MAK 11/2019

дих с за мла 0 динари и п о с а ч диялни цена: 10 Мултиме овембер 2019 / /н число 11 ч

ка Вуячи

Фото: Лу

3 14 16

iIIiIiIIiIIЗМИСТ iIIiIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIiIIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIIiiIIIIiiIIiIIiIIi iiIIiIIiIIiIIiIIiiIIiIIiiIIiIIiiIIiIIiiIIIIiiIIIIIiiIiIIIIiiIiIIIIiiIiIIIIiIiiIIIIiiIIIIiiIIIIiiIIIIiIiIIIIiiIIIIiiIIIIiiIIIIiiIIiIIiIIi

У ФОКУСУ

Млади у Дюрдьове отворели сезону балованя Штварти по шоре „Бал младих” у Дюрдьове, у У ФОКУСУ орґанизациї младих членох Културно-уметнїцкого 03 А. Орос: „Бал младих” у Дюрдьове дружтва „Тарас Шевченко”, отримани 9.

05 И. Чордаш: Вистава фотоґрафийох „Швет коло нас и у нас” новембра у 07 В. Хрин: Позитивни и неґативни упечатки о музичней школи просторийох Дружтва. за музичну часц Балу бул задлужени уж добре познати „Пицикато МАК-ОВ КОЛАЖ бенд” котри грал до ранших годзинох. У писньох 08 Л.Вереш: Гласи соловея котри вони виводзели уживали млади зоз Нового КВИТКИ МУДРОСЦИ У МАК-у Саду, Руского Керестура, Коцура, Ветернику, Жаблю, Ґосподїнцох и Дюрдьова.

10 Квитки мудросци ТАК И НЇЯК ИНШАК 11 А. Римар Симунович: У вязи зоз тим

ШВЕТ НАУКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ

ЗДОГАДНЇМЕ ШЕ 12 А. Медєши: Хто бул Гавриїл Костельник? ШВЕТ НАУКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ 14 Р. Джуджар: Хорота нового часу – дигитална зависносц СПОРТ И РЕКРЕАЦИЯ 16 Ц. Надь: Розгварка з Ивану Будинскову УПОЗНАЙ СЕБЕ

Хорота нового часу зоз хтору потрафена нєшкайша популация - ЗАВИСНОСЦ ОД ИНТЕРНЕТУ 34 одсто людзох преверює Фейсбук/Инстаґрам/ Твитер на кажди 10 минути 80 одсто хасновательох мудрих телефонох преверюю свой телефон чим ше зоудза 79 одсто людзох возросту од 18 по 44 роки ма при себе мудри телефон цали час, окрем кед шпи

18 Teст: Дознай чи ши зависни од интернету

20 Т. Салаґ: Музична рубрика КИНОТЕКА 22 К. Малацко: Филм „Джокер” ВЛАСНИ ПЕЧАЦ 23 Томи Рац: Поезия 24 Фотоґрафиї: Лука Вуячич

www.ruskeslovo.com → рубрика МАК Facebook: MAK MAGAZINE Instagram: mak.magazine mak.magazine@gmail.com Число 11 октобер 2019 Директор: др Борис Варґа

2

MAK 11-2019

Андрей Орос

Млади у Дюрдьове отворели сезону балованя

„БАЛ МЛАДИХ” ПРИВИТАЛ МЛАДИХ РУСНАЦОХ ЗОЗ РИЖНИХ МЕСТОХ БОГАТА И ИНТЕРЕСАНТНА ТОМБОЛА Як гварел Алексей Кухар, тиж єден зоз орґанизаторох Балу, найчежше було позберац спонзорох за томболи, алє додал же шицко тото вельо лєгчейше кед векше число младих уключене до орґанизациї.

СПОРТ И РЕКРЕАЦИЯ

АЛТ ШОУ У МАК-У

МАК Мултимедиялни часопис за младих

У ФОКУСУ

Oдвичательна редакторка: Рената Джуджар Дизайн и компютерски обробок: Златко Емейди Язична редакторка: Ясмина Дюранїн На насловним боку: „Час стої” Автор фотоґрафиї: Лука Вуячич

„Ресет” мозґа и физичне виволанє Важне водзиц здрави живот, ище важнєйше направиц баланс помедзи роботу и физичну активносцу. Кед попри тим особа успишна, витворена и у роботи, а посцигує резултати и у рекреативно-спортских активносцох, вец мож повесц же добра дзека и орґанизованосц наисце даваю резултати. О злученю науки и спортскей рекреативносци, односно бежаню, нам у тим чишлє приповедала Ивана Будински зоз Руского Керестура. Видава НВУ „Руске слово” Булевар ошлєбодзеня 81/VII 21 000 Нови Сад Жиро рахунок: 160-923244-82 Интеза банка, Нови Сад Друкує „Sajnos d.o.o.” Нови Сад CIP – Каталогизација у публикацији Библиотека Матице српске, Нови Сад

008+32(=161.2) (497.113) MAK : мултимедиялни часопис за младих / редакторка Рената Джуджар. – Рок 1, ч. 1 (1972) - .

– Нови Сад : Руске слово, 1972-. – Илустр. ; 28 cm ISSN 0350-8080 COBISS.SR-ID 15945730

Штварти по шоре „Бал младих” у Дюрдьове, у орґанизациї младих членох Културноуметнїцкого дружтва „Тарас Шевченко”, отримани 9. новембра у просторийох Дружтва. И того року за музичну часц Балу бул задлужени уж добре познати „Пицикато бенд” котри грал до ранших годзинох. У писньох котри вони виводзели уживали млади зоз Нового Саду, Руского Керестура, Коцура, Ветернику, Жаблю, Ґосподїнцох и Дюрдьова. Того

року ше наисце вельке число младих одволало на Бал – коло сто млади особи. Тамара Салаґова, єдна з орґанизаторох Балу, визначує же пририхтованя за бал тирвали скоро два мешаци и же нє лєгко орґанизовац таку подїю, алє же зоз добру орґанизацию, злогу, медзисобним порозуменьом, поряднима схадзками и догварками нє може виостац и добри резултат, а то праве вельке одволанє на Бал и весела атмосфера.

Орґанизаторе були упарти, та им ше удало позберац 115 томболи дзекуюци численим спонзором зоз Дюрдьова, Жаблю, Руского Керестура, Зренянину и Нового Саду. Тогорочна томбола наисце була богата, рижнородна, та аж и нєзвичайна. Главна награда, уплацени 20 000 динари за єдно путованє по виборе у туристичней аґенциї, остала у Дюрдьове, а достал ю Александар Раґаї. Друга награда, вельки bluetooth звучнїк од 200W пошла до Руского Керестура, док треца награда, печене праше, нє пошла далєй од Дюрдьова. Було ище рижни

MAK 11-2019

3

У ФОКУСУ

Ивана Чордаш

ВАЖНЕ ЖЕ МЛАДИ ОДУШЕВЕНИ Шицки млади хтори були на Балу визначую же им мило же ше таки подїї орґанизую, же то место и вечар кед ше млади Руснаци дружа, слухаю руски писнї и танцую руски танци. Даєдни уж стаємни госци на Балу, а даєдни того року пришли першираз и гваря же им жаль же нє були и прешлих рокох, алє же сиґурно приходза нарок. Було и госцох хтори нє знаю бешедовац по руски, алє им то нє представяло препреченє же би ше дружели, вешелєли, та аж и научели и зашпивали руску писню и затанцовали руски танєц. Госци з Нового Саду углавном пришли на бал на автобусу, з Керестура орґанизовано на автох, з Ґосподїнцох ше тиж орґанизовано пришло. Даєдни млади за бал дознали прейґ дружтвених мрежох, други од товаришох, треци на фолклору, а найважнєйше од того шицкого то же шицки задовольни и же шицки гваря же приду и нарок. Добри глас ше далєко чує.

