1 Kąpiel dziecka – Anna Baranowska, Beata Janina Olejnik, Justyna Jasik-Pyzdrowska, Iwona Bonikowska, Beata Wudarczyk 3
2 Przewijanie niemowlęcia – Iwona Bonikowska, Justyna Jasik-Pyzdrowska, Beata Wudarczyk, Anna Baranowska, Beata Janina Olejnik 15
3 Pielęgnacja kikuta pępowinowego – Iwona Bonikowska, Justyna Jasik-Pyzdrowska, Beata Wudarczyk, Anna Baranowska, Beata Janina Olejnik 27
4 Pomiar masy ciała dziecka – Joanna Girzelska, Anna Baranowska, Beata Janina Olejnik 39
5 Pomiar długości ciała dziecka – Beata Janina Olejnik, Joanna Girzelska, Anna Baranowska 55
6 Pomiar wysokości ciała dziecka – Beata Janina Olejnik, Joanna Girzelska, Anna Baranowska
7 Pomiar obwodu głowy dziecka – Joanna Girzelska, Anna Baranowska, Beata Janina Olejnik 76
8 Pomiar obwodu klatki piersiowej dziecka – Joanna Girzelska, Anna Baranowska, Beata Janina Olejnik 85
III POMIARY
9 Pomiar temperatury ciała – Paulina Zalejska, Aleksandra Steliga 95
10 Pomiar tętna – Anna Maria Cybulska, Kamila Rachubińska, Katarzyna Lewandowska, Mateusz Puślecki, Aleksandra Steliga
11 Pomiar ciśnienia tętniczego krwi
11.1 Pomiar pośredni (nieinwazyjny) ciśnienia tętniczego krwi – Katarzyna Zalewska, Katarzyna Lewandowska, Aleksandra Steliga 130
11.2 Pomiar bezpośredni ciśnienia tętniczego krwi –
Katarzyna Lewandowska, Aleksandra Steliga, Katarzyna Zalewska 152
12 Pomiar ośrodkowego ciśnienia żylnego – Katarzyna Lewandowska, Aleksandra Steliga 168
13
Pomiar oddechu – Kamila Rachubińska, Anna Cybulska, Katarzyna Lewandowska, Aleksandra Steliga
14 Pomiar saturacji – Aneta Trocyk, Aleksandra Steliga, Katarzyna Lewandowska 202
15 Pomiar szczytowego przepływu wydechowego (PEF) –Monika Waśkow, Iwona Gołębiewska, Mateusz Mówka
16 Pomiar wzrostu – Katarzyna Zalewska, Kazimiera Hebel
17 Pomiar masy ciała – Anna Piotrowska, Agnieszka Piernikowska, Kazimiera Hebel
18 Pomiar wskaźnika masy ciała (BMI) –
Obliczanie wskaźnika talia–biodro (WHR) –
Pomiar wskaźnika talia–wysokość (WHtR) –
Pomiar grubości fałdów skórno-tłuszczowych –
fizykalne głowy i szyi – Kazimiera
fizykalne układu limfatycznego – Justyna Jasik-Pyzdrowska, Mikołaj
fizykalne nerwów czaszkowych – Katarzyna
Badanie fizykalne układu krążenia – Justyna Jasik-Pyzdrowska, Iwona Bonikowska, Beata Wudarczyk, Kazimiera Hebel
Badanie fizykalne układu oddechowego – Justyna Jasik-Pyzdrowska, Iwona Bonikowska, Mikołaj Mazur, Monika Waśkow, Kazimiera Hebel
Badanie fizykalne jamy brzusznej – Alicja Marzec, Kazimiera Hebel, Maciej Pytka, Aleksandra Góral-Kubasik
30 Badanie fizykalne układu ruchu – Justyna Jasik-Pyzdrowska, Iwona Bonikowska, Beata Wudarczyk, Kazimiera Hebel, Agnieszka Grochulska, Aleksandra Bryndal
400
30.1 Przesiewowe badanie fizykalne układu ruchu według schematu GALS – Justyna Jasik-Pyzdrowska, Iwona Bonikowska, Beata Wudarczyk, Kazimiera Hebel 402
30.2 Szczegółowe badanie fizykalne układu ruchu –
