WATERSLAG

VAN OORZAAK TOT OPLOSSING

Waterslag in drinkwaterinstalla-

ties is een veelvoorkomend pro-

bleem. Ron Bosch, HBO-docent

Installatietechniek en installatie-

adviseur legt uit wat de proble-

matiek behelst en reikt oplossin-

gen aan voor de installateur.

Onderverdeling

Er zijn verschillende soorten geluid. Als we het hebben over luchtgeluid in een ruimte, bedoelen we geluidsgolven die worden opgewekt door een één of andere geluidbron en de omringende lucht in trilling brengen. We kunnen dan bijvoorbeeld denken aan praten of muziek.

Contactgeluid

In het geval van contactgeluid gaat het om geluid voortkomend uit trillingen ten gevolge van mechanische aanstoting en/of contact met de bouwkundige constructie door een voorwerp dat in de oorspronkelijke toestand geen contact maakt met de constructie. Bijvoorbeeld een waterstraal die valt op de bodem van de douchebak.

Constructiegeluid

Bij constructiegeluid is het geluid afkomstig van een trillende bron die permanent contact maakt met de bouwkundige constructie. Bijvoorbeeld de beweging van mechanische onderdelen of vloeistoffen in een installatie.

Gebruiksdruk

Als we willen begrijpen wat waterslag inhoudt, moeten we ook inzoomen op het begrip gebruiksdruk. Hierbij gaat het om de druk direct voor een aansluitpunt van het tappunt dat geopend is, dat wil zeggen de statische druk minus het drukverlies dat het water in de leiding ondervindt ten gevolge van verticale verplaatsing en wrijving bij de doorstroming door geopende tappunten.

Waterslag

Waterslag ontstaat door de stroming van water in drinkwaterleidinginstallaties, waarbij door een handeling van een mens of een apparaat, de waterstroming abrupt wordt gestopt. Het gevolg is dat de kinetische energie in de waterleiding toeneemt. De druk neemt toe, wat met name zijn weerslag heeft op de zwakke onderdelen van een drinkwaterinstallatie. Dit komt op verschillende manieren tot uiting. Bijvoorbeeld in de vorm van een tikkend of bonkend geluid, ergens in de installatie. Het geluid hoeft dus niet altijd hoorbaar te zijn bij het toestel dat of de kraan die in gebruik is, het kan ook elders zijn.

Oplossingen

Geluidshinder in installaties is te voorkomen. Dat kan je onder andere bewerkstelligen door: - het aanbrengen van langzaam sluitende kranen; - Indien mogelijk bestaande snel sluitende kranen anders af te stellen; - het aanhouden van lage snelheden in

DWI, om waterslag en stromingsgeluid te voorkomen in het leidingontwerp; - de toepassing van geluidsarme kranen (groep I, 20 dB(A)); - het aanbrengen van een mantelbuis om de leidingen; - de leidingen op zware wandconstructies te monteren; - waterslagdempers aan te brengen die aan de BRL-K632 voldoen en geschikt zijn voor DWI; - compensatoren te gebruiken die voldoen aan de heersende richtlijnen; - akoestische ontkoppeling tussen de leidingwaterinstallatie en de sanitaire toestellen en de bouwkundige constructie. Zie Werkblad 1-4E Geluidwering sanitaire voorzieningen; - goed te beugelen.

Meer informatie

Welke kennis kan je tot je nemen om een goede aanleg te borgen? Ik adviseer om de volgende richtlijnen, normen en regelgeving te raadplegen:

- Infodwi.nl - Waterwerkbladen 1.4E,2.1F, 3.8 en 4.4B; - ISSO kenniskaart 223; - ISSO 30; - Drinkwaterwetgeving; - NEN1006 

Verkeerd beugelen met Tie-wraps

ZAKELIJK Garantie

WAT IS DAT JE KLANT EIGENLIJK WAARD?

Onlangs kreeg ik de vraag van

een bezitter van een Omnik om-

vormer of hij bij ons terecht kon

voor reparatie van zijn omvormer.

Hij had de omvormer pas 4 jaar

en het apparaat gaf ‘relay failure’

aan. Zijn installateur had aange-

geven niets voor hem te kunnen

doen, omdat Omnik failliet is.

Marcel’s collega Andre: “de man die alles kan (maken)”, aldus de eigenaar van HR Premium Parts.

Marcel de Graaf, HR Premium Parts

Sinds we reparatie en revisie van omvormers aanbieden, komen we dit soort verhalen in allerlei varianten tegen. De fabrikant is failliet en de installateur geeft daarom niet thuis. De installateur is failliet en de fabrikant geeft niet thuis, want doet alleen zaken met groothandel of installateur. De eigenaar van de omvormer heeft net het huis gekocht inclusief installatie en bij garantie staat de omvormer niet op zijn naam geregistreerd. Wil je nog meer voorbeelden? Geen probleem. De lijst is helaas te lang om hier op te noemen, maar de gemene deler in het verhaal is dat veel installateurs, groothandels en fabrikanten in de jonge solar-markt óf bewust weglopen van hun verantwoordelijkheid óf soms simpelweg niet weten waar ze aan gehouden zijn.

Soorten garantie

Er zijn 3 soorten garantie waar een consument aanspraak op kan maken: fabrieksgarantie, verkopersgarantie en wettelijke garantie. Fabrieksgarantie en verkopersgarantie krijgt of koopt de consument bij een product. Maar wettelijke garantie heeft hij altijd bij een aankoop. Dat staat in de wet. De garanties zijn verschillend van aard, maar hebben één ding gemeen en dat is dat de verkoper, jij als installateur, verantwoordelijk bent voor de afhandeling.

Fabrieksgarantie

Fabrieksgarantie kan worden gegeven bij de verkoop van een product. Bij stringomvormers is dit vaak een fabrieksgarantie van 5 of 10 jaar en soms wordt de klant de mogelijkheid geboden om extra garantie bij te kopen. Dat klinkt heel mooi voor een klant, maar een fabrikant kan zelf de garantievoorwaarden bepalen. Het is voor jou als verkoper dus zaak om te weten wat die voorwaarden zijn en dat duidelijk te maken aan de klant. Krijgt de klant bij een defecte omvormer na 7 van de 10 jaar een nieuwe omvormer of wordt er gerepareerd of komt er een vervangende gebruikte omvormer? En is dat gratis of zijn er kosten aan verbonden? Je voelt al dat er discussies op de loer liggen als dit van tevoren niet duidelijk is.

Verkopersgarantie

Voor verkopersgarantie geldt hetzelfde als voor fabrieksgarantie, namelijk dat je als verkoper vrij bent in het invullen van de garantieperiode en de voorwaarden. Installateurs geven vaak 2 tot 5 jaar garantie op hun installatiewerk. Dat klinkt heel mooi, maar weet jouw klant wat dat inhoudt en heb je het zelf eigenlijk wel scherp? Je klant belt: “De wifi-verbinding van mijn omvormer ligt

er alweer uit meneer. Kunt u die voor mij in orde maken. Wij hebben toch garantie?” Herkenbaar? Dat dacht ik al. Spreek dus duidelijk met je klant af wat wel en niet onder garantie valt. Beter een beetje strak in de officiële garantievoorwaarden gaan zitten en “over je hart strijken” en een keer iets gratis voor je klant doen dan in discussie moeten treden of een twijfelgeval nu wel of geen garantiewerk is. Aan discussies houden beide partijen een bittere nasmaak over. Met coulance houd je je klanten aan boord.