фото: Лука Вуячич

4

MAK 11-2019

Тройо млади ше здружели и представели свой труд и свою роботу публики у Руским културним центру

]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]] ВИСТАВА

После томболи млади ше предлужели вешелїц и баловац до самого рана. Оливера Пап, єдна з орґанизаторкох Балу, виявела же тото цо добре нє треба меняц и же и надалєй планую орґанизовац таки збуваня за младих.

IIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiiIiIIiIIiI IIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIiIIiIIiIIiIIiIIiII IIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIiIIi II„ШВЕТ iIIiIIiIIiIIiIКОЛО IiIIiIiIIiIIiНАС IIiIIiIIiIИIiIУIiIIНАС“ iIIiIIIiII IIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiII IIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiII IIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIiIIiiIIIiIIIiIiIiIIIIiIiIIIiIIIiIiIiIIIIiIIiiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiII У ФОКУСУ

дарунки як цо то два мали bluetooth звучнїки, табуре, фотеля, лакотки, козметични и стоматолоґийни услуги, пакети здравих продуктох, пакети зоз польопривредних апатикох, предплати за „Руске слово”, малиниов сируп, палєнка, та аж и печенє прашеца и палєнки, и ище вельо того.

Всоботу и внєдзелю 9. и 10. новембра у просторийох Руского културного центру (РКЦ) у Новим Садзе була отворена дводньова вистава троїх младих аматерох – Милани Миїч, Йовани Банянин и Луки Вуячича. Вони викладали свойо авторски фотоґрафиї, а саму виставу наволали „Швет коло нас и у нас“ Добру часц роботи поробели вони тройо сами зоз потримовку РКЦ-а хтори им обезпечел простор, док им Одбор за младих помогнул финансийно, а часц трошкох и сами зношели. Шицки тройо зме автентични на свой способ. Рихтанє вистави прешло барз добре, було даяки мали кикси, алє то нормалне з оглядом на нашо искуство и нашо роки – гварела Йована Банянин Сам наслов вистави означує їх емоциї, чувства и подїї за хтори их тоти фотоґрафиї вяжу, даєдни їх интересованя, дзе им циль бул же би охабели

ФОТОҐРАФИЙОХ

добри упечатки на публику, як цо охабели фотоґрафиї на нїх. Як сами авторе гваря, кажда фотоґрафия хтора була виложена приповедка за себе. Фотоґрафиї углавним зоз каждодньового живота и робени су „успут“, без планованя. Векшина фоткох у ствари вицагнути од скорей зоз наших особних ґалерийох, алє було и таки хтори зме направели кед нас „вдерела“ инспирация у Сримских Карловцох дзе зме ше нашли же бизме ше порадзели за виставу.

– Я ше шейтал и лєм фоткал, анї сом нє роздумовал о тим, єдноставно саме рушело – гварел Лука Вуячич. Стил фотоґрафованя им таки же у нїм битни контраст и битне же би кажда фотоґрафия мала свою приповедку, прето же по їх думаню тото на цо патриме у стварним живоце и оценюєме. Намагаю ше же би зоз фотоґрафиями положели

MAK 11-2019

5

У ФОКУСУ

акцент на „нєбитни ствари“, односно на ствари хтори нас каждодньово окружую. Понеже им то була перша авторска вистава, а за себе гваря же су аматере, задовольни су зоз саму орґанизацию и коментарами хтори подоставали, їх обчекованя ше сполнєли.

– То нам перша вистава и барз зме були возбудзени и нє знали яме як прейдзе, вошли зме до чогошик цо нє знаме барз добре робиц – визначела Милана Миїч и додала – Идземе до нєпознатого, цо можебуц и добре за нас, бо научиме дацо нове. Маме нагоду достац даяки нови искуства, як и нагоду направиц

озбильнєйши вистави и дакеди ше можебуц зявиме як даяке вельке мено цо би було феноменалне. После вистави у клубу аматерох РКЦ-у наступала музична аматерска ґрупа „Драга за евакуацию“, уход на виставу бул шлєбодни, а донация за присуствованє у клубу аматерох була обовязна и вона виношела найменєй 100 динари. Од донацийох назберане коло 10 000 дин котри буду вихасновани за оправянє цивох котри потребни за зогриванє просторийох РКЦ.

МАК-ОВ КОЛАЖ

[[[[[[[[]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]]] Позитивни и неґативни упечатки о музичней школи

Виктор Хрин

Штредня музична школа Штредня музична школа

IIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIiI

IIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIi

iIIiIIiIIiIIiIIiIIiIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiII iIIiIIiIIiIIiIIiIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiII iIIiIIiIIiIIiIIiIIiIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiII iiIIIIiiIIIIiiIIIIiiIIIIiiIIIIiiIIiIIiIIiiIIIIiiIIIIiiIIIIiiIIIIiiIIIIiiIIIIiiIIIIiiIIIIiiIIIIiIIiIIIIiiIIIIiiIIIIiiIIIIiII i i iIIiIIiIIiIIiIIiIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiII iIIiIIiIIiIIiIIiIiIiIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIiIIiIIiIIiIIiII iIIiIIiIIiIIiIIiIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiII iIIiIIiIIiIIiIIiIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiII

Нови школски рок почал пред двома мешацами и нови ґенерациї рушели до штреднїх школох. Шицки то дожили, тоти стресни мешаци кед треба вибрац штредню школу и кед ше вибере, чи вообще и войдземе до тей школи. Можем повесц же сом мал окремну ситуацию же сом сцел уписац штредню музичну школу. Мушел сом окрем закончуюцих испитох у основней школи, у штреднєй музичней школи у Зомборе положиц ище три додатни испити кед сцем ходзиц до музичней. Треба положиц писмени испит зоз теориї музики, солфедьо усмена мелодийна и ритмична вежба (шпиванє) и диктат. Якошик сом упаднул до тей школи и тераз уж после законченого першого рока и початого другого рока мам и позивитни и неґативин упечатки о тей школи. Єст три напрями: Вокално интрументални напрям (ВИС), Теорийни напрям, Етномузиколоґияи Дизайер звука,мой напрям. На дизайну звука ше учи о музичней продукциї, опреми, музичней технолоґиї... На Вокално

6

MAK 11-2019

фото: В.В.

