МАК 8-9/2021

Мултимедиялни часопис за младих число 8-9 / авґуст-септембер 2021 / цена: 100 динари

МЛАД И И ЛЄТО 2021

НОВА ҐЕН ЕРАЦИЯ РУСКИХ Ґ ИМНАЗИЯ ЛЦОХ

Фото: Кристина Медєши

ЗМИСТ У ФОКУСУ 03 М. Зазуляк Гарди: Младежски проєкти 04 Рутенпрес и МАК: Млади и лєто 2021 08 Поволанка: „Дньовка” 2021 МАК-ОВ КОЛАЖ 10 Л. Костелник: Еґзит 2021 ЗОЗ ШКАТУЛКИ РОЗУМА 12 К. Афич: Коментар

4

У ФОКУСУ Млади и лєто 2021

За розлику од прешлого лєта, кед пре корону нє були отримани нїяки збуваня, того лєта ше млади и други остарали же би воно прешло у забавних, културних, едукативних, волонтерских и спортских активносцох, а ми вам преношиме цо ше то шицко случовало тих мешацох.

ФРАЗИ И ВИРАЗИ 13 МАК-ова редакция: Як на гуску води сипац

13

ҐИМНАЗИЯ И Я 14 М. Зазуляк Гарди: Бувши ґимназиялци

ФРАЗИ И ВИРАЗИ Як на гуску води сипац

ШВЕТ НАУКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ 16 С. Маґоч: Нова ґенерация ґимназиялцох

Озда кажде з нас дакеди патрел як целє на нову капуру. Знаш цо ше сце повесц з тим виразом? Ниа толкованє за тот, як и за ище даскельо вирази хтори часто можеме чуц, а хтори зме нашли у Збирки задаткох зоз руского язика.

СПОРТ И РЕКРЕАЦИЯ 18 Л. Вереш: Интервю А. Молнар УПОЗНАЙ СЕБЕ 20 К. Малацко: Тест АЛТ ШОУ У МАК-У 22 Т. Салаґ: Анкета ВЕЦКА НЇЧ У МАК-У 24 М. Планкош: „Подлих осем” ВЛАСНИ ПЕЧАЦ 25 К. Сопка: Проза 26 И. Лїкар: Проза 28 Уметносц у природи

МАК Мултимедиялни часопис за младих www.ruskeslovo.com → рубрика МАК Facebook: MAK MAGAZINE Instagram: mak.magazine mak.magazine@gmail.com Число 8-9 авґуст-септембер 2021 Директор: др Борис Варґа

2

\\\ МАК 8-9/2021

Oдвичательна редакторка: Мая Зазуляк Гарди Дизайн и компютерски обробок: Златко Емейди Язична редакторка: Ясмина Дюранїн На насловним боку: „Нова ґенерация руских ґимназиялцох” Авторка фотоґрафиї: Кристина Медєши

16

ШВЕТ НАУКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ Ґимназия отвера дзвери ґу шицким факултетом

Того школского року до руского оддзелєня керестурскей Ґимназиї „Петро Кузмяк” уписали ше 16-еро школяре. Даєдни з нїх виприповедали нам свойо перши упечатки о новим поглавю и крочаю у их живоце.

Видава НВУ „Руске слово” Футожска 2/ІІІ 21 000 Нови Сад Жиро рахунок: 160-923244-82 Интеза банка, Нови Сад Друкує „BIROGRAF COMP” DOO Земун CIP – Каталогизација у публикацији Библиотека Матице српске, Нови Сад

008+32(=161.2) (497.113) MAK : мултимедиялни часопис за младих / редакторка Мая Зазуляк Гарди. – Рок 1, ч. 1 (1972) - . – Нови Сад : Руске слово, 1972-. – Илустр. ; 28 cm ISSN 0350-8080 COBISS.SR-ID 15945730

У ФОКУСУ

Мая Зазуляк Гарди Роботне цело за младих НС Руснацох розподзелєло средства

ЗА 12 МЛАДЕЖСКИ ПРОЄКТИ 350 000 ДИНАРИ На шестей порядней схадзки Роботного цела за младих Националного совиту Руснацох, отриманей 28. юния у просторийох Дома култури у Коцуре, члени Роботного цела розподзелєли средства за младежски проєкти, хтори сцигли на Конкурс за софинансованє младежских проєктох у рускей заєднїци у 2021. року. На Конкурс сцигли аж 14 проєкти, за хтори глєдане 646 360 динари. Млади по Конкурсу опредзелєли 350 000 динари за 12 проєкти. Даєдни з нїх уж и реализовани.

• КУД „Тарас Шевченко” зоз Дюрдьова достало 35 000 динари за проєкт „Караоке вечар”.

• КУД „Жатва” зоз Коцура достало 20 000 динари за отримованє „Першого концерту мишаней шпивацкей ґрупи”, и исту суму за „Жатву за младих”.

• Проєкту Туристичного здруженя Руски Керестур „За красши Руски Керестур 2021, волонтерски камп” додзелєне 50 000 динари, а його проєкт „Отворени дзвери музея 2021” достал 10 000 динари.

• Здруженє „Pact Ruthenorum” з Керестура достало по 10 000 динари за проєкти „Вечар дружтвених бавискох” и „Власни печац младих”, як и 60 000 динари за „Дньовку 2021”.

• КПД ДОК – НС за „Коцурску чуточку 2021” достало 20 000 динари.

• За проєкт КПД „Дюра Киш” зоз Шиду „Стретнуце рускей младежи у Шиду” опредзелєне 20 000 динари, алє члени под точку рижне принєсли єдногласну одлуку же би ше и часц средствох котри були наменєни за активносци Роботного цела за младих през рок опредзелєло за тот проєкт, у виносу од 40 000 динари. Так, коло реализованя того проєкту участвовало шидске Дружтво и Роботне цело за младих.

• КУМ зоз Коцура за реализованє проєкту „Стретнуце младих Руснацох 2021” достал 50 000 динари.

• РКЦ зоз Нового Саду за „Прадки у Матки” достал 45 000 динари.

МАК 8-9/2021 ///

3

У ФОКУСУ Рутенпрес и МАК Цо ше збувало

МЛАДИ И ЛЄТО

2021

За розлику од прешлого лєта, кед пре корону нє були отримани нїяки збуваня, того лєта ше млади и други остарали же би воно прешло у забавних, културних, едукативних, волонтерских и спортских активносцох, а ми вам преношиме цо ше то шицко случовало тих мешацох.

У просторийох Културно-уметнїцкого дружтва „Тарас Шевченко” у Дюрдьове млади 24. юлия першираз орґанизовали Караоке вечар по руски. Того вечара були двацец двойо учашнїки зоз рижних местох котри мали нагоду шпивац по руски. Госцох було зоз Нового Саду, Коцура, Руского Керестура и вельо младих зоз Дюрдьова. Публика виберала побиднїка, а перше место завжала екипа под назву „Три гвиздочки” и достали главну награду, а то бул блутут звучнїк.