No cure no pay

Zelf hanteren wij bij reparatie van een omvormer het no cure no pay principe en na reparatie een garantietermijn van 3 jaar. Binnen deze termijn mag de klant ervan uitgaan dat de gehele omvormer volledig naar behoren werkt. Zo niet, dan repareren we de omvormer of zorgen we voor een alternatief van gelijke kwaliteit. Als reparatie of een alternatief niet mogelijk blijkt, krijgt de klant zijn geld terug. Ook werken we op basis van vaste prijzen inclusief transportkosten, dus ook bij garantie geen transportkosten. Natuurlijk sluiten we wel zaken als van buiten komend onheil (blikseminslag, waterschade en dergelijke) uit voor garantieclaims. Deze werkwijze geeft jou en de klant duidelijkheid.

Wettelijke garantie

Voorgaande garanties zijn de ‘makkelijke gevallen’ mits je die duidelijk hebt omschreven. Wettelijke garantie is een lastiger verhaal. Ook hier bestaat geen haarscherpe wettelijke omschrijving van exacte voorwaarden en termijnen, maar wat dan wel? De ACM (Autoriteit Consument en Markt) schrijft daarover op haar website het volgende:

Altijd wettelijke garantie

U hebt ook rechten als u geen extra garantie van de verkoper kreeg of bijkocht. Gaat uw product eerder stuk dan u mag verwachten? En het is niet uw eigen schuld? Dan hebt u volgens de wet recht op gratis reparatie of vervanging door de verkoper. Ook als er niks over garantie van de verkoper of fabrikant op uw aankoopbewijs staat. Want u hebt deze rechten volgens de wet. Daarom noemen we dit ‘wettelijke garantie’. Ga voor de wettelijke garantie naar de verkoper en niet naar de fabrikant. Want de verkoper is verantwoordelijk voor de producten die hij verkoopt. De fabrikant heeft die wettelijke verplichting niet.

Termijn

De zin “Gaat uw product eerder stuk dan u mag verwachten?”, maakt het voor iedereen lastig, want hoe lang gaat een omvormer mee? De fabrieksgarantie van 5 jaar is een indicatie, maar je kunt op je klompen aanvoelen dat dat eigenlijk te kort is. Vaak wordt aangegeven dat panelen 25 jaar meegaan en dat je er rekening mee moet houden dat je in die periode de omvormer een keer zult moeten vervangen. 12,5 Jaar dus? De wet geeft ons gelukkig wat ruimte om niet voor alle kosten op te draaien als de omvormer in die periode tussen 5 en 12,5 jaar defect raakt. Stel dat de omvormer na 7 jaar defect raakt. Jouw klant zou dan kunnen beargumenteren dat hij op basis van de genoemde 5 en 12,5 jaar mag verwachten dat een omvormer toch zeker een jaar of 10 mee zou moeten gaan.

Kosten delen

In dit geval vraagt hij jou dus om een gratis oplossing. Vervanging of reparatie van de omvormer zullen er echter voor zorgen dat de klant een product krijgt dat aanmerkelijk meer waarde heeft dan het product dat hij had vlak voor het defect raakte. Het is in zo’n geval redelijk om je klant te vragen bij te dragen aan de kosten van vervanging of reparatie. Hierbij geldt dat de omvormer al 7 jaar is gebruikt en hij er dus al geruime tijd profijt van heeft gehad.

Gratis oplossing

Wil je klant toch een gratis oplossing? Dan moet je die bieden. Je kunt in zo’n geval ook een tweedehandsje aanbieden dat goed genoeg is om de komende 3 jaar mee te gaan en zo de rit tot de 10 jaar vol te maken. Vraag is alleen of de klant blij is en jij het geleverde product kunt vertrouwen.

Conclusie

Mijn stelling is dat die omvormer best 12,5 jaar mee kan gaan, maar dat niet alle componenten het zolang redden. Dat is denk ik een redelijke veronderstelling voor een apparaat dat 12,5 jaar elke dag actief is. Reparatie van de omvormer in die periode is dus helemaal niet vreemd. Maar belangrijk is dat je dit je klant vertelt als je de installatie verkoopt. Daarbij kun je de vergelijking met een cv-ketel of een auto makkelijk maken, want daarvan weet iedereen dat die wel eens gekeurd en gerepareerd moeten worden. Als er dan na een jaar of 7 een mankement optreedt, zal de klant veel makkelijker bereid zijn (mee) te betalen voor de reparatie en blijf je weg van de discussie over wettelijke garantie 

Auteur: Marcel de Graaf, HR Premium Parts

Hoe lang gaat een nieuwe omvormer mee en welke garantievoorwaarden zijn er van kracht?

OPEN ARMEN

U bent het niet vergeten. Ik weet het zeker. Girlsday. Ik zie in gedachten enkelen van u fronsen. Maar ten onrechte! Op 22 april (oftewel Girlsday) lieten we meiden kennis maken met de techniek. Ik hoop uw bedrijf ook! De techniek mag een mannenbastion lijken te zijn, maar is een nieuwe wind aan het waaien. Het aantal meiden dat begint aan een mbo-opleiding installatietechniek is tussen het schooljaar 2013/2014 en 2020/2021 bijna verdrievoudigd. En dat is mooi nieuws. Voor ons als sector. Voor de bedrijven die staan te springen om nieuw personeel. Voor de klant die meer betrokken vakmensen ziet, die zich willen verdiepen in wat voor hen het beste is. En voor deze vakvrouwen zelf die een baan hebben gevonden in een sector die maatschappelijk het verschil maakt en een goede toekomst biedt. Is dit voor nu? Of zijn de vrouwen blijvers? Ik hoop dat u nu wel fronst, maar om het feit dat ik überhaupt nog deze vraag stel. Vrouwen horen thuis in onze branche. Om hun kracht, creativiteit, kennis en vaardigheden. Het is goed dat bedrijven een afspiegeling zijn van de maatschappij. Een winnend voetbalteam kan niet alleen bestaand uit aanvallers, verdedigers of middenvelders. De inzet van iedereen maakt scoren mogelijk. Een palet aan mensen die met elkaar echt het verschil kunnen maken. Dus de deuren openen op Girlsday is een start. Maar standaard open armen voor vrouwen in de techniek moet het uitgangspunt zijn. Omdat we er beter van worden. Omdat we nog meer kunnen! En omdat we zo het huidig percentage van 3% van de technische vakvrouwen kunnen optrekken naar 20%.

