Наукови зборнїк

ЗБОРНЇК РОБОТОХ ЗОЗ ПЕРШЕЙ СТУДЕНТСКЕЙ НАУКОВЕЙ КОНФЕРЕНЦИЇ "УЛОГА МЛАДИХ У РОЗВОЮ РУСКЕЙ ЗАЄДНЇЦИ У ВОЙВОДИНИ" МАК/НВУ "РУСКЕ С ЛОВО" ОДДЗЕ ЛЄНЄ ЗА РУСИНИС ТИК У ВИГЛЄДОВАЦКИ КРУГ

ZBORNIK RADOVA SA PRVE STUDENTSKE NAUČNE KONFERENCIJE "ULOGA MLADIH U RAZVOJU RUSINSKE ZAJEDNICE U VOJVODINI" МАК/NIU "RUSKE SLOVO" ODSEK ZA RUSINISTIKU ISTR A ŽIVAČKI KRUG

PAPERS FROM THE FIRST STUDENT SCIENTIFIC CONFERENCE "THE ROLE OF YOUTH IN DEVELOPMENT OF RUTHENIAN MINORITY IN VOJVODINA" МАК/"RUSKE SLOVO" DEPARTMENT OF RUTHENIAN STUDIES RESEARCH CIRCLE

ЗБ ZB PAP

З Б О Р Н Ї К Р О Б О Т О Х З О З П Е Р Ш Е Й С Т УД Е Н Т С К Е Й Н А У К О В Е Й К О Н Ф Е Р Е Н Ц И Ї " УЛ О ГА М Л А Д И Х У Р О З В О Ю Р У С К Е Й З А Є Д Н Ї Ц И У В О Й В О Д И Н И " Z B O R N I K R A D OVA SA P R V E ST U D E N TSK E N AU Č N E KO N F E R E N C I J E " U LO G A M L A D I H U R A Z VO J U R U SI N SK E Z A J E D N I C E U VO J VO D I N I " PAPERS FROM THE FIRST STUDENT SCIENTIFIC CONFERENCE "THE ROLE OF YOUTH IN DEVELOPMENT OF RUTHENIAN MINORIT Y IN VOJVODINA"

Зборнїк роботох зоз Першей студентскей науковей конференциї "Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини" За видавателя Мартица Тамаш НВУ "Руске слово" Мултимедиялни часопис МАК Булевар ошлєбодзеня 81/7 21000 Нови Сад Одвичательни редакторе академик проф. др Юлиян Тамаш др Борис Варґа Редакция академик проф. др Юлиян Тамаш проф. др Янко Рамач проф. др Михайло Фейса др Борис Варґа МА Александер Мудри Саша Сабадош Со-видавателє Оддзелєнє за русинистику Филозофски факултет Универзитет у Новим Садзе Зорана Дїндїча 2 21 000 Нови Сад Виглєдовацки круг Нови Сад Лекторка Блажена Хома Цветкович Преклад на анґлийски МА Анамария Ранкович Преклад на сербски Саша Сабадош Технїчне пририхтованє др Борис Варґа МА Александер Мудри Саша Сабадош Технїчни обробок Иґор Орсаґ Друкує "Максима ґраф" – Петроварадин Тираж 300

ЗБОРНЇК РОБОТОХ ЗОЗ ПЕРШЕЙ СТУДЕНТСКЕЙ НАУКОВЕЙ КОНФЕРЕНЦИЇ "УЛОГА МЛАДИХ У РОЗВОЮ РУСКЕЙ ЗАЄДНЇЦИ У ВОЙВОДИНИ" МАК/НВУ "РУСКЕ СЛОВО" ОДДЗЕЛЄНЄ ЗА РУСИНИСТИКУ ВИГЛЄДОВАЦКИ КРУГ

ZBORNIK RADOVA SA PRVE STUDENTSKE NAUČNE KONFERENCIJE "ULOGA MLADIH U RAZVOJU RUSINSKE ZAJEDNICE U VOJVODINI" МАК/NIU "RUSKE SLOVO" ODSEK ZA RUSINISTIKU ISTRAŽIVAČKI KRUG

PAPERS FROM THE FIRST STUDENT SCIENTIFIC CONFERENCE "THE ROLE OF YOUTH IN DEVELOPMENT OF RUTHENIAN MINORITY IN VOJVODINA" МАК/"RUSKE SLOVO" DEPARTMENT OF RUTHENIAN STUDIES RESEARCH CIRCLE Нови Сад 2012/13

Орґанизациї Першей студентскей науковей конференциї и виданю того Зборнїка помогли: Министерство култури Републики Сербиї, Одбор за младеж и спорт Националного совиту рускей националней заєднїци у Сербиї, Вивершни орґан Националного совиту рускей националней заєднїци у Сербиї

Перша студентска наукова конференция "Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини", отримана 21. априла 2012, на Филозофским факултету, Универзитета у Новим Садзе, у Сали за схадзки, у орґанизациї часопису МАК (НВУ "Руске слово", Нови Сад) и Оддзелєня за русинистику (Филозофски факултет, Нови Сад)

язики / jezici / languages:

руски: боки 1-207 / srpski: strane 199-204 / english: pages 9, 30, 46, 56, 70, 91, 119, 136, 168, 176, 191, 205

ЗМИСТ Aкадемик Юлиян Тамаш СТАТУС И СМИСЕЛ СТУДЕНТСКЕЙ НАУКОВЕЙ КОНФЕРЕНЦИЇ ���������������������� 11 Саша Сабадош СОЮЗ РУСКИХ ШКОЛЯРОХ И СОЮЗ УКРАЇНСКИХ ШКОЛЯРОХ НА БОКОХ ‘РУСКИХ НОВИНОХ’ И ‘РУСКОГО КАЛЕНДАРА’ �������������������������������� 13 МА Александер Мудри ЯЗИК МЛАДИХ РУСНАЦОХ НА ФЕЙСБУКУ ������������������������������������������������������������������������ 31 Ана Римар ОДНОШЕНЄ СПРАМ ТРАДИЦИЇ У ТВОРОХ АВТОРОХ ‘АНТОЛОҐИЇ ЛИТЕРАТУРИ ҐЕНЕРАЦИЇ 1990–2010: ДЗЕЦИ З УРБАНОГО ГУМНА’ , АКАДЕМИКА ЮЛИЯНА ТАМАША ������������������������������������������������������������������������������������������������ 47 Мирон Джуня МАСОВНА КУЛТУРА И ‘АНТОЛОҐИЯ ЛИТЕРАТУРИ ҐЕНЕРАЦИЇ 1990–2010 ДЗЕЦИ З УРБАНОГО ГУМНА’ – УПЛЇВИ И ПОШЛЇДКИ ������������ 57 Мая Зазуляк, Сенка Надь, Цецилия Надь, мр Борис Варґа РОБОТА У ДОМЕНУ РУСКЕЙ КУЛТУРИ: СТАН НА 2011. РОК �������������������������� 71 мр Борис Варґа 40. РОЧНЇЦА МЛАДЕЖСКОГО ЧАСОПИСА МАК: ПОЧАТКИ И СУЧАСНОСЦ 1972–2012. РОК �������������������������������������������������������������������� 93 Ваня Дула НЄОФИЦИЙНИ ВИДАНЯ НА РУСКИМ ЯЗИКУ: ФАНЗИНИ ��������������������������������121 Мирослав Кевежди НАЦИОНАЛНА СТРАТЕҐИЯ ЗА МЛАДИХ И РУСНАЦИ У СЕРБИЇ – ОСНОВИ ЗА ВИРОБОК СТРАТЕҐИЇ ЗА МЛАДИХ РУСНАЦОХ СЕРБИЇ ������137 o. Владимир Еделински Миколка АБОРТУС И ЛИНҐВИСТИЧНЕ ИНЖЕНЄРСТВО У ПОСТМОДЕРНЕЙ ������������169 мр Валентина Чизмар ИСТОРИЙНО-ЕҐЗИСТЕНЦИЯЛНИ И МЕТАФИЗИЧНИ CМИСЕЛ ЗАВИЧАЮ ��������������������������������������������������������������������������������177 ЗАКЛЮЧЕНЯ ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������193 УПУТСТВО АВТОРОМ ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������206

CO N T E N T Academician Julijan Tamaš STATUS AND MEANING OF FIRST STUDENT SCIENTIFIC CONFERENCE �������� 11 Saša Sabadoš ASSOCIATION OF RUTHENIAN SCHOLARS AND ASSOCIATION OF UKRAINIAN SCHOLARS ON PAGES OF RUTHENIAN NEWSPAPER AND RUTHENIAN CALENDAR �������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 13 MA Aleksander Mudri LANGUAGE OF RUTHENIAN YOUTH ON FACEBOOK ������������������������������������������������������ 31 Ana Rimar ATTITUDE TOWARDS TRADITION IN LITERATURE ANTHOLOGY OF THE 1990–2010 GENERATION "CHILDREN FROM URBAN BACK YARD" BY ACADEMICIAN JULIJAN TAMAŠ �������������������������������������������������������������� 47 Miron Džunja MASS CULTURE AND LITERATURE ANTHOLOGY OF THE 1990–2010 GENERATION CHILDREN FROM URBAN BACK YARD – INFLUENCES AND REPRECUSSIONS ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 57 Maja Zazuljak, Senka Nadj, Cecilija Nadj and MA Boris Varga JOBS IN RUTHENIAN CULTURE SECTOR: OVERVIEW FOR 2011 �������������������������� 71 MA Boris Varga 40th ANNIVERSARY OF THE YOUTH MAGAZINE MAK: THE BEGININGS AND MODERNITY 1972–2012 �������������������������������������������������������������� 93 Vanja Dula UNOFFICIAL PUBLICATIONS IN RUTHENIAN LANGUAGE: FANZINES ����������121 Miroslav Keveždi NATIONAL YOUTH STRATEGY AND RUTHENIANS IN SERBIA – BASIS FOR WRITING THE NATIONAL STRATEGY FOR YOUNG RUTHENIANS IN SERBIA ��137 The rev. Vladimir Edelinski Mikolka ABORTION AND LINGUISTICAL ENGINEERING IN POSTMODERNITY ����������169 MA Valentina Čizmar HISTORICAL-EXISTENTIAL AND METAPHYSICAL MEANING OF HOMELAND ����177 CONCLUSONS ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������193 INSTRUCTIONS FOR AUTHORS ����������������������������������������������������������������������������������������������������������206

Aкадемик Юлиян Тамаш

СТАТУС И СМИСЕЛ СТУДЕНТСКЕЙ НАУКОВЕЙ КОНФЕРЕНЦИЇ Означуюци ювилейни рочнïци Катедри (Оддзелєнє) за руски язик и литературу и часопису МАК, 21. априла 2012. отримана студентска наукова конференция на тему "Улога младих у розвою рускей заєднïци у Войводини". Так задумана Конференция мала два огранïченя: участвовали студенти основних студийох шицких релевантних дружтвених, филолоґийних и филозофских фахох; мастере и докторанти, и стихийносц приявених, без претензиï на вичерпносц анализованих аспектох. У универзитетскей пракси жию студентски науково конференциï хтори збераю наукови подросток єдного фаху з вецей универзитетох, алє першираз орґанизована мултидисциплинарна наукова студентска конференция єдней меншинскей заєднïци, гоч мадярска заєднïца ма у рамикох Наукового дружтва Мадярох одредзени искуства. Резултати конференциï указую же руска заєднïца ма респектабилну самосвидомосц свойого подростку – од опису стану и проблемох по праґматични напрямки. Язик предмет уваги Александра Мудрого, о. Владимира Еделинского, Гелени Папуґа и Александри Ґрбич; история Саши Сабадоша; литература Ани Римар и Мирона Джунï; медиï др Бориса Варґи, Маï Зазуляк, Сенки Надь, Цецилиï Надь, Ванï Дули; ширши дружтвени, социолоґийни и филозофски аспекти Валентини Чизмар; синтетични и стратеґийни аспекти Мирослава Кевеждия. Сообщеня ше рушаю од статï по розвити студиï. Ґенерално, сполнюю методолоґийни, у арґументациï и заключеньох, науково критериюми. У тим смислу су поцешуюци. Та, кед Оддзелєнє за русинистику з першу награду наградзел роботу з линґвистики Александра Мудрого, з другу з науки о литератури Мирона Джуню, а часопис МАК (НВУ "Руске слово") з трецу награду з журналистики Маю Зазуляк, Сенку Надь и Цецилию Надь, треба наглашиц же з добрей часци нєправедно заобидзени други узрети млади авторе. Им най будзе поцешенє же ше зяви зборнïк роботох зоз того, прешвечени сом, историйного сходу. Розумлïве же, як орґанизаторе конференциï, у конкуренциï нє були Борис Варґа и Саша Сабадош.

11

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

Саша Сабадош Оддзелєнє за историю Филозофски факултет Универзитет у Новим Садзе

UDC 821.161.2(497.11):371.212"1927" UDC 821.161.2(497.11):371.212"1935"

СОЮЗ РУСКИХ ШКОЛЯРОХ И СОЮЗ УКРАЇНСКИХ ШКОЛЯРОХ НА БОКОХ "РУСКИХ НОВИНОХ" И "РУСКОГО КАЛЕНДАРА"

Союз руских школярох, основани 1927. року, и Союз українских школярох, основани 1935. року, були перши младежски орґанизациї при Руснацох у тедишнєй Кральовини Сербох, Горватох и Словенцох / Югославиї. У тей роботи ше обрабя заступеносц тих двох орґанизацийох у Руских новинох и Руским календаре, двох периодичних публикацийох хторе видавало Руске народне просвитне дружтво, зоз хторим обидва тоти орґанизациї цесно сотрудзовали.

Абстракт:

Союз руских школярох, Союз українских школярох, Руски новини, Руски Календар, Руске народне просвитне дружтво. К лючни с лова:

З формованьом Руского народного просвитного дружтва (у дальшим тексту РНПД) 2. юлия 1919. року, почал период орґанизованого културно-просвитного живота Руснацох на просторе южней Панониї, теди у составе Кральовини Сербох, Горватох и Словенцох. Свою видавательну дїялносц РНПД започало 1920. року зоз обявйованьом Руского календара за южнославянских Русинох на прости рок 1921. котри ма 365 дньи. У перших Календарох ше уж зявело шумне число школярох и студентох хтори допринєсли змисту Календарох зоз своїма литературнима и другима творами. Медзи тима школярами були: Федор Лабош, Илько Крайцар, Осиф Костелник, Владимир Биндас, Максимилиян Буїла и други. Руски новини почали виходзиц 1924. року и вони були перши тижньово новини на язику бачванско-сримских Руснацох. Перша орґанизация хтора зберала руских студентох у Кральовини СГС бул Союз руских школярох (у дальшим тексту СРШ). О тематики СРШ уж писал Дюра Варґа у своєй статї Снованє Союзу руских шко13

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

лярох 1927. року, обявеней 2003. року у Шветлосци. Основна преокупация його роботи було праве снованє СРШ и вон нє обробйовал дїялносц СРШ хтора, по його словох, заслужує же би була деталнєйше преанализована (Варґа 2003, 85). Вон окрем периодичних виданьох хасновал и нєобявени материяли у його особней власносци, як цо то писмо першого предсидателя СРШ Максимилияна Буїли подпредсидательови РНПД о. Дюрови Биндасови о намири снованя СРШ и способе його орґанизованя, Правила СРШ, як и записнїк зоз його Сновательней схадзки. О снованю и дїялносци СРШ пише и Владимир Бильня у своєй кнїжки Руснаци у Войводини, обявеней 1987. року на сербским язику. Вон за СРШ хаснує термини Союз школярох Русинох-Українцох и Централни союз школярох Русинох-Українцох, гоч таки назви нє мож пренайсц у обявених текстох вязаних за дїялносц СРШ. Бильня тиж так погришно датує преподаванє о. Дю. Биндаса зоз 1926. року и преноши го до 1927. року, после отримованя першей Схадзки СРШ у Коцуре (Biljnja 1987, 56). Цала кнїжка В. Бильнї у велькей мири унапрямена процив РНПД и грекокатолїцкого духовенства, та и часц пошвецена школярскей орґанизациї хтора робела у рамикох РНПД написана у досц неґативним тону, без критичней дистанци. Дю. Варґа у своєй роботи зазначел же идея о снованю СРШ рушела од РНПД, т.є. од його подпредсидателя о. Дюри Биндаса (Варґа 2003, 79). Доказ за тото його преподаванє на главней схадзки РНПД отриманей 22. септембра 1926. року у Дюрдьове. Тото преподаванє, под назву Нашо школяре обявене у Руским Календаре за 1927. рок. После длугшого уводу, Биндас указал на потребу школованя цо векшого числа Руснацох, а потим и на проблеми школярох чийо число би було зменшане зоз формованьом школярскей орґанизациї. Тиж так, дал вецей приклади таких орґанизацийох при Сербох и Горватох. Потим поволал школярох на схадзку до Коцура, дзе вон теди бул парох. Роботу будуцей орґанизациї вон повязал зоз РНПД: "То узко звязане з нашим РНПД-ом, бо ми старши уж преходзиме поладнє нашого живота, а роботи ище вельо. Треба нашу Просвиту ошвижиц и баржей розшириц, а то зробя єдино и найлєпше нашо млади школяре и будучи водьове нашого руского народу!" (Биндас, РК 1926, 134). На концу предложел, насампредз финансийну помоц РНПД руским школяром у формованю новей орґанизациї и отворено 14

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

их поволал же би у рамикох РНПД формовали союз руских школярох. Же намири РНПД и школярох були озбильни, шведочи и Поволанка обявена у 28. чишлє Руских новинох за 1927. рок 22. юлия хтору подписал М. Буїла, хтори у мено коцурских школярох поволує шицких руских школярох на Общу схадзку руских школярох зос СХС 31. юлия, 1. и 2. авґуста истого року у Коцуре и ту медзи иншим гвари: "Поволуєме вас и чекаме зоз щирим братским шерцом на тоту першу нашу схадзку, на котрей зложиме темель за нашу будущу просвитну роботу за наш мили руски народ" (Буила РН 29/1927, 2). У 31. чишлє Руских новинох за 1927. рок, обявени 12. авґуста 1927. року зявел ше звит анонимного автора хтори ше подписал лєм як Учашнїк под назву Обща схадзка руских школярох у Коцуре. Звитодавец з вельким одушевийом описал схадзку хтора ше збула од 31. юлия по 2. авґуст 1927. року у Коцуре: "Дожил Коцур 31./VII; 1.-2./VIII; вельку славу, вельку радосц бо ше у нїм отримала перша обща схадзка руских школярох. (...) Зишли зме ше ми, руски школяре же бизме ше порозгваряли о красней и важней роботи, на нацийоналним воздзвигованю самих себе.". Далєй автор потолковал одношенє школярох ґу РНПД: "Зос тоту схадзку, хтора ма таку вельку важносц у нашим живоце, положели зме камени темель єдному институту чисто нацийоналному, рускому, хтори ма задаток исти як и "РНПД" т. є. вон ма подпомагац "Р.Н.П.Д." да нашо чешке положениє, нашу свидомосц, нашу моц положи на свойо праве место. То сята длужносц и идеални циль истей орґанизациї, хтора тераз у Коцуре основана, да у рамох "Р.Н.П.Д." и зос його помоцу хова синох, водительох народа!" (Учашнїк РН 31/1927, 2). Звитодавец познєйше дал информацию о тим же тоту схадзку нащивели 60 млади людзе. Шлїдза податки о програми схадзки за шицки три днї. Першого дня руских школярох привитал богослов Максимилиян Буїла, а автор текста тиж так и зазначел присуство коцурского пароха о. Дюри Биндаса и коцурского новтаруша Ладислава Поляка. Потим отримани концертна академия и танєц, а за музику бул задлужени домашнї Грачки збор. Другого дня отримана Перша Главна Схадзка Шицких Руских Школярох у С.Х.С. После отвераня схадзки, студент правних наукох Михайло Рамач пречитал текст под назву Наш задаток, богослов Максимилиян Буила пречитал текст Темель нашей орґанизациї, а после претресаня правилох и конституованя Управного одбору, текст Литературни 15

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

язик пречитал правнїк М.1 Крайцар, а остатня точка схадзки була точка Евентуалиї. Автор звиту одлучує нє дац детальнєйши звит о преподаваньох (пречитаних текстох), насампредз прето же обчекує же ше о нїх будзе писац у шлїдуюцих числох Руских новинох и у Руским календаре (Учашнїк РН 31/1927, 3). Схадзка закончена зоз бешеду подпредсидателя РНПД и пароха коцурского о. Дюри Биндаса хтора була у патриотским тону, зоз закончуюцу бешеду Илька Крайцара, предкладами даєдних членох и зоз шпиваньом гимни Я Русин бул. Трецого дня школяре нащивели гроби їх умартих колеґох, а пополадню було перше зашеданє Управного одбору. Цали тот звит бул у єдним окреме позитивним тону и зоз национално ориєнтовану реторику и автор текста нє мал анї єдну заувагу вязану за цек роботи схадзки. Вон заключує на шлїдуюци способ: "Твердзим, же то єдини способ, т.є. живши живот школярох, помоцу схадзкох, ґу лєпшей будучносци. Преприятства, хтори нам ставаю на драгу найскорей на таки способ можу буц знїчтожени. А кед ше их прейдзе, та вец и будучносц нє лєм нам школяром, но народна муши лєпша буц." (Учашнїк РН 31/1927, 3). У своїм 33. чишлє зоз 26. авґуста 1927. року Руски новини преноша преподаванє Максимилияна Буїли зоз Першей Главней Схадзки Шицких Руских Школярох под назву Вира, темель рускей орґанизациї. Вон у своїм викладаню представел руску народносц и грекокатолїцку виру як фундамент новей орґанизациї у рамикох РНПД. Вон наведол же вира и националносц два нєрозлучни поняца и же у велїх нагодох грекокатолїцка вира помогла у чуваню руского националного єства, поготов под час мадяризациї по 1918. рок. Вон тиж так наведол: "Иста тота наша вира дала нашим шерцом и нашим душом єдну окрему добру страну, цо ю индзей даґдзе ридко находзиме, а то нашо народне уверенє же – Русин – котри нє грекокатолїк нє може буц анї прави – Русин. То подобне як Сербин нє може буц лєм православни. (По нєшкайшим думаню!)" (Буила, РН 33/1927, 1). У шлїдуюцим, 34. чишлє Руских новинох, обявеним 2. септембра 1927. року, зявел ше текст з подписом М. Буїли зоз исту назву як и текст обявени у 33. чишлє – Вира, темель рускей орґанизациї. Тото би значело же тот текст найвироятнєйше предлуженє преподаваня обяве1 У питаню найвироятнєйше друкарска гришка, понеже у литератури нє мож пренайсц правнїка М. Крайцара, алє мож пренайсц правнїка Илька Крайцара.

16

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

ного у 33. чишлє, гоч таку информацию нє мож пренайсц у Руских новинох. Тот текст почина зоз виреченьом: "Прави Русин – нє може буц, хто нє грекокатолїк." (Буила, РН 34/1927, 1) и цали тот текст у духу того першого виреченя. Буїла виражел же нєобходна присутносц вири у шицких институцийох и орґанизацийох, так и у новей школярскей орґанизациї. Того 1927. року вишол Руски календар за 1928. рок и принєсол два статї о новооснованим СРШ. Перша була статя о. Дюри Биндаса под назву Союз руских школярох. У тей статї потолкована потреба за снованьом школярскей орґанизациї насампредз пре розшатосц школярох по цалей Европи пре хтору їх потребне "позберац до єдного клубка, же би у своїм будучим живоце себе и свойому народу на хасен були" (Биндас, РК 1927, 108). О факту же ше схадзка одбула у Коцуре, Биндас написал: "Прето мудро зробели нашо школяре, кед ше у авґусту прешлого року зишли у Коцуре на свою школярску схадзку, на котрей ше упознали и удружели до свойого школярского союзу. Була то перша явна схадзка нашей младей интелиґенциї а братски совитованя тримали през три днї у найкрасшим шоре и злоги. Нє без причини отримане то у Коцуре. Бо яґод цо центрум РНПД-а муши ше находзиц у Керестуре, у нашей чисто рускей дїдини, а прето є РНПД-о нє лєм керестурске, алє власносц шицких Южних Русинох, так потребно було указац дзепоєдним заведзеним Коцурцом, же и союз руских школярох, гоч є у Коцуре основани и його предшеднїк у Коцуре – и вон є власносц шицких южних руских школярох." (Биндас, РК 1927, 109). Биндас тоту схадзку закончел зоз прешвеченьом же терашнї руски школяре буду "шицки шором кажди водьове нашей рускей просвити" (Биндас, РК 1927, 110). У истим Календаре обявена и бешеда Наш задаток Михала Рамача зоз Главней схадзки руских школярох и у нєй М. Рамач винєсол основни питаня рускей заєднїци у Югославиї и указовал на нєобходносц формованя СРШ. За ньго три основни питаня (вопроси) рускей заєднїци чежке положенє, обставини и вири. Чежке положенє потолковане на шлїдуюци способ: "Перше ми ше находзиме у морю цудзинства. Нас опколюю вельо народи. Крем того ми як мали народ овисни од других нє лєм у економским державним погляду, но на нас штредок у остатнї часи так вельки вплив ма, же пре малу нєпредумалосц ми годни ше задавиц у тим морю. А хто будзе 17

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

виновати? Па єдино ми сами." (Рамач, РК 1927,111). Цо ше обставинох дотика, Рамач увидзел важносц РНПД у розвою рускей култури и спозорел же ше його дїялносц охабя на даскельо особи. Питанє вири Рамач толкує на шлїдуюци способ: "Нє твердзим за шицких, алє у векшини наша вира, наша надїя препада. Нас занєсли нєшкашнї часи на тельо, же ми сами нє знаме добре цо сцеме, односно єдна часц наших. Бо гоч нас як мало єст, єст нас запевно трояких: перше, тоти у хторих свидомосц моцна, вец индиферентних и наостатку, хтори ше уж цалком затрацели або траца." (Рамач, РК 1927, 113). Заключел зоз шлїдуюци словами: "Треба нам велька витирвалосц. А вец думам и твердзим, же и над нашим народом зашвица красши и лєпши часи." (Рамач, РК 1927, 114). Тот Календар, окрем тих двох текстох, приноши два фотоґрафиї зоз схадзки у Коцуре. На першей фотоґрафовани учашнїки, а на другей Управни одбор СРШ. Под тоту фотоґрафию начишлєни и члени Управного одбору. У питаню предсидатель М. Буїла, богослов, подпредсидатель Янко Орос, студент медицини, секретар М. Рамач, правнїк, касир О. Тимко, ґимназиялєц и одборнїки М. Орос, богослов, Я. Ерделї, технїчар и Е. Поливка, технїчар (РК 1927, 109). Тиж так у Календаре обявеним Записнику зоз 9. главней рочней схадзки РНПД отриманей у Шидзе хтори водзел о. Михайло Фирак, Максимилиян Буїла вишол пред РНПД зоз молбу же би воно вшадзи и у шицким помагало руским школяром у їх народних и просвитних намаганьох. Молба прията (Фирак РК 1927, 173). У першим чишлє Руских новинох за 1928. рок, обявени 6. януара, под насловом Зос Союзу руских школярох находзи ше крачунска винчованка предсидателя СРШ Максимилияна Буїли зоз Львова у хторей медзи иншим наявел шлїдуюцу схадзку СРШ хтора би ше, по його словох, мала отримац у Миклошевцох (Буила, РН 1/1928, 4). У 28. чишлє зоз 20. юлия 1928. року зявела ше кратка нєподписана вистка у хторей пише же ше Схадзка СРШ отрима 22–24. юлия и же кажди хто сце присуствовац "най яви п. Оросови до Миклушевцох." (РН 28/1928, 3). У рубрики Зос наших валалох у 29. чишлє Руских новинох зоз 3. авґуста 1928. року под назву Схацка руских школярох обявени звит нєподписаного автора. У тим звиту, за розлику од прешлорочного, вецей обрацена повага на сами информациї и автор нє хасновал те18

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

льо стилски фиґури кельо автор прешлорочного звиту, гоч анї вон нє скривал свойо одушевиє. Автор толкує же "пре важни причини" схадзка отримана дзень скорей, 21. юлия. "21. VII. вечар оглашели коцурски студенти з милозвучнима инструментами початок ІІ гл. схацки Союза рус. школярох. Як то ше заблїщали очи шицким, у котрих биє поштене руске шерцо!", зазначел анонимни автор (РН 29/1928, 2). Шлїдуюци дзень отримана схадзка на хторей задзековал стари одбор, а потим ше прешло на виберанє нового. Присутни двацец дзевецеро школяре на предклад потерашнього предсидателя СРШ за предсидателя вибрали потерашнього секретара СРШ Михала Рамача. За подпредсидателя ознова вибрани Янко Орос, за секретара Микола Орос, а за касира ознова вибрани Онуфрий Тимко. За предняка литературней секциї вибрани Юлиян Малацко, историйно-археолоґичней Ґабор Дудаш, а дилетантскей Янко Биндас. Вибрани и ревизоре. Зоз сениорату вибрани Осиф Костелник, а зоз активних членох Ильча Бесерминьова. После схадзки отримана културно-уметнїцка програма. По конєц 1928. року ше нє писало вельо о СРШ. У Записнику зоз главней рочней схадзки РНПД отриманей 23. мая 1928. року у Руским Керестуре, хтори обявени у Руским календаре за 1929. рок и хтори водзел Янко Будински, зазначена и вимога о. Дюри Биндаса же би у Управним одборе РНПД бул и єден член СРШ. До Управного одбору ступел предсидатель СРШ. Тиж так, под назву Схадзка руских школярох, у Руским календаре обявени исти звит хтори обявени и у Руских новинох, з тим же тераз бул подписани зоз инициялами М. Б. (РК 1927, 156). У специялним осембочним крачунским виданю Руских новинох зоз 4. януара 1929. под назву Зос Союзу руских школярох находзи ше и кратка поволанка предняка литературней секциї СРШ Юлияна Малацка у хторей вон поволал школярох же би под час крачунских шветох у своїх местох записовали и посилали народни приповедки. Далєй Малацко потолковал причини за таке подняце: "Як знаме, народ уткал до приповедкох, свой красши живот, (живот илусийох) таки, яки би любел да му будзе. Алє вони з дня на дзень препадаю, бо их преса (штампа) вицискує зос живота. Нє дайме им загинуц, алє их позберайме до красней китки, котру после видаме, да останє и вше швижа будущим ґенерацийом." (Малацко, РН 1/1929, 7). То першираз же ше спомина можлївосц видаваня публикациї з боку СРШ.

19

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Под назву Зос Союза руских школярох Михал Рамач у 29. чишлє Руских новинох 16. авґуста 1929. року обявює поволанку на трецу школярску схадзку у Руским Керестуре, 26. авґуста, дзень после преслави дзешецрочнїци РНПД. У 31. чишлє Руских новинох зоз 6. септембра 1929. року обявени нєподписани кратки звит под назву Засиданиє Союзу руских школярох. Анонимни звитодавец зазначує же преподаваня тримали Михал Рамач, Михайло Ковач и Микола Орос. Схадзку нащивели велї визначни руски културно-просвитни роботнїки, медзи хторима найвизначнєйши бул крижевски владика, кир Дионизий Няради. На схадзки за предсидателя ознова вибрани М. Рамач, за подпредсидателя вибрани Л.2 Дудаш, за секретара (тайнїка) О. Тимко, а за касира Д. Пап. За предняка литературней секциї вибрани С. Саламон, зберацкей Н. Олеар, а дилетантскей Тимко. Звит ше закончує зоз шлїдуюцима виреченями: "На засиданию ше обачела велька дисциплина, одушевленє и дзека за народну роботу. А тото най будзе и далєй медзи нїма їм на чесц и народу на хасен!" (РН 31/1929, 3). Тото була остатня схадзка СРШ. Предсидатель СРШ Михал Рамач у Руским календаре за 1930. рок написал статю О Союзу Руских Школярох. После толкованя нужносци иснованя єдней такей орґанизациї, Рамач приготовел єдну кратку историю СРШ. Описал перши два схадзки и представел орґани СРШ. На концу одкрива причину писаня тей статї: "Вєдно пущам тоту статю як апел, молбу на наш народ, же би помог школярску орґанизацию – морално а и материялно. Кед єй поможе себе з тим помог." (Рамач, РК 1929, 116). У истим Календаре Рамач написал статю Руски школяр у хторим нє пише о СРШ, алє дава цикави податки о руских школярох, поготов о їх чишлє и местох походзеня. У Календаре заш обявени и звит о схадзки СРШ у Руским Керестуре зоз Руских новинох. Остатня вистка, хтору подписал подпредсидатель СРШ П. Дудаш о роботи СРШ ше находзи под насловом Зос С.Р.Ш. и поднасловом Схадзка? у хторей ше виражує сумня чи планована штварта схадзка СРШ хтора би ше мала отримац у Дюрдьове, обявена у 26. чишлє Руских новинох 18. юлия 1930. року. Причина тей сумнї була тота же по новим школским закону престали робиц шицки школярски здруженя, окрем Червеного крижа. Дудаш наведол же статути СРШ ознова послати до Министерства, алє по теди одвит ище нє сцигол. Дудаш 2 У познєйших текстох ше як подпредсидатель СРШ наводзи П. Дудаш.

20

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

на концу модлї школярох же би провадзели Руски новини (Дудаш, РН 26/1930, 3). Медзитим, у шлїдуюцих числох Руских новинох, податкох о роботи СРШ вецей нєт. После пейцрочней павзи у орґанизованю школярох и студентох, у 31. чишлє Руских новинох зоз 9. авґуста 1935. року обявена наява под назву Схадзка руских школярох у хторей ше поволую руски школяре же би пришли на схадзку хтора би мала буц отримана 17, 18. и 19. авґуста у Шидзе, а нє у Руским Керестуре, як скорей плановане. Дюра Латяк у своєй статї Снованє Союзу українских школярох 1935. року, обявеней 2003. року у Шветлосци, дума же оправдане обаванє же би пременка националней назви зоз рускей до українскей нє була прилапена кед би ше сновательна схадзка одбула у Руским Керестуре (Латяк 2003, 230). Поволани шицки школяре як и бувши члени СРШ же би присуствовали и евентуално приготовели реферати за схадзку. Наявена и театрална представа Ой не ходи, Грицю, хтору би требали одбавиц члени керестурскей Читальнї. Наява написана 5. авґуста 1935. року у Миклошевцох, а як авторе подписани Руски школяре. Под истим насловом у шлїдуюцим чишлє под исту назву Схадзка руских школярох обявене обвисценє же место представи Ой не ходи, Грицю, будзе отримани концерт Шпивацкого хору миклошевскей Читальнї. На першим боку 33. числа Руских новинох обявеного 30. авґуста 1935. року ше находзи текст Силвестера Саламона под назву Нови шветла зашвицени. Вон бешедовал о школских кружкох хтори буду формовани у каждим руским месце и хтори буду фундамент нового союзу. Дал кратки опис и особни упечатки о схадзки, а потим предлужел зоз виражованьом свойого одушевеня зоз цеком схадзки: "Нови шветла зашвицени. Кружки Школярского союзу по шицких наших валалох маю буц тоти огнїска, цо рознєшу ище векшу цеплоту шицкого, цо є родзене нашо, пребудза тих, цо шпя, да подзвигню вистатих, укрипя шмелих. (...) Мили товариши! Ми крочели напредок. У темпу живота, швидким и моцним, рушели ше и ми. По драже нє будземе вельо затримовац. Будземе поважни у роботи, а ипак кед ше зидземе, будземе полни радосци." (Саламон, РН 33/1935, 1). У истим чишлє ше зявює перша часц звиту под назву Схадзка Союза Українских Школярох у Югославиї отримана 17, 18. и 19. авґуста 1935. у Шиду. Анонимни звитодавец почал зоз споминаньом отрима21

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

ней Служби божей хтору одслужел о. Микола Орос. Схадзку отворел шидски парох о. Дюра Бесерминї. После уводного слова, вон предложел богослова Миколу Бучка за предсидателя Схадзки. После викладаня дньового шора, автор дава кратки препатрунок преподаваня хторе отримал Микола Бучко. Медзи иншим, Бучко гвари: "Циль орґанизациї будзе всестране националне и културне самовихованє у морално-релиґийним духу. Но орґанизация муши прошириц свою роботу и на цали наш народ у Югославиї, а зокрема на младеж." (РН 33/1935, 4). Друга часц звиту обявена у шлїдуюцим, 34. чишлє. Ту автор звиту почал зоз кратким описом розправи о народним мену и потреби видаваня школярского часопису. Потим ше прешло на читанє Правилох хтори пречитал богослов Микола Ерделї, а потим и на гласанє о мену. Єдногласно прилапене же би ше нова орґанизация волала Союз Українских Школярох у Югославиї (у дальшим тексту СУШ). Автор тиж так спомина же СУШ будзе самостойна орґанизация, алє будзе и член РНПД. Потим вибрани одбор СУШ. За предсидателя вибрани Микола Бучко, за секретара (тайнїка) Дюра Гербут, за касира Дюра Пап, за библиотекара Евґен Сабол, за члена одбору Бланка Костелник, за дириґента Мирон Гирйовати, а до контролней комисиї вибрани Микола Орос, директор Майхер и Силвестер Саламон. У тим звиту ше дава и податок о членарини: за звичайних членох була 6 динари, а за сениорох (хтори уж закончели школи) була 12 динари. (РН 34/1935, 3) На концу схадзки члени СУШ принєсли два резолуциї. У першей резолуциї виражели думанє же вира найважнєйше жридло моралней сили людзох и же прето буду вше и вшадзи робиц на дзвиганю християнско-моралней сили свойого народу. У другей резолуциї, школяре виявели же їх народ українски и грекокатолїцки и же осудзую кажду процивирску и процивнародну роботу и поволали своїх членох же би ше борели процив такей роботи (РН 34 / 1935, 3). Друга схадзка СУШ ше одбула 31. юлия, 1. и 2. авґуста 1936. року у Руским Керестуре. О тим шведочи звит Схадзка наших школярох хтори подписала Президия и хтори обявени у Руских новинох, у їх 32. чишлє, 7. авґуста 1936. року. По тим звиту, после отвераня схадзки и привитного слова Дюри Гербута, пречитани вецей реферати, а потим предсидатель СУШ Микола Бучко дал рочни звит о роботи СУШ. Вец Схадзка дала абсолуторий (розришенє) старому одбору, а потим вибрала нови у шлїдуюцим составе: предсидатель Петро 22

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

Бучко, подпредсидатель Евґен Тимко, секретар Иван Ванчик, касир Кирил Мудри, библиотекар Кирил Бесерминї и члени Петро Югас и Евґен Дюня (Джуня – об. а.). До контролней комисиї вибрани Микола Бучко, Владимир Пап и Дюра Гербут, а за дириґента вибрани Мирон Гирйовати. На концу принєшени седем резолуциї. У першей резолуциї члени СУШ утвердзене же "Українци у Бачкей и Сриме кревно звязани з цалу українску нацию, дотераз були зоз свою Нацию у слабей духовней и моральней звязи.", а потим заключую же "(...) ми береме себе за циль препородзиц Українцох у Бачкей и Сриме у тим погляду, да и вони виполнюю длужносци ґу свойому народу и да укажу свою громадску вредносц у часу здобуваня и остаточного укрипльованя українскей державносци.". (У другей, трецей и штвартей резолуциї далєй указована прихильносц українскей националней идеї, а у пиятей стої так: "Осудзуєме ускогрудносц, з котру шуцки нашо валали так задаєни, же ше витворело тельо "патриотизмох" кельо валалох и ми ше будземе процив тей ускогрудносци бориц на каждим кроку.". У шестей резолуциї осудзена дїялносц батогашох3 и обвинює ше их за пропаґанду православя и москофилства и виявюю же ше процив нїх буду бориц на кажди можлїви способ. У седмей и остатнєй резолуциї виражене жаданє же ше шицко горе спомнуте укаже у живоце и їх идейней роботи (РН 32/1936, 1). У 36. чишлє Руских новинох, обявени 4. септембра 1936. року, находзи ше кратки текст О схадзки українских школярох, автора подписаного зоз инициялами С. С. у хторим дате кратке огляднуце на публиковани звит зоз другей Схадзки СУШ. Автор виражел позитивне думанє о тим звиту и медзи иншим гварел: "Звит тот красна биланса идейносци и чистоти думкох, з якима ше приступює ґу питаньом, цо су у нас тераз важни." (РН 36/1936, 4). Штерацец пияте число Руских новинох зоз 20. новембра 1936. року приноши рубрику Зос "Союзу Українских Школярох". Президия подписала поволанку под назву Рихтайце ше за Крачун! у хторей поволала членох СУШ же би под час крачунских шветох колядовали и отримовали други приредби у цилю звекшаня Фонду Историї4 и же би предавали Руско-українски алманах бачванско-сримских писа3 Прихильнїки идейох представених у публикациї Руски батог 1922. року, хтори ше 1933. року орґанизовали до Културно-просвитного союзу югославянских Русинох (КПСЮР). Познати су и як заряше, по часопису Заря, хтори видавал КПСЮР.

4 Фонд за видаванє Рускей историї.

23

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

тельох як би ше вифинансовала дїялносц СУШ. Шлїдуюца вистка вязана за формованє коцурского кружку СУШ 14. авґуста 1936. року. За предсидателя вибрани Евґен Горняк-Кухар, за подпредсидательку Мелания Кереґярто, за тайнїка Силвестер Буїла, за касира Ирина Колбас, а за членох Микола Зубко и Ирина Вадаски. У вистки тиж так пише же Кружок одлучел же за Крачун будзе колядовац за Фонд Историї. Треца вистка вязана за снованє дюрдьовского кружку СУШ хтори формовани 20. септембра 1936. року. Там за предсидателя вибрани Иван Ерделї, за подпредсидателку Лела Шайтош, за тайнїцу Оля Гаргай, за касирку Клавдия Боїч, а за членїцох Гафка Провчи и Лела Гаргай. По тексту вистки, Кружок давал дилетантски представи и преподаваня за народ. (РН 45/1936, 3). Президия одбору за приготовенє ІІІ. схадзки Українских Школярох у 29. чишлє Руских новинох зоз 29. юлия 1937. року под назву Схадзка українских школярох обявела поволанку на трецу схадзку СУШ хтора би ше требала отримац 3, 4., и 5. авґуста 1937. року у Миклошевцох. Школяре замодлєни же би присуствовали схадзки, алє и швету пошвецаня Просвитного Дому у Миклошевцох (РН 29/1937). Звит анонимного автора под назву Школярска схадзка ше 13. авґуста 1937. року зявел у Руских новинох. Автор написал єден кратки препатрунок схадзки без уходзеня до детальох. Насампредз споминал привитне слово каноника о. Димитрия Надя и пречитани реферати. У заключеню направел огляднуце на резултат схадзки, алє и на обставини у хторих схадзка отримана: "Яки успих схадзки? Певно позитивни, бо школяре могли схасновац вельо з пречитаних рефератох, а и сам факт, же ше у так красним числу посходзели, ма вшелїяк вельке значенє. Вон доказує же ше нашо школяре справди и поважно готую на важне и одповедальне место, котре сцу мац у народзе. Нєприємно вражало, же ше нашо батоґаше постарали, же би школярох и жандаре чували!" (РН 31/1937, 3). Вецей деталї дал звит анонимного автора зоз шлїдуюцого, 32. числа Руских новинох зоз 20. авґуста 1937. року, тиж так под назву Школярска схадзка. После св. Служби божей, хтору служел о. Микола Бучко, схадзка отримана у велькей сали Просвитного дому, а присутни були коло 75 школяре. После привитних словох и пригодних рефератох, отримана Главна Схадзка. Медзи иншим, пречитани звит дїялносци з прешлого року, план будуцей роботи, звит касира и звит 24

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

контролней комисиї. Потим з тайним гласаньом вибрани нови одбор: предсидатель Петро Бучко, подпредсидатель Евґен Горняк, секретар Иван Ванчик, касир Кирил Мудри и одборнїки Иринка Ерделї и Янко Виславски. Дириґент остал Мирон Гирйовати, а до контролней комисиї вибрани Дюра Гербут, Микола Ерделї и Иґор Гирйовати. Схадзка закончена зоз националну гимну и шпиванку Не пора. Тиж так, у Руским календаре за 1938. рок, обявеним 1937. року, у звиту зоз Главней схадзки РНПД у Миклошевцох спомнуте и видаванє школярского часопису Думка (РК 1937, 151). Кратка информация под назву Школярска схадзка обявена у 29 чишлє Руских новинох обявени 22. юлия 1938. року. Подписал ю Одбор за пригот. ІV. Схадзки Укр. Школ. хтори поволал шицких школярох на схадзку хтора би ше требала отримац 29, 30. и 31. юлия у Дюрдьове. Читаче поинформовани и же трецого дня схадзки будзе одбавена драма у пейцох дїйох За другох своїх у виводзеню руско-українскей читальнї зоз Миклошевцох. Звит зоз самей схадзки обявени у Руских новинох, у 31. чишлє, 5. авґуста 1938. року и ношел мено Школ. схадзка у Дюрдьове. Констатує ше же у одношеню на прешлорочну схадзку у Миклошевцох, схадзку нащивело дакус менше число людзох, шицкого коло 65 школярох и сениорох. После св. Служби божей хтору служел дюрдьовски парох о. Михайло Бесерминї, схадзка официйно отворена зоз шпиваньом державней и националней гимни. После пречитаних рефератох, отримана Главна схадзка на хторей вибрани Одбор за приготованє V. Схадзки Українских Школярох. Його творели: предсидатель Петро Бучко, подпредсидатель Иван Ванчик, секретар Евґен Горняк, касир Кирил Мудри, библиотекар Янко Ерделї, одборнїки Владимир Колєсар и Олґа Гаргаї и дириґент Мирон Гирйовати. До контролней комисиї вибрани Микола Ерделї, Ксена Гирйовати и Владо Бесерминї. На концу СУШ вигласал три резолуциї. У першей виявели жаль з нагоди забойства вожда Орґанизациї українских националистох Євгена Коновалца, у другей обецали же ше буду вецей анґажовац у национално-освидомююцей културно-просвитней роботи при широких народних масох, а у трецей резолуциї обецали же буду обрацац векшу увагу на роботу физичного вихованя (РН 31/1938, 3). Пията схадзка СУШ наявена у 32. чишлє Руских новинох зоз 11. авґуста 1939. року под назву Школярска схадзка у Миклошевцох 12.

25

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

и 13. авґуста и у нєй ше поволую школяре же би пришли на схадзку до Миклошевцох, а нє до Руского Керестура як плановане. Наявена и представа Хмара, хтора будзе одбавена на нашим литературним язику, односно на українским язику, хтору режирал бувши директор державного театра у Хусту, Юрий Шереґий. Кратки звит зоз тей схадзки обявени 18. авґуста 1939. року у 33. чишлє Руских новинох, под назву Школярска зхадзка у Миклошевцох. Анонимни автор записал же ше схадзка мала отримац у Руским Керестуре, "алє пре койяки причини там ю власци нє допущели" (РН 33/1939, 3). По авторови, тото була причина пре хтору менше число школярох пришло на схадзку. Автор тиж так наявює два звити у шлїдуюцим чишлє Руских новинох. У тим, 34. чишлє обявеним 1. септембра 1939. року находзи ше звит нєподписаного автора Школярска схадзка. Автор наводзи же схадзка почала зоз шпиваньом югославянскей и українскей гимни зоз чим и отворена схадзка. После читаня вецей рефератох и прилапйованя нового правилнїка схадзки, Юрий Шереґий представел присутним кратки историят розвою українскей театралней уметносци у Карпатскей України. Автор далєй наводзи цек Главней схадзки. Усвоєне и школярске гасло (клич): "Єдна Идея, єдна Орґанизация, єден Провид" (РН 34/1939, 2). Вибрани и одбор за приготовйованє шестей схадзки: предсидатель Иван Ванчик, подпредсидатель Иван Ерделї зоз Заґребу, секретар Евґен Горняк, касир Осиф Винай, библиотекар Иван Ерделї зоз Дюрдьова и одборнїк Иван Виславски. До контролней комисиї вибрани Петро Бучко, Фебронка Тимко и Юрий Сеґеди. Схадзка ше закончела зоз шпиваньом державней гимни и шпиванки Не пора. Звит ше закончує зоз вистку о виводзеню представи Хмара з боку керестурских школярох, а потим и зоз звитом о чишлє нащивительох. По словох автора тексту, схадзку нащивели коло 50 школяре и сениоре. У истим чишлє ше зявел и приказ представи Хмара хтори написал Петро Югас. У 35. чишлє Руских новинох зоз 8. септембра 1939. року, под назву До Миклошевцох на схадзку нєподписани автор найвироятнєйше зоз Руского Керестура написал єден состав зоз литературнима аспирациями. Нє пренайдзени податки чи отримана шеста схадзка СУШ. Союз руских школярох и Союз українских школярох представяю два важни етапи у розвою културно-просвитного живота бачванско-сримских Руснацох. Вони зберали школярох и студентох розо26

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

шатих по цалей Европи и їх схадзки представяли добре место за упознаванє и черанку идейох. Їх дїялносц, насампредз була вязана за културно-уметнїцку роботу у першим шоре през даванє културно-уметнїцких змистох под час їх схадзкох, алє и за политичну дїялносц, цо видно по змистох схадзкох. Политична дїялносц обачлївша при СУШ, у першим шоре понеже ше у тим чаше орґанизовала опозиция идеї вязаносци бачванско-сримских Руснацох за українску нацию и то у форми Културно-просвитного союзу югославянских Русинох (КПСЮР), а обачлїви и українски национализем хтори ше розвивал под уплївом розвиваня українского национализму насампредз у Галичини тих рокох. Тиж так, СРШ мал намиру започац видавательну дїялносц, алє ше му нє удало. З другого боку, тото ше удало СУШ хтори видавал свой часопис Думка. Окрем дїялносцох, тоти два здруженя вязали и вязаносц за грекокатолїцку виру хтора представяна як ґарант обстояня руского народу на тих просторох и даєдни заєднїцки члени. Медзитим, РНПД найвироятнєйше бул наймоцнєйша вяза тих двох здруженьох, з тим же СРШ бул вельо вязанши за РНПД представяюци ше як його состойна часц од СУШ хтори ше представял як самостойна орґанизация зоз цеснима вязами зоз РНПД. Периодични виданя РНПД, Руски новини и Руски календар, давали можлївосц предняком СРШ и СУШ же би свою дїялносц представели ширшей рускей явносци.

27

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

ЛИТЕРАТУРА: Варґа, Дюра. 2003. "Снованє Союзу руских школярох 1927. року", Шветлосц 1/2003. Нови Сад: НВУ "Руске слово".

Biljnja, Vladimir. 1987. Rusini u Vojvodini. Prilog izučavanju istorije Rusina Vojvodine (1918 – 1945). Novi Sad: Dnevnik. Биндас, Дюра. 1926. "Нашо школяре", Руски календар за южнославянских Русинох на прости 1927. рок. Ср. Карловци: Руске народне просвитне дружтво. Буила, М. 1927. "Поволанка", Руски новини 28/1927. Нови Сад: Руске народне просвитне дружтво. Учашнїк. 1927. "Обща схадзка руских школярох у Коцуре", Руски новини 31/1927. Нови Сад: Руске народне просвитне дружтво. Буила, М. 1927. "Вира, темель рускей орґанизациї", Руски новини 33/1927. Нови Сад: Руске народне просвитне дружтво. Буила, М. 1927. "Вира, темель рускей орґанизациї", Руски новини 34/1927. Нови Сад: Руске народне просвитне дружтво. Биндас, Дюра. 1927. "Союз руских школярох", Руски календар за южнославянских Русинох на преступни рок 1928. Нови Сад: Руске народне просвитне дружтво. Рамач, Михал. 1927. "Наш задаток", Руски календар за южнославянских Русинох на преступни рок 1928. Нови Сад: Руске народне просвитне дружтво. Фирак, Михайло. 1927. "Записник", Руски календар за южнославянских Русинох на преступни рок 1928. Нови Сад: Руске народне просвитне дружтво. Буила, М. 1928. "Зос Союзу руских школярох", Руски новини 1/1928. Нови Сад: Руске народне просвитне дружтво. Нєпознати автор. 1928. "Схацка руских школярох", Руски новини 29/1928. Нови Сад: Руске народне просвитне дружтво. Будински, Янко. 1928. "Записник", Руски календар за южнославянских Русинох на прости 1929. рок. Нови Сад: Руске народне просвитне дружтво. М.Б. 1928. "Схадзка руских школярох", Руски календар за южнославянских Русинох на прости 1929. рок. Нови Сад: Руске народне просвитне дружтво. Малацко, Юлиян. 1929. "Зос Союзу руских школярох", Руски новини 1/1929. Нови Сад: Руске народне просвитне дружтво. Рамач, Михал. 1929. "Зос Союза руских школярох", Руски новини 29/1929. Нови Сад: Руске народне просвитне дружтво. Нєпознати автор. 1929. "Засиданиє Союзу руских школярох", Руски новини 31/1929. Нови Сад: Руске народне просвитне дружтво. Рамач, Михал. 1929. "О Союзу Руских Школярох", Руски календар за южнославянских Русинох на прости 1930. рок. Нови Сад: Руске народне просвитне дружтво. Дудаш, П. 1930. "Зос С.Р.Ш.", Руски новини 26/1930. Нови Сад: Руске народне просвитне дружтво. Латяк, Дюра. 2003. "Снованє Союзу українских школярох 1935. року", Шветлосц 2/2003. Нови Сад: НВУ "Руске слово". Руски школяре. 1935. "Схадзка руских школярох", Руски новини 31/1935. Нови Сад: Руске народне просвитне дружтво.

