Spis treści
AFRYKA
Trzewikodziób, Balaeniceps rex, Uganda 12
Bąkojad żółtodzioby, Buphagus africanus, Tanzania14
Miodowód duży, Indicator indicator, Zambia 16
Tkacz, Philetairus socius, Namibia 19
Turak rdzawy, Gallirex porphyreolophus, Eswatini 20
Kuglarz, Terathopius ecaudatus, Zimbabwe 22
Palmojad, Gypohierax angolensis, Gambia 27
Sępowronka żółtogardła, Picathartes gymnocephalus, Sierra Leone 28
Flaming mały, Phoeniconaias minor, Kenia 30
Struś czerwonoskóry, Struthio camelus, Botswana 34
Dudkowiec kafryjski, Promerops cafer, Republika Południowej Afryki 38
Hełmodziób, Euryceros prevostii, Madagaskar 40
EURAZJA
Słowik rdzawy, Luscinia megarhynchos, Francja 42
Jerzyk, Apus apus, Wielka Brytania 45
Rudzik, Erithacus rubecula, Wielka Brytania
Dymówka, Hirundo rustica, Austria 52
Kukułka, Cuculus canorus, Niemcy 54
Bocian biały, Ciconia ciconia, Niemcy 56
Kruk, Corvus corax, Finlandia
Edredon, Somateria mollissima, Islandia 62
Maskonur, Fratercula arctica, Islandia 67
Pójdźka, Athene noctua, Grecja 71
Wieszczek, Pyrrhocorax graculus, Szwajcaria 72
Orłosęp, Gypaetus barbatus, Hiszpania 74
Dudek, Upupa epops, Włochy 76
Rybitwa popielata, Sterna paradisaea, Norwegia 78
Bielik olbrzymi, Haliaeetus pelagicus, Rosja 80
Orzeł przedni, Aquila chrysaetos, Mongolia 83
Gęś tybetańska, Anser indicus, Chiny 86
Bażant złocisty, Chrysolophus pictus, Chiny 90
Żuraw mandżurski, Grus japonensis, Japonia 92
PÓŁNOCNA
Przedrzeźniacz północny, Mimus polyglottos, USA 96
Bielik amerykański, Haliaeetus leucocephalus, USA 98
Preriokur ostrosterny, Centrocercus urophasianus, USA 101
Jaskółczak modry, Progne subis, USA 102
Indyk zwyczajny, Meleagris gallopavo, USA 104
Nur lodowiec, Gavia immer, Kanada 108
Śnieżyca duża, Anser caerulescens, Kanada 110
Puszczyk mszarny, Strix nebulosa, Kanada 112
Kukawka kalifornijska, Geococcyx californianus, Meksyk 116
Karakara białorzytna, Caracara plancus cheriway, Meksyk 118
Modrowronka zielona, Cyanocorax luxuosus, Meksyk 120
AMERYKA POŁUDNIOWA I CENTRALNA
Hoacyn, Opisthocomus hoazin, Gujana 122
Modroara hiacyntowa, Anodorhynchus hyacinthinus, Brazylia 126
Skalikurek andyjski, Rupicola peruvianus, Peru 128
Kwezal herbowy, Pharomachrus mocinno, Gwatemala 130
Kondor wielki, Vultur gryphus, Chile 134
Zbrojówka, Merganetta armata, Boliwia 139
Mieczodziobek, Ensifera ensifera, Ekwador 140 „Kusaczka tańcząca”, Grallaricula sp., Kolumbia 142
Harpia wielka, Harpia harpyja, Panama 144
Tłuszczak, Steatornis caripensis, Wenezuela 148
Ibis szkarłatny, Eudocimus ruber, Trynidad i Tobago 151
Garncarz rdzawy, Furnarius rufus, Argentyna 152
POŁUDNIOWA I POŁUDNIOWO-WSCHODNIA AZJA
Kurtaczek czarnobrzuchy, Hydrornis gurneyi, Mjanma 154
Hełmoróg, Rhinoplax vigil, Indonezja 157
Kitta ozdobna, Urocissa ornata, Sri Lanka 161
Kur bankiwa, Gallus gallus, Tajlandia 162
Dziwogon rajski, Dicrurus paradiseus, Indie 164
Kania bramińska, Haliastur indus, Indie 166
Krawczyk, Orthotomus sutorius, Indie 169
Żuraw indyjski, Antigone antigone, Kambodża 170
Wieloszpon pawi, Polyplectron malacense, Malezja 175
Nikobarczyk, Caloenas nicobarica, Nikobary 176
Małpożer, Pithecophaga jefferyi, Filipiny 178
AUSTRALAZJA
Kazuar hełmiasty, Casuarius casuarius, Australia 182
Altannik lśniący, Ptilonorhynchus violaceus, Australia 186