Sven Asijee Directeur

DRUPPELS

RUBRIEK

KRAANOPPERVLAK NOOIT MEER WARM TIJDENS HET DOUCHEN

Grohe lanceert CoolTouch® technologie voor zijn douchesystemen. Met het Euphoria CoolTouch douchesysteem wordt het kraanoppervlak nooit warm tijdens het douchen. Het hete water wordt in de kraan omspoeld door koud water. Een speciale verbinding bij de warmwateringang van de thermostaat zorgt ervoor dat het hete water niet direct in contact komt met het verchroomde kraanoppervlak. Zo is verbranding aan hete oppervlakten uitgesloten. Ook de thermostaatkranen van Grohe zijn uitgerust met de CoolTouch-technologie. De Grohtherm 2000 en Grohtherm 3000 thermostaatkranen bieden extra bescherming door de CoolTouch wandafdichting rozetten. Naast de CoolTouch-technologie® is de kraan ook uitgerust met de SafeStop knop die voorkomt dat kinderen de watertemperatuur op een temperatuur hoger dan 38°C kunnen instellen. Met de Grohe TurboStat technologie is de kraan uiterst gevoelig: de watertemperatuur is binnen een fractie van een seconde in te stellen en houdt de temperatuur tijdens de douchebeurt op een constant niveau. Dit bespaart water door het feit dat er geen overbodig water hoeft te stromen om het water op de juiste douchetemperatuur te brengen. Duobad

Geberit introduceert het duobad Tawa in een SlimRim variant. Dit acrylbad heeft een slanke, 1,5 cm smalle badrand. De buitenvorm is minimalistisch en geometrisch vormgegeven, terwijl de binnenzijde organische vormen biedt voor optimaal ligcomfort. Om aan twee personen comfortabel plaats te bieden, is ook aan de positie van de waterafvoer en de kraan gedacht. Het Tawa duobad is verkrijgbaar in diverse formaten.

ZAKELIJK Iedereen kan het dak op

VAN WATEROPVANG TOT DUURZAME ENERGIEOPWEKKING

Esther Wienese (foto) wordt de

DakenDiva genoemd. Zij schreef

Het Rotterdamse Dakenboek:

nieuw gebruik van dak en stad,

is daarnaast spreker, adviseur en

gids. Een gesprek over de ont-

wikkelingen op de daken in Ne-

derland, de kansen die er liggen

en de inzet van techniek.

Foto: Marieke Odekerken

Esther Wienese kreeg voor het eerst interesse in daken tijdens haar werk voor Rijkswaterstaat. Het spel tussen ruimte en water heeft impact op de inrichting van de stad, en het dak is hierbij bepalend. Als journalist kreeg ze samen met een ambtenaar van de gemeente Rotterdam het idee om te werken aan het Rotterdamse Dakenboek. “En direct was het kippenvel. Ik was gefascineerd. In 2030 woont wereldwijd naar verwachting 70% van alle mensen in een stad, waarvan 50% alleen. Ook in een stad als Rotterdam. Eenzaamheid, ontmoeten, drukte en behoefte aan stilte worden belangrijke thema’s in de stad. Steden moet zich hierop voorbereiden en dat betekent ook de daken benutten. Voor woningen, recreatie, daktuinen, daktuinbouw, wateropvang, duurzame energieopwekking. En als dat ergens kan, dan is dat in Rotterdam. Want Rotterdam heeft de meeste platte daken van Nederland: 18,5 km² ligt smachten te wachten op invulling.”

Rotterdamse aanpak

Het benutten van die daken is belangrijk, want Rotterdam groeit. En om de stad leefbaar, gezond, bereikbaar en aantrekkelijk te houden, is het dak van groot belang. Een multifunctioneel dak is een dak waarop meerdere functies te vinden zijn. Bij nieuwbouwprojecten heeft Rotterdam als voorwaarde dat elk dak minimaal twee extra functies heeft. Elke functie heeft een eigen kleur: - Groene daken zorgen voor vergroening, dragen bij aan de luchtkwaliteit en bieden kansen om zelf groente of fruit te verbouwen. - Blauwe daken kunnen water opvangen, vertragen overtollig regenwater, wat het riool ontlast en de kans op overstroming terugdringt. - Gele daken wekken duurzame energie op uit zon of wind. - Rode daken hebben allerlei sociale functies, zoals een terras, speelplek of een bar op het dak. - Oranje daken worden gebruikt voor mobiliteit, zoals bijvoorbeeld een dakverbinding of dakbrug. - Paarse daken zijn woondaken. - Grijze daken zijn voor technische functies, zoals luchtbehandelingskasten en schoorstenen. van daken met een Multifunctioneel Dakenprogramma en een visie op het Rotterdamse Dakenlandschap. Wienese: “En dit kan de stad niet alleen natuurlijk. Bij het ontwikkelen van een dakenlandschap is het zaak nauw samen te werken met de dakeigenaren, -ontwikkelaars, en -makers. En de vakmensen in de techniek zijn de sleutelpersonen die het mogelijk maken. Een dak ligt er voor circa 30 jaar, dus alle partijen moeten zich ervan bewust zijn dat aanleg of vervanging van de dakbedekking hét moment is om er meer mee te doen.”

Een dak is meer

Wienese praat vol passie. Het gaat namelijk niet alleen om het dak zelf, maar vooral om de brede maatschappelijke impact. “Groene daken zorgen voor afkoeling in de stad. Het kweken van groente, fruit en bloemen in op daken heeft veel voordelen; zo kan de productie van groente en fruit lokaal afgezet worden zodat transportafstanden worden verkort. Een dakpark draagt bij aan biodiversiteit en kan een ontmoetingsplek zijn voor mensen en eenzaamheid verminderen. En wonen in een groene

stad is beter voor de mens.” Als Rotterdams dakengids leidt ze mensen rond en bezoekt ze met groepen verschillende daken. “Altijd is er verwondering wat er allemaal mogelijk is, hoe prachtig een dak kan zijn. Het is pionieren met een goede missie: bijdragen aan een leefbare stad.”

Stappen zetten

Om daken zo multifunctioneel mogelijk in te zetten is er wel wat nodig. “Het begint bij bewustwording bij architecten, projectontwikkelaars, woningcorporaties, bedrijven, bewoners. Het dak is geen sluitpost, maar een extra kans om ruimte op een duurzame en kwalitatieve manier in te zetten. Er moet hier meer bewustwording voor komen. Omdat er kansen liggen, maar ook omdat het nodig is. We hebben met elkaar de opdracht om een leefbare stad te realiseren in een veranderend klimaat.” Maar het is ook nodig om samen te werken. “Een multifunctioneel dak vraagt om samenwerken met iedereen die een rol heeft.” Vakmensen in de techniek horen daar absoluut bij. Hoe meer functionaliteiten, hoe meer techniek en hoe meer vakmanschap nodig zijn. Samenwerken aan duurzaamheid en klimaatadaptie. Een thema dat ook in het Huis van Sarah aan de orde komt, een nieuwe multimediale productie voor de vakmensen in de techniek. Zes grote verhuiskisten met ieder een eigen kamer en verhaal, waar je geconfronteerd wordt met uitdagende vragen over de toekomst van technische installatiebranche en die van jezelf, op weg naar 2025 en verder.

