MAK 4/2021

НОВИ ЛЮДЗЕ – НОВИ ИДЕЇ АЛЕКСАНДАР ГАРДИ МАЙСТОР ЗА СПЕЦИЯЛНИ ВИДЕО ЕФЕКТИ

Мултимедиялни часопис за младих число 4 / април 2021 / цена: 100 динари Фото: Андреа Новак

6

ЗМИСТ

У ФОКУСУ

Нови людзе – нови идеї Члени Здруженя гражданох „Pact Ruthenorum” У ФОКУСУ початком априла отримали схадзку на хторей 03 М. Буила: Матуранти ОШ „Братсто єдинство” єдногласно вибрали Деяна Павловича за нового 06 М. Зазуляк Гарди: Нове руководство „Пакту Рутенорум” предсидателя, на мандат од двох рокох, а за його заменїка Янка Хому. Яки плани ма нове руководство МАК-ОВ КОЛАЖ того керестурского младежского Здруженя, як 08 М. Надь: Розгварка Т. Максимович мож постац член Пакту, лєбо помогнуц им у роботи, УПЕЧАТКИ виприповедали нам за МАК.

10 М. Горняк: О кнїжки

14

ШВЕТ НАУКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ

ФРАЗИ И ВИРАЗИ

Охабяю упечаток, дополнюю и приповедаю О филмскей индустриї знаме тельо кельо видзиме на ҐИМНАЗИЯ И Я телевизиї. Обчаровани зме зоз ґлумцами, жанром и 12 М. Зазуляк Гарди: Представяме бувших ґимназиялцох змистом, алє анї нє нагадуєме цо ше шицко скрива на сцени и на яки способ вона направена. Видео ШВЕТ НАУКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ ефекти вше цикави и виволую вельке интересованє, 14 Ц. Надь: Розгварка А. Гарди часто за нїх думаме же су состойна часц на знїманю, алє за нїма стої єдна окремна обласц. Александар СПОРТ И РЕКРЕАЦИЯ Гарди заняти як композитор (Compositor) у филмскей 16 Л. Вереш: Интервю М. Барна индустриї, вон роби у студию „FuseFX” и прави ефекти за филми, сериї, реклами и друге. Вироснул у Руским УПОЗНАЙ СЕБЕ Керестуре, а тераз жиє у Ванкуверу, у Канади.

18 А. Бучко: Тест 11 МАК-ова редакция: Латински цитати

АЛТ ШОУ У МАК-У 20 Т. Салаґ: Рубрики ВЕЦКА НЇЧ У МАК-У 22 М. Планкош: „Trading Places” ВЛАСНИ ПЕЧАЦ 23 И. Лїкар: Станїца живота 24 А. Русковски: Фотоґрафиї, рисунки, илустрациї

МАК Мултимедиялни часопис за младих www.ruskeslovo.com → рубрика МАК Facebook: MAK MAGAZINE Instagram: mak.magazine mak.magazine@gmail.com Число 4 април 2021 Директор: др Борис Варґа

2

\\\ МАК 4/2021

Oдвичательна редакторка: Мая Зазуляк Гарди Дизайн и компютерски обробок: Златко Емейди Язична редакторка: Ясмина Дюранїн На насловним боку: „Жена” Авторка фотоґрафиї: Андреа Новак

22

ВЕЦКА НЇЧ У МАК-У

Ебановина и слонова косц Єден симпатични кез досц за добри филм? Нє, алє кед го єст у филму, вецка му полно додава. Таки ошмих младого Едия Марфия у тим филму, а и у другим хтори таки час направени. У нєшкайшим чаше, окреме у жеми дзе тот филм правени, критика би го поєдла. Политична коректносц у нїм ше анї у шлїдох нє може найсц. Точно є таки щири як цо швет бул пред тим як цо зме почали шицко паковац до дречавих и тунїх амбалажох хтори нас спреведаю же коло нас луксуз гоч дзе ше найдземе.

Видава НВУ „Руске слово” Футожска 2/ІІІ 21 000 Нови Сад Жиро рахунок: 160-923244-82 Интеза банка, Нови Сад Друкує „BIROGRAF COMP” DOO Земун CIP – Каталогизација у публикацији Библиотека Матице српске, Нови Сад

008+32(=161.2) (497.113) MAK : мултимедиялни часопис за младих / редакторка Мая Зазуляк Гарди. – Рок 1, ч. 1 (1972) - . – Нови Сад : Руске слово, 1972-. – Илустр. ; 28 cm ISSN 0350-8080 COBISS.SR-ID 15945730

У ФОКУСУ Марко Буила Розгварка зоз матурантами Основней школи „Братство єдинство” зоз Коцура

??

КАДЗИ ДАЛЄЙ?

Кельо матурантом стреднїх школох чежко принєсц одлуку на хтори факултет ше уписац, так исто ше чежко одлучиц и матурантом основних школох же хтора стредня школа прави вибор за нїх. У тим тексту, годни сце пречитац розгварку зоз матурантами руского оддзелєня коцурскей школи „Братство єдинство” и видзиц до хторих стреднїх школох ше жадаю уписац. Опитали зме ше им и чи можебуц дакому з нїх вибор будзе праве наша єдина Ґимназия на руским язику, котра понука велї можлївосци, путованя, товаришства и насампредз знанє хторе будзе представяц добру подлогу за рижни факултети. То можем потвердзиц и зоз особного искуства, бо сом там препровадзел можебуц и найкрасши штири роки свойого живота.

Марина Медєши: Основна школа мала вельки уплїв на мнє. У нєй сом препровадзела вельку часц свойого дзецинства и вше ше дацо интересантне случовало. Єдна з памяткох хтора ми останє у паметаню то кед зме першираз цала класа сцекли зоз остатнєй годзини. Збуло ше то тераз, у осмей класи. Була то єдна нєзвичайна авантура за нас, понеже то нїхто нє обчековал од нас, так же бим нїкому нє препоручела таке дацо, бо то заш лєм на даяки способ нєпочитованє наставнїка. Цо ше дотика стреднєй школи, роздумовала сом пойц у напряме економиї и уписац ше до школи у Новим Садзе. Барз любим Нови Сад, вельо є векши од Коцура и любела бим уж дакус пременїц околїско. Сцем упознац вельо людзох и видзиц нови ствари, так же ми ше видзи же Нови Сад добри вибор за мнє. Роздумуєм и у напряме ґимназиї, понеже сом ище нє цалком сиґурна зоз чим ше сцем занїмац у живоце, так же бим нє могла повесц же бим нє любела пойсц и до Ґимназиї до Руского Керестура. На щесце, мам добрих пайташох и потримовку родичох, так же верим же до конца школского рока пренайдземе прави вибор за мнє. МАК 4/2021 ///

3

У ФОКУСУ Сара Гарди: Тоти осем роки будзем паметац як найдлугши роки у моїм живоце. Було вшелїячини, и шмеяня и плаканя. Основну школу будзем паметац по велїх красних стварох, як цо то рижни програми, наприклад „Веселинка”, на хтори нас наша учителька Лидия Будински водзела и по велїх змаганьох за хтори нас вредно пририхтовала наша класна Снежана Шанта. Мушела бим наглашиц ище же зме наисце барз зложни и як класа и як ґенерация. Кед у питаню стредня школа, любела бим уж дакус пременїц штредок и пойсц дакус далєй. Ище вше ше нє можем цалком одлучиц котри прави вибор за мнє, бо ме интересую и уметносц, и право, и воєна академия, алє ме можебуц од того шицкого найбаржей прицагує медицина. Кед слово о медицини, то праве напрям за физиотерапеута у Медицинскей школи у Новим Садзе. Медзитим, кед бим надумала пойсц у напряме права, ту би мой вибор була праве Ґимназия у Руским Керестуре, алє хвильково ме медицина баржей прицагла. Полна сом амбициї, позитивна, дружтвена и нє проблем ми ше уклопиц и прилагодзиц другому околїску.

