Mak 8-9

МУЛТИМЕДИЯЛНИ ЧАСОПИС ЗА МЛАДИХ / ЧИСЛО 8-9 / АВҐУСТ – СЕПТЕМБЕР 2016 / ЦЕНА: 100 ДИНАРИ / ФОТО: СЕНКА НАДЬ

6

ЗМИСТ У ФОКУСУ

03 М. РАМАЧ: РОЗВАРКА И. МОЛНАР 04 С. ИВАН: НАСИЛСТВО НАД ЖЕНАМИ 06 М. ЗАЗУЛЯК: РОЗГВАРКА Т. ДУДАШ

МАК-ОВ КОЛАЖ

08 ЛЄТНЇ ЗБУВАНЯ ЗА МЛАДИХ

РОЗДУМОВАНЄ НАГЛАС

10 Е. ЧИЗМАР: СПЛЄТКИ И МЕРВЕНЯ; МИЛИ МАК-У

ДАКЕДИ И НЄШКА

10 К. АФИЧ И К. ГАЙДУК: ИДОЛИ

ТАК И НЇЯК ИНШАК

12 А. РИМАР

УПЕЧАТКИ

12 Т. ХОДАК: ЕҐЗИТ 2016

СПОРТ И РЕКРЕАЦИЯ

10

14 С. НАДЬ: ВЕЖБАНЄ У ҐРУПОХ

ШВЕТ ТЕХНЇКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ

16 Б. БУИЛА: GOOGLE DEEPMIND 17 АПЛИКАЦИЯ РУСКОГО СЛОВА

УПОЗНАЙ СЕБЕ

18 Я. МЕДЄШИ И Т. МАЛАЦКО: КВИЗ

КУЦИК СОВИТОХ

У ФОКУСУ Понукаю єй роботу и ту, и у иножемстве Татяна Дудаш зоз Кули указовала вельки потенциял одмалючка – у основней школи, а вец и у керестурскей Ґимназиї була школярка ґенерациї, а потим як студентка Фитомедицини на новосадским Польопривредним факултету доставала велї стипендиї, алє и награди – за найлєпшого студента єй департману, як и факултету, награду Новосадского универзитету, як и Дружтва за защиту рошлїнох Сербиї. То єй отворело драгу за мастер студиї у иножемстве...

10

ДАКЕДИ И НЄШКА Хто младим идоли? Векшина з нас, ище док бул дзецко, мал дакого хто нам бул цошка верховне, окремне. На початку то углавним були рисовани юнаки, филмски гвизди и други познати особи, алє и родичи, браца и шестри. Як рошнєме и будуєме ше як особи, так ше и нашо идоли меняю...

17

20 Ц. НАДЬ: СТУДЕНТСКИ ТЕРМИНИ

НАПРАВ САМ

22 М. ХРОМИШ: ОЗНАЧОВАЧ ЗА КНЇЖКИ

ВЛАСНИ ПЕЧАЦ

23 Н. ДРАҐАШ/Т. ХРИН: ПОЕЗИЯ 24 ФОТОҐРАФИЯ ЯК ГОБИ: Н. ХРОМИШ

МАК Мултимедиялни часопис за младих www.ruskeslovo.com/mak-teksti-i-novosci/ Facebook: MAK MAGAZINE mak.magazine@gmail.com Число 8-9 авґуст-септембер 2016 Директорка: Мартица Тамаш Oдвичательна редакторка: Мая Зазуляк

2 _ МАК 8-9/2016

Помоцнїки редакторки: Цецилия Надь Сенка Иван Михаил Рамач Дизайн и компютерски обробок: Златко Емейди

ШВЕТ ТЕХНЇКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ Знєйце нашу апликацию Новинско-видавательна установа Руске слово од прешлого мешаца ма свою апликацию за мобилни телефони у предавальнї апликацийох Google play. Апликация безплатна, а мож ю зняц на телефон так же ше пойдзе на play.google.com и удурка ше Ruske slovo.

Авторка фотоґрафиї: Сенка Надь

CIP – Каталогизација у публикацији Библиотека Матице српске, Нови Сад

Видава НВУ „Руске слово” Булевар ошлєбодзеня 81/VII 21 000 Нови Сад

008+32(=161.2) (497.113)

Язична редакторка: Блажена Хома Цветкович

Жиро рахунок: 160-923244-82 Интеза банка, Нови Сад

На насловним боку: Волонтерски камп 2016, Руски Керестур

Друкує Artprint media doo Нови Сад

MAK : мултимедиялни часопис за младих / редакторка Мая Зазуляк. – Рок 1, ч. 1 (1972) - . – Нови Сад : Руске слово, 1972-. – Илустр. ; 28 cm ISSN 0350-8080 COBISS.SR-ID 15945730

У ФОКУСУ

МИХАИЛ РАМАЧ

ИВАН МОЛНАР З ДЮРДЬОВА ТРИ МЕШАЦИ РОБЕЛ НА МАЛТИ

ПОВОЛАНИ Є РОБИЦ И НАРОК

ИВАН МОЛНАР ЗОЗ ДЮРДЬОВА ПО ФАХУ ЕЛЕКТРОТЕХНЇЧАР РАХУНКАРОХ ХТОРИ НЄ МАЛ БРИҐИ ПРЕНАЙСЦ РОБОТУ, МЕДЗИТИМ, ЯК ГВАРИ, ВШЕ МАЛ ЖАДАНЄ ВИДЗИЦ ЖЕ ЯК ТО РОБИЦ И ЖИЦ У ИНОЖЕМСТВЕ. У ПОДПРИЄМСТВЕ У ХТОРИМ БУЛ ЗАНЯТИ ПРЕД ОДХОДОМ РОБЕЛ У СВОЇМ ФАХУ И НЄ ДУМАЛ ЖЕ У МАРЦУ ТОГО РОКУ ДОСТАНЄ НАГОДУ ОДПУТОВАЦ НА МАЛТУ.

– У тим подприємстве дзе сом робел сприятелєл сом ше з єдним колеґом хтори єден дзень пришол на роботу и похвалєл ше же идзе на Малту. През франту сом ше му опитал же чи можем зоз нїм и вон потвердзел же може. Дакус сом роздумовал же чи да пойдзем, алє уж ютредзень сом му гварел же идзем. Дал сом му пенєжи за авионску карту, резервовали зме места и явели ше шефици же о три тижнї идземе – бешедує Иван. Иван шмело одлучел пойсц з колеґом на Малту, а на тей драги ґу нїм ше прилкючел ище єден товариш. Без идеї же цо там будзе робиц и дзе будзе змесцени, алє зоз позитивну енерґию, добру дзеку и знаньом анґлийского язика, нє мал ше од чого бац.

– Кед зме там сцигли, нє було нам шицко єдно док зме нє пренашли квартель. Спочатку зме були у готелу и трошели пенєж так як цо ше троши на лєтованю. Понеже зме оставали без пенєжу, мушели зме почац глєдац роботу, та зме ишли на рижни места, дзелєли роботну биоґрафию и чекали же би нас даґдзе прияли робиц – гвари Иван. Понеже пошли туристично, були свидоми же нє годни виберац роботу и же буду окончовац роботи хтори там углавним робя странци. Иван гвари же робота нє чежка, а заробок добри, та за два тижнї мал и до 150 евра бакшишу.

– Там барз опущена атмосфера и барз приємни людзе. Ишло ше ми на роботу, бо сом знал же добре заробим – гвари Иван. На розгваркох за роботу ше му вше перше питали же одкаль є, а тото же є зоз Сербиї бул лєм минус, на цо менаджере, як гвари, часто преврацали з очми. Причина тому же кандидати за роботу зоз жемох Европскей униї маю предносц, бо можу там остац длужей.

робел як келнер у єдним кафичу, а потим у бару на плажи. Вельо єст туристох зоз Сербиї и з Балкану – бешедує Иван. Окрем роботи, Иван на Малти здобул вельо нови познанства, уживал у ноцним животу, а бул и статиста на знїманю филма, цо ше му окреме спачело.

– Знїмали документарни филм о Другей шветовей войни, та сом ше приявел буц статиста. Бул сом британски вояк. То аматерски филм, алє продукция и орґанизация наисце були на високим уровню. Як статиста сом бул добре плацени, мал сом обезпечене єдзенє и шицко було барз добре – заключує Иван. Молнар на Малти препровадзел три мешаци, понеже нє мал роботну дозволу. Гвари же му пред одходом назад до Сербиї на роботи понукли виробок роботней дозволи хтора би му оможлївела остац длужей, алє нє було досц часу же би ше тоту процедуру окончело. Гоч ше му то теди нє удало, поволани є робиц и нарок.

