke koudemiddelen

Volgens Gaved voelen fabrikanten zich flink onder druk gezet en zien zij het als een uitdaging om op een duurzame wijze invulling te gaan geven aan deze verordening. In de praktijk kan het onder andere leiden tot een massale overstap op propaan voor kleine AC-systemen. Vandaar ook dat tijdens de Chillventa van menig fabrikant nieuwe modellen te zien zijn die met dit natuurlijke koudemiddel zijn uitgerust of in ontwikkeling zijn. Gaved: “Maar daarnaast waren er ook partijen, zoals Carrier, die CO2 voor luchtgekoelde chillers en warmtepompen met ammoniak als koudemiddel promoten.”

Chemische koudemiddelen

Betekent dat een exit voor de HFO’s? Nee, zegt Gaved. Fabrikanten proberen de GWP-waardes van HFO’s omlaag te krijgen. Onder andere Koura, Chemours en Honeywell lieten tijdens de Chillventa zien hiermee bezig te zijn. Op dit moment verdwijnt R410A steeds meer van het toneel, domineert R32, maar fabrikanten innoveren ook met oplossingen die nieuwe koudemiddelen zoals

Energieprijzen

Een andere belangrijke trend, aldus Gaved, is de groeiende aandacht voor energie-efficiency. Niet verwonderlijk in deze tijd, waarin de energieprijzen zo volatiel zijn. In de praktijk blijken de beste resultaten te worden behaald door een samenspel van mechanische en digitale innovaties. Ontwerp bijvoorbeeld een betere compressor en verzamel tegelijkertijd in real-time data over de prestaties en je kan voortdurend blijven finetunen.

Predictive Maintenance

Bovendien maken remote monitoring en data-collecting het mogelijk om Predictive Maintenance uit te voeren. Daardoor wordt het onderhoud en beheer eenvoudiger en efficiënter.

Vakmanschap

De laatste trend die Gaved aanstipt is vakmanschap. In veel landen, inclusief Nederland, is vakmanschap een bottleneck. Er moet voortdurend geïnvesteerd worden in de aanwas van nieuw personeel en training om de duurzaamheidstransitie vlot te laten verlopen.

Conclusie

De afgelopen editie van de Chillventa goed liet zien dat de herziening van de F-gassenverordening, vraag naar energie-efficiënte oplossingen en het juiste personeel de komende jaren hun stempel gaan drukken op de sector. Aan ons als branche de taak om hier op een goede wijze invulling aan te geven 

R471A en R1234ze bevatten.

Bron: NürnbergMesse / Thomas Geiger

Haal meer rendement uit uw hybride installatie!

Installatievriendelijke en duurzame oplossingen voor hybride installaties

Open verdeler (35 kW) 22 mm knel met geïntegreerde vuilafscheider

Voor een beter rendement van uw hybride installatie en bescherming tegen uitval en/of onnodig onderhoud, monteert u de PenTec Open Verdeler met geïntegreerde Vuilafscheider. De 4 afsluiters voorkomen dat tijdens het onderhoud de installatie drukloos gemaakt moet worden. De Open Verdeler zorgt voor een goede waterzijdige balans tussen het primaire (aanvoer) en het secundaire (vraag) circuit. Daarnaast verwijdert de Open Verdeler effectief vuil (magnetische vuildeeltjes) en lucht.

3 functionaliteiten samengebracht in 1 apparaat

■ optimale hydraulische balans tussen primaire en secundaire circuit

■ effectieve vuil- en luchtafscheiding

■ eenvoudige montage en onderhoud

■ compacte afmetingen

Bezoek onze stand op de beurs Duurzaam Verwarmd 2023 14-16 maart Expo Greater Amsterdam.

PenTec Hybride Verdeler® (35 kW) 22 mm knel

De Hybride Verdeler combineert een Open Verdeler en een Buffervat zodat beidetoegepast kunnen worden in hybride verwarmingsinstallaties, waardoor gebruik gemaakt kan worden van meerdere kleine warmte-opwekkers. We noemen dit een cascade-opstelling.

Binnen deze opstelling worden meerdere ketels/warmtepompen parallel geschakeld. Om een hydraulische verbinding te verkrijgen tussen het ketelcircuit (primaire systeem) en het installatiecircuit (secundaire systeem) plaatst men een Open Verdeler.

Voor de warmtepomp is er een buffer van 25 liter, zodat er meer rendement uit dit systeem gehaald wordt en daardoor voor een groter deel voor de verwarming gebruikt kan worden. Op deze wijze werkt elke warmte-opwekker op de bij de belasting behorende massastroom terwijl de installatie- en ketelpompen onafhankelijk van elkaar functioneren.

GOED NIEUWS!