Samenwerken

En er is volgens Wienese ook een opdracht aan de overheid. “Regels belemmeren nu vaak namelijk de mogelijkheid om écht multifunctionele daken te realiseren. Ze werken elkaar nu soms tegen. Maar dat is ook logisch op het moment dat je nieuwe mogelijkheden gaat benutten en disciplines in elkaar verweven raken.” Het is noodzakelijk dat regels meebewegen met nieuwe mogelijkheden en dat partijen met elkaar samenwerken om nieuwe totaalconcepten te ontwikkelen. “Er bestaan al voorbeelden van bedrijven die met elkaar samenwerken, juist omdat ze elkaar hard nodig hebben. Maar ook om duidelijk te maken aan overheden wat er nodig is.”

Inspiratie

Er is veel mogelijk. En het vraagt soms om in onbeperkte mogelijkheden denken. Maar het dak is er klaar voor. “Architectenbureau MVRDV – van bijvoorbeeld het Depot Boijmans van Beuningen – heeft net in opdracht van de gemeente Rotterdam een Dakencatalogus ontwikkeld met bijna 150 voorbeelden ter inspiratie. Daar heb ik een adviesrol in gehad. Denken in oneindige mogelijkheden voor fantastische steden. Deze catalogus verschijnt tijdens de Rotterdamse Dakendagen en ik zou zeggen: ‘bekijk ‘m, want je wordt er enthousiast van!’” Dan rest er nog één vraag: waar staan we over 10 jaar? Wienese is voorzichtig optimistisch. “Ik denk dat we dan echt stappen hebben gezet. Misschien niet zover als we hopen, maar onze daken zullen niet langer lege bitumen daken zijn! We hebben ingezien dat het dak een fantastische plek is om een leefbare stad te realiseren.” 

Foto: Marieke Odekerken

Het Rotterdamse Dakenboek: nieuw gebruik van dak en stad is beschikbaar via www.nai010.com

Artist impression: Studio Walden

Rotterdams dakentour: een unieke tour door Rotterdam Je ziet wat er al her en der gebeurt op de daken en hoort over de ambities van de stad. Onderweg geniet je van prachtige uitzichten op de skyline van Rotterdam. Ook leuk voor bedrijven. Meer info via: www.insiderotterdam.com

Coalitie HR-Hybride

VEEL WERK OP KOMST DOOR OPMARS HYBRIDE WARMTEPOMP

De coalitie HR-Hybride - Techniek

Nederland, Netbeheer Nederland

en Natuur en Milieu – pleit ervoor

vanaf 2024 elk jaar minstens

100.000 hybride warmtepom-

pen te installeren om Nederland

sneller gasvrij te maken. Met dat

vooruitzicht is extra kennis van

warmtepompen zeer welkom.

Conest vel il ipiendenet hicimag nimporis maiorep erferum sequi di consed maio coritiam rereris a dolorest, invenditent utendandit, omnimposam dolorio tectur, conecaborem et vollesti conserro endersp ernam, saperatem errum inum quam aperro occum exerum remolen totaquam faccabo rrovitat. Ipic tem qui sus doloreri voluptat voluptis mi, nimillora dero quo excepre iderchit diatiori offici optatiae por apelles quuntia perfero ma sit Magnimo cus dolum harum ad que sitem. Ficidi re volorum aut et lacepudis mo vere im ilicita volores aperferianis ex et, core vellorro odipienduci to cum que sumendella porepeliciae eos endam, sed que nonsequi apitass itassit veliquos volum qui at. Perempore de optas alis sundae et ut odit pores aut eat. Ecto temod eat. Ab ipiet autas quas saepta volupta in enihil iusamusam volupta eculparitat quis dolor adipicienim harum nullent parios explam et voluptae repeliq uatenihil imus acientibus deri saerunt, sam cuptaquissi tota con et imin rempor maiore sintust ut ommodi dolor Catia dus voluptas dus poratet quatur? Cest quam ulliatq uidunti illame mod que nulparciis sit odi a acipsa nisi nam enia de aut hicipsumquo endantinulpa voluptiae omni volorer ehendam, quianimus. Omnimpor sed enda nesequassita volorrorum quo quosamet eni veriaepedis est, simus qui beatis nobis aut es ma doluptat facest, ommo con ressum inulpa consequi acillat dellam, consecust, qui audis aut et volescit vit ates soluptatem nonest, sam quidesse lab ipsapid eliasim fuga. Et recum quissi il imus iusam remoloria di doluptat aspicia erspel illor sus ipsae verspelento et vel is nus doluptaque senti od quas acea conet faccum sit eossita none et est occuptatquo beriae

Als het plan van Techniek Nederland, Netbeheer Nederland en Natuur en Milieu werkelijkheid wordt, zouden er voor 2030 één tot twee miljoen hybride warmtepompen zijn geïnstalleerd. Het zou 70% aan aardgas besparen, wat de CO2-uitstoot flink zou doen afnemen. De coalitie HR-Hybride heeft voor ogen dat installateurs nieuwe cv-ketels gaan combineren met een hybride warmtepomp.

Kennis hybride warmtepomp

“De hybride warmtepomp is een goede tussenstap richting gasloos”, vindt ook Jos de Leeuw, projectcoördinator bij ISSO. “Het is bovendien een betaalbaar alternatief.” Gezien de snelle opmars van de hybride warmtepomp is het Leeuw: “Dit Kleintje geeft installateurs gaat vooral in op de meest gangbare geen toeval dat dit jaar kan worden snel toegang tot de meest relevante types hybride warmtepompen: lucht/ uitgekeken naar de actualisatie van informatie in alle fasen van het installa- waterwarmtepomp – een split-unit kennis over warmtepompen. Naast tieproject van hybride warmtepompen: met buiten- en binnenunit-, lucht/ aangepaste kennis komt er, en dat staat de programma-, ontwerp, uitwerkings-, waterwarmtepomp – een monobloc los van het initiatief van de coalitie HR- realisatie- en de beheerfase.” systeem met een binnenmoduul-, en Hybride, zelfs een gloednieuw ISSO- de ventilatiewarmtepomp. Ook wordt kennisproduct over dit onderwerp: het Klant optimaal helpen er aandacht besteed aan de water/ Kleintje Hybride warmtepompen. Dit Het Kleintje maakt duidelijk in welke waterwarmtepomp met PVT-panelen als Kleintje verschijnt naar verwachting situaties een hybride warmtepomp bron. “Het Kleintje helpt je als instalvoor de zomer. Hij is bedoeld voor de uitkomst biedt, en hij helpt bij de lateur of adviseur ook om de klant zo woninginstallateur en adviseur. Jos de keuze van het type pomp. De kennis optimaal mogelijk te adviseren, en

ISBN 978.................................. kleintje

Hybride warmtepompen

Hybride warmtepompen

Versie 2021

kleintje

ervoor te zorgen dat hij of zij geen spijt krijgt van zijn keuze”, vertelt De Leeuw. Daarom bevat de uitgave vragen om met de klant te bespreken, zoals: wil de klant op termijn van het gas af? Gaat hij verbouwen of renoveren? Kan op een lagere temperatuur verwarmd worden?

Geluidseisen buitenunit

Op 1 april van dit jaar zijn de geluidseisen voor buitenunits van warmtepompen aangepast, waarbij het maximale geluidniveau op de perceelgrens maximaal 40 (‘s nachts) tot 45 dB(A) (overdag) mag zijn. Dit nieuw ontwikkelde Kleintje geeft daarover ook informatie. Zo verwijst hij via een link onder andere naar een rekentool, ontwikkeld in opdracht van het Ministerie van BZK, waarmee je als installateur het maximaal toelaatbare geluidsniveau van de buitenunit kunt berekenen.