Сара Ґайдош: Понеже зме наисце були зложна класа, вєдно зме и творели памятки. Красни памятки мам на ритмичну секцию котру водзела наша учителька, а у висших класох ми останє у паметаню кед зме зоз нашу класну ишли до природи и зберали материяли за правенє венчикох за крачунски вашар у школи. Жаль ми же напущуєм тоту школу, будзе ми чежко розисц ше зоз своїма товаришами з хторима сом препровадзела дзецинство, алє з другого боку заш лєм чекам упознац нови особи и видзиц як то жиц у новим месце. Любела бим ше уписац до медицинскей школи за фармацеутского технїчара, медзитим кед ми ше нє поспиши там уписац, друге жаданє ми будзе уписац ше до фризерскей школи. Цо ше дотика Ґимназиї, нє барз бим ше любела до нєй уписац, понеже жадам закончиц даяку фахову школу.

Мария Скубан: Основна школа ми останє у красних памяткох и красних школских дньох препровадзених зоз мою класу. Щиро, нє жадам цошка барз пременїц околїско у хторим сом, бо ми ше пачи ту дзе сом. Ище вше штудирам же до котрей стреднєй школи ше упишем, алє думам же то будзе або даяка школа хтора ма вязи зоз спортом, або стредня Економска школа у Кули, же бим могла поряднє предлужиц ходзиц на тренинґи атлетики. О Ґимназиї сом ище вше цошка нє барз роздумовала. Мушим повесц же постої даяки минимални страх од нєпознатого и од стреднєй школи, алє верим же ше барз швидко уклопим.

4

\\\ МАК 4/2021

У ФОКУСУ Алекса Дорокхази: На основну школу нє мам даяки окремни памятки, алє ми у каждим случаю останє у красним паметаню. Упис до стреднєй школи зоз собу принєше и пременку околїска, а можем повесц же сом го уж и пожадал дакус пременїц. Мам вецей жаданя, алє на першим месце ми Транспортна школа у Новим Садзе. Нови Сад праве прето же бим любел предлужиц поряднє зоз тренинґами у фодбалу. Нє шицко ми єдно пойсц после малого штредку до велького варошу, алє верим же ше швидко уклопим и найдзем добре дружтво.

Иґор Чордаш: Школски днї будзем паметац по вельо шмишних ситуацийох хтори ше збували у класи и по франтованю зоз наставнїками и дружтвом. Тоти осем роки прешли барз швидко, алє заш лєм чекам уж упознац нових товаришох у стреднєй школи. Любим хемию и думам же ми идзе лєпше як други предмети. Думам же би за мнє найлєпши вибор була даяка фахова школа у Новим Садзе. Там ми и шестри, так же бим нє бул сам. Роздумовал сом и о Ґимназиї, алє заш лєм превагла фахова школа. Страх од нєпознатого за мнє нє постої, прето же любим исц на нови места и упознавац нових людзох, а обчекованя за стредню школу ми наисце позитивни.

Вид Неделькович: Основна школа прелєцела барз швидко, а на ню ми останю наисце красни памятки. Цале школованє будзем паметац по тим же зме були барз добра и зложна класа. Кед слово о виборе стреднєй школи, любел бим ше уписац до Електротехнїчней школи „Михайло Пупин” у Новим Садзе.

МАК 4/2021 ///

5

У ФОКУСУ Мая Зазуляк Гарди Нове руководство „Пакту Рутенорум”

НОВИ ЛЮДЗЕ – НОВИ ИДЕЇ

Янко и Деян Члени Здруженя гражданох „Pact Ruthenorum” початком априла отримали схадзку на хторей єдногласно вибрали Деяна Павловича за нового предсидателя, на мандат од двох рокох, а за його заменїка Янка Хому. Яки плани ма нове руководство того керестурского младежского Здруженя, як мож постац член Пакту, лєбо помогнуц им у роботи, виприповедали нам за МАК. До пременкох пришло понеже потерашнєй предсидательки Пакту Ясни Медєши, як и заменїкови предсидателя Даркови Папуґови вишли мандати. На схадзки були даєдни стари члени „Пакту Рутенорум”, алє и нови, хтори ше праве тот дзень учленєли до Здруженя, медзи нїма и Деян и Янко. До Управного одбору „Пакту Рутенорум”, окрем

6

\\\ МАК 4/2021

Павловича и Хому, вибрани и Наташа Гайдук, Ивана Планчак и Дарко Папуґа. Цо у Пакту дочекало нове руководство, гваря: – Пакт уж даскельо роки бул лєм на младших, а остатнї час нє бул цалком функционални. Щиро, дакус нас дочекал гаос. Гришка була, нє тих младших, алє и нас, старших, хтори зохабели шицко на нїх най ше знаходза. Ми ше уключели до Пакту, а нє знали зме точно яка ситуация, та тераз, цо баржей уходзиме, наиходзиме на даяки мали проблеми, алє вони ше шицки даю ришиц. Лєм треба часу – толкує нови предсидатель Пакту Деян Павлович, студент докторских студийох, мастер инженєр електротехнїки и рахункарства: биомедицинске и еколоґийне инженєрство, длугорочни член ФК „Русин” и єден од авторох подкасту по руски „Коло казаня”.

Нови Пактовци ище нє бешедовали детально о активносцох хтори буду орґанизовац, медзитим, вшелїяк же предлужа зоз тим цо Здруженє робело и потераз. Толкую же им нє циль ориєнтовац ше лєм на журки, алє на активносци и друженя хтори уключую руску заєднїцу, язик, културу...

– Тераз нам дакус и завязани руки пре тоту ситуацию зоз корону, алє нє муши значиц же то подле же нас дочекала пандемия. Можебуц треба вихасновац щесце у тим нєщесцу, же бизме Пакт дакус дзвигли на ноги, научели дзе можеме конкуровац, як ше пише проєкти, пошорели нашо просториї и друге – визначує Яни Хома, мастер професор ґеоґрафиї, хтори уж ма искуства у роботи здруженьох, понеже є у Управним одборе Спортских бавискох „Яша Баков”, бул подпредсидатель Шаховского клубу „Русин”,

У ФОКУСУ

медзи орґанизаторами спортских турнирох... та би любел кед би ше члени Пакту повязовали и зоз другима здруженями и институциями. „Пакт Рутенорум” хаснує єдну просторию у Спортскей гали, хтору дзелї зоз ище єдним здруженьом, а пред двома роками од општини Кула достал на хаснованє и часц простору у Младежским доме. Медзитим, тоти просториї перше треба реновирац же би ше керестурска младеж у нїх могла зиходзиц.