In het vmbo kiezen steeds meer leerlingen voor een technische opleiding. Net als een jaar eerder groeide het aantal vmbo’ers met het profiel Produceren, Installeren, Energie (PIE). Dat is goed nieuws voor onze sector waarin we jong talent goed kunnen gebruiken. En nog beter nieuws is dat meiden steeds vaker de keuze maken voor een technische vmbo-richting. Op havo en vwo zien we nog steeds dat de belangstelling voor technische profielen afneemt. We kunnen doemdenken en vooral de negatieve kant zien. En de reden hiervoor is er ook wel: de technieksector heeft op dit moment 20.000 openstaande vacatures. Maar laten we eerlijk zijn: de toenemende instroom in het vmbo is goed nieuws. We hebben als sector blijkbaar kunnen laten zien dat we een aantrekkelijk branche zijn die het verschil kan maken. Maar dat vraagt ook iets van de bedrijven. Een goede landingsplek in de organisatie, het voortdurende gesprek, oog hebben voor wensen van medewerkers, oog voor diversiteit. En dat kunnen we! Als we maar onze maatschappelijke rol combineren met goed werkgeverschap; zo kunnen we ervoor zorgen dat meer mensen en ook vooral meiden de weg naar de techniek vinden. Kiezen voor de techniek is kiezen voor de toekomst van Nederland en kiezen voor een goede baan waar de vakmens sleutelpersoon is. Met of zonder diploma, dat kunnen we hebben. Krapte maakt creatief. We zien dat bedrijven de opleiding betalen van studenten. We zien dat de aanvullende arbeidsvoorwaarden worden aangepast op basis van persoonlijke wensen, zoals parttime werken en de inzet op een betere balans werk-privé. Oog hebben voor de persoon; dat is wat centraal staat. Waar we de flexibiliteit op de markt inzetten om te reageren op de wensen van de klant en maatschappij, moeten we die flexibiliteit ook inzetten voor mensen die in de sector willen werken. Innoveren als werkgever. Met alle uitdagingen van dien. Dat met elkaar delen is van groot belang. Want leren van elkaar is het begin van een nieuwe (sociale) innovatiegolf. En het feit dat we daar al midden in zitten, is goed nieuws. Ook al zijn er nog steeds veel vacatures.

Een gezond binnenklimaat creëren met decentrale ventilatie van SIEGENIA.

AEROTUBE WRG smart: Het decentrale ventilatie- systeem dat automatisch omschakelt tussen luchttoevoer en -afvoer.

➊ Gecontroleerde ventilatie met warmteterugwinning tot 90%

➋ Onopvallend design: alle functies verwerkt in de wanddoorvoer

➌ Geschikt voor nieuwbouw en renovatie

Sven Asijee Directeur

Steeds meer hybride

“DE WEG NAAR VERDUURZAMING LIGT BIJ DE VAKMENSEN”

Over drie jaar, vanaf 2026, zijn huiseigenaren bij vervanging van hun cv-ketel verplicht om een duurzamere optie te kiezen. Dat kan een hybride of een volledig elektrische warmtepomp zijn. De consument lijkt echter niet te wachten op die verplichting: in 2022 werden er ruim 100.000 geplaatst, een toename van 37 procent in vergelijking met 2021. Waar gaan deze ontwikkelingen naartoe? In gesprek met Peter van Gameren, bestuurslid van de Vereniging Warmtepompen en

De wereld is het afgelopen jaar flink veranderd en dat voelen de mensen. Van Gameren is er helder over: “De consument heeft het afgelopen jaar helaas moeten ervaren wat de gevolgen zijn van een oorlog. Met de crisis in de Oekraïne hebben we de energieprijzen dramatisch zien stijgen. En dat heeft de consument aan het denken gezet en de keuze laten maken voor duurzamere oplossingen, zoals de warmtepomp.” Het is een versnelling, want vanuit de overheid worden al verschillende instrumenten ingezet om de consument een duurzame keuze te laten maken.

Samen

Al eerder werd coalitie HR-Hybride opgericht. De coalitie bestaat uit Techniek Nederland, Vereniging Warmtepompen, Natuur en Milieu en Netbeheer Nederland. HR-Hybride pleit voor de plaatsing van minimaal 1 miljoen

hybride warmtepompen tot 2030. Dit moet een besparing opleveren van 1,3 tot 2,6 megaton CO2. Zo’n besparing is een substantiële bijdrage aan de doelstellingen van het Klimaatakkoord en de aangescherpte CO2-eisen van 55% van de Europese Unie.

Verschuiving

Peter van Gameren is ambassadeur van deze coalitie. “Het was voor mij duidelijk dat de hybride warmtepomp in de bestaande bouw het verschil kan maken. Daar geloven we als bedrijf ook in. Innovatie heeft zich daar ook juist op gericht de afgelopen jaren. Met Vincent hebben we als Itho Daalderop laten zien dat het kan. En inmiddels zien de we vraag groeien. Dus ja, ik voel mij een onderdeel van deze maatschappelijke coalitie en zal dat ook overal uitdragen. En met de groei van het aandeel warmtepompen vorig jaar,

voel ik die opdracht nog meer. Er is een verschuiving gaande, en dit moment moeten we pakken.”

Bewust

Is het alleen een kwestie van energieprijzen? Van Gameren is helder: “Nee. We zien ook dat de consument bewuster wordt van de impact van fossiele brandstoffen. Het klimaat komt elke dag wel terug in het nieuws. En vooral ook dat je zelf het verschil kan maken. Als dan ook de overheid, zoals nu, bewustwording voedt met extra ondersteuning om een duurzame keuze te maken… Ja, dan zijn de voorwaarden optimaal. Ik denk echt dat we gaan terugkijken op deze jaren als het moment waarop we de bestaande woningen toekomstproof hebben gemaakt, oftewel duurzaam. Het jaar 2022 is nog maar het begin.”

Mooie oplossing

Natuurlijk lagen er al de plannen voor aardgasvrije woonwijken. Maar juist met de hybride warmtepomp kunnen de woonwijken die voorlopig niet aardgasvrij worden, een mooie oplossing worden geboden. In een later stadium kunnen deze woningen alsnog aardgasvrij worden gemaakt. “Maar laten we tot die tijd de CO2-uitstoot zoveel mogelijk beperken”, vertelt Van Gameren. “Dan profiteert de huizenbezitter of huurder bovendien direct van een lagere energierekening. En die bewustwording en verantwoordelijkheid zien we ook steeds meer bij woningcorporaties en projectontwikkelaars.”