4

\\\ МАК 8-9/2021

У ФОКУСУ

Традицийни 14. Младежски волонтерски камп „Лєто у Руским Керестуре 2021” отримани од 26. юлия по 6. авґуст, у орґанизациї Туристичного здруженя Руски Керестур. Того року, Камп отримани у сотруднїцтве зоз НВУ „Руске слово”, та главни задаток волонтерох було ушорйованє Архиву „Руского слова” у Дописовательстве у Руским Керестуре. Пре епидемийну ситуацию, Камп бул локалного характеру, односно без волонтерох зоз иножемства. Под час Кампу, у парку бул орґанизовани „Базар старих виданьох Руского слова”, дзе гражданє могли присц вжац старши виданя новинох, часописох и календарох „Руского слова” хтори звишок у архиви тей Установи. После успишно законченей роботи у „Руским слове”, волонтере помогли преселїц библиотеку Школи „Петро Кузмяк”. Мали и вилєт на базену у Вербаше. Волонтере хтори участвовали на Кампу, медзи хторима були и члени Здруженя „Пакт Рутенорум”, достали предплату на наш часопис МАК по конєц 2022. року.

Тогорочна манифестация жридловей фолклорней творчосци Руснацох „Коцурска жатва” отримана 6. и 7. авґуста у Коцуре. Перши дзень „Коцурскей жатви” ше закончел зоз змистом за младших нащивительох под назву „Жатва за младих” у клубу „Оаза”. За добру атмосферу ше постарал ди-джей Кристиан, а млади уживали у забавним вечару, сумированю упечаткох и друженю до позних годзинох. У центру валала була вистава старих фотоґрафийох, на хторих були приказани предходних рокох отримани манифестациї „Коцурска жатва”, та ше числени нащивителє могли здогаднуц як тот коцурски фестивал випатрал дакеди и як ше з часом розвивал.

МАК 8-9/2021 ///

5

У ФОКУСУ

Здруженє гражданох „Пакт Рутенорум” 6. авґуста орґанизовало Филмски вечар за дзеци и младих, на базену у Руским Керестуре. Вечар почал зоз анимираним филмом за дзеци, а потим приказани и филм за младих. Филмски вечар нащивели коло 80 патраче, зоз чим орґанизаторе барз задовольни.

Керестурска парохия св. оца Миколая и парохиялни Каритас и того року у Водици орґанизовали духовни вежби за младих – Водицов камп хтори тирвал од 6. по 8. авґуст. На Кампу участвовали коло 50 младих, найвецей з Керестура, як и зоз Коцура, Нового Саду, Суботици, Кули, Бечею, Савиного Села и Беоґраду.

Фестивал рускей култури „Червена ружа”, 60. по шоре, отримани од 13. по 15. авґуст у Руским Керестуре. Други дзень фестивала було змаганє младих зоз рускима забавнима шпиванками, а наступали млади зоз Коцура, Дюрдьова, Шиду и Руского Керестура. Награду за найкрасши дзивоцки глас достала Дарина Михняк зоз Коцура, а награду за найлєпши цалосни наступ Александра Русковски зоз Руского Керестура. Шицки три днї фестивала у школским дворе була Музика за танєц и розвагу, у орґанизациї „Пакту Рутенорум”.

6

\\\ МАК 8-9/2021

У ФОКУСУ

У Руским културним центру у Новим Садзе през лєто орґанизовани вецей друженя, як цо то традицийни „Маткованя”, „Matka Vinyl night”, правенє капущанїкох у сотруднїцтве зоз младежу ЯЗАС-а Нови Сад, а було и вецей свирки и журки.

У Руским Керестуре през лєто орґанизовани даскельо турнири, а даєдни з нїх орґанизовали млади, як цо Турнир у малим фодбалу 3 на 3, хтори тирвал осем днї у Старей школи, починаюци од 30. юлия. На Турниру участовали 12 екипи, од хторих по єдна з Кули и Вербасу, а гевти з Руского Керестура. Главни орґанизаторе Турниру були Яни Хома и Деян Надь, а побиднїцки погар достала керестурска екипа „Бока Юниорс”. Тиж так, Иван Чизмар и Матей Саянкович орґанизовали Турнир у кошарки 3 на 3, хтори почал 16. авґуста на кошаркашским терену на пияцу у Руским Керестуре, а закончени є 31. авґуста. Участвовали дзешец екипи, зоз Керестура и Кули, а победзела керестурска екипа „СФРЮ”.

Фото: Оливера Пап, Андреа Медєши, Мелания Мали, Ана Рац, Любомир Дудаш, Иван Канюх, Янко Хома МАК 8-9/2021 ///

7

У ФОКУСУi Конкурс Здруженя „Пакт Рутенорум”

А Н Е Ш ПРИЯВ ” У К В О Ь 24. „ДН Прешлого року сце нє мали нагоду участвовац, алє вас зато того року чекаме же бисце нам указали цо сце творели за тот час. Кед же шпиваце, граєце, ґлумице, танцуєце, пишеце, рецитуєце, або нам сцеце указац свою креативносц на даяки иншаки способ, поволуєме вас же бисце нам ше представели на тогорочней „Дньовки”. Нє ганьбце ше, нє будзе камери и цензури. З тим нагадуєме и же тема тогорочней „Дньовки” – „Без цензури”. И ми мали вельо идеї за рок паузи, а єдна з нїх то же бизме отворели дзвери и рисунком, малюнком, мозаїком, колажом, ґрафичним рисунком и подобним файтом уметнїцкого виражованя наградному конкурсу и вистави. Так же ше того року будзеце мац нагоду приявиц и з дачим таким, тиж так як и з фотоґрафиями на уж спомнуту тему „Без цензури”. Награди за перше, друге и треце место (у обидвох катеґорийох) пенєжни. Побиднїцки роботи преглаши фахови жири у чиїм составе Биляна Роман, Дарян Гарди и Вукашин Живалєвич. Найлєпши 25 буду виложени на вистави у Голу Дома култури, хтора будзе отворена на дзень „Дньовки”. Конкурс ше завера 20. октобра. Тиж так, сцеме и публику уключиц до „Дньовки”, та будзе додзелєна и треца файта награди за тоту фотоґрафию хтора будзе мац найвецей гласи од публики. Шицки фотоґрафиї котри буду на вистави, буду и на интернету дзе на дзень отвераня вистави наживо, отвориме и виртуалну виставу же би публика могла гласац. Награда за тоту фотоґрафию тиж пенєжна. Фотоґрафиї посилац на мейл pactruthenorum@gmail.com. Рисунки и подобне будзе требац нам послац, та нам напишце поруку на Фейсбук, або Инстаґрам профил Пакта, або Ясни Медєши, же бизме ше догварели як найлєпше принєсц вашо дїло на нашу виставу. Учашнїки ше на исти способ можу приявиц, як и Ребеки Планчак, по 20. октобер.

Орґанизаторе „Дньовки” „Pact Ruthenorum”

8

\\\ МАК 8-9/2021

У ФОКУСУ

МАК 8-9/2021 ///

9

МАК-ОВ КОЛАЖ

Лидия Костелник Огляднуце на 20. Еґзит

ФЕСТИВАЛ ТО ЕМОЦИЯ

,,Exit” перши вельки фестивал хтори того лєта отримани на европским тлу и перше музичне стретнуце на тих просторох, орґанизоване под шицкима безпечнима мирами хтори були запровадзени даскельо днї пред фестивалом. На першим вечаре коло 50 000 нащивительох зоз вецей як 70 жемох нє преставало танцовац у ритму популарних виводзачох як цо DJ Snake хтори поручел: We’re back! Велька символика же ше таки случованя врацели до нашого каждодньового живота, як цо були на Еґзиту пред 20 роками кед ше врацало до нормалного живота у реґиону, а того року то символ врацаня до нормалного живота на ґлобалним уровню. Зоз уж традицийним огньометом, єдна зоз найупечатлївших хвилькох вечара бул триюмф младосци и шлєбоди у церемониї отвераня наволаней Let’s Celebrate Life!