Papużka falista, Melopsittacus undulatus, Australia 189
Kukabura chichotliwa, Dacelo novaeguineae, Australia 190
Kakapo, Strigops habroptila, Nowa Zelandia 192
Kiwi północny, Apteryx mantelli, Nowa Zelandia 194
Ozdobnik lirogłowy, Lophorina superba, Papua-Nowa Gwinea 196
OCEANY I WYSPY
Pingwin cesarski, Aptenodytes forsteri, Antarktyda 198
Albatros wędrowny, Diomedea exulans, Georgia Południowa 202
Oceannik żółtopłetwy, Oceanites oceanicus, Szetlandy Południowe 206
Fregata wielka, Fregata magnificens, Karaiby 208
Burzyk cienkodzioby, Ardenna tenuirostris, wyspa Babel 210
Atolówka, Gygis alba, Seszele 213
Głuptak niebieskonogi, Sula nebouxii, wyspy Galapagos 214
Wydrzyk brunatny, Stercorarius antarcticus, Falklandy 216
Gdzie szukać więcej? 218 Indeks 221
Tkacz
Philetairus socius
Przemierzając suche krajobrazy wschodniej i centralnej Namibii, szybko natkniesz się na coś, co wygląda jak ogromne stogi siana wciśnięte w drzewa akacji lub zawieszone na słupach telegraficznych. Te dziwaczne struktury są dziełem tkacza – małego ziarnojada z rodziny wikłaczowatych (Ploceidae), którego ogromne gniazda należą do jednych z największych w świecie ptaków. Mogą mieć nawet pięć metrów średnicy i ważyć ponad tonę.
Podobnie jak wiele innych wikłaczy, tkacze gniazdują w koloniach. Jednak w przeciwieństwie do pozostałych gatunków nie budują jednego gniazda na parę, ale zamiast tego wspólnie tworzą kompleks mieszkalny, który może pomieścić ponad 300 osobników w „osiedlu” wyposażonym w nawet 100 indywidualnych komór. Struktura taka może przetrwać ponad 100 lat, stając się domem dla kilku pokoleń tkaczy.
Budowa zazwyczaj zaczyna się od platformy z mocnych gałązek w rozwidleniu dużego drzewa, takiego jak akacja Acacia erioloba, której aksamitne strąki pokrywają suche doliny rzeczne Namibii. Następnie tkacze dodają sztywne łodygi traw, narzucając i wciskając je między kolejne pędy, co tworzy masywną konstrukcję, która trzyma się razem dzięki własnej masie. Wejścia do gniazd znajdują się najczęściej od dołu, gdzie dalej tunelem prowadzą do małej komory lęgowej, którą ptaki wyściełają sierścią, puchem roślinnym lub innym miękkim materiałem. Sztywne trawy wbite w ściany tunelu pomagają odstraszać intruzów, takich jak węże – w szczególności kobry przylądkowe i dysfolidy, które polują na pisklęta.
Tkacz jest endemicznym gatunkiem dla południowej Afryki, gdzie zamieszkuje półpustynię Kalahari, rozciągając się od Namibii przez sąsiednią Botswanę i Południową Afrykę. Preferuje sawanny krótkotrawiaste, które są mniej podatne na pożary niż wyższe zbiorowiska roślinne. To surowe środowisko w ciągu lata charakteryzuje się niezwykle gorącymi dniami i zimnymi nocami, ale gęsta izolująca strzecha gniazda chroni ptaki przed niekorzystnymi warunkami. Właściciele gniazda rzadko oddalają się od niego na więcej niż kilometr. I nigdy nie przestają go rozbudowywać. Gniazdo pozostaje ich domem do śmierci lub do czasu, aż spadnie na ziemię. Inne małe ptaki, takie jak papużki nierozłączki, często zajmują puste komory, podczas gdy większe ptaki, takie jak sowy, mogą gniazdować na dachu gniazda. Jednym z godnych uwagi lokatorów jest sokolik czerwonooki –ten malutki ptak drapieżny pomaga chronić mieszkańców gniazda, choć czasem zdarza się, że chwyta młodego tkacza w zamian za swoje usługi.