28

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

Миклошевски школяре. 1935. "Схадзка руских школярох", Руски новини 32/1935. Нови Сад: Руске народне просвитне дружтво. Саламон С. 1935. "Нови шветла зашвицени", Руски новини 33/1935. Нови Сад: Руске народне просвитне дружтво. Нєпознати автор. 1935. "Схадзка Союза Українских Школярох у Югославиї отримана 17, 18. и 19. авґуста 1935. у Шиду", Руски новини 33/1935. Нови Сад: Руске народне просвитне дружтво. Нєпознати автор. 1935. "Схадзка Союза Українских Школярох у Югославиї отримана 17., 18. и 19. авґуста 1935. у Шиду", Руски новини 34/1935. Нови Сад: Руске народне просвитне дружтво. Президия. 1936. "Схадзка наших школярох", Руски новини 32/1936. Нови Сад: Руске народне просвитне дружтво. С.С. 1936. "О схадзки українских школярох", Руски новини 36/1936. Нови Сад: Руске народне просвитне дружтво. Президия. 1936. "Рихтайце ше за Крачун!" Руски новини 45/1936. Нови Сад: Руске народне просвитне дружтво. Нєпознати автор. 1936. "Коцурски кружок Українских школярох", Руски новини 45/1936. Нови Сад: Руске народне просвитне дружтво. Нєпознати автор. 1936. "Дюрдьовски кружок Українских школярох", Руски новини 45/1936. Нови Сад: Руске народне просвитне дружтво. Президия одбору за приготовенє ІІІ. схадзки Українских Школярох (1937). "Схадзка українских школярох", Руски новини 29/1937. Руски Керестур: Руске народне просвитне дружтво. Нєпознати автор. 1937. "Школярска схадзка", Руски новини 31/1937. Руски Керестур: Руске народне просвитне дружтво. Нєпознати автор. 1937. "Школярска схадзка", Руски новини 32/1937. Руски Керестур: Руске народне просвитне дружтво. Редактор. 1937. "Главна схадзка РНПД-а у 1937. року", Руски календар за южнославянских Русинох на прости 1938. рок. Руски Керестур: Руске народне просвитне дружтво. Одбор за пригот. ІV. Схадзки Укр. Школ. 1938. "Школярска схадзка", Руски новини 29/1938. Руски Керестур: Руске народне просвитне дружтво. Нєпознати автор. 1938. "Школ. схадзка у Дюрдьове", Руски новини 31/1938. Руски Керестур: Руске народне просвитне дружтво. Нєпознати автор. 1939. "Школярска схадзка у Миклошевцох 12. и 13. авґуста", Руски новини 32/1939. Руски Керестур: Руске народне просвитне дружтво. Нєпознати автор. 1939. "Школярска схадзка", Руски новини 33/1939. Руски Керестур: Руске народне просвитне дружтво. Югас, Петро. 1939. "О представи ‘Хмара’", Руски новини 33/1939. Руски Керестур: Руске народне просвитне дружтво. Нєпознати автор. 1939. "До Миклошевцох на схадзку", Руски новини 35/1939. Руски Керестур: Руске народне просвитне дружтво.

29

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Sasa Sabadoš Department of History, Faculty of Philosophy, University of Novi Sad

ASSOCIATION OF RUTHENIAN STUDENTS AND ASSOCIATION OF UKRAINIAN STUDENTS ON PAGES OF RUTHENIAN NEWSPAPER AND RUTHENIAN CALENDAR Association of Ruthenian Students, founded in 1927, and Association of Ukrainian Students, founded in 1935, were the first Ruthenian youth organizations in the Kingdom of Serbs, Croats and Slovenes / Yugoslavia. This paper deals with frequency of occurrence of these two organizations in Ruthenian Newspaper (Руски новини) and Ruthenian Calendar (Руски календар), the two periodical publications published by Ruthenian Folk Literary Society, (Руске народне просвитне дружтво) that collaborated closely with both of these organizations.

Abstract:

Ke y w o r d s : Association of Ruthenian/Rusyn Students, Association of Ukrainian Students, Ruthenian/Rusyn Newspaper, Ruthenian/Rusyn Calendar, Ruthenian/Rusyn Folk Literary Society.

30

MА Александер Мудри Оддзелєнє за русинистику Филозофски факултет Универзитет у Новим Садзе

UDC 811.161.2(497.11)’276

ЯЗИК МЛАДИХ РУСНАЦОХ НА ФЕЙСБУКУ У роботи ше пробує представиц язик младих Руснацох на Фейсбуку, односно младежски тип жарґону. То каждодньови язик младих хтори зоз зявйованьом Фейсбуку постал писани язик комуникациї. На формованє того язика каждодньово уплївує сербски и анґлийски язик, прето у язику младих маме вше вецей характеристики тих двох язикох. Абстракт:

К л ю ч н и с л о в а : руски язик, жарґон, сербски уплїв, анґлийски уплїв, гибридни язик, интернет, Фейсбук, млади.

Зоз зявйованьом интернета и можлївосци комуникованя прейґ того канала, Руснаци, так як и други народи, свой язик почали хасновац у нових условийох. Окрем урядового, стандардного руского язика хтори можеме видзиц на информативних сайтох, руски язик ше остатнї роки вше частейше хаснує як язик каждодньовей комуникациї у дружтвених ґрупох, по велїх характеристикох блїзки бешедному язику. У тей роботи будзе представени язик младих хтори ше хаснує на єдней з тих дружтвених ґрупох, нєшка найпопуларнєйшей, на Фейсбуку. То записана каждодньова бешеда хторей праве тота характеристика оможлївює, мож повесц и условює, хаснованє додатних язичних средствох (напр. емотикони). Язик младих представя з часци тайни язик, односно жарґон хтори ше хаснує и на интернету. Людзе ше по интернету, конкретно Фейсбуку, дописую, так як дакеди з писмами. Розуми ше, час одвитованя на одредзене писмо скрацене або є и моменталне, кед слово о чету (анґл. chat). Комуникованє у таких условийох, кед нє уключена видео и аудио комуникация, з часци огранїчене, та ше праве прето розвили язични средства хтори ше представя з розличнима знаками. У першим шоре то писмо (односно

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

писма), чийо знаки ше хасную на нови способ же би ше з нїма пренєсло розположенє, становиско, дакеди и глас, интонация з хтору би ше висловело думку у комуникациї медзи особами хтори присутни на єдним месце у истим чаше. Язик интернета остатнї 10 роки прицагує интересованє линґвистох. То место найдинамичнєйшого хаснованя язика. Линґвиста Дейвид Кристал у своєй роботи Язик и интернет (David Crystal, Language and the internet) представел свойо видзенє стану, проблемох, та перспективи язика на интернету. Зоз становиска контрастивней линґвистики, та праґматики, тоту тему залапює и кнїжка Твртка Прчича Анґлийски у сербским (Твртко Прћић, Енглески у српском), у хторей ше ошвицує феномен анґлосербского гибридного язика. Резултати тей кнїжки, та понукнути ришеня можу буц напрямки и за руски язик, понеже исти процеси присутни и у руским язику. За автора окреме интересантни роботи у вязи зоз хаснованьом словацкого язика у Войводини. То, насампредз робота Зузани Тировей "Форми войводянского словацкого на интернету" (Zuzana Tyrova, Tvare vojvodinskej slovenčiny na internete), и робота "Як ше меня словацки язик у Войводини, Нови гибридни язик – сербословацки або язик "есемескох" войводянских Словакох", (Zuzana Tyrova, Ako sa meni slovenčina vo Vojvodine, Nový hybridný jazik-srboslovenčina alebo jazik "esemesiek" vojvodinských Slovákov). Словацки язик у Войводини ше находзи у подобней ситуациї як руски, понеже обидва народи билинґвални, а преважни уплїв на нїх витворює праве сербски язик. Материял хтори анализовани у тей роботи позберани на бокох сайту Фейсбук. То, насампредз коментари сликох або статусох хтори поставели млади Руснаци, порученя хтори достал автор або хтори му други прешлїдзели. Анализовани язик 80 особох старосци од 16 до 35 рокох зоз вецей наших местох. Коментари, статуси, поруки писани у периодзе од 2007. по 2012. рок. Фейсбук (анґл. Facebook од face "твар" и book "кнїжка") витворел Марк Закерберґ (Mark Zuckerberg) под час студираня на Универзитету Гарвард. То интернет бок хтори служи як сервис за дружтвену мрежу, односно комуникацию медзи людзми. Почал зоз роботу 04. фебруара 2004. року. Тот интернет бок, на хтори ше кажде може записац, власносц подприємства Facebook, Inc. Хаснователє Фейсбука ше 32

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

повязую по рижних заєднїцких характеристикох як цо то места пребуваня, школи, реґиони. Циль повязованя лєгчейша комуникация медзи людзми, черанє рижних змистох. Тиж так, особи на Фейсбуку можу додавац приятельох, посилац порученя, або додавац нови податки о себе односно, о своїм профилу. То, на одредзени способ добродзечне дзелєнє информацийох о себе. По податкох зоз сайту, Фейсбук 2012. року мал коло 845 милиони активних хасновательох на швеце, а мож го хасновац на 70 язикох. *** Як уж гварене язик Фейсбуку то пренєшена до писаней форми каждодньова бешеда. Язик младих на Фейсбуку характеризує оддалєносц од стандардней литературней норми (на хтору ше, заш лєм, опера). То социолект настал зоз социялним пасмованьом язика. Слово о социялним диялекту хтори настава у рамикох одредзеней дружтвеней ґрупи, у тим случаю возростно одредзеней (Радовановић 1986, 175). Язични особеносци того язика ше зявюю як означеня одредзеней ґрупи, а у язику ше найчастейше зявюю нароком, з плановану намиру же би ше розликовали од каждодньовей бешеди. Єден з характеристичних прикладох социялно мотивованого язичного пасмованя то жарґон, насампредз, жарґон младих о хторим будзе бешеди у дальшим тексту. Жарґон то кажди нєформални и преважно бешедни вариєтет єдного язика хтори служи за идентификованє и комуникацию знука одредзеней дружтвеней ґрупи, у тим случаю, возростней. То може буц и бешеда ґрупох хтори одредзени по професиї, социялним статусу итд. За жарґон характеристични специфични язични средства пре хтори є чежко розумлїви бешеднїком хтори нє часц одредзеней ґрупи. Зоз тима специялнима средствами хтори жарґон одзелюю од стандардней, розумлївей бешеди, бешеднїки одредзеного жарґону пробую пренайсц и утвердзиц свой идентитет, та доказац припадносц одредзеней ґрупи. Буґарски предклада же би основне подзелєнє жарґону було на фахови, субкултурални и младежски тип жарґону (Бугарски 2006, 13). На тот завод, будзе розпатрани младежски тип жарґону хтори ше хаснує на Фейсбуку.

33

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Младежски жарґон нароком нєрозумлїви. Його характеризує нєпреривна иновативносц и пременлївосц, та прето мож повесц же є нєвлаплїви. Тоту його характеристику од нєдавна пременєл праве Фейсбук, алє и други дружтвени ґрупи, понеже преважно бешедни вариєтет єдного язика тераз записани, та слова хтори характеристични за одредзени жарґон нє "одлєца", алє оставаю зачувани як швидоцтво язика одредзеней ґрупи и часу. Основни характеристики жарґона то: спонтаносц, креативносц, мрийовитосц, франтовлївосц. У язику младих на Фейсбуку обачиц уплїви, у найвекшей мири, сербского и анґлийского язика. Уплїв сербского у руским язику присутни од XVIII вику (Рамач 2006, 419). У язику младих на Фейсбуку, так як и у бешедним, вон присутни на шицких язичних уровньох. Сербизми до руского язика уходза през бешедни язик (Рамач 2006, 418), а понеже язик младих на Фейсбуку записани бешедни язик, вон присутни и у язику младих на Фейсбуку. Руснаци у Войводини билинґвални цо подрозумює досц добре хаснованє двох язикох. За младих Руснацох характеристичне паралелне хаснованє обидвох язикох, алє и вше частейше хаснованє анґлийского язика у комуникациї. Понеже слово о младих и їх язику, до їх бешеди вошло вельке число словох характеристичних за сербски жарґон. У хаснованю тих словох и виразох мож обачиц ниянсу подшмиху, або франтовлївей бешеди, фазону. Напр. хасную ше вирази особох зазначених у видео форми у шмишних сценох. Тоти їх вирази постали добре познати реплики хтори ше хасную у каждодньовей бешеди подобнє як реплики зоз култних сербских филмох. Напр. u skladu sa svime, macko skroz si moderna (мачко скроз си модерна) або преложене на руски calkom si sucasna (цалком ши сучасна). Каждей особи мож повесц брате та и женскей: brate gospodjo, brate sestro. Жарґонизем brate ше скрацує та ше хаснує и форма baaaateee. Кед допито, вец особи smor (и smoric se). Виповедзени змист ше часто подцагує, визначує, окреме зоз подпорку znaci (znaCi), а кед дацо барз добре, красне, смачне вец є extra / ekstra. При оценьованю одредзеного поняца характеристична оцена хтора превершує миру, напр. у словох: preextra, predobre.

34

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

Мац ше означує зоз keva цо стари жарґонизем у руским язику або зоз matora. Зоз лексему matora ше означує и пайташка. Дзивче хторе "дзвига нос" nafurana mala, а дзивки хтори позираю за фотоґрафованє pozerki. Хлапец, хлоп ше вола и lik, deckonja (дечкоња), а кед ше заинтересовано патри на ньго, вец ше го smeka (шмека), або ше вон дакому dja (од [сви]ђа), та ше з нїм пойдзе на pitjence (пићенце). Испит мож okinuc, односно нє здац. Зоз подшмихом, франтовлїво ше хасную и вирази зоз сербского язика. Таки приклади маме у шлїдуюцих виреченьох: Legendarni [ботоши] "3 para 1oo dinara".. XD, SviDZate mi se. :D :*, ema za precednika!, prekini XD, ne radzume... xD, ljubim ho, alje budzes music i joho zapaljic. fala lepo. -.-, lizalico..:D , xD masala!, extra voznja i feniranje za 8 evra.. pa ‘dje ces bolje...:D. Найвекша часц сербизмох ше нє адаптує або ше лєм з часци адаптує. Напр. da ci saobscim jednu tuzno / krasnu vistku ... (место: Сообщим ци єдну смутно-красну / радосну вистку.) / mas paucini ispod roletnoh..:p (место: Маш павучини под ролетнами.) / bas zanimljivo ze i ja na njej (место: Насправди интересантне, цикаве же и я на нєй.) / nje scem tam zaversic (место: Нє сцем там закончиц.). Хасную ше и нєадаптовани слова, напр. применовнїки: jok.. nego ema htora umera od smihu iza Hudaka xD (... за Гудаком ...) U to som sigurni :))))))) ( До того сом сиґурни.), викричнїки: eeej dorik to uopste nje bulo smisne (Гей Дорик то вообще нє було шмишне.), присловнїки баш: Ha ozda som bas nje na teljo ruzna ze ci hubim sliku. (Га озда сом нє на тельо бридка же ци губим слику.), барем: Naj odloza ispitni rok barem par dnji, pls) (Най одложа испитни рок голєм даскельо днї), jok: jok.. nego ema htora umera od smihu iza Hudaka xD (нїяк.. алє Ема хтора умера од шмиху за Гудаком), uopste: dorik to uopste nje bulo smisne (Дорик то вообще нє було шмишне), злучнїки cim (чим): cim pocnje cervenjic blans takoj da se zmivas bo budze meskove :D (чим почнє червенїц бланш такой да ше змиваш бо будзе мескове), pa: ked mnje posle dredoh i takoho cupanja pa blajhanja ... nje odpadli ta nje odpanju anji tebe :D (кед мнє по дредох и такого чупаня та блайханя ... нє одпадли та анї тебе нє одпадню.), словка: evo njespodzivana som...evo, slizocku puscim... ... xDD (палє / паля / ниа нєсподзивана сом ...).

35

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Присутни и злучнїк да: ... da to preto, pol ljudzih na fb bi mali profil sliku zomnu (Кед би то було прето, пол людзох на Фейсбуку би мали профил слику зо мну.) / Fina, ljem da som nje dzmurkla :D (Красна, лєм кед бим нє джмуркла.) / nje mohol bi von poscihnuc taki uspih da nje mal tebe za modela (Нє могол би вон посцигнуц таки успих кед би нє мал тебе за модела.) / cao Emco..da ci saobscim jednu tuzno / krasnu vistku (Чао Емчо .. най ци сообщим / сообщим ци єдну смутно / красну вистку). Хасную ше и сербски суфикси, напр. -иса-ц место -ова-ц та маме: nje komentarisal bim slikernji... xD (место: нє коментаровал бим). Вирази хтори у сербским язику часц каждодньовей лексики у руским поставаю жарґонски слова хтори ше хасную франтовлїво: cuti ti :P (Цихо будз. / Чит.), netju (нє сцем, нє будзем). Пред тима сербскима висловами, особи писали по руски. Находзиме виреченя у хторих лєм єдно слово сербске нєадаптоване: anji nje vidno ze som plavi :O) (Анї нє видно же сом били.), Zafarb se na cerveno, ta mozebuc bi ci i uspelo tak!! :)) (Зафарб ше на червено, та би ци ше можебуц удало.), Moja koleginica nje moze z Odzaku prisc do NS... (Моя колеґиня ...), prebac ked som ce uvredzela (пребач кед сом це уквилєла), tu mi ličiš na macer (ту ми здабеш на мацер). З другого боку присутни и таки виреченя при хторих дакеди нє ясне чи особа пише по сербски чи по руски: [ja na teljo ruzna ta da ljudze nje znaju jak se volam :D] / ma saaaaalim se breeeee :) (... та франтуєм.), maaa ljuuboomoora bree...:D / ma bas toooo! :D (та любомора ... :D / ша / та праве тото! :D). Даєдни слова ше заш лєм адаптую, та ше слово безвезно хаснує у форми безвязно: Znam ze nje odloza alje ja se i daljej bezvjazno nazdavam, bo mi treba ljem par dnji vecej casu :P. Подобнє би могло адаптовац и слово појам до поняце у сербским виразу немам појма хторе ше лєм з часци адаптує зоз пременку форми дїєслова немам до нє мам. Подполно адаптовани вираз би бул нє мам поняца. За наших людзох нєшка таки вираз нєзвичайни або и шмишни та го у такей, адаптованей форми, хаснує мале число людзох. У руским язику лексема поям нє иснує. Тот вираз нє характеристични лєм за сербски язик. Вон иснує у польским язику: nie mam pojęncia (Kłosinska 2005, 329), тиж так, у українским: не ма ́ти (жодного, найме ́ншого) поня ́ття (I. К. Бiлодiд 1976, 168), и словацким nemat’ ani poňatia (Horak 1991, 203).

36

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

Далєй, присутни калковани сербски вирази: A o cijim trosku (о чијем трошку), pretarhlul se (претргао се), umera od smihu (умире од смеха), Ha i to co hvaris ;))) (и то што кажеш). Адаптовани и сербски вирази: co to mojo oci vidza? (од сербского Шта то моје очи виде.), tota slika sicko hvari..:D (ова слика све говори). Сербски вираз убити погледом ше адаптує, та маме забиц зоз поглядом: Tot Babic vse zabiva z pohljadom!!!!, а далєй ше пише по сербски hladnokrvni, bezosecajni ubica!!!!! Гоч пише особа хтора зна по руски. З часци ше адаптую сербски вирази: jaka zena jaki bakraci (од каква жена какви бакрачи). Прекладанє лексеми бакрач (котел з бакру, боґрач) би зменшало експресивносц и препознатлївосц виразу та ше нє преклада. З другого боку, особи хтори хасновали тот вираз можебуц анї нє знаю цо тото слово значи. Сербски присловки ше прекладаю: Hat znas jak, za dobrima konjmi ze prah dzviha... xD (од сербского: За добрим коњем прашина се диже.), або ше хасную нєадаптовани: yupiiii, tesko zabu u vodu naterati.. .D: (Чежко жабу до води нагнац.). Мишанє, паралелне хаснованє сербских и руских словох характеристичне за цали анализовани материял. Шицко ше роби нароком, а сербски слова и вирази ше хасную з фазону: ma to uz navika postala...stalno kopira NAS zoz krasnima profil slikami... :D... sumni sce, nema sta... :* / xDDD ahahah Bujlova, nisam to mislio, alje som se kataklizmirala od tej konstataciji!!! /... :D da si dakus namig-namig na kirbajosa, mozda bi bulo i 2 raz.. ;) / Dumam ze isce htoska na sliki okrem Ljubici... Il’ me moje oci varaju? ;) / Cure, co hvarice ;). Тото паралелне хаснованє ше нє огранїчує лєм на руски и сербски алє ше вше частейше хаснує и анґлийски язик. У розгварки вецей особох хтори бешедую по руски случує ше же єдна пише по руски, друга по сербски, а треца по анґлийски: 1.: ...a pili smo samo sokice ;) 2.: a ha...suurrreee ;) 3.: Juuu... :) Sa ja nje vidzela toti sliki! :(

37

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Перши анґлизми у руским язику ше зявели у 20. вику кед нашо людзе, по врацаню зоз роботи у Америки, зоз собу принєсли и почали хасновац и даскельо анґлийски слова. То напр. слова педа "плаца", мен "чловек", майна "рудокоп", штрицкара "трамвай", Норд Америка "Сиверна Америка" (Фейса 1990, 126). Тоти слова ше у нашей линґвистики спатра як директни пожички зоз анґлийского язика (Фейса 1990, 126), (Рамач 2006, 428). Частейше зме анґлизми примали прейґ сербского язика, напр. фодбал, найлон, сендвич, ґанґстер, ґрейпфрут, бойлер, комбайн, чек итд. Нєшка анґлийски язик постал ґлобални язик комуникациї, присутни каждодньово у наших животох прейґ телевизиї и интернета та, окрем поштредного уплїву през сербски язик, можлїви и директни уплїв, праве през наведзени мас медиї. Обсяжну и хасновиту роботу "Анґлийски елементи у руским язику" хтора доприноши лєпшому розуменю уплїву анґлийского язика на руски язик, написал Михайло Фейса. О уплїву анґлийского на сербски язик пише Твртко Прчич у кнїжки "Анґлийски у сербским". У роботи ше медзи иншим описує гибридни язик хтори автор наволує анґлосербски. То файта сербского язика хтора вше баржей одступа од своїх нормох и вше частейше ше хаснує по нормох анґлийского язика (Прћић 2005, 56). На подобни способ одношенє сербского и словацкого язика видзи и Зузана Тирова хтора у роботи "Ako sa meni slovenčina vo Vojvodine, Nový Hybridný jazik-srboslovenčina alebo jazik "esemesiek" vojvodinských Slovákov" хаснує термин srboslovenčina (сербскословацки). Анґлийски язик нєшка перши язик шветовей комуникациї, а у нашим дружтве вон статусни симбол як резултат язичней анґломаниї и прето ше предклада спатрац го як одомашнєни странски язик хтори ма функцию дополнююцого язика (Прћић 2005, 77). Подобна ситуация и у руским язику младих цо потвердзує и анализовани материял. Фейсбук принєсол нови слова як цо: net, скраценє од [интер]нет, tag по руски ознака, хторе ше хаснує при означованю особох на фотоґрафийох. Од того слова далєй виведзене слово odtagovac, односно зняц ознаку профила з фотоґрафиї. Далєй то слова: profil з хторим ше означує виртуална присутносц одредзеней особи, inbox 38

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

(Ajd mi napis do inboxu.) за место на профилу на хторе сцигую поруки од других товаришох, односно fb (Фейсбук) frendoh (товаришох). На profilu ше пишу статуси, односно коментари хтори хаснователь одредзеного профилу дзелї зоз своїма товаришами, frendami. Фейсбук оможлївює и означованє фотоґрафийох, або коментарох зоз ознаку like, односно як пишу млади Руснаци lajk (лайк). Зоз тим ше у основни виражує чи ше одредзена фотоґрафия або коментар особи пачи, та ше вец фотоґрафиї и коментари lajkuje (лайковац). Обвисценя о тих лайкох ше волаю notifikaciji (нотификациї) од анґлийского notification (рус. обвисценє). Вяза, односно гипервяза (анґ. hyperlink) прейґ хторей ше одходзи на одредзени бок на интернету ше означує зоз словом link. Присутни и нови анґлийски слова хтори характеристични за младих и нову културу украшованя цела: pirsing, dred. Маме хаснованє вецей язикох у єдним виреченю, та ше наприклад миша руски, сербски и анґлийски: Once upon a time, there was a girl who loved snow.... Hahaha, Majo slika za medalju :D. У представеним маме анґлийске виреченє и виреченє по руски зоз сербизмом медаля (руске заст. металия). Або виреченя: … ja nje bul pijani :o vona pove ‘anji ja’, but we know the truth :D. У коментарованю ше хасную и лєм анґлийски вирази: Wow, hot chicks! :*, biiig like! Beauty :)), please, Whaaa[th]?, ja kontam ze to standard lajkovac, alje nje lajkovac to uz coska speshl (-8, free sluts! Єдна зоз характеристикох жарґону и хаснованє архаизмох зоз новим значеньом або франтовлїво: ...hjaoj, ljem ked cujem toto slovecko.., Jeden sumni suhaj.. ;D, jusockaaaa? :D, Bomek ze nje =P, ha ked take =D, mlaaaadeee taaa! ... :*, ..naj ci suuuuuuuuumneeeeeeee... potirva obicaj!! xDD, Udjan... jaki sce mi sumni! :*, coska slikernja nje bavi jak treba... alje prejdze.... :P, idz do tjorta!, enki na profilnu, enki., sa krasavicu xD, hahaha xD uhlavnom frajerocki i pol, ljem vam dajaki sumni frajere hibja ;), Hat znas jak, za dobrima konjmi ze prah dzviha... xD. Хаснує ше и вирази хтори млади чули на телевизиї, а у хторих интервюовани Руснаци (старша ґенерация) хтори нє барз добре бешедую по сербски. Так вираз ha sa 70 постал популарни пре интервюовану старшу особу хтора на питанє кельо ма роки по сербски одвитовала га ша седамдесет. Вираз харасктеристични за малу ґрупу 39

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

младих, та є у ширшим стредку анї нє информативни. Тота намирна окремносц и таємносц, нєясносц, праве єдна з характеристикох жарґону. За тоту ґрупу характеристичне и слово CAPNIIIIII (чапнї) хторе значи "вдериц з дланю до дланї як знак потвердзеня, складаня преславйованя", по сербски баци коску, або анґлийске high five. Зоз ниянсу франти ше хасную и преробени библийни сентенци: Naj ruci persi kamenj hto nje okinul... xDD. Слова хтори характеристични за Коцур ше хаснує и у Руским Керестуре: ahhaha prekini bo se esci uobrazim XD. Дакеди и нароком як способ задзераня, подшмиху. Одредзени слова ше нароком пише погришно: Kolezarova (Колезарова место Колєсарова) або Bozancova (Божанцова место Бодянцова) цо млади волаю Борат стайл, односно стил филмскей подоби Бората хтора у бешеди по анґлийски прави подобни гришки. Стретаю ше и погришни руски форми хтори тиж так можу буц нароком поробени пре франту: pac ju jak paci z jednim okom.. :P (пать ю як патри з єдним оком). Як средство язичней економиї ше хаснує скраценя сербских и руских словох та маме: jbt, nzm, nmvz. Тиж так, слова ше скрацую: net, mob, pozz, friz. Млади хасную акроними анґлийских словох: btw (By the way), omg (Oh My God), wtf (what the f**k), ps. (Post Scriptum), sms (Short Message Service), tnx (thanks), pls (please), GL HF (Good Luck, Have Fun), ok (Okay). На интернету присутни и шлїдуюци акроними хтори зме при младих Руснацох нє обачели: brb (be right back), lol (laughing out loud), rofl (rolling on floor laughing), imo (in my opinion), smh (shaking my head), ftw (For The Win). На тот завод, представени лєм найчастейши хтори ше зявюю и при младих хтори пишу по сербски. У анализованим тексту зазначени и вираз по русийски: красивые девушки , алє и формованє, нїби, восточних формох зоз основи наших словох: nje zdohadajuc!! xDD.

40

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

Интензификованє висловеного Главни розлики медзи бешеду медзи двома особами хтори хасную воздух як канал комуникациї, односно бешеду твар-до-твари, и комуникациї по интернету то: симултаносц / одложеносц информациї та огранїченосц информативносци и хаснованя мимики, ґестох. Тоти огранїченя условели хаснованє нових язичних средствох з хторима ше у тексту пробує заменїц емфатични бок бешеди. Млади Руснаци на Фейсбуку хасную средства хтори присутни и при других язикох. Интонация, розположенє ше виражує зоз емотиконами, повторйованьом символох, велькима буквами итд. За виражованє думаня, становиска або чувства ше у бешеди хаснує викричнїки joj, ju-ju, hjoj, grrr, bre, pffff, aaaaaaa, ufff, ha? haa, axa, axaaa, khm-khm, hahaha. Зоз повторйованьом буквох ше сце интензификовац чувство хторе ше виражує, односно имитує ше бешеду, напр. букви о у слове ajoooooj [tot lik bas dusa.... =)] одвитуюца руска форма би була яаааааай. Повторйованє буквох ше хаснує и при других файтох слова зоз чим ше так як при викричнїкох сце интензификовац написане: mlaaaadeee taaa! ... :* / aaaajdeee, ajdeeee...:D aaaajdeee, a idzeee see mi, Mila, culi zme vcera jak hraaapis :DDDD braaateeee...:DDD / aaaaaa... teeeleeeefooon :D / ceeekaaaaj...pomaaaliii...com nje mame lajki? XD / Mnje se barzzz barz paci.. ^__^. Интензификованє ше витворює и зоз писаньом вельких буквох, цалого або лєм єдней часци слова, напр. Ckoda ze zme nje buli bas sicki taki BISTRI toho vecara! :P / reklama??!! o.O PROMOTIVNI SPOT!!!!! / joj znaci virez me, majke ti / joj, znaCi - nje! =P. У першим прикладу з прикметнїком бистри ше виражує иронїчне становиско, алє ше го окреме визначує зоз велькима буквами. Особа у одвиту сцела указац становиско одлучного одбиваня, алє и вишмейованє слова хторе у сербским, а прейґ сербского и у нас, постало помодне подпоркове слово, караґуля, односно стаємне слово з хторим ше дахто нєпотребно хаснує у бешеди. Викричнїки и знаки питаня ше тиж так повторює пре интензификованє вислову, напр. reklama??!! o.O PROMOTIVNI SPOT!!!!! Емотикони тиж так: aaaaaaaaaaa ja bi znova :)))) / Mila, culi zme vcera jak hraaapis :DDDD braaateeee... :DDD. 41

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Емотикони (од EMOTional ICON) Емотикони, або смайлиї (од smile-ошмих) ше тиж так хаснує за виражованє чувства. То комбинациї знакох хтори вєдно виражую одредзене розположенє. У анализованим тексту як кед би були обовязна часц виразу. Емотикони хтори ше хаснує у писаню: :-) або :)

ошмих

:-D або :D

шмих

:-( або :(

смуток

:-> або :>

саркастични ошмих

;-) або ;)

джмурканє

:-@ або :@

лярманє / нєсподзиванє

:-O або :O

нєсподзиванє

:-| або :|

ровнодушносц

:-X або :X

цензура

:’-( або :’(

слизи

:-/ або :/

нєодлучносц

:-* або :*

поцилунок

xD або XD

розбуйдошени, нєстримани шмих

:-P або :P

вивалєни язик

>:-) або >:)

гунцутски ошмих

(-: або (:

гнїв

-.- ;D

допитосц, "смореносц" джмурканє з ошмихом

Правопис У анализованим материялу млади найчастейше пишу зоз латинку. Зоз кирилку ше пише местами и то характеристика особох хтори на даяки способ уключени до рускей култури або образованя, напр. новинаре, културни дїяче, студенти. Муши ше повесц, гоч то нє тема роботи, же ше у официйним хаснованю руского язика, одредзени кул42

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

турни институциї хасную обидва писма. Так, назви даєдних наших орґанизацийох написани зоз латинку, представителє наших руских институцийох кед пишу на тих бокох, пишу зоз латинку итд. За язик младих на Фейсбуку характеристичне одсуство правописних нормох. Хаснованє одредзених окремних знакох то способ индивидуализациї, односно твореня слики на Фейсбуку. Понеже ше хаснує анґлийску латинку, означованє наших руских гласох огранїчене та у комуникациї, дописованю, собешеднїки (содописователє) зоз контексту розумя о хторих гласох ше роби. Дакеди, заш лєм, приходзи до проблемох у одгадованю значеня одредзених словох, виразох: na co budes licic (на цо будзеш личиц). То значи же ше зоз знаком / c / означує букви ц, ч, ть (односно як то млади розумя ć), буква / s / ше хаснує за означованє буквох с и ш. Наприклад opac (опач), licic (личиц), cijim (чиїм), scem (сцем), co (цо), dzecko (дзецко), cuti (ћути). Нашо експлозивни палатали ть, дь ше вигваряю, а вец и пишу як африкати зоз ознаку tj, dj, напр. pitjence, tjorta, netju, djido. Зоз знаками ch ше означує глас / č /, напр. emichkа. Єст вецей "норми" хтори ше нє хасную конзистентно та вец за одредзени особи характеристичне хаснованє анґлийских знакох w (в або билабиялне в), x (кс або х) abo tj (ћ або ч, ть), dj (дь або ђ), sh (ш), zh (ж). Присутне и хаснованє латинки зоз знаками č, ć, š, ž. Хасную ше знаки характеристични за анґлийску писовню, напр. w, x та маме: ufff, extra! alje limunowi i iwanowi 100% bulo ljepse na hewtim.. bas mi kriwo ze som nje posla.. :/. За розликованє гарлового г и задньоподнєбного х ше хасную букви х (за г) и h (за х), та маме напр. axa, axaaa..a jak znas? ha? (ага, агааа ... як знаш? ха?), медзитим, у даєдних прикладох анї нє ясне хтори знаки за цо особа хаснує: pozdoxadowac, tj was, hey sigurno,da hpam tej beteljini do sebe:) (поздогадовац, т.є. вас, гей сиґурно, да хпам тей бетелїни до себе.). Знак x ше хаснує и за означованє ґрупи гласох /ks/.

Meгкосц гласох /n/, /l/ ше означує зоз букву j, напр. njihto. Баржей ше провадзи, почитує анґлийски правопис як руски. То заш лєм нє гутори о знаню анґлийского язика, бо вирази, точно правописно написани, мож найсц на интернету. Анґлийски слова ше пише и нє стандардно: Fala sister :) або aaa tenkju Kolezarova ^__^ ;), OUJEA!!!

43

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Заключенє Язик младих Руснацох на Фейсбуку представя динамичну сферу хаснованя язика у хторей ше зявюю нови язични средства. То тайни язик, жарґон хтори ше хаснує и на интернету. Язични особеносци того язика ше зявюю як означеня одредзеней ґрупи, а у язику ше найчастейше зявюю нароком, з плановану намиру же би ше розликовали од каждодньовей бешеди. У язику младих на Фейсбуку обачлїви уплїви, у найвекшей мири, сербского и анґлийского язика. Уплїв сербского язика присутни на шицких уровньох. Нєшка, у вше векшей мири, директно през медиї або постредно през сербски, на руски язик уплївює и анґлийски. Тоти уплїви приведли до формованя гибридного язика. З оглядом на наведзени характеристики младежского жарґону, присутносц анґлийского прейґ медийох и анґлосербского, язик младих на интернету би було оправдано наволац рускоанґлосербски язик. Хаснованє архаизмох, гоч и у франти, може буц спатране як позитивне зявенє пре реактивованє тих словох. Пре огранїчену комуникацию на Фейсбуку зявюю ше нови язични средства з хторима ше у тексту пробує заменїц емфатични бок бешеди. Интонация, розположенє ше виражує зоз емотиконами, повторйованьом символох, велькима буквами итд. Найчастейше ше пише зоз латинку. Правописни норми ше нє провадзи. Хаснованє одредзених окремних знакох представя способ индивидуализациї, односно твореня слики на Фейсбуку. Баржей ше почитує анґлийски правопис, як руски. Резултати анализи указую же хаснованє руского язика при младих на интернету то место каждодньового активного формованя нових лексичних пасмох руского язика на хтори ше нє обраца достаточна увага. Найвекша часц особох чий язик анализовани млади особи хтори голєм єдну часц образованя закончели, або ше ище вше школую у школох по руски. То значи же вони у школи свойо обовязки у настави окончую пишуци зоз кирилку по руски, хаснуюци, у векшей або достаточней мири, стандардни язик, а же по законченю школярских обовязкох, на интернету и у каждодньовей бешеди, хасную спомнути рускоанґлосербски язик.

44

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

Хаснованє рахункара, интернета уж длугши час общеприсутне, та би и у образованю тота реалносц мушела буц прилапена, а ошвицованє проблема хаснованя руского язика на интернету драга ґу ришованю того проблема.

ЛИТЕРАТУРА: Бiлодiд, I. et. al. 1976. Словник української мови, VIII, Київ: Академiя наук української РСР. Бугарски, Р. 2006. Увод у општу линґвистику, Београд: Библиотека XX век. Бугарски, Р. 2006. Жаргон, Београд: Библиотека XX век.

Kłosinska, A. 2005. Slownik frazeologiczny PWN, Warszawa: Widawnictwo naukowe PWN. Kristal, D. 2003. Smrt jezika, Beograd: Biblioteka XX vek.

Kristal, D. 2004, Language and the internet, Cambrige: Cambrige university press.

Prćić, T. 2005. Engleski u srpskom, Novi Sad: Zmaj. Радовановић, М. 1986. Социолингвистика, Београд: Biblioteka XX vek. Рамач Ю., Фейса М., Медєши Г. 1995. Сербско - руски словнїк I, Нови Сад: Универзитет у Новим Садзе. Рамач Ю., Фейса М., Медєши Г. 1997. Сербско - руски словнїк II, Беоґрад: Завод за учебнїки и наставни средства. Рамач, Ю. 2006. Ґраматика руского язика, Беоґрад: Завод за уџбенике и наставна средства. Рамач, Ю., Медєши, Г., Фейса, М. 2010. Руско-сербски словнїк, Филозофски факултет Нови Сад, Одсек за русинистику, Нови Сад: Завод за културу войводянских Руснацох.

Tyrova, Z. 2006. "Ako sa meni slovenčina vo Vojvodine, (Nový Hybridný jaziksrboslovenčina alebo jazik "esemesiek" vojvodinských Slovákov) (45-52), Slovakistický zborník, 1, Novy Sad: Slovakisticka vojvodinska spoločnosť.

Tyrova, Z. 2009. "Tvare vojvodinskej slovenčiny na internete" (80-89), Slovakistický zborník, 4, Novy Sad: Slovakisticka vojvodinska spoločnosť. Фейса, М. 1990. Анґлийски елементи у руским язику, Руске слово, Нови Сад.

Horak, E. 1991. Srbochorvátsko-slovenský a slovensko-srbochorvátsky slovnik, Bratislava: Slovenské pedagogické nakladateľstvo. http://sr.wikipedia.org/sr/%D0%A4%D0%B5%D1%98%D1%81%D0%B1%D1%83%D 0%BA http://newsroom.fb.com

45

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

MА Aleksander Mudri Department of Ruthenian Studies, Faculty of Philosophy, University of Novi Sad

LANGUAGE OF RUTHENIAN YOUTH ON FACEBOOK The paper tries to represent the language of young Ruthenians on Facebook, i.e. a type of youth slang. It is an everyday language of young people that became a written language of communication with the expansion of Facebook. This youth language has been developing under daily linguistic influence of Serbian and English language and keeps adopting increasing number of characteristics from these two languages.

Abstract:

Ruthenian/Rusyn language, slang, Serbian influence, English influence, hybrid language, Internet, Facebook, youth.

Ke y w o r d s :

46

Ана Римар Оддзелєнє за русинистику Филозофски факултет Универзитет у Новим Садзе

UDC 821.161.2(497.11) – 82:398

ОДНОШЕНЄ СПРАМ ТРАДИЦИЇ У ТВОРОХ АНТОЛОҐИЇ ЛИТЕРАТУРИ ҐЕНЕРАЦИЇ 1990–2010 ДЗЕЦИ З УРБАНОГО ГУМНА АКАДЕМИКА ЮЛИЯНА ТАМАША Сучасни швет приноши вельо того цо младим одцагує увагу од читаня, а вєдно зоз тим и од традициї. Велї млади нє маю нїяки дотик зоз традицию, а же то случай и зоз авторами хтори заступени у Антолоґиї литератури ґенерациї 1990–2010 Дзеци з урбаного гумна, указую праве їх твори.

Абстракт:

млади, руска литература, традиция, Юлиян Тамаш, Антолоґия литератури ґенерациї 1990–2010.

К лючни с лова:

Читаюци по першираз єдного писателя, точнєйше його дїло, треба же бизме у тим дїлу пренашли дацо по чим ше розликує од своїх предходнїкох и же бизме видзели прецо вон окремни, цо гевто нове цо принєсол у своїм дїлу. Праве на основи тих часцох у хторих нас тот писатель найменєй здогадує на даєдного другого го можеме ценїц, понеже праве у тих часцох його творчосци находзиме його индивидуалносц. Медзитим, кед ґу даєдному дїлу односно писательови приступаме без тих предрозсудкох, одкриєме же нє лєм найлєпши, алє и найиндивидуалнєйши часци можу буц праве гевти у хторих мертви писателє, його предходнїки, потвердзели свою безсмертносц. Алє тиж так, кед би єдина форма традициї–преношенє з ґенерациї на генерацию було шлїдзенє ґенерациї хтора нам нєпоштредно предходзела, и вязанє за єй успихи, без сумнїву би таку традицию требало одруциц (Eliot 1963). У процивним би пришло до засиценя и препаданя такей литератури прето же би ше вше повторйовали лєм єй найлєпши часци и нє було би нїчого нового.

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Традиция цошка вельо ширше. То нє цошка цо ше нашлїдзує, ю ше здобува з наисце вельким трудом. Вона на першим месце облапя чувство историї, за хторе можеме повесц же є нєобходне каждому хто би сцел буц писатель и после свойого двацец пиятого року; а тото чувство историї уключує замеркованє нє лєм гевтого цо прешле у прешлосци, алє и того цо терашнє у прешлосци. Чувство историї наганя чловека же би нє писал виполнєни лєм зоз свою ґенерацию, алє и зоз чувством же цала европска литература, починаюци од Гомера, и у єй рамикох и цала литература його власней жеми, источашнє еґзистую и творя єден порядок. Таки историйни смисел, цо значи, смисел за звонкачасово, як и за часово, або за звонкачасово и часово вєдно, праве гевто прецо за даєдного писателя можеме повесц же є традицийни (Eliot 1963). Тиж так, то цошка цо дава писательови свидомосц о його месце у чаше. Каждого писателя и уметнїка, вообще, треба спатрац и по його одношеню ґу мертвим писательом и уметнїком. Нє мож го самого оценьовац, муши ше го пре поровнованє, алє и пре контраст поставиц медзи предходнїкох. Гевто цо ше случує кед настанє даєдно нове уметнїцке дїло то цошка цо ше источашнє случує и зоз дїлами хтори уж исную. Вони медзи собу творя єден порядок хтори ше з наставаньом даєдного нового дїла вименює, гоч и минимално. Так ше одношеня медзи дїлами ознова возспоставяю, так же то на даяки способ представя уклопйованє старого и нового. Ясне нам вец же терашньосц ище як меня прешлосц, алє и же прешлосц ма вельки уплїв на терашньосц. Вредносц нового дїла наисце мож превериц кед ше го пробує уклопиц до уж оформеного порядку. Писатель ше нє може оформиц на основи єдного лєбо двох писательох, алє анї на основи єдней епохи. Вон єдноставно муши постац свидоми же дух його власней жеми, його власного народу вельо важнєйши од його власного духа (Eliot 1963). Бо дзекуюци тому, вельки писателє як кед би нїґда нє вимарли. Писатель муши здобуц свидомосц о прешлосци и розвивац тоту свидомосц у цеку цалей своєй кариєри. То би значело же писатель, уметнїк, треба же би на даяки способ занєдзбал себе. У нашей, рускей литератури, одношенє прешлосци и терашньосци дакус иншаке. То прето же вона нє так длуго иснує як даєдни евро48

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

пски литератури як цо то наприклад французка, лєбо италиянска. Алє и попри тим заш лєм у даєдних дїлох мож препознац структури и мотивацийни системи характеристични за одредзени стилистични формациї. Но, то у подполносци завиши од особного литературного искуства и способносцох каждого поєдинца. У рускей литератури мож пренайсц уплїв традицийох просвитительства, натурализма, романтизма, социялней литератури и реализма, импресионизма, рурализма и модернизма. Розуми ше же ше тоти стилистични формациї у других литературох зявели вельо скорей. Медзитим, лєм на основи тих формацийох нє мож цалосно спатриц руску литературу. У рускей литератури наиходзиме лєм на єдну стилску ґрупу-руралистичну, а шицки други структури хтори характеристични за дзепоєдни стилистични формациї явяю ше у рускей литератури як фраґменти, поєдинєчни елементи романтичарскей и других литературних традицийох, так же визию цалосци можеме описац лєм зоз становиска идеї о поетики традициї (Tamaš 2008). Зявює ше Антолоґия литератури ґенерациї 1990–2010, Дзеци з Урбаного гумна, др Юлияна Тамаша. До нєй вошли твори углавним младих и нєафирмованих авторох хтори виходзели у часописох МАК, Литературне слово, Шветлосц, Календар, алє и у фанзинох, нєформалних новинох. Даєдни з нїх уж маю обявени свойо кнїжки, наградзовани су, лєбо участвовали на даєдних младежских манифестацийох и фестивалох. У Антолоґиї твори досц иншаки од дотедишнїх. У нєй видно же векшина авторох нє позна, нє жада упознац, лєбо вообще нє почитує руску традицию. Даєдни авторе ю цалком занєдзбую, нє обрацаю увагу на своїх предходнїкох – так як кед би вони анї нє исновали и нє творели литературу на руским язику. Тиж так нє видно анї уплїв шветовей литератури, цо доказ же читанє у кризи. Млади углавним за таке дацо нєзаинтересовани. Поставя ше питанє прецо то так, кед знаме же ше дакеди вельо вецей читало. Можебуц то шицко пре барз розвиту технолоґию, хтора младим, по їх думаню, дава вельо интересантнєйши можлївосци як цо то єдна кнїжка. Правда же исную и кнїжки у електронскей форми, алє очиглядно же то ище нє досц зажило, голєм нє у нашей жеми. Факт же млади барз мало читаю. Вони сами пре тото нє виновати. Дружтво у кризи, и то такей хтора за собу ноши велї проблеми, а медзи иншим и тот. Занєдзбує ше кнїжки, лектири ше нє досц озбильно робя у шко49

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

лох, та анї нє чудо же млади нєзаинтересовани за нїх. Нє мож вец анї обчековац же би млади познали литературу, а з тим вєдно и руску традицию. Кед им дахто нє укаже на значносц литератури и традициї, млади анї нє буду знац цо то. А нєшка велї млади Руснаци анї нє чувствую тото цо руске як свойо. Так же и у Антолоґиї ридко стретаме традицийне. Авторе углавним як кед би писали лєм за себе и пре себе, и нє интересує их яка була творчосц їх предходнїкох. Мож повесц же су еґоистични, кед слово о їх творох, бо нє дзбаю о дачим висшим од нїх самих. Знаме же чловек дружтвене єство, алє кед би ше то пробовало доказац на основи тей Антолоґиї, наишло би ше на проблем. Ту авторе виноша свою власну приватносц и то на таки способ же то випатра як монолоґ. Як кед би им нє требал нїхто з ким би подзелєли свойо страхи, лєбо чувства. Вообще ше нє намагаю уклопиц до универзалного, а ище менєй до традицийного. *** У Антолоґиї мож видвоїц даскельо ґрупи авторох: 1) Авторе хтори нєутрални ґу традициї; 2) Авторе у чиїх творох лєм на дзепоєдних местох мож препознац уплїв традициї; 3) Традицийни авторе; 4) Авторе хтори потупюю традицию. Авторе хтори нєутрални ґу традициї найчисленши. Вони традицию занєдзбую цалком, и то робя найвироятнєйшє нєсвидомо. То прето же им одмалючка нє усадзоване и нє пестоване почитованє и любов ґу "свойому". Мож повесц же то вина родичох, алє тиж так и дружтва. Култура и литература у кризи. Нє иснує достаточна свидомосц о тих важних компонентох за обставанє єдного народу, а окреме такого малого як цо Руснаци. То можебуц и нєхаснованє цалком правох хтори Руснаци маю у Сербиї. Гоч и у месце у хторим жиєме, єст оддзелєнє на руским язику, ми дзецко упишеме до сербского оддзелєня). То лєм єден од прикладох на хторих мож препознац занєдзбаносц ґу свойому. "Свойо маме любиц, а цудзе почитовац". За тото зме шицки чули, алє ше випатра нє намагаме и нє сцеме по50

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

хопиц цо то значи. Так приходзиме до того же нєшкайши ґенерациї нє упознати зоз руску традицию. Уж писане же у Антолоґиї найчисленши авторе у чиїх творох нє видно нїяки уплїв традициї. Цо, треба наглашиц, нє значи же су подли. За тоту роботу значнєйши гевти на хторих уплївовала традиция. Преходзиме на авторох у чиїх творох лєм на дзепоєдних местох мож препознац уплїв традициї, алє ше то нє зявює у достаточней мири же бизме за нїх могли повесц же су традицийни. Єст даскельо таких авторох, а уплїв традициї ше при даєдних препознава можебуц лєм у єдним, лєбо двох стихох, алє и то доказує голєм и минималну свидомосц о тим. Мирко Горняк Коле, у своїх писньох ма елементи традициї, и ту их и спомнєм, алє ю з другого боку и потупює. У його творох дїя змесцена до Руского Керестура, а мена з хторима наволує своїх юнакох традицийни руски мена: Яков Надьмишка, Ганя, Амалия, Мижо. Яков на шейсц роки нє почал ходзиц до школи, бо мушел почац робиц на полю, а знаме же то дакеди було звичайне при Руснацох. Далєй гвари же Яков прави Руснак, а же його остатня воля була же би го поховали ґу дильову опрез поля дзе препознаваме вельку пошвеценосц юнака парастскому животу. Златко Грубеня Треньо подобни предходному авторови. У писнї 25233, спомина Дурнїла, а Дурнїло ше часто зявює як главни юнак у сказкох писателя Мирона Будинския. У писнї Еґоїстични троугельнїк, Владимир Еделински Миколка гвари: Нас тройо так поставаме єдно. Знанє, самота, я. Три подоби лїца єдней особи. Ту видзиме уплїв поняца Святе тройство, односно вири, хтора нашому народу през историю була барз важна. То директни уплїв християнскей вири на його живот и творчосц, понеже дипломовал теолоґию на Филозофско-теолоґийним институту "Дружби Исусовей" у Заґребе. З приповедкох знаме же Руснаци нє мали довирия ґу гоч яким файтом машинох и шицкому тому цо розвой технолоґиї ношел зоз собу.

51

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Тото нєдовириє ше зявює у приповедки Крочай напредок, два назадок, крочай напредок, два назадок..., Сашу Палєнкаша, кед Надчловек шедзаци коло рахункара, пояшнює хлапцови же ше го нє хаснує лєм за бавенє бавискох, алє и за комуникацию медзи людзми з цалого швета, же прейґ нього мож зарабяц, куповац и то шицко зоз свойого обисца. И вец нараз нєстало струї, а хлапец почал глєдац дзе даяка швичка и ширка. Ту ше приказує пораженє технолоґиї и на даяки способ вишмейованє зоз нєй, а тото исте стретаме и скорей, кед Руснаци тиж так нє мали довирия спрам машинох хтори сциговали до їх валалу. Михайло Сабадош у виривку зоз кнїжки Крик души моєй хтори обявени у Антолоґиї указує ширше обрацанє ґу Богу и глєданє потїхи у нїм, гоч ю нє находзи, як гвари др Юлиян Тамаш. Алє гоч ю и нє находзи, видзиме єден монолоґ хтори гутори Богу, гутори же му ше придава, модлї го за "милосц погришних словох", гвари же є порихтани "исц по драги шмерци живота жемского, присуства Духа Святого", и же "видзи свою радосц у присустве жени, дзецох, живота заєднїцкого". Тото остатнє би требало буц єдно з основних началох християнского живота, алє з того видзиме и його почитованє фамелиї хтора за Руснацох през историю наисце була важна. Борис Варґа у приповедки Пиштоль традицийни. Дїя приповедки змесцена до Руского Керестура, а централне место маю одношеня у фамелиї. После одредзених звадох и одразу зацагнутих одношеньох медзи мужом и жену, кед ше уж видзи же придзе до розиходзеня, случує ше цошка цо би читатель анї нє подумал. Нараз ше шицко стабилизовало и шицко було як и пред звадами, а фамелия зачувана. И ту видзиме же автор придава вельку значносц фамелиї. Идуца ґрупа авторох то традицийни авторе, хторих у Антолоґиї єст найменєй. За Весну Папуґа Берец, др Юлиян Тамаш гвари же є "ище вше знука традициї руского женского писма" и же за ню, як и за Анґелу Прокоп "мож повесц же ю забило премоцне слово, одвичательносц спрам висловеного". Видно же є нєзадовольна зоз собу, гвари же є нє за тот швет, же ше єй час уж одберац з дому, з чим, як кед би нагадовала свою шмерц. Серґей Жирош наисце добре позна и почитує руску традицию. Кед спомина Пустару, Билу, Косцелїско, Рискашу, Яраш, Сейки, указує же 52

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

позна и "стари" Керестур. Тиж так, кед гвари же ше нє треба од мотики одбиц, указує єдно окремне почитованє ґу традицийному, парасткому животу Руснака. "Хто ше опитал прецо му у бабовим заднїм дворе рошнє баґрен?", ту видзиме же у хторей мири людзе занєдзбую свойо двори у хторих дакеди було живини, та мож заключиц же велї вецей нє жию так як ше дакеди жило. Тоту занєдзбаносц видзиме и у тим кед гутори же вишнї знова узрели, а нє бул их хто пооберац. Наслов єдней його приповедки Ноц над Керестуром, цма ше спущела. Уж сам тот наслов указує на моцни уплїв традициї, и колядох хтори ше шпива и нєшка кед ше на Вилїю ходзи по шпиваню. У тей приповедки описана судьба єдного Керестурца – Михала, хторому уж под старосц син купел карту же би пришол жиц з нїма у цудзини. Михал нєдзечнє охабел родни валал, алє и найлєпшого товариша, Осифа. Йому єдного дня сцигла коверта праве од Михала, хтори му поручовал же придзе дому, бо дома сце умрец. Судьби людзох хторих дзеци одведли зоз своїх валалох ше уж зявйовали у рускей литератури. И каждому з тих людзох було барз чежко кед мали напущиц свойо место и пойсц до цудзини. У Михаловим врацаню до Керестура видзиме моцне родолюбиє и любов ґу животу на валалє. Алє випатра тот валал вецей нє тото цо дакеди бул, бо на драги до карчми з Осифом, видзел дзешка написане "Србија Србима Косово Делије". У приповедки Прецо дїдо Янко нє любел рейтеши зоз сиром, кед начишлює назви руских єдлох, гвари же наш фолклор богати и же то националне богатство любоморно преношене зоз колєна на колєно и зоз фартуха на фартух. Точно мож препознац моцну свидомосц о тим цо нашо. Остатнє виреченє: "ганьба як ше лєгко бавиц зоз чловекову судьбу, а ище векша же то робя койяки кози и козаци" мож повесц же даяка дидактична поука, а праве таке законченє, алє и способ приповеданя, досц типични за нашо, руски приповедки. Тиж, треба наглашиц же би за лексику хтору хаснує нєшка велї гварели же є застарена, алє то гутори о авторовим намаганю же би ше руске цо длужей затримало и же би жило у народзе. Серґей Жирош наисце найтрадиционалнєйши автор у Антолоґиї. Остава ище ґрупа авторох хтори потупюю традицию. Лариса Оноди єдна з нїх. Єдну писню наволала Вичная памят рускому моралу, а уж зоз того мож видзиц же за ню традицийни руски 53

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

морал вимар. Др Юлиян Тамаш гвари же вона жиє у швеце без Бога, цо нє традицийне за Руснацох, бо знаме же яки Бог и вира були важни у їх животох през историю и же бизме без грекокатолїцкей Церкви по нєшка нє обстали. Ясне вец же вона тото нє чувствує як свойо. Идуци то Синиша Сопка. Уж у перших його стихох гвари же є: Učašňik Luciferovoho Povstaňa prociv Boha И ту маме одношенє спрам Бога хторе нє типичне за Руснацох. Автор гвари же нє люби поезию Десанки Максимович, бо го здогадує на "rasnu žensku u narodnej nošňi" одкаль видно же нє почитує и нє люби руски фолклор. На даєдних местох хаснує лексику хтора припада обласци табу темох за Руснацох. Мирко Горняк досц бешедує о своїм пиянстве и то на єден способ на хтори зме потераз нє наиходзели у рускей литератури. Марко Маркович тиж далєко од рускей традициї. У його стихох: Препиєм ше Покурим джоинт Наручим курву Видзиме цошка цо виходзи з рамикох рускей литературней традициї. То цошка о чим ше нє писало на таки способ донєдавна, а автор ше ту одшмелєл подполно. Наисце шмелосц написац таке дацо кед ши припаднїк малого народу у хторим "кажде каждого позна". Далєй, за мацер и оца хаснує назву "стари", цо нам указує на нєпочитованє фамелиї, а то тиж одступанє од рускей традициї, дзе мац вше мила, оцец глава фамелиї и ма ше го почитовац, а фамелия забера важне место. Иван Медєши Шукс можебуц и найдалєй пошол у тим директним потупйованю традициї. То роби без було якей ганьби, лєбо страху же як людзе буду на тото реаґовац. Викривя другу заповид Божу хтора глаши: "Нє споминай мено Господа Бога надармо." А вон тото "надар54

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

мо" нароком погришно толмачи, як кед би то бул синоним за Бога. У писнї О бунтовнїкох гвари: Будзем ходзиц задком од тераз!