10

\\\ МАК 8-9/2021

РУСКИ X-BASS STAGE

И того року, як и предходни пейц роки, на Еґзит фестивалу традицийни Drop Sensei, власнїкове бини, програм менаджере и stage менаджере – Бранимир Боянович и Борис Ройко, забавяли нащивительох на своєй бини зоз свою препознатлїву и найгласнєйшу музику на фестивалу.

– Того року, з оглядом на пандемию и ситуацию у швеце, мали зме задаток фокусовац ше на локалних виводзачох зоз Сербиї и реґиону. Ми достали нагоду робиц, бо пре ситуацию шейсц бини того року ,,загашени”, та зме дзечнє прилапели, гоч зме були огранїчени зоз госцами и реґионом. Борис и я наступели всоботу од 2:15, було наисце цалком полне. Барз зме задовольни як шицко прешло, пияток и собота були барз нащивени – гварел Бранимир Боянович.

ЗДРАВСТВЕНА ПРОЦЕДУРА ЗА УХОД НА ФЕСТИВАЛ Уход на твердиню бул дошлєбодзени особом хтори мали диґитални желєни сертификат, цо значи же су вакционовани або же прелєжали Ковид-19, тиж и тим хтори мали неґативни PCR тест. Еґзит фестивал за купцох уходнїцох обезпечел безплатни швидки антиґенски тести хтори могли поробиц у лабораторийох з хторима фестивал сотрудзує.

ЕҐЗИТ АПЛИКАЦИЯ Представена и нова мобилна апликация хтора дава приступ шицким важним информацийом о виводзачох и їх наступох. През апликацию мож видзиц и комплетну фестивалску програму, мож вибрац своїх облюбених виводзачох и так достац нотификацию пред тим як почню з наступом. Мож комуниковац з другима нащивителями и предкладац им виводзачох, а мож и дзелїц фотоґрафиї и гласац за найориґиналнєйши!

Фото: Андреа Новак

Ювилейна преслава 20-рочнїци найвекшого европского фестивалу почала 8. юлия на 19 годзин кеди отворена капура на Петроварадинскей твердинї, з хтору виписани боки ґлобалней музичней историї.

МАК-ОВ КОЛАЖ

НОВИ БЕЗКОНТАКТНИ СПОСОБ ПЛАЦЕНЯ

Зоз жаданьом же би ювилейна преслава була ориґинална, Фестивал зоз потримовку компаниї Visa, официйного партнера, розвил апликацию хтора иновативне ришенє засноване на плаценю прейґ QR кода. Тота апликация нащивительом Фестивала понукла єдноставне, практичне, безконтактне, алє и сиґурне плаценє.

МАК 8-9/2021 ///

11

ЗОЗ ШКАТУЛКИ РОЗУМА

Кристина Афич Коментар

НЇЧ У ОДНОШЕНЮ НА ПРИРОДУ Надпомнуце: Текст ма намиру виволац поєдинцох на роздумованє и увредзиц их. Найглупша виява хтору особа може виповесц (голєм цо ше дотика еколоґиї) глаши так: „Та цо маш ти зберац, позбераю шмецаре.” Зоз справованьом, хторе медзи иншим илустроване на фотоґрафиї, можеме заключиц вецей ствари, алє ше пробуйме на хвильку застановиц и пробовац на даяки способ оправдац поступок таких особох. Наприклад: – Особи хтори за собу охабели шмеце понагляли дому (рано требало ставац на роботу, на польо, до школи...) або ЗАБУЛИ ЖЕ ДОМА ОСТАЛА УКЛЮЧЕНА РИНҐЛА – Спомнути особи креативного духа и любя видзиц палету фарбох (квичацо-помаранчецову фанту, наприклад) у идиличним окруженю єдного валала. Вай нот?

– Особи ОБЕЦАЛИ же шмеце позбераю наютре (та дзе, знаю же дахто позбера место нїх) – Особом було чежко стануц и одкрачац седем метери по место дзе ше руца тото дзе там припада, СЕҐИНЬ – Задумуєм: „Айде, ти руц, ти пил тото пивчиско?”, „Позбера то дахто. А и кед нє, цо будзе од тей єдней моєй пикслочки?” Итд, итд, итд... Уровень похопйованя глїбших стварох тих особох нє на високей скали, та их прето нє осудзуйме. Вони, кед же би голєм на хвильку подумали на людзох хтори свидоми богатства хторе дава природа, и по тим обрацели мунтатов себичносци набок, теди би исти тоти пластични погари руцели до шмеца. И то би поробели лєм прето, же знаю же ше так роби. Нїяка дубиоза. Гоч нє видзице смисел руцаня шмеца до корпи за одрутки, бо нє знаце дзе тото шмеце идзе и цо ше зоз нїм роби, заш лєм подумайце на людзох хтори знаю одкадз живот почина и дзе ше закончує. На заходзе Европи влада голєм єден добри режим, цо ше дотика отримованя чистого околїска и рециклованя. Окреме ше кажда файта шмеца видвоює и так ше, або рециклує, або ше дацо инше пороби зоз ню. Нє гварим, ми маме вельо препреченя у менталним склопу и то ше вироятнє нїґда нє зисци. Спера нас наш менталитет, „затуцаносц” и нєсвидомосц яки зме мали и нїч у одношеню на природу хтора нас карми и хова.

12

\\\ МАК 8-9/2021

ФРАЗИ И ВИРАЗИ Пририхтала МАК-ова редакция

ЯК НА ГУСКУ ВОДИ СИПАЦ Озда кажде з нас дакеди патрел як целє на нову капуру. Знаш цо ше сце повесц з тим виразом? Ниа толкованє за тот, як и за ище даскельо вирази хтори часто можеме чуц, а хтори зме нашли у Збирки задаткох зоз руского язика. З єдну ногу там, з єдну назад. Пойсц окончиц роботу и швидко ше врациц.

Патри як целє на нову капуру. Нє розуми цо ше му гутори.

Красне слово и желєзни дзвери отвера. З краснима словами мож вельо поробиц.

Як пошеєш, так будзеш жац. Будзеш мац тельо, кельо до роботи труду уложиш.

Хто задурка, отвори му ше. Хто ше интересує – тот и дозна.

Як на гуску води сипац. Даремносц даякей роботи. Хто другому долїк копе, сам до ньго спаднє. Нє роб другому зле, бо ци ше зле враци.

Фото: М. Афич

Два раз мерай а треци раз реж. Роб осторожно и меркуюцо.

МАК 8-9/2021 ///

13

ҐИМНАЗИЯ И Я Мая Зазуляк Гарди Представяме бувших школярох керестурскей Ґимназиї „Петро Кузмяк”

ДЗЕ СУ И ЦО РОБЯ Маю щесца тоти хтори одмалючка знаю цо єдного дня сцу робиц, та ше им вец анї нє чежко одлучиц до хторей штреднєй школи ше упишу. Медзитим, вироятнє заш лєм єст вецей тих хторим на штернац-петнац роки нє лєгко надумац кадзи далєй, та за нїх добри вибор може буц ґимназия. Думам же шицки знаце же маме ґимназию и на руским язику, у хторей ше вишколовали велї млади, нєшка успишни студенти, лєбо фаховци у своїх обласцох. Ми вам представяме даєдних з нїх.