– Перше сом стажирал у єдним подприємстве у своїм фаху же би ми нє було допито, после сом МАК 8-9/2016 _

3

У ФОКУСУ

НАСИЛСТВО НАД ЖЕНАМИ

НЄ ОБРАЦАЙ ГЛАВУ НА ДРУГИ БОК

СЕНКА ИВАН

СТАТИСТИКА ГВАРИ ЖЕ ПОЛОВКА ЖЕНОХ У СЕРБИЇ БУЛА ВИЛОЖЕНА ДАЯКЕЙ ФАЙТИ НАСИЛСТВА, ХТОРЕ ВШЕ БУЛО ПРИСУТНЕ У ДРУЖТВЕ, А У НЄШКАЙШИМ ЧАШЕ НА ЯКИШИК ЧУДНИ СПОСОБ ПОСТАЛО БУЦ „НОРМАЛНЕ”. ЛЮДЗЕ ЧАСТО ЛЄМ ОДМАХНЮ З РУКУ, АБО ОБРАЦА ГЛАВУ И ПРЕДЛУЖА ПО СВОЄЙ ДРАГИ, А ЖЕНИ И ДЗИВКИ ЧАСТО ЦЕРПЯ, ПРЕ СТРАХ, ЕКОНОМСКУ ЗАВИСНОСЦ... НАЗДАВАЮЦИ ШЕ ЖЕ НАСИЛСТВО РАЗ ПРЕСТАНЄ. Насилство хлопох над женами подрозумює кажде физичне, психичне, сексуалне и економске злоставянє. Виглєдованя и фаховци гваря же жертва хлопского насилства може буц гоч хтора жена, без огляду на роки, образованє, материялну ситуацию, лєбо националносц. Тиж так, и насилнїк може буц хлоп гоч хторей професиї, уровня образованя, материялней ситуациї и националносци. Найчастейше их нє мож препознац, бо су у своїм хлопским, лєбо професийним дружтве прилапени. Проблем и тот же велї жени церпя и цихо су, нїкому нє

4 _ МАК 8-9/2016

поведза цо ше случує медзи штирома мурами, док то нє постанє видлїве на їх целу, кед вецей нє мож скриц. Як гвари мастер психолоґ Мариєта Буила, вельо фактори уплївую на тото же чом жена нє прияви насилнїка.

– Найчастейше то пре страх и гроженя насилнїка же єй дацо зроби кед го прияви. Потим пре дзеци, односно же би ше отримало фамелию, а тиж так и пре економску зависносц у фамелийох дзе лєм насилнїк заняти – толкує вона и додава же ше при даєдних то случи даскельо раз, а при даєдних насилство тирва аж и цали живот. Нє иснує анї єдна причина зоз хтору би ше могло оправдац насилство чловека над жену. Єдине з чим мож повязац

насилство, то подли условия одроснуца насилнїка, алкогол, дроґа, нєзанятосц... Медзитим, то и далєй нє причина за повредзованє. Деян Б. зоз Полицийней станїци Вербас гвари же жертви углавним думаю же ше то вецей нє повтори, алє же ше, нажаль, у векшини случайох ситуация повторює, аж и на горши способ як першираз.

– Кажде хто навола полицию, може приявиц насилство анонимно, так же шлєбодно то треба робиц, без роздумованя же ваш сушед, брат, товариш, будзе знац же сце го приявели. Ми вше робиме цо у нашей моци и накадзи утвердзиме же жена/дзивка церпи насилство, подношиме виновну прияву процив насилнїка.

У ФОКУСУ Медзитим, у векшини случайох, кед ше дойдзе по суд, жертва неґирує цалу ситуацию, же ше лєм дакус повадзели и же нїч страшне нє було. Ту шицко пада до води и ми вецей нє маме моц, и прияву ше поцагує – гвари вон. Зоперанє насилства над женами очежує и факт же тоти цо видза, лєбо чую насилство, часто нє реаґую. Велї ше нє сцу мишац и думаю себе Най то вони сами медзи собу риша. Медзитим, фаховци гваря же то гришка.

– Важне же би насилнїка приявела и сама жертва, а и тоти цо насилство видза, же би ше зопарло пошлїдки котри знаю буц вельки и длуготирваци. Мойо думанє же страх главна причина пре котру нїхто нє сце мац дотику зоз таку деликатну ситуацию, а требали бизме як дружтво постац свидоми насилства и зопрец го зоз шицких бокох – наглашує психолоґ Мариєта.

У физичним насилстве ше зоз тїлеснима покалїченями угрожує физични интеґритет и сам живот. Ту спадаю ґуранє, плясканє, палєнє, давенє, джобанє, мученє и забойство. Психичне насилство ше состої зоз рижних формох вербалней аґресиї. То можу буц застрашованє, уценьованє, понїжованє, увредзованє, вишмейованє, манипулация, гроженє о наношеню физичних повредзованьох, гроженє зоз забойством... Сексуалне насилство то кажда форма сексуалного примушованя жени, а економске насилство то однїманє, лєбо прикрацованє финансийних средствох.

ВИДЗЕЛ/А ШИ ДАКЕДИ НАСИЛСТВО НАД ЖЕНУ? ЯК ШИ РЕАҐОВАЛ/А? Сандра, Нови Сад: Нє видзела сом, алє сом, нажаль, чула. Єдней ноци коло три годзин рано зобудзели ме крики жени. Зорвала сом ше зоз сна и як скаменєта шедзела у месце на кавчу. Думала сом же су долу, под облаком вонка у дворе будинку, а ютредзень сом дознала же то було на тераси, даскельо поверхи над моїм квартельом. Нє волала сом полицию, прето же сом думала же су вонка и же пошли далєй, алє нє знам чи бим и волала, прето же бим ше нє представела, а нє знам чи бим могла остац анонимна. Боян, Коцур: Нє присуствовал сом такому дачому и поправдзе, нє знам як бим одреаґовал. Вироятнє бим у хвильки реаґовал и одлучел же цо робиц. Александра, Вербас: Шейтала сом ше зоз леґиньом коло єдней сали за журки и видзела як леґинь трима дзивку за шию, зогинал ю по жем, лярмал на ню, а вец ю почал цагац за руку по улїчки. Мой леґинь рушел ґу ньому и насилнїк ше такой змирел. Почал нам толковац же вона пияна, пришли його пайташе, почали ше шмеяц, та аж и тота дзивка вєдно з нїма. Вони ше врацели на журку, а ми пошли по своєй драги. Нє волали зме полицию, бо очиглядне же би го дзивка нє приявела, а випатра же, нажаль, и звикла на таки вид малтретированя. Владимир, Коцур: Гей. З дружтвом зме вишли и нашу товаришку єден леґинь нападнул. Нормално, у истей хвильки зме скочели и одґурли го, а ю одведли дому. Кед би ше му удало вдериц ю, га... можем лєм повесц жи би бул у вельким проблему. МАК 8-9/2016 _

5

У ФОКУСУ

МАЯ ЗАЗУЛЯК ТАТЯНА ДУДАШ З КУЛИ ЗАКОНЧУЄ МАСТЕР У ИНОЖЕМСТВЕ

ПОНУКАЮ ЄЙ РОБОТУ И ТУ, И У ИНОЖЕМСТВЕ

ТАТЯНА ДУДАШ ЗОЗ КУЛИ УКАЗОВАЛА ВЕЛЬКИ ПОТЕНЦИЯЛ ОДМАЛЮЧКА – У ОСНОВНЕЙ ШКОЛИ, А ВЕЦ И У КЕРЕСТУРСКЕЙ ҐИМНАЗИЇ БУЛА ШКОЛЯРКА ҐЕНЕРАЦИЇ, А ПОТИМ ЯК СТУДЕНТКА ФИТОМЕДИЦИНИ НА НОВОСАДСКИМ ПОЛЬОПРИВРЕДНИМ ФАКУЛТЕТУ ДОСТАВАЛА ВЕЛЇ СТИПЕНДИЇ, АЛЄ И НАГРАДИ – ЗА НАЙЛЄПШОГО СТУДЕНТА ЄЙ ДЕПАРТМАНУ, ЯК И ФАКУЛТЕТУ, НАГРАДУ НОВОСАДСКОГО УНИВЕРЗИТЕТУ, ЯК И ДРУЖТВА ЗА ЗАЩИТУ РОШЛЇНОХ СЕРБИЇ. ТО ЄЙ ОТВОРЕЛО ДРАГУ ЗА МАСТЕР СТУДИЇ У ИНОЖЕМСТВЕ, ХТОРИ ОБЧЕКУЄ ЖЕ ЗАКОНЧИ КОНЦОМ СЕПТЕМБРА, А ДОК ШЕ ВРАЦИ, ЧЕКА Ю УЖ И РОБОТА.