интрументалнимнапряму мож предлужиц виучовац инструменти як цо то клавир, тамбура, труба, виолончело, алє мож и ходзиц на соло шпиванє. Етномузиколоґийни напрям виучує народну музики, културу и традицию. Такой най повем, нєт математики, ґеоґрафиї, хемиї J итд. Алє то нє значи же нам так лєгко. У штреднєй музичней єст превельо фахово предмети. У першим року доминую вообщи предмети, та можем повесц же ми найвекши проблем були биолоґия и кус сербски. Окрем редовней настави єст и звонканаставни годзини – клавир, хор, камерна музика... По моїм думаню, найвекши проблем музичей школи то орґанизация, вше найду уруциц даяки концерти, и койдзеяки збуваня за хтори нам позно явя и настанє вообщи хаос. Ище єден проблем то нєдостаток шлєбодного часу – кажде хто сце дацо посцигнуц, мац добри оцени, упаднуц до дому школярох, исц на факултет итд. ма барз вельо обовязки коло школи – окрем обичних домашнїх и ученя, школяре

музичей школи муша ище вежбац гранє на инструментох, ходзиц на проби хора котри барз длуги и позно вечар, а каждого року єст и испити зоз рижних предметох.Добри упечатки то же мож научиц даяки ствари цо нєт анї на интернету,анї у кнїжкох, шицко искуство наших професорох. Маме контакт зоз професийну опрему и студийом. Проблем зна буц и сам розпорядок праве пре тоти звонканаставни годзини, та прето зме шицки штири роки пополадньова змена. Прето ми, котри зме у доме, лєдво сцигуєме и єсц. Щиро, у школи препровадзуєме 70 одсто часу. Зоз тоту школу єст цо робиц и барз интересантне и нєзвичайне алє хто сце посцигнуц успих у тим муши направиц барз вельку жертву. Кед же би дахто сцел уписац штредню музичну школу,шлєбодно, нє сцем настрашиц нїкого, алє тото цо сом написал то реалносц, та кед дахто пове же “Ти у музичней, тебе барз лєгко”, може шлєбодно пречитац тот текст.

MAK 11-2019

7

МАК-ОВ КОЛАЖ

Лидия Вереш

МАК-ОВ КОЛАЖ

Розгварка зоз Ивану Цап, Тамару Чордаш и Марию Барна, членїцами Дзивоцкей шпивацкей ґрупи Културно-уметнїцкого дружтва „Тарас Шевченко“ зоз Дюрдьова

ГЛАСИ СОЛОВЕЯ У децембру давного 2010. року у дюрдьовским Културно-уметнїцким дружтве „Тарас Шевченко“ оформена нова шпивацка ґрупа – Дзивоцка шпивацка ґрупа. Од теди у тей ґрупи ше зменєли даскельо ґенерациї дзивкох.

– Младши дзивки ше дзечнє одволую на поволанку нашей руководительки Сенки Станкович, а ми их зоз ошмихом и дзечнє прилапюєме – гварела Мария Барна. Ґрупа чишлї єденац членїци котри од малючка активни и у других секцийох КУД-а, як цо то фолклорна, драмска

8

MAK 11-2019

и рецитаторска секция, а даєдни шпивачки були члени и матковoго оркестра. Дзивки наступаю на рижних наших фестивалох, концертох и манифестацийох. Окрем у нашей жеми, наступали и у Горватскей, Словацкей и Польскей. Можу ше похвалїц зоз вельким опусом перших местох на дюрдьовским фестивалу „Най ше нє забудзе“. Перша побида им була 2011. року. Окрем тей побиди, освоєли ище два перши места, 2014. и 2017. року, а того року (2019), по першираз, освоєли и специялну награду. Року 2015. достали поволанку же би наступели на „Ружовей заградки“ зоз писню Агнети

Тимко Мудри, „Глас соловея“, котру зняли у Радио-телевизиї Войводини.

–Здогадуєм ше же нас после „Ружовей заградки“ велї гражданє застановйовали на улїчки же би нам винчовали на наступу. Теди зме и достали назвиско „Гласи соловея“ – зоз ошмихом ше здогадує Ивана Цап. Углавним шпивали лєм жридлово писнї, алє того року ше першираз публики представели зоз рускима забавнима писнями.

– Понеже ше то публики попачело, медзисобно зме ше догварели же бизме и надалєй

виводзели таки писнї. То нас аж и мотивовало же бизме ше приявели на „Червену ружу“, указац цо знаме – гварела Тамара.

достала поволанку придружиц

Пред мешацом були госци на першим рочним концерту етно ґрупи „Василис“, о котрей сом уж писала. Дзивоцка шпивацка ґрупа ше теди публики представели зоз вецей писнями у народним и забавним духу. Кед зашпивали „Хто за тебе я“, велї у публики заварли очи и по конєц писнї уживали у їх гласох котри ше ширели през конки Основней школи „Йован Йованович Змай“.

путованя – толкує Мария.

– Од кеди знам за себе любим музику и шпивац. Кед сом

Сенка ма лєм красни слова за

ше ґрупи анї кус сом ше нє роздумовала. Я член од 2015. року и на шпиванє любим ходзиц пре друженє, змаганя и

ДЕЦЕНИЯ ИСНОВАНЯ Нарок ше наполня дзешец роки од формованя ґрупи. Дзивки нєсцерпезлїво чекаю децембер 2020. року. Нє сцели oдгаднуц

– Гоч дзивки нє маю исти интересованя то нє порушало їх любов ґу музики и нашей писнї. Барз су добри и воспитани дзивки. Док з нїма робим, я полнїм свойо батериї. Вєдно вибераме писнї котри будземе учиц. Писнї виводза зоз шерца и то ше обачує у каждим їх наступу. Кажда їх побида ме ище баржей мотивує же бим и надалєй робела зоз нїма – заключує Станковичова.

яки им плани за будучносц. З ошмихом ше медзисобно попатрели и гварели – „Учуєце кед за то придзе час“. Їх уметнїцка руководителька дзивки.

MAK 11-2019

9

КВИТКИ МУДРОСЦИ У МАК-У

TAК И НЇЯК ИНШАК

У ВЯЗИ ЗОЗ ТИМ

Хвиля як у меху

Ана Римар Симунович мастер професор руского язика и литератури Знаме же уплїв сербского на руски язик барз моцни и же бешеднїки руского язика часто пребераю слова зоз сербского язика, та аж и теди кед у руским язику єст одвитуюце слово. Тото ше найчастейше случує пре нєдзбалосц. Медзитим, окрем же ше пребера даєдни слова зоз сербского язика, часто ше случує же ше пребера и даєдни законченя хтори характеристични за сербски язик, а хтори у руским язику анї нє исную. Наприклад: Пондзелком и штвартком мам кошарку.

Пондзелок и штварток мам кошарку.

Кед будзем исц до центру тима днями...

Кед будзем исц до центру тих дньох...

Дипломирал прешлого тижня. Резервисал нам стол.

Димпломовал прешлого тижня.

Резервовал нам стол.

_____________________________________________________________________________ У шлїдуюцих виреченьох пробуйце найсц гришки и виправиц их.

1) Мам цошка да обавим у ґраду. __________________ 2) Любели би да маме таку могучносц. __________________

Яке ишло таке стретло Рускиня - нєзависна жена хтора ше сама фарби

Цена швиньох спадла. Нє питай ми ше як знам Допите як цесни ґачи

3) Там були школяре од 1 по 4 класу. __________________ 4) Бешедовал цошка у вязи того филму. __________________ 5) Сврацим до це. __________________ 6) Буце добри. __________________ 7) Идзем до дутяну Соньо. __________________ 8) Тримаме пальци! __________________ ______________________________________________________________________________ ● Место треци по шоре, досц лєм повесц треци, бо кед дахто треци, вец цалком лоґичне же є треци по шоре. Приклад: Бул треци по шоре на кросу.