– Там Пактовци уж мали роботну акцию, алє то ище вше нєадекватни простор за даяки активносци. Нє знали зме цо нас чека, нїґда зме нє були у тих просторийох. Тераз зме видзели же єст наисце вельо роботи, алє годно то пошориц. Наприклад, треба зредзиц мури же би ше их вец могло обилїц, повала у подлим стану и друге. Будзе требац обезпечиц и мебель... За шицко тото треба пенєжи и роботну моц. Општини ше плаци скоро 2 000 динари мешачно за хаснованє тих просторийох цо, мушиме припознац, дакус парадоксалне, бо Младежски дом направели Керестурци. То можебуц випатра як мали пенєж, алє Пакту, як нєпрофитному здруженю, то наисце вельо. Пробуєме послац даяки допис, бешедовац зоз людзми у Општини же би нас ошлєбодзели од тих трошкох. Просториї у Гали добри, алє там мож отримовац лєм, наприклад, схадзки. Уж зме их були дакус пошориц, оспособели зме себе векши простор. Пописовали зме и опрему хтору Пакт ма – толкую Деян и Яни.

ПО М О Г

НЇ И Т И Хто дзечн и помог н уц „Пакт у ро б от и , м Ру тенору оже ше я м” у їх в и ц ч лено и м и п ис а м З друженя ц на Пакт , а може о в Ин с т а бок. Вони ґ р а м , л єб поволую о Ф ейсбук и ш и цки х з би ше у ч л а и н те ре с е нє л и, лє о в а н и х же бо ознов а а к т и во ва ли у Па кт у.

„Пакт Рутенорум” ше финасує лєм прейґ проєктох и донаторствох. Прето им барз важне же би им поєдинци и приватнїки на гоч яки способ помогли, за початок коло ушорйованя просторийох, дзе планую направиц куцик у хторим ше годни зазберовац шицки млади. Младежи у валалє то будзе барз значиц, понеже ше остатнї роки слабо маю дзе зиходзиц. МАК 4/2021 ///

7

МАК-ОВ КОЛАЖ Мартина Надь Розгварка зоз Тамару Максимович зоз Лалитю о писаню

КНЇЖКА ЯК НАЙЛЄПША ПАЙТАШКА ТАМАРА МАКСИМОВИЧ ЗОЗ ЛАЛИТЮ СТУДЕНТКА НА ФАРМАЦЕУТСКИМ ФАКУЛТЕТУ, НАПРЯМ МЕДИЦИНСКА БИОХЕМИЯ. КНЇЖКА ЄЙ ЯК НАЙЛЄПША ПАЙТАШКА ЗОЗ ХТОРУ БИ МОГЛА ВШЕ ПРЕПРОВАДЗОВАЦ ШЛЄБОДНИ ЧАС. ЧИТАНЄ ЛЕКТИРОХ У ШКОЛИ НЇҐДА НЄ ЛЮБЕЛА, НАЙВОЛЄЛА ВИГЛЄДОВАЦ ТОТО ЦО Ю ИНТЕРЕСУЄ И ЧИТАЦ ДОК Ю ОЧИ НЄ ЗАБОЛЯ. ПОТИМ И САМА ПОЧАЛА ПИСАЦ.

Док ходзела до Штреднєй школи до Сримскей Митровици, мала штири годзини шлєбодного часу. У гайзибану вше читала кнїжки же би єй час швидше прешол. Так, раз кед путовала, закончела читанє и остало єй ище вельо часу. Подумала же би го могла вихасновац так же будзе писац. Писанє ше єй уцагло под скору

8

\\\ МАК 4/2021

праве дзекуюци тей ситуациї у гайзибану.

– Инспирацию находзим буквално у шицким. Случує ше спонтано и руша од моїх чувствох, розгварки зоз другима людзми, читаня кнїжкох. Тиж так, инспирацию пренаходзим у природи. Кед красна хвиля, случує ше же ше осамим и пойдзем до лєшику, лєбо коло рики, виключим телефон и препущим ше своїм думком, а слова ше шорую єдни за другима. Кед пишем на даяку задату тему, у зависносци од числа словох котри потребни, треба ми два до три годзини же бим написала єден текст, а кед пишем так, зоз глави, покля ми слова сами наиходза, случує ше же и по два, три днї пишем єден текст – гвари Тамара. Люби писац о рижних чувствох. За ню праве виволанє кед треба же би без барз обширного толкованя дала до знаня читательови як ше

чувствує тот хтошка о ким вона пише и як ше бори сам зоз собу, а ґу тому най охаби моцни упечаток на того хто чита. Тамара на єдним боку на Фейсбуку писала зоз ище даскельома особами. Гвари же спочатку була барз нєсиґурна до себе и ганьбела ше повесц своїм товаришом же то вона пише тото цо вони читаю и лайкую. Медзитим, кед дознали, Тамара од шицких достала потримовку и тото искуство єй помогло же би баржей ценєла сама себе и свою роботу. То єй дало моци же би предлужела по тей драги по хторей рушела.

– Почала сом активно писац у другей класи штреднєй школи. За писанє барз важни континуитет и усовершованє зоз каждим новим дньом. Наприклад, случи ше ми же пречитам свой стари текст хтори сом написала пред пейцома роками и видзим розлику як сом писала и виражовала ше теди и тераз.

МАК-ОВ КОЛАЖ

Нормално, мушиш мац талант за писанє, алє вежба нєобходна же би було видно напредованє у писаню. Вше мож дацо виправиц. Тиж так, барз важне вельо читац. На тот способ видно рижни технїки и способи писаня, а скорей шицкого ше збогацує наш вокабулар, цо и ключне. По моїм думаню, добри писатель нє може хасновац просекови фонд словох – толкує Тамара. Тамарово тексти обявени у медзинародних збиркох хтори друковани у Горватскей. Там єй обявени три тексти у форми кратких приповедкох и єден виривок зоз нєобявеного романа. Гвари же цо ше дотика обявйованя прозних текстох у Сербиї, нажаль, єст барз мало конкурси и нагоди за младих писательох, док конкурси за писанє поезиї єст вельо вецей. Нєдавно и у Сербиї бул конкурс зоз хторого Тамара ище вше чека резултати. Додава же є барз возбудзена, резултати зоз конкурса ше длуго чека, прето

же єст вельо тексти котри муша опатриц.

– Писанє ми затераз гоби, понеже студирам на чежким факултету, та хвильково то так муши буц, прето же ми вон приоритет. Наздавам ше же єдного дня почнєм писац на професийним уровню, алє тераз сом и зоз тоту позицию задовольна. Никола Дьокич млади и барз талантовани писатель на хторого ше спатрам. Вон єдна од особох зоз хторима сом писала на спомнутим боку на Фейсбуку. Теди обявел свою першу кнїжку. Прешлого року написал штварту кнїжку „Два карти за Праг” и интересантно провадзиц його напредованє, красни резултати и читаносц. Скорей шицкого, вон ми добри товариш и барз велька потримовка. Барз ми мило кед ме похвалї, щиро пове критики и мотивує ме же би и я видала свою кнїжку – припознава Тамара.