Татяна пред двома роками пошла на мастер студиї зоз Оплеменьованя рошлїнох на Политехнїчни институт LaSalle до места Бове у Французкей. Там була перши рок, а потим влєце мала праксу на Институту за польопривреду и рибарство у Ґенту, у Белґиї. Други рок школованя предлужела праве у тей держави, на Универзитету у Ґенту, а тераз є на пракси на Универзитету Лайбниц у Хановеру, у Нємецкей, на Институту за ґенетику рошлїнох.

6 _ МАК 8-9/2016

– Обидва мойо пракси орґанизовани у сотруднїцтве зоз єдну голандску компанию хтора ше занїма зоз оплеменьованьом ружох. Тота компания ме анґажовала же бим за нїх поробела виглєдованє. Мастер програма баржей фокусована на праксу, а виглєдованя хтори робиме углавним у служби компанийох, хтори, вец, резултати хасную у своїх проєктох, и звичайно ше их нє обявює, алє ше их барз чува. Тема моєй мастер роботи „Ґенетична анализа

одпорносци ружи на чарну пегавосц (Diplocarpon rosae) у крижаню медзи дзиву ружу Rosa majalis и заградкових ружох”. Концом септембра закончуєм мастер, а тераз ше ище нє плануєм уписац на докторски студиї, можебуц раз, кед ше укаже даяки интересантни проєкт – гвари Татяна и здогадує ше як ше єй пред двома роками цалком нєобчековано указала нагода пойсц до иножемства.

– Пред конєц основних студийох, проф. Жан Пол Реноар зоз Французкей пришол обисц Новосадски польопривредни саям, а бул госц и на Польопривредним факултету. Спомнул моїм професором же вон орґанизатор єдней интернационалней мастер програми у Французкей и же є у процесу селекциї кандидатох. Теди му мойо професоре препоручели же би ме упознал и побешедовал зо мну. Тота розгварка прешла барз добре – представел ми мастер програму и можлївосци стипендованя, и предложел ми най пошлєм документи за апликацию. Достала сом стипендию Политехнїчного институту LaSalle, а тиж так и стипендию „Доситея” Фонда за млади таланти. Тиж так, компания ми плаци и окончованє пракси – толкує вона.

У ФОКУСУ

СЦЕ ШЕ ВРАЦИЦ ДО СЕРБИЇ

Як гвари Татяна, система образованя у Сербиї ше досц розликує од гевтей у иножемстве, бо ше у иножемстве нє учи зоз застареней литератури, єст вельо вецей пракси, а од студентох ше вимага же би роздумовали зоз свою главу... Заш лєм, Татяна вельо раз була похвалєна за свойо знанє хторе здобула у Сербиї.

– У нашей жеми ше кладзе фокус на репродукованє фактох. Испитни питаня конциповани так же нє глєдаю ришенє даякого проблему, алє же би ше повторело тото цо уж написане у кнїжки, лєбо цо професор гварел. Кнїжки хтори зме хасновали ту звичайно були застарени. У иножемстве нам литература була науково публикациї (нє старши як пейц роки) и призначки зоз преподаваньох. На испитох задаток вше бул даяки проблем, а од нас ше обчековало же бизме представели його можлїве ришенє, зоз предносцами и нєдостатками. Думам же таки приступ лєпши, бо охабя простор за повязованє и хаснованє цалого знаня и искуства. Нєт лєм єден точни одвит, нєт цалком нєточни одвит, охабя ше простор за дискусию – дума Татяна и визначує же дакеди после испитох од професорох доставала коментар же єй одвити за нїх инспиративни.

– То значи же вони до теди нє роздумовали у истим напряме як и я, алє нє значи же мой напрям нє точни. Там чежко достац найвисшу оцену, а кед ше нє положи даєден испит, єст лєм єден поправни. Кед ше и теди нє положи, студент нє ма право предлужиц студиранє – толкує вона. Татяна и у Сербиї доставала велї стипендиї, а як єдну з предносцох студираня у нашей жеми визначела праве тото же окреме добри студенти наградзени з окреме добрима стипендиями.

– Образованє у Сербиї доступне шицким хтори ше сцу образовац. Проблем же дакеди студенти нє досц информовани о шицких опцийох, конкурсох и наградох хтори ше им понука – наглашує вона. Гоч ище нє закончела студиї, Татяна ма уж даскельо понукнуца за роботу, у Сербиї, алє и у иножемстве. Заш лєм, планує ше врациц дому.

– Думам же у Сербиї мож барз фино жиц. Можебуц финансийно нє так добре як у иножемстве, алє вшелїяк зоз вецей даякима дробнима задовольствами, хтори, у ствари, творя живот. Голандска компания зоз хтору сотрудзуєм ма представнїцтво и у Сербиї, та сом одлучела прилапиц їх понукнуце и пробовац робиц у нашей жеми.

КЕД ДАШ МАКСИМУМ, НЄТ НЄЗАДОВОЛЬСТВА Татяна нїґда нє побановала же ше предлужела школовац у иножемстве, бо, як гвари, здобула вельо искуства, нє лєм професийного, алє и особного.

– Барз сом дозрела за тоти два роки, розширела видогляди. Сотрудзовала сом и сприятелєла ше з людзми зоз цалого швета, цо вельке богатство. Нормално, було и чежки днї, алє того єст вшадзи, гоч дзе да ше находзиме. Вше ше треба трудзиц и дац свой максимум. Кед даме максимум, вец зме сиґурни же зме дали шицко од себе и нєт места за нєзадовольство. Думам же ше нє треба сконцентровац лєм на будованє кариєри, треба будовац себе. Усовершовац ше у каждим смислу, интелектуално, културно, духовно. Нє досц мац лєм знанє о роботи, алє и даяки социялни схопносци, як витворйованє контакту, прегваркох, явне презентованє. Тиж так, треба мац интеґритет, буц у миру зоз собу и зоз шветом. Шицко то допринєше цалому успиху. Єдно сиґурне – квалитет вше виплїва, тото цо вредзи нїґда нє остава нєзамерковане. Труд ше вше виплаци – наглашує Татяна и за конєц совитує младим же би вшелїяк требали вихасновац нагоду за студиранє у иножемстве, кед ше им вона укаже.

МАК 8-9/2016 _

7

МАК-ОВ КОЛАЖ

ЛЄТНЇ ЗБУВАНЯ ЗА МЛАДИХ

БИОСКОПИ, ЖУРКИ, ВОЛОНТ Лєто час кед млади активнєйше орґанизую змисти хтори наменєни праве їх ґенерацийом. Так, и того лєта у Коцуре, Руским Керестуре и Дюрдьове отримани даєдни уж традицийни, алє и нови збуваня, хтори кельо-тельо ожили валали и виполнєли младим час през розпуст и рочни одпочивки. „Pact Ruthenorum” на рускокерестурским базену 1. и 2. юлия орґанизовал журку, хтора була зогриванє за „PactON 2.0”, а тей истей соботи младеж з КУД „Жатва” у Коцуре порихтала биоскоп на отвореним з мотом „Париз за углом”. На платну, хторе було поставене у дворе ОШ „Братство єдинство”, нащивителє могли патриц три филми чия ше дїя одвива у Паризу, а могло ше и фотоґрафовац з реквизитами хтори символую Французку. Коцурска младеж у рамикох фестивалу „Коцурска жатва” 15. юлия орґанизовала и друге „Тамбурованє”. На тогорочним, 10. Медзинародним волонтерским кампу „Summer in Ruski Krstur”, хтори почал 4. юлия

8 _ МАК 8-9/2016

у Керестуре и тирвал два тижнї, участвовали пецеро млади з Турскей, Нємецкей, Французкей, Горватскей, як и коло 20 волонтере з Керестура. Вони ушорйовали простор на даскелїх местох у валалє а, медзи иншим, мали и роботнї на хторих ше упознали з културами пейцох народох хтори жию у Войводини. Камп орґанизовало Туристичне здруженє Руски Керестур у сотруднїцтве з Волонтерским центром Войводини, а тогорочна лидерка Кампу була Дорис Бучко.