Бул треци на кросу.

● Место вжали учасц, лєпше повесц участвовали. Приклад: Вони вжали учасц у єдним проєкту за младих.

Вони участвовали у єдним проєкту за младих.

● Место вязани за тото, треба повесц у вязи зоз тим. Приклад: Кнїжка вязана зоз очуваньом природи.

Кнїжка у вязи зоз очуваньом природи.

iiIIIIiiIIIIiiIIIIiiIIIIiiIIIIiiIIIIiIIiiIIiIIiiIIiIIiiIIiIIiiIIiIIiiIiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIi iIIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiIIIIiiIIIIiiIIIIiiIIIIiiIIIIiiIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIiIIiiIIiiIIiiIIiiIIiIIiIiIiIiIiIiIIIiiIIIIiiIIIIiiIIIIiiIIIIiiIIIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiIIiI iIIiIIIiIiIIiIiIIiIiIIiIiIIiIIiIIiIiIiIiIiIiIIiIIiIIiIIiIIiII 11 Ришеня:

1) Мам цошка покончиц у варошу.; 2) Любели бизме мац таку можлївосц.; 3) Там були школяре од

1. по 4. класу.; 4) Бешедовал цошка у вязи зоз тим филмом.; 5) Зайдзем до це.; 6) Будзце добри.; 7) Идзем до дутяну, Соньо. (Кед би тото виреченє було написане без запяти, значело би же ше дутян вола Соньо.); 8) Тримаме песци!

10

MAK 11-2019

MAK 11-2019

iIIiIIiIIiIIiIIiIIIiIIiIIiIIiIIi ЗДОГАДНЇМЕ ШЕ

Андреа Медєши

Хто бул Гавриїл Костельник?

ГАВРИЇЛ КОСТЕЛЬНИК – ЗРАЖЕНЄ МЕДЗИ ШЕРЦОМ И РОЗУМОМ

Гавриїл Костельник Гомзов (народне мено Ґабор) народзени 15. юния 1886. року у Руским Керестуре (тедишнї Бач-Керестур).

У своїх дїлох на руским язику подписовал ше як Ґабор Костелник, а у дїлох на українским язику подписовал ше як Гавриїл Костельник. Тоту українску вариянту подписованя познєйше прилапели и нашо руски интелектуалци. Перши шейсц класи основней школи (ткв. „нормалки”) закончує у Бач-Керестуре. Визначує ше як шорови школяр . Перши два класи ґимназиї закончел у Винковцох, а трецу и штварту у Заґребе. После ґимназиї уписує Теолоґийни факултет у Заґребе, закончує лєм перши рок. У Львове Костельник уписує други рок студийох богословиї, закончує ю 1911. року, а два роки познєйше здобува докторат филозофиї зоз тезу „Основни начала спознаня” Под час школованя у Заґребе Костельник за два мешаци вишпивал идилски венєц „З мойого валала”. Тоти його перши писнї друковани 1904. року. Алє и попри тим же кнїжка достала позитивни критики, и Руснаци ше з ню цешели, заш лєм ю слабо куповали, та Костельник престава писац по руски. Насампредз бо бул примушени друковац свою кнїжку о власним трошку, понеже пробованє же би ше друковала поезия на язику бачваньских Руснацох у „Недїлї” Михайла Врабеля – препадло. Врабельови нє було прилаплїве таке Костельниково писанє на народней бешеди. . Одустал од писаня по руски, алє и далєй отримує вязи зоз священїками у Бачкей – Михайлом Мудрийом и Дюром Биндасом, хтори го з початком 20-их рокох модля же би написал ґраматику руского язика. Влєце 1921. року

12

MAK 11-2019

нащивює Бачку и за єден мешац, спрам власних словох, пише и обявює 1923. року „Ґраматику бачваньско-рускей бешеди”. При тим меркуюци же би ше цо менєй оддальовал од українскей бешеди и же би правописни правила були найпростейши.

У периодзе од 1920. по 1930. роки, Костельник постава редактор „Ниви” (машачни новини пошвецени церковним и дружтвеним питаньом). У тот час му умера перше дзецко Святослава (Славка) хторей вишпивал кнїжку писньох „Умартей дзивочки”, а сам нєодлуга охорює од нервози жалудка. Теди ше зявюю и його перши сумнї до историйней значносци папства. Гоч Костельник як униятски священїк бул под папску юрисдикцию, вон заж лєм свойо арґументи и заключованя вше частейше обраца процив идеолоґиї Рима. У намаганю приблїжиц ше християнскому Востоку (православцом), вон тиж так пробує затримац и Унию як потенциялне средство зєдинєня Восточней и Заходней церкви. Його ключне становиско було же Уния „Восток и Востоком муши остац, бо ту наша история, нашо мено, наша мисия – наша будучносц”. Прето Костельник бул обвиньовани же сце основац автокефалну українску униятску церкву и одорвец ю од Рима. Децению и пол, после 30-их рокох XX вику, кед ше уж нагадовала Друга шветова война, Костельник ше вше баржей чувствує осамено, поносує ше на нєвигодни материялни стан власней фамелиї, а у його писмох краяном вше вираженша носталґия за родним крайом. У нових обставинох совєтскей окупациї України, Костельника випатра же здогонєли пошлїдки гевтого у младосци започатого пасованя зоз особнима идеалами, бо на концу зробел тото цо праве совєтски власци од нього и обчековали – розпущи Українску униятску церкву.

iIIiIIi ЗДОГАДНЇМЕ ШЕ

У тим остатнїм периодзе свойого живота, Костельник ше найдзе на чолє трочленей инициялней ґрупи за зєдинєнє українскей униятскей церкви зоз Руску православну церкву. Зоз согласносцу шветовей, совєтскей, и церковней, православней власци, од 8. по 10. марец 1946. року отримани Собор грекокатолїцкей церкви у Львове, дзе Костельник пред 225 делеґатами и 22 шветовима госцами трима виклад о мотивох зєдинєня з Руску православну церкву и дожиє на тим сходзе найвисши можлїви почесци. Шицкоєдно чи за заслугу, чи за кару, за тоту историйну инициятиву Костельник о два роки заплацел зоз главу. У фамелиї Гавриїла Костельника доминовало українске патриотске вихованє, цо у тот час було типичне за векшину Українцох. Насампредз бо у України ище под Польску окупацию, репресивна политика власцох наиходзела на розумлїви одпор. Так вец и совєтски НКВД (Народни комесарият (в)нукашнїх дїлох) з обвиньованьом Костельникового сина, Боґдана Костельника, хлапца од 19. рокох, же припада ОУН-у (Орґанизациї українских националистох) вшелїяк же сцел витвориц прицисок на Гавриїла. У медзичаше, Нємецка на силу уходзи до СССР, а уж 30. юна совєтска власц напущує Львов. Застрашуюци слики мученя и витребйованя гарештанцох у гарештох у Львову отвераю ше жительом городу. На тисиячи людзох НКВД мучел у цеку нєполни два роки совєтскей власци. У гарештанскей келиї число 22 пренайдзени надпис „Боґдан Костельник”, направени з руку Костельникового сина, дзе пренайдзени и його особни ствари. Шицки гарештанци позабивани и закопани у велькей заєднїцкей гробнїци