Aansluiten op ontwikkelingen warmtepompen

Behalve de komst van het Kleintje Hybride warmtepompen, is er het ISSO-Kleintje Individuele centrale verwarmingsinstallaties. Ook dat kennisproduct kan installateurs die zich bezighouden met hybride warmtepompen goed van pas komen. Het ISSO-Kleintje Individuele centrale verwarmingsinstallaties bestaat sinds 2006 en de kennis wordt nu geactualiseerd. “Installateurs vinden hierin de meest relevante kennis over cv’s, van ontwerp tot uitvoering, maar dan compact weergegeven”, zegt Jos de Leeuw. “We laten de uitgave nog meer aansluiten op de huidige ontwikkelingen op het gebied van warmtepompen, zowel hybride als niethybride. Daarnaast geeft hij uitgebreid weer waar je als installateur op moet letten bij onder andere ltv en vloerverwarming.”

Herziening ISSO-publicaties

Ook de ISSO-publicaties met daarin kennis over warmtepompen worden geactualiseerd. Het gaat om ISSO-publicatie 72 ‘Ontwerpen van individuele en kleine elektrische warmtepompsystemen voor woningen, ISSO-publicatie 73 ‘Ontwerp en uitvoering van verticale bodemwarmtewisselaars’ en ISSO-publicatie 98 ‘Lucht-waterwarmtepompen in woningen’. ISSO-publicatie 72 is voor het laatst in 2017 herzien, dat ging toen om een kleine update. Deze uitgaven zijn behalve voor installateurs ook bedoeld voor adviseurs en ontwerpers. De Leeuw: “ISSO-publicatie 72 is gekoppeld aan de BRL 6000-21 ‘Ontwerpen en installeren van energiecentrales van bodemenergiesystemen en het beheren van bodemenergiesystemen’. De BRL 6000-21 is eind 2019 vernieuwd, wat betekent dat de kennis in publicatie 72 ook moet worden opgeschoond.”

Master/master systeem

Na de actualisatie voldoet ISSOpublicatie 72 niet alleen aan de meest recente wet- en regelgeving, maar ISSO grijpt de kans ook aan om dieper in te gaan op onder meer BENG en nieuwe ontwikkelingen in de praktijk. “Hij gaat onder andere ook kennis bevatten over de diverse manieren van ruimten regelingen. Denk aan een master/master regeling, waarbij je in iedere ruimte de gewenste temperatuur kunt regelen”, vertelt De Leeuw. Eén reden waarom ISSO-publicatie 73 dit jaar wordt herzien, is omdat de kennis inhaakt op BRL 11000 ‘Ondergronds deel Installaties bodemenergie’. In die BRL is recent een nieuw protocol opgenomen voor het afpersen van leidingen. De Leeuw: “Aangezien dit afpersprotocol wordt genoemd in ISSO-publicatie 73, is het onder andere daardoor ook nodig dit kennisproduct te herzien.”

Trillingen binnenunits

Verder is het plan om de kennis in ISSO-publicatie 98 ‘Lucht-waterwarmtepompen in woningen’ te actualiseren. Dit is met name nodig vanwege de per 1 april aangescherpte regelgeving voor geluidsnormen van warmtepompinstallaties. “In zowel ISSO-publicatie 72 als 98 komt daarnaast extra kennis over het opstellen van de binnenunits van warmtepompen”, vertelt Jos de Leeuw. “Die moeten natuurlijk zo worden geplaatst dat ze geen trillingen doorgeven via de muren of de vloer. De kennis helpt installatieontwerpers, adviseurs en installateurs om dat goed aan te pakken.”

Woningbouw en utiliteit

Ten slotte zal ISSO ook de kennis updaten van zowel ISSO-publicatie 80 ‘Handboek integraal ontwerpen van collectieve installaties met warmtepompen in de woningbouw’ als ISSO-publicatie 81 ‘Handboek integraal ontwerpen van warmtepompinstallaties voor utiliteitsgebouwen’. Al deze kennis draagt bij aan het Klimaatakkoord, waarin is afgesproken dat in Nederland in 2050 zeven miljoen woningen en één miljoen utiliteitsgebouwen van aardgas af zijn. ISSO-publicatie 80 moet dan ook meer informatie bevatten over het gasloos maken van nieuwbouw. “De kennis zal ingaan op nieuwe ontwikkelingen”, zegt Jos de Leeuw, “zoals de wijkwarmtepomp, en appartementencomplexen die worden aangesloten op een centrale warmtepomp of op een warmtenet. Het mooie van dit duo ISSO-publicaties, publicatie 80 en 81, is dat we daarmee zowel ontwerpers, adviseurs en installateurs kunnen ondersteunen die werkzaam zijn in de woningbouw, als degenen die in utiliteitsgebouwen werken. Alles bij elkaar is er nu en straks méér dan voldoende informatie beschikbaar die je als installateur kan helpen om de kennis van (hybride) warmtepompen naar een hoger niveau te tillen.” 

Airco en verwarming

Remeha breidt haar assortiment verwarmings- en warmwateroplossingen uit met airconditioning. De Diva airconditioning bestaat uit een assortiment voor koelen en verwarmen. De binnenunits zijn leverbaar in wandmodel, plafondonderbouw, cassetteuitvoering en kanaalinbouw. De modellen zijn verkrijgbaar als mono-split en multi-splituit. De units zijn snel te installeren. Handigheidjes zoals een demontabele onderplaat en kunststof clips zorgen ervoor dat het koeltechnische leidingwerk snel is te monteren en de mantel te openen is zonder gereedschap. Daarnaast kan tijdens de montage nog worden bepaald of de condensafvoer links of rechts wordt aangesloten. De garantieperiode voor Diva airconditioning is drie jaar op alle materialen na registratie.

COLLECTIEF HYBRIDE SYSTEEM

Eind 2019 zijn Breman en Itho Daalderop met hun Collectief Hybride Systeem uitgeroepen tot winnaars van de Woonstad Energie Challenge. De inschrijving betrof het op een innovatieve manier verduurzamen van portieketagewoningen via het Collectief Hybride Systeem. Onlangs is dit voor bewoners van de Josephstraat in Rotterdam in de praktijk gebracht. Dit klimaatsysteem bestaat uit één Itho Daalderop HP-S 130 warmtepomp waarmee 3 tot 4 appartementen van woningverwarming worden voorzien. In elk appartement blijven de bestaande ketels (die voorlopig nog niet aan vervanging toe zijn) het warme tapwater bereiden en springen ze alleen bij voor de woningverwarming als het buiten echt koud wordt. Bijkomend voordeel van deze hybride opstelling is dat voor de kleinere appartementen er geen groot voorraadvat nodig is. Het binnendeel van de warmtepomp wordt samen met de omvormer van de PV-panelen en een buffervat in een door Breman specifiek ontwikkelde module op het dak geplaatst. De afgevoerde ventilatielucht wordt over de verdamper van de warmtepomp geblazen voor extra rendement. Op het Youtube kanaal van Itho Daalderop is een film van dit project te zien.