Verschil maken

Met goede producten en de juiste mensen kan het echt verschil worden gemaakt. Van Gameren hierover: “Wat we wel eens vergeten, is dat de verduurzaming van de gebouwde omgeving de meeste impact heeft. Er ligt dus een mooie taak. En natuurlijk is dat niet alleen de installatie van de warmtepomp. Het gaat om meer, denk aan isolatie.”

Nieuwbouw

Naast de bestaande bouw is er ook de nieuwbouw, vervolgt Van Game-

ren. “Daar zien we eigenlijk dat het al geheel de gewoonte is om te kiezen voor de duurzame optie. Maar tegelijkertijd is er in de nieuwbouw mede door de stikstofcrisis een achterstand. Het aantal nieuwe woningen blijft dus achter en projecten worden uitgesteld. Tijdelijke huisvesting groeit. En ook hier hebben we als producenten een rol!”

Vakmensen

De weg naar verduurzaming ligt natuurlijk bij de vakmensen zelf. Zijn deze er voldoende? Van Gameren: “Daar moet je goed over nadenken. Je wilt veel als samenleving, als bedrijf. Maar het moet ook te doen zijn. Je moet door een leercurve heen. Vakmensen moeten met nieuwe producten gaan werken. Maar als je innoveert, moet je ook daar over nadenken. We hebben bij Vincent heel bewust gekeken hoe we het werk ook simpel kunnen houden. Dat wil zeggen: niet onnodig moeilijk. Want iedereen blijft een vakman of vakvrouw.

Relatief simpel

En dat is gelukt met deze hybride warmtepomp. We hebben met standaardisatie geprobeerd een duidelijk

werkproces voor de installateur in te richten. Dit werkproces roept geen drempels op en is daarnaast relatief simpel, en hierdoor gemakkelijk over te dragen. Het voordeel is dat ook jonge vakmensen direct met hun werk kunnen bijdragen aan de verduurzaming van woningen. Want vergis je niet: een hybride warmtepomp levert direct een besparing op tot 70% op het aardgasverbruik voor verwarming.”

Optimist

Peter van Gameren zal zich als bestuurslid van de Vereniging Warmtepompen en ambassadeur van de coalitie HR-Hybride blijven inzetten voor de verduurzaming van woningen. “We hebben een verantwoordelijkheid als branche om de groei van 2022 te blijven versnellen. En als Itho Daalderop zeg ik dat we hiervoor een prachtig product hebben, maar dat wij ook moeten blijven innoveren. En als mens zeg ik, we hebben de opdracht de wereld beter achter te laten voor onze kinderen en kleinkinderen.” Ben je optimistisch? “Absoluut!”, besluit Van Gameren. “Ik vind het bijna een rare vraag. We hebben tenslotte alles in handen om het verschil te maken!” 

Hoog rendement

WTW-units

De hoog rendement WTWunits SABIK van S&P zijn plug&play en dragen bij aan een succesvolle BENGberekening. De units zijn standaard voorzien van RV-sensoren en de links/ rechts configuratie wordt op de bouw gekozen. Naar wens zijn ze handbediend uitgevoerd of maximaal vraag-gestuurd middels CO2-sensoren. Met potmeters worden de toevoer- en afzuigventilator ingesteld. Is er sprake van repeteerwerk, zoals bij appartementen, dan kunnen de instellingen van de eerste nauwkeurig ingeregelde unit eenvoudig over worden genomen in de overige units. Alle overige units zijn dan binnen één minuut per unit ingesteld. De units worden standaard

geleverd met ingebouwde RV-sensoren, zodat op basis van relatieve vochtigheid altijd vraag-gestuurd kan worden geregeld. Via de touchscreen bediening kan de bewoner de unit in tijdelijke boost-modus schakelen, waarbij de unit op 130% van zijn nominale vermogen gaat draaien. Enkele overige kenmerken zijn:

- 210, 350 en 500 m3/h;

- toevoer naar de woning naar keuze via boven- of

VENTILATIE IN KLEINE UTILITEITSRUIMTEN

WOLF heeft de compacte WTW-unit CGL-2 in haar programma, die zorgt voor een hygiënisch en comfortabel klimaat. Bovendien wordt energie bespaard: de warmteterugwinning via een platenwarmtewisselaar behaalt een rendement van meer dan 90%. De warmte uit de afvoerlucht wordt hierbij overgedragen op de toevoerlucht. Optioneel kan een elektrische voor- en naverwarming worden geïntegreerd voor extra thermisch comfort. Te hoge CO2-concentraties, mogelijk met virussen beladen aerosoldeeltjes, geuren en stofdeeltjes worden uit de ruimte afgevoerd. Frisse buitenlucht wordt eventueel via een

tweede filtertrap in de luchttoevoer aangevoerd.

De CGL-2 is stil, ook bij het maximale luchtdebiet van 1.100 m3/h. Het systeem kan worden aangepast naar de gebruikssituatie. Er zijn verschillende opties voor opstelling in de te ventileren ruimte of aangrenzende ruimte en indien gewenst is vochtte rugwinning via een enthal piewarmtewisselaar mogelijk. Met een buisverbinding via het raam of kernboring in de gevel kan het leidingsysteem

onderzijde;

- uit te breiden met CO2sensoren voor maximale vraag-sturing;

- uit te breiden met elektrische voorverwarmer voor

365 dagen per jaar balansventilatie;

- mogelijkheid om via Modbus te koppelen;

- mogelijkheid om via de cloud te benaderen.