Agnieszka Grochulska, Aleksandra Bryndal 419
31 Badanie fizykalne układu moczowo-płciowego u kobiety –
Kazimiera Hebel, Beata Haor, Dorota Kochman, Anna Antczak-Komoterska 468
32 Badanie fizykalne układu moczowo-płciowego u mężczyzny –Beata Haor, Dorota Kochman, Anna Antczak-Komoterska, Kazimiera Hebel 479
33 Badanie fizykalne układu nerwowego – Katarzyna Betke, Alicja Marzec, Kazimiera Hebel 492
34 Rejestracja 12-odprowadzeniowego elektrokardiogramu –Kazimiera Hebel 519
35 Wykonanie spirometrii – Monika Waśkow, Monika Olczyk, Kazimiera Hebel 538
36 Ocena ABCDE – Tomasz Piątek, Marta Hreńczuk,
37 Zbieranie wywiadu SAMPLE – Paweł Świniarski, Aleksandra Steliga, Marek Dąbrowski 579
38 Model przekazywania informacji według protokołów SBAR i SOAP – Zofia Tekień-Jankowska, Kazimiera Hebel 588
38.1 Model przekazywania informacji według protokołu SBAR 594
38.2 Model dokumentowania informacji według protokołu SOAP 598
39 Badanie urazowe – Paweł Świniarski, Katarzyna Bolesta, Aleksandra Steliga, Marek Dąbrowski
40 Dostęp doszpikowy za pomocą BIG, NIO i EZ-IO –Błażej Andrejańczyk, Bartosz Szczudłowski, Damian Romańczuk, Artur Szymczak, Sylwia Jałtuszewska
Prezentowana książka stanowi kompendium wiedzy na tematy, do których chcielibyśmy mieć dostęp, stawiając pierwsze kroki w świecie medycznym. To zbiór zasad dotyczących pracy z pacjentami oraz sprzętem medycznym omówionych w kontekście cennych badań. Naszym celem było opisanie w sposób zrozumiały podstawowe procedury medyczne, opierając się na dowodach naukowych (ang. evidence-based practice, EBP) oraz na doświadczeniu praktyków pielęgniarstwa, ratowników medycznych, lekarzy i fizjoterapeutów z różnych ośrodków.
Podczas przygotowywania materiałów najtrudniejsza okazała się konfrontacja treści akademickich z praktykami wykonywanymi zgodnie „z tradycją” i niejednoznacznymi procedurami wewnątrzszpitalnymi. Rozbudowane treści przedstawionych procedur są konsolidacją istotnych, z punktu widzenia autorów, klinicznie danych, gdyż chcieliśmy zaoszczędzić czytelniczkom i czytelnikom czasu na poszukiwania rozwiązań w wielu podręcznikach. Ponadto – zgodnie z naszym doświadczeniem –to myślenie krytyczne i kliniczne jest nadrzędnym celem w pracy medyka. Aktywizacja tych obszarów może odbywać się poprzez zrozumienie i nauczanie metodami symulacji, które pomagają proste opanowanie faktów zmienić w umiejętność elastycznego stosowania wiedzy w różnych sytuacjach klinicznych. Stąd decyzja o podziale każdej procedury na 3 części: 1. Informacje podstawowe, 2. Procedura, 3. Checklista
Informacje podstawowe – szczegółowe wyjaśnienie zagadnień oraz budowanie rozumienia są podwaliną myślenia krytycznego i klinicznego. Ponadto ta część spełnia funkcję miejsca gromadzenia wiedzy opartej na badaniach naukowych, pomocy w ident yfikacji problemu i opisu wskazań, przeciwwskazań oraz powikłań podejmowanej czynności.