на Личаковским теметове, а хованє и казань отримал Гавриїл Костельник, хтори ше тиж одпитал од сина Боґдана. Його слова нїкого нє охабели ровнодушним, а присутни людзе, по словох шведкох, були такой порихтани рушиц процив замержених Совєтох. Гавриїл Костельник пондзелок, 20. септембра 1948. року, после отриманого раншого богослуженя, забити пред власним домом. Забойнїк з револвера виштрелєл два кульки зблїзка до затильку и кед видзел же го гражданє лапя, окончел самозабойство. По даєдних верзийох виказох, шведки твердзели же ше забойнїк нє заштрелєл, алє бул забити зоз авта спрам хторого бежал. Попри тим, забити и даскельо случайних шведкох. Нєодлуга после забойства, НКВД на силу вошол до Костельникового квартелю зоз хторого заплєнєл надосц Костельниково списи. Костельникову жену, Елеонору Костельник, док идентификовала мертве цело забойнїка, пробовали прешвечиц же то єй син Ириней. Медзитим, Костельникова супруга ше одуперала и нє подлєгла уценом, и до шмерци була прешвечена же єй мужа забил НКВД. Хованє Гавриїла Костельника отримане 23. септембра зоз Преображенского храму у присустве найвисших православних церковних достоїнственїкох, штерацец священїкох, векшима церковнима хорами и учасцу пейдзешат тисиячи народу. Гроб и памятнїк Костельников и нєшка ше находзи на Личаковским теметове у Львове.

Кед руски интелектуалци початком ХХ вику розправяли о тим же хтори язик вежню за свой кнїжовни язик, єдни сцели уж иснуюци „вельки” славянски язик (українски або росийски), а други свой руски язик. Костельник потримовал становиско най ше вежнє мацерински язик, понеже звичайни людзе нїґда нє годни знац други славянски язик так добре як свой, а при тим страца свой идентитет.

MAK 11-2019

13

ШВЕТ НАУКИ И ТЕХНОЛОГИЇ

ШВЕТ НАУКИ И ТЕХНОЛОГИЇ

Пририхтала МАК-ова редакция

ФИЗИЧНИ СИМПТОМИ

Способи лїченя интернет звисносци

Хорота нового часу зоз хтору потрафена нєшкайша популация

y проблеми з похребцину y проблеми з видом y проблеми зоз слухом y драстични пременки у килажи y безсонносц

Перши крочай у лїченю то признанє же постої проблем

ЗАВИСНОСЦ ОД ИНТЕРНЕТУ (ДИҐИТАЛНА ЗАВИСНОСЦ) 34 одсто людзох преверює Фейсбук/Инстаґрам/Твитер на кажди 10 минути 80 одсто хасновательох мудрих телефонох преверюю свой телефон чим ше зоудза 79 одсто людзох возросту од 18 по 44 роки ма при себе мудри телефон цали час, окрем кед шпи Чи на дзень препровадзуєш 4-8 годзини шлєбодного часу на интернету? Чи кажди дзень бавиш видео-бависка и под? Чи купуєш нєзаситно прейґ интернету? Чи ше чежко одвоюєш од компютера? Нєпреривно преверюєш нотификациї на Фейсбуку, Инстаґраму, Твитеру...? Чи вецей часу препровадзуєш на интернету (компютеру, телефону и под) як зоз свою фамелию, пайташами? Кед ши одвитовал голєм на єдно питанє ГЕЙ вец постої вироятносц же ши зависни од интернету. Интернет нам у велькей мири олєгчал живот – лєгчейши и швидши приступ ґу информацийом, контакт з людзми з рижних крайох швета, купованє, наручованє єдзеня, плаценє рахункох, робота итд. И кед то шицко сумираме заключуєме же нє мушиме анї ставац з кавча же бизме покончели свойо обовязки. Медзитим, интернет ма и свой неґативни бок – експанзия дружтвених мрежох, лєгка доступносц информацийох, нєогранїчене понуканє онлайн бавискох, ноша зоз собу опасносц од интернет зависносци. Кажда хорота зависносци, чи зависносц од алкоголу, наркотикох, єдзеня лєбо интернету, погоршує психофизчни стан и дружтвени живот индивидуи. Хаснованє було чого прейґ мири опасне за конзумента. Треба чежиц ґу самоконтроли и розуменю власних гришкох.

14

MAK 11-2019

Цо ше подрозумює под поняцом интернет зависносц? То клинїчне поремеценє зоз велькима пошлїдками за функционованє особи. Зависносц од интернету представя сучасну форму зависносци у хторей хаснованє интернету постало доминантна животна активносц и вона го изолує и стваря неґативни пошлїдки и за поєдинца и за його штредок.

Файти интернет зависносци: 1. зависносц од бавеня интернет бавискох 2. зависносц од хаснованя дружтвених мрежох 3. зависносц од сурфованя по интернету 4. зависносц од сайбер-сексу (cybersexual addiction) – компулзивне хаснованє интернету за сайбер-секс и порноґрафски активносци 5. зависносц од возпоставяня товаришских и подобних вязох прейґ интернету (cyber-relational addiction) – индивидуа прейґ мири хаснує хижи за розгварки (chat rooms) и участвує у виртуалних флертованьох хтори ше часто розвиваю до вязох и нарушую приватни живот 6. зависносц од интернет коцканя

Як ше манифестує?

7. зависносц од компютерох вообще

ПСИХИЧНИ СИМПТОМИ

Зависна особа од интернету препровадзує од 4 по 8 годзини шлєбодного часу на интернету. Зависнїк нє може претаргнуц активносци на интернету аж анї теди кед постанє свидоми же претерює.

y

поєдинєц активносци на интернету (и/лєбо бавенє видео-бавискох) доживює як найвекше животне задовольство

y

хаснованє интернету постава доминантна животна активносц, хтора шицки други дружтвени активносци охабя з боку, та аж и основни животни потреби (спанє, єдзенє, тоалет...)

y

„кризиранє” – гнїванє, напартосц и/лєбо депресия кед компютер/телефон/таблет нє доступни

индивидуална терапия – самопомоц и самообразованє хаснованє софтверу хтори контролує хаснованє интернету векшина фаховцох дума же подполна апстиненция од интернету нєефикасна метода одвикованя дохторе у даєдних случайох преписую лїки за анксиозносц и депресию физична активносц подзвигує ниво серотонину (гормон щесца) и зменшує жаданє за интернетом намесц зону без wi-fi сиґналу у своїм доме! викапчай wi-fi на даскельо годзини! телефон/таблет/компютер нє бер зоз собу до кед лєгаш спац! даєдни психолоґийни третмани уключую поєдинєчни, лєбо ґрупни терапиї, досц ефикасни и диялектична бигейвиорална терапия (DBT), коґнитивна бигейвиорална терапия (CBT), терапия шедланє коня, уметносц, рекреация.