Коцурске здруженє младих (КУМ) од 22. по 24. юлий орґанизовало шесту роботну акцию младих „Дай и ти свою руку”, на хторей участвовали коло 100 акцияше з Коцура, Руского Керестура, Дюрдьова, Вербасу, Нового Саду, Беоґраду, Краґуєвцу и других местох, та аж и з Канади. Младим були понукнути вшелїяки забавни, едукативни, рекреативни и духовни змисти, а зоз роботнима акциями и того року помогли валалчаном и валалу. У Руским Керестуре од 28. по 31. юлий отримани треци Водицов камп, у орґанизациї младих Каритасу. Активисти, млади од 13 по 19 роки з Керестура, Суботици, Коцура,

МАК-ОВ КОЛАЖ

ТЕРСКИ АКЦИЇ, ЛИТЕРАТУРА.. Кули, Вербасу, Беоґраду, та з Канади, мали забавни роботнї и дискусиї, спортски бависка, медитацию и рижни активносци з духовнима елементами.

На базену у Керестуре отримана и друга лєтня журка на отвореним „PactON 2.0”, дзе 23. юлия наступели бенди „Лазамерс” з Оджаку, домашнї „Crazy Cousins” и популарни „Drop Sensei”. На тим вечару, хтори орґанизoвал „Pact Ruthenorum”, нащивеносц була велька, a попри Керестурцох, було нащивительох и зоз сушедних местох. Дзень пред журку, Пактовци на истим месце орґанизовали и биоскоп на отвореним, а филмски викенд бул и од 2. по 4. септембер, алє у Старей школи. Коло озерка при беґелю у Руским Керестуре 5. авґуста отримана програма „Оживйованє Литератури по руски”, на хторей свойо твори представели писателє и поетове рижних ґенерацийох, котри свойо твори обявюю на Фейсбук боку „Литература по руски”. Свойо твори читали Жарко Остоїч, Ася Папуґа, Тамара Хрин, Саша Сабадош, Оленка Живкович, Ирина Жеґарац, а

могло чуц и поезию Татяни Беук Латяк, як и тексти подписани зоз псевдонимом. Модераторки програми були Александра Живкович и Александра Лендєр, а орґанизовал ю ушорйовацки тим додатку Руского слова – „Литературне слово”, у сотруднїцтве зоз Здруженьом младих „Pact Ruthenorum”. У просторийох КУД „Тарас Шевченко” у Дюрдьове 30. авґуста отримани пияти „Гаваї парти”, на хторим було вельо нащивительох з Нового Саду, Ветернику, Руского Керестура, Дюрдьова, Жаблю, Ґосподїнцох. Журку орґанизовали млади з того Дружтва, хтори амбиєнт прилагодзели Гавайом, а и госци були „поприберани” до подобних мотивох. За добру атмосферу бул задлужени ди-джей Марко Вулетич. У Дюрдьове 30. юлия, на спортским полиґону, отримана и друга манифестация „Дюрдьов отвореного шерца”. Орґанизовало ю Здруженє младих „Зєдинєни фарби звуку”, а того року пред числену публику наступели ґрупи „Рибля чорба”, „Амайлия”, „High-Low” и ди-джей Mthaza.

ФОТО: СЕНКА НАДЬ, ТАНИТА ХОДАК И НАТАША ХРОМИШ

МАК 8-9/2016 _

9

РОЗДУМОВАНЄ НАГЛАС

ЕМИЛИЯ ЧИЗМАР

СПЛЄТКИ БУД БУДУЧНОС УЧНОСЦ? ЗНАМ ЦО И МЕРВЕНЯ Ц? Ц ИДУЦЕ ПО Є М. БУДУЧНОС АЛОДНЬОВИ ТВ РО ЗПОРЯДО Ц? Ж И ВО К Т ОД МЕН СТРУАЦИЇ . ПО МЕНСТРУ #П Л АН И # А Ц И Ю. ПЕТОЛЕТК И #СТРАТ ЕҐИЇ

и шминку? може зняц жен ом нк лу ци по Чи з єдним иц дацо, а же може риш Чи наисце дум Т зону? поном? арлїну и масну дг по ою св е вику, сухим шам .

21 м то ук кед нє мож од ним пр з револуционер Чи є упознати зо зи самраз ва #придзенап Розумим же є би од вк ло #с g tin ра #speedda #терминувлада

Нови Зеланд нє постої, чи го лєм

МИЛИ МАКУ,

терористи ещи нє одкрили? Лєтованє2016

ДАКЕДИ И НЄШКА

ВЕКШИНА З НАС, ИЩЕ ДОК БУЛ ДЗЕЦКО, МАЛ ДАКОГО ХТО НАМ БУЛ ЦОШКА ВЕРХОВНЕ, ОКРЕМНЕ. НА ПОЧАТКУ ТО УГЛАВНИМ БУЛИ РИСОВАНИ ЮНАКИ, ФИЛМСКИ ГВИЗДИ И ДРУГИ ПОЗНАТИ ОСОБИ, АЛЄ И РОДИЧИ, БРАЦА И ШЕСТРИ. ЯК РОШНЄМЕ И БУДУЄМЕ ШЕ ЯК ОСОБИ, ТАК ШЕ И НАШО ИДОЛИ МЕНЯЮ.

10 _ МАК 8-9/2016

ХТО МЛАДИМ ИДОЛИ?

Ирина Шанта, мастер психолоґиї толкує же дзеци и млади т. є. адолесценти маю идолох прето же глєдаю себе, свой идентитет и свойо место у дружтве.

– Добре кед дзеци маю идолох прето же им лєгчейше научиц дацо на прикладох, розуми ше, завиши же яки идол у питаню. Кед позитивни идол ма даяки почитовани вредносци у дружтве, вон их и поруша же би ше розвивали у тим напряме, а кед приказани даяки неґативни вредносци, як криминал и друге, вец ше углавним почню упатрац на тоти неґативни приклади – гвари вона.

ДАКЕДИ И НЄШКА

КРИСТИНА АФИЧ И КРИСТИНА ГАЙДУК При младих вше постояли идоли на хторих ше вони упатрали. Часто то були музичаре, писателє и ґлумци. Нєшка нє таки акцент на писательох и поетох, кельо на естраду, музичарох, ґлумцох... Кед дахто ма идола, углавним ше сце справовац так як и вон, облєкац, односно випатрац так як и його идол, лєбо посцигнуц таки успихи... Наприклад, ‘60-их рокох прешлого вику, кед ше думало же музика може пременїц швет, найпознатша музична ґрупа „The Beatles” мала барз вельки уплїв на младих. И нєшка ше їх музику слуха и популарна є, а вироятнє и будзе ище даскельо децениї, алє розликую ше идоли младих яки мали дакеди и хторих маю нєшка.

– Думам же ше барз пременєли. Нєшка су вельо неґативнєйши як скорей. Вецей ше вреднує даяки вонкашнї як нукашнї вредносци, у смислу доброта, гуманосц, интелиґенция и знанє. Тераз ше углавним баржей ценї вонкашнї випатрунок – визначела психолоґ Ирина. Млади нєшка вибераю идолох прейґ медийох, а барз вельки уплїв ма и интернет. Фейсбук ту ма вельку улогу, прето же кед велька увага на даяку особу, перше ше дзеци и млади почню упатрац на нїх и провадзиц їх збуваня у явносци. Тиж так, идолох вибераю и так же чую же ше у дружтве о нїм вельо бешедує, а дахто их находзи и з читаньом.