WARMTEPOMPSETS

Caleffi lanceert warmtepompsets. Er is voor iedere unit een passende set. De volgende onderdelen zijn beschikbaar:

- Vorstbeveiligingsklep (enkel voor monoblock)

Deze beveiligt het buitendeel inclusief leidingen tegen bevriezingsgevaar. Wanneer de watertemperatuur in de leiding 3°C bereikt, zal het thermostatisch element van de vorstbeveiligingsklep ervoor zorgen dat de sluiter opengaat, waardoor het water geledigd kan worden dat zich buiten de leiding bevindt. Deze beveiliging wordt in zowel de aanvoer als de retour geplaatst.

- Expansieconsole

De expansievatconsole is uitgerust met een overstortventiel 3 bar, automatische ontluchter, manometer en een expansievatkoppeling. Doordat deze onderdelen al op de console bevestigd zijn, verkort dit de installatietijd. - Drukverschilregelaar De drukverschilregelaar zorgt ervoor dat het water kan blijven circuleren ook al is er geen warmtevraag. Bij een monoblock systeem kan de monoblock, die buiten staat, zichzelf ook ontdooien indien nodig.

- Vuilafscheider

De DIRTMAG® kunststof vuilafscheider met magneet verwijdert alle onzuiverheden en magnetiet uit het installatiewater. De DIRTMAGPLUS® heeft dezelfde werking maar daarbovenop een extra vuilfilter. De gecombineerde werking van de filter en vuilafscheider zorgen voor een maximale efficiëntie m.b.t. het scheiden van onzuiverheden in het systeem vanaf de eerste passage.

- Luchtafscheider

Deze is in staat om alle lucht, tot zelfs microbellen in de circuits, automatisch af te scheiden bij zeer lage drukverliezen. Hij is universeel en kan op horizontale of verticale leidingen worden gemonteerd.

- Driewegklep (optioneel bij alle pakketten)

De serie 643 is voorzien van een servomotor die veerbelast terugloopt en een microschakelaar. Hierdoor zijn ze zeer veelzijdig en zowel bruikbaar in verwarming als in koelinstallaties. Dankzij een speciaal montagesysteem kan men de servomotor snel monteren op het zoneventiel en wordt eventuele demontage vergemakkelijkt.

NIEUW: DE NIBE S-SERIE

NIBE introduceert in 2020 haar compleet nieuwe S-serie met onder meer water/water warmte pompen en lucht/water warmtepompen. Alle producten zijn gebaseerd op een geheel nieuw hard- en softwareplatform waarbij connectiviteit centraal staat. Alle warmtepompen zijn bijvoorbeeld voorzien van wi . Ook is een vernieuwd online platform voor smartphones, tablets en pc’s beschikbaar: myUplink. Zo wordt elk huis met de NIBE S-serie een Smart Home.

De NIBE S-serie omvat onder meer twee modulerende water/water warmtepompen: de S1255 (met geïntegreerde boiler) en de S1155 (zonder boiler). Beide zijn leverbaar in drie vermogens (1,5-6, 3-12 en 4-16 kW) en bieden nóg duurzamer comfort in verwarming en warmtapwater. Ook zijn twee versies met passieve koeling leverbaar.

Warmtepompkap op maat

Cox Geelen produceert maatwerk Econext® warmtepompkappen voor zowel nieuwbouw als renovatieprojecten. De R&D-engineers van het bedrijf baseren hun calculatie op uw specificaties en brengen een ontwerpvoorstel uit, voorzien van een technische maattekening. Door de plaatsing op het dak ervaren de bewoners op de grond al snel 10dB(A) minder geluid. Er is voor elk type dak een dakopstand beschikbaar, ook voor bijvoorbeeld nok of wolfseind, die in elke RAL-kleur, met een dakhelling tot op 1˚ nauwkeurig geleverd kan worden. Bij renovaties kunnen de units dichtbij de plek van het oorspronkelijke warmwater toestel geplaatst worden. De dakopstanden worden standaard voorzien van milieuvriendelijke loodvervanger in zwart of terracotta. Bovendien wordt in het ontwerp de positie en hoogte van het inspectieluik afgestemd op model warmtepomp, voor inspectie en onderhoud. Met de Ontzorg-formule wordt, naast maatwerkbehuizingen, een all-inclusive pakket aangeboden. Deze formule zorgt voor een passende oplossing, van ontwerp tot en met montage en levering. De monoblocks of split-units worden vooraf aangeleverd en vervolgens in de productiehal van Cox Geelen door uw eigen monteurs of door Cox Geelen op de dakopstand gemonteerd en voorzien van de behuizing. Levering of deellevering vindt plaats op afroep - volgens uw eigen planning - aan uw magazijn of direct op de bouwplaats.

Hybride warmtepomp zonder binnenunit

Orcon/Thercon heeft een compacte hybride oplossing ontwikkeld, dankzij de toepassing van een kleine controlbox. De Aurea Hybride add-on heeft géén binnenunit. Dat betekent dat de cv-ketel niet verplaatst hoeft te worden en dat de ruimte in de woning behouden blijft. De Aurea Hybride add-on past op elke cv-ketel en er zijn geen F-gas handelingen nodig om deze te kunnen plaatsen. Het betreft een voordelig alles-in-één-pakket; een buitenunit inclusief thermostaat, alle benodigde hydraulische componenten en vuilfilter. De installatietijd is kort en de opstelling heeft een COP van bijna 5.

koudemiddel) ook 1 punt en voor POL4 (Ruimteverwarminggerelateerde NOxemissies) ook 1 punt. De range is Eurovent gecertificeerd.

MAXIMAAL VERMOGEN VRIJ OPGESTELD

De alira LWAV/LWAV+ is een stille, modulerende lucht/ water-warmtepomp, bestaande uit een buiten- en binnenunit (HSV9/HSV12). Hij is geschikt voor vrijstaande huizen of grote twee onder-één-kap woningen. De dit jaar aan het assortiment van Nathan toegevoegde LWAV+ 82 en 122 met een vermogen van respectievelijk 6,6 en 11 kW bij A7/W35 heeft ten opzichte van de alpha innotec LWAV extra geluidskappen gekregen, die geluid reduceren zonder dat dit invloed heeft op de prestaties van de warmtepomp. Het maximale geluidsvermogen ligt nu op 53 dB(A) en in de nachtmodus op 49 dB(A). Met deze waardes kan altijd aan de nieuw geldende geluidseisen worden voldaan; een maximale geluidsdruk van 45 dB(A) overdag en 40 dB(A) ‘s nachts op de erfgrens van het perceel van de buren. Afhankelijk van de situatie is 1 tot 2 meter afstand tussen de erfgrens en deze warmtepomp voldoende.