Кед похопице же сце зависни од интернету можеце поглєдац фахову помоц, а можеце ше потрудзиц и сами себе помогнуц. Треба найсц баланс у шицким. Найлєпше будзе кед поставице ясни гранїци же кеди интернет хасновити, а кеди постава чкодлїви за вас.

y

нєпреривна потреба за цо лєпшу „машину”, напреднєйшим софтвером, лєбо потреба же би ше цо вецей часу препровадзело за компютером/ телефоном/таблетом

y рижни неґативни пошлїдки – звада, циганєнє,

нервоза, та аж и аґресия, нєдобри резултати на роботи/у школи, нєдружтвеносц, проблем у куминикациї, проблем зоз концентрацию и паметаньом, анксиозносц, депресия.

MAK 11-2019

15

СПОРТ И РЕКРЕАЦИЯ

Цецилия Надь

СПОРТ И РЕКРЕАЦИЯ

Розгварка зоз Ивану Будински, виглєдовачом сотруднїком на Институту за биолоґийни виглєдованя

„РЕСЕТ” МОЗҐА И ФИЗИЧНЕ ВИВОЛАНЄ Важне водзиц здрави живот, ище важнєйше направиц баланс помедзи роботу и физичну активносцу. Кед попри тим особа успишна, витворена и у роботи, а посцигує резултати и у рекреативно-спортских активносцох, вец мож повесц же добра дзека и орґанизованосц наисце даваю резултати. Спортски дух и физична активносц часто порушоваче, „вентил”, алє и полнєнє „батерийох” за дальше напредованє и усовершованє. Праве о злученю науки и спортскей рекреативносци, односно бежаню, пишеме у шлїдуюцих шорох, а о тим нам приповеда Ивана Будински зоз Руского Керестура.

16

MAK 11-2019

За посцигнути добри резултати и кондицию потребна порядносц, витирвалосц и дисциплина. Ивана гвари же найбитнєйше нє прескаковац тренинґи и нє одуставац у хвилькох кед чежко. Вона гвари же почала бежац у децембру 2016. року, а по теди ше нїґда нє занїмала зоз спортом.

– З початку сом бежала лєм по асфалту, а пред роком и пол сом ше преруцела на „трейл” (trail) бежанє хторе облапя бежанє по иншаких подлогох, як цо то трава, блато, камень – по горох и брегох. Порядно бежим скоро три роки, углавним три раз до тижня, а до рока вибежим помедзи 10 и 20 обегованя розличних дистанцох. То углавним полумаратони, тематски бежаня, и змаганя у рамикох Трекинґ лиґох Сербиї и Войводини. Найволїм тоти длужини коло 20 км, вони ми таман. Бежанє ми чисто рекреативна активносц – же бим ше дакус вибегала, бо вельку час дня препровадзуєм шедзаци, а тиж ми добре придзе и як психични вентил. Гоч на змаганьох участвуєм

„just for fun”, даскельо раз ми ше удало и посцигнуц фини резултати. Прешлого року сом була треца на малей дражки (13 км) на Жупскей винскей трки, друга на штреднєй (20 км) у 7. Колу трекинґ лиґи Сербиї. Найбаржей ше пишим зоз другим местом на Ядовницким ултрамаратону на дистанци од 22 км, зоз коло 900 метери висинскей розлики, у женскей катеґориї. Маратон сом ище вше нє бежала, алє мушим припознац же ми ше уж и то мота по глави. По тераз, найдлугша дистанца ми була 28 км. Любим виволаня, односно доказац себе же можем дацо цо сом себе зарисовала. Так почало и зоз полумаратоном. Перши циль бул видзиц чи я то можем, потим чи го можем вибежац попод 2 годзини, а вец чи можем вибежац тоту дистанцу и у горских условийох. За тото ше лєм треба порихтац у глави, бо цело зоз роботу мож витренирац и порихтац. А вшелїяк, намагам ше голєм раз у двох мешацох исц и до горох, на горяцтво – толкує Ивана. Вона гвари же зоз бежаньом, окрем физичней кондициї,

найвецей тренирала и свойо сцерпенє, прето же є по природи нєсцерпезлїва, и сце шицко такой. За здобуванє физичней кондициї, як и за други ствари у живоце, потребне досц роботи и часу, и нє мож шицко прейґ ноци.

– Нє треба претерйовац, поготово у початку, и треба дац целу часу же би ше одпочинуло медзи тренинґами. Тиж, думам же барз индивидуалне як швидко ше замеркую перши резултати, алє я уж после першого мешацу тренираня видзела розлику – могла сом лєгчейше вибежац векши дистанци, менєй сом ше задиховала и нє мала сом запалєня мишицох – здогадує ше Будинскова. УМЕРЕНОСЦ И ПРАВИЛНЕ КОСТИРАНЄ Ивана гвари же треба найсц ровновагу и буц умерени у шицким. Треба надосц спац, нє претерйовац анї зоз физичну активносцу, анї зоз єдзеньом.

– Зоз часом сом научела слухац орґанизем, цо ми одвитує скорей, а цо после тренинґох. Наприклад, даскельо днї скорей полумаратону ше намагам уношиц досц овоци и желєняви, а тиж и вельо чечносци же би ше орґанизем гидрирал, а дзень пред полумаратоном часто орґанизовани „pasta party” дзе ше углавним єдза

даяки шпаґети – же би ше у мишицох дополнєл депо ґликоґену. Нє можем бежац полумаратон з празним жалудком, а мам товаришох хтори скорей полумаратону поєдза лєм банану, товариш люби бурек, шицко то индивидуалне. Ґенерално ше намагам же бим ше костирала цо рижнороднєйше. Углавним керуєм пражене и пекари, а овоц и желєняву уношим до орґанизма кажди дзень, як и месо, рибу, млєчни продукти. Физична активносц барз битна, поготово нєшка кед барз вельо часу препровадзуєме шедзаци. Чи то шейтанє, одход на роботу пешо, воженє бициґли, пендранє по горох, або даяки спорт... битне ше рушац, висц вонка – кельо за физичне, тельо и за психичне здравє – гвари Ивана. ВИГЛЄДОВНЯ, УСОВЕРШОВАНЯ, ПРОЄКТИ Наша сообешеднїца Ивана закончела основни и мастер студиї биолоґиї на Департману за биолоґию и еколоґию на Природно-математичним факултету у Новим Садзе. Основни студиї закончела на напряму биолоґия, а мастер тиж на биолоґиї, модул зоолоґия. После того уписала дохторски студиї биолоґиї на Биолоґийним факултету у Беоґрадзе, модул еволуцийна биолоґия. Теза єй закончена, а роботу будзе бранїц концом того року. Ивана занята на Оддзелєню за ґенетични виглєдованя на Институту за биолоґийни виглєдованя „Синиша Станкович” Универзитета у Беоґраду.