Tо мож зрозумиц як бунт спрам шицкого цо по тераз створене, у гоч хторим смислу, та и традицийним. Значи, директне неґативне и видрижнююце одношенє ґу нєй. А то голєм гутори же є кельо-тельо упознати з традицию. А як гваря: "Лєпше же би ме нєнавидзели як анї нє обачовали". Тих цо традицию анї нє обачую єст вельо вецей, так же можебуц анї нє таке страшне кед дахто то нє люби и потупює, а то може буц и пре даяки особни причини.

Заключенє Нє знаме як ше руска литература будзе далєй розвивац. Можебуц бунт тих авторох пременї цек єй розвою и вона будзе цалком иншака од потерашнєй, алє то и прето же ше муши жиц у терашньосци и присподобйовац ше такому часу хтори вельо иншаки од того яки описани у рускей литератури по 1990. рок. Треба прилапиц иснованє рускей сучасней литератури и потримовац ю, гоч є оддалєна од рускей традициї и рускей литератури, бо ше з новим способом живота зявюю и нови теми хтори инспирую младих авторох у твореню сучасних дїлох, а вєдно з тим и сучасней литератури.

55

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

ЛИТЕРАТУРА: 1.Eliot, T. S. 1963. Izabrani tekstovi, Beograd: Biblioteka književni pogledi.

2.Tamaš, Julijan. 2008. Veličina malih, Poetika regionalnih i malih književnih tradicija, monografija, Novi Sad: Vojvođanska akademija nauka i umetnosti.

3.Тамаш, Юлиян. 2010. Антолоґия литератури ґенерациї 1990–2010: Дзеци з урбаного гумна. Нови Сад: МАК-НВУ "Руске слово".

Ana Rimar Department of Ruthenian Studies, Faculty of Philosophy, University of Novi Sad

ATTITUDE TOWARDS TRADITION IN LITERATURE ANTHOLOGY OF THE 1990-2010 GENERATION ДЗЕЦИ З УРБАНОГО ГУМНА ("CHILDREN FROM URBAN BACK YARD") BY ACADEMICIAN JULIJAN TAMAŠ The modern world brings many things that take the attention of youth away from reading and along with that from tradition. Many young people have no connection to tradition whatsoever and that is exactly what the works of young authors in the Literature Anthology of the 1990-2010 Generation indicate.

Abstract:

youth, Ruthenian/Rusyn literature, tradition, Julijan Tamaš, Антолоґия литератури ґенерациї 1990–2010.

Ke y w o r d s :

56

Мирон Джуня Оддзелєнє за русинистику Филозофски факултет Универзитет у Новим Садзе

UDC 821.161.2(497.11):316.7

МАСОВНА КУЛТУРА И АНТОЛОҐИЯ ЛИТЕРАТУРИ ҐЕНЕРАЦИЇ 1990-2010 "ДЗЕЦИ З УРБАНОГО ГУМНА" – УПЛЇВИ И ПОШЛЇДКИ

Автор анализує ширши контекст у хторим настали твори авторох у "Антолоґиї ґенерациї 1990-2010 Дзеци з урбаного гумна", автора академика Юлияна Тамаша. Окреме ше виглєдує уплїв хтори на тих авторох и їх твори вивершела масовна култура (музика, филм, театер, литература, стрип). Виглєдовач розпатра и других авторох, хтори припадаю контексту сучасней рускей литератури и заключує же сучасна руска литература вше оддалєнша од рускей традициї, алє и рускей литератури, хтора написана по 1990. рок. Абстракт:

Руска литература, млади, традиция, антолоґия, урбанизация, култура, дружтво, институциї, авторе, музика, творчосц, ґенерация, криза, ексцес.

К лючни с лова:

Бешедуюци о литературней творчосци младших руских авторох, нєобходно ше голєм на кратко огляднуц на предходзаци здобутки. Же млади нє (барз) дзбаю о традициї, то уж постало скоро, так повесц, обще место (Тамаш 2010, 7). И то нє лєм при Руснацох. А традиция, голєм у нашим случаю, нє думаюци при тим на базични фолклор, обачлїво наглашено повязана у самих своїх початкох зоз паноцовску, просвитительну функцию5. Науково артефакти находзиме у найдошлїднєйше обробених Гнатюкових етноґрафских компилацийох. Применююци теорийно литературну анализу творчосци о хторей слово, як збирно так поєдинєчно, видзи ше ми же би ше чежко вицаг5 Кед же церква по приселєню представяла фактор стабилизациї етносу, питанє же яки єй статус и функция нєшка, поготов за секуларну часц заєднїци.

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

ли даяки валидни вредносни заключеня, а сама анализа би випадла преобсяжна, односно гетероґено розщипкана. Думам же ше ту роби о поетикох "у процесу", а цали феномен би було функционалнєйше спатриц през його часово просторни контекст з хторим є условени, зоз даєднима паралелами хтори познєйше спомнєм. Видвоююци даяки наглашенши чи специфичнєйши тренди. Потераз найвалиднєйши и найкомплекснєйши експертизи о рускей литератури Юлияна Тамаша (Тамаш 1997, 2005) провадза єй розвой до скоро гиперструктуралних поєдинєчносцох. На макро плану, заш, мож провадзиц початне премосцованє медзи усну и писану уметнїцку творчосцу, як и розвити тренд запожнєного романтизма – кельо характеристични за основоположителя нашей литератури Костельника, так и за даєдни мена цо шлїдзели. "Тото националромантичарске малярство рабовало каноном" – констатує Наталия Дудаш у своєй антолоґиї-зборнїку "Русински/руски писнї" (Дудаш 1997, 178). Зоз запровадзованьом комунистичней доктрини у рамикох дружтва дзе ше процесуовал дальши розвой нашей литератури, фаворизує ше пасторално руралистични манир при руских писательох, з ґлорификацию стереотипох чесносци и роботносци звичайного (нашого) чловека. Така система вредносцох при Руснацох ше лєгчейше (литературно) виражовала, односно манифестовала наспрам идеолоґийно патриотичней ноти яка ше да баржей обачиц при (пост)револуционерней литературней творчосци на державотворним язику, покля фетиши вири и церкви прешли до другого плану6. Шлїдзела гиперпродукция хтора загнала розвойни тренди, а модерна ше нагадла у роботи даєдних менох, як и стилска интензификация при ґенерацийох цо почали писац и обявйовац седемдзешатих рокох. Концом осемдзешатих ше трафел розвойни климакс, дзе ше визначели даскельо мена од хторих ше вельо обчековало, алє пре шлїд дружтвених збуваньох, тот тренд ше нагло прервал. Од тих даскелїх "младих лєвох" скоро шицки скапали зоз рускей литератури, а векшина и зоз живота.

6 Стеван Константинович спомина штири основни прикмети яки характеризую руску поетику у "Рускей прози од Гнатюка по 1941. рок (Константинович 2008, 73-74) – то: потреба за материялним упросекованьом, потим валал, фамелия, робота, церква зоз провадзацим запшеваньом националней свидомосци. Вец пацифизм як можлїве толкованє резервованосци спрам актуалних милитантних образцох, пошлїдково по Тамашови розпадованє геройского модела швета, актуалне при Руснацох по дзень нєшка. Окреме интересантне замеркованє то комплекс висшей вредносци, нагаднути ище у Гнатюкових записох з Бачкей, манифестовани спрам тих цо остали жиц у старим краю. Тото остатнє би привесц до вязи з Константиновичовим полемизованьом о смислу врацаня на Горнїцу.

58

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

Провадзаци дефинициї и вредносни катеґориї як начала ступня витвореносци поезиї у Тамашовим "Ошлєпеним соловею", найвисши досяги би од класичних, старших авторох могол мац напр. Йоаким Будински алиас Андри Гуздер Билянски, покля медзи младшима то вшелїяк Звонимир Няради и Дюра Гарди, як остатнє и наймладше мено. Сам Тамаш би вец дзешка спадал до даякей штреднєй "медзиґенерациї", гоч питанє же кельо така єдна ґенерализуюца класификация реална и можлїва. *** Инициялни инвентарованя творчосци младших ґенерацийох, яки представяли виданя часописа МАК – "Фрейм", "Дебитанти", "9риби", як и даєдни авторски прикладнїки, обєдинєни у Антолоґиї "Дзеци з урбаного гумна" (Тамаш 2010) з фаховима замеркованями Юлияна Тамаша – бизовни и, з другого боку надосц нєкохерентни прегляд нєреализованих менох и нє до конца вибудованих поетикох. Факт же перши три мена (Папуґова, Джуня, Медєши) заступени у антолоґиї "Дзеци з урбаного гумна" старши од наймладшого Дюру Гардия у антолоґиї "Ошлєпени соловей", односно, так повесц, парняки остатнїм троїм (Няради, Роман, Гарди), цо шведочи о бивней творчей гранїци медзи антолоґиями. По таким ключу могли ше ту вец учишлїц и даєдни потрацени мена у розкроку, як цо то – Владимир Семан Зеро, Владимир Малацко Падлаш, а окреме Йоаким Венчельовски Манце. Думам же ше Папуґова и Медєши ту трафели у добрей мири орнаментално, як жертви сплєта животних околносцох7 – Le roi est mort, viv le roi! На основи таких подзелєньох, чи розгранїчованьох, дало би ше ту вец и полемизовац о такв. дисонанци медзи валалом и варошом, односно медзи руралним и урбаним у вкупней нашей литературней творчосци, т. є. о оптималних можлївосцох за адаптованє на феномен урбанизациї хтору, як наводзи Тамаш, прежили Євреє, часточно Афроамериканци, за розлику од велїх других, наприклад Индиянцох. Кед же по Тамашови Гарди остатнї стабилизатор тради7 Могло би ше направиц єдну окремну анализу аспекта траґичносци у рускей литератури у своїх живописних варияцийох, пре упадлїви морталитет ("Уби ме прејака реч!"), од самого Костельника, у ствари обидвох, прейґ Стрибера, Прокоповей, Ґарянския, Надя, Нярадия, та по спомнутих, поведзме дацо як "Уметнїк и судьба".

59

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

циї (хторей, чиєй?), а шицки мена после нього представяю свойофайтових "апатридох", треба роздумац вец и о спозореню яке ше указало на траґичним случаю варираня етнїчного идентитету Владимира Ґарянския. Односно, кельо и у якей мири такволани фактор "укореньованя" (Тамаш 1997, 358) применлїви и нужни при младих – цо ше дотика нашей литературней творчосци як такей. У глїбшей анализи "гумнашох", мушим ше врациц на Рондов случай у антолоґиї поезиї "Ошлєпени соловей" (Тамаш 2005). През Тамашов опис (а и без нього) дало би ше задумац чи му ту наисце место. Кельо пре нєконвенционални стил, та и прето же антициповал даяки ствари за познєйше, голєм у смислу животней творчей позициї. Гоч правда и же остал часово-розвойно заглобени зоз своїм до пол драги удатним на перши попатрунок гет-триком (поезия-театер-музика). Друге питанє то кельо ту було реалней можлївосци за даяки континуитет. Потеди зме мали крижанє наприклад литературней творчосци з паноцованьом, учительованьом (политику!), театром до конца – остатнї удатнєйши ту Михал Гайдук з його суботицким "Форґовом". Од Славка Романа Ронду, нє рахуюци єдного Владимира Малацка Падлаша, (сучасна) музика ше почала свойофайтово у добрей мири преплєтац з литературу при наиходзацих творчих ґенерацийох (Мирко Горняк Коле, Олеґ Колбас Колби, Славко Винаї, Синиша Сопка, Ваня Дула), а тиж и при младших. Палєнкаш ту найочигляднєйши приклад, односно и надалєй витирвали у таким єдним виразу, та и ґенералним анґажману, розпасмовеним на вецей подруча8. У вязи зоз спомнутим, видвоює ше єдна характеристична ґрупа, медзи хторима и наведзени, гоч нє нужно и квалитативни творчи верх. Спомнути мена представяли свойофайтову (керестурску) "Мовиду" дзешка з початку дзеведзешатих, якошик и як побочна (чи главна?) манифестация роботи керестурского Дома младежи, та вец и "Керестурияди" як його по нєшка нєпрежитого деривату. З тим коинцидовала дружтвена криза пошлїдково одражена на институцийох (напр. прерва у виходзеню Литературного слова 199293. по його стабилизованє у виходзеню концом 1994). Ище паметам як тедишнї член редакцийного колеґиюму ЛС (зоз Ґабриєлу Гудак и 8 Вредзело би социолоґийно розпатриц тот феномен зоз повязованьом адаптациї на урбаносц, прерву зоз традицию, як и даєдни други пошлїдково деталї. Поведзме, аж и Борис Варґа мал озбильней прихильносци ґу музики хтору жертвовал пре професийни причини, а цо тиж зробел и зоз литературу. Таке опредзелєнє знова феномен сам по себе, бо го препознаваме и при, поведзме, Дюрови Гардийови як историчарови.

60

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

Михалом Гайдуком) – особну благу констернованосц над стихами Синиши Сопки хтори ше усудзел направиц скандалозне мутиранє традициї у своїх роботох, заступених и у Антолоґиї (Тамаш 2010, 40). "Тото цо нє подношим то: Десанка Максимович и єй жалосни погляд и жалосна смутна поезия цо ме здогадує на даяку расну женску у народней ношнї з нєвиним ошмихом и очками на пажици з влажну, лилову, дївичанску пинду – тарга квеце. Я, тиж у народней ношнї, бо то ище давно було – деркам за плотом ..." Попри таких експлицитних творчих виражованьох, у цеку дзеведзешатих ше трафели и даєдни специфични иновациї цо их принєсли тоти нови "пусти дзеци" – мнє на тим плану найвитворенши (од того цо обявене) наприклад кратки приповедки Олеґа Колбаса Колбия, насловени як "Керестур за початнїкох", публиковани у ЛС концом дзеведзешатих, гоч ше да полемизовац о жанровских нєдошлїдносцох такого єдного виразу. Заокруженше предлуженє того приволованя єдней часци прозних витвореньох Юлияна Надя, могло ше вичитовац и у Шуксовим циклусу пошвеценому валалским и городским карчмом, обявеному остатнїх рокох у МАК, а даєдни з нїх и у "Квашней кнїжки"9 (Med’eši 2010). Литературно солидно подкрипе9 Таки специфични и, повед бим ориґинални хронїки єдней (дакеди) важней (нєформалней) дружтвеней институциї як цо карчма, маю свойо витворени студиї, як напр. нєдавно обявена "Казуј крчмо џеримо" од Драґолюба Дьордєвича (ЈП "Службени гласник", 2011), дзе ше випитує и провадзи историят карчми як феномена у Нишу и околїску.

61

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

ни, гоч нажаль, слабо замерковани у цеку дзеведзешатих у додатку Литературне слово (ЛС) виходзели и приповедки Бориса Варґи, вельо комплекснєйше облапяюци актуелни момент. Пошлїдково теди вишла и збирка прози "Сирове и варене", хтора єдини наслов з того периоду як часц автентичней Варґовей творчосци (Варґа 1997). Цо ше Колбаса дотика, Тамаш у "Дзецох з урбаного гумна" хаснує атрибут гибридносци за його писнї. Я за таку квалификацию часточно и индиректно вяжем и тедишню активносц Олеґа Колбаса, Славка Виная и Мирка Горняка у правеню скечох за програми гумористичних змистох РТВ. Їх волонтираню, окрем у медийох, ше удало етабловац и на ТВ. "Соцкийових вечарох", з хторима нє знам яка судьба до конца була. Окремни феномен у тим чаше представяю и фанзини, озда по першираз ше зявююци при Руснацох, як и нєурядово сценски (нє лєм музични) и подобни инициятиви, хтори ниа, з часом удатно винєшени по "Дньовку". Наспрам "Митинґа поезиї", тераз уж як, най похаснуєм Шантову синтаґму – очиглядно прежитей форми. Тоти катализатори енерґиї остатнєй рускей творчей младосци, од хторей ше дало дацо обчековац, загашели ше пре, евфемистично поведзено, дружтвену кризу, а векшина наведзених ше оддалєла ище баржей од (институцийней) традициї. У спатраню творчосци младих з того часу, як єден з партиципантох, Ваня Дула, ма окреме вичерпни обдумованя на тоту феноменолоґию у даскелїх своїх статьох (Дула 2012)10. У вязи з тим думам же и добре же тераз на єдного социолоґа/филозофа спадло ушорйованє Литературного слова – праве пре фахове и компетентне провадзенє спомнутого (нєурядового и занєдзбаного) background, т. є. "захрибт’я" рускей, младшей творчосци у остатнїх двох деценийох. Наталия Дудаш у своєй кнїжки "Русински/руски писнї" констатовала же "кельо у нас литературна продукция богата, тельо критика и теория литератури худобна и заостава за потребами продукциї. Найгорше кед єй одсуство вибива у потенцированю оштредньосци / ... / Нови ґенерациї уведли критику у писньох [нє думаюци на ґенерациї о хторих ту слово – М. Дж.] / ... / Так метафорична бешеда почала окончовац сущну критику" (Дудаш 1997, 175). Лоґично ше надовязує питанє вец же кельо творчосц ґенерацийох у остатнїм чаше пре общу кризу пермутовала до дружтвено анґажованого феномену, як свойофайтова критика.

10 Обєдинєни у кнїжки есейох "Терор идеалох" у виданю НВУ "Руске слово".

62

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

У тим смислу у своїм редакторским мандату ЛС, на други завод 2003. року, пробовал сом през анкету дойсц по одвит дзе конвертує наша литература – до новинарства, або до других привредних конарох, же би ше вишвицели причини тей и такей пермутациї ... Нажаль, актуални естаблишмент запровадзел цензуру на таку явну полемику пре нєменовани протести над ексцеснима одвитами яки ми давали анкетовани мена, насампредз Синиша Сопка. *** Складаюци ше з констатациями з вецей бокох (напр. Дуловима) же и сами "гумнаше" у добрей мири зявенє post festum, тиж и "Шпацири на сподку дунца" Ивана Медєша Шукса (Медєши 2011), наявени як перши урбани "роман на сучасним руским язику", може дакус буц анахроносц, у смислу свойофайтового манифеста ґенерациї о хторей слово. Без огляду на медийну иґноранцию, млади якбачу прилапели тот ексцес, як озда єдну файту Vox populi, чи леґитимну инстант диверзию, а з хтору ше можу идентификовац. Голєм судзаци по тим же Шукс твердзел же пороздзельовал вецей як сто прикладнїки романа (кнїжка вишла влєце 2011). Кед же за универзалносц уметнїцкого дїла то "дотик кореньох з другима сликами Швета" (Дудаш 1997, 177), односно, (у нашим случаю) "злученосц руских кореньох зоз шветову духовну резонансу" (Тамаш 2005, 108-109), вец би нам направиц даяки прировнаня. Тоти файти роботох у нас насправди ридки, а спомнути двойо антолоґичаре єдини, Тамаш насампредз, цо ше зоз свою роботу видвоюю наспрам других панорамских преглядох яки ше периодично видавали у рускей видавательней периодики. Керуюци з тей нагоди компарациї з (уж наспоминанима) Кафку, Бароузом и другу билошветову челядзу11, мойо первисне поровнованє з актуалним Марком Видойковичом (Vidojković 2005, 2006) указало през бешеду з младима сербскима филолоґами же вони маю становиско же його (таки) дїла скапу дас о пейц роки з сербского литературного горизонта.

11 Опатри огляднуца Дули и Джунї у часопису МАК04/2011 и МАК05/2011, як и рецензию романа "Шпацири по сподку дунца" Славка Виная (Медєши 2011).

63

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Вец ше трафел, у фокусу медийней поваги Тишма (и за ньго мож чуц подобни огранїчованя по питаню часовей верификациї). Инфантилни мудерец як го окресцели критичаре, або, спрам нєурядовших, кулоарских етикецийох – вични лимански матурант зоз своїм "Ироничним бедекером понїжених" (Владислава Гордич Петкович, єдна з членох жирия за додзельованє Ниновей награди)12. Гоч у "Бернардийовей хижи" Слободана Тишми наиходзиме на ширши тематски координати, зложеншу пасмовитосц, схопнєйше водзенє наративней структури (Тишма 2011), интересанто поцагнуц даяки паралели медзи його и Шуксовим дїлом (Медєши 2011): Тишмов препознатлїви топос Лиману (тим цо го знаю) наспрам Шуксовей институциї карчми ("КУРЦ-у"), яку ю ище прешвечлївше презентовал у циклусу статьох у часопису МАК. Потим мадярски подконтекст идентитетох юнакох (Пишта, Дюрвидек – Тештвир). Тишма дискретно и рафиновано (искуство?) демаскира и оголює фалшиви дружтвени аномалиї, покля Шукс то роби бунтовнїцки, радикално, драстично, нєзакруцено. Далєй, проблематизує ше поняце дому, як бездомносц, безвиходносц – я Тишмових "госцох" у обисцу, пре хторих ше виселєл на паркинґ, дожил як швижше "натурализованих" Войводянох, гоч сом нїґдзе нє наишол анї аж на поштредне потвердзенє на таку єдну инцидентну и екстремну метафору. Шуксово алузиї нєдвосмисловши, алє и поверховши. Ту и индиректне преволованє и одвичательносц за актуални стан оцох – Тишмов оподобени як власни родитель, (одсутни) пензионовани официр розпаднутей держави, а при Тештвирови персонификовани у оцови нациї Костельникови ("Цо тераз Ґабре?"). Тишмов (т. є. Пиштов) оцец голєм у двойнїстей дистанци ґу субєкту – розидзени од мацери и одселєни до другей держави спрам хторей у дружтве (ище вше) панує актуални общи пошлїдкови анимозитет пре войну. З тим и ризик за субєкта у роману кельо ше годзен бизовац на таки єден (оцов) скарб у смислу дома, цо ше до конца заправо укаже як проблем. Шуксово родичи представени тиж фиктивно, хтори важни у тим смислу же сцигую по конєц вичерпац свою родительску одвичательносц спрам дороснутого вихованца, капитулуюци з своїма ресурсами у потримовки синови – нєдоконченому студентови. Конєчно, ту и поняце океана/универзума найскорей як (нєдосягнути) простор чистоти и ратунку за даяки 12 Цикаво же и Тишма и Видойкович мали "музичну" прешлосц.

64

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

комплекснєйши литературно-теорийни паралели. Дефицит хлопства (голєм такого яке ше стереотипно надрилює), заменює єдна витхнута интелектуалносц, гоч ше ту пошлїдки роздвоюю; Тишмов виход и розришенє (проблематичней ситуациї) то мац, дзе ше надовязую свойофайтово архетипски асоцияциї пиєти, розпяца, та аж и реґресивни, чи циклични реинкарнативни принцип (таки креативни манир ме особнє асоцирує на Алмодоваров филм "Приповедай з ню" кед у єдним сеґменту филма зменшани ґлумец ше уцискує до ваґини своєй милей, понеже го вона украдла од мацери). Так же Тишма (Пишта) метафорично закончує безпечни у мацеровим утерусу, покля Шукс (Тештвир) у професоровим задку (як жертва латентней педофилней прикмети системи). Таки радикализовани сарказам ме нє чудує, анї є нє од вчера, а верим (и нагадуєм) же зме ше го, нажаль, нє остатнїраз ошведочели у нашей (младшей) литератури. Интересантно же Тишма наводзи награду як ексцес жирия хтори му ше якош вимкнул, хтори ше убудуце нє будзе шмец повториц и хтори му (таку одлуку жирию) литературни естаблишмент нє забудзе (Samson 2012). Ексцесносц яка по моїм думаню подобна у нашим случаю кед слово о награди "Златни медведз" фондациї Штефан Чепа цо ю достала кнїжка "Триолоґия" (Винаї, Рибович, Медєши). Боян Самсон, єдно зоз замеркованших младших менох на литературней мапи Нового Саду, хаснує поняце антипоезия: "Poeziju obično čine pesme koje su sastavljene od stihova. Dužih i kraćih.

Poezija forsira poetičan pogled na život i stvari. Ona nadograđuje svakodnevno iskustvo kontrastom, asonancom i angažmanom.

Poeziju prepoznajemo po tome što je pišu pesnici.

Pesnika prepoznajemo po tome što objavljuje u časopisima, vrlo je sujetan 65

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

i druži se sa drugim pesnicima.

Ipak, pored poezije postoji nešto što nazivamo antipoezijom.

Iako su joj odsekli krila, antipoezija obično osam nogu ima.

Pod maskom ljubavi, antipoezija noću poruši sve što poezija danju sagradi.

Antipoeziju, naravno, pišu antipesnici.

Antipesnika prepoznajemo po tome što pravi pesnici o njemu ružno pričaju.

Osim toga, antipesnici pišu i objavljuju isključivo kad im treba lova.

Antipesnici su svuda oko nas, oni izlaze noću iz svojih sarkofaga, spremni da zamene svoje antipesme za nekoliko litara piva."13 Саме слово "антипоезия" Самсон "пожичел" од сербского литературного критичара Милана Боґдановича хтори го похасновал з нагоди виходзеня збирки поезиї Васка Попи "Лупа" (Кора), етикетуюци так Попову синтаґму "коня з осем ногами". Самсон тото поняце духовито прилагодзел и применєл на актуални андерґраунд у яким и сам твори. У його случаю антипоезия, у ствари, представя такволане дзиве месо на тканї реґуларней, етаблованей литератури, цо и мож обачиц през вампирски, чи зомбийовски прикмети яки єй дава. Тото би ше вец зґодно могло применїц и на други, та и руски форми аутсайдерства. ***

13 Пречитане на вечару поезиї у "Чарней хижи 13", 25. фебруара 2012.року.

66

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

Дула у єдней своєй статї мал интересантне обдумованє же у даяких будуцих лектирох ше годни зявиц антолоґийни мена значни сучасним ґенерацийом як цо то Курт Кобейн, Боб Дилан и їм подобни (Дула 2011, 2-3). Нєодлуга по публикованю того його тексту, дзешка вєшенї ме нєсподзивала плаката у авзлоґу городскей библиотеки у Дунайскей, вязана за якушик ювилейну манифестацию, на хторей попри пригодней иконоґрафиї сербского литературного пантеону, як цо то Црнянски, Киш, Дучич и други, стали и мена и слики Бори Дьордєвича, Бранимира Джония Штулича, Дьордя Балашевича и Милана Младеновича. Таки еластични приступ ґу литературним вредносцом думам же ше чежше годзен трафиц при Руснацох, кед нє инше, а воно пре "перманентни конфликт медзи традицию и аванґарду у рамикох меншинского канону" як то преформуловал Дєрдь Сербхорват становиско Яноша Баняия, кладуци место слова диялоґ одреднїцу конфликт (Spasić 2011, 19). Александар Тирнанич раз давно у єдней духовитей класификациї найгорших типох людзох медзи иншим учишлєл и новинских коментаторох хтори тексти закончую з фразу же "час укаже". Но, алє факт же ґенерациї хтори шлїдза буду нам судзиц, а цо ше дотика спатраних "гумнашох", прировнано з реализованима творчима менами, мож констатовац шлїдуюци прикмети: єдна з (ридких) усоглашеносцох постої, гибаль кед слово о принципе Лукачового зраженя поєдинца зоз Шветом (з хторого по тей дефинициї настава роман, алє верим же и други жанри можеме ту прираховац). Як марґинализована дружтвена ґрупа з творчосцу у изолациї, нє знаходзиме ше у тутейших правилох бависка (Константинович 2008, 72-73); одразу Бачка постала контрапункт, дуалистични неґатив од гевтих первисних, идеализованих Костельникових шпивох, єдино же то млади радикалнєйше виражую, як цо манифестую (кед же то вообще и робя) благши ступень носталґиї за Горнїцу. Видзи ше ми же часова динстанца и просторно материялне огранїченє релативизую питанє идентитету. Односно, у єретичним маниру, озда пре язичну блїзкосц, там дзе ше зявюю даяки корелациї, и секуларну дистанцу спрам традицийно-вирских аксиомох, (даєдни) млади кокетую з карпаторусинским, чи виходнярским идентитетом, односно background наместо українского (Сопка, Горняк). А можебуц то лєм чисте упрекосценє, кед же нє и нєдоученосц.

67

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Конєчно адаптованим на пременєни природни, културни и национални амбиєнт, одразу нам скапали идеализовани сентиментални илузиї же нам тот ту жвиринєц може буц дом. Остатнї удатни и автентични публиковани форми хтори здогадую же то гибаль нє мушело буц так, представя микрокосмос Билей од Йоакима Будинския, алиас Андрия Гуздера Билянского, тераз уж як ехо єдней потрошеней матрици и швета хтори ше труши (Гуздер 2006). У тим смислу видзим согласносц (же як зме здурели од того як нам ту барз подло) медзи Шантову "Папучу страцену у Львове" и "Шпацирох по сподку дунца". Єдино же ше при Шантови глєдаю алтернативи ратунку, наспрам Шуксового безнадїйного лавиринту без виходу. Нє менєй важни фактор поларизациї з руским (институционализованим) контекстом, понеже огромна векшина (релевантнєйших) менох зоз "гумна" звонка тих институцийох. То ше манифестує през лєдво скриваюцу нєнависц спрам декларованих руских патриотох, а у ствари паразитох (то, заправо єдна Тамашова радикална синтаґма, гоч похаснована у єдним цалком другим конексту), а я доложим попри тих опортунистичних атрибутох и поняце креаторох фалшивих идентитетох. У тим остатнїм констатуєм и феномен такволаней "медзиґенерацийного розщипеня", чи "медзиґенерацийней прирви" (Дула 2010, 7; Дула 2012), уж як общого места. Нє роби ше ту нї о якей мистификованей креативней чи даякей другей дисонанци, голєм нє примарно. То заправо стара хорота, нє лєм нашого штредку, обща парадиґма од гнєтка. Так же консензус нє обчекуєм, анї му ше нє треба наздавац14. Обашка ище же ше ту роби о класичним образцу одношеня доминантней култури (окресцме то як традицию у тим случаю) спрам субкултури (младши ґенерациї) дзе перша иґнорує лєбо евентуално пробує комерциялизовац тоту другу прейґ такв. духовних аспектох: литератури, поезиї, музики, филма, култури у найобщейшим смислу, алє анї єй нє приходзи на розум же би з ню дзелєла политичну, а поготов нє економску часц руского колача. З тенденцию окружуюцого реґресивного конзервативизма хтори сербски интелектуалци обачую у дружтве, при нас ше як стабилизатор запровадзує норматив охрани оштредньосци (та и послухносци), цо заправо манир нє од вчера. Очиглядно, вец, же (такей) рускей кул14Роздумуюци на тему медзиґенерацийних релацийох, зґодно ми ше надовязац на становиско историчара Волфґанґа Шмалеа, професора универзитету у Бейчу, хтори дискутує о конструктох хлопства: "Нєшкайшим леґиньом нє лєгко. З єдного боку, оцове им нє можу буц модел хтори би шлїдзели, а з другого боку ше им поставя вельке число вимогох" (Radović 2009).

68

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

тури велька векшина тей творчосци нє потребна, бо ше якбачу у нєй анї нє препознава. Подобно як и музей Поп-арт-у у Медзилаборцох. Слава богу, формує ше алтернативни "митски простор щесца" волани Канада. Правда, збудовани з найлєпших намирох, алє сама синтетика, правда тиж. Та, най ше пачи – кому ше пачи! А цо з того шицкого будзе верификоване як литературна катеґория, найвалиднєйша будзе мира часу (ризикуєм випаднуц нїяки по гевтей Тиркетовей класификациї) и даяки нєпристраснєйши арбитри, як єй запровадзоваче, у меншей мири жертви простору и часу, од нас тутейших и терашнїх. Кед же о нас раз будзе слово.

ЛИТЕРАТУРА: Варґа, Борис. 1997. Сирове и варене. Руски Керестур: Друкарня "Руске слово". Гуздер Будински, Йоаким. 2006. Винїцар – позберани твори. Нови Сад: НВУ "Руске слово". Дудаш, Наталия (вибор). 1997. Русински/руски писнї, Нови Сад: НВУ "Руске слово". Дула, Ваня. 2011. "Дяблова робота", Литературне слово, число 9, септембер, 2011, бок 2-3. Дула, Ваня. 2010. "Вивоженє з гумна", МАК, новембер-децембер, число 6, 2010., бок 6-7. Дула, Ваня. 2012. Терор идеалох, Нови Сад: НВУ "Руске слово". Константинович, Стеван. 2008. Руска проза од Гнатюка по 1941. рок. Нови Сад: НВУ "Руске слово". Медєши, Иван. 2011. Шпацири по сподку дунца. Нови Сад: Установа Студентски културни центер. Тамаш, Юлиян. 1997. История рускей литератури. Беоґрад: Завод за видаванє учебнїкох и наставних средствох. Тамаш, Юлиян. 2005. Ошлєпени соловей. Нови Сад: НВУ "Руске слово". Тамаш, Юлиян. 2010. Антолоґия литератури ґенерациї 1990–2010: Дзеци з урбаного гумна. Нови Сад: МАК-НВУ "Руске слово". Шанта, Микола. 2012. Папуча страцена у Львове. Нови Сад: НВУ "Руске слово".

Med’eši, Ivan. 2010. Kvašna kn’ižka, Petrikovce: Vichodn’arske združen’eValal.

Radović, Nadežda. 2009. "Svet naseljavaju konstrukti muškosti" NOVA MISAO, br. 3 – dec: 19.

Samson, Bojan. 2012. "CENTAR vodič kroz kulturni život Novog Sada", Kulturni centar Novi Sad br. 9, febr. 2012.

Spasić, Tijana. 2011. "Vojvodina je raj za sociologe" LUDUS, br. 175/176, sept: 19.

Tišma, Slobodan. 2011. Bernardijeva soba. Novi Sad: Kulturni centar Novi Sad. Vidojković, Marko. 2005. Kandže, Beograd: Samizdat B92.

69

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Vidojković, Marko. 2006. Sve crvenkape su iste, Beograd: Samizdat B92.

Miron Džunja Department of Ruthenian Studies, Faculty of Philosophy, University of Novi Sad

MASS CULTURE AND LITERATURE ANTHOLOGY OF THE 1990-2010 GENERATION "CHILDREN FROM URBAN BACK YARD" – INFLUENCES AND REPRECUSSIONS The author analyses a wider context in which the works of authors included in the Literature Anthology of the 1990-2010 Generation "Children from urban back yard", by academician Julijan Tamaš, were created. In particular, the paper deals with influence that mass culture (music, movies, theater, literature, comics) had on these authors and their works. The researcher also takes into perspective other authors, who are within the context of modern Ruthenian literature and concludes that modern Ruthenian literature grows more estranged from Ruthenian tradition, as well as Ruthenian literature written up to 1990.

Abstract:

Ruthenian/Rusyn literature, youth, tradition, anthology, urbanization, culture, society, institutions, authors, music, creation, generation, crisis.

Ke y w o r d s :

70

Мая Зазуляк, Сенка Надь, Цецилия Надь Оддзелєнє за медийски студиї Филозофски факултет Универзитет у Новим Садзе

UDC 316(=161.2)(497.11):331.103.1

мр Борис Варґа Докторски студиї Факултет политичних наукох Универзитет у Беоґрадзе

РОБОТА У ДОМЕНУ РУСКЕЙ КУЛТУРИ: СТАН НА 2011. РОК А б с т р а к т : Виглєдовацки тим часописа МАК з помоцу новинарскей анкети анализовал (квантитативно) кельо єст роботни места у домену рускей култури и яки перспективи доставаня роботи за нови кадри. Тиж так анализовани способ обезпечованя роботи занятих, гонорарни анґажованя и висина плаци, як и просекова старосц редакцийох. Заключене же ше число роботних местох у рускей култури зменшує, зоз чим вона постава менєй прицагуюца младим.

робота, руска култура, руски язик, образованє, медиї, установи.

К лючни с лова:

Велї ше нєшка питаю чи треба уписовац образованє по руски: Чи єст перспективи робиц по руски? Кельо єст роботни места у рускей култури? Праве прето виглєдовацки тим часописа МАК розпочал виглєдованє о перспективи роботи у домену рускей култури. Виглєдовали зме у котрих местох, институцийох и орґанизацийох Руснаци можу робиц на мацеринским язику. Главни цилї того виглєдованя: насампредз констатовац число роботних местох у домену рускей култури; евидентовац институциї и орґанизациї у котрих єст роботни места у домену рускей култури; зазначиц на яки способ ше окончує обезпечованє роботи; поровнац професийни и волонтерски активносци у домену рускей култури; и пробовац преценїц перспективи роботи у домену рускей култури. Тиж так, преценїц котри то найвекши фирми з прикметнїком "руски", яка у нїх плаца, старосц фирмох, кельо заняте од 2005. року и яки перспективи и можлївосци обезпечованя роботи до 2015. року.

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

МЕТОДОЛОҐИЯ Новинарски тим часописа МАК ше одлучел же би похасновал технїчни аспект научного методу виглєдованя, односно анкету, же би ше дошло до нових наукових спознаньох (Miljević 2007, 14). Слово, углавним, о новинарскей анкети и других жридлох литератури. Анкета окончена у периодзе од 1. юлия по 1. октобер 2011. року у местох дзе жию Руснаци. Плаци у фирмох виражени у "грубим" нето виносу, до котрих, углавним, ураховани: предходна робота, цепли оброк, реґрес, рижни надополнєня, итд. Домен рускей култури у тим виглєдованю подрозумює орґанизациї и институциї котри ше занїмаю з очуваньом и розвойом руского язика и рускей култури. Углавним то державни и явни, установи и институциї, як и здруженя гражданох, односно нєвладово орґанизациї, яки робя на професийних и волонтерских основох. У виглєдованю зме облапели нашо медиї, школи, оводи, Оддзелєнє за русинистику, Дом култури, културно-уметнїцки дружтва, библиотеки, театер, прекладательох, Завод за културу войводянских Руснацох, як и Национални совит Руснацох. Нє раховали зме єдинки локалней самоуправи (општини и месни заєднїци) и общи явни предприяца у местох дзе сконцентрована руска заєднїца. Тиж так, лєм парциялно зме розпатрали дзепоєдни институциї, односно лєм руски редакциї у радию и телевизиї Радио телевизиї Войводини, школи у мишаних стредкох, оддзелєня библиотекох, итд. З другого боку, школу у Руским Керестуре раховали зме як цалосну и найвекшу руску институцию, односно институцию з найвецей роботнима местами, од културного значеня за Руснацох, гоч у нєй исную и други, общи, фахи и служби. Подобно розпатране НВУ "Руске слово" у Новим Садзе, як и предшколски установи, Национални совит и Дом култури у Руским Керестуре. Направиц ясну гранїцу медзи роботнима местами у заєднїцких сербско-руских установох барз чежко, а проблем на котри зме наишли же ше велї правила нє применює у пракси, прето зме ше одлучели же бизме у даскелїх установох направели винїмок и даєдни фирми у цалосци спатрали як руски, прето же думаме же їх иснованє доприноши розвою рускей култури. Методолоґия на перши попатрунок випатра "нацагнута", алє ше мушело так приступиц, з оглядом же дзепоєдни професиї од 72

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

технїчного значеня маю постредни уплїв на розвой рускей култури и язика, як наприклад "секретар" у Националним совиту, або у НВУ "Руске слово". Виглєдовацки тим часописа МАК ма довирия до одвитох котри нам дали руски институциї, алє нє може у подполносци превжац одвичательносц за їх змист.

ОБРАЗОВАНЄ Образованє при Руснацох було медзи першима институциями, котри ше почали розвивац скоро од самого присельованя до Бачкей у XVIII вику. Зоз пременку гранїцох и державох, меняла ше и преширйовала структура и програма школованя на руским язику, а сучасна форма цивилного школства возпоставена после Другей шветовей войни. Просекова вредносц плаци просвитного роботнїка у основних и стреднїх школох Сербиї, у юлию мешацу 2011. року, виношела коло 42.000 динари (нето). Предшколске воспитанє и образованє Предшколске воспитанє и образованє на руским язику ше отримує у Руским Керестуре, Коцуре и Дюрдьове. У Керестуре єст яшельков возрост, предлужене пребуванє и воспитни ґрупи за пририхтованє дзецох до школи. У Коцуре и Дюрдьове роби по єдна воспитна ґрупа по руски у котрей ше дзеци пририхтує за школу, а за нїх орґанизоване и предлужене пребуванє. З оглядом же ше у Керестуре активносци у цалосци одвиваю на руским язику у виглєдованю зме облапели шицких занятих. Понеже у Коцуре и Дюрдьове єст оддзелєня и на руским и на сербским язику, анализовали зме лєм занятих у руских оддзелєньох. ПУ "Бамби", оддзелєнє "Цицибан" у Руским Керестуре У Руским Керестуре предшколске воспитанє и образованє на руским язику ше у континуитету одвива од 1902. року, а предшколска установа под меном "Бамби" роби од 1961. року. Понеже ше актив73

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

носци у тей установи одвиваю лєм на руским язику, у виглєдованю зме облапели нє лєм воспитачки, алє шицки кадри котри робя у нєй. З того виходзи же у "Цицибану" вкупно робя 26 особи. Од того, 13 стаємно, а исто тельо дочасово заняти. Закончену стредню школу маю 6 особи, висшу приготовку 2, док закончени факултет маю 5 особи. Як гваря у установи, роботнїкох примаю прейґ конкурса. Од 2005. року нє прияти нїхто, а по 2015. рок право на одход до пензиї годна здобуц 1 особа. Просекова старосц занятих коло 44 роки, а їх просекова вредносц плаци коло 30.000 динари (нето). ПУ "Бошко Буха", оддзелєнє "Герлїчка" у Коцуре и ПУ "Дзецинство", оддзелєнє у Дюрдьове Як и у Керестуре, предшколске образованє и воспитанє на руским язику у Коцуре ма длугу традицию, понеже ше одвива од 1905. року. Од 50-тих рокох прешлого вику иснує под назву "Бошко Буха". У тих установох активносци ше одвиваю и на сербским и на руским язику. У Коцуре и у Дюрдьове у руских оддзелєньох стаємно занята по 1 особа. Вони обидва маю закончену висшу фахову приготовку и, як гваря у установох, прияти су прейґ конкурса. У прешлих шейсцох рокох до руских оддзелєньох у обидвох местох нє занята анї єдна особа, а по 2015. рок заняти воспитачки нє здобуду право на одход до пензиї. Вредносц плаци занятей у Коцуре виноши 35.000 динари (нето), а у Дюрдьове 29.000 динари (нето). Порядна настава "Петро Кузмяк" – Руски Керестур Основна и стредня школа зоз домом школярох "Петро Кузмяк" найвекша руска институция, зоз найстаршу традицию школованя по руски – од 1753. року (Тамаш 1992, 412). У основней школи настава ше одвива по руски, а у ґимназиї є двоязична, по руски и сербски. То єдина стредня школа и ґимназия зоз порядну наставу у швеце на руским (бачванско-сримским) язику. Од 2009. року отворени и напрям туристични технїчар у истей школи, на сербским язику. У тей институциї єст вкупно 95 занятих, од чого 82 стаємно и 13 дочасово. Од 2005. року по тераз роботу у школи достали 22 осо74

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

би, а преценює ше же до 2015. року на пензию годни здобуц право 5 особи. Просекова нето вредносц плаци у школи виноши коло 33.000 динари, алє то ше одноши на шицки кадри. Найвецей занятих у Основней и стреднєй школи зоз домом школярох "Петро Кузмяк" маю закончену високу фахову приготовку (факултет), односно їх 61, висшу приготовку їх 3, стредню школу їх 12, а основну школу – 13. Просекова старосц шицких занятих коло 44 роки. Як нам гварели у школи, роботнїкох примаю прейґ конкурса, а оглашка ше розписує у явним глашнїку Националней служби за занятосц Послови (http://www.nsz.gov.rs/page/zanezaposlene/sr/ expiringItem.html). ОШ "Братство єдинство" – Коцур У Основней школи "Братство єдинство" у Коцуре настава по руски ше отримує ище од 1765. року (Руснаци-Русини 1996, 322). Наставу ше преподава на двох язикох, на руским и сербским. Як нам поведзене у школи, у настави робя 42 просвитни роботнїки, медзитим од того 34 преподаваю по руски (дзепоєдни з нїх и по сербски), од септембра 2009. року15 за приманє на роботу наставнїкох з общих предметох нєобходне знанє рукого язика. Од того числа, 27 стаємно заняти, а 7 дочасово. Од 2005. року прияти 15 роботнїки, а по 2015. рок право на одход до пензиї годни здобуц 2 особи. Спрам информацийох зоз школи, роботнїкох примаю прейґ конкурса, а оглашку обявюю у часопису Националней служби за занятосц Послови. Медзитим, остатнїх роботнїкох (вироучительох и роботнїкох, за чийо ше роботни места за допущенє за конкурсу чекало согласносц школскей управи у Новим Садзе) примали и без конкурсу, а даскелї роботнїки, котри уж були стаємно заняти, "превжати" з других школох. Заняти углавним маю закончени факултет, односно таких єст 31, док 2 маю висшу, а 1 закончену стредню школу. Просекова нето вредносц плаци виноши коло 42.000 динари. ОШ "Йован Йованович Змай" – Дюрдьов У основней школи у Дюрдьове настава по руски ше одвива од 1880.

15 По септембер 2009. року, по закону, просвитни роботнїки з общих предметох нє мушели знац руски язик, на основи чого пред тим прияти 26 особи.

75

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

року (Информатор 2011, 26). Основна школа "Йован Йованович Змай" у Дюрдьове, як и школа у Коцуре, двоязична, односно ма и сербски, и руски оддзелєня. Медзитим, анализовали зме лєм роботни места у руских оддзелєньох. Порядну наставу Руснацом отримую 12 стаємно заняти роботнїки. Од нїх, 11 факултет, а 1 ма закончену висшу школу. Нє прияти анї єден роботнїк од 2005. року, а преценює ше же по 2015. рок право на пензию здобудзе 1 особа. У школи нам гварели же роботнїкох примаю прейґ конкурса. Просекова старосц занятих коло 45 роки, а плаца им у просеку коло 40. 000 динари (нето). Виборна, факултативна настава и Оддзелєнє У Войводини руски язик ше преподава у порядней настави, а попри тим мож го слухац и як виборни у основних школох, або як факултативни предмет у стреднїх школох. Школи и преподаваче руского язика Спрам податкох Актива наставнїкох руского язика, Дружтва за руски язик, литературу и културу, настава руского язика ше отримує у 17 местох. Од того, у 3 местох настава ше у цалосци одвива на руским язику (Руски Керестур, Коцур и Дюрдьов), у 15 местох руски виучую як виборни (Нови Сад, Вербас, Кула, Ґосподїнци, Суботица, Савино Село, Бачка Тополя, Нове Орахово, Сримска Каменїца, Ветерник, Сримска Митровица, Шид, Бачинци, Бикич Дол, Крущич), док у 2 местох и як факултативни предмет (Нови Сад, Шид). У виглєдованю, як наставнїкох зме раховали шицких просвитних роботнїкох котри преподаваю у основних, а як професорох гевтих котри преподаваю у стреднїх школох. Спрам того виходзи же вкупно єст 17 наставнїки и 3 професоре руского язика, котри стаємно заняти, або маю контракт о дїлу. У порядней настави руского язика робя 5 наставнїки у основних школох и 1 професор у стреднєй. Од того числа, у Руским Керестуре 3 наставнїки и 1 професор, а у Коцуре и Дюрдьове по 1 наставнїк. Руски язик як виборни, преподаваю 12 наставнїки котри стаємно, лєбо дочасово заняти, а як факултативни предмет го преподаваю 2 професоре. Од стаємно занятих у виборней и факултативней наста76

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

ви скоро нїхто нє ма полну норму, односно маю од 5 до 90 одсто у одношеню на роботне место просвитних роботнїкох. Просекова плаца просвитного роботнїка у юлию мешацу 2011. року виношела коло 40.000 динари (нето). Оддзелєнє за русинистику Оддзелєнє за русинистику на Филозофским факултету у Новим Садзе иснує од 1981. року. Оддзелєнє ма 6 стаємно занятих роботнїкох и 1 гонорарного сотруднїка. Од стаємно занятих, 1 маґистер, а 5 маю докторати. Од 2005. року прияти 2 роботнїки, а по 2015. рок право на одход до пензиї годна здобуц 1 особа. Просекова старосц занятих коло 46 роки, а їх просекова нето вредносц плаци виноши коло 70.000 динари (нето). Роботнїкох примаю прейґ конкурса, а оглашка ше розписує у явним глашнїку Националней служби за занятосц Послови. Вироучителє Виронаука ше у школох Сербиї виучує после "пиятооктоберскей револуциї", од 2001. року. Вирска настава, вєдно зоз гражданским воспитаньом, обовязни виборни предмет (уходзи до свидоцтва). Виронауку за грекокатолїкох ше виучує у 11 местох (Р. Керестур, Кула, Коцур, Вербас, Дюрдьов, Нови Сад, Ветерник, Шид, Бачинци, Бикич, Беркасово) и у коло 33 (найвецей зазначене) основних и стреднїх школох дзе жию грекокатолїки, углавним Руснаци и Українци. У Новим Садзе ше виронауку за поєдинцох отримує (найвецей зазначене) аж у коло 12 основних и коло 7 стреднїх школох. Проблем при обробку податкох о вироучительох представя каждорочни вибор медзи виронауку и гражданским, односно флуктуация школярох. Вироучительох за грекокатолїкох (подобнє и при других вирских заєднїцох) владика зоз окремним документом делеґує кажди рок. Условиє – закончени теолоґийни факултет. Анґажованє вироучительох реґуловане зоз стаємним и дочасовим роботним одношеньом. Хвильково у Сербиї (Войводини) робя 10 вироучителє за грекокатолїкох, а котри примаю плацу од 5 до 50 одсто од просеку норми просвитних роботнїкох. Просекова плаца просвитного роботнїка у юлию мешацу 2011. року виношела коло 40.000 динари (нето).

77

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

ИНФОРМОВАНЄ16 НВУ "Руске слово" – Нови Сад Новинско-видавательна установа (НВУ) "Руске слово", попри тижньових истомених новинох, видава кнїжки и специялизовани виданя – Заградка, МАК, Шветлосц и Руски християнски календар. Шедзиско установи у Новим Садзе, медзитим, ма дописовательох и гонорарних сотруднїкох и у даєдних местох дзе жию Руснаци. НВУ "Руске слово" иснує од 1945. року (Латяк 1985), а од 2005. року сновательни права зоз АП Войводини пренєшени на Национални совит Руснацох, цо значи же вон вибера найвисше руководство. Транформация власносци цалком нє ришена, а финансує ше зоз буджета АП Войводини. НВУ "Руске слово" ма вкупно 29 занятих, од того 25 стаємно, а 4 дочасово. Векшина, аж 22, ма закончени факултет, висшу школу маю 2 и стредню 4 роботнїки. Число гонорарних сотруднїкох варира, а 2010. року их було 128. Просекова старосц редакциї коло 45 роки, а по 2015. рок право на пензию годни здобуц 3 роботнїки. У моноґрафиї "Руске слово 1945–1985", автор Дюра Латяк пише же найвецей занятих тота фирма мала 1990. року – 44 особи (Латяк 2001, 85-86). Од 2005. року до НВУ "Руске слово" прияти 11 роботнїки од котрих векшина без конкурса (4 по конкурсу и 7 без конкурса). Кед розписую конкурс, оглашку обявюю у новинох Руске слово. Просекова нето вредносц плаци виноши коло 41.200 динари. Радио-телевизия Войводини (РТВ) – Нови Сад Програма на руским язику Радио Нового Саду Радио Нови Сад иснує од 1949. року, а теди почало и емитованє програми на руским язику (Тот 2011, 4). Руска редакция дзелї трецу фреквенцию зоз другима редакциями националних меншинох (мадярска и сербска редакция емитую свойо програми на окремних фреквенцийох). Прето вони маю огранїчени час емитованя – 6,5 годзини дньово. У радию заняти 15 особи, од того 12 стаємно и 3 дочасово. И ту векшина занятих, 10, ма закончени факултет, док по 1 особа роби зоз висшу, односно стредню школу. Радио ма 7 гонорарних сотруднїкох, од 16 У виглєдованю нє облапени глашнїки здруженьох гражданох Союзу Руснацох Українцох Глас Союзу и Рускей матки Руснак.