Наша собешеднїца пише лєм на сербским язику. Хаснує нєзвичайни и нєкаждодньово вирази и слова, та кед преложи на даяки други язик, за ню то нє випатра так автентично. Тамарова мама Рускиня и дзекуюци єй вона одмалючка зна читац и писац по руски. Читала нашо руски кнїжки, а кнїжку котру може вше ознова пречитац то збирка писньох „Я дуб червоточни” Михайла Ковача. Тиж так, люби ознова пречитац и „Там дзе слунко виходзи”, кнїжку котру написала Агнета Бучко Папгаргаї.

МАК 4/2021 ///

9

УПЕЧАТКИ Мария Горняк О кнїжки

МОЖЕШ КЕД НАИСЦЕ ВЕРИШ Кнїжка ше состої зоз 14 поглавйох и кажде пошвецене єдному проблему котри уплївує на чловеков успих. Так даєдни з нїх бешедую о одуставаню, мотивациї, страху, неґативним роздумованю... През шицки тоти теми и приповедки прейґ котрих нам автор толкує як дойсц до циля, прецагую ше людски проблеми, алє и вира.

АВТОР КНЇЖКИ ,,МОЖЕШ АКО ВЕРУЈЕШ ДА МОЖЕШ” НОРМАН ВИНСЕНТ ПИЛ НАМ УКАЗУЄ КЕЛЬО НАШО РОЗДУМОВАНЄ И ВИРА ДЕФИНУЮ НАШ ЖИВОТ. НАВОДЗИ НА РОЗДУМОВАНЄ ЖЕ ЦО ШИЦКО ПОГРИШНО РОБИМЕ И ДАВА НАМ ТОЛКОВАНЄ И РИШЕНЄ ПРОБЛЕМОХ, ПРИКЛАДИ З ЦУДЗИХ ЖИВОТОХ И ПОВЯЗУЄ ИХ ЗОЗ ШИЦКИМА ПРОБЛЕМАМИ З КОТРИМА ШЕ СТРЕТА ОСОБА. ЗЄДИНЮЄ ИХ ДО ЄДНОГО ДЇЛА КОТРЕ НАИСЦЕ ВРЕДЗИ ПРЕЧИТАЦ.

10

\\\ МАК 4/2021

Вира значни фактор у животним витвореню. Вира до дачого, прешвеченя же постої даяка висша сила, моцнєйша и лєпша од нас и живот пошвецени тому. Вона досц комплексна тема. Попри тей вири, вира до себе. Чи постої, и єдна и друга? Прейґ прикладох толкує релиґию як важну вязу з дачим до чого вериме, з другима людзми, алє и з нами самима. Вира постої, пре животни проблеми чловек ю траци и вона помали капе, як и шицко позитивне у живоце. З кнїжки учиме же ше вона заш муши пребудзиц же би чловек рушел на праву драгу. Вира до себе части проблем котри ше людзом нєпреривно случує. Люби сцекац од нас и зохабиц нас на крижней драги дзе ми вибераме стац у месце, або ше лєм врациц назад. Праве прето, автор нас учи як вериц до себе и своїх можлївосцох. Як вериц самому себе же дацо сцеме и можеме витвориц без огляду на шицки

почежкосци. Понукаю ше велї ришеня як ю врациц и затримац. През приклади учиме як достац мотивацию за шицко цо робиме, як позитивно роздумовац, ришовац проблеми и сцигнуц до жаданого циля. Поправдзе, тоту кнїжку сом читала у шлєбодним чаше, алє и теди кед сом ше чувствовала страцено и кед сом нє знала цо мам робиц. У хвилькох кед сом нє знала же чи тото цо робим добре и чи вообще вредзи дацо, тота кнїжка ми такой спадла на розум и виратовала ме. Як єден вични песимиста, можем повесц же з позитивним способом писаня зоз котрим кнїжка написана, наисце враца виру и уплївує же би особа патрела на позитивни бок.

ФРАЗИ И ВИРАЗИ Пририхтала МАК-ова редакция

ЛАТИНСКИ ЦИТАТИ Латински язик єден з тих за хтори гвариме же є „мертви” язик, гоч латински слова и вирази и далєй жию, углавним у медицини, науки, уметносци, филозофиї, праву... а ниа и даєдни з латинских цитатох, хтори часто можеме чуц: ACTA, NON VERBA! Дїла, нє слова!

ARS LONGA, VITA BREVIS. Уметносц (знанє) жиє длуго, а живот кратко тирва.

CARPE DIEM. Вихаснуй дзень.

COGITO, ERGO SUM. Думам, значи постоїм.

FESTINA LENTE! Понагляй помали!

IN VINO VERITAS. У вину правда.

LAPSUS LINGUAE. Гришка у бешеди.

OMNIA MEA MECUM PORTO. Шицко свойо зоз собу ношим.

PER ASPERA AD ASTRA. Прейґ церньох по гвизди.

STATUS QUO. Терашнї, постояци стан стварох.

TABULA RASA. Нєвиписана табла.

HISTORIA EST MAGISTRA VITAE. История учителька живота. МАК 4/2021 ///

11

ҐИМНАЗИЯ И Я Мая Зазуляк Гарди Представяме бувших школярох керестурскей Ґимназиї „Петро Кузмяк”

ДЗЕ СУ И ЦО РОБЯ Маю щесца тоти хтори одмалючка знаю цо єдного дня сцу робиц, та ше им вец анї нє чежко одлучиц до хторей штреднєй школи ше упишу. Медзитим, вироятнє заш лєм єст вецей тих хторим на штернац-петнац роки нє лєгко надумац кадзи далєй, та за нїх добри вибор може буц ґимназия. Думам же шицки знаце же маме ґимназию и на руским язику, у хторей ше вишколовали велї млади, нєшка успишни студенти, лєбо фаховци у своїх обласцох. Ми вам представяме даєдних з нїх. Ясмина Чапко, Руски Керестур: Керестурску Ґимназию сом закончела 1998. року. У класи нас було 23-ойо. То бул єден од найрасших периодох у живоце, дружели зме ше, и медзисобу, и зоз сербскима оддзелєнями, бо зме шицки були у Замку. Кед слово о ученю, перши два роки ми були дакус чежши, алє прешли, остали лєм красни памятки. На друженя и класного. После штреднєй школи сом закончела Правни факултет. Як абсолвент сом ше преписала на Факултет за правни и дїловни студиї „Лазар Вркатич” и там сом закончела и мастер студиї. Тераз робим на месце матичара у Руским Керестуре.

• Алумнистох Школи „Петро Кузмяк”, односно єй бувших школярох, можеце провадзиц и у Фейсбук ґрупи „Petro Kuzmjak ALUMNI”

12

\\\ МАК 4/2021

ҐИМНАЗИЯ И Я

Михаил Рамач, Дюрдьов: Ґимназию сом закончел 2010. року. У класи нас було 19. Попри векшини школярох з Руского Керестура, було нас и з Дюрдьова и Вербасу. З того периоду мам вельо красни памятки, то углавним числени анеґдоти з класи, як и памятки на леґендарних професорох хторих паметам по їх єдинственим стилу викладаня. После штреднєй школи закончел сом Високу фахову школу за образованє воспитачох у Новим Садзе. Робел сом як новинар, а потим сом почал робиц у своїм фаху. Моя робота подрозумює орґанизованє и реализованє воспитно-образовней роботи.