De residentiële Lossnay units van Mitsubishi Electric, verkrijgbaar bij Alklima, zijn speciaal afgestemd op de Nederlandse woning bouw. Met het beschikbaar komen van de kwaliteitsverklaring voor het type VL-500 is deze lijn mechanische ventilatie-units met warmteterugwinning toe te passen binnen NTA8800. Binnen het gamma zijn units verkrijgbaar met een luchtdebiet van 250m3/h, 350m3/h en 500m3/h. De residentiele Lossnay kenmerkt zich verder door

90% warmteterugwinning, ingebouwde bypass en een perfecte integratie met de Ecodan lucht-/waterwarmtepompen.

De unit bevat twee fijnmazige G4 filters. Een derde filtersleuf biedt de ruimte om optioneel een NOx en PM2.5 filter te plaatsen. Hiermee kan de luchtkwaliteit in woningen of appartementen flexibel worden aangepast naar bewoners of buitenmilieu. De filters zijn zonder gereedschap te vervangen en makkelijk bereikbaar aan de voorkant van de unit.

ning eenvoudig. De CGL-2 kan aangesloten worden op het bestaande gebouwbeheersysteem.

Met de automatische bypass functie kan de unit verse lucht binnenbrengen zonder warmte terug te winnen. Ideaal voor het afkoelen van de woning na een warme dag. De functie treedt in werking als de binnentemperatuur hoger is dan gewenst en de buitentemperatuur koeler is dan de binnentemperatuur. Zo wordt de woning (’s nachts) gratis gekoeld.

WTW’S GESCHIKT VOOR BENG

Multizone vloercomfortregelaar

Resideo Technologies lanceert de HCC100 multizone vloercomfortregelaar. Deze bluetooth-geschikte regelaar maakt het installeren en in bedrijf stellen van vloerverwarming en -koeling voor installateurs eenvoudiger, aldus de fabrikant. De regelaar is ontworpen en vervaardigd in Europa. De alles-in-éénoplossing biedt de professionele installateur één enkele, flexibele regelaar die hij probleemloos kan toepassen in zowel bestaande als nieuwe

installaties en kan integreren met steeds complexere afgiftesystemen. Er zijn verschillende kenmerken die deze regelaar voor installateurs tot een slimme keuze maken wanneer zij een professionele multizone-regelaar voor vloertoepassingen zoeken. De belangrijkste zijn:

- Gepatenteerd zelflerend (adaptief en optimaliserend) regelalgoritme voor nauwkeurige en efficiënte verwarmings- én koelingsregeling per zone.

- Eenvoudig te configureren, via de geïntegreerde

WEINIG VENTILATIEVERLIES

Volgens TNO-onderzoek blijkt dat Oxygen2 het minste ventilatieverlies heeft, terwijl de luchtkwaliteit goed blijft. Door de intelligente besturing met ingebouwde CO2-sensor wordt er in elke ruimte, afzonderlijk van elkaar geventileerd. De kant-enklare standalone Oxygen2 kan aan iedere buitenmuur gemonteerd worden. Via een rechtstreekse muurdoorvoer komt de aangevoerde buitenlucht door een filtersysteem de ruimte in. Daarnaast is er voor de luchttoevoer van de Oxygen2 geen kanaal of verlaagd plafond nodig. Ook kan er met de Oxygen2 tot twee keer sneller

gebouwd worden en zijn er minder uren nodig om het systeem te installeren. Naast de standalone unit, kan de Oxygen2 ook onzichtbaar ingebouwd worden in een Jaga radiator. Zo ontstaat er één toestel voor ventilatie, verwarming en eventueel koeling. Dank zij de akoestische isolatie behaalt het systeem een hoge dempingswaarde van buitengeluiden. Het systeem zelf is daarnaast ook stil, volgens geluidsmetingen van Peutz hét stilste ventilatiesysteem op de markt met een dB(A) van maximaal 25.

De Oxygen2 is recent vernieuwd. De unit had vroeger een gepoederlakte verzinkte stalen behuizing. De behui-

bluetooth®-verbinding en Resideo Pro App.

- Werkt met zowel bedrade als draadloze Honeywell Home thermostaten.

- Optimaliseert de vraagsturing voor elk type toestel (ketel, warmtepomp, enz.).

- Volledig compatibel met de evohome zoneregeling.

WTW-DOUCHEGOOT CALCULATOR

Als je normaal doucht gaat alle warmte uit het water verloren. De ShowerDrain X van Aco zorgt ervoor dat een groot deel van deze warmte wordt gebruikt om het inkomende koude water op te warmen. Dit zorgt voor een duurzame douche-ervaring van hoog comfortniveau. Maar hoeveel scheelt het nu eigenlijk? Bereken de terugverdientijd met de nieuwe WTW-douchegoot calculator. Kijk op www.aco.n/wtw.

het duurzame materiaal EPP: Expanded Polypropylene. EPP heeft de eigenschap dat het milieuvriendelijk geproduceerd kan worden. Er is weinig CO2 uitstoot tijdens de productie, maar ook heel weinig CO2 uitstoot als het hergebruikt wordt aan het

is de Oxygen2 een product geworden waarvan één onderdeel eenvoudig verwijderd kan worden en gerefurbished teruggeplaatst kan worden. Zo wordt er constant recyclet en blijft het product in omloop.