78

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

чого 2 на програми и 5 дописовательох з рижних местох. У редакциї преценюю же до 2015. року право на пензию годна здобуц 1 особа. Од 2005. року прияти 3 нови роботнїки, алє шицки лєм на одредзени час. У радию гваря же роботнїкох нє примаю прейґ конкурса. Заш лєм, остатнї особи прияти на одредзени час прейґ окремней програми Националней служби за занятосц, РТВ и Влади АП Войводини. Просекова старосц редакциї коло 45 роки, а просекова нето вредносц плаци виноши коло 38.000 динари. Интересантни податок, же од 1988. року до редакциї програми на руским язику Радия Нового Саду нїхто нє бул прияти до стаємного роботного одношеня. Теди руска редакция була вецей як три раз векша и чишлєла 38 стаємно занятих, а емитовала дупло менєй часу програми – лєм 3 годзини дньово. РТВ – Нови Сад Програма на руским язику Радио-телевизия Войводини иснує од 1975. року, а шедзиско єй у Новим Садзе. Руснаци емитую свою програму кажди дзень на РТВ 2. Руска редакция ма 14 роботнїкох, од чого 12 стаємно и 2 дочасово занятих роботнїкох. Од того, 12 роботнїки маю закончени факултет, а 2 стредню школу. Тиж так, руска редакция телевизиї ма и 2 гонорарних сотруднїкох. Просекова старосц занятих коло 47 роки. Од 2005. року прияти 2 нови роботнїки и то на одредзени час, а до 2015. року право на пензию годни здобуц 2 роботнїки. Роботнїкох примаю прейґ конкурса, а оглашку обявюю у дньовей преси. Просекова нето вредносц плаци коло 38.000 динари. Локални медиї – програма по руски Руснаци маю свой медийни простор и у локалних медийох у даєдних местох дзе жию, односно Кули, Вербасу, Шиду и Бачкей Тополї. У рамикох Информативно-пропаґандного центру (ИПЦ) "Кула" єст програма на руским язику, як и рубрика по руски у новинох Кулска комуна. У руских редакцийох ИПЦ "Кула" стаємно занята 1 особа и маю 1 гонорарного сотруднїка. Просекова нето вредносц плаци у рускей редакциї ИПЦ "Кула" виноши коло 30.000 динари. Руснаци и у Вербаше маю свойо редакциї у Явним подприємстве за информованє "Вербас", котри облапя Радио Вербас и ТВ Бачка.

79

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

На радию каждодньово емитую програму и по руски, док на телевизиї два раз мешачно. Ту тиж стаємно занята 1 особа. Просекова нето вредносц плаци у вербаских руских редакцийох коло 34.000 динари. У тих двох информативних подприємствох од 2005. року нє прияти нїхто, а до 2015. року тиж нїхто нє здобудзе право на одход до пензиї. На радийох у Шиду и у Бачкей Тополї тиж єст програма на руским язику. Медзитим, ту роби по 1 гонорарни сотруднїк. Нє рахуюци интернет сайти, у Войводини иснує и Интернет радио Руски Керестур, котри реґистровани у рамикох здруженя гражданох. Як зме дознали у тей орґанизациї, у Интернет радию Руски Керестур стаємно занята 1 особа, котра ма просекову нето плацу коло 20.000 дин. Керестурски интернет радио ма 2 гонорарних сотруднїкох.

УСТАНОВИ Дом култури и Руски народни театер "Петро Ризнич Дядя" – Руски Керестур Дом култури у Руским Керестуре иснує од 1961. року, а 10 роки познєйше настал и театер "Петро Ризнич Дядя". У Доме култури заняти 6 особи. Од того числа, 5 стаємно и 1 дочасово заняти, а маю и 3 гонорарних сотруднїкох. Векшина маю закончену стредню школу, 8, док 1 особа ма закончени факултет. Од 2005. року нє прияти анї єден роботнїк, а по 2015. рок право на одход до пензиї годни здобуц 2 особи. У тей установи гваря же роботнїкох примаю прейґ конкурса и же оглашку обявюю у явних глашнїкох. Просекова старосц занятих коло 50 роки, док просекова нето вредносц плаци виноши коло 25.000 динари. У Руским народним театре "Петро Ризнич Дядя" заняти 2 особи – 1 особа стаємно, а 1 дочасово. Медзитим, єден заняти прияти на нєполни роботни час. Єден з нїх ма закончену стредню школу, док други ма закончени факултет. Їх просекова старосц коло 37 роки, а просекова нето вредносц плаци коло 28.000 динари. У театре маю и 3 стаємних гонорарних сотруднїкох, медзитим, през тоту установу рочнє прейдзе вельо вецей гонорарцох цо завиши од проєктох, за период януар-юлий 2011. рок – 19 особи. Од 2005. року прияти 1 ро80

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

ботнїк, а по 2015. рок право на одход до пензиї нє здобудзе анї єдна особа. У театре гваря же роботнїкох примаю прейґ конкурса, а оглашку обявюю у Руским слове и у Националней служби за занятосц. Национални совит рускей националней меншини Национални совит рускей националней меншини, як найвисши орґан рускей културней самоуправи у Републики Сербиї, основани 2. новембра 2002. року. Його улога же би координовал и старал ше о витворйованю правох Руснацох у обласци образованя, култури, информованя и урядового хаснованя язика и писма. Року 2010. вибране треце зволанє Националного совиту. Шедзиско Совиту у Руским Керестуре, а у нїм заняти 3 особи котри робя у секретарияту, алє 2 особи прияти на нєполни роботни час. Стаємно занята 1 особа, а 2 дочасово. Зоз закончену стредню школу роби 1 особа, а з висшу школу и зоз факултетом тиж по 1 особа. Їх просекова нето вредносц плаци коло 20.000 динари, а просекова старосц коло 32 роки. У Совиту маю и 2 гонорарних сотруднїкох, док ше його терашнї предсидатель одрекнул права на плацу, та роби волонтерски. Од 2005. року прияти 2 особи, а нїхто нє здобудзе право на одход до пензиї по 2015. рок. Роботнїкох примаю прейґ конкурсу, а оглашку обявюю у Руским слове. Завод за културу войводянских Руснацох Завод за културу войводянских Руснацох наймладша руска установа котра основана 2008. року зоз цильом же би афирмовала културу войводянских Руснацох. Єй шедзиско у Новим Садзе. У Заводу занята лєм 1 особа, т. є. директор, и то дочасово. Медзитим, на рочним уровню ма од 50 до 100 гонорарних сотруднїкох. Заняти ма закончени факултет, а його нето вредносц плаци виноши 62.000 динари. Директор на тей функциї од снованя Завода за културу войводянских Руснацох, а меновал го руски Национални совит, понеже аж по новим Закону о култури зоз 2009. року обовязне же би ше директора примало прейґ конкурсу.

81

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

БИБЛИОТЕКИ И ПРЕКЛАДАТЕЛЄ Прекладателє за руски язик Прекладательох за руски язик єст у Новим Садзе (у служби за прекладательни роботи у Покраїнским секретарияту за образованє, управу и национални заєднїци) и у кулскей Општинскей управи. По закону о локалней самоуправи, прекладателє би требали буц у шицких општинох дзе ше урядово хаснує руски язик, а то значи же ище у Жаблю, Шидзе и Вербаше (дзе дакеди исновало тото роботне место). У Новим Садзе єст 3 роботни места, а стаємно заняти 2 особи, док за трецу особу розписани конкурс. Зоз законченим факултетом роби 1 особа, док друга особа маґистер. Од 2005. року потераз нє бул розписовани конкурс, та самим тим нє бул прияти анї єден роботнїк. По 2015. рок право на одход до пензиї годни здобуц 2 особи. Просекова старосц занятих коло 62 роки, а просекова нето вредносц плаци коло 55.000 динари. Же би дахто конкуровал за роботне место прекладателя потребне закончиц филолоґийни, або филозофски факултет, мац 5 роки роботного искуства, та положиц державни испит. У Општинскей управи у Кули стаємно заняти 1 прекладатель за руски язик котри ма закончену висшу школу. Од 2005. року нє прияти нїхто, а по 2015. рок нє здобудзе ше право на одход до пензиї. Нето вредносц плаци виноши 33.000 динари. Покраїнски Секретарият за образованє, управу и национални заєднїци оглашку о конкурсу обявює у Руским слове, Дневнику и Службених новинох, а кулска Општинска управа у Националней служби за занятосц. Судски толмаче У Войводини, при судох исную 3 гонорарно анґажовани стаємни судски толмаче по руски. Гоч судски толмач мож постац и зоз стредню школу, по руски анґажовани 2 особи зоз високу фахову приготовку и 1 особа, котра ма титулу доктора наукох. Судски толмаче доставаю лиценцу, после тесту преверйованя руского язика. Конкурс ше розписує на сайту Покраїнского секретарияту за образованє, управу и национални заєднїци ("судски толмаче") 82

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

преписаня и у Службеним глашнїку АПВ. Вони маю свой печац, а тарифа їх наплацованя по боку преложеного материялу з руского на сербски язик и наспак. Библиотеки У нашим виглєдованю облапени лєм библиотеки у Р. Керестуре, Коцуре и Дюрдьове, односно оддзелєня општинских библиотекох зоз Кули, Вербасу и Жаблю. Шицки три библиотеки почали робиц початком 1950-тих рокох, а самостойно робя од початку 1960-тих. Медзитим, терашнї оддзелєня, а дакедишнї читальнї маю вельо длугшу традицию – у Р. Керестуре читальня основана 1876, а у Коцуре 1879. року. У сучасних трох оддзелєньох библиотекох робя 3 особи, а за тоту роботу достаточна закончена стредня школа, зоз положеним фаховим испитом зоз библиотекарства и познаваньом сербского и руского язика. Оглашка ше розписує у явним глашнїку Националней служби за занятосц, публикациї Послови (http://www.nsz.gov.rs/page/ home/sr.html). До тих трох библиотекох нє прияти нови роботнїки за остатнї пейц роки, а у шлїдуюцих штирох рокох вироятно нє будзе ше розписовац конкурс за роботу. Законске право на одход до пензиї, по рокох (60 роки старосци жени, 65 хлопи), вироятно найскорей будзе здобуте 2020. року у Р. Керестуре, вец у Коцуре 2028, а у Дюрдьове 2030. року. Библиотеком у Кули, Вербасу и Жаблю снователє општини, а плаци им реґуловани зоз уредбу Министерства култури, котра виноши од коло 24.000 до коло 30.000 динари (Р. Керестур коло 24.000 дин, Коцур коло 30.000 дин и Дюрдьов коло 25.000 дин). Завод за видаванє учебнїкох Явне подприємство Завод за видаванє учебнїкох (Беоґрад), оддзелєнє у Новим Садзе ма редакцию на руским язику од 1965. року. У 2011. року у тей установи стаємно заняти 2 особи зоз високу приготовку и єст коло 20 гонорарних сотруднїкох, котри з нїма спрам потребох сотрудзую. Дакеди, у СФРЮ, у тей установи робели 3 особи. Остатня особа котра була прията, ище у чаше СФРЮ, 1986. року, прията прейґ кон83

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

курса, резултати котри потвердзовала АП Войводина. Значи, нїхто нє бул прияти остатнї штири роки, а право на пензию до 2015. року годна здобуц 1 особа. Просекова старосц редакциї 55 роки, а просекова нето вредносц плаци коло 50.000 динари.

ВОЛОНТЕРЕ Здуженя гражданох У Войводини исную 19 здруженя гражданох зоз "руску" културну нїтку, а то: Руска матка, Нєвладова орґанизация младих Руснацох "Pact Ruthenorum", Руски Керестур; РКУД "Др Гавриїл Костельник", Кула; КПД "ДОК", Етно клуб "Одняте од забуца" КУД "Жатва" Коцур; КПД "Карпати", Вербас; КУД "Петро Кузмяк", Нове Орахово; Дружтво Руснацох у Суботици, Суботица; КУД "Иван Котляревски", Бикич Дол; Дружтво Руснацох у Сримскей Митровици, Сримска Митровица; КПД "Дюра Киш", Шид, КУД "Тарас Шевченко", Дюрдьов; Руски културни центер, Дружтво за руски язик, литературу и културу, Матка – Дружтво Руснацох Нового Саду – Войводини, Союз Руснацох Українцох Сербиї, Нєвладова орґанизация Руски форум ҐЕА, Новинарска асоцияция НАР, у Новим Садзе. Скоро шицки руски орґанизациї, а єст их 18, котри реґистровани як ґрупи гражданох, робя на волонтерскей, односно аматерскей основи, а їх активисти, гибаль, можу заробиц гонорар. Окрем Руского културного центру, бувшого Руского културного просвитного дружтва (РКПД-Матка), у Новим Садзе, у котрим стаємно заняти 3 особи. Руски културни центер ма финансийни проблеми, пре огранїчене и зменшане дотиранє, заняти примаю манимални плаци, котра просекова нето вредносц виноши коло 14.000 динари.

ЗАКЛЮЧЕНЄ На концу виглєдованя, по обласцох – образованє, информованє, установи – преглядно даме квантитативни резултати, а вец и квантитативно-квалитативни заключеня и коментари виглєдовачох.

84

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

Образованє До обласци образованя ураховани порядна настава по руски, як и виборне и факултативне виучованє руского язика. Окрем того облапени и предшколски установи – оддзелєня по руски17, Оддзелєнє за Русинистику и вироучителє. У тей обласци шицко вєдно, стаємно и дочасово, заняти 199 особи, од чого найвецей, аж 95, у Основней и стреднєй школи зоз домом школярох "Петро Кузмяк" у Руским Керестуре. Спрам податкох котри зме достали, од 2005. року у просвити роботу достало 39 особи, а по 2015. рок минимално 10 особи заняти, годни здобуц право на одход до пензиї. Просекова старосц просвитного роботнїка коло 45 роки. Розпон вредносци плаци у школстве досц широки – од 29.000 по 70.000 динари (нето), алє проблем флуктуативних оддзелєньох, числа школярох, та и плаци наставного кадру, котра виноши од 5 по 100 одсто. Ґрафикон 1: Число можлївих роботних местох у просвити у идуцих 3 рокох

5

ШКОЛА КЕРЕСТУР

2

ШКОЛА КОЦУР

1

ШКОЛА ДЮРДЬОВ

1

ОДСЕК ЗА РУСИНИСТИКУ

1

ОВОДА КЕРЕСТУР

17 У школи и у оводи у Руским Керестуре облапени шицки кадри.

85

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Информованє Попри образованя, сектор медийох ма найвецей роботни места дзе Руснаци можу робиц на мацеринским язику. У шицких редакцийох медийох по руски, односно у НВУ "Руске слово", руских редакцийох на Радио-телевизиї Войводини и у локалних медийох у местох дзе жию Руснаци, стаємно и дочасово роби 61 особа. Рочнє през тоти редакциї прейдзе и до 141 гонорарни сотруднїки, медзитим, тото число з рока на рок варира, а окреме у НВУ "Руске слово". Спрам податкох котри зме достали, од 2005. року у информованю роботу достало 16 особи, а по 2015. рок у тих руских медийох право на одход до пензиї шицко вєдно годно здобуц 6 особи. Просекова старосц занятих у медийох коло 46 роки. Розпон вредносц плаци у ШКОЛА ШКОЛА ШКОЛА ОДСЕК ЗА ОВОДА информованю – од 20.000 по 41.000 динари (нето). КЕРЕСТУР КОЦУР ДЮРДЬОВ РУСИНИСТИКУ КЕРЕСТУР

5

2

1

1

1

Ґрафикон 2: Число можлївих роботних местох у медийох по руски по 2015. рок

3

НВУ РУСКЕ СЛОВО

86

1

РАДИО НОВИ САД

2

ТЕЛЕВИЗИЯ НОВИ САД

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

Установи и орґанизациї У шицких руских установох и державних службох дзе ше хаснує руски язик, стаємно и дочасово заняти 24 особи, док число гонорарних сотруднїкох варира, односно єст их и до 147. Спрам податкох котри зме достали, од 2005. року у установох роботу достало 4 особи, а по право на одход до пензиї до 2015. року годни здобуц 5 особи и то 2 особи у Доме култури у Руским Керестуре, 2 особи у прекладательней служби у Новим Садзе и 1 у Заводу за учебнїки тиж у Новим Садзе. Просекова старосц установох коло 47 роки. Розпон вредносци плаци у установох – од 14.000 по 62.000 динари (нето). Таблїчка 1: Установи и служби Дом култури РК Прекладателє (НС и Кула) Завод за учебнїки НС

Число стаємно и дочасово занятих 6

Число гонорарних сотруднїкох 3

Шлєбодни места по 2015. рок 2

4

/

2

2

20

1

2

1

19

/

50-100

/

3

2

/

/

3

/

3

/

/

РНТ "Петро Ризнич Дядя" Завод за културу войводянских Руснацох Национални совит Руснацох Судски толмаче Библиотеки (РК, Коцур и Дюрдьов)

1

2

1 У периодзе януар–юлий 2011. року.

2 Рочнє.

Волонтеризем Скоро шицки руски орґанизациї, їх 18, котри реґистровани як ґрупи гражданох, робя на волонтерскей, односно аматерскей основи, а їх активисти, гибаль, можу заробиц гонорар. Окрем Руского културного центру, бувшого Руского културного просвитного дружтва (РКПД-Матка), у Новим Садзе, у котрим заняти 3 особи.

87

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Квантитативно-квалитативне заключенє и коментари виглєдовачох: Виглєдовацки тим часописа МАК, котри у периодзе од 1. юлия по 1. октобер 2011. року з помоцу новинарскей анкети направел виглєдованє у коло 30 орґанизацийох-правних особох (коло 50 зоз здруженями гражданох), з цильом же би випитал яки перспективи маю млади кед жадаю робиц на мацеринским язику и у обласци рускей култури. Новинарски тим заключує же у шицких трох обласцох домена рускей култури – образованю, информованю и установох – стаємно и дочасово, шицкого роби 284 особи. Найвекши три фирми котри ше занїмаю зоз очуваньом рускей култури то – Основна и стредня школа зоз домом школярох "Петро Кузмяк" у Руским Керестуре, НВУ "Руске слово" и Радио-телевизия Войводини редакциї на руским язику у Новим Садзе, котри вєдно запошлюю 153 особи, цо значи вецей як половку. З оглядом же ше роби о єдиней стреднєй школи, односно Ґимназиї, на руским язику у швеце, найвисши цела културней самоуправи Руснацох, як цо то Национални совит, требали би строго водзиц рахунку о квалитету руководзацого кадра и других занятих, прето же стан у тих трох фирмох директно може уплївовац на уровень розвою рускей заєднїци у Сербиї. За очуванє школи у Руским Керестуре требало би уключиц и медзинародни орґанизациї, як цо то Унеско и други уплївовни институциї. Роботнїкох ше у виглєдованих фирмох, найчастейше, прима прейґ конкурса, а векшина занятих зоз висшу и високу приготовку, цо углавним вимагаю предписаня. Найменєй прейґ конкурса, од 2005. року, роботнїкох прима НВУ "Руске слово". Медзитим, гоч зме на початку наглашели же пополньованє анкети остава на совисци одвичательних особох у фирмох, под час виглєдованя дознали зме же дзепоєдни фирми примали роботнїкох и без розписаного конкурсу, гоч так нє наведли у анкети, цо процивне принципом права на єднаки шанси и злєпшованє през конкуренцию квалитета институцийох ґарантовани зоз Уставом Републики Сербиї. Новинарски тим часописа МАК глєда же би руски институциї убудуце розписовали конкурси и зоз тим дали єднаки шанси шицким кандидатом, а окреме младим. Тиж так, под час виглєдованя, новинарски тим дознал же би ше у будучносци могло отвориц голєм 4 нови роботни места у Жаблю, 88

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

Шидзе, Вербаше и Новим Садзе. У складу зоз законом о локалней самоуправи општини Жабель, Шид и Вербас би, як цо ма тераз општина Кула, тиж требали отвориц 3 роботни места за прекладательох. Єдно роботне место новинара на руским язику предвидзене у явней городскей телевизиї Новосадска у Новим Садзе. Новинарски тим замерковал, же Руснаци найвецей права здобули у Социялистичней Федеративней Републики Югославиї, медзи иншим ширши права и можлївосци доставаня роботи, а же после траґичного розпаду тей жеми ключни институциї рускей култури страцели барз вельо роботнїкох. Наприклад, НВУ "Руске слово" 1990. року мало 44 занятих, а 2011. року – 29 особи. Од 1988. року до редакциї програми на руским язику радия Нового Саду нїхто нє бул прияти до стаємного роботного одношеня, а теди руска редакция чишлєла 38 стаємно занятих, док 2011. року – лєм 15 особи. Новинарски тим под час и после виглєдованя замерковал же ше ище дзепоєдни роботни места у рускей култури почали, условно поведзено, "зменшовац", або трациц полни капацитет. Так наприклад наш тим дознал, же наставнїки котри преподаваю руски язик як виборни предмет, страцели и до 30 одсто годзинох пре нови предписаня о огранїченю числа школярох. Тиж так, нє пополнєти шицки роботни места, котри од 2011. року остали у Заводу за видаванє учебнїкох, Руским културним Центру и НВУ "Руске слово" у Новим Садзе. Апелуєме на руски орґанизациї, Национални совит и уплївовних поєдинцох у явним живоце и у политики, же би водзели рахунку о очуваню тих роботних местох и же би з часу на час помогли же би ше правело виглєдованя подобни як тото, котре ше занїма и зоз евидентованьом роботних местох. Число гонорарних сотруднїкох векше од числа тих котри стаємно и дочасово робя у фирмох и воно виноши до 290 особи. НВУ "Руске слово" и Завод за културу войводянских Руснацох у тей цифри маю понад 80 одсто гонорарцох. Од 2005. року у рускей култури роботу достали 59 особи, а по право на одход до пензиї до 2015. року годни здобуц 21 особа. Чежко на основи анкети и законских предусловийох повесц же чи наисце скоро три раз менєй будзе можлївосци за даванє роботи у руских институцийох у будучносци. Медзитим, исную два позитивни приклади нових роботних местох, котри нєдавно створени, а то Информативна руска аґенция Рутенпрес, котра роби у рамикох НВУ "Руске слово" и єдини приватни медий по руски 89

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Интернет радио Руски Керестур, у котрих заняти 2 особи. Просекова старосц векших анализованих фирмох коло 46 роки. Так, наймладши просек маю Национални совит и Руски народни театер "Петро Ризнич Дядя" у Руским Керестуре – 32-37 роки, а медзи найстаршима Завод за видаванє учебнїкох и Служба за прекладательни роботи у покраїнским Секретарияту у Новим Садзе – просек коло 55-62 роки. Тот податок гутори же би явни институциї могли буц и "младши", односно же би могли заняц и вецей младих професионалцох. Розпон вредносци плацох у виглєдованих институцийох – од 14.000 по 70.000 динари (нето). Новинарски тим, з цильом же би помогнул младим професионалцом, суґерує руским орґанизацийом, Националному совиту и уплївовним поєдинцом у явним живоце и политики, же би допринєсли твореню критериюма за даванє роботи и гонорарне сотрудзованє. Требало би установиц приблїжно єднаки гонорари за интелектуалну роботу, же би таки гонорарни роботи були доступни младим и же би ше виплацовало зробени роботи. Требало би направиц базу биоґрафийох младих образованих професионалцох зоз шицких обласцох и интеґровац их до явного и професийного живота. Вшелїяк же векше число роботних местох квалитативно нє злєпша стан у рускей култури, анї тренд розсипованя рускей заєднїци, котри присутни у остатнїх деценийох. Алє, число роботних местох у рускей култури гутори о виталносци и перспективох котри єдна заєднїца може понукнуц поєдинцом, окреме младим професионалцом. Так, зоз даєднима новима роботнима местами и зоз заняцом нових кадрох и руска култура би ше найвироятнєйше почала розвивац. Медзитим, з оглядом же скоро шицки фирми (окрем Интернет радия Руски Керестур) и институциї рускей култури явни, односно державни и финансує их держава, їх судьба у рукох Републики Сербиї и АП Войводини. Окреме у условийох шветовей економскей кризи, найвисши цела културней самоуправи Руснацох би ше требали намагац голєм зачувац иснуюци роботни места у рускей култури и пробовац найсц алтернативни средства финансованя.

90

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

ЛИТЕРАТУРA: 1.Miljević, Milan I. 2007. Metodologija naučnog rada, Pale: Univerzitet u Istočnom Sarajevu, Filozofski fakultet.

2.Тамаш, Юлиян. 1990. Руски Керестур: Лїтопис и история (1745-1991). Руски Керестур: Месна заєднїца Руски Керестур.

3.Информатор: Руснаци у Сербиї 2011. 2011. Нови Сад: НВУ "Руске слово", Р. Керестур: Национални совит рускей националней меншини.

4.Руснаци-Русини 1745-1995 1996. Београд: Завод за уџбенике и наставна средства, Нови Сад: Филозофски факултет, Катедра за русински језик и књижевност.

5.Латяк, Дюра. 1985. "Руске слово 1945-1985", Нови Сад: "Руске слово".

6.Тот, Мария. 2011. Руска редакция Радио Нового Саду, Руска редакция РНС (роботна верзия).

7.Латяк, Дюра. 2001. "Три розвойни периоди ‘Руского слова", Руски календар 2002, Нови Сад, децембер: 82-87.

Maja Zazuljak, Senka Nadj, Cecilija Nadj Department of Media Studies, Faculty of Philosophy, University of Novi Sad and MA Boris Varga Doctoral Studies, Faculty of Political Sciences, University of Belgrade

JOBS IN RUTHENIAN CULTURE SECTOR: OVERVIEW FOR 2011 MAK Magazine research team used a journalist questionnaire survey for a quantitative data analysis in order to determine job availability in Ruthenian culture sector and employment possibilities for new recruits. The analysis also includes employee recruitment process, parttime engagement and salaries, as well as average age of employees in institutions. In conclusion, the number of jobs in Ruthenian culture is decreasing, which makes it less appealing to young people.

Abstract:

jobs, Ruthenian/Rusyn culture sector, Ruthenian/Rusyn language, education, media, institutions.

Ke y w o r d s :

91

мр Борис Варґа Докторски студиї Факултет политичних наукох Универзитет у Беоґрадзе

UDC 050(=161.2)(497.11)"1972-2012"

40. РОЧНЇЦА МЛАДЕЖСКОГО ЧАСОПИСА МАК: ПОЧАТКИ И СУЧАСНОСЦ 1972 – 2012. РОК Автор18 анализує 40 роки друкованя часописа МАК од 1972. по 2012. рок. Анализуюци структуру редакцийох, а провадзаци политични обставини у Войводини, автор дзелї виходзенє часописа МАК на период кед бул младежски информатор (1972–2005) и период кед постава мултимедиялне виданє за сучасну руску културу зоз додатками – кнїжками, визуелнима публикациями, видео и музику (од 2006). Акцент виглєдованя положени на мултимедиялни характер, за котри автор твердзи же є найвекше досцигнуце часописа МАК, а найвекши його проблем – нєреґуларносц виходзеня.

Абстракт:

МАК, млади, часопис, политика, сучасна руска култура, мултимедиялносц.

К лючни с лова:

МАК бул дакеди глашнїк комунистичней младежи, а од 2005. року є вистнїк постмодерней по руски. За 40 роки МАК видал вецей стотки часописи (коло 300) и коло 35 мултимедиялни додатки. Часопис дакеди виходзел дзешец раз до рока, док нєшка виходзи шейсц раз як двочисло, алє зоз ище шейсцома мултимедиялнима додатками. Найвекше доцигнуце часописа МАК у штирох деценийох – мултимедиялни додатки (кнїжки, визуелни публикациї, видео, музика и дробнїчки), а найвекши проблем – нєреґуларносц виходзеня. За 40 роки виходзеня, часопис МАК, у зависносци од политичних обставинох у Войводини, Сербиї и Югославиї, бул под вплївом дружтвено-политичних збуваньох, цо мож обачиц по його назви, попри стаємного акронима МАК. У штирох деценийох младежски часопис декларовани як: Орґан Союзу младежи Войводини (СМВ) (од 1972), 18 Автор нє ма обєктивне одношенє спрам тей материї, з оглядом же є и одвичательни редактор часопису МАК од 2005. року.

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Информативно-политични гласнїк Союзу социялистичней младежи Войводини (ССМВ) (1984), Маґазин за младих на руским язику (1992), Младежски часопис по руски (1998), Културно-политични часопис за младих (2001) и Мултимедиялни културно-политични часопис за младих (2011).

I Початок – комунизем, Милошевич и револуция У публикациї "Руске слово 1945 – 1985" пише же початком седемдзешатих рокох пришло до значного розвою школства на руским язику. Попри основних школох, обчековало ше и отверанє стреднїх школох на руским язику, а вельке число руских школярох предлужовало школованє, у тедишнєй СФР Югославиї, у школох на сербскогорватским наставним язику и одходзело на студиї. Вони, як пише у публикациї, нє жадали претарговац вязи зоз дружтвеним животом у своїх местох родзеня, окреме зоз активносцами младежи (Латяк 1985, 113). а) Период 1972 – 1993 Инициятива за видаванє часопису МАК вишла зоз рочних анализох "Пионирскей заградки", котра – гоч и по обсягу и преширена – нє могла задоволїц нароснути потреби младих як у обласци инфоромованя, вихованя и образованя, так и у обласци їх креативних способносцох (Латяк 1985, 113). Два тижнї после оконченей реґистрациї, 1. юния 1972. року, у предаваню ше зявює перше число нового младежского часопису на руским язику под назву МАК (Младосц – активносц – креативносц). Назва часопису була виберана прейґ явного конкурсу, а побиднїк бул Владимир Кочиш (Редакция 1972, 18). Зоз часописом МАК бул заокружени обсяг дїялносци тедишнєй Новинско-видавательней роботней орґанизациї (НВРО) "Руске слово" у Новим Садзе. Од юния 1972. року МАК виходзи як гласнїк младежи Войводини (Одлука 1984, 1). А од юния 1975. року права и обовязки снователя19 часопису МАК превжала на себе Покраїнска конференция Союзу социялистичней младежи Войводини (ССМВ). Видаватель часопису МАК була НВРО 19 Снователь – правни субєкт котри управя зоз Установу.

94

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

"Руске слово", у рамикох котрей редакция часописа МАК постала окремна єдинка здруженей роботи (Латяк 1985, 115). У одлуки о снованю гласнїка МАК зоз 1984. року у члену 6, пише же "основни циль и задаток часописа МАК, же би з обєктивним, критичним и анґажованим писаньом о шицких дружтвених питаньох и дїйствованю ССМ доприношел борби орґанизованих социялистичних моцох зоз Союзом комунистох на чолє, розвою социялистичного самоуправяня" (Одлука 1984, 2). Тиж так зоз членом 10. дефиноване, же "Мак" мешачни информативно-политични гласнїк ССМВ, а идейно-политични основи програми концепциї "Мака" базую ше на Програми и Резолуцийох Союзу комунистох...". Дюра Латяк описуюци 2000. року, з нагоди 55-рочнїци "Руского слова", три розвойни периоди тей установи, пише же часопис МАК настал у трецим розвойним периоду "Руского слова" (1965–1991) котри ище наволує "златни период" (Латяк 2001, 85). Тот период, по Латякови, "характеризує релативно стабилна материялна основа и континуоване звекшованє обсягу дїялносци у цалє... У тим трецим розвойним периодзе роботни колектив новинско-видавательней хижи ше звекшал зоз 11 членох на початку 1968, а у 1990. року на 44 членох!" (Латяк 2001, 85-86). Попри трецого – "златного пероду", Латяк наводзи "перши период" од 1945. по 1955. рок и "други период" од 1955. по 1965. рок. У надпомнуцу, тот хронїчар "Руского слова" наводзи и "штварти период", односно од 1991. по 2000. рок, як и "пияти период" – после револуциї "пиятого октобра" 2000. року (Латяк 2001, 85-86). За 40 роки виходзеня, часопис МАК ушорйовали 9 редакторе (опать на концу текста додаток 1). После 1991. року и конєчного розпаду СФР Югославиї у воєних зраженьох и економскей кризи, часопис МАК у периодзе од 1992. по 1993. рок, у Латяковим такволаним "цмим – штвартим периоду" виходзел лєм як мешачни чарно-били додаток новинох "Руске слово", котрого ушорйовали Славица Шовш-Надь и Александар Паланчанин, а под назву – Маґазин за младих на руским язику. Часопис МАК престал виходзиц и як чарно-били додаток новинох "Руске слово" у рокох гиперинфлациї, а павза ше предлужела аж пейц роки – од юлия 1993. року по април 1998. рок.

95

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

б) Период 1998-2000 Виходзенє часописа МАК як окремного виданя обновене у априлу 1998, котрому була редакторка Вероника Вуячич (Фейса). Часопис насловени як МАК – Младежски часопис по руски. Значносц того периоду за часопис МАК то зявйованє новей ґенерациї, котра остала фактично активно уключена до културного и дружтвеного живота Руснацох и ширше по 2012. рок. Теди ше як млади авторе зявюю: Мирослав Задрепко, Оля Хома, Сашо Кетелеш, Анамария Регак, Славко Винаї, Даниєла Штайнфелд, Таня Колбас (Бодянец), Ясмина Таушан (Тимко) Александра Сабо, Наташа Чапко, Олеґ Колбас, Ярослав Колбас, Марко Маркович и Мирко Горняк Коле. Часопис МАК нє виходзел под час бомбардованя 1999. року (марец–юний), а остатнє число у редактури Фейсовей було пририхтане до друку у октобре 2000. року, алє го нове руководство НВУ "Руске слово" у револуцийним периодзе поцагло. в) Период 2000–2005 После "пиятооктоберскей револуциї", 9. октобра 2000. року директорку НВУ "Руске слово" и функционерку ЮЛ, Наталию Дудаш, заменєл активиста ДОС – Микола Шанта котри вибрани за окончователя длужносци директора (Латяк 2001, 87). Року 2001. нове, постреволуцийне, руководство предклада обновйовянє реґуларного виходзеня часописа МАК, котрого гонорарно ушорює новинар Борис Варґа. Часопис постал конциповани тематски, меня назву на Културно-политични часопис за младих, а понєшени зоз габу "пиятооктоберскей револуциї", дружтвени и културни питаня вишли до першого плану. Перше число було на тему – "Криза националного идентитету: Руснаци-Серби-Українци". Национални руски дїяч и дисидент Михайло Ковач у тексту "На младих швет остава" поровнує нову концепцию часопису МАК и перше числo младежского часопису "Думка", котре вишло у януаре 1940. року. Ковач пише, же заєднїцке за обидва виданя тото, же млади ше сцу до швета пребивац прейґ руского язика, лєм "док ше нашо тедишнї млади пребивали до швета помедзи рецидивами "угрофилства", "москвофилства", "сербофилства", до твардого "українофилства", 96

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

нєшка маме нови напрями: "русинизма", "реґионализма", "словакизма", "ґлобализма" на бази "универзализма", зоз двома напраямами – на Восток и Заход..." (Ковач 2002, 12). Тоти културно-политични напрями у часопису МАК зачувани и у мултимедиялней концепциї до 2012. року. Варґа помага ушорйованю часописа шицкого три числа, од авґуста (юния) 2001. по марец 2002. рок, а длужносц редакторкох пребераю його помоцнїци – Александра Корпаш (Дудаш) и Анамария Регак. О кратки час, редакторка часописа МАК остава лєм Александра Корпаш (Дудаш), по авґуст 2005. року.

II Терашньосц – мултимедиялносц и полемики Нови концепт часописа МАК створени концом 2005. року и представя насампредз полиґон за едукованє, розвиванє и зберанє творчих людзох, котри порихтани пестовац руску и шветову културу. Мултимедиялни МАК конциповани же би створел сучасну руску културу и помогнул автором же би ше професийно розвили. Мултимедиялни концпет часописа МАК (опать додатки 2: 2а, 2б, 2в, 2г, 2ґ) настал у одредзених дружтвено-политичних обставинох, як и потребох младих за ширшим од часописа змисту, а окреме литературу и музику. а) Дружтвено-политични обставини Мултимедиялни концепт часопису МАК настал у свойофайтовим вакууму дружтвено-политичних пременкох у рускей заєднїци и у условийох преширеня компетенцийох културней самоуправи при националних заєднїцох у Войводини (Сербиї) после 2004. року. Алє и скорей, после демократичней револуциї 2000. року, ше у Сербиї створела вигоднєйша клима политичней стабилизациї и економского розвою. Реализованє мултимедиялних додаткох – музичних и видео компакт дискох, як и литературних и визуалних публикацийох – у швеце постало туньше и доступнєйше за масовне хаснованє. Интернет, компютери и фото-видео технїка були у полним розвою. На препорученє шефа мисиї ОЕБС у Державней заєднїци Сербиї и Чаренй Гори, Мауриция Масария, Скупштина Войводини початком 97

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

юлия 2004. року принєсла одлуку о тим же вона нє будзе снователь глашнїкох на язикох националних меншинох, а тото право пребераю Национални совити, медзи иншим и Национални совит рускей заєднїци (Папуґа 2004, 3). То значи же векшину членох Управного одбору (6 особи) НВУ "Руске слово" будзе виберац нє партийна векшина у Скупштини АП Войводини, алє найвисше цело културней самоуправи Руснацох – национални совит. Така пременка у першим шоре значела свойофайтову (дочасову) деетатизацию и деполитизацию медийох на язикох националних заєднїцох. Тиж так, як пошлїдок длугшей кризи у першим зволаню Националного совиту, котрому бул предсидатель Рафаил Русковски, стредком 2004. року пришло до поцагованя трох членох з Руского Керестура, а вец и ґрупних задзекованьох, котре виволало розпадованє Национланого совиту и розписованє нових електорских виберанкох (Сообщенє 2004, 3). Орґанизованє нових скорейчасових виберанкох було порушане спред водзацих институцийох Руского Керестура, а тото такволане "керестурске преобраценє" резултовало до форомованя новей векшини у националним совиту, котру предводзели углавним члени походзеньом зоз Руского Керестура, а котри очолєл Славко Орос (Зазуляк 2004, 3). Пременки у националним совиту виволали и персонални пременки у НВУ "Руске слово", а концом 2004. року: прейґ явней оглашки за директора бул вибрани бувши шеф Редакциї на руским язику радио Нови Сад Владимир Паланчанин, а за редактора часопису МАК новинар и публициста Борис Варґа. Так до НВУ "Руске слово", аж двацец роки после уводзеня демократиї и вецейпартийней системи у Сербиї, за место редактора часописа МАК першираз бул орґанизовани явни конкурс и институционализоване роботне место, котре уж пред тим було предвидзене зоз правнима актами установи. б) Мултимeдиялни додaтки Мултимедиялни и покус експериментални концепт часопису МАК котри запровадзел на початку 2006. року нови редактор часопису МАК Борис Варґа, котри уж мал искуства у роботи у нєзависних и експерименталних медийох, зоз дизайнером Иґором Орсаґом, котри прейґ часпису МАК могол пласовац найновши досцигнуца з обласци 98

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

ґрафичного дизайну. Нови директор НВУ "Руске слово" Владимир Паланчанин розумел потребу за єдним подполно новим концептом и випатрунком часопису МАК, прето же ище як студент филозофиї и историї уметносци на Беоґрадским универзитету, концом седемдзешатих рокох XX вику, бул учашнїк историйних подїйох студентского бунту, прецо бул прешлїдзовани з боку тедишнїх власцох (Перкович 2011, 112). Нови концепт часописа МАК бул розробени концом 2005. року як двомешачнїк, друковани на натрон-паперу, минимално дизайновани, з єдну фарбу (чарну и ище єдну котру ше меняло у одношеню на тему числа) и кажде число було на окремну тему. Мултимедиялни карактер МАК достал нєодлуга, кед редакция, початком 2006. року, зоз часописом почала видавац додатки – перше музични компакт диски, а познєйше литературу, видео диски, визуални публикациї и креативни дробнїчки (опать додатки 2: 2а, 2б, 2в, 2г, 2ґ). Медзитим, назву на мултимедиялни културно-политични часопис за младих меня аж у юлию 2011. року (МАК 2011/04, 1). Музични компакт диски за младих нє виходзели, прето же то у предходних часох було драге. Причина порушованя литературней едициї ARToff на початку 2006. року була у тим же остатня кнїжка младих авторох у НВУ "Руске слово" вишла пред петнац роками – 1991. року, кед була обявена збирка поезиї Дюри Гардия "Чувство за час". Так Гарди, децению и пол познєйше, 2006. року постал рецензент заєднїцкей збирки "Триолоґия", у котрей заступени твори Славка Виная, Наталиї Рибович и Ивана Медєша (Варґа 2011, 98). в) Полемики Едиция младежскей литератури, алє и других мултимедиялних додаткох, настала пре потребу же би млади достали свою сучасну литературну едицию, яку у Новим Садзе и Войводини теди уж видавали тиж так буджетни установи як Студентски културни центер Нови Сад. Алє и пре иґнорованє младежского литературного вислову у рускей националней заєднїци скоро петнац роки (1991-2006), а наставанє єдней такей алтернативней едициї виволало процивенє етаблованей рускей интелектуалней елити и отворело оштру явну полемику на бокох виданьох НВУ "Руске слово" (Редакция 2012, 22).

99

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Єдна з рецензентох другей кнїжки у едициї часопису МАК "9риби", Ирина Гарди-Ковачевич, написала "оштру" рецензию, у котрей критиковала редакцию за нєдостаток редактури, а за авторки глєдала уводзенє висшого критериюму з боку НВУ "Руске слово" (ГардиКовачевич 2006, 16). Редактор часописа МАК таку рецензию наволал як злонамирну и обидва тексти обявел вєдно у часопису, у котрим вишла и кнїжка "9риби" (Варґа 2006, 17). Такой нєодлуга на бокох новинох Руского слова редакторка за културу Оленка ПланчакСакач, у новоствореней рубрики "У фокусу", порушала явни диялоґ, формулуюци тезу же "єдни (авторе) думаня же обявйованє тей кнїжки, после вецейдеценийскей павзи занєдзбованя младих у видавательстве, окреме кризних дзеведзешатих, вшелїяк позитивне, без огляду на квалитет. Други думаня же ше треба притримовац уж вибудованих, або досцигнутих критериюмох" (Планчак-Сакач 2007, 3). Полемика у Руским слове на тоту тему водзена у шейсцох числох, од 12. януара по 16. фебруар 2007. року. Єдна з авторкох кнїжки "9риби", Каролина Джуджар написала перше реаґованє, твердзаци же проблем у такволаней "кваки 22" – "горор-сцена женскей поезиї така, можебуц праве прето же ше ґу роботи младих поетесох приступа на таки способ", односно же нєт потримовки у роботи, та вец нє може буц анї резултату у литератури (Джуджар 2007, 9). Ирина Гарди-Ковачевич потвердзела же єй зоз тоту рецензию намири, спрам авторох и редактора, були цалком позитивни и же "з нєй требало вихабиц за явносц нєважни, а за автора нєприємни деталї" (Гарди-Ковачевич 2007, 9). Други рецензент "9рибох", Михеон Хункан, односно бувши Мирон Канюх, у своїм тексту, углавним критиковал стварянє у рускей литератури чкодлївей менталней-психо матрици, прейґ котрей ше прави народ котри "мали, слаби, нєсиґурни до себе, нєлюбени, одруцени, нєщешлїви и умераюци" (Хункан 2007, 9). Владимир Кирда Болхорвес бул становиска же редактор часопису МАК погришел кед критиковал рецензию Гарди-Ковачевич, твердзаци же рецензия, заш лєм, добронамирна (Кирда 2007, 9). Редактор Варґа, знова, одвитовал же за вреднованє литератури медзи етабловану елиту нє иснує ясни критериюм и же ше дзеведзешатих рокох манипуловало зоз нїм и одбивало од институцийох вел100

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

їх авторох, котри познєйше престали писац, як Звонимир Павлович, Славко Роман Рондо, а познєйше од 2000. року Каролину Джуджар, Мирона Джуню и Анамарию Регак (Варґа 2007, 9). Микола Шанта, з позициї редактора видавательней редакциї НВУ "Руске слово" пробовал одбранїц позициї редакциї. Шанта неґирал же иснує єден круг людзох котри себе видава кнїжки и глєдал од редактора часопису МАК же би превипитал власни, покус, емотивни становиска (Шанта 2007, 9). Нєкооперативносц видавательней редакциї НВУ "Руске слово", нєдобронамирни критицизем з єй окруженя приведли под питанє оправданосц ище єдней алтернативней литературней едициї, а представительом конзервативней струї лєм цо ше нє удало загашиц литературну едицию MAKoff. Медзитим, медзинародна награда за литературу "Александар Духнович", котру достала перша кнїжка у МАКовей едициї "Триолоґия" вяри 2007. року, дала одредзени леґитимитет и оправданє за иснованьом алтернативней младежскей литературней едициї у рамикох НВУ "Руске слово" (Варґа 2011, 98). г) Розвой мултимедиялних едицийох Фундаменти новей филозофиї и випатрунку часописа МАК дали редактор Борис Варґа и дизайнер Иґор Орсаґ. Дакедишня максима Младосц-Активносц-Креативносц, условно заменєни зоз новим: МУЛТИМЕДИЯЛНОСЦ-АНҐАЖОВАНОСЦ-КОСМОПОЛИТИЧНОСЦ (Варґа 2010, 313). Же би ше цо ширше приступело ґу розвою сучасней култури похасновани метод МУЛТИМЕДИЯЛНОСЦИ, а од 2006. року часопис МАК пласовал, у форми додаткох часопису, штири едициї: кнїжки (МАКoff), визуални публикациї (ARToff), музични компакт-диски (МАКCD) и видео-диски (МАКDVD). По початок 2012. року видати дванац кнїжки, шейсц визуелни публикациї, єденац музични компакт диски и три ДВД-видео виданя, як и даскельо дробнїчки и аксесоари, як сучасни руски прикраски, плакат, подкладач и шити омоти за видео-диски. Значи, коло 35 додатни мултимедиялни додатки, котри ше дистрибує вєдно зоз часописом МАК.

101

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

д) Литература МАКoff Од дванац кнїжкох у рамикох едициї МАКoff, у котрих заступени коло штерацец млади авторе, видати шейсц литературни компилациї и шейсц поєдинєчни авторски виданя. Од литературних компилацийох и зборнїкох видати: "Триoлоґия" (2006), "9риби" (2006), "Обецана жем" (2006), "Дебитанти" (2009), "FRAME" (2009) и "Антолоґия: Дзеци з урбаного гумна" (2010). Од компилацийох видвоюєме кнїжки "Триoлоґия" авторох Славка Виная, Наталиї Рибович и Ивана Медєша, котрей квалитет препознати за гранїцами Сербиї, а кнїжка достала награду "Александра Духновича" котру 2007. року додзелєла фондация Штефана Чепи зоз Торонта, и "Антолоґию литератури ґенерациї 1990-2010: Дзеци з урбаного гумна", котра и студия академика Юлияна Тамаша. У ствари, резултат пейцрочного иснованя литературней едициї то наставанє тей "Антолоґиї", у котрей заступени 33 авторе (Редакция 2012, 22). Од поєдинєчних авторских виданьох вишли кнїжки Ивана Медєша Шукса "Хтошка од мнє двох нєнормални" (2007) и "Шпацири по сподку дунца" (главни видавач СКЦ НС, 2011), Мирка Горняка Колея "Хто остатнї чачи" (2008), Наташи Регак "Ошмихи / Osmesi" (2008), Сашу Палєнкаша "Пред Нами" (2010) и Мирослава Задрепка "Нєнормалне / Ludilo" (2011). е) Визуални публикациї ARToff У септембру 2009. року була створена едиция часописа МАК – кнїжкох визуалних публикацийох, односно уметнїцких каталоґох. Слово о малюнкох, фотоґрафийох и стрипу. За розлику од видео продукциї, едиция ARToff швидко зажила, дзекуюци и фото-конкурсу "Хижа" котри розписал часопис МАК 2010-11. року. У едициї ARToff вишли шейсц визуални публикациї, од котрих велї и медзинародни проєкти часописа МАК: портрети живота емиґрантскей фамелиї Любици Фа Гарди "Вода / Water" зоз Канади; визуална приповедка за XXI вик Наталиї Рибович и Тору Фудїта "Black Usagi-Чарни Усаґи" зоз Япону; тематски фото-конкурс "Хижа", у котрим заступени 16 авторе; и роботи Биляни Роман "Танєц на рубцу / Dance on the Edge" зоз Руского Керестура; кнїжка-каталоґ познатей стредньоевропскей уметнїци Ванеси Валет Гарди "Monochrome" зоз 102

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

Праги; зборнїк стрипох Ярослава Колбаса "Second Hand" зоз Руского Керестура. Як визуелни аксесоари и дробнїчки: плакат дизайнера часописа МАК Иґора Орсаґа плакат бисти Гавриїла Костельника под назву "10к" (2010), направени зоз 10.000 фотоґрафийох; "Сучасни руски прикраски" (2010), котри дизайновали Биляна Дудаш и Биляна Роман, а зоз глїни направела Биляна Дудаш; прейґ 400 вишити омоти (2011), кажди уникатного випатрунку за видео-диск по идеї Биляни Роман, зоз платна вишили: Биляна Роман, Биляна Дудаш и Таня Орос; як и "Подкладач МАК" автора Иґора Орсаґа (2011). є) Видео знїмки MAKDVD На початку 2008. року, мултимедиялни часопис МАК, у сотруднїцтве зоз Руским народним театром у Руским Керестуре (директором Владимиром Надьом Ачимом), направел специялне число пошвецене театру и зоз нїм обявени додаток, зоз котрим порушана видео продукция – МАКDVD. Медзитим, и попри зявеня на интернету видео порталох як Youtube, тунїх фото камерох и телефонох, часопису МАК ше нє поспишело витвориц плановани уровень видео продукциї, прейґ котрей по 2012. рок вишло лєм три ДВД-диски. Три видео-ДВД виданя зоз едициї МАКDVD то: "ДВД театер з МАКом", на котрим вишли драми Воїслава Солдатовича "Страдия", Славка Романа Ронда "Боемска рапсодия", Звонимира Павловича "Синдром", Цветина Аничича "Франкенштайн" и Владимира Надя Ачима "Паридя" и "Спитованє". Други и треци ДВД видео диски були знїмки фестивала "Дньовка 2008" (2009) и "Дньовка 2010" (2011). ж) Музична MAKCD На початку 2006. року була створена музична едиция и по 2012. рок у нєй вишли дванац авдио компакт-диски. У нєй заступени спектер розличних музичних жанрох од стилизованей традицийней музики, прейґ денсу, поп-року, геви-металу, панку, гард-металу, експерименталней алтернативи и електронскей музики: Музични компакт диски дали фундамент мултимедиялним едицийом часописа МАК. Од єденац компакт дискох, векшина то компилациї, на котрих заступени на дзешатки авторох – од традицийней сти103

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

лизованей рускей музики, прейґ рок, поп, електронскей музики до алтернативних експерименталних формох. Вишли компилациї: "25 роки поп-рок музики по руски: "Най жиє Marshall" (2006), "МАК демоНИ" (2007), "Дньовка Декада 1998-2007" (2007); мултиязична войводянска алтернатива "Vojvodina Calling" (2008) у котрим заступени популарни авторе – Маринко Вукманович (Pekinška patka), Zbogom Bruce Lee, Lude Krawe, Роман Чайка (Мертвий Півень) Андрей Тишма; перша компилация електронскей музики "Electronica Ruthenica" (2009) у котрим заступени авторе – Владимир Фейди, Деян Мецек, Даниєл Сеґеди, Бранимир Боянович, Иґор Орсаґ, Сашо Палєнкаш и Игор Беук; и традицийна лемковска музика "Наша Горнїца: Польски Лемки" (2010). Од соло проєктох, поєдинцох и ґрупох, вишли албуми: поп-рок Сашу Палєнкаша "Шлїди жита" (2008) и "Страсци" (2011), панк-рок ґрупа Crazy Cousins "Punkrock sifon i ja" (2008), ґрандж Brainlow "Konjecno?.." (2009) и стилизована традицийна музика Женска ґрупа РКПД "Нє шицко то правда" (2009). з) Сотруднїки Часопис МАК то културни полиґон за афирмацию младих авторох, алє и допринос сучасней рускей култури професионалцох котри ше афирмовали. Часопис ма сотруднїкох зоз водзацих реґионалних, алє и шветових медийох, як цо то Лариса Оноди (Press), Мирослав Задрепко (RTV), Александар Саванович (Press) и Борис Варґа (BBC). Часопису МАК помагаю велї шветово афирмовани уметнїки як Ванеса Валет Гарди (Прага), Наталия Рибович и Тору Фудїта (Токийо), Даниєла Штайнфелд (Беоґрад), Маринко Вукманович (Нови Сад), Андрей Тишма (Нови Сад), Слободан Шушнєвич (Нови Сад), Ивана Поднар (Заґреб), Збинєк Седлачек (Устї над Лабем). МАК ше намага прицагнуц авторох зоз швета и Горнїци котри здобули академски званя, як: др Гайналка Зорица Фирис (Сеґедин), др Томек Квока (Краков), мр Валентина Чизмар (Вербас), мр Борис Варґа (Нови Сад), як дипл. мастере: Зденко Лазор, Александар Мудри и Славко Винаї. За часопис МАК рецензиї и огляднуца писали: Владимир Козбашич Печинко (Atheist Rap), Видоє Божинович (Riblja čorba), Йован Ґверо, Иґор Тодорович и Тияна Делич. Рецензиї и огляднуца на мултимедиялни 104

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

додатки за МАК писали и помагали у видаваню професионалци зоз рускей заєднїци як цо то: академик Юлиян Тамаш, Любомир Сопка, др Дюра Гарди, Агнета Тимко, Олґа Карлаварис, Єлена Перкович, Татяна Колесар Ґвоїч, Мирослава Даждиу, Владимир Кочиш, Владимир Бесерминї, Наталия Канюх, Ирина Гарди Ковачевич и Лидия Пашо. Мултимедиялни МАК за шейсц роки, по 2012. рок, обявел числени интервюи зоз познатима людзми, котри дзеля вредносну систему зоз ушорйовацку политику новинох, зоз чим указал свой нє лєм мултимедиялни, алє и интеркултурални характер, а медзи нїма були: Желимир Жилник, Бранимир Бабич Кебра (Obojeni program), Милан Мумин (Love Hunters), Федя Димович (Beogradski sindikat), Славко Матич (Zbogom Bruce Lee), Марко Шелич Марчело, Звонко Боґдан, Дьордє Балашевич, Верица Ракочевич, Даниєла Штайнфелд, Петро Дудаш, Петро Бесерменї, Петро Голик, Станко Лазендич (Одпор), Андрей Тишма, Чарлс Алверсон, Раде Шербеджия. Року 2006. МАК розписал литературни конкурс "Юлияна Надя Митї". Першу награду за "сениорох" достал Ваня Дула, а за "юниорох" Ваня Дудаш. За пейц роки иснованя нового часопису МАК орґанизовани велї промоциї по векшини местох Войводини дзе жиє руска заєднїца (Руски Керестур, Кула, Дюрдьов, Нови Сад, Коцур, Шид, Суботица, Нове Орахово). Видвоюєме першу и другу промоцию часописа МАК у Руским Керестуре 2005. року у майсторским доме и "Пейц минути слами" у Доме култури; у Новим Садзе у децембру 2006. промоцию кнїжки "9риби" у кафеу "Фрида" и мултиязична ґитарияда на Дзень залюбених "Мултидемо" у фебруару 2008. року у просторийох РКПД. Од 2007. року утвердзена институция часописа МАК, а редактор ше вибера прейґ явного конкурса за котри потребна висока фахова приготовка, роки искуства у новинарстве и афирмация у професиї. У 2011. року преглїбене возпоставянє правних рамикох за оформйованє догваркох-контрактох. Правни рамик часописа МАК би требал ґарантовац почитованє и защиту авторских правох, як и одредзованє правох и обовязкох сотруднїкох.