Михайло Хома, Руски Керестур: Ґимназию сом закончел 2005. року. Думам же нас було 17 школярох, зоз Керестура 15, єдна пайташка зоз Дюрдьова и єдна зоз Коцура. Найкрасши период у живоце ми бул у Ґимназиї, окреме у трецей и штвартей класи. Нє було нас вельо, та зме були шицки вєдно, дружели зме ше, помагали єдни другим, „чували” себе хрибти кед требало. Думам же нє паметам анї єдну нєкрасну подїю зоз того периоду, лєм даяки франти и шмих. Товаришка зоз класи аж и позберала найлєпши франти цо зме вигварели у тим периодзе и принєсла нам на сход после законченя Ґимназиї. Уписал сом ше на Нємецки язик и литературу на Филозофским факултету у Новим Садзе 2005. року. После того сом почал робиц у школи „Петро Кузмяк”, 2011. року, и там сом робел шейсц роки, преподавал сом нємецки у основней и штреднєй школи. Од 2017. року робим як Software Tester. Моя робота же бим преверел, витестовал програми хтори направя програмере. Ту єст процедури и процеси котри ше муши випочитовац же би конєчни продукт, софтвер/програма, сцигол хасновательом и же би бул квалитетни.

• Алумнистох Школи „Петро Кузмяк”, односно єй бувших школярох, можеце провадзиц и у Фейсбук ґрупи „Petro Kuzmjak ALUMNI”

14

\\\ МАК 8-9/2021

ҐИМНАЗИЯ И Я Марина Джуджар, Руски Керестур: Керестурску Ґимназию сом закончела 2007. року. Думам же зме штварту класу закончели шеснацецеро, а на початку нас було дзеветнацецеро. Нїхто ше нє преписал до другей школи, менєй нас було пре одход до Канади. Лєм у першим року тройо ше врацели до керестурскей школи, медзи котрима була и я. То була озда єдна з найлєпших одлукох же сом ше после двох мешацох преписала до Ґимназиї. На штредньошколски днї чувам наисце красни памятки, були зме зложне оддзелєнє. Цо ше дотика ученя, могло шицко постарчиц, а було и вельо шлєбодного часу. Углавним ше могло догвариц зоз професорами. Єдну часц школованя зме препровадзели у будинку Замку, а найвецей паметам зоз учальнї котру зме шицки волали автобус, од того року там библиотека. Кед пришол час за упис на факултет, я ше нє могла одлучиц цо уписац, и у тим роздумованю сом страцела час, та кед пришло мешац пред уписом, одлука була же ше упишем на Оддзелєнє за русинистику на Филозофским факултету у Новим Садзе, прецо сом нє побановала. Важне ше пренайсц у тим цо ше студира, потим и у роботи, а вше треба роздумовац и же после векшини закончених факултетох мож робиц на вецей розличних местох. Цалком случайно, уж кед сом думала же я нє будзем робиц у фаху, понукнута ми робота у НВУ „Руске слово”. Ту сом робела на вецей роботних местох, хвильково векша часц роботи ми административного характеру, алє вше дзечнє обробим и напишем даяку тему, вистку, або вилекторуєм даєдно виданє. Марина Дудаш, Руски Керестур: Ґимназию сом закончела школского 2009/2010. року. У класи нас було 20. На штредньошколски днї ношим лєм найкрасши памятки. Кед бим ше тераз мушела врациц до даєдней часци свойого дзецинства, то би дефинитивно були штредньошколски днї. Гоч зме були рижнородних характерох, барз зме ше фино складали шицки штири роки. Векшина позакончовали факултети и нєшка су успишни людзе, кажде у своєй обласци. Барз важне повесц и же зме мали квалитетних професорох котри нам, окрем знаня, преношели и животни искуства. Школа нам була як други дом. У каждим смислу. А кед ше школяр так чувствує – то шицко гутори о тим кельо цошка вредзи. После штреднєй школи сом закончела перше основни, а потим и мастер студиї педаґоґиї на Филозофским факултету у Новим Садзе. Тераз, после даскелїх рокох, конєчно робим у своїм фаху, як педаґоґ, и то праве у школи котра ме и вишколовала. Мам тоту чесц же мойо двойо парняки зоз Ґимназиї нєшка мойо колеґове. Я фахови сотруднїк. Моя робота подрозумює насампредз роботу зоз школярами, потим родичами, и наставнїками. Сотрудзуєм зоз директором и локалну заєднїцу. Водзим школску педаґоґийну документацию и администрация з велькей часци присутна у моєй роботи. Плануєм роботу за дзеци зоз почежкосцами у розвою, отримуєм рижни роботнї, преверюєм квалитет и реализацию роботи наставнїкох, и унапрямуєм их. Окрем того, и я ше фахово усовершуєм. МАК 8-9/2021 ///

15

ШВЕТ НАУКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ

Силвия Маґоч Нова ґенерация руских ґимназиялцох

ҐИМНАЗИЯ ОТВЕРА ДЗВЕРИ ҐУ ШИЦКИМ ФАКУЛТЕТОМ Прецо сце ше уписали праве до Ґимназиї?

K. Б: Ґимназию сом вибрала прето же є блїзко, та можем буц дома.

Ґимназия на мацеринским язику була твой перши вибор? Кяра Будински: Гей, Ґимназия була мой перши вибор на лїстини жаданьох.

T. Ф: Тиж так и я нє знала у котрим напряме бим сцела исц далєй, та Ґимназия у моїм валалє була єдна з добрих опцийох.

Валентина Чуни: Ґимназия, тиж так, була мойо перше жаданє за предлужованє своєй образовней драги. Теодора Фа: Векшини з нас то бул перши вибор, та так и мнє. Ґлориян Штранґар: Мой перши вибор була праве наша Ґимназия, котра на добрим гласу. Андрей Бодвански: Перши вибор, нє роздумовал сом вельо!

16

\\\ МАК 8-9/2021

B. Ч: Можем повесц же я була з тих хтори нє знаю цо би ше любели далєй школовац, та сом ше прето опредзелєла за Ґимназию.

Ґ. Ш: Блїзко ми, думам же затримам роботну навику, а на мацеринским язику є. А. Б: Прето же после штирох рокох ученя рижних предметох, будзем сиґурни цо сцем далєй виучовац. Цо думаце хтори предносци, алє и нєдостатки школованя у Ґимназиї? К. Б: Предносц же нам отвера дзвери ґу шицким факултетом, а нєдостаток тот же по законченей ґимназиї маме лєм знанє, алє нє и даяку сиґурну роботу.

В. Ч: Предносц ґимназийох то же кед нє знаме цо сцеме, маме вецей предмети у котрих ше можеме пренайсц. Нєдостаток би бул тот же кед ше дахто нє планує далєй школовац, з ґимназию нє ма тото цо маю дзеци котри ходза до даяких унапрямених штреднїх школох. Т. Ф: Складам ше зоз товаришами коло того же знанє сиґурно будземе мац, алє думам же годзини барз длуго тирваю у одношеню на число годзинох котри маме. Ґ. Ш: Вшелїяк же би предносц була же ше учиме на вецей польох, алє заш лєм постоя и нєдостатки котри можу буц занєдзбани кед же чловек предлужи и на факултет. А. Б: Блїзко нам є, цо би була предносц, а нєдостаток же ше заш лєм барз вельо муши учиц. Думаце же будзеце мац даяки препреченя на факултетох пре тото же сце ше предлужели школовац на мацеринским язику? К. Б: Думам же бизме нє требали мац даяки окремни

Фото: Кристина Медєши

Того школского року до руского оддзелєня керестурскей Ґимназиї „Петро Кузмяк” уписали ше 16-еро школяре. Даєдни з нїх виприповедали нам свойо перши упечатки о новим поглавю и крочаю у их живоце.