STILLE EN ENERGIEZUINIGE WOONHUISVENTILATOR

De MVS-15RHP van Orcon is een stille en energiezuinige woonhuisventilator. Dit nieuwe type heeft géén afstandsbediening nodig en is hierdoor met name geschikt voor renovatieprojecten. Voor extra installatiegemak wordt deze standaard geleverd met ingebouwde vochtsensor en perilex-stekker. Hiermee kan het systeem snel en gemakkelijk geïnstalleerd worden in tal van situaties.

De MVS-15 is zo stil en energiezuinig dankzij de Greentech Radical gelijkstroommotor in een EPP slakkenhuis, wat zorgt voor een betere luchtdichtheid en geluidsdemping. In de automatische stand draait de ventilator in de laagste stand en is de vochtsensor actief. Als deze constateert dat de vochtigheid snel stijgt, zal het toestel naar een hogere stand schakelen. 15 of 30 minuten na het douchen of koken schakelt het toestel weer naar de lage stand.

CENTRAAL VENTILATIESYSTEEM VOOR WONINGEN

OxyGreen Light is een energiezuinig centraal VST3 ventilatiesysteem voor ééngezinswoningen dat door Rensa op de markt wordt gebracht. Dankzij externe CO2- en vochtsensoren (die tegelijk ook over een bedieningsknop beschikken om te kiezen tussen vraag gestuurde ventilatie, nachtstand of boost) is het systeem modulair en op maat uit te breiden tot een compleet vraag gestuurd ventilatiesysteem dat de binnenluchtkwaliteit in de hele woning op peil houdt. Die extra sensoren communiceren draadloos met de ventilatie-unit. Zo zal het toestel meer gaan ventileren zodra de binnenluchtkwaliteit in huis te wensen over laat. Is de binnenluchtkwaliteit terug op peil, dan schakelt het ventilatiesysteem automatisch naar z’n basisventilatieniveau terug. Het OxyGreen Light systeem wordt geplaatst in combinatie met een natuurlijke toevoer. De ventilatie-unit is compact, wat het toestel universeel toepasbaar maakt voor montage in wand, plafond of vloer.

Buisventilatoren

Hoog inducerende plafond wervelrooster

Peek brengt al geruime tijd de niet-vervuilende-plafondwervelrooster Opticlean® op de markt in Nederland.

Dit rooster kan naast een standaard toepassing ook als verdekt rooster worden toegepast. Naast de vierkante en ronde variant voor systeemplafonds en stucplafonds is er nu een nieuwe variant die d.m.v. een thermische verstelling volledig

automatisch (zonder elektra en/of onderhoud) kan schakelen tussen de koelings- en verwarmingsstand.

Het rooster kan hiermee tot aan de vloer inblazen met warme lucht en zal de ruimte sneller op de gewenste temperatuur brengen dan met conventionele plafondroosters mogelijk is. Hierdoor zal ook energie worden bespaard.

Soler & Palau (S&P) heeft haar TD-buisventilatoren opnieuw ontworpen om de prestaties te verbeteren. Nog verder verbeterde aerodynamische en akoestische prestaties zorgen voor nog meer energie-efficiëntie, aldus de fabrikant. De TD-EVO VAR-serie is verkrijgbaar in de kanaaldiameters 100 tot en met 315, en biedt capaciteiten tot 2.100 m3/h.

Standaard is de TD-EVO VAR uitgerust met uitgebreide regelmogelijkheden:

- Instellen van het debiet middels potmeter in de aansluitdoos

- Tijdelijke verhoging (BOOST) naar maximale stand door bijvoorbeeld een CO2-sensor of bewegingsdetector

- Timer-mogelijkheid: terugkeren van BOOST naar lager debiet middels instelbare timer

- Eenvoudig vraag-gestuurd maken door koppelen van een AirSens®luchtkwaliteitssensor (proportionele regeling o.b.v. bijvoorbeeld actueel CO2-niveau)

De TD-EVO VAR-serie is verkrijgbaar bij de groothandel.

n Tot wel 200m³ gasbesparing per jaar

n Terugverdientijd 3 jaar met huidige gastarieven

n Makkelijk toe te passen bij renovatie

n Rendement tot 57% getest door de KIWA

Gewoon een zwart bolrooster...

Maar wel één van

ROESTVAST STALEN BUISLEIDINGSYSTEEM

Met Temponox introduceert systeemaanbieder Viega een roestvast stalen buisleidingsysteem dat speciaal is bedoeld voor hoogwaardige verwarmings- en koelinstallaties. Het complete programma met fittingen van roestvast staal is beschikbaar in buisdiameters van 15 t/m 108 mm. Het toepassingsgebied is herkenbaar aan twee brede bruine lijnen op de leidingen, een stip op de persaansluitingen in dezelfde kleur en de gebruikelijke ‘geen drinkwater’ logo’s. Op deze manier wordt op hectische bouwplaatsen verwisseling voorkomen met het Sanpress Inox-programma voor drinkwaterinstallaties. Ook het per ongeluk mixen van verschillende leidingsystemen wordt zo vermeden.

De door TÜV goedgekeurde persverbinding is een alternatief voor kwalitatief veeleisende verwarmings- en koelinstallaties. De roestvast stalen buisleidingen en de bijbehorende fittingen hebben een lange levensduur. Ook zonder aanvullende beschermingsmaatregelen voor de buisleiding is er geen corrosiegevaar. Zo kan bijvoorbeeld schoonmaakwater, dat bij de reiniging van de vloer langs de radiatoraansluitingen in de vloer loopt, het materiaal niet aantasten en is de corrosiebescherming die bij veel koelinstallaties wordt vereist, met het Temponox-systeem overbodig.