105

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

и) Анґажованосц То друга важна дїялносц мултимедиялного часопису МАК, а роби ше о дружтвеней одвичательносци медия. МАК возпоставел сотруднїцтво зоз векшину руских институцийох як цо то Национални совит рускей нациналней меншини, Завод за културу войводянских Руснацох, Руски национални театер "Петро Ризнич Дядя", Руске културно-просвитне дружтво (нова назва Руски културни центер), Основна и стредня школа зоз домом школярох "Петро Кузмяк", Радио-телевизию Войводини и другима рускима културно-уметнїцкима дружтвами. МАК ше окреме трудзи потримац младежски руски цивилни сектор як цо то орґанизациї Пакт Рутенорум, Форум младих Рускей матки и Руски културни центер зоз котрима витворени проєкти як цо то участвованє на фестивалу Водова фест, Дньовка и фестивалу Еґзит. У планох пише, же ше МАК будзе интензивно бориц и закладац за тото же би фестивали младих "Дньовка" и "Водова Фест" постали манифестациї од националного значеня. МАК прейґ акциї НОВИ ҐЕНЕРАЦИЇ 2010-12 (опать додаток 3) потримал младих при интеґрациї до руских институцийох и глєданю роботи. Як средство явного информованя, МАК потримал виход младих на обєдинєней лїстини, на виберанки 2010. року за Национални совит и Совит Месней заєднїци Руски Керестур, а резултат бул уход штверих младих людзох до тих институцийох: до Совиту МЗРК Александар Ковач, Дарко Ковач и Мирослав Надь, а до Националного совиту Сашо Палєнкаш. Резултат тей роботи то стварянє Одбору за младеж и спорт. Авторе часописа МАК по 2012. рок нашли роботу, або завжали позицию у дружтве: Мирослав Кевежди бул на позициї директора Заводу за културу войводянских Руснацох, Сашо Палєнкаш, директор РНТ "Петро Ризнич Дядя", Анамария Ранкович (Пап), новинарка/ редакторка Радио Нови Сад, Саня Колесар, новинарка Радио Нови Сад и Ваня Дула, гонорарни редактор "Литературного слова". Авторе часописа МАК наградзовани и видаваю свойо кнїжки и за други видавательни хижи, та и за гранїцу Сербиї. Славко Винаї достал окремну литературну награду у Польскей (2009), Иванови Медєшови Шуксови видата кнїжка "Квашна кнїжка" на виходнярскей бешеди у Словацкей (2010), а Руска матка и Задужбина Бори 106

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

Латиновича зоз Кули обявели збирки поезиї студентки Асї Папуґа "У далєкосци – блїзкосци" и стредньошколки Ванї Дудаш "Задумай". Сашо Палєнкаш часто наградзовани автор за свою музику, тексти и дружтвене анґажованє (2007–2010). ї) Космополитичносц Редакция часописа МАК у своїх звитох пише, же статистика указує на емиґрациї и асимилацию Руснацох. Причина асимилациї часто "цесна" парадиґма руского идентитета котру ше часопис МАК намага редефиновац. МАК почитує зложени идентитети з вецей националних єствох и становиска зме же то виключно приватне питанє каждого поєдинца. Алє є зато свидоми одвичательносци котру ма за очуванє рускоязичней култури. Прето створени музични проєкти поп, рок, панк, електронскей музики по руски. Написани кнїжки и тексти першенствено по руски, алє и на других язикох (анґлийским, сербским, словацким, українским, японским). Направени проєкти зоз державами Горнїци, Канаду и Японом. Дошлєбодзени уметнїцки вираз на латинским писме, реализує ше експериментални визуелни проєкти. Уклада ше вельо до сучасних комуникацийох дружтвених мрежох и презентацийох прейґ интернету. За розлику од других новинох дзе змист диктира форму, у мултимедиялним часопису МАК ше форма и змист вельо раз преплєтаю и у тим бависку настава нови медий – визуални новини, котри ше чита и опатра. У остатнїм чаше МАК як гражданска и либерална новина чежко преживює нову габу конзервативного национализма у Сербиї, алє и при Руснацох. Главна девиза редакциї за оправданосцу иснованя мултимедиялного концепту то же, Войводянє котрим мацерински, або бешедни язик, словацки, мадярски, українски и румунски у вельо лєпшей позициї од рускоязичних представительох – кед им "зажада" постмодерни, вони одпутую до Братислави, Будапешту, Києва, або Букурешту, дзе купя кнїжки, компакт диски, филми, одпатра театрални представи. Рускоязични людзе шицко тото муша ту, у Войводини, сами створиц. Прето МАК нє лєм новина, алє и културна мисия (Варґа 2010, 313).

107

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Заключенє Часопис МАК настал 1972. року як потреба младих образованих людзох, а окреме стредньошколцох и студентох же би ше информовали, виражовали и културно розвивали на мацеринским, руским язику. Часопис МАК вше бул под уплївом дньовей политики, нєзависно од того у котрей державней "творевини" бул публиковани (у комунизме, чи вецейпартийней системи). Тиж так, змист часописа МАК бул повязани зоз дружтвено-политичнима збуванями, од идеолоґийних питаньох (комунизем, партийна припадносц), до ориєнтациї идентитета (руска, українска, виходнярска, реґионална, универзална). Вигодни политично-економски условия у СФР Югославиї 70-тих рокох уплївовали на розвой НВУ "Руского слова" и часописа МАК. Политична и економска криза, война и гиперинфлация на початку 90-тих рокох претаргли порядне виходзенє часописа МАК. Конєц медзинародней изолациї Сербиї после 2000-их, демократизация и деетатизация медийох створели вигодни вакуум од идеолоґийней контроли у рускей заєднїци, у котрим могол настац мултимедиялни часопис МАК, зоз його едициями и окремну филозофию. Анализуюци структуру редакцийох, а провадзаци политични обставини у Войводини, автор, зоз причину, покус диспропорцийно дзелї виходзенє часописа МАК на период кед бул младежски информатор (1972–2005) и период кед постава мултимедиялне виданє за сучасну руску културу зоз додатками – кнїжками, визуалнима публикациями, видео и музику (од 2006). Мултимедиялни характер – то найвекше досцигнуце часописа МАК за штири децениї, а найвекши його проблем – нєреґуларносц виходзеня. Тиж так, мултимедиялни МАК, а окреме його концепт литературних додаткох, критиковани и нєпорозумени з боку етаблованей у комунизме, рускей културней елити. Мултимедиялни МАК то нє лєм младежски часопис по руски у Войводини, то и єдини медий за сучасну руску културу у швеце.

108

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

ЛИТЕРАТУРА: Варґа, Борис. 2006. "Бависко словох, числох и нєбесних целох", МАК, число 5, новембер-децембер: 17. Варґа, Борис. 2007. "Руска литературa у павучини", Руске слово, 9. фебруар: 9. Варґа, Борис, 2010. "Руска постмодерна з Маком", Руски календар 2011, б: 313-318. Варґа, Борис. 2011. "После ‘Антолоґиї 1990-2010’", Шветлосц, число 1: 98-100. Гарди-Ковачевич, Ирина. 2006. "Случайно позберани, або виселектовани", МАК, число 5, новембер-децембер: 16. Гарди-Ковачевич, Ирина. 2007. "Калдерма до пекла", Руске слово, 18. януар: 9. Джуджар, Каролина. 2007. "Дзе проблем", Руске слово, 12. януар: 9. Зазуляк, Михайло. 2004. "Зберанє подписох за електорох", Руске слово, 24. юлий: 3. Кирда Болхорвес, Владимир. 2007. "Охабиц шлїд за собу", Руске слово, 2. фебруар: 9. Ковач, Михайло. 2002. "На младих швет остава", Руске слово, 17. май: 12. Латяк, Дюра. 1985. "Руске слово" 1945-1985, Нови Сад: НВУ "Руске слово" Латяк, Дюра. 2001. "Три розвойни периоди ‘Руского слова’", Руски календар 2002, Нови Сад, децембер: 82-87. Одлука о снованю гласнїка "МАК". 1984. Схадзка Покраїнскей конференциї Союзу социялистичней младежи Войводини, Нови Сад, 27. децембра 1984. року. Папуґа, Олена. 2004. "Од 1. юлия снователь нам национални совит", Руске слово, 2. юлий: 3. Перкович, Єлена. 2011. "Владимир Паланчанин (1953–2010)", Шветлосц, число 1: 112-113. Планчак-Сакач, Олена. 2007. "Чи за младих критериюми превисоки", Руске слово, 12. януара: 9. Редакция. 1972. "Кумство нєнароком", МАК, число 1, 1. юний: 18. Редакция. 2012. "МАК – мултимедиялна институция, часц 2", МАК, число 1-2, януар-фебруар: 21-23. Сообщенє. 2004. "Зоз 13. схадзки Националного совиту рускей националней меншини", Руске слово, 23. юлий: 3. Хункан, Михеон. 2007. "За явне слово явни рахунок", Руске слово, 26. януар: 9. Шанта, Микола. 2007. "Писатель муши победзиц самого себе", Руске слово, 16. фебруар: 9.

109

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Додатки: ДОДАТОК 1:

Редакотре часописа МАК 1972–2012: 1.Янко Рац: 1. юний 1972 – 1. октобер 1974. року, 2.Ирина Гарди-Ковачевич: 1. октобер 1974. – 4. май 1981. року, 3.Гавриїл Колєсар: 4. май 1981 – януар 1986, 4.Славица Тамаш, Надь (Шовш): фебруар 1986 – 28. авґуст 1992, 5.Александар Паланчанин: 25. септембер 1992 – 11. юний 1993, 6.Часопис нє виходзел (скоро пейц роки): юлий 1993 – марец 1998, 7.Вероника Фейса (Вуячич): април 1998 – октобер 2000. року, 8.Борис Варґа: септембер 2001 – марец 2002. року, 9.Александра Дудаш (и Анамрия Регак): април 2002 – 1. авґуст 2005. року 10.Борис Варґа: 1. авґуст 2005 – тирва. ДОДАТОК 2:

Мултимедиялни додатки: ДОДАТОК 2А:

MAKCD:

MAKCD01: МАК01/2006 "Най жиє Marshall: 20 роки поп-рок музики на руским язику" – музична компилация з нагоди двох деценийох иснованя поп-рок музики на руским язику. На компилациї заступени ґрупи и авторе: Профил+, Армитон, Статива, Маринер, Анастазия, Линия, Алеа, Мирко и Приятелє, Владимир Малацко и Парадокс.

MAKCD02: МАК03/2007 "МАК ДЕМОни" – компилация алтернативней музики. На компилациї заступени ґрупи: Еидс, Бреинлов, Крейзи Казинс, Дикейн, Катроґ, Парадокс, Шмерц мертвих здохлїнох, Статива, Андервер и Вайлдноис.

110

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

MAKCD03: МАК06/2007 "ДНЬОВКА ДЕКАДА: 1998 – 2007" – компилация музики и наступох на фестивалу Дньовка у периоду од 1998. до 2007. року. На компилациї заступени авторе и ґрупи: Мирко Горняк Коле, Кристиян Венчельовски Кио, Синиша Сопка, Люпка Фечо и Сашо Палєнкаш, Златка Чизмар, Оксана и Олеся Рамач, Олеґ Колбас Колби, Юлиян Рамач Чамо, Ася Папуґа, Дарян Костич, Андрий Рац Цацо, Крейзи Казинс и Парадокс.

MAKCD04: МАК02/2008 ПАРАДОКС: "Шлїди жита" – албум ґрупи Парадокс зоз Руского Керестура.

MAKCD05: МАК04/2008 "Vojvodina Calling" – мултиязична компилация алтернативней музики зоз Войводини. Проєкт робени за фестивал EXIT 2008. На компилациї заступени ґрупи и авторе: Маринко Вукманович Маре, Бреинлов, Луде Краве, Збоґом Брусли, Статива, Андрей Тишма, Роман Чайка Сиґал и Парадокс.

MAKCD06: МАК06/2008 CRAZY COUSINS: "Punkrock sifon_i_ja!" – албум ґрупи Крейзи Казинс зоз Руского Керестура.

MAKCD07: МАК01/2009 ЖЕНСКА ҐРУПА РКПД: "Нє шицко то правда" – албум стилизованей традицийней музики зоз Горнїци, проєкт Мирослава Папа и Женскей ґрупи РКПД.

MAKCD08: МАК04/2009 "Electronica Ruthenica" – компилация електронскей музики. На компилациї заступени авторе: Владимир Фейди (Vladimir), Бранимир Боянович (Bozne), Деян Мецек (Yandee), Даниєл Сеґеди (Svekar), Sub and Electrofilia Colective, Иґор Беук (Billy) и Сашо Палєнкаш (Shakneljap).

111

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

MAKCD09: МАК06/2009 BRAINLOW: "Konjecno..?" – албум ґрупи Бреинлов зоз Руского Керестура.

MAKCD10: МАК01/2010 "Наша Горнїца vol. 1: Польски Лемки" – компилация стилизованей традицийней музики зоз Лемковини. На компилациї заступени ґрупи: Серенча, Весна, Лемко тавер, Клуб Демол и Доларс брадер бенд.

MAKCD11: МАК06/2011 САШО ПАЛЄНКАШ: "Страсци" – соло-албум екс-фронтмена ґрупи Парадокс Сашу Палєнкаша зоз Руского Керестура. ДОДАТОК 2Б:

Литература MAKoff: MAKoff 01: МАК02/2006 "Триолоґия" – кнїжка поезиї трох авторох: Славко Винаї, Наталия Рибович и Иван Медєши. Уметнїца Наталия Рибович заступена зоз ґрафичну поезию. Кнїжка вяри 2007. року на Шветовим конґресу Руснацох у Букурешту достала медзинародну награду за литературу "Александар Духнович", котру додзелює фондация Штефана Чепи зоз Торонта (статуетку Златни медведз и 1000 долари автором). Рецензенти кнїжки: Дюра Гарди и Наталия Канюх.

MAKoff 02: МАК05/2006 "9риби" – кнїжка поезиї дзевец авторкох: Лариса Оноди Парвати, Златка Чизмар, Наташа Регак, Тамара Хрин, Ася Папуґа, Каролина Джуджар (Папуґа), Даниела Тамаш, Саня Полдруги и Таня Бодянец (Колбас). Рецензенти кнїжки: Мирон Канюх (Михеон Хун Кан), Ирина Гарди – Ковачевич и Мирон Джуня (астролоґийни аспект).

MAKoff 03: МАК06/2006 "Обецана жем" – зборнїк есейох и литературних творох на тему обецаней жеми, у котрим заступени авторе: Ваня Дула, Иван Медєши, Любомир Папуґа, Мирко Горняк Коле, Синиша Сопка, и Лена Карлаварис. Пре бирократски почежкосци, кнїжка нє ма статус, 112

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

лєм форму официєлного виданя (ISBN), алє часопису МАК06/2006. Редактор, односно рецензент виданя: Борис Варґа.

MAKoff 04: МАК05/2007 Иван Медєши: "Хтошка од мнє двох нєнормални". Кнїжка прози у штирох приповедкох. Перша кнїжка поєдинєчного автора у едициї MAKoff. Рецензент кнїжки: академик Юлиян Тамаш.

MAKoff 05: МАК03/2008 Мирко Горняк Коле: "Хто остатнї чачи". Кнїжка побунєней поезиї, вироятно найколоритнєйшей особи руско-керестурского рокенрола – Колея. Рецензент и ушорйовач: Иван Медєши.

MAKoff 06: МАК05/2008 Наташа Регак: "Ошмихи / Osmesi". Двоязична руско-сербска кнїжка поезиї. Рецензенти кнїжки: Владимир Бесерминї и Стоян Симич Крпица.

MAKoff 07: МАК03/2009 "Дебитанти" – компилация дебитантскей поезиї осем наймладших авторох часописа МАК: Иван Киш, Ваня Дудаш, Виктор Сакач, Николина Бабич, Роберт Загорянски, Андрий Рац, Цецилия Надь и Мирко Пап Мунґос. Рецензентки: Олена Планчак – Сакач и Каролина Джуджар (Папуґа).

MAKoff 08: МАК06/2009 "Frame" – компилация поезї 11 авторох, котри после длугорочного писаня нє мали официйне виданє: Мирон Джуня, Сашо Медєши, Синиша Сопка, Мирослав Задрепко, Златко Грубеня Треньо, Ваня Дула, Владимир Еделински Миколка, Татяна Колесар, Марко Маркович, Сашо Палєнкаш и Анамария Регак. Кнїжка увод до правеня Антолоґиї. Вибрал и ушорел: Ваня Дула. Рецензенти: Владимир Кочиш, Мирослав Кевежди и Лариса Оноди Парвати.

MAKoff 09: МАК04/2010 Сашо Палєнкаш: "Пред нами". Мини-роман традицийней фантастики у кратких приповедкох. Роман мож пречитац на Фейсбуку (профил: Кнїжка "ПРЕД НАМИ"). Фотоґрафиї: Марияна Павлович. Рецензенти 113

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

кнїжки: мр Валентина Чизмар и Ваня Дула.

MAKoff 10: МАК05/2010 Академик Юлиян Тамаш (вибор, увод, коментари): "Антолоґия литератури ґенерациї 1990–2010: Дзеци з урбаного гумна". У нєй заступени 33 авторе, котри творели, углавним, у периодзе после Тамашовей Антолоґиї "Ошлєпени соловей": Весна Папуґа Берец, Мирон Джуня, Сашо Медєши Ґанс, Михайло Гайдук, Лариса Оноди Парвати, Даниела Тамаш, Синиша Сопка, Мирослав Задрепко, Борис Варґа, Мирко Горняк Коле, Олеґ Колбас Колби, Славко Винаї, Каролина Папуґа, Златко Грубеня Треньо, Сашо Кетелеш, Владимир Еделински Миколка, Ваня Дула, Татяна Колесар, Таня Бодянец Колбас, Сашо Палєнкаш, Серґей Жирош, Марко Маркович, Валентина Чизмар, Анамария Регак, Иван Медєши Шукс, Михайло Сабадош, Наташа Регак, Ася Папуґа, Тамара Хрин, Златка Чизмар, Любомир Папуґа, Иван Киш и Ваня Дудаш. Рецензенти и редакторе: Борис Варґа и Ваня Дула.

MAKoff 11: МАК01/2011 Мирослав Задрепко: "Нєнормалне / Ludilo". Двоязична руско-сербска кнїжка поезиї. Рукопис з дзеведзешатих рокох. Рецензент: академик Юлиян Тамаш.

MAKoff 12: МАК04/2012 Иван Медєши: "Шпацири по сподку дунца". Перши сучасни роман на модерним руским язику. Контроверзни роман, котри вишол у сотруднїцтве часописа МАК зоз Студентским културним центром Нови Сад, котри главни видаватель романа. Видаватель: Йован Ґверо. Редактор виданя: Борис Варґа. Рецензент кнїжки: Славко Винаї. ДОДАТОК 2В:

Видео знїмки MAKDVD MAKDVD 01: МАК01/2008 "ДВД театер з МАКом" – видео компилация театралних представох, реализована з помоцу Руского народного театра и Фото-видео студийом "Планчак" зоз Руского Керестура. На нєй вишли драми: Воїслава 114

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

Солдатовича "Страдия", Славка Романа Ронда "Боемска рапсодия", Звонимира Павловича "Синдром", Цветина Аничича "Франкенштайн" и Владимира Надя Ачима "Паридя" и "Спитованє".

MAKDVD 02: МАК02/2009 "Дньовка 2008" (2009) – ДВД реализовани з помоцу орґанизациї Пакт Рутенорум и фестивала "Дньовка" з Руского Керестура. Постпродукция видео знїмка: Сашо Палєнкаш.

MAKDVD 03: МАК02/2011 "Дньовка 2010" (2011) – реализовани з помоцу орґанизациї Пакт Рутенорум и фестивала "Дньовка" з Руского Керестура. Постпродукция видео знїмка: Сашо Палєнкаш. ДОДАТОК 2Г:

Визуални публикациї ARToff: У септембру 2009. року була створена штварта едиция часописа МАК – кнїжкох визуалних публикацийох, односно уметнїцких каталоґох. Слово о малюнкох, фотоґрафийох и стрипу. За розлику од видео продукциї, едиция ARToff швидко зажила, дзекуюци и фото-конкурсу "Хижа" (2010-2011). У едициї ARToff вишли шейсц визуални публикациї, од котрих велї и медзинародни проєкти часописа МАК.

ARToff 01: МАК05/2009 Любица Фа Гарди: "Вода / Water". Портрети живота емиґрантскей фамелиї зоз Канади (Норт Батлфорд). Медзинародни проєкт, на руским и анґлийским язику. Рецензенти кнїжки: Єлена Перкович; Канада: Дин Боуш директор ґалерийох у Норт Батлфорду и Майкл Брокоп куратор ґалерия Чапел Норт Батлфорд.

ARToff 02: МАК02/2010 Наталия Рибович и Тору Фудїта: "Black Usagi-Чарни Усаґи". Визуелна приповедка за XXI вик зоз сучаснима малюнками, зреализована на дзешаткох воркшопох у Япону. Медзинародни проєкт, на руским и анґлийским язику. Рецензентка кнїжки: Олґа Карлаварис.

115

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

ARToff 03: МАК03/2011 Тематски фото-конкурс "Хижа", у котрим заступени фотоґрафиї 16 авторох, на руским и сербским язику. Селектор, ушорйовач и рецензент зборнїка: Слободан Шушнєвич ( Дневник).

ARToff 04: МАК05/2011 Биляна Роман: "Танєц на рубцу / Dance on the Edge". Просвитна роботнїца и уметнїца зоз Руского Керестура. Проєкт на руским и анґлийским язику. Рецензентка кнїжки-каталоґа: Ивана Поднар (Заґреб).

ARToff 05: МАК01-2/2/2011 Ванеса Валет Гарди "Monochrome" кнїжка-каталоґ познатей стредньоевропскей уметнїци зоз Праги. Проєкт на анґлийским и руским язику. Рецензент кнїжки-каталоґа: Збинєк Седлачек (Устї над Лабем, Ческа).

ARToff 06: МАК03-4/2012 Ярослав Колбас: "Second Hand". Зборнїк стрипох, позбераних зоз часопису МАК (1998–2006) и фанзинох Глас ректума и Керестурски пендрек (1997-2005). Рецензенти кнїжки-зборнїка: Здравко Планчак Здике. ДОДАТОК 2Ґ:

Дробнїчки ARToff (accessories): ARToff плакат: МАК03/2010 "10к": плакат бисти Гавриїла Костельника, направени зоз 10.000 фотоґрафийох зоз живота бачванско-сримских Руснацох. Автор – дизайнер часопису МАК Иґор Орсаґ.

ARToff accessories: МАК06/2010 "Сучасни руски прикраски". Традицийни руски мотиви на сучасних прикраскох за дзивчата и хлапцох. Прикраски дизайновали Биляна Дудаш и Биляна Роман, а зоз глїни направела Биляна Дудаш.

116

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

ARToff accessories: МАК02/2011 "Дньовка 2010" (2011) – прейґ 400 вишити омоти, кажди уникатного випатрунку за видео-диск по идеї Биляни Роман, зоз платна вишили: Биляна Роман, Биляна Дудаш и Таня Орос.

ARToff accessories: МАК04/2011 "Подкладач МАК". Автор – дизайнер часопису МАК Иґор Орсаґ. Додаток 3:

Дружтвене анґажованє часописа МАК ПЛАТФОРМА НОВИХ ҐЕНЕРАЦИЙОХ ЗА 2010-12. РОК (у пейц точкох):

1. ОБЕЗПЕЧОВАНЄ РОБОТИ: иницированє даваня роботи младим людзом од 25 до 40 роки. Вимагаме же би ше на шицки явни и державни роботни места од значеня за руску заєднїцу давало роботу прейґ явного конкурса, прейґ котрого би шицки кандидати на истих основох могли участвовац. Нови Ґенерациї (НҐ) явно буду провадзиц цек и резултати явних конкурсох. На основи анализи виглєдовацкого тиму часописа МАК прейґ новинарскей анкети у периодзе од 1. юлия по 1. октобер 2011. року добити резултати "Кельо єст роботи у домену рускей култури". На основу тих квази-статистичних податкох, НҐ у 2012. року будзе глєдац правенє длугорочней стратеґиї за нови роботни места и даванє роботи младим. З цильом провадзеня капацитетох за обезпечованє роботи, же би млади знали яки им персективи кед упишу високу освиту на руским язику (Одсек за русинистику и медиї Филозофского факултета у Новим Садзе).

2. ИНТЕҐРАЦИЯ: уключованє младих до руских институцийох, до орґанох управяня и орґанох локалней и културней самоуправи Руснацох. НҐ будзе вимагац од Националного совиту же би у шицки мандатох зачувал и убудуце розвил уплїв Одбора за младеж и спорт. НҐ ше будзе закладац же би на одвичательни волонтерски управя117

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

цки функциї були вибрани млади професионалци, фаховци и оперативци медзи 25 и 40 роки. НҐ ше будзе намагац интеґровац до шицких державних структурох наменєних младим (Канцелариї за младих, кровни орґанизациї, итд).

3. ФЕСТИВАЛИ: порушованє же би ВОДОВА ФЕСТ и ДНЬОВКА постали фестивали од националного значеня за руску заєднїцу. НҐ ше будзе закладац же би фестивали младих ВОДОВА ФЕСТ и ДНЬОВКА мали порядне и достаточне финансованє. НҐ ше будзе закладац же би ше професионализовала робота тих двох фестивалох и же би вони мали комерциялни характер. НҐ ше будзе закладац же би ВОДОВА ФЕСТ и ДНЬОВКА були анґажовани у змоцьованю етно-туризма. НҐ ше будзе закладац же би ше и подобни початнїцки фестивали за младих у шицких местох дзе жию Руснаци, як "Литературни вечар младих поетох" котри у 2011. року бул орґанизовани у Дюрдьове, традицийно отримовали и финансийно потримовали.

4. ЕТНО-ТУРИЗЕМ: розвиванє привредного конару руского етно-туризма з котрого би було материялного хасну за припаднїкох заєднїци и популаризация войводянских Руснацох у швеце. НҐ ше будзе закладац за розвой етно-туризма, його комерциялизацию и перспективи професионализациї того привредного конару, вєдно зоз подобнима институциями (Школа у Р. Керестуре (туристични напрям), нєвладово орґанизациї, предприяца и поєдинци). НҐ будзе розвивац уметнїцко-комерциялну дїялносц виробку руских сувенирох и прикраскох.

5. МЕДЗИНАРОДНЕ СОТРУДНЇЦТВО: повязованє зоз Руснацами у швеце и представянє рускей култури на медзинародним уровню. НҐ ше прейґ сучасних способох комуникованя (Интернет и социялни мрежи) будзе намагац возпоставиц цо ширшу комуникацию зоз Руснацами у швеце. НҐ ше у часопису МАК будзе намагац розвивац заєднїки проєкти: авторски тексти, кнїжки, визуални-публикациї, музични и видео компакт диски. НҐ ше будзе намагац и физично упознац младих Руснацох зоз Войводини 118

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

и швета прейґ участвованя на манфестацийох и прейґ взаємних ґрупних и приватних нащивох. НҐ ше окреме будзе намагац сотрудзовац зоз младима, зоз державох Стреднєй Европи, односно Горнїци.

MA Boris Varga Doctoral Studies, Faculty of Political Sciences, University of Belgrade

40th ANNIVERSARY OF THE YOUTH MAGAZINE MAK: THE BEGININGS AND MODERNITY 1972 – 2012 The author analyses 40 years of publishing of MAK magazine from 1972 to 2012. By analyzing the structure of editorial staff and monitoring the political situation in Vojvodina, the author divides the publishing of MAK magazine to a period when it was a youth informative bulletin (1972-2005) and a period when it becomes a multimedia edition for a contemporary Ruthenian culture with free gifts – books, visual publications, video and music (since 2006). The accent of the research lies on the multimedia character of the magazine, for which the author claims to be its greatest achievement, and its biggest problem – irregularity of publishing.

Abstract:

MAK, youth, magazine, politics, contemporary Ruthenian/ Rusyn culture, multimedia.

Ke y w o r d s :

119

Ваня Дула Мастер студиї Оддзелєнє за социолоґию Филозофски факултет Универзитет у Новим Садзе

UDC 811.161.2(497.11):316.723

НЄОФИЦИЙНИ ВИДАНЯ НА РУСКИМ ЯЗИКУ: ФАНЗИНИ Зачатки феномену фанзина на руским язику мож провадзиц з конца 80-их рокох ХХ вику, а потим и його конєчне зявйованє штредком 90-их рокох. Характеристика фанзину на руским язику тота же ше нє зявел у урбаним штредку дзе жию Руснаци (напр. Кула, Вербас, Нови Сад), алє на валалє и то насампредз у Руским Керестуре. Же би ше розумело тот феномен котри бул вираз єдней меншей часци рускей младежи, треба го спатриц у рамикох алтернативней (нєтрадицийней) музичней сцени ширшого югославянского дружтва, котра ше розвила под уплївом масмедийох, точнєйше масовно-популарней музики зоз урбаних центрох, а котра у валалским штредку од подкултурного виразу младих на преходзе з XX до XXI вику, преросла и до контракултурного.

Абстракт:

Фанзини, руски язик, МИ, Глас ректума, Керестурски пендрек, рурална подкултура, контракултура.

К лючни с лова:

Дефинованє поняца фанзин Чловек комуникативне єство, мож повесц – єство словох, котре ма потребу комуниковац зоз околїском, зоз вонкашнїм шветом, а цо у сущносци мож звесц на комуникацию зоз самим собу: од першобутного релиґиозного пориву пробованя возпоставяня комуникациї, як виразу (нє)порозуменя швета природи, та аж по, мож повесц, сучасне, ознова пробованє, возпоставянє комуникациї поєдинца зоз (од) цудз(ен)им му околїском дружтвеного швета. Єдна з формох такого (амбивалентного) намаганя представя и феномен фанзину. Гоч ше у социолоґиї нє практикує дефиновац одредзени феномен зоз неґативнима одредзенями, у тим случаю, понеже и природа са-

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

мого того феномену марґинална, а у основи з добрей часци настава и як контрираюца, вираз одупераня (такволаного бунту), могло би за початок повесц же фанзин нєпрофитабилне, аматерске, нєофицийне, нєурядове, нєстандардизоване виданє (т. є. публикация). У поєдинєчносцох то значи: • Нєстандардизоване – нє муши почитовац новинарски норми, або норми словного виразу; нє муши хасновац стандардизовани фонти, може буц писане и з руку; нє муши буц стилистично дошлїдне, та анї у тим смислу ориґиналне; леґитимне преберанє других ориґиналних (текстуално-визуалних) ришеньох у цалосци, алє гоч лєм зоз минорним интервованьом / їх прекомбинованьом (наволайме то и "second-hand" креативносц) нє муши буц друковане, звичайно є звонкаинституцийно репродуковане (напр. на фотокопир машини), або нєшка и у "домашнєй роботнї" – на компютерским друковачу. Прето нєшка у розвитим информатичним дружтве маме и другу крайносц, зявенє виданьох фанзинох подполно у електронскей форми за циркулацию на интернету, котри на тот способ отвераю нови можлївосци комбинованя и рижних авдио-визуалних медийох.

• Нєурядове – нє муши ше притримовац тарґовищних правилох справованя, у тим смислу нє муши укладац до вибудови свойого такв. имиджу, як якейшик препознатлївосци на тарґовищу, бо на нїм анї нє участвує, та ше вец анї нє муши строго мерковац на периодичну урядовосц його продукованя. Виходзи по потреби, а котра лєм идеално-типски спатрено, може буц: а) Индукована звонка (порушана зоз актуалнима дружтвенима збуванями, як дружтвено анґажовани вираз реакциї на нїх); б) Индукована знука, як пошлїдок, так повесц, специфичного менталного стану и афинитетох автора фанзину, котри оформени з кельо-тельо герметичним процесом у його, з фанзинашким словнїком поведзено "напухнутей боґлї".

• Нєофицийне – попри тим же го нє муши видавац нїяка аж анї нєформална нєреґистрована орґанизация, або ґрупа людзох, алє лєм єден поєдинєц, тиж так, таке виданє вец нє ма анї потребу же би було заводзенє до ISSN реґистра.

• Аматерске – ауторе заступени у фанзину нє муша представяц нїяки авторитет, нє муша мац нїяки кредибилитет, професийни знаня и схопносци, та прето нє муша доставац материялне надополнєнє за уложену роботу.

122

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

• Нєпрофитабилне – нє муши мац стаємни жридла финансованя, як уж спомнуте, понеже фанзин нє участвує на тарґовищу, цо подрозумює и нєпримушеносц "оганяня" векшого тиражу, зоз чим ше смисел предходних одредзеньох зводзи лєм на самодостаточну, етатистичну, скоро мануфактурну продукцию, звичайно нєдостаточну же би врацела тоти основни, звичайно и так минорни уложени средства. Спрам шицких тих одредзеньох мож заключиц же у своєй найекстремнєйшей "долньо-дньовей" вариянти дружтвеного стратуму, фанзин як феномен, то форма виразу антиконзументскей, такв. DIY (Do It Yourself = "зроб сам") етики, самодостаточного операня на особни моци (продукциї и финансованя) и спрам особних вредносних параметрох (ушорйовацкей политики). Як визначене, од капиталу ту ше найвецей инвестує, голи ентузиязем, цо вец мож повесц же насправди и представя духовну активносц par excellence. Кед линґвистично розложиме саме поняце фанзин, як комбинацию английского слова (fanzine – (maga)zine ="часопис" и fan = "поклонїк") указує ше же спрам такого одредзеня вец мож повесц же фанзин, як таки, представя публикацию випродуковану з боку прихильнїкох одредзеного културного феномену и наменєна є гевтим котри тиж дзеля таки подобни интерес за тот феномен (т. є. дзеля подобни способ думаня / попатрунок на швет) – то творчосц узкого кругу людзох за узки круг людзох. На бок тото же аж и ту мож розпознац исти принцип поднїмацкого духу – пасмо творительох (активнєйших фанох) и пасмо конзументох (пасивнєйших фанох), з тим же ту лєм хиби капиталистична димензия профиту. Фанзин як поняце ище 40-их рокох прешлого вику перши здумал Л. Р. Шовене (L. R. Chauvenet), єден зоз сновательох удруженя любительох SF жанру (Moskowitz / Sanders 1994, 17-36), та вец и перши фанзин бул пошвецени праве науково-фантастичному жанру, же би ше потим 60-их рокох, паралелно розвивали фанзини пошвецени и хорор жанру, а потим початком 70-их, фанзини вязани и за рокенрол файту музики, зоз чого ше вец конєчно розвива и поняце панк (Punk) фанзину на преходзе з 70-их до 80-их. Праве тота познєйша файта фанзину вязана за музичне фановство може буц початна точка за спатранє зявйованя феномена фанзинох и на руским язику.

123

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Зачатки фанзина при Руснацох Предмет спатраня тей емпирийней студиї огранїчени праве на специфични феномен фанзина на руским язику, насампредз як локална керестурска приповедка, як вираз бунту єдней меншей нєформалней ґрупи младих, котра облапяла фраґменти даскелїх ґенерацийох заглобених у розщипеню транзициї медзи ХХ и ХХI виком. Тото мож розумиц и на самим прикладзе фанзину, по дефинициї як подкултурного феномену котри, кед ма наглашену дружтвено анґажовану димензию, може лєгко прероснуц и до контракултурного. Вон настава як реакция на официйну доминантну културу, у форми (меншого, або векшого) бунту, пре нємоможлївосц каналованя або лєм пре нєпропулзивносц меншинскей вредносней системи, становискох, думаньох и интересованьох у тей доминантней официйней култури20. Фанзин вец, так поведзено, часто лєм вираз, "глашнїк" других поциснутих феноменох котри можу твориц одредзени стил живота – як специфичне меншинске думанє и зоз нього виведзене меншинске справованє. Воно вец подрозумює и меншински способ комуникованя котри унапрямени, як на знука тей подкултурней ґрупи истодумнїкох, так и на вонка – спрам "остатку" швета доминантней култури зоз котру су у колизиї. У случаю фанзина на руским язику, специфичне же тота комуникация на вонка, т. є. бунт спрам официйней доминантней култури, каналована на два "фронти": з єдного боку, спрам ширшей сербскей (т. є. югославянскей у розпадованю), а з другого боку спрам узшей рускей традиционалистичней. Понеже ту слово о специфичним, такповедзено меншинским меншинским феномену, о дуплим андерґраунду (underground), у цилю лєпшого спатраня того феномену, похасновани компаративни метод – же би ше идеално-типолоґийно вишвицело цо то наисце фанзин на руским язику и у чим наисце його значносц зявйованя, т. є. чи вон лєм дружтвени симптом даякого другого феномену. Так ше през анализу змисту и указало же до тей катеґориї фанзинох найбаржей спадаю лєм два шлїдуюци виданя: Глас ректума и Керестурски пендрек, котри буду познєйше у поєдинєчносцох детальнєйше преанализовани.

20 Гоч сама етимолоґия поняца "подкултура" може на то навесц, нє шме ше спаднуц до замки розуменя того поняца у смислу вредносного нивелованя на "висши" (официйни) або "нїзши" (нєофицийни) култури – яки подобни случай и зоз самим нєщешлївим поняцом примитивне дружтво, а котре ше у одношеню на сучасне цивилизоване дружтво тиж так указало як сучасне и зложене.

124

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

На тот завод нє облапени гевти други фанзини котри ше тиж теди, нєодлуга зявели у другей половки 90-их рокох – бо гоч ше вони и зявели медзи руску младежу, вони нє писани на руским язику и їх цильна ґрупа нє була (лєм) руска младеж, цо ше донайпосле и рефлектує у самим змисту тих виданьох, котрим вообще нє тема проблематизованє анї ширшого сербско-югославянского, анї узшого руского менталитета, та и идентитета. Таки приклади, а за котри би ше и могло з полним словом, идеално-типски повесц же и спадали до катеґориї фанзинох, то гевти котри були преважно пошвецени лєм и лєм "фановству" – напр. спрам метал музики, як цо то копродукция керестурско-дюрдьовского фанзину "Максимус металус" (Maximus Metallus), котри бул звонка-локално ориєнтовани на ширше югославянске (под)културне подручє, прецо є и писани комбиновано по сербско-анґлийски, або познєйше ище амбициознєйши шветово ориєнтовани керестурски тиж метал фанзин "Блек флейм / Рейвенлорд" (Black Flame / Ravenlord), писани лєм по анґлийски. З другого боку, т. є. зоз "трецого" – коцурского боку, у тот час ше зявел и коцурски "одвит" у форми квази-фанзина Куцурске будї, зоз котрим, мож лєм предпоставиц, же ше сцело симуловац и саме иснованє автентичного коцурского подкултурного кружоку (по углядзе на керестурски), а котри кед же и самосвойно исновал, нїґда ше, у ствари, нательо нє розвил и нє дороснул тому подняцу видаваня правого фанзина – праве прето бо Куцурске будї нє лєм же тиж бул писани по сербски, алє його змист творел наївно-бениґни гумор (без субверзивней функциї) котри подобни уровню гумору яки заступени и у официйних руских медийох, та аж и у тим случаю, такповедзено (зоз сучасним технократским словнїком) як "проєкт" мал и ширшу ґрупу спонзорох – коцурских приватних подприємствох. Тиж так, тото цо значне за дальше спатранє и розуменє феномена руских фанзинох, то же треба спомнуц и перше виданє за младих 80-их рокох – МИ як "младежски информатор – билтен младих", котри мал лєм дзепоєдни елементи фанзина, т. є. по першираз принєсол тот дух фанзина медзи руску младеж. Понеже то було официйне виданє колеґиюма членох Основней орґанизациї союзу социялистичней младежи Войводини, воно вец мало потримовку и директне спонзорованє з боку Месней заєднїци Руски Керестур. Гоч мож повесц же МИ обдумани як предлужена рука и надпатраюце око тедишнєй

125

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

єднопартийней системи, на цо указує и сам троцифрови тираж билтену, заш лєм пре уж теди либералнєйшу климу розпущованя, т. є. розпадованя идеолоґийних рамикох, характеристика часопису МИ постава нєформалнєйши вираз урбанизованого способу писаня / думаня младежи – насампредз бо уж теди навелько була под уплївом масмедийного продукту поп-рок музики (Сопка 2010, 6), а цо будзе парадиґматичне за саме розуменє познєйшого феномену фанзинох и вообще "иншакей" младежи. Илустративни ту може буц и виривок зоз уводного реферату предсидателя предсидательства на 18. пленарней схадзки Союзу социялистичней младежи Войводини: "Официялни доми младежи и доми култури оставаю празни, а на место веґетираня по соц-реалистичних приредбох и на метер купених библиотекох месних заєднїцох, млади ше дзечнєйше обрацаю дружтву медзи штирома интимнима мурами и подпадаю [под вплїв – В. Д.] субкултурним [sic] [recte субкултурних] панк, хипи, шминка-ґрупох." (Янїч 1986, 5-6). Интересантне замерковац же МИ як насампредз младежски информатор, чий змист творели интервюи, анкети и статї вязани за локални керестурски живот младежи, и попри того же су писани зоз умерено жартовлїву ноту и зоз покус подкултурнима елементами (хаснованє лаца и голотинї), у нїх заш лєм преваговал идеализем (озда часточнє и як остатнї шлїд печаца социялистичного способу вихованя ґенерацийох младих по теди), поготов у остатнїх числох концом 80-их, дзе ше визначує критични тон ґу розиходзеню марксистичней теориї и пракси – того цо их старши авторитети учели и того як ше тоти авторитети насправди справовали. Ирония у тим же ше то з тей часовей дистанци нєшка поготов ище як указує як зошицким актуалне: тедишня младеж през МИ указала резиґнованосц пре роснуце нєзанятосци при младих, спрам нєроботносци при старших, пре розцагованє средствох "фотеляшох", и пре уж теди окаменююци конзервативни форми националного традиционализму – шицко то як вираз общей дружтвеней апатиї котра яґод же ше уж напредок помирела з нагадуюцим нєщешлївим розплєтом судьби цалого югославянского дружтва. Прето МИ як гранїчни феномен, гоч и нє подлєгує под одредзенє фанзина, треба го визначиц лєм як ключ за розуменє, та и гоч лєм часточни постредни уплїв на шлїдзаци феномен фанзинаштва – як єдней од основох на котрей ше познєйше 90-их рокох конєчно зявел и керестурски феномен фанзинох.

126

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

Глас Ректума и Керестурски пендрек Як визначене, єдини два фанзини на руским язику то: • Случай #1 – фанзин: Глас ректума Редакторе / авторе: Мирко Горняк Коле и Олеґ Колбас Колби. Технїка: оддуркани на друкацей машинки и умножени прейґ фотокопир машини. Виходносц и тираж: виходзел раз рочнє, перше число вишло 1996. року, та по остатнє 2000. рок – шицкого 5 числа. Од першобутно максимално запланованого єдноцифрового тиражу (фалати: 9), досягнул по двоцифрови (фалати: од 50 по 75). Интересантне ище надпомнуц и же єден таки фанзин бул релативно швидко дистрибуовани ширцом швета, до Словениї, Горватскей, Нємецкей, Канади, України, ЗАД и на Нови Зеланд.

• Случай #2 – фанзин: Керестурски пендрек Редактор / автор: Здравко Планчак Здике. Технїка: ручно писани и умножени прейґ фотокопир машини. Виходносц и тираж: виходзел нєпоряднє, перше число вишло 1997. року, та по остатнє 2006. рок – шицкого 6 числа. Точно нє утвердзене, алє ше предпоставя же тираж бул двоцифрови, нє векши як 50 прикладнїки. После так презентованих особних характеристикох обидвох фанзинох, дальшому спатраню Гласу ректума и Керестурского пендрека (у дальшим тексту скрацено: ГР и КП) мож приступиц компаративно, понеже у обидвох фанзинох слово о подобним афинитету ґу способу думаня и виражованя. У першим шоре мож повесц же то представяло самодостаточне и самозадовольне виживйованє особних фантазийох и фрустрацийох самих порушовачох фанзина, алє котри тиж бул отворени як експериментални полиґон за менталне freestyle "сурфованє" и за других сотруднїкох-читачох, котри менєй-вецей представяли вше єдну исту ґрупу людзох – спомнїме лєм тих найфреквентнєйших: Ярослава Колбаса, Славка Виная Винка, Синишу Сопку Сопия, Златка Грубеню Треню, Владана Гардия и других. За обидва фанзини 127

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

заєднїцка характеристика хаснованє истей колаж-технїки виштригованя и рекомбинованя змистох зоз новинох, цо представя пародиранє новинского медиюма як по форми, так и по змисту. И то на таки способ же у обидвох фанзинох заступени провадзаци статї у форми читульох, совитох дохтора, хороскопу, литературного боку, оглашкох, ТВ програми, спорту, стрипу, топ лїстинох музичних хитох (итд.) – шицко тото зачирене до специфично локалней файти гумору зоз екстензивним хаснованьом лаца. Часточнє вец мож повесц же и повод зявйованя феномена керестурского фанзину тот же вон настал як реакция на дефицитарносц, як и визначене у першим чишлє ГР, "сучасного гумору" у масмедийох на руским язику (Горняк 1996, 2). Прето вец тоти фанзини и випатрали як пародия и на саме Руске слово, насампредз пародия на допити форми новинарских звитох котри румеґаю риґидну каждодньову и так саму по себе традицийну валалску стварносц. Спомнути уж специфични дупли андерґраунд статус руских фанзинох и їх "войованє на два фронти" – у такповедзено дупло глїбше викопаних ровох. На тот завод, вони тоту войну водзели зоз оружийом културнодеґрадуюцих 90-их рокох, так повесц, зоз вулґарним арсеналом словней мунициї у розпону од иронїчного, та по саркастичне полнєнє. Така форма контракултурного виразу ГР и КП була найподобнєйша тедишньому сербскому / беоґрадскому гумористичному часопису Наша крмача, чий контракултурни вираз бул цильно унапрямени у контрарежимскей функциї. Поправдзе поведзено, гоч ше муши надпомнуц и тот факт же гоч ГР настал нєзависно и зявел ше аж и скорей од Нашей крмачи, у обидвох визначена подобна фрустрираносц зоз животом у тедишнїх безсмислових политичних обставинох, лєм же у случаю керестурских фанзинох тому приключени и локални узко специфични жридла фрустрациї – зоз руским традицийним рамиком. Мож ше зложиц и зоз констатацию "класика" валалского андерґраунду, Ивана Медєша Шукса, же за ГР и КП характеристични "гумор на першу лабду" (Медєши 2012, 10-11), алє тиж и нєприємна правда скрита медзи шориками и у форми гевтого счарнєтого гумору, счарнєтого по уровень сарказму, котри зна, у фанзинашским стилу поведзено, укушиц нє лєм за риц, алє и за главу. З того боку, пре саму спомнуту нєпретенциозну андерґраунд циркулацию тих фанзинох, медзи узким пасмом керестурскей мла128

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

дежи, аж и добре кед же тоти виданя нє мали нагоду читац шицки гевти котри були предмет їх обрабяня, бо себе могли лєм зашпоровац єден третман розєданя – а насправди нї прецо, бо така єдна критика у сущносци упуцена лєм зоз єдней далєкей звонкаинституциийней марґини. Алє випатра, як ше указало, зоз котрей ше заш лєм (а можебуц аж и яснєйше) видзело (и мало шмелосци видзиц) же цо ту насправди нє у шоре – гевти аберациї там) шок одрядох – такв. "Алов Бойс" (Винаї 1997, 32-33). Дзе би их нє требало буц, у центру тей официйней системи. Та, кед бизме аж и инсистовали на спатраню феномена фанзинох лєм як виразу декаденциї сучасней цивилизациї, вони би у тоталитету рускей (и ґлобализованей) култури заш лєм нє представяли саму хороту (подкултурна подсистема), алє лєм симптом хороти (самей системи официийней култури). На тот способ, фанзини як "профана" марґина, намагала ше зошицким зняц традицийни уж вибляднути ореол святосци зоз руских институцийох, а котрим и самим випатра же нє стало затримац гевтот морални уровень зоз котрого би вец и наисце мали право наказовац же цо то нє у шоре – вредновац же цо то спада, а цо нє до "високей" култури, уметносци и елити вообще. Прето вец праве и так у критичней функциї, критики гипокризиї, треба зрозумиц и тоту контракултуру, кед у фанзинох, попри (зло)хаснованя "високо-цивилизацийних" резултатох дньовей домашнєй и шветовей политики, як замерковал Шукс "успишно миксовали змисти з порно-маґазинох и Руского слова" (Медєши 2012, 10-11) – за глїбших думательох: цо ту у гевтих дурних часох могло буц ище пародия на цо, найлєпше най кажде то сам з першей руки особнє превери. Так напр. интересантне замерковац у єдней статї КП, под насловом "Алов комбат", пробованє каналовац фрустрираносц зоз руским нєнационализмом (най нє хаснуєме чежши квалификациї) през єдну форму пародиї манифесту з котрим би ше, нїби, мало порушац формованє даякей файти керестурских юґенд ( jugend – младежских). Гоч знаже – же би таки єден "проєкт" при рускей нєзбитлївей младежи нє мал нїяку будучносц, треба заш лєм обрациц увагу на таки моменти, бо гоч то може буц лєм бениґне бавенє у швеце идейох, екстремни феномени вше маю свой зачаток праве на такей марґини. Тиж так, спод того брадла гумору мож замерковац прецаговнє аж и зошицким луцидних момен129

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

тох, як цо то напр. у ГР прилогу под насловом "Наркомания у Руским Керестуре" илустративне спатранє феномену наркоманиї, з котрим ше на витхнути способ, з пародию на наукову анализу причинох и пошлїдкох, указує на то же як и сама традиция була (нєсвидомо) девиянтна, насампредз кед слово о третированю нємирних дзецох зоз маковину (Горняк 1999, 3-4), а цо вец лєм поштредно гутори же аж анї тота меншина нєприлагодзеней младежи, нїч нє горша од своїх предкох – же и то вец може буц лєм якаш форма предлужованя традициї? Нє чудне вец же у фанзинох виражени локал-патриотизем, на цо указує и саме дожице Керестура як "RK city"21, формовани, як Сопи констатовал, зоз "одбиваньом буц провинция" (Сопка 2010, 7). Алє таке дожице Керестура и як виртуалного места дзе ше наисце одбува шицко цо важне за Руснацох, т. є. за розвой того цо фанзинашом важне – иншакого, анї (идеално-типолоґийно спатрено) традицийно-валалского, анї урбано-модерного, алє лєм їх иншакого способу живота. Та вец гоч напр. и перше число КП настало, як його автор Здике гвари, за два ноци у Винковей новосадскей "ґайби" (Планчак 1997, 1), його смисел порушованя и циркулованя вше бул и остал наменєни РК бази на валалє. Прето у фанзинох єднак заступене нєспутане вишмейованє и локалного традиционализма и нових зявеньох у локалу – покондирених урбаних позох, як нєобкеруюци пошлїдок заплюскованя звонка, з боку сербского културного примитивизма 90-их рокох. У контексту спомнутей стратеґиї одупераня на два фронти, одношенє тей младежи спрам традициї у сущносци амбивалентне: на єдним фронту воно ше указує як неґативне одношенє одруцованя традициї – кед їх критика унапрямена знука рускей заєднїци у цилю єй осучасньованя, а на другим фронту, воно ше указує заш лєм и як позитивне одношенє ґу тей истей традициї, хаснуюци ю як щит, а цо иронично знова представя покус зужени керестурски рамик – кед их критика унапрямена на спатранє и розуменє швета звонка рускей заєднїци. То вец причина и самого шизофрено-лимбоїдного стану тей фрустрираней рускей младежи котра ше вецей нє чувствовала як часц традицийней рускей култури, а (пре виоставанє формованей урбаней рускей) заш лєм ше нє сцела злучиц до урбаней 21 Єдна диґресия: кельо таке спатранє часточно и основане, могло донєдавна видзиц и по фреквентносци нашмарбаносци керестурских мурох з рижнима ґрафитами, а цо представя урбани феномен par excellence.