ШВЕТ НАУКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ препреченя, бо нам и тераз даєдни кнїжки на сербским язику. В. Ч: Нє требало би най маме даяки препреченя. Жиєме у штредку дзе нам сербски язик попреплєтани вшадзи, и медиї го хасную, котри провадзиме кажди дзень. Т. Ф: Можебуц нам будзе дакус чежко у початку док ше нє звикнєме, алє вше лєпше знац вецей язики. Ґ. Ш: Нє, прето же то лєм ище єден язик вецей. Людзе гваря „Кельо язики знаш, тельо вредзиш”. А. Б: Тиж так думам же нє. Може нам лєм помогнуц и вецей язики будземе знац хасновац у дзепоєдних державох. Цо обчекуєце од школованя у Ґимназиї? К. Б: Обчекуєм ше будзем мац широки обсяг знаня. В. Ч: Вельке знанє лєм єдно од обчекованьох по законченей Ґимназиї. Т. Ф: Добра подлога за далєй и товаришство за цали живот.

Класна першокласнїком професорка Тереза Катона, хтора задовольна же ше до першей класи рускей Ґимназиї уписали тельо школяре.

– Барз сом задовольна же их тельо єст. То идеалне оддзелєнє коло 15 школярох. Мило ми же вибрали праве нашу Школу, ми ше будземе намагац виполнїц їх обчекованя. Наздавам ше же им тоти найкрасши роки хтори ту препровадза вше буду у красних памяткох и же зоз нашей Школи однєшу добре знанє, алє и искуства, дожица и товаришства.

Ґ. Ш: Обчекуєм добру подлогу за факултет, думам же нам лєгчейше будзе з таким знаньом „упаднуц” там дзе будземе жадац. А. Б: Вшелїяк же научим вельо, алє и здобудзем вельо красни дожица през тото штиророчне школованє. Понеже таки епидемийни условия, як вам ше пачи тот способ „ученя под масками”? Шицки школяре одвитовали подобнє. Гваря же скоро исте як и скорей, нє барз им завадза. Можебуц проблем лєм же ше вец нє можу спорозумйовац як треба, алє ше шицки наздаваю же ше шицко враци до нормали и же шицко будзе як и скорей, та буду мац вельо красше паметанє на ґимназиялски днї. МАК 8-9/2021 ///

17

СПОРТ И РЕКРЕАЦИЯ

Лидия Вереш Интервю з Адрияном Молнаром з Дюрдьова о Bushido challange-у

ПРЕВОЗИХОДЗЕНЄ ВЛАСНИХ ГРАНЇЦОХ

Bushido challange то змаганє на интернационалним уровню. Вецей о тим спорту виприповедал нам Адриян Молнар зоз Дюрдьова, студент беоґрадскей Воєней академиї.

Цо то точно Bushido challange? Адриян Молнар: Bushido challange то дисциплина, лєбо спорт у хторим ше учашнїки змагаю у звладованю штучних и природних препреченьох.

Прецо змагане Bushido challange єдинствене у Сербиї? А. М: Єдинствене є, насампредз, пре иновативни

18

\\\ МАК 8-9/2021

природни и штучни препреченя, алє и пре екстремни условия хтори обєдинєни з розличнима теренами.

У марцу ши участвовал на змаганю у Шабцу и твоя екипа завжала перше место. Яки твойо упечатки зоз того змаганя?

Цо шицко потребне за звладованє єдного такого терену?

А. М: Тото змаганє отримане у Шабцу, коло рики Сави, на полиґону чия дражка була длугока осем километри. Мушели зме звладац трицец рижни препреченя, на жеми, у води, огню и у воздуху. Драга по котрей зме бежали водзела през лєс, коло рики Сави, по сухей нєровней поверхносци, през рику, бари, блато. Мушели зме ше випендрац на брещки, спущиц ше долу. Аж зме ше мушели спущовац зоз моста по штранджґу. Прескаковали зме рижни препреченя зоз цивох, цагали зме ґуми, пендрали ше по нїх, прецаговали зме ше попод джобаци дрот, штреляли до мети, преходзели зме през

А. М: Понеже дражка длугока медзи осем и двацец пейц километри, а бега ше по терену на котрим нє лєгко бежац, за звладованє єдного такого терена нєобходна комбинация схопносци, моци и витирвалосци.

Яки циль Bushido challange-а? А. М: То барз єдноставне питанє. Циль насампредз добра забава и превозиходзенє власних гранїцох витирвалосци.

СПОРТ И РЕКРЕАЦИЯ

каросерию авта. Було ту ище вельо препреченя котри зме мушели звладац. У финалу зме победзели екипу зоз Нишу и достали погар за перше место. Зоз того змаганя сом ше врацел зоз барз краснима упечатками.

Як ши ше пририхтовал за тото змаганє? А. М: Порядне вежбанє и здраве костиранє ключ каждого успиху.

Гвариш же костиранє ключ успиху. Мушиш ше притримовац даякого одредзеного костираня? А. М: Нормално же єст потреба за здравим и ефикасним способом костираня. Мам свойого

нутриционисту котри ми на тим плану найвецей помага.

Яки маш плани за далєй? А. М: У септембру мам дипломовац на Воєней академиї. Цо ше дотика Bushidа, поряднє ше рихтам за нови змаганя котри пред нами и наздавам ше же посцигнєм ище вельо успихи.

Бул ши активни член КУД „Тарас Шевченко”. Яки памятки маш на тот период? А. М: Кед сом бул младши, бул сом активни у фолклорней секциї и грал сом на челу. Одкеди сом ше преселєл до Беоґраду, у КУД-у сом вецей нєактивни. Бул то наисце красни период мойого

дзецинства. У КУД-у сом здобул велїх приятельох зоз котрима сом и дзень-нєшка у контакту.

Цо биш за конєц гварел нашим читачом? А. М: Поволуєм шицких котри би ше сцели опробовац и у таким спорту же би нам ше приключели 3. октобра у Шабцу як учашнїки, лєбо публика. МАК 8-9/2021 ///

19

УПОЗНАЙ СЕБЕ

Кристина Малацко, дипломовани психолоґ Тест

ЯК ШЕ БОРИШ ЗОЗ СТРЕСОМ?

1. Кед мам проблем, перше цо поробим то: a) Нє робим нїч. Проблем ше сам риши з часом. б) Нє робим нїч. Проблем ше нє риши гоч цо най поробим. в) Заврем ше до хижи и чекам най шицко прейдзе. г) Емотивно реаґуєм (плачем). Питам помоц од других. ґ) Активно глєдам ришенє проблема док до ньго нє дойдзем.

2. Яки/а ши упарти/та ришиц проблем? a) Нє упарти/та сом. Вон ше сам риши. б) Нє упарта/ти сом. Проблем ше нє риши. в) Нє упарти/та сом. Нє можем ше з нїм зочиц. г) Упарти/та сом. Активно глєдам помоц и ришенє од других. ґ) Упарти/та сом. Активно глєдам можлїви ришеня и виберам найлєпше.

3. Кед ше проблем нє риши швидко, я: a) Думам же треба охабиц ище кус часу, алє ше риши сам од себе. б) Нє нєсподзивани/на сом. Тото сом и обчековал/а. в) Нє думам нїч, бо нє сцем роздумовац о проблему. г) Починам плакац и класц вину на других же го нє ришели. ґ) Нє панїчим. Предлужуєм глєдац ришенє.