Edredon
Somateria mollissima
Większość ludzi – przynajmniej tych powyżej pewnego wieku – doskonale wie, czym jest pierzyna. Ptak, od którego pochodzi najlepszej jakości ten produkt, może być jednak mniej znany. Edredon to największa europejska kaczka, która gniazduje na skalistych wybrzeżach północnego Atlantyku. Związek edredonów z ludźmi wynika z niezwykłych właściwości ich piór.
W skład pierzyny edredona wchodzi warstwa miękkich piór puchowych, które samica wyrywa sobie z piersi, aby wyścielić nimi gniazdo. Dzięki niezwykłemu izolatorowi ptaki te są zdolne do utrzymania jaj i piskląt przy życiu w obliczu arktycznej zamieci, utrzymując ciepło, nawet gdy temperatury na zewnątrz spadają do –35 °C. Dawniej puchu edredona używano powszechnie do wypychania poduszek i kołder, ale obecnie w dużej mierze został on zastąpiony tańszymi i mniej skutecznymi włóknami syntetycznymi. Prawdziwa pierzyna z edredona jest dziś niezwykle drogim przedmiotem luksusowym.
Islandia pozostaje jednym z nielicznych miejsc, gdzie nadal pozyskuje się puch edredonów, zwłaszcza w odległym regionie Fiordów Zachodnich, gdzie ludzie współistnieli z tym gatunkiem od czasu pierwszych osadników na tej odległej, subarktycznej wyspie, którzy osiedlili się na niej w IX wieku. Puch z tych kaczek był używany przez wikingów jako forma zapłaty i do regulowania podatków w średniowieczu. Obecnie Islandia wspiera około 350 farm edredonów, które łącznie produkują około 3000 kilogramów puchu rocznie – większość z nich trafia do zamożnej elity w tak odległych krajach jak Japonia czy regionów jak Bliski Wschód.
Ta mała branża jest rzadkim przykładem całkowicie zrównoważonego pozyskiwania zasobu naturalnego. Zbiór odbywa się w naturze od całkowicie dzikich ptaków, tak aby im nie zaszkodzić. Po spędzeniu zimy na morzu edredony przybywają każdej wiosny do swoich kolonii, w której gniazdują na ziemi, często w niewielkiej odległości od budynków. Samica wyrywa puch z piersi, aby wyścielić gniazdo – również po to, aby odsłonić nagą plamę skóry, którą będzie przekazywać ciepło ciała zarodkom zamkniętym w pięciu lub sześciu jajach. Dopiero po zakończeniu 28-dniowego wysiadywania, po tym jak samica zabierze młode nad morze, ludzie wkraczają, aby zebrać puch, pozostawiając gniazda w nienaruszonym stanie. W odległych nadmorskich społecznościach Islandii zajęcie to jest przekazywane z pokolenia na pokolenie. Edredony przybywają na wybrzeże wczesną wiosną, aby się łączyć w pary – w tym czasie pięknie ubarwione samce wydają głośne ah-ooo! Zbieracze puchu starają się przyciągnąć je na swoje miejsca lęgowe, używając do tego celu flag, wiatraczków i innych wymyślnych zachęt. Niektórzy nawet
odtwarzają muzykę. Gdy kaczki zaczynają gniazdować, całodobowe patrole strzegą kolonii przed drapieżnikami, takimi jak mewy i lisy polarne. Przetwarzanie puchu wymaga dokładnej kontroli jakości, najpierw podgrzewa się go do 120 °C, a następnie przepuszcza przez serię specjalnych tradycyjnych maszyn do czyszczenia. Nie używa się w tym celu żadnych chemikaliów. Wynikiem jest produkt o niezwykłych właściwościach termicznych, bardzo miękki i lekki; aby otrzymać jeden kilogram wartościowego puchu, potrzeba zebrać pióra z 60–80 gniazd. Edredon nie tylko na Islandii cieszy się uznaniem. W ramach ochrony tego gatunku w 676 roku powstał pierwszy na świecie rezerwat dla ptaków, ustanowiony przez świętego Kutberta na wyspach Farne, u północno-wschodniego wybrzeża Anglii. Niemniej jednak są ludzie, którzy nie przepadają za tym gatunkiem. Jego apetyt na małże – które połyka w całości, a następnie rozdrabnia w swoim żołądku –doprowadził go do konfliktu z hodowcami tych skorupiaków, którzy w niektórych regionach złożyli wniosek o prawną kontrolę liczebności tego ptaka. Święty Kutbert na pewno nie zaaprobowałby takiego rozwiązania.