130

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

сербскей22, цо би по кратким поступку значело на прикладу Нового Саду "претопйованє" уж такой у другей ґенерациї од Руснакох лєм до Новосадянох (Дула 2009, 137). Гевто цо ше зоз (шветового) урбаного милєа прияло при керестурскей младежи то бунт котри ґенеровани зоз прихильносци ґу (пообщено поведзено) рокенрол музики, а котри ше прелял и на прозаїстични и поетски вираз, як ю напр. Винко кресцел "прекосна поезия" (Винаї 2010, 19), а ми ю наволаме пообщено як контра-литература младих, цо наконцу илуструю и сами наслови статьох "Литературне балєзґанє" у ГР, або "Литературне корово" у КП. Мож повесц же прето и тоти фанзини представяю лєм вираз єдного валалского андерґраунд микро паралелного швета, котри вец тиж мал потребу кодировац и свой особни наводни словнїк – як видно у статьох "Долїнски словнїк" у КП, "Сербско-руски словнїк фразох и виразох", або "Приручнїк за будовательство" у ГР, а цо источашнє и пародия на посербени и поукраїнчени линґвистични конструкциї у официйних сербско-руских словнїкох. Таки марґинални швет (або швет марґиналцох), нательо поциснути на дружтвену марґину же би и наисце могол буц скоро на гранїци самого, так повесц, паранормалного феномена – яки ше найпосле у фанзину и приказує у форми цалком фиктивних приповедкох зоз заренком правдивосци, напр. у форми звитох зоз фиктивних збуваньох, фельтони о фиктивних зявеньох, або интервюи зоз фиктивнима особами у ГР, як и обратно, зошицким правдиви, алє сами по себе бизарни дожица и щири споведзи самих тих уґурсузних читачох-сотруднїкох – напр. у КП статї под насловом "Живот пише сраня". Гоч мож и оквалификовац їх гумор як примитивни, доказ же ту нє слово о гумору примитивцох, алє о самосвидомих особох (могло би ше усудзиц повесц аж и нєсудзеней рускей интелиґенциї), указує и тот факт же ше у тих истих фанзинох знало нашалїц и на свой рахунок. Илустрация того їх самосвидомого аутсайдерского статусу и саме пародиранє форми читульох, розпочате у ГР, а котре достало свою форму зошицким морбидного гумору у КП, дзе пообявйовани фиктивни читулї у котрих за живота (и на вецей заводи) поховани сами тоти читаче-сотруднїки, даєдни иницировани и до локалних "елитнєйших" нєформалних ґрупох, як цо то ткв. "ТНТ ґрупа", або "Мачо клуб".

22 По правдзе поведзено, знаже же мож повесц же и сама сербска урбана култура уж з тим же є урбана и сама лєм полу-сербска – по дефинициї (сцела-нєсцела) космополитично ориєнтована прето, бо є звонка заплюскована з габами ґлобализма.

131

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Конєчно, пре подполну наукову щиросц, кед бизме ше строго тримали дефинициї фанзину, котрому основа и змисел иснованя сам "фан", вец аж и тоти два керестурски феномени нє були би фанзини у строгим смислу слова / дефинициї фанзину, и то лєм пре єдну причину, пре нєдиректну вязаносц за узке фановство спрам одредзеного, звичайно масмедийного (жанровско-филмско-музично-гобийного) зявеня, а цо значи же ту гевтих фанох, поготов у "заходним" прихильнїцко-зашалєним смислу анї нє було. Тото фановство у тих керестурских фанзинох лєм латентно виражене як прихильносц ґу рокенрол (прецизнєйше: панк, панк-рок) музики, цо наостатку видно и з того же и так вредносни систем промововани у керестурских фанзинох запопровани зоз анархизмом и моделовани скорей по принципу неґациї спрам авторитетох (понукнутей традициї знука рускей заєднїци и надрилюцих сучасних "трендох" звонка) – вецей як за гевто за цо би вони були, а то звичайно лєм за промовованє алкоголичарскей култури (читай: опиваня) як ескапистичного дочасового ришеня (читай: однїманя и од себе, а зоз тим и себе од цалого швета) як вираз идеолоґиї нєбраня анї себе, анї цалого того швета пребарз озбильно. Могло би вец повесц же ту, нїби, "фани" скорей лєм "фани" єдного иншакого способу думаня – урбаного у руралним штредку, котре ше гоч лєм як таке першобутно у зачатку вироятно зявело под уплївом рижних жридлох / зоз рижних бокох (а за чийо елаборованє / идентификованє з тей нагоди ту нєт места), вироятно ище 70-их рокох, алє понеже валал вше остава валал (слово и о менталитету), воно паралелно и поцисковане, та конєчно и поциснуте – од подкултурного урбаного 80-их рокох, мож повесц же воно 90-их рокох постало подкултурне руралне и як таке конєчно и контракултурне – а котре у каждим случаю, як по дефинициї вше вираз нєприлагодзених. Спрам того, найточнєйше одредзенє за цалу тоту руску фанзинашку сцену могло би вец глашиц же то були фанзини котри творели "лузере за лузерох" – у чим би наостатку було и їх найвекше фановство, як вираз култу лузерства. На концу, могло би ше вивесц заключенє же шицки тоти креативни ґенерациї на преходу до другого милениюму мали потребу виглєдованя алтернативох, лєм розлика же при єдних то було вецей културно каналованше, у случаю билтену МИ котри бул ище вше институцийно вязани, а при гевтих познєйше "пущених з ланца", т. є. викопнутих з 132

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

институцийох и зоз забрану, т. є. нєпропусносц уходу до истих, вираженше бунтовнїцтво – кельо МИ бул подкултурни, тельо ГР и КП були контракултурни. Та вец мож и повесц же у финалней фази и шицко гевто цо ГР започал, КП далєй розробел... и дотрескал – доведол до екстрему. Ирония же и таке оголєне контракултурне зявенє як цо то фанзин (та и алтернативна музична сцена) на руским язику, було сучаснєйше и иновативнєйше, указуюци вецей животного креативного духу як цала гевта официйна руска културна продукция котра ище вше забубана до перини традиционализма.

(Ре)капитулация фанзину Мож повесц же ище после Другей шветовей войни, зоз масовну електрификацию и зоз пошвидшаним ширеньом нових медийних средствох и при Руснацох ше створели условия же би ше, нє у городзе, алє праве на валалє, при младих почал формовац зачаток рускей урбаней култури, т. є. же би ше почала (без)успишно поурбанизовйовац рурална култура, так же зоз нєй познєйше перше випухли подкултурни, а конєчно и контракултурни зявеня. Мож ше вец опитац и же чом тераз уж скоро децению и пол после 2000-ого року вецей нєт фанзинох, кед з єдного боку дружтвени обставини нїч нє лєпши, напросто сами "питаю" бунт, а з другого боку, сам процес твореня, репродукованя естетичного витвореня и вообще креативного виражованя вельо швидши и лєгчейши. Чи одвит, у ствари, треба глєдац зошицким на другим боку (историї?) – у контексту обставинох терашнього сербского дружтва, з єдного боку пре одумеранє самей подкултурней музичней рокенрол сцени, або з другого боку и пре одумеранє самого социялистичного моделу воспитаня, точнєйше лєм гевтого його лєпшого аспекту визначованя гуманистичних идеалох як цо то дружтвена одвичательносц спрам колективу, а котри тераз до косци виєдол капиталистични еґоїстични модел гедонистичного конзумеризма – та наместо креативносци зоз бунту, тераз скорей маме лєм трошительносц зоз бунту? Ту ше випатра младежи знова, алє тераз на вельо софистикованши способ, идеолоґийно виплокує мозоґ зоз тим же алтернативи нє исную, зоз зводзеньом на помирлївосц подобну гевтому фамозному Лайбницовому оптимизму, лєм же тераз намесце Бога творителя найлєпшого швета од 133

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

шицких можлївих шветох, нєшка поставена парадиґма ткв. демократичного дружтвеного ушореня. Поштредно би аж могло констатовац же доминантна (и ширша югославянска и узша руска) култура 70-их и 80-их рокох, попри тим же була вираз "нєдемократичного" дружтва, випатра же була либералнєйша у одношеню на гевто цо ше зявйовало звонка рамика традицийного при младих, або лєм цинїчно поведзене: то можебуц лєм прето же вообще було вецей пенєжу у социялистичним дружтве, та го самим тим вец було и за (под)културу. Мож замерковац аналоґни процес у тим же як ше 80-их трацело интересованє бирократизованей "червеней буржоазиї" нє лєм за надбудов, алє аж и за саму базу, та так и за младеж (кельо єй ше на таки способ индиректно шлєбоди допущело), так ше паралелно и у подкултури вше вецей визначовала и контракултурна риса – же би ше зошицким манифестовала 90-их рокох, зоз подполним зламаньом мутированих остаткох "червеней" идеолоґиї, а котра за собу до амбису поцагла и цалу дружтвену систему. Парадиґматичне за саме зявйованє фанзинох на руским язику и тото же и скорей 90-их, у урбаних местох звонка централних руских валалских местох, кельо масовна култура (поготов у швеце) була наисце масовна (насампредз музика од поп-рок-панк музичних жанрох, та по метал), тельо вона знука (у Руским Керестуре) була средство виражованя и стил живота знова лєм єдней меншей часци рускей младежи, гевтей адолесцентскей младежи зоз векшу, або меншу "хибу" – нєприлагодзеносци традиционалному рамику. Мож ше вец опитац и же чи Руснаци таких своїх "кус иншаких" припаднїкох, людзох такого специфичного (суб)урбано "еволуированого" менталитету, доставали вчас (чи позно?), та нє знали кадзи з нїма, дзе их подзац, ганьбиц их ше и скривац их як цо ше од швета дакеди скривало деґенеровани пород, або их вируцовац з "гнїзда", кед же нє и цалком, вец на сам рубец – там дзе звичайно "осране".

134

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

БИБЛИОҐРАФИЙНИ ПОДАТКИ: Горняк, Мирко / Колбас, Олеґ. 1996. Глас ректума, число 1, Руски Керестур. Горняк, Мирко / Колбас, Олеґ. 1997. Глас ректума, число 2, Руски Керестур. Горняк, Мирко / Колбас, Олеґ. 1998. Глас ректума, число 3, Руски Керестур. Горняк, Мирко / Колбас, Олеґ. 1999. Глас ректума, число 4, Руски Керестур. Горняк, Мирко / Колбас, Олеґ. 2000. Глас ректума, число 5, Руски Керестур. Планчак, Здравко. 1997. Керестурски пендрек, число 1, Руски Керестур. Планчак, Здравко. 1997. Керестурски пендрек, число 2, Руски Керестур. Планчак, Здравко. 1997. Керестурски пендрек, число 3, Руски Керестур. Планчак, Здравко. 2004. Керестурски пендрек, число 4, Руски Керестур. Планчак, Здравко. 2005. Керестурски пендрек, число 5, Руски Керестур. Планчак, Здравко. 2006. Керестурски пендрек, число 6, Руски Керестур. Група авторох. 1986. МИ, число 8, Руски Керестур: ООССМВ, МЗ Руски Керестур. Група авторох. 1988. МИ, число 12, Руски Керестур: ООССМВ, МЗ Руски Керестур.

ЛИТЕРАТУРА: Винаї, Славко. 1997. "Алов комбат". Керестурски пендрек, число 1. Винаї, Славко. 2010. "Кабаре – прекосна поезия". МАК, число 4, юлий-авґуст. Горняк, Мирко. 1996. "Интро". Глас ректума, число 1. Горняк, Мирко. 1999. "Наркомания у Руским Керестуре". Глас ректума, число 4. Дула, Ваня. 2009. "Драга култура?". Шветлосц, число 1, януар-марец. Дула, Ваня. 2012. (рукописна верзия) Терор идеалох. Нови Сад: НВУ "Руске слово". Медєши, Иван. 2012. ""Вайчак" и приключения". МАК, число 1-2, (2012).

Moskowitz, Sam / Sanders, Joe. 1994. "The Origins of Science Fiction Fandom: A Reconstruction". Science Fiction Fandom, Westport, CT: Greenwood Press. Планчак, Здравко. 1997. "Ей ви мамлази!!!". Керестурски пендрек, число 1. Сопка, Синиша. 2010. "Прецо сом Панкер...". МАК, число 4, юлий-авґуст. Янїч, Милан. 1986. " XVIII Конференция ССМВ". МИ, число 8.

135

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Vanja Dula Master Studies, Department of Sociology, Faculty of Philosophy, University of Novi Sad

UNOFFICIAL PUBLICATIONS IN RUTHENIAN LANGUAGE: FANZINES A b s t r a c t : The beginnings of the phenomenon of fanzines in Ruthenian language can be followed from the end of the 1980s, as well as during its final appearance in the mid-1990s. The main distinction of fanzines in Ruthenian language is that they did not occur in urban environments inhabited by Ruthenians (e.g. Kula, Vrbas, Novi Sad) but rather in rural environments, especially in Ruski Krstur. In order to understand this phenomenon, as a statement of a minor part of Ruthenian youth, it needs to be considered within the context of alternative (nontraditional) music scene of a wider Yugoslav society that developed under the influence of mass media, specifically mass music from urban centers that developed from subcultural expression of youth into a counter-cultural phenomenon of rural environment on the transition from the 20th to 21st century.

fanzines, Ruthenian/Rusyn language, МИ, Глас ректума, Керестурски пендрек, rural subculture, counter-culture.

Ke y w o r d s :

136

Мирослав Кевежди Интердисциплинарни студиї Универзитет уметносци у Беоґрадзе

UDC 323.15:316.42(=161.2)(497.11)

НАЦИОНАЛНА СТРАТЕҐИЯ ЗА МЛАДИХ И РУСНАЦИ У СЕРБИЇ – ОСНОВИ ЗА ВИРОБОК СТРАТЕҐИЇ ЗА МЛАДИХ РУСНАЦОХ У СЕРБИЇ Робота пошвецена випитованю становиска младих Руснацох ґу сущним еґзистенциялним темом котри ше находза у Националней стратеґиї за младих Републики Сербиї. У випитованю автор хаснує модификовану методу фокус-ґрупи. Структурованим интервюованьом ґрупи, дванац младих Руснацох розличного походзеня, образованя и других дружтвених прикметох, виражени їх становиска ґу темом за котри ше предпоставя же су значни за їх живот. На основи сублимованих резултатох достатих зоз интервюованьом, автор представя актуални профил младого Руснака и препорученя за роботу зоз нїм у будучносци – стратеґийни напрямки. Абстракт:

К лючни с лова:

Руснаци, млади, закон, стратеґия.

Увод Завод за културу войводянских Руснацох концом 2011. року орґанизовал два роботнї котри мали циль поставянє основи за виробок стратеґиї за младих Руснацох у Сербиї. На першей роботнї участвовали дванац млади учашнїки, а на другей шеснац. Учашнїки були розличного возросту, образованя, походзеня и места пребуваня. У цеку першей роботнї найважнєйше було випитац становиска учашнїкох, т. є. младих Руснацох, о подручох котри у Националней стратеґиї за младих Републики Сербиї препознати як важни за млади особи. Обчековали зме же руска ситуация ма свойо специфичносци и же млади Руснаци буду мац свойо обчекованя и становиска кед у питаню теми як цо то животни шанси, образованє, безпечносц и друге. Под час роботньох указало ше же то наисце так.

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Предпоставка тей роботи же утвердзованє руских становискох и обчекованьох будзе хасновите у препознаваню приоритетох и конкретних проблемох зоз котрима ше млади Руснаци стретаю у каждодньовим живоце. Звикли зме ше же ше живот младих часто спатра, як цо єден од учашнїкох роботнї гварел, лєм през забаву и през спорт. У тим поглядзе предпоставяме же приступенє котре забера Национална стратеґия за младих, а котре и ми завжали у тей роботи релативно нове у руским явним живоце. У реализациї роботньох на першим месце зме мали у оглядзе слїдующе: "Од младих у Републики Сербиї обчекує ше вельо, а насампредз же би були ношителє нового европского духа пременкох, же би були у перших шорох транзицийних збуваньох и же би активно доприношели при одлучованю, алє у исти час ше одлуки о їх животох приноша дзешка индзей" – то цитат з Националней стратеґиї за младих. Же би млади наисце превжали дружтвену улогу котра ше предвидзує, потребне помогуц им же би мали за тото условия. През роботню випитани твердзеня котри описую потребни условия як цалком сполнєти, а учашнїки роботньох завжали становиска ґу реалносци тих твердзеньох и мири їх сполнєтосци, даваюци арґументацию и приклади прецо забераю праве таке становиско. Зоз тим зме операционализовали и превипитали Националну стратеґию за младих и обачели кельо ше руска младежска ситуация розликує од сербскей, т. є. яки еґзистенциялни профил младого Руснака нєшка. Конкретни метод котри запровадзени то метод котри ше звичайно хаснує у цеку нєформалней едукациї – роботньох зоз младима и котри ше вола "Барометер". Практично, то значи же ше у физичним просторе у котрим ше одвива активносц поставя два конєчни позициї, дзе ше на єдней з нїх постави ознака "Складам ше", а на другей "Нє складам ше". Кед ше випове твердзенє так же ю водитель роботнї наглас пречита, учашнїки ше рушаю у просторе и забераю место котре ше находзи на линиї "Складам ше" – "Нє складам ше". Особне чувство учашнїкох ше виражує през физичну позицию у просторе, дзе ше вец можу визуално обачиц поєдинєчни лєбо екстремни становиска, ґрупи, нєодлучни и други становиска. Завжата позиция у просторе провокує водителя же би ше опитал учашнїкови прецо завжал праве таку позицию и вон вец през свойо обгрунтованє дава толкованє, приклади и други арґументи. Звичайно ше тота метода нє 138

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

хаснує на вельким числу питаньох як цо то було у нашим случаю, прето же приходзи до вистатосци учашнїкох, алє роботня була ридка нагода же би ше шицки тоти питаня превипитали на исти способ, та зме то вец так и поробели. Метод "Барометер" представя модификовану форму фокус-ґрупи, т. є. структурованого ґрупного интервюа, дзе структура достата з предвидзенима питанями-твердзенями котри вицагнути зоз Националней стратеґиї за младих Републики Сербиї. Важне надпомнуц же ше дефинованє основох за будованє стратеґиї за младих рускей националней меншини може опрец на правни акт як цо то Закон о младих. То важне прето же Национални совит рускей националней меншини ма дефиновани одбори за културу, образованє, информованє, урядове хаснованє язика и писма, и одбор за младих. Стратеґия каждого з одбору, и ушорйованє їх роботи ма як єден од ориєнтирох правни акт конкретного подруча – закон – на националним уровню. Так то и зоз младима, та би ше у цилю квалитетней дружтвеней интеґрациї требало мац у оглядзе тото законске, а вец и стратеґийне ришенє. У роботи на першим месце пошвециме увагу Закону о младих Републики Сербиї, котри представя основу за будованє Националней стратеґиї, а вец и шицких активносцох котри у будучносци виходза зоз нєй. Друга часц будзе пошвецена конкретному материялу котри достати на роботнї, и котри ше состої зоз транскрибованих становискох ґу трицец и осем твердзеньох повязаних зоз животом младих. На концу, у заключеню виведземе профил нєшкайшого младого Руснака и препорученя за дальшу роботу – стратеґийни напрямки.

Закон о младих Републики Сербиї Влада Републики Сербиї принєсла Закон о младих 05.07.2011. року и зоз нїм дала правну основу за Националну стратеґию за младих. Циль Закона бул доставанє условийох за потримовку младим у орґанизованю, дружтвеним дїлованю, розвою и реализациї потенциялох на особни и дружтвени хасен. Закон як основни критериюм одредзеня же хто млади, запровадзел возрост, та так млади представяю дружтвену ґрупу котра ма помедзи 15 и 30 роки. Знука тей ґрупи препознати три подґрупи, а то млади помедзи 15 и 19 роки, 20 и 24 роки и млади котри маю помедзи 25 и 30 роки.

139

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Активносци и мири розличних державних орґанох, установох, здруженьох и других субєктох на злєпшованю и унапредзованю дружтвеного положеня младих з єдним меном ше волаю младежска политика. Тота политика ше одвива знука младежского сектору котри облапя шицки младежски активносци и дефиновани є общима цилями у Националней стратеґиї за младих. Стратеґия перши крочай у системским ришованю положеня младих и номинално є єден з приоритетох Влади и Министерства за младеж и спорт. Национална стратеґия треба же би одредзела улогу держави ґу младим, можлїву улогу младих ґу дружтву, як и способи возпоставяня партнерских одношеньох. У тим намаганю препознате же у посцигованю цильох вельки уплїв маю специфичносци сербского дружтва як цо то дружтвене худобство, нїзки процент занятосци младих и виволанки зоз котрима ше зочую млади людзе на преходу зоз дзецинства до одроснутого возросту. Зоз Националну стратеґию за младих ше окреме ушорює: 1. активне участвованє младих у дружтвеним живоце, 2. обезпечованє реализациї правох младих на єднаки шанси, 3. информованє младих, 4. потримовка и вреднованє толеранциї, демократиї и винїмкових посцигнуцох младих, 5. потримовка и розвой формалного и нєформалного образованя младих, 6. потримовка и стимулованє даваня роботи, самостойного обезпечованя роботи и младежского поднїмательства, 7. унапредзованє безпечносци младих, 8. отримуюци розвой и здраве животне околїско, 9. охрана и унапредзованє здравя младих и 10. други активносци и обласци котри од значеня за младих. Финансованє програмох и проєктох од явного интереса у обласци младежского сектора дефиноване Законом так же би у буджету Републики Сербиї требали буц обезпечени средства:

140

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

▸ за розвой условийох за унапредзованє младежских активносцох и активне участвованє младих у дружтвених цекох, ▸ за потримовку здруженьом младих так же би участвовали у младежских активносцох и реализациї цильох Стратеґиї, ▸ же би млади були информовани о питаньох значних за младих и же би ше видавали публикациї за младих, ▸ же би ше потримовали активносци у водзеню кариєри и совитованя за младих и орґанизацию обукох, семинарох и манифестацийох значених за занятосц младих, ▸ за нєформалне образованє младих у обласцох младежского сектора и розвой квалитету нєформалного образованя, ▸ за потримовку волонтеризма и младежскей роботи на подзвигованю капацитета здруженьох младих, ▸ за задовольованє младих на подручу култури, здраве и квалитетне запровадзанє шлєбодного часу, ▸ за активносци на локалним уровню през потримовку реализациї локалних акцийних планох за младих и проєктох и програмох локалних канцеларийох за младих, ▸ за виглєдованя о стану и потребох младих у обласци младежского сектора, ▸ потримовку младим талантом през награди, стипендиї и усовершованє школярох и студентох (предвидзене же би ше таки средства обезпечело знука окремного Фонда за млади таланти Влади Републики Сербиї). Зоз Стратеґию вишол и Акцийни план за младих котри реализую подручни канцелариї за младих. У Сербиї єст 174 єдинки локалней самоуправи, а у авґусту 2011. року були отворени 123 Канцелариї за младих. Канцелариї ше находза и у општинох дзе жию млади Руснаци цо би требало дац можлївосц же би реализованє националних стратеґийних цильох залапело и младих Руснацох. Упознаванє младих Руснацох зоз рамиками и поняцами зоз котрима ше одредзує младежска политика предусловиє же би вони були уключени до реализациї Акцийного плану.

141

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Подруча котри маю окремну важносц за живот младих Кажде з начишлєних подручох котри препознати зоз Националну стратеґию за младих мож описац як идеални случай – през одвитуюци твердзеня. Одклоньованє од идеалного стану у котрим потреби младих на шицких тих подручох виражени през "Барометер", дзе учашнїки завжали свойо позициї и дали обгрунтованє прецо їх становиско таке. Обгрунтованя завжатих позицийох з боку учашнїкох дати под кавичками, так як су виповедзени. Твердзенє 1. – "Млади Руснаци участвую у ришованю даякого дружтвеного проблему" Учашнїки ше цалком опредзелєли же ше нє складаю зоз тим твердзеньом. То прето же "нїґдзе, анї у єдним одборе нєт младих" (окрем Одбору за младеж и спорт Националного совиту рускей националней меншини). Подцагнуте з боку вецей учашнїкох вельке значенє роботного искуства: "Вшадзи ше обчекує даяке искуство од младих, а ми го нє маме дзе здобуц". Ситуация описана на конкретним прикладзе дзе млади анґажовани "лєм на активносцох попису, а по тераз анї нє були даґдзе у даяких институцийох анґажовани". Млади обачую же при старших иснує страх од конкуренциї и иновацийох котри ше тиж опатра у забераню вше истих способох роботи при старших, дзе тоти способи "преверени и традицийни" и коло котрих младим чежко розвиц себе. Обачене же дармо мац високе образованє коло такого окруженя. Иснує видзенє же "старши думаню же млади нє маю добри идеї, же млади желєни и же за їх час придзе час" – "Стари лїцемерни, себични и думаю же тоти ствари нїхто нє може зробиц лєпше од нїх". Твердзенє 2. – "Млади Руснаци ше рушаю кадзи ґод сцу" Скоро шицки млади учашнїки ше нє складаю зоз тим твердзеньом, гоч єст и гевтих (єден) котри маю розличне думанє прето же "то перше до каждей особи, а друге то пасош – нє проблем го добиц, и визи нє треба, а єст вельо путованя на котри мож пойсц за тунї пенєжи". З другого боку, при векшини иснує думанє же млади нє маю досц финансийни средства же би пошли праве там дзе сцу. Нагода за путованє анґажман у КУД-ох, та так: "Я нє гварим же млади Руснаци 142

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

нє путую, поготов тоти котри анґажовани по КУД-ох, медзитим кед нам приду на камп волонтере зоз других державох и кед поведза цо вони робя през лєто, вец тото цо ми обиходзиме то нїч". Достава ше упечаток же волонтерски камп роби у єдним напряме, бо волонтере приходза до Керестура, алє нєт информациї же млади на подобни способ одходза вонка, т. є. то охабене їх особней дзеки. Кед шлєбодне рушанє у питаню, вец препознате же "можлївосци тераз єст, олєгчаня пришли, нє маме визи и пасоши нам преходза, а з другого боку маме ситуацию же финансиї представяю проблем". Твердзенє 3. – "Млади Руснаци ше у своїм стредку можу шлєбодно розвивац" Думаня о тим подзелєни, бо з єдного боку иснує думанє же то вязане за место биваня, а з другого же индивидуа моцнєйша од стредку и же ше виражи гоч дзе: "Дефинитивно, у Керестуре ше чежше розвивац, а кед придзеш до Нового Саду отворя ци ше рижни можлївосци, вецей людзох упознаш, вецей швета видзиш". Тиж так ше препознало же "Єст велїх котри з боку пришли до Нового Саду, та нїч нє робя на своїм розвою". "Я думам же то вецей инивидуално цо сцеш, нє так то Керестур далєко од Нового Саду". Гевто цо обачене як важне, то количество доступних информацийох котре ше розликує у векших и менших стредкох. Тиж так, обачене же нє исти интересованя кед у питаню возрост, так же у младшим возросту менши стредок дава досц можлївосци, алє з роками постава нєдостаточни. Визначена улога фамелиї як значного фактора и модела по котрим ше справує далєй у живоце по тим питаню. Гевто цо обачене то же ше поставя питанє шлєбодного розвою котри ше спатра як розвой националного идентитета, алє и як общи розвой и як особни розвой. "Вообще, у Сербиї Руснаци маю можлївосци робиц на себе и участвовац у даяких манифестацийох и маме щесца же ше так держава одноши ґу нам, и думам же на тим треба же бизме були подзековни. Завиши од штредку од котрого походзиш, Нови Сад дава вельо можлївосци, алє єст и таких цо пришли з малих штредкох до Нового Саду, та им анї нє бриґа же би робели на розвою". З другого боку поставене становиско же "У сущносци то таке дакус парадоксалне, постої шлєбода, медзитим нє постоя условия и вец на таки способ єдноставно ше нє витворює тото цо би ше, наприклад, реално могло. Значи тото досц

143

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

узко повязане за местом биваня. Наприклад, млади Руснаци у каждим стредку, без огляду хто дзе бива, нє спера им ше, медзитим чи вон ма там условия же би то там зажило, же би ше то витворело?". Препознате же то питанє иснованя "людства, т. є. маси людзох", а дзешка и то же нєт одвитуюци институциї. Препознате же шлєбодни розвой, у смислу националного идентитета, лєгчейши у местох як цо то Керестур, Дюрдьов и Коцур: "Вони уж у даяким олєгчуюцим положеню прето же маю основну школу по руски. Олєгчуюца ствар, прето же ше вишколовали на руским язику. Я осем роки закончела на руским язику и стално слухам руски язик, аж у штреднєй преходзим на сербски. Можебуц у даяких других местох дзе млади виучую факултативно руску наставу вони уж нє маю свидомосц яку ми маме, вони маю раз до два раз тижньово наставу. Отадз кед рушиме мушиме прейсц катеґорийно, перше места цо закончую основну школу по руски, вец други места. Вельку улогу ма и тото же чи єст даяки секциї по руски, чи нє итд. и вельо значи фамилия, я стоїм за тим стално. Барз вельо значи же чи сце од початку у фамелиї слухали о тим". Твердзенє 4. – "Млади Руснаци можу у своїм стредку орґанизовац добри живот" Препознате же тото твердзенє досц опширне и же би добри живот могол буц похопени у смислу доброго живота поєдинца, як гевтого котри сполнює свойо особни цилї, алє иснує и видзенє же национална заєднїца треба же би мала свой добри живот як колективни ентитет – зявюю ше два концепциї дзе добри живот иснує за заєднїцу як окремни ентитет, а иснує и индивидуалистична концепция дзе ше дума же ше роби о поєдинцови. Под добрим животом млади спатраю забаву, алє и же "шицки фактори на месце". Виражене думанє же "цо ше дотика даякого духовного и културного животу ту думам же абсолутно постоя условия, за таке постоя условия и у лєше, цо ше мнє дотика. Алє кед ше дотика того же би ше витворела даяка еґзистенция лєбо даяки материялни фундамент, вец думам же то анї єден руски штредок нє ма". У резимеу, спатраюци димензиї особного розвою обачене же ше дзепоєдни можу витвориц, алє "еґзистенция, материялни фундамент, едукация и робота слабше". Индикатор того, по думаню учашнїкох, висельованє зоз руских стредкох.

144

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

Твердзенє 5. – "У своїм стредку млади Руснаци можу найсц роботу" У велькей векшини млади ше нє складаю зоз тим твердзеньом, гоч су свидоми же роботу чежко найсц и у даяким другим стредку. Зоз другого боку, иснує думанє же можу найсц роботу, алє питанє же яку: "Нє даяки вельки вибор". На тим боку ознова становиско же то "заш лєм ствар индивидуи". Иснує думанє же у нашей жеми нєт дискриминациї по националней основи кед занятосц у питаню: "Нє мала сом проблеми зоз тим же придзем, принєшем CV и да ми дахто патри же Рускиня же нє мож, напроцив. Я мала таке же видза же сом Рускиня, та такой це запошлїм, бо знам же ши вредна. Ствар у тим же хто сце найсц роботу та ю найдзе. Стої же нїхто од нас зоз факултетску диплому нє будзе келнеровац, алє кед стан таки яки є, кед ше муши та ше муши, найдзеш роботу и за тоти дзешец – петнац езри". Вибор роботох зужени и "може ше пойсц зоз диплому келнеровац, або евентуално на польо, алє я тото питанє иншак похопел, у ствари же тото цо ши закончел тото да робиш". Робота котра ше понука на валалє вязана за поняца як цо – пекарня, паприґа, польо, келнерованє ... Обачене же "тоти два питаня досц вязани за валал-город, бо Руснак у Дюрдьове, Керестуре, Ґосподїнцох – то розлични Руснаци. Тот у Ґосподїнцох можебуц ма два-три нагоди найсц роботу. У Новим Садзе ма можебуц двацец. Гоч годно буц и таке же тот у Ґосподїнцох ма роботу, а тот у Новим Садзе же ю нє ма, алє факт же шицки приходза до городу дзе вельо лєгчейше найсц роботу". На нєутралним боку стої думанє же: "Кед сцеш у сущносци и можеш, лєм мушиш и глєдац, а тото же на валалє нє можеш широки спектар роботох робиц, алє маш можлївосц тото цо даваю субвенциовани кредити да сам дацо почнєш, а исто так и у городу можеш почац сам". Кед у питаню помоц держави же би ше започало роботу, вец иснує думанє же: "Можеш, алє даваю мало пенєжи, даваю 160.000,00 динари. Я кед би отворела фотоґрафску радню у Керестуре, я нє будзем мац роботи, нє годна сом плациц порцию и нє годна сом врациц тоти пенєжи. Я ше складам з тим же нє важне чи зме Руснаци, чи нє, кед дахто сце робиц, найдзе роботу, алє ґенерални стан при младих же чежко найсц роботу". "Велї млади рушаю на даяки школи прето же ше сцу витвориц през даяку едукацию, а вец ше стретаю зоз реалносцу же ше зоз таку школу нє можу економски витвориц".

145

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Твердзенє 6. – "Млади Руснаци у своїм стредку можу себе обезпечиц сиґурну будучносц" Вельке число ше нє склада зоз тим твердзеньом, алє иснує єдно нєутралне думанє. При нєутралних иснує оптимистична ориєнтация же "нє будзе таки стан у дружтве, же будзе лєпше". З другого боку иснує вельки песимизем: "нє знам, єдноставно думам же нє маме, нєт шанси за лєпшу будучносц, же нєт условия", "я би гварел же нє мож лєм у нашим штредку, алє вообще на тим штредку". Мац змесценє, просекову плацу (голєм два у обисцу), "кров над главу" и да себе можеш оможлївиц путованя – "То за нас фини живот и ми то себе нє можеме оможлївиц". Твердзенє 7. – "Закон о младих будзе уплївовац на младих Руснацох" Обачлїве нєпознаванє закона и факту же вон вообще принєшени (седем особи од дванац гварели же су упознати зоз його иснованьом), та у тим напряме "Думам же перше муши постояц едукация о тим же то постої и же яки маце права пре тот закон", "Перше и перше треба даґдзе же би була обява, я нїґдзе нє видзел закон на видело да можем преучиц". Визначене же ше муши указац заинтересованосц за закон кед ше сце витвориц свойо права. Похопенє таке же ше муши подзвигнуц уровень знаня о закону же би вон вообще зажил. При меншому числу учашнїкох исную нєскладаня зоз предложеним твердзеньом "Прето же околїско нє одвитує такому роздумованю", т. є. нєт довирия до околїска же гевто цо стої у закону зажиє: "Я ше складам зоз шицким ту цо наведзене, медзитим тота пракса стара, млади ше розвиваю и кед читаме ту на насловох хто шицко бул корумповани, вец єдноставно... койяки акциї у живоце нє конциповани на основи даяких планох у живоце, алє на основи того же чи ше блїжа виберанки, чи нє. Нє же ми нє маме звикнуце провадзиц таки важни ствари – єдноставно каждому другому то нє важне же чи то постої чи нє". Думанє другого учашнїка котре идзе у истим напряме то "же пребарз шицко корумповане, та и тот закон цо би бул думам же би то нє функционовало. Я знам же ше можем поволац на закон и то... алє пракса нє гутори так". Нєутралне думанє подобне: "думам же добре формуловац даяки становиска, алє ми маме уж даяки за146

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

кони цо су уж длужей ту, та ше их нє применює". Иснує обаванє же да тот закон нє останє "лєм голе право". "Треба да ше дружтвени условия пременя, же би ше тоти цо писали закон, да им то и у глави прероби. Вони дали право, а кед ше нє створи условия, будзе лєм голе право". Обчекує ше од законодавца же би почитовал закон и створел условия за його почитованє, алє ше обчекує и од младих же би упознали свойо права. Твердзенє 8. – "Локални акцийни плани значно уплївую на младих Руснацох" Закон предвидзує стратеґию за младих, стратеґия предвидзела Акцийни план, а Акцийни план предвидзени же би ше кончел прейґ локалних Канцеларийох (ЛАП-ох). Млади чули же исную Канцелариї за младих, за тоту у Новим Садзе. Дзепоєдни котри ше обрацали Канцеларийом за младих гваря же "випадло же я мам вецей информациї як гевта дзивка цо там робела, нє знала же Секретарият за младеж ма конкурс", "Дожили зме таки питаня же нам ше у Кули питали же чи у Керестуре иснує даяки Дом култури, лєбо таке. Достали досц одвичательни задатки цошка запровадзовац. Кельо мам информацию, можебуц тота Канцелария ище вше иснує, алє вона нїґда нє преробела". "Ти информовани же вона єст, алє войдз на дзвери – нєт ци хто отвориц". "У општини ци поведза же роби – роби як да нє". "Исто так и у Новим Садзе, иснує алє нє роби, гоч би було барз добре кед би то преробело". "Може ше дуркац на дзвери, алє там нєт дакого же би робел". Друге думанє же "Ми маме вецей хасну од таких локалних, як од националних як напр. студентскей орґанизациї, дацо цо блїжей нам. Думам же нє муша вони шицко знац кед ше ми питаме. Думам же то баржей волонтерски". Учашнїки досц критични спрам роботи Канцеларийох, пре нєкомуникативносц и огранїченосц Канцеларийох: "Думам же би требали мац голєм даяки сайти, даяки информациї, же би це упуцели дзе да идзеш далєй, бо дзе индзей найдзеш информациї". "Думам же би то нє требало буц волонтерски, заш лєм то досц озбильна ствар и же муши то єден чловек робиц, не може гоч хто то окончовац". "Ридко дзе Канцелариї зажили". "Општина Жабель направела курс анґлийского за младих, алє слабо о тим явносц упозната". "Муша мац информациї о тих даяких младеж147

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

ских оранизацийох, сами да их позбераю на єдним месце и можебуц тоти котри робя активнєйше у Пакту да повязую". Од Канцеларийох ше пита одвичательносц, информованосц и повязаносц. Визначене же Канцелариї у Беоґрадзе добре робя и можебуц би требало поволац дакого од нїх же би зме чули же як робя, як и приклад добрей пракси. Твердзенє 9. – "Школярски парламенти значно уплївую на младих Руснацох" Мало учашнїкох чуло за школярски парламенти и нє знаю же як вони функционую. Гевти ридки котри чули, складаю ше зоз твердзеньом: "Прето, бо у каждей класи бул вибрани єден представнїк котри представя тоту класу, хтори ше раз мешачно зиходза. Зиходза ше представнїки зоз шицких класох зоз даякима предкладами. Так зме правели школски маїци, могло и екскурзиї и акциї даяки". Нєупознатосц зоз такима формами орґанизованя младих барз обачлїва, так же поставени велї питаня о тим цо вони вообще и як функционую. Мало єст тих котри могли чуц о парламентох прето же учашнїки роботнї углавним старши и под час їх школованя нє було таки форми. Обачує ше вихабеносц младих зоз наймладшей ґрупи (од 15 по 19 роки) у Одборе за младих Националного совиту. Учашнїки роботнї указали вельку заинтересованосц и препознали иснованє такей форми орґанизованя як позитивне. Твердзенє 10. – "Здруженя младих маю уплїв на приношенє значних одлукох у дружтве" Шицки млади присутни на роботнї ше нє складаю. "Руски здруженя нє мали уплїв на приношенє Закона о младих, лєбо даяких векших стратеґийних документох, а анї коло менших акцийох як цо реновиранє простору". Така ситуация виволує нєзвичайни акциї: "Ми поглєдовали динари же бизме отримали Нови рок. Понеже нас нїхто "нє чул", мушели зме направиц скриту камеру и вец аж теди нас чули. За мнє то нє ришенє же би ше тельо моци давало и же би ше таке правело".

148

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

Твердня 11. – "Млади Руснаци маю инициятиву у своїм локалним стредку" Половка присутних ше склада зоз тим, двойо од дванац ше нє складаю. Гевти котри нєутрални даваю становиска: "Думам же поєдинци маю и же ше анґажую за дацо, алє углавним нє", "Воно єст инициятиви, алє нє досц". "Даяки активности у штредку стандардизовани и вше су присутни, алє чежко унєсц дацо нове". Приклад подобней инициятиви акция младих у виборе за месну заєднїцу у Керестуре дзе млади достали три места од петнац у Совиту месней заєднїци. "Инициятиви исную, алє ше чежко реализую". "У одношеню на гевто цо мож поробиц, мало єст инициятиви". Твердзенє 12. – "Млади добре информовани о питаньох котри за нїх важни" Нїхто ше нє склада зоз тим твердзеньом. Єдна од учаснїцох, представителька медийох, коментарує же: "Конкретно, у нашей емисиї ми ше намагаме же бизме нашли интересантни конкурси и ми то гуториме у нашей емисиї, медзитим, очиглядно то нє досц. Чи нам хиби тото, нє знам же би нам емисия була вше на интернету, чи дацо ище ...". Друга особа гвари же: "Я думам же добре тото цо вони робя и же ше намагаю, алє старши нє досц укладаю до того. Вони млади, та зато ше и боря за младих". Обачена и нєзацикавеносц младих: "Млади ше анї сами нє розпитую. Вони да ше сцу интересовац, вони би нашли" – у тим напряме обачена и парадоксалне твердзенє же су нє зацикавени за провадзенє медийох, гоч их прицискаю еґзистенциялни проблеми як цо то пренаходзенє роботи и подобне. Спомнуте як модел добрей пракси же иснує интернет маґазин – зин – за младих, прето же є барз облапни и дава вельке число квалитетних информацийох. Тиж спомнуте же школа дава лєм ґлобални знаня, алє нє толкує тото цо ше младих конкретно дотика, та их так нє информує о питаньох котри за нїх важни, а анї о жридлох же дзе можу найсц тоти информациї. Нєинформованосц младих опатра ше у твердзеньох же "Млади можебуц нє знаю дзе глєдац, цо глєдац". Як моцне орудиє информованя вшелїяк препознати интернет и же хиби вецей интернет змисти. Интернет важни и прето же мож ознова слухац програму, цо значи же би база емисийох на интернету була важни ресурс.

149

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Обачене же квалитет сиґнала нєквалитетни, програму по руски нє мож чуц у шицких руских стредкох и то препреченє же би ше слухало радио и телевизийни змисти. То ище єдна причина же би ше вецей материялу кладло на интернет, алє обачене же и сами медийни хижи то нє допущую, цо гамує младих у доходзеню до информацийох, та остава лєм Фейсбук як (нє досц вихаснована) алтернатива. Твердзенє 13. – "Млади Руснаци добре информатично едуковани" Шицки ше складаю зоз тим твердзеньом, без коментара. Твердзенє 14. – "Млади Руснаци маю адекватну медийну увагу" Векшина ше склада зоз тим твердзеньом, даскелї учашнїки нєодлучни. Єден з учашнїкох указує на то же иснує тижньова радио емисия, як и телевизийна емисия два раз у мешацу – "Новина Руске слово нє знам чи ма дацо". И коло того дзепоєдним учашнїком ше заш лєм видзи же то нє достаточно. Источашнє, поставене питанє провадзеня медийох, прето же є нєпорядне – "Я нє баш провадзим, алє єст на радию, єст на телевизиї, єст часпоис МАК, значи маме дзе пречитац". Єден з нєодлучних учашнїкох толкує свойо становиско зоз тим же: "Єст, шицко воно єст, алє дармо єст кед нє мож. Зато сом нєодлучни. З пракси гуторим, сцели зме пар раз до Руского слова написац, та нє сцели обявиц. Кед маме даяку схадзку, або цо, телевизия нам гвари да ми явиме, воламе и знова нє приду. Так ше ми видзи же керпя з нами, кельо маю луфта, та тельо". Други учашнїк хвалї радио: "Наисце су нападни, после добри дзень уж такой цо єст нове, нови информациї. Голєм прейґ телефона ше чуєме, лєбо прейґ Фейсбуку. А гевти шицки други медиї так якошик – з телевизиї волаю кед им дацо треба, и кед нєт, вец "направ дацо", а кед тебе треба, вец "полни зме". Руске слово, о тим нє сцем анї бешедовац, то окремни швет. Трафи ше дакеди же ци дацо обявя, алє кед ци дакеди битне да ше то обяви, а вони нє обявя. Роби ше даяка селекция и вец ше то дава як ше дава. Алє гей, заступени зме наисце вшадзи, радио, ТВ, часопис, МАК ше окреме баш трудзи". Други учашнїки обачую же коло 60 одсто адекватна увага кед у питаню млади у руских медийох. Тиж так видзи ше же дати медийни простор, алє у нїм ше млади чувствую видвоєно и же увага нєдостаточна. Други обачую же нє 150

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

иснує достаточне число змистох же би ше пополнєло дати простор – "Я стоїм на штредку, баш прето, же участвуєм у тим, и требало би да маме вецей того материялу, же би могло исц два раз до тижня. Ми два мушиме буц дакеди аґресивни, кед це видзиме такой да ше питаш цо єст нове, бо ми сцекнєш". Коло того обачує ше и селективносц новинарох спрам медийних актерох, дзе новинар напредок идзе зоз задумку же хто му одвитує лєбо нє одвитує за розгварку, а критериюм за тоту селекцию нє цалком ясни. Тиж так, обачує ше меранє датих информацийох, прето же кед дахто прида информацию котра би постредно могла указац неґативно на роботу других, вец ше ю нє обявює, цо симптом медийней ориєнтациї на отримованє "мира у хижи". З оглядом на реализацию младих у шицких димензийох котри им важни, єдна од учашнїцох дума же руски емисиї барз нєодвитуюци, дзе причину видзи у старих редакцийох, котри робя на исти способ як цо ше робело дакеди, ище под час социялизма: "Пременки ше барз чежко прилапює и будзе потребни час же би ше дацо пременєло". Други учашнїк видзи же у емисийох за младих мож буц информовани лєм о спорту и шлєбодним чаше. О здравю, роботи, едукациї – нєт змистох. Твердзенє 15. – "Младим Руснацом грожи худобство" Векшина ше склада зоз тим твердзеньом, двойо з боку. Єден од учашнїкох толкує же: "То нє лєм при Руснацох, алє при шицких, при Сербох, при Чарногорцох – проблем занятосц. Од нас трицец цо закончело школу, роботу достали пецеро. Пецеро пошли на факултет, а гевти двацецеро шедза – нєт роботи". Нєзанятосц потрафя шицки пасма младих, и гевтих котри закончели стреднї школи и факултети, гевтих цо формовали фамелиї и гевтих цо нє – "Бул сом депресивни кед сом ше чул зоз моїма школскима. У ґлобалу од нїх шицких ридко хтори заняти, а од тих котри заняти, та ище менши процент же ше заняли у фаху. Велька часц и далєй завиши од родичох. Даєдним ше можебуц удало осамостоїц же нє жию вецей з родичми, алє и далєй завиша од їх ґаздовствох". Тота проблема ше препознава як сущна причина за висельованє до варошох и иножемства. Гевти котри стримани маю становиско же "Хто ше як знайдзе", а спомина ше же одвит завиши и од того на котру файту худобства ше дума – чи материял151

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

ну, чи духовну. Обачує ше форсиранє ефикасносци з боку власнїкох подприємствох, цо углавним значи же ше зменшує число роботнїкох – "Вони женю роботнїкох же би на роботи оставали и по три змени, алє з другого боку – число роботнїкох постава вше менше". Твердзенє 16. – "Руснаци маю вибудовани политики и програми за младих зоз инвалидитетом" Ґрупа припознава же є вообще нє упозната зоз тим, так же нє можу завжац становско. Вони нє упознати же кєльо єст младих Руснацох зоз инвалидитетом и же чи було даяки случаї дискриминациї – "Я нє упуцена же кельо єст младих Руснацох зоз инвалидитетом, то тема о хторей нє знам". Єден од учашнїкох ше склада, алє условно: "У рамикох нашей парохиї ше орґанизовало стретнуце дзе ше зишли коло 11 дружтва (множества) хтори дзешка у своєй програми маю вязи, з єдного боку з нашу церкву (виру), з другого боку зоз праве такима особами. У каждим множеству 3-5 людзох, значи досц вельке число ту, аж ше и орґанизациї нєсподзивали же кельо їх иснує. Та воно, так з нука, постої таке дацо цо же ше занїмаю зоз тим, алє так як стої твердзенє думам же нє постої". Тото питанє постава интересантне кед ше ма у свидомосци же особи зоз инвалидитетом меншина у меншини, а питанє вибудованих политикох спрам нїх одредзує миру дискриминативносци националней меншини, котра ше часто ґу своєй меншини справує нєкоректно. Твердзенє 17. – "Рускинї ше нє маю на цо поносовац, бо руска система чувствительна з оглядом на їх ровноправносц" Трецина ше склада – углавним хлопи, нє склада ше єден учашнїк, а пейц дзивки у стредку. Дзивки у стредку маю таке обгрунтованє за свойо становиска: "То думам же ґенералне питанє, вше жени пре дацо загрожени, або же маю менши права. Нє мам конкретни приклад, алє думам же нє маю досц права. Я ше нє чувствуєм загрожено, бо ше борим за свойо цилї, алє ...". И други дзивки ше складаю зоз тим: "Я ше нє стретла зоз таким дачим, нє знам, нє думам анї же гей, анї же нє". Хлопи котри ше складаю зоз твердзеньом, думаюци же жени вообще загрожени у Сербиї. Алє то нє случай зоз Рускинями. Учашнїца ше склада зоз тим: "Я ше складам зоз тим, алє кед будзе152

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

ме тераз поровновац зоз тим же нам жени на функцийох у медийох, маце директорку котра жена, у "Руским слове" тиж, у моєй школи основней, директорка. Я нє похопела, або да сом на своєй скори почувствовала же сом була загрожена, а окреме нє у рускей заєднїци". Єден од хлопох виражел стримане думанє же: "Думам же єст загрожени сиґурно, лєм ми то нє знаме". Кед ше патри на тото же ше фамилия шири коло жени, вец ше видзи же там дзе ше жена реализує през мацеринство вона ше углавним престава реализовац на други способи як цо то кариєра, образованє, спорт и подобне цо значи же ше ту мож препознац одредзену нєровноправносц. Учашнїки нє мали становиско спрам такого питаня. Твердзенє 18. – "Здравствена защита младих Руснацох на високим уровню" Три дзивки ше нє складаю, а характеристичне за нїх же су вязани за Нови Сад: "Кед сце студент, вец маце право на безплатне лїченє по двацец и шести рок. Кед сце нє закончели студиї по теди вас єдноставно виписую зоз тей здравственей установи. Теди мушице пренайсц другу установу. Нови Сад преобтерховани, єст мало дохторох. Идзеце од дохтора до дохтора котри вам пове же є преобтерховани. Пред тим мушице виняц здравствену и так доокола док нє пренайдзеце дохтора, то мой случай ту у Новим Садзе". Друге искуство таке же дзивка, гоч жиє у Новим Садзе нє идзе до дохтора ту, алє до свойого места походзеня: "Не знам баш, при Руснацох, пойдзеш до дохтора, вон це препатри за пейц минути ... Нє пачи ше ми тото же Руснаци гоч у хторей установи робя, приду до Керестура и бешедую о тим цо робя на роботи, а то думам же барз велька гришка, нє шмели би таке дацо робиц". Гевти котри у стредку вияшнєли ше же на умерени способ: "Думам же ми маме проблем исти як и шицки други. Як и шицким так и Руснацом". Препознава ше же нєт совитовалїща у Коцуре, у валалох. Обачує ше же тоти услуги тераз вшадзи треба плациц, и у державних и у приватних ординацийох, цо уплївує, вєдно зоз векшим квалитетом же би ше людзе опредзелєли за приватного дохтора – "Людзе вше баржей иду до приватнїка, же да нє чекаю на шор".

153

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Твердзенє 19. – "Млади Руснаци ше чувствую безпечно у своїм стредку" Векшина ше склада зоз тим. Тройо учашнїки на стредку, котри ше нє цалком складаю – "Думам же ше нє чувствую нїяк", гвари єден з нїх. Три дзивки ше подполно складаю: "Я думам же нїхто нє мал проблем зоз тим же є Руснак. Я ше чувствуєм безпечно и бешедуєм по руски, и нє боїм ше же ми дахто дацо пове". Друга учашнїца толкує исто так: "Я нє дожила таке дацо же знам же ше дахто повадзел на националней основи, и прето ше цешим за свой валал". Хлопи ше нє вияшньовали детальнєйше о тей теми. Твердзенє 20. – "Млади родичи маю дружтвену потримовку" Цо ше тей теми дотика учашнїки углавним поставени у стредку. Тройо зоз боку дзе ше нє складаю. Вони толкую свойо становиско на слїдующи способ: "Нє складам ше прето же нє маю нїяку потримовку, єст ситуациї же, на наприклад, на 17 роки ше породзи и як пара нє пойду до даякей установи, бо ше ганьбя, гей, цо я там будзем, далєй родичи знаю дакеди дзвигнуц руки од нїх ... шицко може буц". Други учашнїк гвари: "Нє знам, нє чул сом же даяки млади родичи добили такой помоц. Добре, можебуц су млади, та нє знаю же єст помоц. Сиґурни сом же ше нє водзи рахунку о младих родичох". Єдна дзивка толкує свойо становиско з прикладом: "Моя пайташка сцела дзвигнуц кредит, сцели купиц хижу у Керестуре, мала добру роботу и могла дзвигнуц кредит. Алє кед дзвигаш кредит мушиш мац 23 роки, и нє достала кредит пре роботу. Нє битно же вона ма роботу и шицко – нє могла достац кредит. А на 18 идзеш до гарешту, а кед таке дацо треба та нє мож". Друга дзивка котра на стредку гвари: "Нє мам даяки конкретни приклад най повем же ше складам з тим. Мала сом пайташку котра ше породзела зоз 16 роки и нє можем повесц же мала даяку потримовку, вецей ше нє складам". Єдна з учашнїцох поставела питанє хто би требал помогнуц, на цо дати приклад општини котра дава младим паром потримовку у пенєжу цо представя файту дружтвеней потримовки. Вона ше вияшнєла же дакеди така потримовка исновала, а вец то стануло, алє же є вшелїяк на локалней самоуправи. Єдна з учашнїцох гвари же ше у општини 154

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

Кула достава 10.000,00 динари. Вона спомина же иснує єдна файта нєровноправносци прето же општина дава Ромом лаптоп компютери – "А прецо би Руснаци тиж нє доставали таке?". У Новим Садзе ше за дзецко достава 70.000,00 динари, гвари друга учашнїца, алє лєм кед поднєше вимогу, алє су барз слабо обвисцени о процедури. Друга учашнїца гвари же ма искуство колеґиньох котри оставали ваготни и такой без роботи, або у дзепоєдних случайох було поведзене єй колеґиньом же маю робиц за ню, цо значи же дїлодавец нє потримує таку жену – "Держава треба же би ушорела и принєсла Закон, котри защици як перше жену хтора ваготна, муши добивац надопольнєнє тельо и тельо, ма право буц на породильским, же нє може послодавац одредзиц же 6 мешаци або уж кельо. Скорей то було. Требало би да мотивишу младих, же би ше на даяки способ и брали. Увидзи ше на попису же як то будзе, кельо людзох и прецо нє ступа до малженствох, та ше увидзи же нє маме пенєжи и средства, и нє маме дзе жиц, та ше прето нє береме". Твердзенє 21. – "Руснаци нє маю проблем зоз биваньом" Учашнїки ше векшином нє складаю, єст двойо котри на стредку. Єден од учашнїкох толкує свойо становиско: "Завиши, кед вежнєм себе як приклад я мам, док жиєм з родичами. Кед бим пришол до Нового Саду, нє знам чи би ше ми удало прежиц ту, док квартель виплацим, трошки. А ту ше до родичох вше мам дзе врациц ...". Други учашнїк ше нє склада: "Алє то нє циль же би ти и на 35 роки жил зоз родичами". Гевти котри ше нє складаю зоз твердзеньом толкую же чежко: "Праве пре трошки у Новим Садзе чежко, кед би ше сцели осамостоїц". Други учашнїк додава же нє чудо же тельо млади людзе одходза до Канади, праве пре таки причини. Учашнїца додава: "Кед нє маце у нашлїдстве даяку хижу од баби и дїда, думам же мале число младих у нєшкайшим чаше ма на руки вичитац езри евра за єдну хижу у валалох, да нє бешедуєм о квартельох. Людзе нє можу себе купиц авто котри мож найсц до 10.000 евра, а нє хижу". У стредку становиска таки же: "Зависно од того хтори штредок. Кед Керестур – жиєме зоз родичами и лєгчейше, а кед идземе за кариєру, або за даяку лєпшу роботу, вец нє можем мац условия".