– Же би дахто уписал дохторски

студиї, муша го прияц на даєден наукови проєкт. У моїм случаю то бул проєкт на Институту „Синиша Станкович”, ту сом ше приключела ґу чечуцим виглєдованьом на лєсових мишох, и започала сом свойо виглєдованя за тезу на пергачох – гвари Ивана. Попри тим, анґажована є на проєктох у Природняцким музею у Беоґрадзе як „вонкашнї сотруднїк”, тиж роби маркиранє пергачох зоз персценьчками и провадзенє статусу у одредзених склонїщох и колонийох. Вєдно зоз ище двома колеґинями водзи рехабилитацию пергачох у Сербиї. Окрем тих наукових проєктох, участвує и у проєктох вязаних за популаризацию науки, а предходних рокох була анґажована и на европским проєкту за орґанизованє „Ноци виглєдовачох”. Ивана амбицийна, успишна и активна, а длугши час була и у иножемстве на усовершованю, виучовала нови ствари вязани за виглєдованя пергачох. Уключена є и до рижних проєктох.

– Препровадзела сом пейц мешаци у Италиї, 2016. року, и то прейґ програму мобилносци студентох Erasmus+. Робела сом у рамикох ґрупи за применєну еколоґию котру водзи професор Данило Русо, там сом участвовала на трох проєктох. Того року сом була шейсц мешаци у Шпаниї, односно у Каталониї прейґ програму пракси за младих Eurodyssey, и робела сом як член ґрупи за виглєдованє пергачох у Природняцким музею у Ґранолєрсу при Барселони – закончує Ивана.

MAK 11-2019

17

УПОЗНАЙ СЕБЕ

УПОЗНАЙ СЕБЕ

Пририхтала МАК-ова редакция Тест пред тобу обдумал нститут Аddiction Test

РИШ ТЕСТ И ДОЗНАЙ ЧИ ШИ ЗАВИСНИ ОД ИНТЕРНЕТУ Упутство – одвитуй на шлїдуюци питаня хаснуюци скалу од 0-5, дзе 0 – нїґда, 1 – ридко, 2 – з часу на час, 3 – часто, 4 – скоро вше, 5 – вше

Чи часто оставаш онлайн длужей як ши плановал? Чи часто занєдзбуєш обовязки по обисцу пре интернет? Як часто вибераш нтернет место препровадзованя часу зоз своїм/свою партнером/партнерку? Чи ше часто сприятелюєш з другима прейґ интернету? Чи ше людзе у твоїм окруженю поносую пре час хтори препровадзуєш на интернету? Чи часто занєдзбуєш школски обовязки пре час хтори препровадзуєш на интернету? Чи часто опатраш мейли/поруки/нотификациї на дружтвених мрежох? Чи часто твоя робота церпи пре интернет?

Поздавай боди и превер свой резултат. Цо маш вецей боди, то зависносц векша и ситуация алармантнєйша.

20-49 боди ти просекови онлайн хаснователь. Можебуц дакеди хаснуєш интернет кус длужей як цо би требало, алє маш контролу над собу и над хаснованьом интернету.

50-79 боди часто маш проблеми и стрес пре интернет. Требал/-ла биш роздумац о їх вкупним уплївованю на твой живот.

80-100 боди хаснованє интернету спричинює вельки проблеми у твоїм живоце. Требал/-ла биш почац зоз ришованьом проблемох хтори настали пре прейґмирне хаснованє интернету. Ришованє тесту нє ришує проблем, алє помага же би ше обачело проблем. Кед сце забриґовани з резултатом тесту и думаце же сце нє у можлївосци сами то пременїц, нє ганьбце ше и поглєдайце фахову помоц психолоґа, лєбо психиятра.

Чи ши часто случи же ши таїнствени лєбо же ше гнїваш кед ци ше дахто пита же цо робиш онлайн? Чи часто блокираш свойо думки о каждодньових проблемох роздумуюци о интернету? Чи часто лапиш себе же роздумуєш кеди ознова пойдзеш на интернет? Чи часто чувствуєш/думаш же би живот без интернету бул допити, празни и жалосни? Чи ше часто винервираш, ґаламиш лєбо одбрушиш дакому прето же це знємирює док ши онлайн? Чи часто лєгнєш спац познєйше як ши плановал пре интернет? Чи часто думаш о интернету кед ши завжати? Чи часто лапиш себе же гуториш – „ище лєм даскельо минути”? Чи часто пробуєш препровадзовац менєй часу на интернету ? Чи ше часто скриваш од дакого же би нє видзел кельо часу препровадзуєш на интернету? Чи часто вибереш препровадзовац час на интернету место виходу з пайташами? Чи ше часто чувствуєш депресивно, смутно, лєбо нервозно кед ши офлайн, а шицко то нєстава кед ши онлайн?

18

MAK 11-2019

MAK 11-2019

19

АЛТ ШОУ У МАК-У

Тамара Салаґ

„Емисия за младих – Алт шоу”, каждей стреди од 21:30 г и репризно штварток од 12:30 г на габох Радио Нового Саду (92, 100, и 107,1 меґагерци)

МУЗИЧНА РУБРИКА

АББА (ABBA)

АББА настала 1972. року, а ю творели два малженски пари, Бйорн Улваес и Аґнета Фелтскоґ и Бени Андерсон и Ани-Фрид Линґштад. Ґрупа постала позната ширцом швета кед победзела на Евровизиї 1974. року зоз писню ,,Waterloo”. АББА була шведска ґрупа котра важела за комерцийно найуспишнєйшу ґрупу на швеце. Тота ґрупа доминовала на топ-лїстинох од стредку 70-тих по початок 80-тих рокох. Ґрупа досцигла шицки успихи и була на шицких топ-лїстинох число єден, лєм ше єй нє поспишело звалїц америцку топ-лїстину. Бени Андерсон бул член шведского рок бенду Хеп Старс котри бул популарни у Шведскей 60-тих рокох. Тота ґрупа настала под уплївом британскей ґрупи Ролинґстонс. У тот час Бйорн Улваес бул фронтмен ґрупи Хутенани Синґерс и вони були два ривали у поп музики у Шведскей. Вони двоме ше почали дружиц и так почали писац вєдно тексти и музику. Аґнета Фелтскоґ була наймладши член ґрупи АББА. Вона як тинейджерка була поп фронтмен и сама писала свойо тексти за свойо тинейджерски гити, а тиж так ше занїмала зоз ґлуму. Ани-Фрид Линґштад була шпивачка по шведских кабареох, а после того ришела пойсц на змаганє у шпиваню на котрим и победзела. После того упознала Бения Андресона котри ю поволал же би вєдно зоз Аґнету шпивала провадзаци вокали. И так настала ґрупа АББА. Їх найпознатши писнї то сиґурно: ,,Dancing Queen”, ,,The Winer Takes It All”, ,,Gimme! Gimme! Gimme!”, ,,Mamma Mia”, ,,Money, Money, Money”, ,,Take a Chance on Me”, ,,Thank You for the Music”, ,,Voulez-Vous”, ,,Does Your Mother Knows”, ,,I Have a Dream”, ,,Lay All Your Love on Me”, ,,S.O.S.” и так далєй.