4. Кед мам проблем, мой каждодньови живот: a) Исти як и кед бим го нє мал/а. Знам же ше з часом риши сам. б) Пременєти на горше. Депресивни/на сом и нєрозположени/на, бо знам же тот проблем останє нєришени. в) Пременєти на горше. У своїм пробованю же бим нє роздумовал/а о своїм проблему, заверам ше од людзох и обовязкох. г) Пременєти на горше. Депресивни/на сом и лєм ми ше плаче. ґ) Дакус сом жалосни/на, алє знам же ришим проблем кед предлужим глєдац ришенє.

5. Як мойо днї випатраю док мам проблем? a) Робим шицко исто як и кед бим го нє мал/а. б) Нє мам ше дзеку видзиц нї зоз ким, анї робиц гоч цо. в) Заверам ше до своєй хижи. Обрацам увагу од проблема так же себе глєдам нови гобиї, патрим сериї, бавим бависка... г) Вельо бешедуєм о проблему другим людзом и наздавам ше же ми вони риша проблем. ґ) Глєдам ришенє за свой проблем, алє то нє одбера од мойого часу за мойо обовязки, фамелию, товаришох...

6. Кед мам проблем, мой апетит: a) Нормални. б) Нє мам апетит. в) Нє мам апетит, або єм превельо. г) Нє мам апетит. ґ) Нормални.

20

\\\ МАК 8-9/2021

УПОЗНАЙ СЕБЕ 7. Кед мам проблем, мойо спанє: a) Нормалне. б) Мам проблеми зоз спаньом. в) Або нє можем заспац, або шпим длужей як бим требал/а. г) Вноци нє можем заспац, а рано ше нє можем розбудзиц. ґ) Нормалне.

8. Кед зрозумим же проблем нєришиви, я: a) Падам до депресиї од розчарованя. б) Депресивни/на сом, алє сом то и обчековал/а. в) Предлужуєм го заобиходзиц. Нє сцем роздумовац о нїм. г) Падам до депресиї, плачем дзень и ноц, и нагнївани/на сом на других же го нє можу ришиц. ґ) Прилапюєм проблем як дацо цо остава зо мну и пробуєм го уклопиц до мойого живота.

Найвецей заокружени одвити под а) – Оптимиста: Ти барз оптимистична особа, цо вельо раз помага же биш бул/а щешлїви/а и же биш ишол/ла напредок у живоце. Медзитим, потребне мац и єдну дозу реалносци у живоце, бо ше нє риши кажди проблем сам од себе, а велї ришеня завиша од нас. Найвецей заокружени одвити под б) – Песимиста: Буц неґативни у живоце то барз вельки гедникеп. Правда же дакеди ствари нє пойду так як бизме сцели, алє барз велї ствари завиша од нас. Кед пробуєме ришиц нашо проблеми, векшину наисце и ришиме. Найвецей заокружени одвити под в) – Изоловани (Нєактивни): Зоз изолованьом себе од проблема, од обовязкох и од других людзох нє посцигуєме нїч. Тота ситуация чкодзи кельо другим людзом, тельо и нам. Гоч кельо зочованє зоз проблемом страшне, мушиме ше сами бориц з нїм, бо себе сами можеме найвецей помогнуц. У цалим тим процесу у шоре глєдац потримовку од других и у шоре ше бац, бо то емоция хтора нам помага же бизме проблем ришели. Найвецей заокружени одвити под г) – Зависни (Емотивни): Гоч барз у шоре глєдац потримовку и совит од других, нє у шоре обчековац же други длужни, та и же можу ришиц наш проблем. Тота одвичательносц на нас, и гоч випатра дакеди же зме то нє годни поробиц, векшина проблемох наисце ма ришенє и ми наисце способни сами дойсц до того ришеня. Найвецей заокружени одвити под ґ) – Конструктивни (Обрацени на ришованє проблема): Ти особа хтора стабилна у живоце и у своїх емоцийох. Знаш же у шоре чувствовац неґативни емоциї, бо нам вони як аларм же цошка нє у шоре и же цошка треба меняц. Гоч чувствуєш тоти неґативни емоциї, вони це нє гамую, алє це ґураю напредок же биш дошол/ла до ришеня. То найконструктивнєйши способ зочованя зоз проблемом.

*Важне запаметац же гоч даєден проблем и нєришиви, то нє конєц швета и нашого щесца. Ґу каждому проблему мож прилагодзиц свой живот, гоч то дакеди значи же мушиме глєдац щесце на других местох и на други способи як потераз. МАК 8-9/2021 ///

21

АЛТ ШОУ У МАК-У

„Емисия за младих – АЛТ шоу”, каждей стреди од 21:30 г и репризно штварток од 12:30 г на габох Радио Нового Саду (92, 100, и 107,1 меґагерци) Тамара Салаґ

ЦО ДУМАЦЕ, ЦО ВОЛЇЦЕ, ЦО ВАМ НАЙГОРШЕ...

Цо думаце, млади, чи екран заменї папер єдного дня? М. М: Можебуц, нажаль, у велькей часци гей, екран заменї папер єдного дня, алє думам же нїґда нє годзен заменїц цалком, прето же папер заш лєм папер, думам же ше чловек нє пременї у тим смислу же му екран постанє папер. Нє исте онлайн читанє и, наприклад, читанє зоз кнїжки, єдноставно нє ма тоту чаривносц, нєт души у екрану, як цо єст у паперу. О. П: Думам же гей, же екран єдного дня заменї папер, а то ше уж и случує, на даяки способ, и думам же за рок, два шицко будземе мац на екрану, нїч ше нє будзе писац, шицко будзе на ґомбичку, тастер и на дотик... С. М: Я думам же го уж заменєл, алє ми ше то нє барз пачи. Робиц домашнї дома прейґ рахункара, посилац на мейли, тиж семинарски роботи, и то ше шицко роби на екрану, цо указує же екран заменєл папер, а думам же то и надалєй будзе так, ище баржей, алє я би ше якошик вше скорей опредзелєла за папер. А. К: Наздавам ше же екран нїґда нє заменї папер, прето же ми на паперу якошик найсиґурнєйше кед дацо напишем, то там стої и то ми сиґурне. В. К: Мнє ше видзи же як рушело, же вше баржей идзе ґу тому же би ше то пошвидко случело. М. С: Га гей, з оглядом на тото же уж можебуц и даяки 80 одсто заменєл, так же го у будучносци аж заменї. М. Р: Я думам же найвироятнєйше же заменї, медзитим, думам же и вельке число людзох останє на тим же буду хасновац баржей папери, як екрани. М. Х: Щиро ше наздавам и верим до того же заш лєм екран нє заменї папер.

22

\\\ МАК 8-9/2021

АЛТ ШОУ У МАК-У

Цо волїце – жиц у хижи, чи у квартелю? С. М: Хижа зоз вельким двором. М. Х: Дефинитивно хижа. М. М: Хижа, гоч кельо можебуц у квартелю лєгчейше жиц, у смислу же нєт тельо конченя коло самого квартеля, лєм тельо знука пошориц и таке, алє жиц у хижи лєпше пре шлєбоду, двор, пре шицко. В. К: Хижа, бо маме векшу шлєбоду. М. Р: Тиж так пре векшу шлєбоду, лєпше жиц у хижи. А. К: Хижа, дефинитивно. Жиєм у хижи, мам двор, заграду, а то велька предносц. О. П: Понеже жиєм на валалє у хижи, виберам хижу. М. С: Хижа, хижа.