155

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Твердзенє 22. – "Млади Руснаци нє маю проблеми у одношеню зоз родичми" Пецеро на стредку, шесцеро (половка ґрупи) ше склада. Єден з гевтих котри у стредку толкує: "Думам же тоти децениї кризи приведли до того же родичи у даяких сеґментох уж постали вистати помагац младим же би ше баржей осамостоєли. Думам же млади дзешка на тим уровню розмазаносци. Гевтот котри ма нашлїдство, лєбо даяки пенєж вон ше може осамостоїц. Медзитим, думам же тото осамостойованє и подобни ствари котри битни за дальши живот, думам же би були були баржей ришиви кед би ше родичи заложели за таки даяки сеґменти живота младого єства". Єден од гевтих цо ше склада зоз твердзеньом толкує: "Зоз догварку мож шицко". Други учашнїк гвари же ту найвекши проблем комуникациї прето же родичи сцу єдно, а тинейджере друге, алє то проблеми котри иду и зоз пубертетом. Дзепоєдни родичи думаю же ше мерадла зоз їх часох можу похасновац и у нєшкайшим чаше, та кед ше вони виборели же то годно и у нашим чаше. То препознате як превельки обчекованя котри маю родичи. Твердзенє 23. – "Талантовани Руснаци маю дружтвену потримовку и припознанє" Векшина ше склада, двойо на стредку и двойо ше нє складаю. Єден од гевтих котри ше нє склада толкує: "Иснує селективна потримовка. И то у вецей напрямох. Питанє же кельо Руснацох зна же дахто ту и же вон вообще постої, док нє витвори тоти цилї котри витворел. До теди ма лєм моралну потримовку як дацо битнєйше. При Руснацох думам же єст досц талантованих поєдинцох котри активни у рижних облацох. У єдней часци ту бави родзинска вяза. У другей ше наисце почитує тото цо роби, а у трецей значи – нєт ту". На другим боку виражує ше оптимизем: "Я думам же, стої тото цо предходнїк гварел, алє сцем вериц же нє так. Же би требало да су талантовани, нє лєм Руснаци алє шицки заєднїци. Реално бим скорей бул нєутрални, алє думам же вецей гей". Учашнїца гвари: "Скочела сом такой тадзи, алє ше тераз предумуєм. Я конкретно мала потримовку и тераз ю мам, алє як цо Сашо гвари, можебуц то селективна потримовка". Обачує ше же иснує єдна файта непотизма при Руснацох, дати приклад у музики. Друга учашнїца гвари: "Я исто скочела ту зато, бо думам же мам потримовку, алє можебуц би требало да потримуєме талантох 156

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

же да на даяки способ робя, баржей да их мотивуємє же би робели на себе. Гоч у нєшкайшим чаше кому гоч ше да нагода сцека отадз. Можеме ми дац потримовку талантом, та пойду до Канади". Питанє котре поставене "важне, бо на универзитетох иснує векше число наукових роботнїкох на розличних катедрох. Таких людзох ридко мож видзиц як Руснацох, нєт их у медийох, нєт подїї котри вязани за нїх, нїхто им нїґда нє дал нїяки припознаня. То значи же и ту иснує селекция же котри таланти припознати, а котри нє". Твердзенє 24. – "Млади Руснаци нє маю проблем зоз наркоманию" Нїхто ше нє склада зоз твердзеньом, а єст даскельо стриманих. Учашнїца толкує: "Я знам же дахто кури марихуану, алє є нє у моїм дружтве. Знам же млади таке хасную, а тераз чи то спада до наркоманиї ..." Други учашнїк гвари же таки зявеня єст бизовно, бо така економска ситуация и же зна за пар случаї у Коцуре. Достава ше упечаток же хаснованє дроґи постало обще место, єдна файта моди, иснує думанє же до дроґи лєгко дойсц и же "Младим то постал уж даяки способ сцеканя од реалносци, нажаль". Ище вше иснує думанє же млади Руснаци беру дроґу ридше од припаднїкох векшини. Твердзенє 25. – "Млади Руснаци нє маю проблем зоз алкоголизмом" Векшина ше нє склада зоз твердзеньом цо значи же думаю же млади маю проблем зоз алкоголизмом. Ґрупа прилапює твердзенє зоз шмихом – "Нє алкоголичаре су баш, алє шицки пию". Кед ше за гранїцу на котрей настава проблем постави лїченє, вец таке зявенє ридке, дума єдна учашнїца – "Нє проблем же дахто ишол на лїченє, алє го єст". Друга побива зоз тим же зна двоїх зоз єй ґенерациї котри на лїченю. Єден учашнїк поставя питанє: "Чом би мушело присц до того стадиюму же ше муши пойсц лїчиц. Ґенерално, кед вон уж пиє то проблем". Учашнїца видзи то як способ живота, же дахто достал даяке животне вдеренє и вец пиє. Учашнїк котри бул у иножемстве дума же Балкан, а вец и ми, надпросеково пиєме. Коло того обачує ше же и законска реґулатива нєдошлїдна и же дата превелька шлєбода. Иснує и проблем комуникациї дзе под уплївом алкоголу лєгчейше комуниковац – "Людзом чежко комуниковац, лєгчейше им кед 157

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

подмасца". Єдна од учашнїцох гварела же у Коцуре єст дзеци котри у седмей класи пию, а то чудне же им родичи тото допущую. То значи же дзеци вецей нє так провадзени з боку родичох, як цо було скорей. Родичи тераз ридше дома, а дзеци познєйше приходза дому – "Сам способ живота то приноши". Твердзенє 26. – "Млади Руснаци маю досц пенєжи же би квалитетно препровадзовали шлєбодни час" Ґрупа ше углавним нє склада зоз твердзеньом. Арґументує ше так же: "Наприклад, у Керестуре скорей були кояки секциї, спорти були безплатни, а тераз ше плаци, на каждим месце. Дзепоєдни родичи нє можу оддвоїц пенєжи за таке". Друге искуство таке же: "З боку виходу, до варошу тераз нє виходза млади, вообще, пиятками, бо єдноставно нє маю тераз пенєжи за обидва вечари, та тоти пенєжи преруца за соботу, же би вишли голєм єден вечар". Учашнїца додава же луксуз пойсц до биоскопу, друга додава: "Чисти луксуз пойсц на представи до театру. Я на стредку з єдного боку, бо знам же мож найсц занїмациї безплатни лєбо да нє мушице видвоїц вельо пенєжи, наприклад у Новим Садзе було у парку вежбанє таи чию, годзини йоґи котри безплатни, горняцтво по Фрушкей гори. Алє з другого боку, нас младих интересує виход, забава, биоскопи, театри даяки таки ствари – за таке млади нє маю". Учашнїк котри ше поставел на стредок толкує свойо становиско так: "Нє гварим же младеж розполага зоз нє знам яким вельким пенєжом, алє у сущносци ше вельо вецей дава на алкогол и прето нє остава за даяки иншаки змисти. Єдно пиво у кафичу кошта аж и вецей од уходу на представу у Руским Керестуре, а попиє ше вецей пива як цо ше идзе на представи". "Млади дакеди рахую кельо дацо кошта, так же рахую кельо пива дацо кошта". Твердзенє 27. – "Млади Руснаци маю достаточно можлївосци же би були спортски активни" Велї од учашнїкох обачели же велї спортски секциї котри скорей були бесплатни тераз ше муша плациц. Єден од гевтих котри ше склада зоз твердзеньом гвари же: "Наприклад, клуб "Русин" ма барз вельо секциї, кед дахто сце думам же то нїяки нє проблем". Розличне думанє таке же: "Думам же нєшка хтори актуелни спорт то тенис, а 158

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

мешачни тренинґ да дзецко ходзи то 100 евра. Так и за плїванє ...". Учашнїк котри ше цалком нє склада зоз твердзеньом арґументує так: "Я ґлобално думам же нє, складам ше, можеш пойсц бавиц фодбал и рукомет и шицко, алє исти тоти фодбалере муша себе плациц салу, пойсц на змаганє, вельо раз их и я вожел" – "Кед сцеце буц добри спортиста, вец мушице плациц". Приклад успишних руских спортистох указує же исновало вельке напруженє родичох и дзецох же би були успишни. Национална стратеґия обачує же тренд таки же ше лєм вершински спорт спатра як таки, а други активносци ше вше менєй спатраю як спорт. Твердзенє 28. – "Образованє за младих Руснацох од приоритетного значеня" Тройо у стредку, други ше складаю зоз твердзеньом. Учашнїца виражує думанє: "Я ше складам, то цошка основне цо мушиме почац, и думам же є векшини". Обачує ше же иснує стереотип о Руснацох як найобразованших, алє ше указує на реалносц дзе векшина нє дума исц на дальше школованє – "Нє думаю же вредзи тельо трапиц ше, а вец робиц исту роботу, як и зоз штредню школу". Учашнїк котри ше склада зоз твердзеньом арґументує: "Польопривреднїкови нє битне образованє, алє битне му кед ше сце бавиц зоз польопривреду да идзе до польопривредней школи, або да идзе на даяки нєформални едукациї котри помогню його роботи". Учашнїки обачую же шицки дзеци маю єднаку основу, алє розлики наставаю при упису до стреднєй школи, дзе финансийни момент барз битни. Ту важни стипендиї, добри просек, потримовка општини же би ше плацели драгово трошки. Твердзенє 29. – "Нєформалне образованє дава добри можлївосци Руснацом" Ґрупа нє достаточно информована о нєформалним образованю. Тройо ше у подполносци складаю. Други углавним забераю позицию у стредку. Гевти котри ше складаю толкую: "Думам же кажде образованє добре придзе. Язики вам добре приду, информатика ...". Друга учашнїца гвари же: "Нєшка вам ше патри кед идзеце глєдац роботу у животопису же чи маце курси, язики, на таки способ себе олєгчуєце 159

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

доход до роботи". Учашнїк ше склада: "Лєгчейше ше до роботи доходзи. На початку ше то нє видзи, алє познєйше ше то видзи же нач". Учашнїки котри ше находза на стредку указую же исную таки курси котри нє оспособюю курсистох за роботу, та вони вец годни направиц и чкоду – "Може и так же закончиш курс, а нє знаш тото робиц. Я би скорей же цо ти сам научел ... мнє диплома нє важна". Твердзенє 30. – "Млади Руснаци провадза пременки у швеце роботи" Учашнїки ше углавним складаю зоз твердзеньом, двойо ше нє складаю. Млади обачую "же ше нє роби од 6 годзин до 2, алє од 9 до 5". Тиж так, "провадзаце писмо и животопис постали порядна ствар". Коло того, нєформалне образованє постава каждодньова ствар, при учителькох, медицинских роботнїкох, фармацеутох и других – "муша ходзиц на едукациї же би назберали боди". Єден од гевтих котри ше склада толкує: "Я заняти та провадзим, я ше запошлєл и я робим ту. Сцел бим лєпшу роботу, алє ше нє барз анґажуєм же бим ю пременєл. Робим ту и ту сом на тим месце" – "Же кельо млади Руснаци провадза пременки завиши од того чи су заняти чи нє". Дожице другого учашнїка таке же млади уходза до швета роботи барз нєсхопно: "Думам же млади кед законча факултет и тераз вони иду глєдац роботу то таке як кед би я перши раз ишол купиц сир, думам же су нє досц упуцени до цалей тей ситуациї и процедури, а з другого боку при тих хтори заняти нє интересую ше так барз". Учашнїки обачую же ше ствари меняю и же ше муши робиц на себе, зазберовац папери и "складац до фасцикли". Твердзенє 31. – "Млади Руснаци лєгко доходза до роботи" Нїхто ше нє склада зоз тим твердзеньом. Учашнїки думаю же ше руска ситуация нє розликує од общей. Твердзенє 32. – "Млади Руснаци знаю шицко цо потребне же би ше добре позиционовали у швеце роботи" Млади ше нє складаю зоз тим твердзеньом, а думаю же "добра вяза" гевто цо пресудне же би ше добре позиционовали у швеце ро160

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

боти – "Нє познаме правих людзох же би нас положели на прави места" – "Єдноставно ше нїхто од Руснацох нє пребил там горе, та да почнє цагац". Нєскладанє зоз твердзеньом арґументує ше так: "Нє знаю млади шицко, нє можу знац шицко, вше ше найдзе ище дацо за научиц". Тиж так, препознате же ше млади задоволюю зоз малим – "Вельо завиши и од нас, ми таки же нам досц тото цо маме, нє упорни зме. Мушиме буц упартейши". Обачене же млади нє досц упознати зоз писаньом животопису, мотивацийного писма и других документох котри ше приклада кед ше глєда роботу. Тиж так, обачує ше же ше о тим слабо и роздумує, як кед би таки знаня були цалком нєпотребни и поциснути (гоч скорей винєшене же животопис постал "порядна ствар"). Твердзенє 33. – "Совитованє о кариєри добре функционує при младих Руснацох" Шицки учашнїки остали на позицийох нєскладаня. Приклад котри дала єдна учашнїца таки: "Подло совитоване, прето же напр. я пошла на биро явиц ше порядно до НСЗ (Национална служба за занятосц), а мнє ше совитнїк опитал – а цо ти можеш зоз тоту твою школу робиц? Вец ми гварел, ниа, даме ци пенєжи же – отвор дацо сама. Нє знал ме упуциц дзе бим могла дацо глєдац и нїч" – "Тераз зме на єдней подїї совитовала єдна дзивка котра шицко знала, котра позна цали Нови Сад, совитовала ме на основи нєформалного образованя най поглєдам, бо мам закончени велї курси, значи завиши же як". На питанє же хто би ище могол кончиц совитованє окрем НСЗ учашнїки препознали стреднї школи, алє препознате же їх резултати – "Нїч". Твердзенє 34. – "Млади Руснаци активно глєдаю роботу и участвую у обукох за роботу" Учашнїки остали на позицийох нєскладаня. Млади препознаваю же активне глєданє роботи на интернету, прейґ оглашкох, прейґ пайташох, директни одход до дїлодавца – "Кому треба роботу вон ю глєда, чи баржей активно, чи менєй активно – исто до ньго завиши". Кед ше предпостави же гевтот котри нє глєда роботу упада до єдней файти апатиї, вец на поставене питанє же би ше преценєло кельо така файта апатиї присутна при учашнїкох, вони одвитую: "Думам же 161

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

кажде сце робиц", "Думам же завиши од ситуациї дома. Кед жию зоз родичами, та нє буду глєдац роботу. Док их нє наженє криза нє буду глєдац роботу. Тот цо ше осамостоєл, цо жиє сам – вон глєда роботу, бо муши прежиц". Твердзенє 35. – "Млади Руснаци нє церпя пре криминал" Учашнїки думаня же Руснаци церпя пре криминал – "Церпя. Пре тот дробни криминал. У Керестуре ше барз вельо краднє, так же иснує страх – мушиш тримац хижу вше замкнуту", "Церпиме и пре державни криминал, бо вон чкодзи жеми", "Маме и таки случаї финансийного криминала. Маме случаї у Керестуре же паприґаре муша дакого анґажовац же би чувал польо же би го нє покрадли", "То вец стрес при людзох, такой на психу ше то шицко одражує ...", "А дакеди нє вредзи анї тот на полю цо чува, може и вон вицагнуц грубши край, же да го набию", "Церпя людзе – и пре стрес, и пре динари". Твердзенє 36. – "Млади Руснаци ше чувствую безпечно на драгох" Найвецей тих цо траца живот на драгох то млади людзе, так же тото подруче окреме видвоєне у Стратеґиї за младих. Учашнїки роботнї споминаю же тераз вибудована нова драга медзи Керестуром и Кулу и то би, предпоставя ше, требало принєсц менєй проблеми. Медзитим, до конца учашнїки оценєли же ше случує праве процивне – же их єст вецей. Як причину нєщесцох учашнїки препознаваю "вистатосц, алкогол, шицко то причина". Твердзенє 37. – "Млади Руснаци нє маю проблеми зоз сексуалним животом" Тема виволує нєодлучносц, шмих и франту при учашнїкох. Же би ше могло завжац становиско потребне направиц увод и розтолковац податки зоз Стратеґиї за младих РС. Податки гуторя о тим же млади особи скорей уходза до сексуалного живота як цо то було дакеди. То зоз собу поцагує питанє же цо зоз репродуктивним здравйом. Єден податок котри виноши Стратеґия за младих РС, то же у Сербиї 40 одсто жени мали абортус, з тим же 20 одсто вецей раз. Таки тренд може уплївовац на физични очкодованя, як и гроженє духовному здравю.

162

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

Друге питанє то хороти котри ше преноша у сексуалним контакту. Поставя ше питанє же кельо млади упознати зоз контрацепцию, и вообще зоз защиту. З оглядом на рост числа наркоманох питанє кельо млади упознати зоз опасносцами котри иду зоз хаснованьом дроґи, проблемами преношеня хоротох як цо то ХИВ прейґ игли, и подобне. На основи такого думаня учашнїки виноша думаня: "Думам же маю проблеми, у Керестуре єст таки случаї досц, а заш проблем чи су нє досц едуковани, чи их то нє интересує, чи ше ганьбя...". Други учашнїки ше складаю же проблем ганьба – "Ганьбя ше. Глупе повесц, алє тема сексуалносци ище табу у фамелиї. Барз чежко шеднуц зоз маму, зоз особу до котрей маце найвецей довирия, и бешедовац о таких стварох. Кельо я бешедовала зоз пайташками – мало ше зна, праве прето же ганьба опитац ше, опитац мами. Та так, од пайташки учуєце – як вона робела, лєбо нє робела. Думам же ше нє досц зна, можем бешедовац за дзивки, за хлапцох нє знам. Треба на даяки способ сексуалне воспитанє врациц до школи, то ше складам". Искуство учашнїкох таке же барз мало було тих цо могли дацо чуц у школи о тей теми. Друге искуство таке же "раз до рока приходзела дохторка зоз медицинского центру и вона дацо бешедовала". Тему учашнїки оценєли як ище вше – табу. Твердзеня 38. – "Млади Руснаци нє маю проблеми зоз менталнима хоротами" Як и у предходним твердзеню потребне розтолковац же до менталних хоротох уходза и таки зявеня котри ше нє спатра звичайно як ментална почежкосц, як цо то депресия. На поставене питанє же як би прекоментаровали число самозабойствох котре у єдним моменту було барз високе у руских местох, учашнїки нє маю утвердзене думанє, алє предпоставяю же прецо ше то случує. Кладу себе до позициї особи котра зробела таке дїло и предпоставяю прецо би таке нє поробели – "Нє барз ше любим зоз таким занїмац, алє сом дацо случайно подознавал. Цо ше дотика Руснацох думам же то нє таки вельки процент, алє цо ше дотика Керестурцох то думам же гей. Алє думам же ту одвит на тото же Керестур длуго бул єдна заварта заєднїца. Други ше мишали зоз другима и вец ту вше швижа крев, и вец ту як да повем – нормалнєйши людзе".

163

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Заключенє Профил младого Руснака нєшка Млади Руснак нєшка нє участвує у ришованьох дружтвених проблемох. Ридко дзе є на функциї. Ма мали шанси же би ше реализовал. Старши му, окрем родичох, нє у велькей помоци, та го аж и зопераю. Вон ше нє може рушац кадзи сце, окрем кед уж ма роботу и финансийни средства котри зоз ню иду. Прето шансу за путованя видзи у активносцох КУД-ох, алє то "барз слабе" у одношеню на їх колеґох зоз Заходу. Место биваня младого Руснака барз важне за його розвой. Кед є на валалє, вец чувствує же ма менєй шанси за розвой, алє часто и кед придзе до варошу нє хаснує то за розвой. Проблем меншого стредку рошнє зоз возростом. У векшим стредку млади Руснак ма вецей информациї, алє вельку улогу у самореализациї ма и фамелия, котра може надополнїц слабосци стредку. Дилема котру дакеди млади Руснак зна чувствовац то же чи ше розвивац як национални модел – стереотип по котрим ше препознава Руснак (котри характеристични за валали), лєбо чи би ше розвивал як поєдинєц нєзависно од своєй национално-меншинскей матрици (цо ше вяже за варош). Варош младому Руснакови приноши и подли ствари, як цо то слабша здравствена защита. З другого боку, валал му дава слабшу дискрецию з боку медицинарох. Еґзистенциялни и материялни фундамент за добри живот за младого Руснака углавним нє иснує, гоч у яким да є стредку, и прето иснує стална спокуса же би ше виселєло вонка зоз держави. Млади Руснак чежко доходзи до роботи, а и теди кед ю находзи то часто нє у складзе зоз тим за цо ше школєл. Кед найдзе роботу нє чувствує дискриминацию. Вибор роботи окреме му зужени на валалє, дзе є вязани за польопривредну продукцию, та то мотив же би ше преходзело до варошу. Пре тоти причини млади Руснак нє видзи же би себе могол обезпечиц сиґурну будучносц, и прициснути є зоз вельким песимизмом. Приношенє Закона о младих млади Руснак нє препознава як дацо цо би мало вельки уплїв на його живот. Кед ма дакус вецей искуства престава вериц до законских предписаньох и ришеньох и пред спокусу є же би ше и сам "корумповал" так як цо видзи же корумповани "успишни" коло нього. То, же видзи таких и на насловних бокох нови164

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

нох и у неґативним смислу, нє бриґує го. Прето нє провадзи урядову верзию дружтвених збуваньох. Зна же важнєйши "комбинациї" пред виберанками од законох и конкурсох. Гевти котри нє маю достаточно искуства наздаваю ше же законодавци буду почитовац закони, цо би вец провадзело и упознаванє зоз законами. Гоч и так, млади Руснак зна буц лєпше информовани од младих котри ше тераз находза у институцийох котри треба же би му помогли. Обчекує же би заш лєм доставал вецей информациї о їх роботи, а найвецей би му одвитовало кед би то було прейґ интернету. Нє зна вельо о иснованю школских парламентох, а и нє так лєгко спатра стредньошколца, як дакого хто припада ґрупи младих Руснацох. Млади Руснаци, кед ше находза у здруженьох, анї так нє маю уплїв на приношенє значних дружтвених одлукох, та муша видумовац окремни способи приходзеня до средствох. Коло того, дакеди маю инициятиву у своїм стредку, "алє углавним нє". Млади Руснак нє добре информовани о питаньох котри ше му видза важни. То нє лєм одвичательносц медийох, алє и пре його нєзацикавеносц. Школа му нє дава достаточне число квалитетних информацийох, вязаних за його живот. Медиї му даваю досц минутажи, алє мало змисти. Вон обчекує вецей змисти на интернету, прето же є добре информатично едуковани. Його обчекованя таки, окреме прето же класични медиї и так маю почежкосци у досягу, а найвецей би му одвитовало дацо на Фейсбуку. Инициятиви котри з часу на час ґу класичним медийом, окреме друкованим, нє наиходза на адекватни одвит. Чувство же му грожи худобство прициска младого Руснака, гоч котрого дружтвеного пасма. Вон нє находзи лєгко роботу, алє є анї нє барз упарти у тим же би ю нашол. Отримованє заєднїци зоз родичами компромисна животна стратеґия, а як друга стратеґия зявює ше висельованє. Кед му допиє жиц зоз родичами то часто значи же здобул моци и одлучел ше за стратеґию висельованя, цо значи же му тото єдна з главнєйших животних дилемох. У ситуациї дзе млади Руснак примушени пренайсц одвитуюци способи живота зоз родичами, тото му зна одношиц тельо енерґиї же му мало остава за пренаходзенє способу за самостойни живот. У фамелиї одношеня ище вше релативно традицийни, исную табуи, цо дава упечаток нєприродно предлуженей заєднїци котра тирва и теди кед би уж було природно 165

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

же би ше дзеци одвоєли од родичох и опарли на други дружтвени основи. Тиж так, кед млади Руснак под прициском, вец є у спокуси найсц алтернативну стварносц котру будує з помоцу наркотикох, а окреме у алкоголним милєу, и то у вше младших рокох. Тоту ситуацию годзен му ище вецей погоршац дружтвени тренд у котрим будзе мушиц плациц за здрави способи препровадзаня шлєбодного часу як цо то спорт. Култура му нє дава одвитуюцу алтернативу. Ище вше випатра же за младого Руснака приоритетне значенє ма образованє, алє ше уж обачує становиско же ше то нє виплаци. Вельку шансу дава нєформалне образованє, котре би могло надополнїц заверанє других алтернативох. З другого боку, гоч ше нє чувствує безпечно з оглядом на общу еґзистенцию, млади Руснак, а окреме Рускиня, чувствує ше безпечно, у своїм стредку, алє и там обачує присуство криминалу и зоз нїм провадзаци стрес. Млади Руснак часто нє ма вибудоване социялне чувство, цо у складзе зоз ширшим нєдостатком вибудованих политикох за меншини знука рускей меншини. Так на прикладу питаня талантованих Руснацох, лєбо женох видно же ше предпоставя же вони маю потримовку, алє питанє кельо наисце иснує упознатосц зоз їх реалну ситуацию. Млади Рускинї нє чувствую же су дискриминовани, алє маю резерву и нє цалком су тварди кед тото твердза. Вельо вецей довирия до того же жени нє дискриминовани маю хлопи. Кед у питаню млади родичи, вец обачлїве становиско же цо су младши, маю менєй потримовки. Обще нєиснованє достаточней потримовки родичом обачене як причина опадованя наталитета при Руснацох, за цо суґероване же то будзе обачлїве на Попису.

Препорученя На основи винєшених становискох и арґументациї учашнїкох роботнї, и зоз нїх виведзених заключеньох можеме вивесц слїдующи препорученя: ▸ Звекшац число младих у шицких дружтвених целох; ▸ Вибудовац програми нєформалней едукациї за младих; ▸ Потримац формалне едукованє младих, зоз провадзацима програмами нєформалного образованя;

166

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

▸ Вибудовац програми за економске змоцньованє, пририхтованє за швет роботи и совитованя младих; ▸ Оможлївиц младим же би путовали и звонка приватних, школских и КУД-ових аранжманох; ▸ Инвестовац до точкох контактох за младих у варошох, зоз провадзацима програмами; ▸ Понукнуц вецей змисти за младих прейґ интернету; ▸ Подзвигнуц свидомосц медийох о важносци питаньох за младих; ▸ Субвенционовац спортски активносци за младих; ▸ Прилагодзиц културни змисти стану и потребом младих; ▸ Уплївовац на приношенє програмох потримовки младим родичом;

ЛИТЕРАТУРА: 1. BULDIOSKI, Goran [i drugi]. 2005. Osnove treninga. Beograd: Grupa "Hajde da ...".

2. CASSEL, C. & SYMON, G. 2004. Essential Guide to Qualitative Methods in Organizational Research. London: Sage Publications.

3. ĐURIĆ, Slađana. 2007. Fokus – grupni intervju. Beograd: Službeni glasnik.

4. KEVEŽDI, Miroslav; SKLABINSKA, Milina; Dr VUJIĆ, Aleksandra; SERENČEŠ, Žužana; Doc. Dr ĐORĐEVIĆ, Ljubica. 2011. Nadležnosti nacionalnih saveta nacionalnih manjina – priručnik za nacionalne savete nacionalnih manjina. Beograd: OEBS, Ambasada SR Nemačke. Ministarstvo za ljudska i manjinska prava, državnu upravu i lokalnu samoupravu.

5. БРАНДЕР, Патриција; ГОМЕШ, Руј; КИН, Ели; ЛЕМИНЕР, Мари-Лор; ОЛИВЕИРА, Барбара; ОНДРАЧКОВА, Јана; СУРИАН, Алесио; СУСЛОВА, Олена. 2007. Компас – приручник за образовање младих за људска права. Београд: Група "Хајде да ...".

ИНТЕРНЕТ: Народна скупштина Републике Србије www.parlament.gov.rs Министарство омладине и спорта Републике Србије www.mos.gov.rs

167

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Miroslav Keveždi Interdisciplinary Studies, University of Arts in Belgrade

NATIONAL YOUTH STRATEGY AND RUTHENIANS IN SERBIA – BASIS FOR WRITING THE NATIONAL STRATEGY FOR YOUNG RUTHENIANS IN SERBIA This study is dedicated to examining the perspective of young Ruthenians towards fundamental existential topics that can be found in National Youth Strategy of Republic of Serbia. The research includes modified focus group. Through structured interviews of twelve young Ruthenians of different background, education and other social characteristics data were collected on their attitude toward topics supposedly important for their lives. Based on overall results gained through interviews, the author forms a current profile of a young Ruthenian and gives strategic interaction guidelines for the future.

Abstract:

Ke y w o r d s :

168

Ruthenians/Rusyns, youth, law, strategy.

о. Владимир Еделински Миколка Филозофски факултет Дружби Исусовей у Заґребу

UDC 811.161.2(497.11)’373.43:173.4

АБОРТУС И ЛИНҐВИСТИЧНЕ ИНЖЕНЄРСТВО У ПОСТМОДЕРНЕЙ У тей статї автор прави препатрунок вше частейших виразох хтори ше хасную место слова абортус. Тиж так, автор наводзи вирази хтори ше часто хаснує же би ше оправдало сам чин абортусу. Далєй, автор анализує причини наставаня тих нових виразох и дава заключенє зоз хторим толкує зявйованє нового вокабулару вязаного за поняце абортусу.

Абстракт:

ваготносц, абортус, нєродзени дзеци, шлєбодни вибор, людске достоїнство. К лючни с лова:

Увод Бешедовац нєшка о абортусу, окреме под видиком очуваня людского достоïнства, то значи буц порихтани прилапиц факт же ше пошвидко зяви собешеднïк хтори нє надумани дзелïц вашо попатрунки на тот проблем. Найважнєйше замерковац же ше у таким диялоґу нє роби лєм о складаню лєбо нєскладаню зоз проблемом, алє вельо важнєйше замерковац же ше ту зявює велька рижнородносц арґументох хтори стоя процив чловека и його живота. Тото зявенє збунює и саме по себе отвера нови питаня, а єдно з нїх глаши: "як то можлïве же приходзи до такого велького подзелєня думаньох о такей барз важней ствари у чловековим живоце?" Рационалне ошвицованє того проблему поглєдує зблїжованє зоз самим зявеньом.

Нови назви за стари поняца Рушаюци уж од основного информованя о проблему абортусу наиходзи ше на перши почежкосци. Нєзависно чи ше о проблему пробує информовац у класичней литератури чи на интернету, осо-

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

ба котра то роби ровно ше стрета зоз єдним истим зявеньом, а то нєясне значенє поняцох о котрих ше информує. Поняце "абортус" уж найприлапенше и найпознатше за означованє дïї хтора нєродзеному дзецку одбера живот. Медзитим, таке поняце ше нєшка у жридлох информованя вше ридше стрета. На його месце тераз ше стретаю други, новокомпоновани поняца. Так ту наприклад найчастейше мож чуц вираз: "претаргнута ваготносц"23 и "чисценє". На перши попатрунок обидва тоти поняца зохабяю приємнєйше чувство од традицийно прилапеного. Тоти поняца компоновани на таки способ же у конверзациїї прикрашую лєбо прикриваю нєприємни змист дїї о хторей ше бешедує. Тот поцаг можебуц зоз єдного боку принєсол дацо добре, алє зоз другого боку направел вельо векшу чкоду прето же конверзация витворена през тоти поняца приноши озбильни нєпорозуменя. Же бизме то порозумели виведземе анализу значеня тих поняцох. Так, кед место поняца "абортус" похаснуєме вираз: а) "претаргнута ваготносц" бешеда меня свой смисел прето же обєкт бешеди тераз постава ваготносц, а нє живот єдного дзецка. Тот способ бешеди керує озбильносц дїї зоз чим ше єй зменшує важносц и чежина. Треба буц свидоми же ту нє проблем претаргнута ваготносц, алє претаргнути людски живот. Други проблем того виразу то його двосмислове значенє. Вираз "претаргнута ваготносц" може особу хтора о тим роздумує привесц до погришного заключеня же цо ше насправди случує при претаргованю ваготносци. Так, наприклад, мож похопиц же ваготносц мож претаргнуц, а вец кед ше то зосце, та ю мож и предлужиц. Патрено зоз розумней дистанци тот арґумент може випатрац нєважни, медзитим кед особа у хвильки ламаня "за" и "процив" абортусу, роздумує о своїм виборе хаснуюци таки нєясни поняца, озбильно єй звекшана можлївосц погришного вибору. б) Друге поняце хторе мож стретнуц место поняца "абортус" то поняце "чисценє". Тото поняце тиж опасне, прето же помага особи хтора у одредзеней животней ситуациï роздумує о своїм виборе же би принєсла погришну одлуку. Роздумуюци о проблему хаснуюци тото поняце особа може присц до заключеня же ваготносц то цошка 23 По сербски: "прекид трудноће"

170

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

брудне и же то цошка чого ше треба ришиц, односно же то цошка цо треба "очисциц" зоз свойого цела. На таки способ "симпатичне поняце" постава права семантична темпирана бомба у чловековим процесу заключованя. Привидни смисел и у тим случаю скруцує увагу зоз правого смисла бешеди, и то оможлївює особи же би розвивала погришне прешвеченє же вона "чисци цошка брудне", а насправди "чисци" чловеков живот. Анализа основних поняцох хтори ше нєшка хаснує же би ше бешедовало о абортусу указує нам же су конциповани на таки способ же би зоз своїм привидним значеньом прикрашели, прикрили и зменшали чежину поробеного дїла. На таки способ тоти поняца озбильно доприноша поросту нєпорозуменя у информованю и конверзациї о тим, за чловека, барз важним питаню. Тото становиско потримую и поняца котри ше хаснує же би прецизнєйше толковало дзепоєдни точки у процесу пририхтованя за абортус. На самим початку особа ше стрета зоз клинїку за абортус, а клинїком ше дава нєвини мена, та аж и прицагуюци, наприклад – "центер за репродуктивне здравє". Мено як тото наисце модерно звучи, як поволнака до даякей банï. Подробнєйше роздумованє приноши заключенє же ше у тей клинїки нє репродукує нїч инше окрем здравя єдней особи зоз шмерци другей особи. Так же ше шлєбодно мож опитац, яке то наисце здравє после такей "репродукциї"? Надалєй, модерна медицинска наука место же би бешедовала о дзецку як о нєвиним людским єстве, вона бешедує о "пре-ембрию", "ембрию", "фетусу", вец о "плоду зачаца", "грудки клïтинкох", "громадки клïтинкох", о "назбераним людским биолоґийним материялу", о "субстанциї хтора рошнє", о "нєжаданому госцови лєбо паразиту у целу жени" (поняце хторе ше хаснує, окреме кед бешеда о силованю), надалєй бешедує ше о "можлïвим людским єству", лєбо "будуцим людским єству", та и о "потенцийней особи" и других ... Шицки тоти новокомпоновани поняца, окрем же су приємнєйши уху, меняю смисел и значенє дїї хтору означую. На таки способ и тема и дїя лєгчейше уходза до дружтва, а попри зла хторе директно робя зоз собу ноша и формованє новей свидомосци хтора ше будує на погришним знаню о сущносци хтору зоз собу тоти поняца ноша. Кед ше цале зявенє так спатри, нє погришиме вельо кед пове171

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

ме же дружтво виложене колективному "райбаню свидомосци"24 о питаньох людских вредносцох. Найинтересантнєйше, односно найстрашнєйше, у тим шицким то факт же ше тот нови попатрунок барз швидко прилапює при широкому пасму людзох. На таки способ тоти новопокресцени поняца розводнюю критични апарат дружтва.

Крилатици характеристични за постмодерну Попри велького числа новоздуманих поняцох нєшка вше частейше мож чуц и векше число новоздуманих словох – "крилатицох". Новокомпоновани крилатици на перши попатрунок тиж можу здабац як добронамирни и хасновити, а звуча и як кед би указовали озбильну забриґованосц за свойого ближнього и його боль. Контекст хторого ше ми дотикаме, а то абортус, ваготни мацери и ïх нє родзени дзеци, тиж полни таких крилатицох. Важна ствар цо при нїх треба замерковац то же и вони тиж у себе ноша цалком друге значенє и другу чежину дїї од тей о хторей ше бешедує. Так наприклад, дзепоєдни од крилатицох котри можеме чуц, а вязани су за абортус то: а) "То шицки робя!" – Наисце єст людзох хторим би таки "арґумент" бул цалком достаточни же би их мотивовал, алє здогаднїме ше лєм мудрей думки наших старих: "кед би шицки скочели до студнï и ти би скочел(а) за нïма?", и тот арґумент нам такой укаже свою вредносц. б) "Нє будземе ше, озда, врацац до штреднього вику?" – Арґумент без було якей чежини прето же є найчастейше виповедзени без роздумованя, поведзме баржей у афекту як зоз праву чежину. Ґу тому, то уж класични "арґумент" процив становискох хтори бранї Церква. Медзитим кед би себе людзе допущели лєм кус лєпше упознац тот так волани "цми штреднї вик" видзели би же вон нє такой таки барз цми, як цо ше то до того вери, и нє допущел би себе лєм так давац вияви хтори поставени на половним знаню. в) "Яка нам животна ситуация за дзецко, лєпше же би ше анï нє родзело." – Виява о чежкей животней ситуациï тиж нє може буц арґумент у прилог абортусу, прето же нїхто нє ма право одлучовац о тим хтора животна ситуация достаточно добра за родзенє єдней особи. Живот и у скромних условийох вецей вредзи як нєживот, а окреме кед ше го присилно бере.

24 По анґлийски: brainwashing.

172

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

г) "Лєгко вам бешедовац, треба розумиц жену и єй почежкосци."

– Сиґурно же ше потреби єдней жени нє шму занєдзбовац, алє треба буц свидоми же постоя вредноти хтори чловекови нє даровани же би ше зоз нïма бавел, прето же вони за собу поцагую пошлïдки за хторима треба одвичательно стац. ґ) "А цо ви думаце же жени, лєбо ґинеколоґови, лєгко зробиц абортус?" – Зоз тоту крилатицу ше подполно складам. Сиґурно же нє лєгко анï жени, анï дохторови, алє праве питанє прецо им нє лєгко зробиц таке дацо? Одвит ясни, кед би тото цо вони робя було праведне то би нє бул проблем анï жени, а анï дохторови. Людзом у природи же кед робя дацо праведне, вец то робя зоз одушевийом, а нïкому нє шицко єдно кед роби абортус прето же на таки способ нє лєм же нє роби цошка праведне, алє аж прави зло и то на першим месце свойому дзецку, на другим себе, а на трецим свойому народу. д) "Нєшка нє мож задумац демократске дружтво хторе би бранєло право на абортус." – Тот либерално-индивидуалистични попатрунок у сущносци бранï становиско же жена як одроснуте и шлєбодне єство ма: ▸ право приношиц власни одлуки; ▸ право на шлєбоду вибору док зоз своïма поступками нє завадза шлєбоди другей особи; ▸ право же би сама себе приношела закон о свойому справованю, а на таки способ и право опредзелïц ше на абортус. Зоз тих прикладох видзиме же ше прихильнïки абортусу намагаю розробиц доказ же жена муши, и ма право, розполагац сама зоз собу. На таки способ лєм ше єй зохабя вибор чи дзецко крочи на тот швет, чи будзе на час зопарте у тим. По тим становиску жена шме и муши сама одлучовац и нïхто єй нє може надрилïц даяку другу обовязку. Тоти арґументи о абортусу на перши попатрунок на тельо добре поскладани же зохабяю упечаток як кед би наисце були часц дефинициї чловековей шлєбоди. По тей дефинициї чловек ма право одлучованя над самим собу и своïма поступками потамаль, покля нє прави чкоду другей особи. Обидва дефинициї випатраю скоро идентично и могло би повесц же ту шицко цалком у шоре. Медзитим, кед ше лєпше преанализує 173

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

тот арґумент, вец мож видзиц же то нє исти случай. То прето же жена под час одлучовня о абортусу нє одлучує лєм сама о себе, алє ту ище єдна особа, односно ту чловек хтори ище нє родзени и хтори ище нє у позициї бранїц свойо права. Прето анї тот такволани "правни арґумент" вецей нє вредзи. Либерално-индивидуалистични приступ занєдзбує факт же дзецко хторе ище у мацери тиж чловек хтори поцагує шицки свойо людски права. Прето мац под час опредзелєня за абортус нє одлучує лєм сама о себе и своїх правох, алє и о живоце и правох свойого дзецка хторе прави чловек зоз шицкима своїма правами. Нє спорне же чловек, односно жена, шлєбодне єство и же прето може шлєбодно одлучовац, алє спорне питанє гранïци людскей шлєбоди. Шлєбода як важни квалитет чловека нє абсолутна и нє нєогранïчена, гоч ше то на местох пробує и скриц (Matulić 2006, 1400). Бриґа за чловеково достоїнство видзи зявенє абортусу як сцеканє од проблемох. Прето шицки тоти крилатици зоз перспективи вири и моралу цалком безвредни. Нєшка велїм людзом абортус лєгчейши вибор, як ношиц одвичательносц за свойо поступки. Бранє живота свойому власному дзецку на перши попатрунок туньше и швидше ришує проблем. На таки способ еґоїзем родичох одлучує же би ше тото цо завадза, пре даяки банални причини, єдноставно одстранєло зоз ïх животох. Заокружованє теми потвредзує нам тезу же попри числених нових поняцох ту и числени новокомпоновани крилатици хтори дїю и значенє абортусу на уровню його назви подполно редефиную и релативизую єй значенє. Пошлïдок такей файти бешеди найбаржей мож обачиц на уровню свидомосци о вредносци и смислу самей дїї. Прето опасносц од тих нових поняцох, виразох и крилатицох у тим же вони додатно звекшую колективне нєзнанє о правей сущносци абортусу.

Причини наставаня нових поняцох Роботу на глєданю причини наставаня такей файти бешеди добре започац зоз розпатраньом одкаль ше вона зявює. Перше цо мож замерковац то же главни прихильнїки абортусу то зоз либерално-индивидуалистичней опциї, радикални феминисткинї и члени рижних цивилних здруженьох.

174

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

Шицки тоти ґрупи хасную споминани нови назви прето же им у цилю обезвредзиц морални и онтолоґийни статус нєродзеного дзецка, односно людского єства и то скорей як цо ступело на тот швет. На таки способ ше глєда ришенє за оправданє абортусу, лєбо як би ше то зоз тоту нову терминолоґию поведло: "право шлєбодного вибору за претаргованє ваготносци". Намагаюци ше нє обрацац увагу на людски живот, прихильнїки абортусу твердза же ембрий нє праве людске єство, односно же є нє дзецко. Тото становиско неґирує єднаки вредносци и єднаки права родзеному и нєродзеному людскому єству, гоч нїхто од нїх нє наводзи рационални арґументи за свойо становиско (Pozaić 1990, 80). Околносци хтори ше на таки способ розвиваю подобни ситуациї яка ше случовала у комунистичним режиме у Русиї под час Сталїна. Теди ше богатих парастох тримало за нє-людзох, та их ше пре таку лоґику мушело знїщиц. Подобно и прихильнїки абортусу твердза же дзеци скорей родзеня нє-людзе, та ше их на одредзени способ може и ликвидовац (Laun 1999, 143).

Заключенє После шицкого поведзеного можем заключиц же причина за наставанє тих новокомпонованих поняцох вираста у намаганю либералней опциї же би ше одбранєло право жени на абортус. Тото становиско мож бранїц, лєм кед ше обезвредзи людски ембрий, односно, фетус, односно кед ше обезвредзи зачатого, алє ище нє родзеного чловека. Чловека ше прето муши обезвредзиц и почина ше го вредновац лєм як биолоґийни материял. Обезвредзеного на таки уровень далєй ше го намага уруциц до свидомосци цо ширшого кругу людзох, за пошлїдок ше обчекує лєгчейше оправдованє "шлєбодного вибору" за, лєбо процив абортусу.

ЛИТЕРАТУРА: Laun, Andreas. 1999. Pitanja moralne teologije danas. Đakovo: Forum bogoslova.

Matulić, Tonči. 2006. Kritička evaluacija vrednosne supstancije pravne regulacije takozvane medicinski potpomognute oplodnje. Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu, Vol. 56 No. 5. Zagreb.

Pozaić, Valentin. 1990. Život prije rođenja. Zagreb: FTI. 175

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

The rev. Vladimir Edelinski Mikolka Faculty of Philosophy of the Society of Jesus in Zagreb

ABORTION AND LINGUISTICAL ENGINEERING IN POSTMODERNITY In this paper the author gives overview of increasing frequency of terms used instead of word abortion. Author also gives expressions frequently used in order to justify the mere act of abortion. Furthermore, the author analyses reasons for development of these expressions and explains in the conclusion the development of new vocabulary connected to the concept of abortion.

Abstract:

Ke y w o r d s :

176

pregnancy, abortion, unborn children, free choice, human dignity.

мр Валентина Чизмар Филозофски факултет Универзитет у Восточним Сараєве

UDC 821.161.2(497.11)-94:11:101

ИСТОРИЙНО-ЕҐЗИСТЕНЦИЯЛНИ И МЕТАФИЗИЧНИ СМИСЕЛ ЗАВИЧАЮ Авторка у тей роботи випитує у филозофским ключу поняце завичаю у историйно-еґзистенциялней форми, хтора може представяц форму места походзеня, жица, або пребуваня. Тиж так, авторка випитує хтори компоненти важни при одредзованю смисла родного краю и наводзи як важни характеристики чувство блїзкосци и познатосци спрам цудзосци як сфери нє-завичайного, а на шлїду нємецкого филозофа Бернгарда Валденфелса.

Абстракт:

У найобщейшим смислу питанє о родним краю питанє дзе ше чловек наисце чувствує як дома, гоч слово о завичаю у хторим є народзени, або даєден други, иншаки, хтори дава смисел його иснованю и представя фундамент живота. Прето друга форма завичаю, хтори нє муши буц одредзени з историйнима и просторнима координатами, авторка наволує же є метафизични, хтори ма висши смисел и представя духовну димензию завичаю. Авторка, тиж так, випитує цо тото цо у филозофским смислу представя поняце беззавичайносци. историйно-еґзистенциялне, место походзеня, завичай, дом, метафизични завичай, беззавичайносц. К лючни с лова:

Увод Єдна зоз централних точкох тей роботи указованє же у самим поняцу завичаю панує поларитет процивносцох двох катеґорийох хтори подполно нє можу буц оддзелєни. Слово о тим же би ше указало же завичай похопени як дацо познате, нам блїзке, цо представя сиґурносц каждодньовосци и рамик людского жица нєоддзелїви од йому процивней катеґориї – поняца цудзого, странского, иншакого, нєпознатого, скритого, таїнственого, беззавичайного. Бо, наша прешвеченосц до познатосци того цо наисце наш завичай скрива у

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

себе тото цо скрите, цо ше меня, цо нє мож лапиц, а цо ше вше глєда. Глєданє значеня завичаю прето подруче герменеутичного виглєдованя, понеже нас герменеутика водзи по драги толмаченя и розуменя нє лєм текстох, алє и смислових обєктивацийох духа, до хотрих спада и тема завичаю. Тот поларитет ше яснєйше обачує кед ше укаже же поняце и смисел завичаю нє дацо цо можеме єднозначно одредзиц, дефиновац, алє ма вецейдимензийне и вецейпасмове значенє. Тоту вецейпасмовосц приказуєм през два форми завичаю, менуюци их як историйно-еґзистенциялни и метафизични смисел завичаю, а заш лєм з другого боку, указуюци же у тих формох присутни наведзени поларитет и обнїманє того познатого и блїзкого, з єдного боку, и цудзого, странского, беззавичайного з другого. Обще патрено, таке заключенє мож вицагнуц кед знаме же завичай цошка цо нє детерминоване раз занавше, алє подлєгує пременком и трансформацийом, надбудовом и нєпреривно подложни дальшому превипитованю, виглєдованю. Кед ше пойдзе далєй у виглєдованю о завичаю звонка просто емпирийних и историйних фактох, видзиме же ше питанє о завичаю зводзи на питанє висшей роботи у духовним смислу, та и саме питанє о завичаю достава иншаку форму през питанє: Хто чловек, одкадз вон походзи, хтори циль його иснованя, цо го одредзує як такого, яки є як часове єство, а цо як духовне єство. Прето ше проблематика завичаю зявює у тей роботи як вираз експериментованя хтори нам нє дава конєчни ришеня, алє нам дава драгокази. Историйно-еґзистенциялни смисел завичаю ше одноши на часово-просторну (ґеоґрафску) димензию завичаю хтори ше през историю формує, меня, бо кажда епоха на свой власни способ перципує завичай под одредзенима обставинами и додава цошка нове. Вон подлєгує трансформацийом пре миґрациї, селїдби, войни, еґзистенциялни обставини (войни, кризи ... ). Додаток еґзистенциялни хтори придодати историйному ше одноши на уплїв завичаю на чловекову еґзистенцию, його похопенє себе, своєй култури, нациї, обичайох, дружтва и своєй улоги у шицким тим, та кед ше гутори о еґзистенциялним смислу дума ше на уплїв 178

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

завичаю на формованє нашого идентитета, индивидуалного, националного, релиґийного або моралного, та аж и духовного идентитета. Метафизични смисел завичаю представя завичай як дацо цо нє нужно вязане за просторно-часову або материялну еґзистенцию и одноши ше на сферу духовного, споза-зявююцого. Бо, и сама назва метафизика гутори же вона наука хтора ше занїма зоз тим цо за физисом, зявююцим, пременлївим, осетовим, материялним, штучно вибудованим. Конкретнєйше поведзене, глєданє метафизичного смислу завичаю то глєданє духовней димензиї людского иснованя, як сфери дзе ше чловек наисце чувствує як дома. На линиї того розпатраня би ше могло отвориц питанє о автентичним людским иснованю, о чим окреме розправя Гайдеґер, алє най тото останє питанє за даєдну другу тему. Завичай мистерия людского иснованя, хторого вично глєдаме, як цо ше вично намагаме сцигнуц дому. Як цо гвари Новалис: дзе то ми понагляме? Дому, вично йому. Алє чи го наисце пренаходзиме, остава отворене питанє. Єдине цо иснує то блїзки свидомосци хтори ошвицую дацо як значне, як правдиве чувство безпечносци, триманя нїткох у рукох. Ми стоїме у воздуху, вискакуєме з одредзеного простору, понеже нє иснуєме як животинї хтори зачирени до свойого околного швета. Ми твориме завичай як часц нашей окремней стварносци звонка природи, т. є. звонка природно-каузалних одношеньох и у тим моц людского духа.