WARMTEPOMP MET PROPAAN

Western Airconditioning introduceert de nieuwe range Titan Sky Hi HP R0 lucht/water-warmtepompen voor buitenopstelling met het natuurlijke koudemiddel R290 (propaan). De range bestaat uit 9 compact gebouwde units die zijn uitgevoerd met volledig inverter geregelde compressoren en kunnen koelen of verwarmen. De range gaat van 30 tot 200 kW. Er is één of twee (gescheiden) koudemiddelciruit(s) met een geoptimaliseerde kleine koudemiddelinhoud en een onafhankelijk werkende ontdooicyclus. Daarnaast is de unit uitgevoerd met gepatenteerde besturingstechnologie. De compressoren zijn ATEX uitgevoerd, permanente lekdetectie is standaard aanwezig en het compressor compartiment wordt geventileerd door een ATEX-ventilator. In het kader van de Breeam-NL (duurzaamheidskeurmerk voor gebouwen) kan voor POL1 (GWP van koudemiddel voor klimatisering) 1 punt worden gescoord, voor POL2 (voorkomen van lekkages van

UV-LICHT IN AIRCO’S MAAKT COVID-19 ONSCHADELIJK

De UVC Generator in Haier airco’s is voor 99,998% effectief in het onschadelijk maken van COVID-19. Zo blijkt uit tests die plaatsvonden bij onderzoeksorganisatie Texcell. De techniek wordt gebruikt bij de Haier Flexis Plus en de Haier Pearl. Het door Texcell uitgevoerde onderzoek bevestigt de efficiëntie van de UVC Generator en zal naar verwachting het risico van infectie veroorzaakt door COVID-19 verminderen. Haier ging in november 2020 een officiële samenwerking aan met Texcell om tests uit te voeren met de Haier UVC Generator, die wordt gebruikt in een aantal verschillende Haier airco modellen. Het doel van het onderzoek was de effecten van de UVC Generator bij het onschadelijk maken van het coronavirus te beoordelen. De tests werden uitgevoerd in het laboratorium van Texcell in Parijs, Frankrijk. Onder laboratoriumomstandigheden, in een afgesloten box van 45 liter, bleek dat de Haier UVC Generator COVID-19 in één uur effectief remde, met een efficiëntie tot 99,998%. UV-C (ultraviolet C) is een soort UV-straling met een golflengte in het spectrum van 200-280 nm, welke in het dagelijks leven veel wordt gebruikt voor ontsmetting. Het werkt door de structuur van DNA en RNA te beschadigen, waardoor het micro-organisme niet meer in staat is vitale celfuncties uit te voeren. De Haier UVC Generator zendt straling uit met een golflengte tussen 270-280 nm. Het apparaat wordt geïnstalleerd op de verdamper (binnendeel) en wanneer de functie wordt ingeschakeld, genereert het UVC-stralen in de buurt van de luchtinlaat. Wanneer lucht door het aan UV-C-stralen blootgestelde gebied stroomt, worden de in de lucht aanwezige schadelijke stoffen onmiddellijk afgebroken, waardoor schone lucht de ruimte in wordt geblazen.

Op maat gemaakte luchtbehandelingskasten

Naast de luchtbehandelingskasten van de Comfortklasse (Compact) en KG TOP klasse (Modulair) introduceert WOLF een luchtbehandelingsserie die op basis van uw individuele eisen op maat wordt ontworpen. De KG Flex serie biedt meer flexibiliteit in hoogte en breedte en is geschikt voor luchthoeveelheden tot 350.000 m3/h. Het Easy-Lifting systeem en de zelf-centrerende hijsogen veréénvoudigen het transport naar de definitieve locatie. De behuizing van de KG Flex serie kenmerkt zich door de volgende specificaties volgens DIN EN 1886: thermische isolatieklasse T2, koudebrugklasse TB2, mechanische stabiliteit D1 en luchtdichtheidsklasse L1. De behuizing met 60 mm isolatie en het constructieframe van thermisch ontkoppeld aluminiumprofiel voldoet aan de hoogste statische en DUURZAAM KOELEN ÉN VERWARMEN

De AircoHeaters van Fujitsu koelen of verwarmen op energiezuinige wijze. Daarbij is er keuze uit zowel single split oplossingen als uitgebreide VRF-systemen. De hoog aan de wand single split modellen met koudemiddel R32 hebben een compact en strak design en bieden zowel een hoog comfort als hoge energieprestaties. Middels de (optionele) Wifi-interface kunnen de toestellen op afstand worden bediend. De binnendelen van de hoog aan de wand multi-split systemen kunnen gecombineerd worden met verschillende type multi-split buitendelen. Deze buitendelen zijn tevens te combineren met onze vloermodellen, cassettes, plafond onderbouw en kanaalunits.De VRF-systemen van Fujitsu zijn airconditioningssystemen waarmee je op energiezuinige wijze een compleet gebouw kunt koelen, verwarmen en ventileren. De nieuwe zoneringsoplossing voor VRF met de naam Osmoz, maakt het mogelijk om de temperatuur (in verwarmings- of koelingsmodus) onafhankelijk te beheren voor elke ruimte met meerzoneregeling vanuit één enkele binnenunit. De zuidkant van het gebouw kan worden gekoeld, terwijl de noordkant van het gebouw kan worden verwarmd.

thermische eisen. De variabele doorsneden en afmetingen van de verschillende kastmodules zijn flexibel qua maatvoering en uitvoering. De gladde, vlakke vloeren en oppervlakken voldoen daarbij aan de hygiëneeisen van de VDI 6022. Het Flip&Clean-systeem maakt onderhoud en reiniging van de geluiddempersecties en -coulissen eenvoudig. Er is voor elke toepassing een ruime keuze aan luchtfilters. De snelspanfilterframes zorgen voor een flexibel en snelle filterwisseling. Het optionele WRS-K regelsysteem kan per project worden aangepast. De regeling kan in de unit worden geïntegreerd, maar ook in een externe schakelkast worden geplaatst. Het regelsysteem is tevens te koppelen aan een bestaand GBS.

Koudemiddelen

WAAR BLIJFT DIE MASSALE OVERSTAP?

Hoewel het proces met horten en stoten op gang

moest komen, zit de vaart er nu wel in. Nederland

is grootscheeps aan het verduurzamen. Logischer-

wijze verwacht je dan ook een massale overstap op

natuurlijke koudemiddelen in de warmtepompbran-

che. Maar dat gebeurt vooralsnog niet. Waarom?

Miranda Groot Zwaaftink is sinds voorjaar 2018 Projectmanager Techniek, Veiligheid & Milieu bij de NVKL. Daarvoor werkte ze onder andere jarenlang bij het Rijksvastgoedbedrijf. Een professional met een schat aan kennis dus over de gebouwde omgeving.

Allereerst: welke koudemiddelen zijn nu erg populair bij bodemgebonden warmtepompen?

“Dat zijn eigenlijk voornamelijk synthetische varianten, zoals R410A, R134A en R407C. Die keuze wordt door de fabrikanten bepaald. Ook propaan, butaan en CO2 worden toegepast, maar nog niet in grote getallen.

Hoe zit dat met de luchtgebonden systemen?

“R410A is nog erg populair, maar R32 is in opkomst. Dat laatste koudemiddel heeft een lagere GWP-waarde dan R410A. Maar met een GWPwaarde van 675 is dit nog steeds veel hoger dan bij natuurlijke koudemiddelen. Daarom vinden natuurlijke koudemiddelen steeds beter hun weg in de sector. Zoals CO2 voor hoge temperatuurverwarming, maar met name propaan wint aan populariteit, vooral als koudemiddel in monoblock-systemen.”