20

MAK 11-2019

АЛТ ШОУ У МАК-У

НИРВАНА (NIRVANA) Нирвана америцки бенд котри оформели ґитариста Курт Кобейн и басиста Крист Новоселич у Вашинґтону 1987. року. Бенд вше мал трох членох од котрих Курт Кобейн бул вокал и ґитариста, Крист Новоселич бас ґитариста и Дейв Ґрол грал на буґнох. Ґрупа углавним меняла своїх буґнарох, алє Дейв ше найдлужей затримал, точнєйше по конєц. Кобейн и Новоселич ше упознали 1985. року и обидвоме були любителє ґрупи The Melvins и часто ходзели до студия дзе вони вежбали. После даскелїх премахнуцох же би оформели свою ґрупу, вони двоме волали буґнара Арона Буркхарда и так направели ґрупу котру ми нєшка знаме под назву Нирвана. Перши даскельо роки, ґрупа меняла свойо назви, та так були ,,Skid Row”, ,,Pen Cap Chew” и ,,Ted Ed Fred”. Цо ше дотика мена ,,Nirvana”, цо уствaри представя мир у души, ґрупа достала тото мено 1988. року. Кобейн гварел же таке мено вибрал прето же сцел же би мено було красне и же би ношело доброту зоз собу, а нє же би було злобне як цо векшина панк-рок бендох теди мала, а за приклад дал Angry Samoans. Перши синґл котри видали волал ше ,,Love Buzz/Big Cheese” 1988. року. Шлїдуюцого року видали и свой перши албум под назву ,,Bleach” котри бул облюбени албум цалей публики Америки. Найпознатши писнї ґрупи Нирвани то: ,,Love Buzz”, ,,Silver”, ,,Smells Like Teen Spirit”, ,,Come as You Are”, ,,Lithium”, ,,In Bloom”, ,,Heart-Shaped Box”, ,,All Apologies”, ,,About a Girl”, ,,You Know You’re Right”. 1994. року, кед ше дознало же ше Курт Кобейн забил, Нирвана вецей нє видавала албуми и нє правела нови гити. Мала лєм даскельо турнеї як здогадованє на Кобейна, алє вона занавше останє єдна од облюбених ґрупох.

MAK 11-2019

21

КИНОТЕКА

ВЛАСНИ ПЕЧАЦ ПОЕЗИЯ Томи Рац

Кристина Малацко

??? ???

ABCDEFHGJI ФИЛМ ХТОРИ ПОСТАВЯ ПИТАНЯ Того року, єден од найвекших филмох то филм хтори направел преобраценє у филмоґрафиї дотикаюци ше теми хтору ше потераз нє барз обрабяло, то бизовно Джокер. Филм режисера Тода Филипса, а з Хоакином Фениксом у главней улоги, бешедує о поєдинцови хтори, гоч ознова и ознова пробує, нє може лєм провадзиц крочай зоз животом. То приповедка о особи хтору дружтво ґура понад свойо можлївосци, а по гранїцу пуканя, ґураюци го до шалєнства. Тот филм указує цо ше случує кед дружтво забудзе на тих цо нє таки успишни, нє таки способни пребиц ше на поверхносц глїбокей води хтора их константно дави. Нажаль, дружтво дакеди аж и ґура тих поєдинцох глїбше до води. Филм мал циль указац и нагнац публику же би роздумала же цо би ше могло случиц кед би успишни людзе менєй успишних, тих цо им аж и треба помоц,

22

MAK 11-2019

видзели як дакого хто сам виновати же нє успел у живоце, з єдним словом, «кловн».

Чом баш тот филм прицагнул публику, старих и младих, занятих нєзанятих, богатих и тих цо финансийно нє так добре стоя? Прето же ше шицки можу пренайсц у главней подоби, у Джокерови. Кажде од нас ма точку пуканя, як цо и кажда материя ма точку вреца. Кед ше гоч кого ґура и ґура до препасци, раз ше то и случи. Дахто ше длужей будзе бориц, дахто нє будзе мац тельо моци, алє нїхто нє нєзнїщлїви.

Toт филм нас учи и яке важне старац ше аж и о тих цо нє таки успишни и знаходлїви у тим швеце, як и тому же до яких пошлїдкох нашо дїла можу привесц. Режисер сцел поволац и на толерованє тих цо их трапя даяки психични проблеми. Психични хороти ище вше нєдосц позната и нєдосц

доробена тема, алє факт же ше число психично хорих константно звекшує. Психична хорота, тє. проблем, дацо од чого особа нїяк нє може сцекнуц и константно церпи. Праве пре тоту причину, таки особи нє треба вишмейовац, нє треба их ище баржей трапиц, алє, гоч их нє розумиме, гоч им нє знаме як помогнуц, треба буц голєм толерантни, а аж и приємни ґу нїм.

Филм «Джокер» уж тераз дахто наволує як єден з «класикох» хтори ше буду патриц ище роками и децениями. Кажде би требал тот филм голєм раз одпатриц, поготов у нєшкайши час кед шицко «полу-моралне», або аж и нєморалне, и людзе нє паметаю и нє знаю цо то тото цо добре и битне у живоце. А битне ше врациц на час кед людзе були емпатични, сочувствовали з другима, помагали єдни другим, и найбитнєйше, нє одмагали тим цо им уж и так було чежко.

Врац ше

Нашла ши ме

Видзим це кажди дзень, Шицким це споминам, Яка ши красна, мудра и вредна, Як це я барз любим. Стално зоз тобу бешедуєм, Шицко дзелїм зоз тобу, Радосц, жаль, щесце... А ти лєм цихо. Чом нє сцеш попатриц на мнє? Цо я дакому згришел? Любим це найбаржей на швеце, А ти слово нє сцеш прегвариц.

Пришла ши и ґу мнє, Чекал сом це длуго, Кеди це будзем видзиц, Кеди ми повеш страшну правду?

Кажде рано це сцем побочкац, Сцем це облапиц и сциснуц, Нє сцем це пущич да идзеш, Сцем да зо мну останєш.

Нє знал сом точно кеди, Алє сом знал же ме найдзеш, Патрел сом ци до очох нєраз, Шмеял ци ше до фаци скорей.

Зоз тобу бим шицко робел, Вшадзи бим пошол пре це, Дал бим шицко на швеце, Лєм да ше ми врациш.

Позних годзинох ши ше появела, Задуркала ши на мойо дзвери, Зоз ошмихом сом ци отворел, Знал же то мушиш буц ти.

Видзим же ту конєц, Нєт ту вецей помоци, Ти шпиш док я йойчим, И нє таргаш ше за дацо.

Чул сом вшелїяки бешеди о це, Алє нїхто нє знал кеди придзеш, Гваря ми же хто це шицко мал, Же ши була мирна и красна.

Видзим же ми хибиц будзеш, Док остатнї дзвери завераю, Патрим як идзеш на драгу, И як це до жеми спущаю.

Час бул да ше и мнє здогаднєш, Вежнї ме як и шицких цо ши вжала, Досц ми уж шицких и шицкогo, Айде шмерц пороб свойо.

MAK 11-2019

23

Лука Вуячич з Нового Саду, млади и перспективни школяр 3. класи Штреднєй Машинскей школи.

- Гобиї ми макетарство, фолклор и фотоґрафия. На фолклор ходзим од першей класи. Почал сом ходзиц пре друженє. З часом сом похопел же фолклор то нє лєм друженє и танєц, алє и чуванє и виучованє култури и обичайох. Остатнїх рокох сом ше заинтересовал за фотографию, вжал сом фото-апарат до рукох, почал фоткац и тераз нє можем задумац дзень без фото-апарату. Фотография ми затераз лєм гоби, алє хто зна яки будучносц ма плани за мнє.