Историйна перспектива завичаю Кед патриме на историю завичаю и походзенє Сербох, хтори до войводянских крайох, та и ширше, приходза дзешка коло VII вику, та и Руснацох хтори приходза пред двома и пол виками до истих крайох, а и походзенє других нацийох то нам нє гутори же Войводина першобутне просторно-ґеоґрафске место родного краю велїх народох. "Серби пришли 630-640 року до нєшкайших крайох", тедишнього Илирикума, т. є. перше до солунскей обласци. Прето кед у тим историйним контексту патриме ствари можеме повесц же Войводина место стретнуца, ґузел преплєтаня даскелїх народносцох чийо (ше) праотечество у далєкей прешлосци датує на якимшик другим месце. Наприклад, "европске праотечество шицких Славянох, або тото цо 179

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

бизме могли наволац як першобутни завичай поправдзе ше находзело з другого боку Карпатох, у восточней Польскей, и нєшкайшей Штреднєй и Заходней Русиї, на побрежйох Днїпру, Днїстру по Волґу." (Калај 2000, 25). Судьба селїдбох облапела велї народи, хтори ше приселєли на нєшкайшу територию Сербиї, та преволованє тей териториї як завичайней лєм преношенє иснуюцей историї на друге тло, дзе од места нового живота створене место родного краю. Под родним крайом, заш лєм, нє можеме думац на место хторе одредзує лєм националну припадносц и идентитет, т. є. националну припадносц мож преглашиц за найзначнєйши фактор завичаю. Завичай твори множество култури, язика, обичайох, релиґиї, тото цо найдзене, алє и место твореня нового порядку. Гражданє, заш лєм, у нових державох часто муша забуц на часц националней прешлосци и воздзвигнуц ю од простого етнїчного национализма по гражданско-политични национализем (дзе акцент положени на почитованє институцийох, законох, учасци у политичним и явним живоце єдней жеми). Етнїчни национализем визначує лєм родни принцип, кревни родзински вязи, хтори дума же найважнєйши фактор єдней нациї спочива на традициї, обрядох, митох и леґендох. Прейґмирне визначованє, гоч хторей форми национализма приводзи аж и до розбиваня завичаю. Так ше у бувшей Югославиї национализем у смислу етнїчней припадносци поєдинєчних народох истого завичаю у єдней жеми, хтора нє политично установена, далєй манифестовал як вше моцнєйше будзенє свидомосци малих нацийох знука єдней ширшей державней заєднїци (Ђинђић 2010, 42) цо приведло до нєставаня повязаносци на основи териториялней припадносци. После того розбиваня явя ше романтичарске чувство носталґиї. Нєшка зме шведкове же ше през нєзадовольство з терашньосцу явяю носталґични чувства, як цо то приклад зоз носталґичнима памятками на заєднїцки дакедишнї югославянски дом. Заш лєм, носталґия хтора ше вола юґоносталґия нє ма нїяки вязи зоз жаданьом повторного твореня новей держави, "анї нужно нє значи лоялносц югославянству." (Јансен 2005, 222). Частейше, вона вязана за жаданє за лєпшим животом. У каждим случаю вона содержи емоционалне ядро, о чим бешедую и состойни слова носталґиї напр. гречески nóstos – врацанє до завичаю и álоgos – боль. Боль пре жаданє за врацаньом до завичаю, або тому зави180

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

чайному особлїви нєшка людзом у дияспори, алє хторих тото чувство нє спреведнє же би ше наисце и врацели. Носталґия ше зявює и пре почежкосци очуваня идентитета у дияспори. Як замерковал Ст’юарт Гол, идентитет ше у дияспори руша у амбивалентносци медзи єством и поставаньом, подобносцу и континуитетом, розликами и прервами. (Lokuge 2008, 48). Тиж так, идентитет дияспори ше находзи знука колективней историї матки, завичаю, чий вон состойна часц, гоч подпада под нови искуства. Питанє завичаю скапчане и з питаньом идентитета т. є. питанє идентитета мож представиц як єдну зоз линийох на хторей мож розпатрац питанє завичаю. У тим поглядзе вон ше одноши и на национални идентитет єдней ґрупи, алє питанє завичаю нє огранїчене лєм на национални идентитет, алє ше одноши и на поєдинєчни, културни, релиґийни, морални итд. Тиж так, нє думам же ше мой власни идентитет, идентитет хтори твори нукашньосц моєй власносци и свидомосци, дожица, похопеня и розуменя швета вичерпює лєм у одношеню ґу завичаю, патреного на историйней линиї и линиї националного идентитета. Мой завичай може буц и наука з хтору ше занїмам, природа зоз хтору ше одушевюєм и власна перцепция швета, моя хижа, якешик древо хторому сом дала значенє, якашик рика у чиїм присустве упознавам нову часц себе, простори и предїли, городи до хторих ше врацам, людзе з хторима ше стретам, шпиванка хтору любим слухац итд. Завичай може буц шицко тото у чим видзиме часц себе и цо нам виполнює душу зоз висшим смислом, з гармонию и радосцу. Же бизме розумели смисел завичаю и цо вон представя нужно розтолковац його можлїви значеня. По самим наслову, розгранїчели зме два його форми – историйно-еґзистенциялни хтори може облапиц место народзеня єдней нациї як дацо цо найдзене и одредзене зоз самим народзеньом або зоз традицию, историю, з ґеоґрафским простором. Метафизична форма завичаю подрозумює векшу шлєбоду у одредзованю того цо ше може наволац завичай – а насампредз є вязани за особне чувство завичаю, або аж и за дефинованє родного краю як сфери духа и його намаганя. При нємецкому филозофови Бернгардови Валденфелсови находзиме же исную три форми завичаю т. є. три форми еґзистованя хтори ше можу наволац завичай. У найширшим и найобщейшим смислу, питанє о родним краю облапя у себе специялну форму питаня о месце у питаню "Дзе твой родни 181

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

край?", або "Дзе ше ти чувствуєш як дома?". Зоз того виходзи же кед слово о завичаю як о месце ми нє думаме на математизовано-ґеометрийни простор класичней физики, алє ше одноши на польо людского дожица места (дожица у смислу нємецкого leben як доживйованя)25, як тла вредносци и доброх, а його архитектура, обичаї, вредносци поставаю состойна часц справованя людзох и їх живота. Тоту форму родного краю можеме означиц як историйно-еґзистенциялну форму. У одношеню на ньго маме одношенє блїзкосци и сиґурносци, зоз чим ше завичай розликує од цудзого швета хтори нам нєпознати и странски. Як блїзши швет "родни край од початку значи вецей як центровани простор у хторим ше праве питаме и оглядаме, вецей як городски край, або часц лєсу през хтори праве блукаме". (Валденфелс 1991, 211) Завичай може облапяц место походзеня (т. є. место предкох и потомкох), место пребуваня и место жица, цо значи же завичай нє лєм место нашого народзеня, або народзеня предкох. За завичай як место походзеня пресудни факт дачийого народзеня на єдним месце, хторе му ше автоматски приписує як родни край. Так место походзеня дацо цо пасивно доставаме, цо нам од других було придате до нашлїдства и як таке воно твори нашу предисторию и празавичай, вязани за нашу прешлосц, дзецинство хторе "вше на одредзени способ уж страцене кед ше намагаме похопиц го", (Валденфелс 1991, 213), визначує нємецки филозоф. Завичай дацо цо нє можеме мац, алє вон вше пред нами. Друга форма родного краю ше одноши на место жица (дзе ше чувствуєм як свой, дзе сом дома и жиєм як дахто хто ше там одомашнєл, а нє лєм народзел) и то наш вибрани завичай (гоч и зоз нємим приставаньом або случайно) и спада до историї "того цо активно формуєме и здобуваме." (Валденфелс 1991, 213). Так Войводина вибрани завичай Руснацох хтори ше цеком историї утвердзує як правдиви родни край. Место пребуваня треца форма родного краю хтора тиж так пременлїва, як и место жица, а тиж може достац смисел правдивого завичаю.

25 Ганс Ґеорґ Ґадамер у своїм дїлу "Правда и метода" випитовал значенє поняца дожица (das Erlebnis), наглашуюци же ше тото слово у тей форми ридко хасновало у нємецким язику по седемдзешати роки дзеветнастого вику. Место слова das Erlebnis хасновало ше дїєсловну форму erleben – доживйовац же би ше виражело смисел поняца дожице. Ґадамер указує на специфичне значенє слова erleben: доживйовац значи буц живи покля ше цошка случує. Дожите вше ту самодожите, нєпостредне и розликує ше од того о чим нє маме дожице. Вон ище упуцує же ше з тим поняцом означує тирваци змист того цо доживюєме и же тото дожите ма тирвацу упечатлївосц на того хтори доживює (Гадамер 1987, 88–92).

182

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

Дачийо место пребуваня або жица другим ґенерацийом постава место походзеня т. є. першобутного завичаю. Чуванє завичайного нашлїдства постава форма будзеня и наставаня историйней свидомосци єдного народу, за хторого ше вяжу историйни подїї, историйни особи, духовни, литературни и културно-уметнїцки твори, та отадз и настава завичайна история хтора значна и за националну историю єдного народу. Патраци на завичай и историю, важне заш лєм установиц здраве одношенє ґу нїм, наприклад дацо подобне тому цо Ниче гуторел: "жиц зоз историйнима памятками, алє их тиж так дакеди забувац пре власне здравє и обраценосц ґу будучносци: "тото историйне и нєисторийне под’єднак нужни за здравє поєдинца, народу и култури." (Ниче 2001а, 12) То значи, занїмац ше з историю лєм тельо кельо вона служи животу. Кажди народ муши одредзиц гранїцу забуца прешлосци, же би жил у терашньосци, алє тиж так му потребни приклади, учителє, вельки людзе з прешлосци, бо теди "храбрейше ходзи по своєй драги, бо одбита подозривосц хтора го облапйовала у часох слабосци: чи можебуц нє жада тото цо нє можлїве". Бо тото вельке у историї дава надїю чловекови же заш будзе можлїве. Прето спомнєме з тей нагоди и Гавриїла Костельника хтори Руснацом приклад шицким будуцим ґенерацийом у историйней судьби того народу. Занїмаюци ше зоз вкупну систему людского духа од политичних питаньох, прейґ богословских, филозофских, психолоґийних, социолоґийних, церковних, державних, прейґ поезиї и прози, линґвистики и ґраматики руского язика, вон директни креатор историї свойого народу, та маюци и просвитительску улогу за свой народ у Бачкей хторому вон преношел жридлову правду, язик, обичаї, релиґию їх праотечества. Вон медзи найважнєйшима вязами швета Русинох зоз Восточней Словацкей, Закарпат’я, Галичини (нєшкайшей України) и Руснацох Бачкей. Дїйствовал у Галичини (теди у Польскей, нєшка у України), аж бул и професор на Богословскей академиї у Львове, написал першу Ґраматику бачваньско-рускей бешеди (1923) и творитель є рускей линґвистичней терминолоґиї и як таки важи як Вук Караджич за руску писменосц и язик. Як филозоф припадал томистичней ориєнтациї, з примишку теоцентричного волунтаризма и енерґицизма (Тамаш 1986, 263).

183

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Занїмал ше з националним питаньом Руснацох и з одношеньом ґу українскей нациї, антикомунистично ориєнтовани, боряци ше процив большевицкей идеолоґиї, атеизма и материялизма хтори "пожарли благородни змист християнских елементох и постали сухи, бездушни коров у сну фараона." (Тамаш 1986, 39). Писал по руски, горватски и українски, алє часто його поетске и филозофске дїло нє мало векшого одгуку, бо го на велїх местох нє тримали за свойого, як замерковал Тамаш. Кед опатриме рижни аспекти його дїйствованя наруцує ше заключенє же його сущна думка була теолоґийно-релиґиозна, та вец так унапрямена над бездражом тужемского живота прелятого зоз зраженями, интересами власцох и жемскей добробути, а мисию свойого народу видзел у одношеню на Бога. Його индивидуалне иснованє и дїйствованє достава смисел историйного дїйствованя хторе охабело печац, значносц за отримованє язика и вири хтори походза зоз першобутного завичаю за дальше ширенє при Руснацох у Войводини.

Метафизични смисел завичаю и беззавичайносц Под метафизичним смислом завичаю подрозумюєме висши смисел завичаю або висши завичай од того на хтори зме примушени – наприклад кед патриме на нєжемски швет як на завичай, або кед "мудерец або богослов може цалком виберац еґзил, з тим вон здобува єден висши завичай." (Валденфелс 1991, 214). Костельник тот други, висши завичай видзел у божественей мудросци як шветлосци наштред цмоти, як науки живота. З того становиска вон опоминал и на поклєкнуце чловека модерного часу, на нигилизем хтори ше зявел у безбожним швеце хтори ше обраца ґу жемским интересом, а чловек и людски род поставаю блїзши подоби животинї, а нє божественей сущносци. Таке ше ученє на найглїбши филозофско-богословски способ чувствує у його дїлу Писня богови (1922) и представя вершинске дїло з хторого мож розумиц и його дїйствованє и робота, як и одбрана християнскей вири (за хтору ше цеком живота закладал нє лєм у институцийним смислу церковней орґанизациї, алє и глїбше). Костельник, як и велї филозофи, профетски дух свойого часу, свидоми вше векшого паданя вредносцох, хторе оддалює од правдивого 184

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

божественого завичаю, та пише у Писнї богови: "И зрозумел сом цо то мудросц Божа и мудросц людска. Людску мудросц треба зберац, а Божу мудросц треба прияц. (...) Яй мойому вику – вон знєважел Божу мудросц. (...) Одврацел наш вик очи од нєба, упар их до жеми; одвикнул од нєба, привикнул на жем;" (Костельник 2002, 35, 89). Завичайносц и ствар духа – тото цо блїзке духу и шерцу, нє лєм тото цо териториялно або историйно одредзене як завичай. Твой дом там дзе твойо шерцо – гутори Ниче. У тим поглядзе слово о єдному власному и шлєбодному вибору, хтори вецей ствар интуициї, а нє одредзених дружтвено-историйних рамикох дзе ше чловек будзе чувствовац як дома. На тот способ завичай постава питанє любови, познатосци, самонадїйносци у духовним смислу. Його друге мено дом (анґ. home, Анґлийци за завичай часто хасную слово дом) хтори може мац множество значеньох. Хижа як город, околни швет, дружтво, хижа як менталитет, историйни час ґу хторому ше чувствуєме як припаднїки. Нєможлївосц мац таке дожице од чловека твори странца – при хторому превладує чувство нєприпадносци и абсурдносци з пренайдзеним дружтвом, околїском и часом. Виривок з романа Млосц Жан-Пола Сартра указує на нєможлївосц, та аж и бунт присподобеносци коляї каждодньовосци, у хторей ше людзе нє питаю о причини власного еґзистованя у нїм: "Як ше чувствуєм далєко од нїх, з висини того брега. Випатра же припадам єдней другей файти. Вони виходза зоз урядох после роботного дня, задовольно патра хижи и сквери, думаю же то їх город, красни буржоаски город. Нє боя ше, чувствую яґод кед би були дома." (Сартр 2000, 217) Алє праве у тим чувстве сиґурносци, хиби питанє о шлєбоди, застараносц як основна характеристика чловека як єства хторе обрацене ґу будучносци, питанє о глїбшей сущносци людскей природи од тей штучней и артифициєлней створеней зоз ритуалами завичайней каждодньовосци. Жаданє за розтаргованьом гранїцох и оковох примитивного (историйно-еґзистенциялного) завичаю спонукнуте з глєданьом за висшим смислом, з интриґу за новим иснованьом и формами иснованя. Напущованє завичаю єдна од ґарадичох у духовним розвитку – так Ничеов Заратустра напущує свой завичай и озеро свойого завичаю кед мал трицец роки, а так поступали и шицки вельки духовнїки, 185

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

чийо напущованє нє було ствар койякей забави або нужди, алє поволанка духа и поволанка глєданя. Одход зоз завичаю же би ше заш врацели дава самому завичаю єдну глїбшу димензию. Тиж так, завичай розумени у метафизичним смислу нє муши буц вязани за просторну димензию. Так по Ничеови завичай найнукашнєйша, найинтимнєйша обласц души, хтору вон наволує осаменосц, самота, место оддалєне од людскей бешеди и каждей людскей напущеносци хтору дожил. У Так гуторел Заратустра вон ше враци своєй цихосци после велїх блуканьох медзи людзми и пове: "Осаменосци, завичаю мой!", а осаменосц му одвитує: "О, Заратустра, шицко знам: же ши медзи велїма бул вецей напущени, ти єден, як гоч кеди при мнє. (...) А ту ши у своїм доме и дома; ту шмеш повесц шицко цо ци на шерцу и шицки причини можеш преношиц, ту ше нє ганьб тайомних, притаєних чувствох." (Ниче 2001б, 156). И Заратустра одкрива ратуюци смисел правого завичаю: "Самото, завичаю мой! Як ми умирююцо и нїжно гутори твой глас! Ми нє випитуєме єдно другого, ми отворено идземе през отворени дзвери. Бо, при тебе вшадзи отворене и ясне;" (Ниче 2001б, 157). Метафизична сфера завичаю сфера духа, понеже то гевтот сеґмент хтори чловекови найособлївши як духовному єству, як дума и Бердяєв, а "духовни живот безконєчни. Духовни живот ширши од того цо ше у християнстве канонски менує як ‘духовносц’. Дух ше нє може єдноставно виєдначиц зоз Святим Духом, з Трецу Гипостазу Св. Тройства. Дух сфера хтора зєдинює божествене и людске, вон облапює шицки намаганя чловека ґу Богови, шицку висшу духовну културу чловекову." (Берђајев 1998, 41). Як духовне єство чловек нє може жиц у заменьованю шлєбоди, имитациї, иншак пада до розпуки, страху, нєлагодносци хтори го приводза пред Нїчомнїну. У Гайдеґеровей филозофиї ше стретаме зоз метафизичним нигилизмом хтори ше нєпоштредно одноши на метафизичне забуце завичаю твердзаци же чловек остава без завичаю, т. є. пре утрату завичайней блїзкосци чловека самому иснованю. У дїлу Иснованє и час тота форма беззавичайносц концентрована у форми формулациї же цала потерашня метафизика представя "забуце иснованя", а з врацаньом иснованю, чловек ше враца самому себе. У дїлу Писмо о гуманизме Гайдеґер потвердзує же беззавичайносц "спочива на напущеносци иснуюцого з боку иснованя. "Беззавичайносц знак за186

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

буца иснованя." (Хајдегер 2003, 301), та отадз виходзи же беззавичайносц судьба швета. У технїчно-рационалистичним прерахованим ушореню людского дружтва чловек ше вше вецей оддалює од завичаю, предвидзує Гайдеґер. Чловеково намаганє же би розтолковал свойо одношенє ґу иснованю, понеже єдино чловекови дошлєбодзене тото розтолкованє, понеже єдино чловекови окремни способ иснованя хтори наволуєме еґзистенция (покля рошлїни и животинї нє маю одношенє ґу швету, алє су укоренєти и центровани до свойого околїска), водзи го ґу правдивому завичаю. Розтолкованє правди иснованя случує ше през сам язик, та так чловек през язик як дом (завичай) иснованя, чува правду иснованя и одкрива свою сущносц. По Гайдеґерови язик тот хтори гутори, а нє чловек. Чловек розшвицує себе, слухаюци язик и нєпреривно ше находзи на драги ґу язику. Бо, язик по Гайдеґерови нє лєм средство комуникациї, виражованя становискох, нукашнїх, чувствох, вон ма вельо глїбшу димензию – язик хижа єства, гутори у Писме о гуманизме. Конкретнєйше, то значи же язик цошка векше од найзвичайнєйшого орудия, иструмента хтори хаснуєме. Ми жиєме, пребуваме у нашим язику, наш живот зоз нїм одредзени и ми думаме лєм кед приводзиме нашо иснованє язику. Лєм за чловека специфичне розшвицованє цалосного иснованя и то можлїве лєм през язик. Найпростейше поведзено, швет ше чловекови обявює през язик, та прето язик хижа правди иснованя, место дзе ше одкрива правду, та язик нє лєм система знакох або прости инструмент комуникациї. Чловек свой смисел достава през язичну артикулацию стварносци, бо з менованьом єства и швета почина чловеково спознаванє. Як цо пренаходзиме у Святей Євангелиї по Йоанови: У початку бул Лоґос (Слово) и Лоґос бул од Бога, и Лоґос бул Бог (Нови Завет 1998, 179). Слово лоґос хтори ше далєй отїлотворює до стварного швета. Лєм прейґ язика преношиме нєодредзену стварносц до схематизованого искуства швета. На основи язика ми констатуєме розумлївосц дачого, розумиме, та язик тот медий хтори поштредує медзи думаньом и шветом и чловеком. У своїм спису Драга ґу язику, Гайдеґер ше намага винєсц пред явносц сущносц язика рушаюци од самого язика. Бешеда нє исте цо и язик, гоч язик виноши свою сущносц пред явносц през бешеду з продукованьом артикулованих гласох. Бешеда ше состої у артикулованей – звучней продукциї гласох. А людзе, кед рушаю од бешеди, 187

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

язик задумую у одношеню на артикуловани знаки – ношительох значеня. Така представа о язику длуго пановала у заходно-европским думаню, а досцигує свой верх у дїлу Вилгелма фон Гумболта у публикациї О кави-язику острову Ява, хтори твердзи же артикуловани глас сущносц бешеди. Як таки, язик унапрямени ґу дїялносци хтора артикуловани глас рихта на виражованє думки. Гумболт нам понука и єдну нову теорию повязуюци сущносц язика з дїялносцу (energeia), визначуюци же язик окремна робота духа и учишлює ше медзи посцигнуцами духа. Прето ше мушиме врациц виглєдованю походзеня язика, т. є. його повязаносци з духовну дїялносцу, як и уплїву духа на творенє язика. Так можеме вицагнуц заключенє же кажди язик виражує одредзени ступень духовносци тей нациї хтора го хаснує. Прето язик нїґда нє готови продукт, алє ше меня, так як ше меня и духовна клима єдного народу. Гумболт так бешедує о язику як єдней файти попатрунку на швет, хтори вибудовани у людским швеце. Гайдеґер, з другого боку, прави розлику медзи бешедованьом и гутореньом. Дахто може вельо гуториц, а при тим нїч нє повесц. Бо, бешеда артикуловане озвучованє думки з поштредованьом бешедних орґанох (ґамбох, язика, зубох ... ). Слуханє, хторе тиж так часц бешеди, то допущованє же би ше нам дацо поведло. Гуторенє, з другого боку, указованє, допущованє же би ше дацо зявело, видзело и чуло. Сущносц язика ше так зводзи на бешедованє як гуторенє, указованє на дацо, у чим тото цо присутне, або одсутне саме себе наявює, обецує, себе указує, або одстранює. Прето язик през гуторенє упут’ює на свою власну сущносц, бо през гуторенє одкрива тото скрите. З другого боку, забуце язика то забуце правдивого чловекового, завичаю, або иснованя, або пребуванє у тайни и скритосци швета. По Гайдеґерови, язик у исти час и польо найнєвиноватшого занїманя (поезиї) и найопаснєйше од шицких чловекових доброх. Його бешедованє муши буц автентичне гуторенє, а чловек чловек одкеди иснує його язична способносц и лєм єй дзекуюци чловек ма можлївосц еґзистованя на историйни способ. Язик и место одвичательносци, одлуки и дїї, а його найвисша задача одкриванє иснованя и иснуюцого (Хајдегер 1982, 133). Його улога приводзенє иснуюцого його иснованю. Нє иснованє тей блїзкосци иснованю у метафизичним смислу беззавичайносц. О нєй бешедує и Гелдерлин кед шпива о змерку богох (у писнї Ґермания). У тим обчекованю концентрова188

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

не жаданє врацаня до завичаю хтори ше похопює як заходнярска розумносц, Гелада, у хторей були присутни мира и склад, а "чловек муши ознова ступиц до блїзкого одношеня зоз страцену природу, прапочатком хтори иснованє, ген каи пан, Єдно и Шицко, за хторим смуткує." (Чизмар 2007, 144). Рушаци од Декартовей филозофиї дзе правдиве чловекове иснованє мало смисла як думаюце иснованє, у сучасним швеце, як и у сучасней филозофиї вше вецей думательох хтори маю вше менєй довирия до рационалней основи людскей особносци. На тим шлїду и Валденфелс спатра же сфера чистей думки, чистого рефлексивитета свидомосци, нє може вецей буц место фундаментованя субєкта. Його дияґноза указує же особносц страцела точку операня у самей себе, хтору мала у чистей моци рефлексивносци без одношеня зоз шветом живота, та же ше вецей нїґдзе нє чувствує як дома. Проблем нє иснованя чувства буц як дома може буц и вираз чловекового стретнуца з другим, цудзим, странским хторе надвладує завичайне як иснуюци и присни швет. Бо друге/иншаке влада аж и у тим цо найблїзше особносци – у його власним завичаю, хтори скрива остатки беззавичайносци, цудзосци. Зоз нєможлївосци же би особносц пренашла свой завичай як дацо подполно блїзке, познате, завичайне, вона и нє цалком при себе, алє самей себе вше странска и иншака. Алє кед би нє було цудзосци и у тому завичайному, вон би вецей нє бул животни швет, а же бизме розумели правдиви смисел завичаю потребне освидомиц тото цудзе и друге. То конкретно значи же у рамикох завичаю як гевтого познатого вше иснує дацо звонка каждодньового и познатосци. Беззавичайне, позарядове, нєстримане скрите у каждодньовим як завичаю, тому истому каждодньовому дава статус основи, фундамента з хторого ше возпоставя животни смисел. Можеме ше зложиц, було историйни, еґзистенциялни, або метафизични смисел, спрам того цо одредзуюце при и за єдну индивидуалносц. У зависносци и поштредованю зоз нєвласним, цудзим и странским, особносц ше находзи у пробованю же би ше себе одкрило и зявйовало себе як експеримент (der Versuch), або огляд – На концу, у питаню о завичайному и завичаю чловек ше враца питаню о самому себе, т. є. задачи спознаваня самого себе.

189

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

ЛИТЕРАТУРА: 1.Калај, Бењамин фон. 2000. Историја српског народа, Београд: Чигоја.

2.Ђинђић, Зоран. 2010. Југославија као недовршена држава, Београд: Народна библиотека Србије.

3.Јансен, Стеф. 2005. Антинационализам, Београд: Београдски центар за људска права.

4.Lokuge, Chandani. 2008. "Re-visiting the Homeland: Philosophical and Aesthetic Dimensions in Adib Khan’s Spiral Road", Asiatic: IIUM Journal of English Language.

5.Гадамер, Ханс Георг. 1987. Истина и метода, Сарајево: Веселин Маслеша.

6.Валденфелс, Бернхард. 1991. У мрежама животног света, Сарајево: Веселин Маслеша.

7. Ниче, Фридрих. 2001. О користи и штети историје за живот, Нови Сад: Светови.

8.Ниче, Фридрих. 2001. Тако је говорио Заратустра, Нови Београд: ИП књига.

9.Тамаш, Юлиян. 1986. Гавриїл Костельник. Mедзи доктрину и природу, Нови Сад: НВУ "Руске Слово".

10.Костельник, Гавриїл. 2002. Писня богови, Нови Сад: НВУ "Руске Слово".

11. Сартр, Жан-Пол. 2000. Мука, Београд: ВЕРЗАЛ прес.

12. Берђајев, Николај. 1998. Дух и слобода, Београд: Логос.

13. Хајдегер, Мартин. 2003. "Писмо о хуманизму", у: Путни знакови, Београд: Плато.

14.Хајдегер, Мартин. 1982. Мишљење и певање, Београд: Нолит.

15.Чизмар, Валентина. 2007. "О филозофским апсектима песништва (2)", у Свеске – часопис за књижевност, уметност и културу, Панчево: Мали Немо.

190

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

MA Valentina Čizmar Faculty of Philosophy, University of East Sarajevo

HISTORICAL-EXISTENTIAL AND METAPHYSICAL MEANING OF HOMELAND In this study the author examines the concept of homeland in philosophical key by placing it in historical-existential context, which can represent the context of place of origin, living or residence. Also, the author examines which components are important in determining the sense of homeland and indicates the feeling of nearness and familiarity as important characteristics in contrast to alienness as a sphere of "nonhomeland" characteristic, based on reflections of German philosopher Bernhard Waldenfels.

Abstract:

In general sense the question of homeland is a question of where man feels truly at home, whether it is a homeland where he was born or some other, different, one that gives meaning to his existence and represents fundament of life. Therefore, the second concept of homeland, which does not require to be determined through historical and spatial coordinates, is classified as metaphysical by the author, as one with higher meaning and represents spiritual dimension of homeland. Author also examines, in philosophical sense, what is the concept of "homelandlessness". historical-existential, place of origin, homeland, home, metaphysical homeland, "homelandlessness".

Ke y w o r d s :

191

ЗАКЛЮЧЕНЯ ЗОЗ ПЕРШЕЙ СТУДЕНТСКЕЙ НАУКОВЕЙ КОНФЕРЕНЦИЇ, НА ТЕМУ "УЛОГА МЛАДИХ У РОЗВОЮ РУСКЕЙ ЗАЄДНЇЦИ У ВОЙВОДИНИ"26

Студентска наукова конференция на тему "Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини" – то перша наукова конференция (Конференция), котру орґанизовали представителє младих бачванско-сримских Руснацох. Тота конференция орґанизована з нагоди 40-рочнїци Мултимедиялного часописа МАК (НВУ "Руске слово") и 30-рочнїци Оддзелєня за русинистику (Филозофски факултет Нови Сад). На студентскей науковей конференциї участвовали 14 авторе – студенти основних, постдипломских студийох и млади професионалци – зоз 11 науковима роботами з обласци историї (С. Сабадош), линґвистики (А. Мудри, Г. Папуґа, А. Ґрбич), литератури (А. Римар, М. Джуня), журналистики (М. Зазуляк, С. Надь. Ц. Надь. Б. Варґа), социолоґиї (В. Дула, М. Кевежди) и филозофиї (В. Еделински Миколка, В. Чизмар). На Конференциї заключене же: Огляднуце до историї гутори о тим же традиция (само)орґанизованя младих Руснацох тирва скоро дзевец децениї и датира ище од периода медзи двома войнами, кед були створени Союз руских школярох (1927) и Союз українских школярох (1935), перши младежски орґанизациї при Руснацох у тедишнєй Кральовини Сербох, Горватох и Словенцох/Югославиї. Вони зберали школярох и студентох розошатих по реґиону и Европи (Рим, Инзбрук, Прага, Львив, Заґреб) їх схадзки представяли место за упознаванє и черанку идейох. Союз українских школярох почал видавац перши младежски часопис Думка, котри виходзел глїбоко по Другу шветову войну (1937–1943). Розвой социялистичней Югославиї оможлївел векши розвой образованя по руски, окреме штредньошколского и високого, а зоз нїм и потреби информовня. На тих основох 1972. року створени младежски часопис МАК, котри остатнїх рокох (2005) постава мултиме26 Заєднїцки єдногласно вигласани Заключеня на коцу Коференциї.

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

диялне виданє и єдине виданє за сучасну руску културу зоз додатками – кнїжками, визуелнима публикациями, видео и музику. Попри урядових медийох на руским язику з конца 80-их рокох двацетого вику зявює ше алтернативне нєурядове инфоромованє по руски (керестурски социялистични билтен МИ), котри 90-тих рокох, у условийох єднобочного информованя, уплївує на розвой култури фанзинох (керестурски Глас ректума, Керестурски пендрек и Коцурске будї), односно свойофайтову руску контракултуру. Феномен у тим же початок урбаней рускей култури ше зявює на валалє, алє лєм при менших узких младежских ґрупох. Зоз розвойом информованя за младих по руски, мож провадзиц и трансформациї руского язика. Од 80-тих рокох вельо вецей ше хаснує анґлийски и сербски елементи як цо то було скорей, и у литературним, а окреме у бешедним язику. Анґлийски уплїв на сербски язик моцнєє, а вше моцнєйши и його уплїв на руски язик. Медзитим, зоз розвойом интернета и комуникацийох прейґ дружтвених мрежох (Фейсбук), тоти два язики ище вецей звекшали уплїв на руски язик. Гоч слово о тайним язику, односно младежским типу жарґона, то каждодньови язик котрого анї кус нє треба занєдзбац, прето же зоз зявйованьом Фейсбуку вон постал писани язик комуникациї сучасней младежи. Його мож оправдано наволац рускоанґлосербски язик. Розвой инфомацийних системох и медийох мал уплїв и на пременки у литератури младих Руснацох, цо видно у Антолоґиї "Дзеци з урбаного гумна" академика Ю. Тамаша. Руска литература вше оддалєнша од рускей традициї, алє и од рускей литератури, котра написана по 1990. рок. А уплїв на авторох и їх твори значно окончує и масовна култура (музика, филм, театер, литература, стрип). Розпад СФРЮ, войни и економски кризи мали вельки уплїв на деґрадованє розвою рускей заєднїци. У домену рускей култури – образованю, информованю и установох – стаємно и дочасово робя вецей як 280 особи, а тото число ше з рока на рок зменшує. Зменшанє роботних местох може мац (ин)директно уплїв на спомалшени розвой и погоршанє квалитету руских институцийох култури, окреме медийох. Уводзенє реалней либералней демократиї до Сербиї после "пиятооктоберскей револуциї" (2000), подрозумює полєпшанє и права 194

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

меншинох. Национални совити, закони, стратеґиї и акциони плани требали би постац фундамент културней самоуправи и рускей националней заєднїци. Медзитим нови законски акти и преписня млади Руснак ище вше у пракси нє чувствує. У основох за виробок стратеґиї за младих Руснацох у Сербиї, профил младого Руснака: нє участвує у ришованьох дружтвених проблемох, ридко є дзе на функциї. Кед ше находзи у здруженьох, дума же нє ма уплїв на приношенє значних дружтвених одлукох. Кед є на валалє вец чувствує же ма менєй шанси за розвой, алє часто и кед придзе до варошу нє хаснує то за розвой. Ма дилему – чи ше розвивац по националним моделу (стереотип препознатлїви за Руснака на валалє), лєбо же би ше розвивал як поєдинєц, нєзависно од своєй национално-меншинскей матрици (варош). Ище вше за младого Руснака од приоритетного значеня образованє, алє ше уж обачує становиско же ше то нє виплаци. Либерални швет, людски права и релативизованє традицийних вредносцох приноша нови виволаня и ризики, котри ше прейґ медийох популаризую. Право жени на абортус и оправдованє "шлєбодного вибору", поцагує питанє одвичательносци нє лєм за свойо поступки, алє и за свойо (нє)информованє кед у питаню людски права и вредносци. Пасивносц и нєзадзбаносц у тим контексту за пошлїдок ма обезвредзованє нєродзеного чловека, односно особи, на уровень обєкту. Глєданє идентитета, филозофского дому, при Руснацох нє престава и на початку XXI вику. Конфузиї питаня походзеня, припадносци ширшей нациї и матичней жеми понука єден з одвитох – визначованє такволаного завичаю, як нєматериялней, метафизичней катеґориї. У прешлим вику за Костельника одвит на питанє завичаю при Руснацох могол би ше найсц у язику и вири. И на початку XXI вику за младих Руснацох язик и вира могли би буц завичай. За младих традиционалистох у швеце ґлобализма вира може понукац мирну луку, свойофайтови духовни рамик и идилу. Медзитим, язик младим сучасним Руснацом тиж може буц форма завичаю, чи у питаню традицийни, чи нови форми, як цо то руски (литературизовани рускоанґлосербски) язик, комуникация прейґ Фейсбуку, або фанзини.

195

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Отже, найзначнєйша улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини то прейґ медийох (официйних и нєофицийних), кнїжкох, интернета, дружтвених мрежох, доприношенє збогацованю язика, стварянє новей литератури, информативного новинарства и науки, а тиж так и других формох сучасней рускей култури як цо то музика и сучасна визуелна уметносц. Зоз здружованьом до младежских орґанизацийох, млади Руснаци поставаю нє лєм часц гражданского дружтва у Сербиї, алє ше им отвера можлївосц же би злєпшали свой дружтвено-правни стратус. Источашнє то увод до професионализациї руских институцийох и очуваня (и звекшаня) роботних местох. Велька улога сучасней рускей младежи и у тим же ше, попри традицийних формох, розвива и сучасна руска култура, а котра ше опера на ґлобалну културу. У дискусиї, на Конференциї, участвовала векшина учашнїкох, алє и госцох. Окрем того цо нє вошло до официйних заключеньох Конференциї, под час дискусиї презвучали вецей теми. Найвецей ше споминало проблем стваряня єдинственого пакету (зоз упутствами) за инсталованє руского язика и фонту на компютерох, з оглядом же розлични фонти правя конфузию и очежую роботу поєдинцом и орґанизацийом. Було поставенє питанє стандардизациї хаснованя странских словох у руским язику, а окреме скраценя и акронимох зоз анґлийского. Презвучало и питанє можлївосци транскрибованя руского язика на латинске писмо, як цо то маю други народи котри хасную кирилку, а окреме за потреби сучасней комуникациї прейґ СМС и дружтвених мрежох на интеренту. Учашнїки Конференциї нє мали єдинствене становиско коло питаня можлївосци уводзяня паралелного писма латинки, алє ше тота тема глїбше анї нє розпатрала. Повагу прицагнул и такволани феномен рускоанґлосербского язику на интернету, за котри єст розуменя же би ше прилапело як реалносц, алє же би ше требало постарац же би вон, кельо то мож, чежел литературному рускому. Тиж так, замерковане же у рускей сучасней култури пожня дзепоєдни феномени за шветовима трендами, як наприклад фанзини и музика, так же ище вше нє вихасновани сучасни форми виразу (блоґи) и досц тунього орґанизованя информованя по руски на интернету. Под час дискусиї увага була обрацена и на метафизичне питанє завичаю и идентитета при младих Русацох, а то руски язик. Окреме вельке интересованє младших учашнїкох виво196

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

лало викладнє о линґвистичним инженєринґу поняца абортус, котре спада до домена права на людски живот. Нє мож ше нє зложиц, же кажде демократске дружтво треба же би осторожно поступало зоз тим правом, з котрим ше источашнє одбера право на живот. Кратки препорученя зоз заключеньох: ▸ Предлужиц традицию здружовня до руских орґанизацийох; ▸ Потримац иснованє формалних и нєформалних медийох по руски; ▸ Намагац ше очувац и розвиц формалне и нєформалне образованє по руски; ▸ Потримац мултимедиялне сучасне видавательство и видавательство за младих: часописи, кнїжки, малюнки, видео и визуални публикациї; ▸ Прилапиц як реалносц рускоанґлосербски язик, односно язик младих Руснацох на интернету, котри би ше требал намагац ґу рускому литературному язику; ▸ Намагац ше зачувац руски язик, зоз хаснованьом руских еквивалентох, а нє анґлийских и сербских елементох. Найсц функционални преклад на руски литературни язик новей професийней лексики (компютерней, технїчней, итд.); ▸ Прилапиц реалносц иснованя сучасней рускей литератури и потримовац ю институцийно, гоч є оддалєна од рускей традициї и рускей литератури (написаней по 1990. рок); ▸ Буц осторожни зоз либералнима вреднованями, окреме у медийох, обрациц увагу на информованє о абортусу и вреднованю наймладшого людского живота; ▸ Зачувац иснуюци роботни места у рускей култури, отвориц роботни места там дзе єст можлївосци и водзиц рахунку о квалитету руководзацого кадра и других занятих; ▸ Звекшац число младих у шицких дружтвених целох, подзвигнуц свидомосц медийох о важносци питаньох за младих, субвенционовац спортски активносци за младих и прилагодзиц културни змисти стану и потребом младих; ▸ Направиц фонд, котри би стимуловал мултимедиялне видавтельство при часопису МАК; 197

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

▸ Шицки заключеня зоз тей Конференциї уключиц до стратеґиї за младих; ▸ Предлужиц убудуце з орґанизованьом Студентских руских наукових конферецийох и публикацийох наукових Зборнїкох. Учашнїки и госци на Конференциї и дискусиї: 1. Саша Сабадош 2. Ваня Дула 3. Владимир Еделински Миколка 4. Александар Мудри 5. Ана Римар 6. Гелена Папуґа 7. Александра Ґрбич 8. Валентина Чизмар 9. Мирослав Кевежди 10. Мирон Джуня 11. Мая Зазуляк 12. Сенка Надь 13. Цецилия Надь 14. Борис Варґа 15. Александра Живкович 16. Наташа Регак 17. Иван Канюх 17. Иґор Горняк 19. Иван Сабадош 20. Боґдан Рац 21. Владимир Кочиш

198

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

ЗАКЉУЧЦИ СА ПРВЕ СТУДЕНТСКЕ НАУЧНЕ КОНФЕРЕНЦИЈЕ, НА ТЕМУ "УЛОГА МЛАДИХ У РАЗВОЈУ РУСИНСКЕ ЗАЈЕДНИЦЕ У ВОЈВОДИНИ

Студентска научна конференција на тему "Улога младих у развоју русинске заједнице у Војводини" је прва научна конференција (Конференција), коју су организовали представници младих бачко-сремских Русина. Ова конференција је организована поводом 40-годишњице мултимедијалног часописа МАК (НИУ "Руске слово") и 30-годишњице Одсека за русинистику (Филозофски факултет у Новом Саду). На студентској конференцији је учествовало четрнаесторо аутора – студенти основних и постдипломских студија и млади професионалци – са једанаест научних радова из области историје (С. Сабадош), лингвистике (А. Мудри, Х. Папуга, А. Грбић), књижевности (А. Римар, М. Џуња), журналистике (М. Зазуљак, С. Нађ, Ц. Нађ, Б. Варга), социологије (В. Дула, М. Кевежди) и филозофије (В. Еделински Миколка, В. Чизмар). На студентској Конференцији је заључено да: Осврт на историју говори о томе да традиција (само)организовања младих Русина траје скоро девет деценија и датира још од периода између два светска рата, кад су створени Савез русинских ученика (1927) и Савез украјинских ученика (1935), прве омладинске организације Русина у тадашњој Краљевини Срба, Хрвата и Словенаца/Југославији. Они су окупљали ученике и студенте расејане по региону и Европи (Рим, Инзбрук, Праг, Лавов, Загреб) и њихови састанци су представљали место за упознавање и размену идеја. Савез украјинских ученика је почео издавати и први омладински часопис Думка, који је излазио до дубоко у Други светски рат (1937-1943). Развој социјалистичке Југославије је омогућио већи развој образовања на русинском језику, посебно средњошколског и високог, а с њим и потребе информисања. На тим је основама 1972. године створен ом199

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

ладински часопис МАК, који од 2006. године постаје мултимедијално издање и једино издање за савремену русинску културу са додацима – књигама, визуелним публикацијама, видео-издањима и музиком. Поред званичних медија на русинском језику с краја 80-тих година ХХ века јавља се алтернативно неслужбено информисање на русинском језику (рускокрстурски социјалистички билтен МИ), који 90-тих година, у условима једностраног информисања, утиче на развој културе фанзина (рускокрстурски Глас ректума, Керестурски пендрек и Коцурске буђи), односно на својеврсну русинску контракултуру, Феномен је у томе да се почетак урбане русинске културе јавља на селу, али само код мањих уских група младих. Упоредо са развојем информисања за младе на русинском језику могуће је пратити и трансформацију русинског језика. Од 80-тих година се много више користе енглески и српски елементи неголи раније, и у књижевном, а поготово у разговорном језику. Енглески утицај на српски језик јача, а све јачи је његов утицај и на русински језик. Међутим, са развојем интернета и комуникација преко друштвених мрежа попут Фејсбука, ова два језика су додатно повећали утицај на русински језик. Иако је реч о тајном језику, односно омладинском типу жаргона, то је свакодневни језик који не треба ни мало запоставити, зато што је он појавом Фејсбука постао писани језик комуникације савремене омладине. Њему слободно можемо дати име русинскоанглосрпски језик. Развој информационих система и медија је утицао и на промене у књижевности младих Русина, што је приметно у Антологији "Деца из урбаног гумна" академика Јулијана Тамаша. Русинска књижевност је све удаљенија од русинске традиције, али и русинске књижевности написане до 1990. године. Утицај на ауторе и њихова дела значајно врши и масовна култура (музика, филм, позориште, књижевност, стрип). Распад СФРЈ, ратови и економске кризе су јако утицале на деградацију развоја русинске заједнице. У домену русинске културе – образовању, информисању и установама – стално и привремено ради више од 280 особа, а овај број се из године у годину смањује. Смањење радних места може да има (не)посредан утицај на успорен развој и погоршање квалитета русинских институција културе, а посебно медија.

200

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

Увођење реалне либералне демократије у Србији после "петооктобарске револуције" 2000. године подразумева побољшање и права мањина. Национални савети, закони, стратегије и акциони планови би требали постати основа културне самоуправе и русинске националне заједнице. Међутим, нове законске акте и прописе млади Русин још увек у пракси не осећа. У основама за израду стратегије за младе Русине у Србији, профил младог Русина је: да не учествује у решавању друштвених проблема, ретко се налази на некој функцији. Ако се налази у удружењима, мисли да не утиче на доношење значајних друштвених одлука. Ако живи на селу онда осећа да има мање шанси за развој, али често и кад дође у град не користи то за сопствени развој. У дилеми је да ли да се развија по националном моделу (стереотип препознатљив за Русина на селу), или да се развија као појединац, наезависно од своје национално-мањинске матрице (стереотип препознатљив за Русина у граду). Још увек је за младог Русина од приоритетног значаја образовање, али се већ да приметити и становиште да се то не исплати. Либерални свет, људска права и релативизација традиционалних вредности доносе нове изазове и ризике, који се популаризују преко медија. Право жене на абортус и оправдавање "слободног избора", повлачи питање одговорности не само за сопствене поступке, али и за своју (не)информисаност кад су у питању људска права и вредности. Пасивност и небрига у том контексту за последицу има обезвређивање нерођеног човека, односно особе, на ниво објекта. Потрага за идентитетом, филозофског дома, код Русина не престаје ни на почетку XXI века. Конфузије око питања порекла, припадности широј нацији и матичној земљи нуди један од одговора – истицање такозваног завичаја, као нематеријалне, метафизичке категорије. У прошлом веку за Хавријила Костељника би се одговор на питање завичаја могао наћи у језику и вери. И на почетку XXI века би за младе Русине језик и вера могли бити завичај. За младе традиционалисте у свету глобализма вера може да понуди мирну луку, својеврсан оквир и идилу. Међутим, младим Русинима и језик може бити облик завичаја, да ли традиционални или у новој форми, као што је то русински (литературизовани русинскоанглосрпски) језик, комуникација преко Фејсбука или фанзини.

201

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

Дакле, најзначајнија улога младих у развоју русинске заједнице у Војводини је стварање нове књижевности, информативног новинарства и науке, а такође и других форми савремене русинске културе попут музике и савремене визуелне уметности, и све то преко званичних и незваничних медија, књига, интернета и друштвених мрежа. Са здруживањем у омладинске организације, млади Русини постају не само део грађанског друштва у Србији, него им се отвара могућност да побољшају свој друштвено-правни статус. Истовремено је то и увод у професионализацију русинских институција и очување (и повећавање) радних места. Велика је улога савремене русинске омладине и у томе да се, поред традиционалних форми, развија и савремена русинска култура, која се ослања на глобалну културу. У дискусији на Конференцији је учествовала већина учесника, али и гости. Осим онога што није ушло у званичне закључке Конференције, у дискусији се појавило више тема. Највише се спомињао проблем стварања јединственог пакета (са упутствима) за инсталацију русинског језика и фонта на рачунарима, с обзиром да различити фонтови и пакети стварају конфузију и отежавају рад појединцима и организацијама. Било је постављено и питање стандардизације употребе страних речи у русинском језику, а посебно скраћеница и акронима из енглеског језика. Постављено је и питање могућности транскрибовања русинског језика на латинично писмо, какву имају други народи који користе ћирилицу, а посебно ради савремене комуникације путем СМС и друштвених мрежа на интернету. Учесници Конференције нису имали једниствен став по питању увођења латинице као паралелног писма, али о тој теми није вођена дубља расправа. Пажњу је привукао и такозвани феномен русинскоанглосрпског језика на интернету, за који постоји разумевање да га се прихвати као реалност, али да би се требало побринути да би он, колико год је то могуће, тежио књижевном русинском језику. Такође, примећено је да у русинској савременој култури касне неки феномени у односу на светске трендове, као што су, примера ради, фанзини и музика, тако да још увек нису искориштени савремени облици изражавања (блогови) и доста јефтиног организовања информисања на русинском језику на интернету. За време дискусије посвећена је пажња и метафизичком питању завичаја и идентитета код младих Русина у виду русинског језика. Посебно велико интересовање млађих учесника је изазвало излагање о линг202

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

вистичком инжињерингу појма абортус, који спада у домен права на људски живот. Немогуће је не сложити се да свако демократско друштво треба да пажљиво поступа са тим правом, с којим се истовремено одузима право на живот. Кратке препоруке из закључака: ▸ Продужити традицију удруживања у русинске организације; ▸ Подржати постојање формалних и неформалних медија на русинском језику; ▸ Трудити се да би се очувало и развило формално и неформално образовање на русинском језику; ▸ Подржати мултимедијално савремено издаваштво и издаваштво за младе: часописе, књиге, ликовну уметност, видео и визуалне публикације; ▸ Прихватити као реалност русинскоанглосрпски језик, односно језик младих Русина на интернета, који би требао тежити русинском књижевном језику; ▸ Трудити се да се сачува русински језик, коришћењем русинских еквивалената уместо енглеских и српских елемената. Пронаћи функционалан превод нове професионалне лексике (рачунарске, техничке итд.) на књижевни русински језик; ▸ Прихватити реалност постојања савремене русинске књижевности и институционално је подржавати, иако је удаљена од русинске традиције и русинске књижевности написане до 1990. године; ▸ Бити опрезан са либералним вредновањима, нарочито у медијима, обратити пажњу на информисање о абортусу и вредновању најмлађег људског живота; ▸ Сачувати постојећа радна места у русинској култури, отворити радна места тамо где има могућности и водити рачуна о квалитету руководећег кадра и других запослених; ▸ Повећати број младих у свим друштвеним телима, подићи свест медија о важности питања за младе, субвенционисати спортске активности за младе и прилагодити културне садржине ситуацији и потребама младих; ▸ Направити фонд, који би стимулисао мултимедијално издаваштво при часопису МАК; 203

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

▸ Све закључке са ове Конференције укључити у Стратегију за младе; ▸ Продужити убудуће с организовањем Студентских русинских научних конференција и публиковати научне Зборнике. Учесници и гости на Конференцији и дискусији: 1. Саша Сабадош 2. Вања Дула 3. Владимир Еделински Миколка 4. Александeр Мудри 5. Ана Римар 6. Хелена Папуга 7. Александра Грбић 8. Валентина Чизмар 9. Мирослав Кевежди 10. Мирон Џуња 11. Мая Зазуљак 12. Сенка Нађ 13. Цецилија Нађ 14. Борис Варга 15. Александра Живковић 16. Наташа Рехак 17. Иван Кањух 18. Игор Хорњак 19. Иван Сабадош 20. Богдан Рац 21. Владимир Кочиш

204

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

Short recommendations based on the conclusions: ▸ Continue the tradition of uniting in Ruthenian organizations; ▸ Support existence of formal and informal media in Ruthenian language; ▸ Strive to maintain and develop formal and informal education in Ruthenian language; ▸ Support contemporary multimedia publishing and publishing of magazines, books, paintings, video and visual publications for youth; ▸ Accept "Ruthenian-English-Serbian" language as a reality, i.e. language of Ruthenian youth on Internet, which should strive towards Ruthenian literary language; ▸ Strive to preserve Ruthenian language through use of Ruthenian equivalents as opposed to English or Serbian elements. Find functional translation of new lexical items (scientific, technical, etc. terminology) into Ruthenian literary language; ▸ Accept the reality of existence of modern Ruthenian literature and provide institutional support, even if it is distant from Ruthenian tradition and Ruthenian literature (written up to 1990); ▸ Be apprehensive with liberal values, especially in media, pay attention to media coverage of abortion and valuing the youngest human life; ▸ Preserve existing jobs in Ruthenian culture, open new one’s where possible and carefully consider the quality of management and workforce; ▸ Increase the number of youth, provide subsidies for youth sport activities and adapt cultural content to state and needs of youth; ▸ Make a fund that would stimulate multimedia publishing with MAK magazine; ▸ Include all the conclusions from this Conference into the Youth Strategy; ▸ Continue organizing Ruthenian social science student conferences and publishing conference proceedings.

205

Зборнїк роботох зоз першей студентскей науковей конференциї

УПУТСТВО АВТОРОМ ▸ Писмо: кирилка (руска); ▸ Фонт: Тімеs New Roman; ▸ Велькосц фонта: 12; ▸ Проред: 1,5 (1,5 lines); ▸ Минимални обсяг статї: 12.000 знаки у Word (Tools-Word

Count-Characters with spaces); ▸ Максимални обсяг статї: 30.000 знаки у Word (Tools-Word Count-Characters with spaces); ▸ Кажди текст треба же би бул горе подписани зоз меном и презвиском автора, його науковим и/або наставним званьом, назву образовней установи у котрей студира(л) (студиї, оддзелєнє, факултет, универзитет), або дзе роби (назва универзитету, факултету, институциї, або орґанизациї); ▸ На початку тексту треба же би бул Абстракт (до 120 словох) по руски у котрим треба же би була ясно описана природа интелектуалного проблема котри ше анализує, похасновани метод, або арґументи и заключеня автора; ▸ Под Абстрактом треба же би були Ключни слова по руски; ▸ При наводзеню, странски власни мена у тексту перше навесц у ориґиналу (зоз италиком), а вец их транскрибовац по руски; назви и наслови проєктох, кнїжкох, текстох мож писац у ориґиналу (зоз нормалом), алє положиц до кавичкох; ▸ Кажда табела и/або ґрафикон треба же би мали число, наслов, жридло, як и да укажу на свою функцию у тексту; ▸ До класичних фуснотох уписовац лєм провадзаци коментари и надпомнуца; ▸ Наукови апарат (систем наводзеня жридлох и литератури фусноти интертекстуалного типу). Приклад: У тексту: (Тамаш 2010, 45), або (Тамаш 2010, 45-46), або (Тамаш 2010); Вецей авторе: (Тамаш/Рамач 2010, 45), або (Тамаш/Рамач 2010, 45-46), або (Тамаш/Рамач 2010); 206

"Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини"

У списку литератури: кнїжка: Тамаш, Юлиян. 2010. Антолоґия литератури ґенерациї 1990-2010: Дзеци з урбаного гумна. Нови Сад: НВУ "Руске слово".; наукови и публицистични часопис: Гудак, Штефан. 2012. "Романи у рускей литератури" Шветлосц 4/2012 (октобер-децембер): 115-130.; зборнїк наукових роботох: Рамач, Янко. 1996. "Чуванє националного идетитету". у ред. Юлияна Тамаша. РуснациРусини 1945-1995. Нови Сад: Филозофски факултет.; ▸ Интернет жридла у тексту навесц у класичних фуснотох, зоз назначеним приступом. Приклад: http://www.bbc. co.uk/news/ (Приступене 07. авґуста 2011); ▸ Список Литератури окреме по азбучним и абецедним шоре после тексту (Интернет жридла можу буц окреме); ▸ Додатки после списка литератури (у форми документох, або других цалосцох); ▸ На концу роботи Abstract и Keywords – по анґлийски.

207

CIP – Каталогизација у публикацији Библиотека Матице српске, Нови Сад 316.7 - 053.6 (=161.2) (497.113) (082) СТУДЕНТСКА наукова конференция "Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини" (1 ; 2012 ; Нови Сад) Зборнїк роботох зоз Першей студентскей науковей конференциї "Улога младих у розвою рускей заєднїци у Войводини", отримана 21. априла 2012 у Новим Садзе = Zbornik radova sa Prve studentske naučne konferencije "Uloga mladih u razvoju rusinske zajednice u Vojvodini", оdržane 21. aprila 2012. u Novom Sadu = Papers from The First Student Scientific Conference "The Role of Youth in Development of Ruthenian Minority in Vojvodina", held in April 21st in Novi Sad. - Нови Сад : Руске слово : Филозофски факултет, Оддзелєнє за русинистику, 2013 (Петроварадин : Максима ґраф). - 212 стр. ; 24 cm Тираж 300. - Библиографија уз сваки рад. - Резимеи на енгл. језику уз сваки рад.

ISBN 978-86-7105-265-8 (РС) а) Омладина, русинска - Култура - Војводина - Зборници COBISS.SR-ID 278600455

L C I RC E * В И

Г

ДО В

- RE SE

CH

ЛЄ

AR

ISBN 978-86-7105-265-8 (РС)

КР

- IS УГ

IK

RU G

А Ц КИ

T R A ŽI VA Č

K