Як частейше виплацуєце – у кешу, чи з карточку? М. Р: Плаценє зоз карточку вельо єдноставнєйше. В. К: Плаценє з пенєжом, т. є. у кешу, прето же даґдзе нє мож плациц зоз карточку. М. М: Ище вше кеш. Можебуц праве тото даванє пенєжох иншаке дожице, як кед з карточку плациме. А. К: Лєм кеш! М. Х: Карточка! С. М: Я би скорей вибрала карточку, гоч частейше плацим з пенєжом, прето же нє мам порядни приманя на карточки, алє якошик кед плацим з карточку, нє мам тото чувство же нательо трошим пенєжи, та ми вец нє так барз жаль. J О. П: Волїм з карточку плациц. М. С: Нє мам пенєжи анї так, анї так, так же ми шицко єдно! J

Цо вам найгорше – шкрипанє зоз зубами, храпенє, чи чамканє? О. П: Чамканє. М. М: Шкрипанє зоз зубами, барз ше наїжим кед чуєм же дахто зашкрипи зоз зубами. М. С: Чамканє дефинитивно! Храпенє можем поднєсц, а шкрипанє зоз зубами нє так часто чуєм. Алє чамканє нїяк! С. М: Чамканє анї нє чуєм, храпенє, га, дакеди чуєм, дакеди нє, а шкрипанє зоз зубами, їжим ше на тото, так же то ми найгорше. М. Р: Чамканє ми найгорше. В. К: Нє можем вибрац же хторе ми найгорше, чи чамканє, чи храпенє, алє думам же ми заш лєм баржей завадза чамканє. М. Х: Чамканє нїяк! А. К: Га, найгорше ми чамканє, поготов кед го чуєм док єм, страцим апетит, нє любим таке чуц, а и то нєкултурне. МАК 8-9/2021 ///

23

ВЕЦКА НЇЧ У МАК-У

YouTube → Evo ništa Михайло Планкош

Єст людзох за хторих нє преувелїчано повесц же су живи леґенди. Людзе хтори створели час у хторим одрастаме и жиєме, гевти хтори направели рамик у хторим настало шицко цо ми нєшка видзиме як модерне и нашо. Таки опис можебуц мож положиц и опрез политичарох, нормално нє на нїх думам, алє на уметнїкох. Политичаре приходза и одходза и наруцую свойо видзеня, алє филми хтори паметаме и патриме и двацец роки од кеди су направени, сами вибераме, поготов тераз кед нас нє огранїчує вибор ТВ каналох. Тарантино єден зоз тих режисерох. Просто нє можем вериц же то особа за хтору теорийно иснує шанса же би ю дахто з нас упознал, бешедовал зоз нїм, лєбо му сциснул руку. И тот режисер и далєй прави филми. И далєй можеме од нього обчековац голєм ещи єден филм. Демиюрґ ходзи медзи нами. У тим тексту нє будзем бешедовац о його остатнїм филму, алє бим любел пойсц єден филм далєй. „Подлих осем” дакус менєй филозофски и дакус динамичнєйши од „Було то раз у Голивуду” и прето бим го баржей препоручел векшому числу людзох. Його остатнї филм єден з моїх наймилших, алє думам же ше може случиц же є дакому дакус допити. З другого боку, „Подлих осем” вельо живши, гоч и тирва скоро три годзини. Єден є од гевтих филмох зоз знаком питаня хтори лєци понад глави ґрупи людзох хтори заварти до єдней просториї.

24

\\\ МАК 8-9/2021

Филм ше збува у єдним аналоґним чаше у Америки, на завятим брегу. Ґрупа людзох, хтори би нє любели буц вєдно у єдней хижи, понеже их розлучую рики креви, найду ше заварти у малим готелу зоз хторого нє можу висц, бо вонка шнїг так моцно веє же далєй од випросценей руки нїч нє видно. До того готелу уходзиме зоз подобами хторих бавя Семюел Л. Джексон, Курт Расел и Дженифер Джейсон Ли. Вони ше дакус скорей стретли, на самим початку филма, у драже ґу готелу. Джексон и Расел „ловаре на глави” хтори чули єден за другого, алє су нє одушевени зоз тим же вєдно путую, а Дженифер Джейсон Ли улов Курта Расела хтору вон сце однєсц пред суд. Вон би нє мушел цагац свой улов живи, розказ гвари же свою награду достава гоч ю лапи живу, гоч мертву, алє вон трима же робота нє шме буц праве така лєгка. Нє радує ше же ту и його колеґа, бо би вон могол украднуц його улов алє, з другого боку, и Джексон ма свой улов з хторим є задовольни. А и вон нє трима же робота ма буц така компликована. Вони уходза до готелу и там стретаю вшелїяки чудни особи, а ми патриме як тоти кавбойски фиґури розправяю дзе ше шицко и на хтори способ преклопели їх драги и преучуєме яки присмак то додава тей нашей ситуациї. Тот филм нє єден з гевтих хтори возбудзуюци, прето же стално лєца авта и оганяю ше зоз подморнїцами, алє єден з тих хтори як дроти на гушлї хтори дахто жада зацаговац док нє пукню. Єден час ше лєм сциска ситуация и сциска. Покерски фаци зоз каменя, алє кажди крочай би могол буц гевтот пре хтори стол вилєци през повалу.

Фотомонтажа: Михайло Планкош

„ПОДЛИХ ОСЕМ”

„The Hateful Eight”

ВЛАСНИ ПЕЧАЦ Проза

Кристиян Сопка

ЖИВИ-МЕРТВИ

Ище єден зоз тих преклятих дньох кед шедзим у карчми за шанком, на концу валала, и пиєм виски. Пол ноци лєм цо нє вибило. Дзвери ше отвераю, вошол чловек. Кед же го мож так наволац, то лєм цошка цо здабе на чловека. Нєприємни и жимни воздух виполнєл карчму. Цма силуета твари спод велького калапа и брудни шмати було шицко цо мож видзиц на привидзеню цо вошло. Спущел дакус калап, намесцел ремень з револвером и рушел ґу шанку. Станул коло мнє. По випатрунку и справованю видно же путує з далєка. Зоз чежким ценким гласом гварел качмарови.

– Єден виски за мнє и єден за мойого нового пайташа. – Указуюци зоз кощатим пальцом на мнє. Шицки ше скаменєли кед блатнява и ранцава твар прегварела. Мертва цихосц настала, як кед би сам дух вошол. Глас му бул як и каждому чловекови, медзитим, цошка нє у шоре зоз його зявеньом.

– Дзекуєм, панє, алє я жиєм осамени и нє сцем нїкого. – Гварим, оглядаюци ше на ньго. Змурчал и дрилєл погар ґу мнє з очми жимнима як шмерц.

– Давам ци тоту чечносц же биш жил.

– Цо, до чорта, ти думаш хто ши? – Одрубем.

шалєним. – Одґурнул сом погар назад ґу ньому.

– Любим я попиц, як и кажди чловек, алє то шалєнство. Випивац погари процив мертвого чловека страцене бависко. Лари Кри нагнул калап и нашмеял ше зоз злим и страшним ошмихом.

– Господ преклял мою душу прето же сом забил того нєщешлївого чловела. Нє маш вибору, мушиш пиц погар за погаром зо мну кед сцеш жиц. Кед победзиш, будзеш шлєбодни, а я годзен конєчно гнїц. Качмар лєм потвердзел зоз главу, розумел же нє мам вибору. Будзем одвитовац на його погар зоз погаром, та гоч ше и задавим. Рушел сом з руку ґу склєняному предмету. Нєодлуга сом мал чечносц у гарлє. Виски, текила, водка, рум, джин, єдно за другим качмар сипал.