Temponox is een totaaloplossing die bestaat uit buisleidingen en fittingen in de afmetingen 15 t/m 108 mm. Naast bochten, T-stukken, moffen en flenzen zijn alle noodzakelijke installatieonderdelen voor verwarmings- en koelinstallaties leverbaar. Viega zal het leveringsprogramma voortdurend uitbreiden.

De fittingen van het buisleidingsysteem worden standaard geleverd met EPDM dichtelement. Voor toepassingen die hogere eisen stellen, kunnen de fittingen worden voorzien van een FKM dichtelement. Dat kan bijvoorbeeld nodig zijn voor aansluitleidingen van vacuüm-buiscollectoren.

Voor de verwerking van Temponox fittingen kan gebruik worden gemaakt van dezelfde persmachines en persbekken als voor andere Viega metalen leidingsystemen worden ingezet.

ROTTERDAMSE BOUW- EN INSTALLATIEBEDRIJF SLUIT AAN BIJ TBI

Rutges Vernieuwt sluit zich aan bij TBI Holdings B.V. (TBI). Rutges Vernieuwt wordt hiermee een zelfstandige dochteronderneming van het Rotterdamse bouw- en installatiebedrijf.

Sinds de oprichting in 1894 heeft Rutges zich ontwikkeld tot dé specialist in duurzaam onderhoud en renovatie aan gebouwen voor woningcorporaties. Rutges Vernieuwt is met name actief op het gebied van onderhoud en renovatie van corporatiewijken rondom Amsterdam & Utrecht. De huidige directeur Dennis Rutges blijft verantwoordelijk voor de onderneming.

Dennis Rutges: “Voor onze klanten is de aansluiting bij TBI een belangrijke mijlpaal, omdat we hiermee onze ambities voor een duurzame toekomst nog sneller kunnen realiseren. Het binnen handbereik krijgen van aanvullende installatietechnische kennis en kunde vanuit

TBI draagt hieraan bij.

Daarnaast waarderen wij het feit dat TBI met haar stichtingsmodel een langetermijnvisie heeft, waarin de belangen van klanten en medewerkers voor lange termijn geborgd zijn. Daarmee is deze samenwerking voor onze medewerkers absoluut goed nieuws. TBI biedt met haar TBI Acdmy en het TBI Studiefonds directe voordelen voor de ontwikkeling van onze medewerkers en hun kinderen. De strategie, langetermijnvisie en cultuur van TBI passen ons goed, wat maakt dat dit voor ons een hele mooie stap voorwaarts is.”

Bart van Breukelen, voorzitter Raad van Bestuur TBI Holdings: “Wij zijn zeer tevreden dat wij onze positie in de renovatie- en onderhoudsmarkt in de Randstad kunnen versterken met een gerenommeerde partij als Rutges Vernieuwt. Hiermee zetten wij een belangrijke stap in onze strategie om de energietransitie en duurzame renovatie van corporatiewoningen te versnellen. Rutges is een hele mooie aanvulling op onze bouwondernemingen en techniekbedrijven en past qua bedrijfscultuur goed bij TBI.”

Verwarmen én koelen

Daikin heeft de Perfera Floor lucht/lucht-warmtepomp in haar programma. Naast verwarmen, koelt dit toestel de woning. Waar de Perfera floor vroeger enkel kon worden aangesloten op de splitsystemen en kleine multi’s, kan de nieuwe unit ook aangesloten worden op de grote multisplitsytemen. Vijf verschillende binnenunits

kunnen op één buitenunit aangesloten worden. Elke ruimte kan afzonderlijk bediend worden.

Naast de technische vernieuwing, kan de eindgebruiker nu standaard de Daikin Onecta App gebruiken om de Perfera op afstand te bedienen. Ook de installateur kan dankzij de remote monitoring-functie sneller tot interventie overgaan.

3 Frisse lucht

Een gezond binnenklimaat creëren met decentrale ventilatie van SIEGENIA.

AEROMAT VT-serie: meer opties voor moderne gevels en ventilatieconcepten.

➊ Gecontroleerde ventilatie met mogelijke warmteterugwinning

➋ Effectieve en snelle montage door het ontbreken van hinderlijke en vervuilde ventilatiekanalen Ook met gesloten ramen comfortabele ventilatie

OXYGREEN® LIGHT

Dé allround ventilatiebox

 Heldere bediening voor bewoners

 De compactste op de markt

 Robuust en eenvoudig te installeren systeem

 Stil en energiezuinig

ONE-STOP-SHOP COMFORTBEHEER

Het hele spectrum van verwarmings- en koeloplossingen, van bron tot afgiftepunt, komen op één ISH-stand aan bod bij Flamco en Comap. In hal 9.0, stand B05, tonen deze bedrijven de synergie-effecten en presenteren zichzelf als een one-stop-shop voor innovatief en efficiënt comfortbeheer in allerlei soorten gebouwen.

Terwijl Flamco, onder wiens paraplu de productlijnen van Meibes en Simplex zijn verenigd, al tientallen jaren een gevestigde waarde is in Duitstalige landen, slaat Comap in deze regio nieuwe wegen in. In andere EU-landen staat dit merk al sinds 1921 bekend om zijn regel-, afgifte- en comforttechnologie. Samen bestrijken Flamco en Comap alle fasen in de levenscyclus van verwarmings-, koel- en drinkwaterinstallaties voor particuliere gebouwen, woongebouwen met meerdere verdiepingen én commerciële gebouwen.