Welke synthetische koudemiddelen hebben nu of krijgen binnen afzienbare termijn te maken met uitfasering?

“Vanaf 2020 is het verboden om in nieuwe installaties synthetische koudemiddelen te gebruiken met een hogere GWP-waarde dan 2500. Vanaf 2025 komt daar nog bij dat airco- en warmtepompsystemen met een koudemiddelhoeveelheid tot 3 kilo alleen nog maar synthetische koudemiddelen mogen bevatten met een GWP-waarde die lager is dan 750.”

Hoe ziet het totaalplaatje er nu uit: wat is het marktaandeel van natuurlijke koudemiddelen in de warmtepompbranche?

“Als we kijken naar warmtepompen voor de woningbouw en kleine utiliteit, dan ligt het nog onder de 10%.”

En als we ons richten op de toekomst: welke synthetische koudemiddelen hebben een flink marktpotentieel?

“Naast R32, bestaat de volgende generatie synthetische koudemiddelen uit HFO’s. Deze hebben een GWP-waarde onder 150. De bekendste op dit moment is R-1234ze, deze wordt gebruikt in grotere systemen. Als alternatieven voor R410A worden, R452B en R466A genoemd. Deze koudemiddelen worden anno 2021 nog niet in de kleinere warmtepompen toegepast. In dit segment wordt gekoerst op natuurlijke koudemiddelen, met name propaan.

En hoe zit het met natuurlijke koudemiddelen?

“Propaan heeft uitstekende eigenschappen voor zowel lage als hoge temperatuur ruimteverwarming en warmtapwaterproductie en wint aan populariteit bij de kleinere systemen. Daarnaast is CO2 erg geschikt voor de productie van warmtapwater. Ammoniak, wordt veelal in industriële warmtepompen toegepast.

Zal de hoeveelheid koudemiddel in warmtepompsystemen sowieso minder worden de komende jaren?

“Ik denk van wel. Fabrikanten zijn voortdurend bezig om systemen te ontwikkelen die dezelfde prestaties leveren bij een kleinere koudemiddelinhoud. Dan ligt het wel in de lijn der verwachting. Daarbij speelt ook mee dat er voor warmtepompen die brandbare koudemiddelen gebruiken boven de 150 gram strengere voorwaarden gelden op het gebied van veiligheid. Dus als fabrikant blijf je liever onder die grens zitten. De verwachting is wel dat deze grens opschuift naar 500 gram.

Hoe kan het dat de branche nog niet massaal is overgestapt op natuurlijke koudemiddelen?

“De grote Aziatische spelers volgen de wereldmarkt. Op mondiaal niveau is er nog geen trend richting natuurlijke koudemiddelen ingezet. Bij ons ligt dat anders, maar fabrikanten gaan geen aparte systemen produceren voor de kleine Nederlandse markt.”

Tot slot: warmtepompen winnen aan populariteit, merk je al bij de installateurs dat ze zich aan het bijscholen zijn op het gebied van koudemiddelen?

“Als je het hebt over synthetische koudemiddelen wel, een F-gassen certificaat is verplicht. Bij natuurlijke koudemiddelen is er pas een certificatieplicht bij een vulhoeveelheid van 5 kg koolwaterstoffen. Wij zouden graag een borging zien van de vakbekwaamheid van personen en kwaliteit van bedrijven en lobbyen daar ook voor op Europees niveau bij de herziening van de Fgassenverordening.”

GOUDEN HANDJES

Het is crisis. En dan doel ik dit keer eens niet op COVID. Het is crisis in arbeidsland. De jaren van voorspellingen blijken realiteit te worden. Het steeds maar afnemend aantal jongeren die kiezen voor een beroep in de techniek krijgt z’n weerslag. De installatiebedrijven ‘wennen’ er al aan dat het invullen van een vacature niet meer een kwestie van dagen is. Het is vissen in een overbeviste vijver. Verschillende beroepsorganisaties hebben de laatste decennia de noodklokken geluid. Initiatieven uit de sector waren en zijn als druppels op een steeds heter wordende plaat. Er is een nieuwe kijk op de werkelijkheid – noem het een kanteling – nodig vanuit de politiek en het onderwijs. De invloed van techniek in ons dagelijks leven neemt hand over hand toe. Daarmee ook de beschikbaarheid van deskundige technici. De komende jaren worden u en uw collegaondernemers meer en meer geconfronteerd met de kaalslag van de afgelopen jaren. En dat in tegenstelling tot de kansen op – goed betaald! – werk in de technische beroepen. De lage instroom, gaat gepaard met een relatief hoge natuurlijke uitstroom. Ontgroening en vergrijzing: de technische sector wordt dubbel geraakt. Ik maak mij oprecht zorgen. De spreekwoordelijke visvijver raakt leeg. Het tij wordt niet snel gekeerd. En dat heeft onherroepelijke gevolgen voor bedrijfsvoeringen. Meer dan de hoogste tijd het imago en de reputatie als werkgever eens goed tegen het licht te houden. O ja, dat omvat meer dan alleen een website ‘werkenbij’ of een kekke vacature. Nieuwe technologische innovaties vragen om technische kennis en kunde op alle opleidingsniveaus. Als er een beroepsgroep te benoemen is waar hoofd- en handen het spreekwoordelijke goud waard zijn, is het de techniek wel. Maar goed, daar hoe ik u vast niet van te overtuigen. En, hoe hangt de vlag er bij bij uw potentiële werknemer…?

Maarten van der Boon maartenvanderboon@stem-imc.com Partner in STEM Imc. Helpt technische bedrijven in de maakindustrie, bouw en installatie op gebied van B2B business development, innovatie, marketing en communicatie.

ALGEMEEN COLOFON

INSTALLATEURSZAKEN Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog

voor techniek én bedrijfsvoering op het gebied van o.a. verwarmen,

[ISSN:1872_6607) koelen, ventilatie, airconditioning, sanitair, energie, gereedschap, OPLAGE: 8.000 EXEMPLAREN materialen, regeltechniek en domotica

Uitgave: Merlijn Plus BV Zuidkade 174 2741 JJ, Waddinxveen T: 0182 631717 E: info@merlijnplus.nl

Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur) Wietse Buma E: redactie@merlijnplus.nl

Vormgeving en DTP: Yolanda van der Neut Vaste medewerkers: Ton Meijer (cartoon), ISSO, Maarten van der Boon, Rogafa, Nederlandse verwarmingsindustrie, Dick en Tim Visser, Wij Techniek en Binnenklimaat Nederland

Advertenties: Ruud Struijk T: 0182 631717 E: r.struijk@merlijnplus.nl

Druk: Veldhuis Media BV, Raalte

Abonnementen:

Benelux €18,40, buitenland €23,40 per jaar, excl. BTW. Abonnementen lopen door tenzij 1 maand voor het einde van de abonnementsperiode via e-mail (info@merlijnplus.nl) is opgezegd. Wijzigingen kunnen worden doorgegeven via: installateurszaken.nl/wijzigingen-toezending-iz

© Merlijn Plus BV, 2021

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt op welke wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.