Владимир Будински, Руски Керестур: Ґимназию сом закончел 2011. року. Було нас 17 у класи. Зоз других местох мали зме школярох зоз Дюрдьова и Коцура. Штредньошколски днї ми остали у красних памяткох, на дружтво и друженя, були зме наисце зложне оддзелєнє. Истого, 2011. року сом ше уписал на Високу технїчну школу фахових студийох у Новим Садзе, напрям защита од огня. По законченю основних студийох уписал сом ше на специялистични студиї у истей школи, напрям защита од огня и ратованє, хтори тирвали ище рок. Од 2018. року сом заняти у професийней огньогасней єдинки у Кули. Моя основна робота гашенє огньох, ратованє людских животох и материялних доброх. МАК 4/2021 ///

13

ШВЕТ НАУКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ Цецилия Надь Розгварка зоз Александром Гардийом, композитором специялних видео ефектох

ОХАБЯЮ УПЕЧАТОК, ДОПОЛНЮЮ И ПРИПОВЕДАЮ О филмскей индустриї знаме тельо кельо видзиме на телевизиї. Обчаровани зме зоз ґлумцами, жанром и змистом, алє анї нє нагадуєме цо ше шицко скрива на сцени и на яки способ вона направена. Видео ефекти вше цикави и виволую вельке интересованє, часто за нїх думаме же су состойна часц на знїманю, алє за нїма стої єдна окремна обласц. Александар Гарди заняти як композитор (Compositor) у филмскей индустриї, вон роби у студию „FuseFX” и прави ефекти за филми, сериї, реклами и друге. Вироснул у Руским Керестуре, а тераз жиє у Ванкуверу, у Канади.

14

\\\ МАК 4/2021

Александар закончел дворочну програму у школи „Art Institute of Vancouver”, а там тиж предлужел студирац филмску индустрию. Учел од професорох хтори робя як професионалци у тей индустриї, а потим им вони помогли же би ше повязали зоз фаховима людзми и достали роботу такой после законченей школи.

– Програми хтори ми хаснуєме мож научиц и прейґ онлайн курсох, алє тоти конекциї цо зме направели у школи вельо вредзели у тей барз конкурентней роботи. Почал сом ше интересовац за филмску индустрию давно, ище теди кед сом знїмал клипи дома зоз стару камеру хтора робела на видео-касети. На интернету сом научел перши, барз єдноставни ефекти и було ми интересантне цо мож шицко направиц на єдним компютеру и зоз безплатнима програмами. Даскельо роки сом виучовал и бавел ше зоз тима ефектами, а вец сом апликовал до школи у Ванкуверу. После законченя школи, такой сом нашол роботу у студию хтори правел вельки Hollywood филми, и там сом робел на филмох як „Hunger Games”, „Batman v

Superman”, „Petar Pan” и други. У тей компаниї сом научел як студио функционує, и после єдного року препровадзеного там, пременєл сом роботу и пошол до векшей компаниї хтора правела филми хтори ме баржей интересовали. Там сом предлужел робиц на филмох як „Independance Day”, „GhostBusters”, „Sully” – гвари Александар. Александар остатнї штири роки роби у студию „FuseFX”. Векшина проєктох хтори правя у тим студию мож патриц на Netflix, Amazon, Disney+, и велїх других канадских и америцких телевизийних станїцох.

– У тей компаниї сом потераз робел на 30+ серийох и даєдних филмох, ак цо то „Prison Break”, „Lost in Space”, „The 100”, „Upload”. Найновша серия хтору зме направели то „The Mighty Ducks” хтора вишла на Disney+, у марцу того року. То бул барз интересантни проєкт за мнє, прето же то серия хтора предлужує приповедку филмох хтори сом любел патриц кед вишли пред 20 роками – приповеда Александар. Як композитор у студию за специялни видео ефекти, наш

ШВЕТ НАУКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ волї робиц на серийох. Дакеди муша робиц так як клиєнт задумал и розтолковал, а дакеди достаню знїмки и шлєбодни простор дзе можу хасновац свою креативносц и идею.

собешеднїк роби у програми „Nuke”, то индустрийни стандард за креированє и складанє видео ефектох.

– Даєдни сериї маю єдноставни ефекти дзе треба висцерац желєну/белаву позадину и заменїц зоз другим знїмком, лєбо компютерску позадину/ локацию, положиц даяки слики на екран у сцени, лєбо оправиц дацо цо нє могло поробиц на знїманю. Даєдни сериї маю векши ефекти дзе треба направиц диґитални характери, супергеройски ефекти, лєбо гоч цо друге цо нє можлїве поробиц на знїманю. Други департменти у студию правя 3Д модели у 3Д програмох, позадини у фотошопу, анимациї, симулациї у специялних програмох... Шицки тоти елементи композитор злучи до финалней фотореалистичней слики хтора будзе приказана у филму. Мнє вше були тоти менши, нєвидлїви ефекти интересантнєйши, понеже тоти ефекти муша буц цалком фотореалистични же би нїхто нє знал же су там – гутори Гарди. НАЙМИЛША СЦЕНА ЗОЗ СЕРИЇ „DEADLY CLASS” Як нам приповеда Александар, вон ше спочатку вецей занїмал зоз филмами, а аж познєйше прешол на ТВ и онлайн сериї. Дознаваме же исти поступок роботи и на филмох и на серийох, алє на филмох ше роби вельо длужей, и квалитет муши буц лєпши, понеже филм будзе приказани и на вельким биоскопским екрану.

– На єдним филму, наприклад „Independеnce Day” ше робeло

одприлики дзевец мешаци, єден рок, а при серийох єдну епизоду мож закончиц за два–три тижнї. Шицко завиши од проєкту – визначує млади композитор специялних видео ефектох. Наш собешеднїк на телевизийним екрану замерковює ширшу слику од приказаней. Док провадзи филми и сериї, часто патри доокола же би видзел чи єст дацо цо други людзе можебуц нє обача.

– Перши даскельо роки сом нєпреривно патрел шицки филми и сериї цо сом правел, алє после 40+ проєктох на хторих сом робел, вецей нє провадзим шицко, лєм проєкти хтори бим патрел вшелїяк. Єдна сцена зоз сериї „Deadly Class” хтору я направел и тераз моя облюбена сцена. У тей сцени зме правели ефекти дзе характере под ефектом дроґи, путую през Лас Веґас, а город коло нїх постава нєзвичайни вше баржей и баржей – толкує Александар. ВШЕ У ЦЕКУ З НОВУ ТЕХНОЛОҐИЮ

– Технолоґия ше швидко меня и моя робота така же бим вше требал знац за найлєпши и найновши технїки же бим нєпреривно могол правиц найуспишнєйши ефекти. Треба вельо часу и сцерпеня у роботи, єст сезони кед ше роби на даскельо проєктох одразу. Теди робиме вельо и сотрудзуєме зоз вецей людзми же би ше шицко закончело начас. Нашо студия меркую на нас же би нам було лагодно и же бизме остали здрави кед длуго робиме. Було периоди кед сом зоз студия анї дому нє приходзел по даскельо днї, бо зме мали тельо вельо роботи, алє було и таке же зме пришли на роботу и бавели бависка на компютеру по цали дзень, бо нє було цо робиц, чекали зме же би ше закончело знїманє нашей шлїдуюцей роботи – заключує Гарди. Александар свой шлєбодни час препровадзує у природи, алє и на особних проєктох хтори прави – ужива у своєй роботи исто так як уживал и пред дзешец роками кед почал виглєдовац тоту обласц. Вон визначує жє найлєпша часц Ванкуверу то природа хтора окружує город – лєси, гори, озера и океан, хтори прекрасни у Британскей Колумбиї.