Het middelpunt van de stand van Aalberts hydronic flow control is een innovatie-eiland waar Flamco en Comap hun topinnovaties presenteren. Zo is er de VacuStream LT (Low Temperature) ontgasser. Eveneens te zien is de NexusValve Vivax G2, een drukonafhankelijk regelventiel (PICV) voor koel- en verwarmingscircuits, waarmee debietbegrenzing volautomatisch en bijzonder nauwkeurig verloopt. Het compacte LogoEco HCW-woningstation zorgt voor een elektronisch gestuurde warmwaterbereiding en zorgt ook voor verwarming en koeling van de woonruimtes. Met de LogoMini G2 biedt Flamco een nieuwe versie van zijn stadsverwarmingsonderstation LogoMini, dat is geoptimaliseerd qua functionele structuur en regelmodus. Tot slot maakt Comap Smart Home het innovatie-eiland compleet. De digitale oplossing bestaat uit een intelligente thermostaat die in combinatie met thermostatische koppen zorgt voor een hoog comfort. Alle producten hebben één ding gemeen: ze dragen bij

VERANTWOORD WATER- EN ENERGIEBEHEER

De MVS-15RHP is een stille en energiezuinige woonhuisventilator. Dit nieuwe type heeft géén afstandsbediening nodig en is hierdoor met name geschikt voor renovatieprojecten. Voor extra installatiegemak wordt deze standaard geleverd met ingebouwde vochtsensor en perilex-stekker. Hiermee kan het systeem snel en gemakkelijk geïnstalleerd worden in tal van situaties.

De MVS-15 is zo stil en energiezuinig dankzij de Greentech Radical gelijkstroommotor in een EPP slakkenhuis, wat zorgt voor een betere luchtdichtheid en geluidsdemping. In de automatische stand draait de ventilator in de laagste stand en is de vochtsensor actief. Als deze constateert dat de vochtigheid snel stijgt, zal het toestel naar een hogere stand schakelen. 15 of 30 minuten na het douchen of koken schakelt het toestel weer naar de lage stand.

aan het efficiënter, energiezuiniger en duurzamer maken van gebouwen. De stand laat zien hoe efficiënte verwarming- en koeloplossingen werken in alle soorten gebouwen: woningen, utiliteitsbouw, commercieel en industrieel.

Op zoek naar lage energieprijzen

Tado° introduceert Balance, een dienst die beschikbaar is binnen de tado°-app. Deze dienst maakt gebruik van de momenten waarop de energieprijzen laag zijn, om dan een huis voor het grootste deel te koelen of verwarmen. Hierbij behoudt het de gewenste temperaturen die zijn ingesteld in de comfortzone van de gebruiker. Met tado° Balance zal de airco of warmtepomp actief opzoek gaan naar lage prijzen. Klanten die hun energie in huis aanpassen aan de momenten waarop de prijzen laag zijn zullen een besparing van doorgaans 38% hebben, claimt de fabrikant.

Maak kennis met onze

nieuwe Compact Class

Onze compacte HVAC-meetinstrumenten leveren nauwkeurige resultaten,overal waar je die nodig hebt –snel, flexibel, intuitief en verbonden met je smartphone. Eenvoudiger gaat meten niet.

Bevochtiging

VENTILATIE NAAR HOGER NIVEAU

Gerenoveerde woningen zijn soms net plastic zakken, zegt Jeroen Wolters. Daardoor ligt de relatieve vochtigheid te hoog en kunnen schimmels, bacteriën en virussen welig tieren, legt de ventilatie­expert van Siegenia uit. Maar ook in nieuwbouwwo­

ningen schort het vaak aan verse en gezonde lucht.

Hoe kan dat toch?

Door de pandemie is de belangstelling voor het binnenklimaat zeker toegenomen. Wolters zou de laatste zijn om dat te ontkennen, maar helaas resulteert dat niet altijd in een verbetering van de klimatisering en het comfortniveau.

Wat merken jullie zelf bij Siegenia van de toegenomen belangstelling voor het binnenklimaat?

“We krijgen regelmatig bewoners aan de lijn die hun balansventilatiesysteem beu zijn vanwege onder andere geluidsproblemen of allergieklachten. Maar ook mensen met verduurzaamde wo-

ningen die zwaar zijn geïsoleerd weten ons te vinden. Bij beide partijen vinden onze decentrale oplossingen gretig aftrek, met name onze push-pull systemen en geluiddempende geveldoorvoeren.”

Sinds de pandemie brengen veel fabrikanten luchtreinigers op de markt. Hoe kijken jullie daar tegenaan?

“Het is een hele mooie aanvulling, maar we moeten ons wel realiseren dat er altijd een verse toevoer van lucht nodig is. Een luchtreiniger kan geen ventilatiesysteem vervangen, dat is een misvatting die soms leeft bij

mensen.”

Er is nu ook meer aandacht voor de juiste luchtvochtigheid in woningen. Wat houden jullie aan als norm? “Een RV van tussen de 40 en 55%.”

En wat treffen jullie in de praktijk aan?

“Ik verbaas me inmiddels niet meer over gerenoveerde woningen die zo zwaar zijn geïsoleerd dat de RV tussen de 70 – 80% ligt. Of over nieuwbouwwoningen met balansventilatiesystemen waar de RV maar 20% bedraagt, omdat er te veel wordt ontvochtigd. In beide gevallen is het binnenklimaat slecht.”