ХТО ЦИ ИДОЛ И ПРЕЦО ПРАВЕ ВОН/А? Маркус Грубеня (20), Нови Сад: Мой идол Даниєл-Дей Луис. Вон єден од найталантованших ґлумцох у историї филма. Пачи ше ми же є скромни, нє прилапює робиц лєм пре пенєжи, поцагнути є як особа, алє думам же ми його найлєпши квалитет тот же є перфекциониста. Нє меням часто идолох, алє ше случи же найдзем инспиративних людзох хтори ми вец, на даяки способ, постаню идоли. Нє зберам постери, або подобни ствари, алє мам вельку колекцию филмох з моїма облюбенима ґлумцами и ґлумицами. Тимеа Будински (16), Руски Керестур: Мой идол Аґата Кристи, прето же була особа полна интелиґентней мриї. Любела бим роздумовац як вона и жиц авантуристични живот тиж так як и вона. Идолох меням у зависносци од старосци и дозретосци (кед сом була менша, Шрек ми бул идол). Нє мам дацо одредзене материялне цо бим зберала вязане за ню, алє читам єй кнїжки. Себастиян Надь (15), Руски Керестур: Мой идол музичар Joshua Dun, прето же посцигнул у живоце тото цо би и я любел, и грає на рижних инструментох и компонує музику. Упатрам ше на його стил облєканя, и вообще, на його стил виводзеня музики. Нє зберам нїч вязане за свойого идола, алє часто рисуєм ознаку його бенда.

Без огляду на старосц и возрост, людзе вше можу мац идолох на хторих ше спатраю т. є. прецо вони за нїх окремни.

МАК 8-9/2016 _

11

ТАК И НЇЯК ИНШАК

УПЕЧАТКИ

АНА РИМАР, МАСТЕР ПРОФЕСОР РУСКОГО ЯЗИКА И ЛИТЕРАТУРИ

ТАНИТА ХОДАК

1. Розпад систему. У руским язику єст слово СИСТЕМА хторе женского роду, а слово систем нє иснує. У тим виреченю слово похасноване у погришним роду под уплївом сербского язика у хторим слово систем хлопского роду.

2. Вигориц на слунку. Чловек ше на слунку може спечиц, а вигориц дакус чежше. Кед би дахто вигорел на слунку, значи же би цалком згорел, вецей би го нє було.

3. Циґаня ме. Дахто ми може циґанїц, а нє циґанїц ме. Правилно ше гутори так: Циґаня ми.

авион студио радио

на авиону у студию, нє у студиу!!! на радию, нє на радиу!!!

Гоч узвичаєне за вокатив повесц же то припадок хтори ше хаснує за доволованє, форму вокатива хаснуєме и кед дакому дацо гуториме, т. є. кед тоту особу ословюєме з меном. У виреченю после форми вокатива треба написац запяту: 1. Таньо, щешлїви родзени дзень.

2. Мирку, принєш ми ташку.

3. Гибай зо мну, Тино. Кед у даєдних случайох нє напишеме запяту, тото цо зме написали може значиц цалком инше од гевтого цо зме сцели повесц. Наприклад: Томи смачного. У тим виреченю би мушела буц написана запята, бо без нєй тото виреченє нам гутори же Томи син дакого хто смачни, же є смачного (гоч слово нє написане з вельку букву як би требало кед би було слово о презвиску), як цо кед бизме гварели напр. же Янко Виславского.

12 _ МАК 8-9/2016

ЕҐЗИТ 2016

ТВЕРДИНЯ БУЛА ЗАЧАРОВАНА Зна ше за цо Петроварадинска твердиня резервована влєце – за Еґзит фестивал. Тогорочни Еґзит бул 16. по шоре, и зачаровал твердиню од 7. по 10. юлий. През тоти штири днї Нови Сад бул виполнєти зоз стотками тисячи младих, жадних добрей забави и музики. Еґзит маґийна авантура того року на вецей як 10 стейджох понукала розлични музични напрями, хтори могли задоволїц вшелїяки смаки. Главни гвизди тогорочного фестивалу вшелїяк були Дейвид Ґета, Ели Ґоулдинґ, ди-джей двояц Димитри Веґас и Лайк Майк, алє можебуц и найвецей „Продиджи”, хтори наявели же им то можебуц и остатнї наступ, цо публика випатра озбильно похопела и надумала окреме уживац у їх виводзеню. Попри двох главних бинох, Денс арени и Мейн стейджу, хтори под час тирваня фестивалу вше були полни зоз публику, ту були и Фюжн и Експлозив стейджи на хторих наступели поведзме, „Анти флеґ”, лєбо Йосипа Лисац хтора виволала досц интересованя. Публика найвецей танцовала на Ас ФМ стейджу, як и Латино стейджу, Но слип Нови Сад, Фючр шок, Реґе, Тренс и других. Попри музики, того року на Еґзиту було и вельке число забавних активносцох, як цо то нащива планетариюму, зип-лайн, караоке, стилизованє фризурох и подобне. Под час наступох, муши ше спомнуц акробациї хтори збогацовали програму, як и вельки огньомети хтори ошвицовали нєбо над твердиню. Та аж после штирох дньох, маґийна авантура, як ю сами орґанизаторе наволали, нє була закончена. Кажде кому було мало забави, журку могол предлужиц на Си денс фестивалу у Будви, хтори часц Еґзит авантури.

МАК 8-9/2016 _

13

СПОРТ И РЕКРЕАЦИЯ

ЗДРАВЕ ЦЕЛО – КРАСНЕ ЦЕЛО

СЕНКА НАДЬ

ВЕЖБАНЄ У ҐРУПИ МОТИВУЄ ОСТАТНЇХ РОКОХ У СЕРБИЇ ДЗИВКОМ ПОСТАЛО ПОПУЛАРНЕ ҐРУПНЕ ВЕЖБАНЄ, ДЗЕ ЗОЗ КЛАСИЧНОГО АЕРОБИКУ НАСТАЛИ НОВИ ИНТЕРЕСАНТНИ И ЗАБАВНИ ТРЕНИНҐИ СТЕП АЕРОБИКУ, ТАЕ БО АЕРОБИКУ, АКВА АЕРОБИКУ, ЗУМБИ, „БОДИ ФОРМИНҐ” ВЕЖБАНЯ И РИЖНИ ДРУГИ. ГЕВТИ КОТРИМ НЄ „ХИТНО” СХУДНУЦ МОЖУ ШЕ ОПРЕДЗЕЛЇЦ ЗА МИРНЄЙШИ ВАРИЯНТИ – ПИЛАТЕС, ЛЄБО ЙОҐУ.

14 _ МАК 8-9/2016

Чи пре векше понуканє рижних тренинґох, чи пре помодарство, обачиц же у варошох вежбанє ствар звикнуца, док у валалох людзе нє маю звикнуце вежбац. Окрем худнуца, шицки файти вежбох хасновити за здравє цалого орґанизма, прето же, як гваря – у здравим целу, здрави дух. Дохторе, фаховци и спортисти наглашую же вежбанє основа здравого стилу живота, порушує добре розположенє и бори ше процив стресу. ВЕЖБАЦ МОЖУ ШИЦКИ У варошох на велїх местох понукаю вежби, та каждей сезони наставаю нови комбинациї вежбох. У валалох найчастейше нєт з чого виберац, а углавним найзаступенши аеробик, хтори, заш лєм, єден зоз облюбенших формох рекреациї за дзивки. Ґу тому, найрижнороднєйши файти тренинґох нам доступни и прейґ интернету, та вигварка дзивкох же нєт пенєжу, лєбо нєт часу – „нє пиє воду”! Постоя вецей файти ґрупних

тренинґох, хтори комбиную кардио вежби и вежби обтерхованя, та у зависносци од кондициї и интересованя кажде може вибрац цо му одвитує. Найрозширенши ґрупни тренинґ у швеце то познати аеробик, хтори ше з роками усовершовал и тераз ма вельо форми. Популарносц здобул дзекуюци його храктеристики же вежбанє обовязно провадзи музика, а цала ґрупа вежба у ритму музики и виводзи одредзену хореоґрафию. Як уж спомнуте, постоя вецей файти аеробику, а ту накратко представиме дзепоєдни з нїх. Степ аеробик то тренинґ на хторим ше хореоґрафия виводзи зоз помоцу платформи за „пендранє”, хтору мож прилагодзиц на даскельо висини. Понеже ше ту углавним хаснує и кулї (теґи), окрем витримовносци и трошеня калорийох, степ аеробик добри и за формованє мускулох.