Александар визначує же му креативни задатки вше були цикавши, и пре тоту причину МАК 4/2021 ///

15

СПОРТ И РЕКРЕАЦИЯ Лидия Вереш Интервю зоз Марину Барна з Дюрдьова, каратистку КК „Младост”

УЧИМЕ ЯК ШЕ ОДБРАНЇЦ, А НЄ ПЕРШИ ВДЕРИЦ

КАРАТЕ, ЛЄБО КАРАТЕДО (ЯП. ПРАЗНА РУКА, ОДНОСНО ДРАГА ПРАЗНЕЙ РУКИ) БОРИТЕЛЬНА СХОПНОСЦ, ПО ПОХОДЗЕНЮ ЗОЗ ЯПОНУ. О ТИМ ПРЕЦО ВИБРАЛА ПРАВЕ КАРАТЕ, ЧОМ ЛЮБИ ТОТ СПОРТ, ДЗЕ ГО ТЕРАЗ ТРЕНИРА И ДРУГЕ, ВИПРИПОВЕДАЛА НАМ МАРИНА БАРНА ЗОЗ ДЮРДЬОВА, ШКОЛЯРКА ОСМЕЙ КЛАСИ.

16

\\\ МАК 4/2021

На кельо роки ши почала тренирац карате и прецо праве тот борительни спорт? Марина Барна: Почала сом тренирац кед сом мала седем роки. Одмалючка ме цикавели борительни спорти и кед сом у школи видзела на огласней табли же клуб прима нових членох, знала сом же то прави спорт за мнє. Клуб ми ше вола КК „Младост”.

Хтори тераз маш пас? М.Б: Тераз мам кафови чисти пас.

У хторей дисциплини ше найчастейше змагаш? М.Б: Найвецей ше змагам у катох и технїкох.

А цо волїш, борби, чи кати? М.Б: Волїм борби, бо ше у борбох можем опущиц и нє мушим тельо роздумовац.

Було змаганя зоз хторих ши ше врацала покалїчена? М.Б: На кажде щесце, нє.

Хторе змаганє ци наймилше на хторим ши була?

Яки реакциї кед твойо парняки чую же тренираш карате?

М.Б: Шицки змаганя подєднак любим. Можебуц ми наймилше перше змаганє. Теди сом достала свою першу медалю. Тоту радосц нє можем описац.

М.Б: Були вшелїяки. Вельо раз ше и вишмейовали и гварели же то хлопски спорт и же то нє за мнє. А з другого боку, велї ме и потримали.

СПОРТ И РЕКРЕАЦИЯ

Тренираш уж вельо роки и за тото треба буц витримовни и упарти. Хто ци дава найвекшу потримовку? М.Б: Найвекшу потримовку, нє лєм мнє, алє и моїм парняком зоз клуба дава тренер. Шицко нам щиро гутори. Кед видзи же зме направели гришку такой нам пове и потолкує як треба же бизме то виправели. Тиж так нас и похвалї кед шицко добре зробиме. Подрозумює ше же ми и фамелия тиж так найвекша потримовка.

Кельо раз до тижня маце тренинґи? М.Б: Маме два раз у тижню, пондзелок и стреду.

Як випатра єден ваш тренинґ? М.Б: Перше нас преволаю, а вец ше зогриваме. Дакеди вежбаме вецей кати, а дакеди технїку. Тренинґи досц напарти, алє кед ше то люби, нїч нє чежко.

Хто ци облюбени партнер у спаринґу? М.Б: Найволїм робиц зоз мою пайташку Аню.

Любела биш дакеди буц и тренер? М.Б: Гей, барз бим любела постац тренер каратеа. Интересантне ми подучовац других як ше можу одбранїц у одредзених ситуацийох. Кед бим була тренер здогадла бим ше и своїх початкох. По тренера треба вельо часу и упартосци.

Єст даяки правила у каратеу хтори биш визначела? М.Б: Єст досц правила у каратеу. Найстрогше и найважнєйше правило то же ше нє шме нїхто покалїчиц. Карате то самоодбрана. Учиме як ше одбранїц, а нє перши вдериц. Кед дахто тото правило нє випочитує, достава забрану тренирац карате.

Активна ши и у Матки. У хторих секцийох? М.Б: Активна сом у рецитаторскей, шпивацкей и фолклорней секциї.

Мушела ши ше дачого и одрекнуц пре карате? М.Б: Нє, кед ше люби шицко ше може ускладзиц.

Цо биш поведла младим, прецо карате добри спорт? М.Б: Шицким бим препоручела тренирац карате. Зоз каратеа мож вельо того научиц вязане за живот. Тиж так ше и здраве занїмац зоз каратеом, бо ше активира кажда мускула на целу. МАК 4/2021 ///

17

УПОЗНАЙ СЕБЕ Александра Бучко, новинарка Медийна писменосц

ЧИ ЗНАМ ПРОВАДЗИЦ ИНФОРМАЦИЇ 1. Медийна писменосц подрозумює: 1. Познанє файтох медийох 2. Препознаванє прорежимских/антирежимских медийох 3. Препознаванє фалшивих информацийох у висткох 2. Цензура то кед: 1. Медий нє обявює ровно єднак вистки о ношительох власци 2. Редактор нє допущує обявиц текст прето же у нїм єст нєпреверени информациї 3. Редактор нє допущує обявиц текст прето же у нїм єст информациї хтори кладу до неґативного шветла особи хтори моцни, або су ношителє власци 3. Змисти хтори обявени у онлайн медийох шме ше меняц: 1. Нє шме 2. Шме, зоз обовязним назначованьом прецо, на яки способ и кеди є пременєни 3. Шме ше шицко без обовязкох меняц, уж кед то диґитална форма допущує 4. Наслови як цо: „Важне! Политичар у Народней скупштини Сербиї нєшка на схадзки виявел тото!” маю циль прицагнуц увагу читачови прето же би: 1. Тота наисце важна вистка була пречитана 2. Тота вистка упадла до оч у морю других висткох 3. Читач кликнул на вистку, а на тот способ портал заробел динари 5. Хто ма найвекши уплїв на обявени вистки у приватних медийних компанийох?