– Нєт чловека хтори може вецей одо мнє попиц, бул вон живи, лєбо мертви. – Гуторел сом себе. Дзешка до пред рана сом му одвитовал з децу на децу алкоголней чечносци. Теди Лари Кри спаднул под стол и побиднїк бул преглашени.

– Тераз шмерц може присц по мнє. – Лари Кри през зуби гварел док пробовал на ноги стануц.

Гарло ми ше сцагло и твар преблядла кед сом ше обрацел цали ґу ньому. Ґамби му ше викривели, а очи були барз глїбоки кед почал приповедку.

Помали крачал ґу дзвером, зогнути по жем. Дзвери анї нє було чуц кед ше заварли, як кед би през нїх прешол. Привидзеня вецей нє було, алє нєприємни воздух остал.

– Мено ми Лари Кри, умар сом пред трома роками. Штрелял сом до чловека, бо сом му сцел украднуц пице. Голєм ме зато обешели. Тераз сом прекляти и ходзим по жеми виволуюци людзох кажду ноц най одвитую на мойо випиванє, пиц погар за погаром док єден з нас нє спаднє.

Тераз спочива у своєй ядлїновей шкатули. Я блукам по улїчкох, пиєм и шпотам ше, алє нїґда нє забувам на ноц кед ме шмерц вибрала виволац.

– Чекай, чекай. Нїхто мнє нє будзе правиц

Нєт ту у тим нїяка окремна поука, анї моралне заключенє. Окрем же сцеш забиц чловека же биш попил його остатнє пиво! МАК 8-9/2021 ///

25

ВЛАСНИ ПЕЧАЦ

Иван Лїкар Проза

КРАЛЬОВСТВО У ШЕРЦУ Кральово шерцо було як моцна твердиня, нє постояло войско хторе було досц моцне же би ю освоєло. Нє лєм прето же була добре чувана, алє и прето же ше находзела у далєкей и нєпознатей жеми у хторей уж велї роки слунко нє ошвицело турнї на замку, птици одлєцели охабяюци за собу нєприємну цихосц, природа помали почала одумерац, а густи чарни хмари ше нацагли понад дакеди красним и щешлївим кральовством. З часом, поданїки и народ почали напущовац свойого владара, нє мали порозуменя и довирия до ньго. На концу зоз нїм остали лєм члени найузшей фамелиї, бо го сановали. Шерцо му ше сцисло, оковане зоз больом, осаменосцу, нєприлапеносцу и нєпорозуменьом. Други кральовства ше приятельски одношели ґу ньому, вше го дочекали зоз радосцу и почитованьом и крашнє випровадзали, алє кед их вон волал до себе, нє одволовали ше, шицки ше бали крочиц до того запущеного, нєпознатого, а дакому и страшного кральовства. Днї препровадзовал у кральовскей заградки, хтора без заградкара почала зарастац и трациц дакедишню красоту. Поля и пажици були запущени, хибела парастска рука, кральовство з каждим дньом вше баржей щезовало и було лєм питанє часу кеди придзе конєц. На єдним друженю у сушедним кральовстве, краль упознал владара зоз жеми хтора му по теди була нєпозната. Започали приємну розгварку и швидко похопели же маю досц подобносци. Час друженя з бешеду и красну музику швидко прелєцел, та ше мушели врациц до своїх домох, алє предлужели свойо приятельство, посилаюци єден другому писма. После велїх рокох, над кральовством ознова зашвицело слунко, як нїґда потераз, густи чарни хмари ше розишли, природа ше почала будзиц, птици ше врацели и ознова зашпивали свойо весели шпиванки, претаргли нєприємну цихосц, а людзе почали насельовац новопреквитнуте кральовство. Краль, хтори нїґда нє трацел надїю, конєчно дочекал увидзиц врацанє живота до свойого кральовства. Нєодлуга, поволал до нащиви свойого нового пайташа, гоч ше дакус бал як будзе реаґовац, но, на його нєсподзиванє, поволанка була прилапена од шерца.

26

\\\ МАК 8-9/2021

ВЛАСНИ ПЕЧАЦ

Истей хвильки почали вельки пририхтованя за його приход, було вельо роботи, а сцигол и заградкар же би врацел красоту кральовскей заградки. Пришол и тот дзень, краль свойому госцови указовал широки златни поля, желєни брещки и долїни, густи дубово лєси, криштальово потоки хтори чечу и виполнюю цале кральовство. Док ше шейтали през кральовску заградку, хтору крашели прекрасни червени ружи, кральов госц виражел задовольство на красним друженю. Шицко було у єдним гармоничним складзе хтори ище нїґдзе нє видзел. На одходзе, и вон поволал краля же би го нащивел. Кед владаре зоз сушедних кральовствох чули за пременки, з любопитлївосцу почали приходзиц до нащиви, тераз ше вецей нє бали. Кажде хто пришол бул крашнє дочекани и прияти у кральовским дворе, а шицки поставяли исте питанє: Цо ше случело? Краль им одвитовал: Кед сом у вашим дружтве, чувствуєм ше сам, а кед сом у дружтве свойого далєкого пайташа, чувствуєм же сом похопени и прилапени таки яки сом, чувствуєм ше живо! Велї нє похопйовали кральово слова, збунєто патрели на ньго и чудовали ше. Нїч им нє було ясне, прето же вше бул сами себе найважнєйши. Им то шицко було шмишне и завидзели кральови же постал лєпши од нїх, а кральовство єдно з найкрасших. Аж кед у найчежших хвилькох спознаме дачию доброту, нашо шерцо забудзе на шицки почежкосци у живоце и обвиє ше з цеплоту хтора нам дава моци рушиц далєй през живот! Окружце ше зоз особами при хторих ше нє будзеце чувствовац осамено, хтори маю чисти и племенити намири и хтори ше нє боя закрочиц до Вашого кральовства!

МАК 8-9/2021 ///

27

ВЛАСНИ ПЕЧАЦ Уметносц у природи

Наш часопис МАК и Здруженє „Пакт Рутенорум” на озерку у Руским Керестуре 30. юлия орґанизовали уметнїцке стретнуце у природи „Власни печац младих”. Млади авторе зоз вецей местох, хтори обявюю свойо твори праве у тей нашей рубрики, Власни печац, пречитали свою прозу и поезию. То була и нагода наживо представиц Зборнїк литератури младих „Гумно 2: Дзеци з дружтвених мрежох”, понеже медзи авторами були и даєдни хтори облапени у тим Зборнїку. Свойо твори читали Саша Сабадош, Соня Алексич, Михаела Еделински и Иван Лїкар, док приповедку Кристияна Сопку пречитал Мирослав Малацко, а поезию Адрияни Фейди представела Валентина Новта. Литература була преткана зоз музичнима точками младих хтори творя свою музику, а то Марина Роман, Виктор Хрин, Себастиян Надь и Леонтина Штефанко. На стретнуцу бешедовал и рецензент Гумна Мирон Джуня. Була порихтана и вистава фотоґрафийох и других роботох 12 младих авторох зоз вецей местох, хтори остатнї роки були представени у МАК-у. Стретнуце орґанизоване з потримовку Роботного цела за младих Националного совиту Руснацох и НВУ „Руске слово”.

Фото: Андреа Медєши

„ВЛАСНИ ПЕЧАЦ МЛАДИХ” НА ОЗЕРКУ