СПОРТ И РЕКРЕАЦИЯ

Слайд аеробик уключує симулацию шлїзканя и скияня, медзитим, тота файта у нас можебуц и найменєй заступена. Тае бо аеробик вше популарнєйша форма, а интересантна є прето же комбинує вдереня и технїки других борительних спортох и аеробику. То интензивни, а єдноставни и ефикасни тренинґи зоз хторима ше посцигує черстви мускули. Ґу тому, маце чувство же сце наисце витресли шицку неґативну енерґию зоз себе. Зумба тиж велїм интересантне вежбанє, понеже вообще нє випатра чежко. На першим тренинґу сце ше годни розчаровац до своєй координациї, понеже слово о правей хореоґрафиї. Алє кед „войдзеце до штосу” тот тренинґ вам швидко постанє єден зоз облюбених, насампредз пре комбинацию еґзотичних латино и интернационалних танцох, котри поспишую добре розположенє. Окрем добрей розваги,

зменьованє швидких и лєгчейших ритмох у тим тренинґу пошвидшує траценє калорийох. ФАЙТУ ТРЕНИНҐОХ УСКЛАДЗИЦ ЗОЗ ХАРАКТЕРОМ Вежбанє вшелїяк треба прилагодзиц характеру особи, понеже пасивнєйши и менєй енерґични особи вироятнє нє буду уживац у интензивних формох аеробику. За таки особи совершени йоґа, лєбо пилатес. Гоч маю и заєднїцки прикмети, медзи нїма постоя вельки розлики. Обидва пропаґую идею о повязаносци розума и цела, з тим же йоґа додава и дух, односно медитацию, цо одличне за борбу процив стресу. При виводзеню пилатесу и йоґи акцент на нацагованю мускулох и посцигованю флексибилносци цела, та прето особи котри практикую таки вежби маю фину форму цела, без барз виражених мускулох. При шицких файтох вежбох велї забуваю на правилне диханє, цо уплївує на квалитет вежбаня, прето же цело може поднєсц вельо вецей повторйованя кед ше правилно диха.

О пилатес вежбох велї маю погришну слику, та ше ту часто найду тренере котри „наруцаю” вежби найдзени на интернету. Прави пилатес уключує вежби за цале цело, алє окреме за змоцньованє мускулох хрибта – цо идеалне за особи котри вельо часу препровадзую при компютеру. Вельо ше роби и на отримованю ровноваги, та зоз практикованьом таких вежбох научице „виключиц думки” и концентровац ше на вежби. Наприклад, у положеню ластовка – стоїце у форми букви Т, на єдней ноги, а друга нога и горня часц цела паралелни зоз жему – досц лєм єдна думка же бисце страцели ровновагу и погубели вежбу. На тренинґу йоґи кажда мускула будзе єднак робиц, же би ше направело баланс цела. У чаше кед барз велї млади шедза за компютером – чи пре роботу, чи пре розвагу, лєбо вельо часу препровадзую у кафенисаню, шицки лїкаре, професоре физичного воспитаня, фитнес инструкторе препоручую голєм єдну годзину дньово за рекреацию. Кед ше нє опредзелїце за даєден з начишлєних тренинґох, лапце бициґлу, ролери, лєбо обуйце патики и просто на бежанє, лєбо до шпациру! МАК 8-9/2016 _

ФОТО: ЗЛАТКО РУСКОВСКИ

Денс аеробик то найприблїжнєйше тому на цо людзе перше подумаю кед ше спомнє аеробик – значи, танєц хтори укючує скаканє и вежби у ритму музики.

15

ШВЕТ ТЕХНЇКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ ВЕЛЬКЕ НАПРЕДОВАНЄ У РОЗВОЮ ШТУЧНЕЙ ИНТЕЛИҐЕНЦИЇ (AI)

БОРИС БУИЛА

GOOGLE DEEPMIND

ДОТЕРАЗ ЗМЕ ВИЄДНАЧОВАНЄ ШТУЧНЕЙ ИНТЕЛИҐЕНЦИЇ ЗОЗ ЧЛОВЕКОВУ МОГЛИ ВИДЗИЦ ЛЄМ НА ФИЛМУ, А ТОТО ДОКАЗ ЖЕ ЗМЕ ЄДЕН КРОЧАЙ БЛЇЖЕЙ ҐУ ТАКЕЙ ИНТЕЛИҐЕНЦИЇ, ХТОРА МОЖЕ ЗОЗ ПОВТОРЙОВАНЬОМ И НА СВОЇХ ГРИШКОХ САМУ СЕБЕ УЧИЦ, ПРАВЕ ЯК ТО РОБЯ И ЛЮДЗЕ. ТАКА ИНТЕЛИҐЕНЦИЯ БИ ЗОЗ ДАЛЬШИМ РОЗВОЙОМ МОГЛА ПОМОГНУЦ ЛЮДЗОМ У МЕДИЦИНИ, ФИЗИКИ, МАТЕМАТИКИ И МОЖЕБУЦ ДАЦ ОДВИТИ НА ДАЯКИ ЧЕЖКИ ПИТАНЯ НА ХТОРИ ЛЮДЗЕ НЄ МОЖУ. Петнасти марец барз важни датум за сновательох Google DeepMind штучней интелиґенциї, прето же їх програма победзела леґендарного Lee Sedol-a у бависку Go, хторе ше по теди тримало за найвекше виволанє за штучну интелиґенцию.

Google DeepMind, британска компания штучней интелиґенциї чийо алґоритми маю можлївосц сами себе учиц зоз свойого искуства и сирових податкох, без чловековей помоци. Тот способ „роздумованя” програми, нє огранїчує ю лєм на єдну файту проблема, алє ма можлївосц ришовац зоз широкого спектра задаткох и проблемох. Основали ю 2010. року у Лондону Demis Hassabis, Shane Legg и Mustafa Suleyman. Меч медзи AlphaGo програму и южнокорейским професийним бавячом Go бависка Lee Sedol-

16 _ МАК 8-9/2016

ом отримани у городзе Сеоул у Южней Кореї и тирвал од 9. по 15. марец. Бул директни пренос на DeepMind-овим YouTube каналу и на телевизийох у векшей часци Азиї. У тим мечу штучна интелиґенция AlphaGo победзела 4:1. Пред мечом Lee Sedol виявел же чул же Google-ова DeepМind

штучна интелиґенция барз моцна и з часом вше моцнєйша, алє є прешвечени же може победзиц голєм ище тераз. Медзитим, такой по законченим мечу виявел же ше як професийни Go бавяч наздава же нїґда вецей нє будзе бавиц таки меч и витримал у тим змаганю лєм прето же прилапел виволанє.

DeepMind технолоґия револуционерна нє прето же победзела чловека у бависку, алє пре способ на хтори дошла до побиди. За розлику од других бавискох у хторих компютер може напредок вираховац шлїдуюци можлїви поцаг и конєц зоз тима поцагами, у бависку Go ше зоз каждим одбавеним поцагом нательо звекшує число можлївосцох же нє постої ище таки моцни компютер хтори би то напредок могол вираховац док ше бави бависко. За Go бависко гваря же ше нє може бавиц лєм зоз лоґичним и рационалним роздумованьом, алє ше исто тельо бавяч муши опрец на инстинкт, праве прето же нє мож вираховац и предпоставиц шлїдуюци поцаг.

ШВЕТ ТЕХНЇКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ

ЗНЄЙЦЕ НАШУ АПЛИКАЦИЮ Новинско-видавательна установа Руске слово од прешлого мешаца ма свою апликацию за мобилни телефони у предавальнї апликацийох Google play. Апликация предвидзена за хасновательох иос и андроид оперативних системох на своїх телефонох и таблетох, а мож пречитац вистки з катеґориї Руске слово, Рутенпрес, МАК и вистки о Руснацох хтори преложени на сербски язик.

АПЛИКАЦИЯ БЕЗПЛАТНА, А МОЖ Ю ЗНЯЦ НА ТЕЛЕФОН ТАК ЖЕ ШЕ ПОЙДЗЕ НА PLAY.GOOGLE.COM И УДУРКА ШЕ RUSKE SLOVO.

МАК 8-9/2016 _

17

КВИЗ

Ище вше чекаш же би ци сцигло писмо зоз Хоґвартсу, школи врачаня и чарованя до хторей ходзел и Хари Потер? Вецка тот тест прави тест за це. Почитай, позаокружуй, и дознай до хторей Хоґвартсовей хижки спадаш.