1. Власнїки медийох 2. Редакторе 3. Новинаре

18

\\\ МАК 4/2021

УПОЗНАЙ СЕБЕ

6. Виродостойносц шицких висткох хтори пренайдземе на порталох (або на социялних мрежох) можеме превериц: 1. Нєт потреби, кед є на порталу, кед ше спомина дахто зоз власци – вец є точна 2. Опатраюци домен порталу и историю обявених постох на хторим вистка обявена 3. Опатраюци чи ю мож подзелїц на социялних мрежох 7. „О тим же ФК „Копачка” уж роками нєдостаточно добре бави шведкове зме на каждим змаганю хторе ше отрима, а хторе водзи їх нови тренер Янко Янковски. Же Янковски нєдобри тренер хтори од кеди поставени водзи тот клуб лєм ґу препасци, потвердзело и жридло хторе барз блїзко при власци” (текст обявени у форми вистки, на спортских бокох). Тоту вистку новинар написал: 1. Нєдобре – пристрасна є, нє подмирена зоз доказами, написана пре виволованє чувствох при читачови 2. Добре – споминаю ше змаганя и жридло блїзке власци 3. Добре – новинар виражел свойо думанє 8. Новинар шме виражовац свойо особне становиско и думанє: 1. У вистки 2. У статї 3. У колумни 9. Кажди информативно-обєктивни текст муши мац: 1. Фотоґрафию 2. Информациї – одвити на питаня: Хто? Цо? Дзе? Кеди? Чом? Як?, преверени вияви жридлох, думаня релевантних фаховцох и становиска хтори указую на вецей боки 3. Подписаного автора/ку 10. Векшина медийох завиши од средствох хтори доставаю од оглашовачох. На тот способ: 1. Оглашоваче маю уплїв на тото цо медий обявює 2. Оглашоваче можу прицискац медий най одредзени информациї нє обявює 3. Оглашоваче лєм плаца оглашки, нє маю нїяки уплїв на политику ушорйованя

Одвити: 1 – 3; 2 – 3; 3 – 2; 4 – 3; 5 – 1; 6 – 2; 7 – 1; 8 – 3; 9 – 2; 10 – 1 и 2 Препорученє: Кед маце гоч єден нєточни одвит, едукуйце ше баржей у сфери медийней писменосци, прето же вона важна за защиту гражданох и витворйованє їх правох, демократичносц дружтва и креированє мудрого и информованого гражданства. МАК 4/2021 ///

19

АЛТ ШОУ У МАК-У „Емисия за младих – АЛТ шоу”, каждей стреди од 21:30 г и репризно штварток од 12:30 г на габох Радио Нового Саду (92, 100, и 107,1 меґагерци) Тамара Салаґ Рубрики

ГОРОСКОП, РИСОВАНИ ФИЛМИ, ИДОЛИ... ЦО ДУМАЦЕ О ГОРОСКОПУ? М.Х: Гороскоп пречитам, так баржей зоз забави, най чуєм цо ми ше будзе случовац, алє нє верим до того. А.К: Нє верим, нє! С.М: Чи го читам, читам го. Пейц раз до тижня сиґурно, и за себе, а и за други особи пречитам. Верим до ньго кед ми ше пачи, а кед дацо пречитам цо ми нє барз одвитує, вец го забудзем, таке як кед бим го анї нє пречитала. М.С: До гороскопу, як дньового, тижньового гороскопу, нє верим, алє до даяких характеристикох гороскопских знакох верим. Думам же ту єст цошка, а тиж так любим пречитац рочни гороскоп, нє так же верим, алє пречитам. М.М: Кед ше чита новини, та ше пречита и гороскоп, вецей так у дружтве, пре забаву, алє

20

\\\ МАК 4/2021

нє прето же бим водзел живот по гороскопу, або подобне, бо думам же то нє нательо правдиве. Поготов тоти, най так повем, новински гороскопи, думам же нє маю вязи зоз животом, а заш лєм астролоґия уж друга приповедка. О.П: Гороскоп читам, алє нє верим до ньго. Любим так пречитац, най видзим цо ме чека, яки ми будзе дзень и таке, алє нє зашлєпнута сом зоз тим, лєм ми просто интересантне кед го читам. В.К: Нє читам гороскоп так часто, алє случело ше даскельо раз же ше ми наисце дацо таке и збуло як тото цо сом пречитала. Tак же, нє знам, нє так же верим до ньго, алє знова, єст ту цошка. М.Р: Гороскоп нє читам часто, читам го так кед ми дакеди вируци на Фейсбуку, або Инстаґраму. Досц ми интересантне тото цо пише, нє верим до ньго, алє дакеди ме наисце нєсподзива же потрафи дацо, так же, чом да нє, треба пречитац дакеди.

АЛТ ШОУ У МАК-У ОБЛЮБЕНИ РИСОВАНИ ФИЛМ? О.П: Мой облюбени рисовани филм зоз дзецинства то ,,Вини Пу”. Кед сом була мала кажди дзень сом го патрела, таки є прави дзецински и думам же ше вецей нїґда нє буду правиц таки рисовани. А.К: Любим ,,Пинґвини зоз Мадаґаскару”, прето же вше маю интересантни епизоди. А тиж так и ,,Сундєр Боб Коцкалоне” ми добри рисовани. Тоти два рисовани филми маю якешик висше значенє, нє таке же су лєм дзецински. В.К: Думам же то дефинитивно будзе ,,Сундєр Боб Коцкалоне”, барз сом го любела патриц и кед сом була младша, а и тераз знам дакеди шеднуц и патриц тот рисовани. Тиж так, любим шицки Дизнийово принцези. М.Р: Одмалючка ме мац вола Звончица, прето же сом часто патрела тот рисовани филм, так же мушим повесц же тот рисовани мой облюбени, думам же го знам напамят, од початку по конєц. М.Х: Любела сом патриц рисовани ,,Том и Джери”, а тиж так и ,,Сундєр Боб Коцкалоне”. М.М: Любим ,,Симпсонових”. Тот рисовани барз паметам зоз дзецинства, и кед сом теди нє розумел о чим ше точно роби у нїм, алє думам же нам бул барз интересантни рисовани, єдна фамелия хтора кажди дзень мала даяки интересантни случованя. Тиж так, ,,Сундєр Боб” сиґурно як єден весели и розшпивани рисовани и ,,Марсупилами”. М.С: Я любела рисовани ,,Блинки Бил”, нє знам чи ше го дахто здогадує. Потим, любела сом патриц ,,Вини Пу”, ,,Дамбо” и шицки тоти Дизнийово рисовани, алє ,,Блинки Бил” ми остал у наисце финим паметаню зоз дзецинства.

ЧИ МАЦЕ ДАЯКОГО ИДОЛА ЗОЗ ДЗЕЦИНСТВА? М.Х: Нє мам идола. М.С: Анї я нє мам идола. М.М: Ище зоз дзецинства, цо паметам, шпивач Желько Йоксимович ми бул идол, на ньго сом ше спатрал цо ше дотика шпиваня, а и вообще музики, и можебуц бим могол повесц и Здравко Чолич. С.М: Нє мам. М.Р: Кед сом була младша, барз сом ше упатрала на Саню Полдруги, тераз Дивлякович, барз ми ше пачело єй справованє на бини, як шпива, вона ми була єдна од перших идол, цо ше дотика музичней кариєри. В.К: Док сом тренирала атлетику, идол ми була дефинитивно Ивана Шпанович. А.К: Вше ми идоли були Спайдермен и мой оцец. О.П: Га, нє мала сом нїякого идола. МАК 4/2021 ///

21

ВЕЦКА НЇЧ У МАК-У YouTube → Evo ništa Михайло Планкош Менянє места („Trading Places”)