Kan je dat toelichten?

“Bij een te hoge luchtvochtigheid kunnen bacteriën, virussen en schimmels welig tieren. De woning rot zelf ook weg. Is de luchtvochtigheid te laag, dan kunnen bewoners last krijgen van hoofdpijn, hoesten, gebarsten lippen, noem het maar op.”

Als de RV te laag ligt, wordt er wel eens gezorgd voor extra bevochtiging. Is dat inderdaad de oplossing?

“Ja en nee. Je verhelpt op een simpele manier een symptoom, zonder het echte

probleem aan te pakken. De boosdoener is eigenlijk de slechte ventilatie. Daarnaast haal je jezelf extra onderhoud op de hals. Zo’n bevochtiger moet je idealiter iedere dag schoonmaken.”

Is de installateur al voldoende doordrongen van deze problematiek?

“Ze zijn zich bewust van het belang van goede ventilatie, luchtfiltering en de juiste RV. Alleen in de praktijk van alledag zie ik een duidelijke tweedeling. Kleinere installateurs lijken eerder open te staan voor alternatieve oplossingen die een beter binnenklimaat creëren. Grote installateurs kiezen sneller voor de hun bekende oplossingen, al dan niet gedwongen door voorschrijvende partijen.”

Wat kunnen we de komende jaren verwachten?

“Ik verwacht een toename van de problemen, omdat we nu als gekken aan het isoleren zijn en woningen vaak potdicht worden gemaakt. Bovendien blijven we balansventilatiesystemen gebruiken, terwijl die veel problemen met zich mee kunnen brengen. Denk ook aan vervuilde kanalen, filters die niet tijdig worden vervangen etcetera. Wij zien meer heil, zoals ik al eerder zei, in decentrale oplossingen.”

Werking decentraal systeem Siegenia

Buiswandventilator van Siegenia

WAT VENTILEER JE EIGENLIJK

Ik zie het nogal eens in advertenties, op websites, op borden langs sportvelen en zelfs op Social Media: een kluwen aan informatie van een bedrijf. Als installateurs op dezelfde manier met hun vak omgaan, doet geen enkele aansluiting het goed.

Je kunt niet alles aan elkaar knopen.

Ook niet als het om de bedrijfscommunicatie gaat. Dus is de vraag: welke boodschap ventileer je nu eigenlijk met je bedrijfscommunicatie? Wat wil je dat degene die jouw communicatie ziet of leest daarbij ervaart en onthoudt? En welke actie wil je dat die persoon gaat ondernemen?

Drie basisvragen die je moet stellen als je gaat communiceren met je doelgroep. Ongeacht of dit nu klanten, toekomstige afnemers of medewerkers zijn.

Een verkoopgerichte actie is echt wel wat anders dan een campagne voor meer naambekendheid. Maar alleen je naam groot op een bord zetten heeft geen zin als niet duidelijk is wat je als bedrijf nu precies voor afnemers betekent.

Wil je dat (potentiële) afnemers je zien als een hoogkwalitatief bedrijf? Zorg er dan voor dat je dat ook in alle opzichten ventileert met je communicatie. Gebruik daarbij passend beeldmateriaal, een opmaak, de juiste kleuren, lettertypes en

teksten.

En zorg altijd voor een ‘Call to Action’, waarmee je mensen tot actie aanzet als ze jouw uiting zien. Wil je dat ze contact opnemen voor meer informatie? Maak dat dan duidelijk en eenvoudig. Plaats bijvoorbeeld een button ‘meer informatie’ op je website. Zodat mensen eenvoudig aanvullende informatie kunnen downloaden. Met zo’n download verzamel je ook nog eens gegevens van mensen die interesse hebben in jouw product of dienst. En je mag daarna contact opnemen of ze nog vragen hebben. Doe dat wel volgend de Algemene Verordening Gegevensregistratie (AVG). Want je mag je boodschap niet zomaar blijven ventileren.

Willem de Vries is Managing Partner van STEM Industrial Marketing Centre. Het kenniscentrum op het gebied van marketing voor technische B2B bedrijven: www.stem-imc.com.

ALGEMEEN COLOFON

[ISSN:1872_6607)

OPLAGE: 8.000 EXEMPLAREN

INSTALLATEURSZAKEN Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én bedrijfsvoering op het gebied van o.a. verwarmen, koelen, ventilatie, airconditioning, sanitair, energie, gereedschap, materialen, regeltechniek en domotica

Uitgave: Merlijn Plus BV

Zuidkade 174

2741 JJ, Waddinxveen

T: 0182 631717

E: info@merlijnplus.nl

Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur)

Wietse Buma

E: redactie@merlijnplus.nl

Vormgeving en DTP: Yolanda van der Neut

Vaste medewerkers: Ton Meijer (cartoon), ISSO, Willem de Vries, Rogafa, NVKL, Nederlandse verwarmingsindustrie, Dick en Tim Visser en Wij Techniek

Advertenties:

Ruud Struijk

T: 0182 631717

E: r.struijk@merlijnplus.nl

Druk: Veldhuis Media BV, Raalte

Abonnementen:

Benelux €18,40, buitenland €23,40 per jaar, excl. BTW. Abonnementen lopen door tenzij 1 maand voor het einde van de abonnementsperiode via e-mail (info@merlijnplus.nl) is opgezegd. Wijzigingen kunnen worden doorgegeven via: installateurszaken.nl/wijzigingen-toezending-iz

© Merlijn Plus BV, 2023

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt op welke wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.