1. Вибер хижного любимца: а) Пес б) Сова в) Мачка г) Миниятурна коза

4. Вибер дестинацию за одпочивок: а) Дома з фамелию б) Лондон в) Лас Веґас г) Даґдзе у природи

2. Видзиш же ци пайташ шверцує на контролним, цо ти поробиш? а) Понукаш ше обяшнїц му ґрадиво за шлїдуюци контролни б) Иґноруєш в) Приявиш го професорови г) Понукаш му же би преписовал од це на шлїдуюцим контролним

5. Дзе це мож найсц през викенд? а) Зоз дружтвом б) У своєй хижи як шпиш, або читаш кнїжку в) У диску/кафичу/бару г) На концерту/фестивалу

3. Цо ци найвекши циль у будучносци? а) Основац фамелию б) Найсц роботу в) Основац свою фирму г) Путовац по швеце

18 _ МАК 8-9/2016

6. Родичи це покараю за дацо цо ши нє зробел/а. Цо ти поробиш? а) Жаль ци же ши их насекирал/а б) Пребачиш ше им, и предлужиш цо ши робел/а в) Нагнїваш ше на родичох же це покарали г) Обяшнїш им же нє маю право

7. Вибер фарбу: а) Жовта б) Белава в) Желєна г) Червена 8. Назберал/а ши досц пенєжи за нову бициґлу, и док ше рихташ купиц ю, дзецко ци украднє пенєжи. Лапел/а ши дзецко у крадзи, и дознаваш же му мац барз хора, та краднє же би єй могол купиц лїки. Цо биш поробел/а? а) Одведзеш дзецко до апатики и помогнєш му их купиц б) Вежнєш назад свойо пенєжи в) Нє вериш дзецку г) Береш назад пенєжи, алє помагаш його мацери на иншаки способ 9. Правиш ґрупну презентацию у школи. Яка твоя улога? а) Направиш цали план, алє другим охабиш же би закончели презентацию б) Даваш свойо идеї, алє пущаш других же би поробели векшину, и так нє уживаш у ґрупних проєктох в) Нє робиш вельо на самим проєкту, алє ше постараш же бисце мали найлєпшу опрему г) Орґанизуєш шицко, и векшину поробиш 10. Твой пайташ спаднул зоз бициґли, цо ти зробиш? а) Помогнєш му да станє, и опиташ ше же чи є добре б) Шмеєш ше зоз нього в) Висликуєш го, и обявиш слику на интернету г) Шмеєш ше, алє источашнє му и помагаш най станє

Кед маш найвецей одвити под А, вецка спадаш до хижки Hufflepuff. Кед их маш найвецей под Б, вецка спадаш до Ravenclaw–у. До Slytherin–у спадаш кед маш найвецей одвити под В, а кед маш найвецей одвити под Г, вецка спадаш до Gryffindor–у.

Hufflepuff Маскота твоєй хижки то язавец. Ти барз вирни/на, толерантни/на, добри/ ра, алє дакеди и лєнїви/ ва. Вше ши порихтани/ на помогнуц другим и вельки/ка ши екстроверт.

Ravenclaw Маскота твоєй хижки то орел. Мож повесц же ши креативна, индивидуална, ориґинална и мудра особа. Алє и барз поцагнута, интолерантна и нє баш любиш робиц у ґрупох. Тоти цо спадаю до Рейвенклаву вше и интроверти.

Slytherin Маскота твоєй хижки гад. Ти барз амбицийни/на, схопни/на, аґресивни/ на и вше порихтани/на. Найчастейше други думаю же ши нє добра особа, алє ти лєм бранїш свойо.

Gryffindor Маскота твоєй хижки то лєв. Твойо главни характеристики то шмелосц, бунтовносц, самопрешвеченосц и щиросц. Вше ши порихтани/на бориц ше за правду, гоч дакеди то значи и исц процив правилох. МАК 8-9/2016 _

19

КУЦИК СОВИТОХ

КАЖДОДНЬОВО ТЕРМИНИ У СТУДЕНТСКИМ ЖИВОЦЕ

ЕСПБ

ЦЕЦИЛИЯ НАДЬ

И ПОПРИ НАУКИ ЄСТ ЦО НАУЧИЦ БРУЦОШОМ ЧАСТО ЗАСТРАШУЮЦО ВИПАТРА ПОЧАТОК НА ФАКУЛТЕТУ. ПРЕМЕНЇЦЕ ШТРЕДОК, НАИХОДЗИЦЕ НА ИНШАКУ СИСТЕМУ РОБОТИ И УЧЕНЯ, ОБОВЯЗКИ ВЕЛЬО ОЗБИЛЬНЄЙШИ ЯК У ШТРЕДНЄЙ ШКОЛИ... СТУДЕНТ ПОЧАТНЇК ШЕ ЧАСТО НЄ ЗНАХОДЗИ И ЗОЗ ТЕРМИНАМИ, СКРАЦЕНЯМИ И УЛОГАМИ ОДРЕДЗЕНИХ ИНСТИТУЦИЙОХ И ЗДРУЖЕНЬОХ. У ТИМ ТЕКСТУ ВАМ ПРЕДСТАВИМЕ ДАЄДНИ ИНФОРМАЦИЇ ХТОРИ ДАВАЮ ПООБЩЕНИ ПРИКАЗ ЄДНОГО ТАКОГО ЖИВОТА.

20 _ МАК 8-9/2016

Европска система преношеня (бодох) поенох, лєбо скрацено ЕСПБ поени. Тота система состойна часц Болоньского студираня, а зоз ню оможлївене поровнованє розличних наставних програмох на универзитетох у Европи и припознаванє дипломох. Уведзени таки способ бодованя прето же би ше оможлївела мобилносц студентох, алє тиж ше указало и як добра мира за звекшованє ефикасносци студираня. През рок мож назберац 60 поени. Зоз таким розпорядком, єден поен одвитує роботи од 25 до 30 годзини, а предвидзене же би студент у просеку робел 40 годзини тижньово. ЕСПБ боди ше достава за вкупне анґажованє студента, цо (завиши од факултета) подрозумює: преподаваня, вежби, семинари, колоквиюми и испити, дипломску роботу, теренску роботу, фахову праксу.

КОЛОКВИЮМИ, ИСПИТИ Колоквиюм то єдна зоз предиспитних обовязкох. То найчастейше тест, лєбо преверйованє знаня зоз уж прейдзеного ґрадива. Колоквиюми ше нє отримує зоз каждого предмета, а часто су условиє за виходзенє на испит. Марина Сакач зоз Нового Саду, студентка Филозофского факултету у Беоґрадзе, гвари же на тим факултету колоквиюми єст лєм зоз даєдних предметох

и же су нє условни, так же ше вец на испиту поклада шицко цо нє закончене през семестер. Испит може буц усмени, лєбо писмени, у форми теста, або есея. Минимално ноши 30 поени, а максимално 70, кажди предмет ма предвидзени 100 поени. Сума поенох то успих на самим испиту и предиспитни обовязки, хтори углавним подрозумюю присуство, активносц, семинарску роботу, або колоквиюм. Кажди факултет ма свою систему роботи, алє векшина з нїх орґанизує покладанє испитох у януарским, априлским, юнийским, септемберским и октоберским року. Професоре часто даю испитни питаня пред испитом, а заш даєдни здумаю питанє праве на испиту. Кед таки питаня пред тим доступни, вец треба научене ґрадиво повторйовац по тих питаньох.

СТУДЕНТСКИ МЕНЗИ У Новим Садзе, у ресторанох Студентского центру, або мензи, дньово ше порихта и послужи коло 6 500 оброки, а коло 12 000 студенти хасную студентски мензи. Право хасновац мензи маю студенти хтори ше школую зоз буджета Републики Сербиї. Вони муша мац студентску карточку хтора им служи як идентификацийни документ. Попри тей карточки нєобходни и жетон, а зоз нїм ше достава прибор за єдзенє. Студент Факултета технїчних наукох у Новим Садзе, Деян Павлович зоз Руского Керестура хаснователь студентскей мензи.

КУЦИК СОВИТОХ

Таки цени оброкох и у беоґрадских студентских мензох. Хасновац мензу можу и студенти хтори ше сами финансую, алє за нїх иншаки, односно висши цени.

СТУДЕНТСКИ ДОМИ Ранґированє кандидатох ше окончує на основи успиху у предходним школованю и приходу по члену фамелиї студента. Заш лєм, примарни успих у школованю.

– Три роки сом у студентским доме „Живоїн Чулум”, познатши под назву „Нови А”. Задовольни сом зоз змесценьом и условия цалком прилаплїви. Добра ствар такей файти змесценя же мож упознац вельо студентох и у каждей хвильки мож себе найсц адекватне дружтво. Препоручел бим и другим же би хасновали студентски доми, прето же то єдно фине искуствиє – приповеда Деян.