ЕБАНОВИНА И СЛОНОВА КОСЦ

Фотомонтажа: Михайло Планкош Єден симпатични кез досц за добри филм? Нє, алє кед го єст у филму, вецка му полно додава. Таки ошмих младого Едия Марфия у тим филму, а и у другим хтори таки час направени. У нєшкайшим чаше, окреме у жеми дзе тот филм правени, критика би го поєдла. Политична коректносц у нїм ше анї у шлїдох нє може найсц. Точно є таки щири як цо швет бул пред тим як цо зме почали шицко паковац до дречавих и тунїх амбалажох хтори нас спреведаю же коло нас луксуз гоч дзе ше найдземе. На початку филма, двоме браца, хтори представяю найбогатше пасмо америцкого дружтва, одлуча ше на єден наукови експеримент. Нє складаю ше коло улоги характера и околносцох у розвою єдней особи. Єден брат

22

\\\ МАК 4/2021

твердзи же характер нє значи нїч кед околносци нє добри, а други гутори же характер може вицагнуц зоз найнїзших глїбинох. Понеже нє маю лєпшей роботи, свойо бависко задумали вивесц на шлїдуюци способ: вежню єдного жобрака и єдного од своїх младих колеґох, гевтого хтори им праве теди водзел фирму, и заменя им улоги. Колеґови (Денови Акройдови) намесца же поробел цошка подле, прецо пойдзе до гарешту на дзень–два, нїч пребарз страшне, лєм тельо най го дакус понїжа... Вежню му дом и нормално же го вецка и нєвеста зохаби, а жобрака (Еди Марфия) положа до його хижи и даю му його роботу. Вєдно з нїма ми патриме тото бависко, и питаме ше цо на концу будзе? Хто победзи, а хто випаднє маймун. Филм одлична комедия у котрей бавя фантастични

ґлумци, нєогранїчени зоз страхом же увредза дакого. Таки филми муша мац шлєбоду бавиц ше зоз цалим шветом, зоз кажду тему хтора би им могла буц интересантна, бо лєм вец нас можу прешвечиц же тото цо чежке у наших животох, о чим нам першим дакеди нє лєгко бешедовац, ма и єден шмишни елемент и же нє представя конєц шицкого, алє лєм єдно бависко у хторим и ми можеме победзиц. Думам же тот филм барз добре приказує як лєгко дачийо дзецинске бависко може других знїщиц, з другого боку указує и же у тим бависку нє победзує вше искуство. Дакеди хасновите опатриц ситуацию зоз нового угла?! Можебуц наївна приповедка и представя Америку так як вона жадала буц представена пред скоро штерацец роками, алє праве прето у тим филму мож обачиц на хтори способ зме напредовали од теди, а на хтори способ швет пошол по єдней чудней дражки. У каждим случаю, нєт вельо таких комичарох як Еди Марфи, а тот филм єден з перших котри представя фундамент його кариєри.

ВЛАСНИ ПЕЧАЦ Иван Лїкар In memoriam

СТАНЇЦА ЖИВОТА

Тот час ше вола живот! У живоце, шицки хвильки котри маме на станїци треба мудро вихасновац, бо нє знаме розпорядок приходу и одходу превозки. Праве прето, кажди дзень треба препровадзиц як кед би нам бул остатнї, нєшка можеме буц щешлїви, весели, радосни, а уж наютре можеме буц на даєдней другей станїци. Намагайме ше живот виполнїц зоз радосцу, любову, доброту,

краснима стварами, добрима дїлами; людзми цо тиж так чекаю вєдно з нами... Одношеня хтори справиме зоз другима моцнєйши або слабши, поставаме блїзки, звикнєме ше єдни на других и вец нєсподзивано по дакого нам милого придзе тота длуго чекана превозка и лєм одразу тей особи хтору зме вчера слухали, облапяли, бочкали, гуторели красни слова, вецей нєт. Ми теди мушиме предлужиц зоз нашим животом без тей особи и наздавац ше же ше єдного дня ознова стретнєме. Так и наш вельки товариш Дьордє Балашевич, пришол на тоту станїцу и чекал 68 роки свою превозку. Вон мал виполнєти живот, а зоз своїма писнями виполнєл и уткал часточку себе до каждого з нас цо зме вєдно з нїм чекали и на таки способ себе обезпечел вичне пребуванє на станїци. Таке дацо нє може кажде витвориц, алє йому ше поспишело. Зоз своїма стихами розвешелєл велїх людзох, зблїжел, ширел любов, мир и доброту. За собу нам зохабел вельки и драгоцини тал, треба

же бизме любели єдни других и жили у злоги. Кед пошол, шицким нам було барз чежко, бо зме почувствовали як кед би єдна часточка нас пошла вєдно з нїм. Од Мури та по Мораву, од Пули по Сараєво, и далєй и ширше, людзе нє забуду його писнї, бо вични хлапец знал, чувствовал и пестовал прави, нєпреходни животни вредносци. Свою просту славянску душу щиро даровал каждому. Прето зме го так добре розумели и пренаходзели у його стихох власни дожица, любови, красни або смутни хвильки. Нє мож забуц Божу Пуба, Лепу протину кчи, Васу Ладачкого, Катрин, куму Сиду и велїх других. За векшину тих цо любели и почитовали його писнї вон бул лєм „Дьоле”, єдноставни, скромни, а заш таки блїзки познати нашмеяни чловек. Наздавам ше же ше у його родимим варошу єдного дня у улїчки Дьордя Балашевича буду бавиц якишик нови клинци док Дунай и надалєй будзе цихо преходзиц, а блїщаци гвизди здогадовац на найвекшого Панонского моряка. МАК 4/2021 ///

23

Фото: Лука Вуячич

За Жемову кулю би ше могло повесц же є єдна станїца, на хторей ше затримуєме и чекаме дзень же би пришла наша превозка хтора нас одвеже на єдну другу станїцу дзе ознова будземе чекац же бизме рушели далєй. Дахто свою превозку чека кратши, а дахто длугши час, дахто нєзадовольни зоз станїцу на хторей ше находзи и тот час цо ма пред собу, препровадзує у нєважних стварох, нє роздумує же цо будзе наютре и лєдво чека пойсц. Наспрам того, єст и гевтих хтори станїцу прилапя як свой дом и починаю ше интересовац и занїмац за велї ствари и активносци цо им понука, же би себе прекрацели час док чекаю.

ВЛАСНИ ПЕЧАЦ Александра Русковски з Руского Керестура рисує, малює, илуструє, фотоґрафує. Закончела штредню школу за ґрафични дизайн, а тераз є на истим напряме на новосадскей Академиї уметносцох. Люби робиц брошури и дизайн кнїжкох, баржей як плакати, дизайнованє брендох и подобне, а найбаржей ше пренаходзи у илустрованю дзецинских кнїжкох бо, як гвари, люби колор и приказовац веселосц. Сцела би предлужиц мастер студиї у иножемстве. Кед рисує ручно, Александра найволї реализем, ту єй углє баржей „лєжи” як клайбас, а люби хасновац и сепию. Найчастейше рисує ентериєр, тото цо видзи нука и простор коло себе, а кед малює, то углавним природа. Одмалючка любела и фотоґрафию. И ту найволї приказовац природу и архитектуру. Фотоґрафує зоз мобилним телефоном и максимално хаснує алати хтори його камера ма, алє гвари же себе планує купиц и професийни апарат, бо ужива и у тей уметносци, за хтору є тиж талантована.