СТИПЕНДИЇ Студентски стипендиї то финансийна помоц хтору ше обезпечує студентом як награда за посцигнути успих и як мотивация за предлужованє образованя и усовершованя.

Студентка Ивана Ловас зоз Футоґу на мастер студийох на Економским факултету и вона поряднє конкурує и достава стипендиї.

на концу першого семестра. Член того здруженя може постац кажди студент зоз ФТН-а хтори студира єден зоз Електро, лєбо ИТ напрямох – толкує Кристиан.

– На другим и трецим року на факултету, на основних студийох, конкуровала сом за державну стипендию и достала сом ю, а вона виношела 6 100 динари мешачно. Достали шицки хтори мали просек понад 8,5. На остатнїм року достала сом и Доситейову стипендию, 30 000 динари мешачно – гвари Ивана и додава же єст розлични стипендиї о хторих ше мож информовац на рижних веб сайтох. У остатнїх двох рокох подзвигнути гранїци, та тераз потребне мац просек оценох 9.0.

Вон гвари и же упознал рижних людзох, унапредзел свойо знанє и фахово способносци, а орґанизованє проєктох и шицки други активносци робя волонтерски.

СТУДЕНТСКИ ЗДРУЖЕНЯ Факултети маю свойо студентски союзи, здруженя, орґанизациї, а члени у нїх, студенти. Циль таким здруженьом то повязованє студентох, олєгчанє студираня и ришованє рижних проблемох. Кристиан Монар зоз Руского Керестура студент Факултета технїчних наукох у Новим Садзе, активни член студентскей орґанизациї „EESTEC”. Здруженє студентох електротехнїки Европи („ЕЕSTEC”) ма циль повязац студентох електротехнїки и рахункарства по цалей Европи и то през орґанизованє рижних медзинародних семинарох, черанкох и фахових праксох.

– До студентского активизму сом ше учленєл на початку студийох,

ИНФОРМАЦИЇ ХАСНОВАНИ ЗОЗ САЙТОХ: WWW.SCNS.RS/ PRIJEMNI.INFOSTUD.COM/RECNIK-ZA-BRUCOSE#TABLET_JUMP WWW.SCNS.RS/DOKUMENTI/VODIC/VODIC2016-17.PDF

– Задовольни сом зоз квалитетом и рижнородносцу єдзеня, тиж, можем повесц же порциї достаточно вельки. Фриштик у студентскей мензи кошта 40 динари, полудзенок 72, док вечера 59 динари. Тоти цени важа за студентох хтори на буджету – гвари Деян.

МАК 8-9/2016 _

21

НАПРАВ САМ

МАРИЯ ХРОМИШ

ОЗНАЧОВАЧ ЗА КНЇЖКИ

У ЄДНИМ З ПРЕШЛИХ ЧИСЛОХ, УКАЗАЛИ ЗМЕ ЯК З ДЕКУПАЖ ТЕХНЇКУ МОЖ НАПРАВИЦ ПОДКЛАДАЧЕ, А ТЕРАЗ МОЖЕЦЕ НАУЧИЦ ЯК НА ИСТИ СПОСОБ МОЖ ВИРОБИЦ ОЗНАЧОВАЧ ЗА КНЇЖКИ (БУКМАРКЕР).

ПОТРЕБНЕ: – ЛЕПЕНКА (ЦЕНКИ КАРТОН 20X4) – АКРИЛНА ПОДЛОГА – ЛЇПКАЧЕ ЗА ДЕКУПАЖ – ЛАҐ ЗА ДЕКУПАЖ – САЛВЕТКА – ЩЕТОЧКА – НОЖНЇЧКИ

ЛЕПЕНКУ ПРЕФАРБИМЕ ЗОЗ АКРИЛНУ ПОДЛОГУ З ОБИДВОХ БОКОХ. ДОК ШЕ ЛЕПЕНКА СУШИ, ВИШТРИГНЄМЕ ЖАДАНИ МОТИВ ЗОЗ САЛВЕТКИ И ОДВОЇМЕ ЛЄМ ГОРНЄ ПАСМО.

КЕД ШЕ САЛВЕТКА ОСУШИ, ЯК САКОНЧУЮЦЕ ПАСМО, ПРЕЛАҐИРАМЕ ЗОЗ ДЕКУПАЖ ЛАҐОМ, А КЕД ШЕ ОСУШИ, ОЗНАЧОВАЦ ЗА КНЇЖКИ ПОРИХТАНИ ЗА ХАСНОВАНЄ.

22 _ МАК 8-9/2016

НАМАСЦИМЕ ЛЇПКАЧЕ НА МЕСТО ДЗЕ ДУМАМЕ ЗАЛЇПИЦ САЛВЕТКУ.

ПОМАЛИ СПУЩУЄМЕ САЛВЕТКУ, А ИСТОЧАШНЄ ЗОЗ ЩЕТОЧКУ ПРЕЙҐ САЛВЕТКИ ВИЦИСКУЄМЕ ВОЗДУХ ХТОРИ ОСТАЛ ПОПОД. САЛВЕТКА БИ ТРЕБАЛА БУЦ ЗАЦАГНУТА И БЕЗ ВОЗДУХУ.

ВЛАСНИ ПЕЧАЦ

ПОЕЗИЯ

Неманя Драґаш (1992) – сербски писатель и дипломовани драмски и аудио-визуални уметнїк. Лауреат Видовданскей награди Академиї уметносцох за 2014. рок. Наймладши член Здруженя писательох Сербиї и єден зоз найнаградзованших младих поетох (вецех як 30 награди). Новини Политика (2012) Драґаша представели як єдного зоз найуспишнєйших младих писательох Сербиї. Обявел пейц кнїжки поезиї: „Фантазија у плавом” (2008), „Микрофонија зрелости” (2010), „Обећани свемир” (2014), „Оковани сатима” (2015) и Избор из поезије на српском и немачком језику (2016).

ЗОЗ ЗБИРКИ ПОЕЗИЇ „ОКОВАНИ САТИМА” (2015)

УПАДЛИ ЗМЕ ЧАСУ ДО СЛОВА Там дзе падаю два шнїги А бреги оставаю голи, страдаю сни. Кед ци дахто пове же биш рушел ґу югу, Заплач як цо птица нїґда нє годна И тот удих котри ше вимкнє зоз глїбини єства Того дзецка брижней мацери, Най це здогаднє Як ше бочкаю моря у людзох На рубцох шветох Док витри ноша слова, Цихосци повредзую, А вирносц ше престава будзиц.

ШИЦКО ЦО ПОСТОЇ (ОДО МНЄ) Штреляй знова. На седем метери од тебе стоя два метери мнє. Цилюй до яблука. Премахнї ме. Пать як ше до хробачка претварям. Горки плоди бувшого часу пущаю соки медзи нашо цинї А я ше преклято любим обрацац до круга и самовольно падац. Думаш же циґанїм док гуторим швидко и режем це зоз правду на половки Док болї шицко собласно барз кед трацим тебе знова нєсебично лєгко И як пилька идзем од твойого пальца ґу другому концу стола Знаюци же така форма вецей нє диха и остатнї диждж виплакує. Штреляй знова. На седем метери од тебе стоя два метери мнє. Кед остатнї вичури, здогаднї ше нашого першого дня и другей хвильки У хторей чечу обецани рики и над нїма старе нєбо джмури. Нє гутор ми нїч. Штреляй знова. Раз жиєме, а душа сто раз вимера Лєм попонагляй.

ПРЕШПИВАЛА ТАМАРА ХРИН МАК 8-9/2016 _

23

ВЛАСНИ ПЕЧАЦ

Наташа Хромиш з Дюрдьова школярка штредней школи „Милева Марич-Айнштайн” у Новим Садзе, напрям ґеодетски технїчар. За фотоґрафию ше заинтересовала 2008. року кед достала свой перши фотоапарат. Фотоґрафия єй гоби, алє мала нагоду фотоґрафовац и родзени днї, матури и журки. Найволї сликовац животинї, мешац, а часто фотоґрафує и дзеци. Участвовала на „Дньовковим” конкурсу на тему „Шветлосц”, а єй фотоґрафиї мож видзиц на Фейсбук боку КУД „Тарас Шевченко”, дзе фотоґрафує журки хтори орґанизує младеж з того Дружтва. Жада злєпшац свою фото-опрему и през курси фотоґрафиї збогацовац свойо знанє и схопносц.

ФОТОҐРАФИЯ ЯК ГОБИ