Procedura to opis sposobu przeprowadzenia postępowania medycznego, który często wymaga poszerzenia wiedzy, dlatego część tych rozdziałów zawiera odnośniki do dodatkowych materiałów, w tym filmowych.
Checklist a to opracowane praktyki oceniania, które pomagają zweryfikować opanowanie umiejętności na poziomie egzaminacyjnym, będąc pomocnym narzędziem w edukacji partnerskiej (peer-to-peer). Punktacja w checklistach wynosi 0 i 1, jednak w metodologii ewaluacji istnieją również inne sposoby oceny. Przyjęliśmy schemat, który opiera się na określeniu, czy dane wykonanie spełnia warunki umożliwiające samodzielną pracę kliniczną. Dlatego prawidłowe, w pełni wykonane zadanie otrzymuje 1 punkt, z kolei 0 oznacza niewykonanie, ale także błędny lub niepełny
wymiar czynności. Jeśli w wierszu jest więcej niż jedna czynność, punkt przyznajemy tylko po wykonaniu wszystkich elementów, niewykonanie choć jednej czynności oznacza 0. Ponadto dydaktyka medyczna jest na tyle charakterystyczna, że często w ewaluacji bierze się pod uwagę tzw. punkt krytyczny, błąd krytyczny, czerwoną flagę, punkt obowiązkowy (ang. critical point/error, red flag, compulsory point, egregious error, critical checkpoints), który skutkuje niezdaniem egzaminu, negatywną oceną lub wyzerowaniem punktacji w całej checkliście. Oznacza on zachowania zaprezentowane podczas oceny, które można uznać za niebezpieczne lub niedopuszczalne. Dodatkowo określenie tego typu punktów jest istotne dla efektywności procedury – element nie może być pominięty, ponieważ jest kluczowy. Prawidłowe wykonanie czynności w miejscu oznaczonym jako „błąd krytyczny” oznacza zdobycie 1 punktu, zaś niewykonanie, błędny lub niepełny wymiar postępowania będzie powodował niezaliczenie całej procedury z wynikiem: 0. W związku z najczęstszym wykorzystaniem checklist w celach ewaluacji podajemy w nich uśredniony czas potrzebny do wykonania procedury z perspektywy osoby uczącej się. Osoby z doświadczeniem najprawdopodobniej uzyskają czas krótszy.
Ilekroć w publikacji jest mowa o pacjencie opisanym w rodzaju męskim, dotyczy także kobiet. Wybrane rzeczowniki, takie jak: pacjent, pielęgniarka, lekarz, zostały użyte w jednej formie, aby nie stracić przejrzystości tekstu. Męski rodzaj czasownika w checklistach, np. sprawdził, zbadał, również odnosi się do osób płci żeńskiej wykonujących procedurę. Wyrażamy głęboką nadzieję, że kontekst opisanych działań nie pozostawia w tej kwestii żadnych wątpliwości.
Każda z procedur jest zbiorem treści wybranych przez autorów, obejmującym zagadnienia szerzej niż tylko prezentacja określonych czynności. Celem piszących jest wsparcie rozwoju myślenia krytycznego czy klinicznego medyków. Podrozdziały zawierające procedury czy checklisty mogą opisywać tylko jeden z możliwych wariantów wykonania danego badania, który ze względu na specyfikę i indywidualizm pacjenta nie może być uznany za przypadek uniwersalny, ale jest wskazówką, jak stosować dobre praktyki oparte na EBP. Mamy świadomość, że publikacja otwiera dyskusję na temat rekomendacji, wdrażania dobrych praktyk czy potrzeb udoskonalania rutynowych działań. Zgodnie z koncepcją Lifelong learning zapraszamy do współpracy, wymiany myśli, zgłaszania uwag dotyczących tekstu czy doświadczeń na adres Polskiego Towarzystwa Symulacji Medycznej: ptsm@gmail.com.
Kazimiera Hebel
Aleksandra Steliga
Katarzyna Lewandowska
ZBIERANIE WYWIADU SAMPLE
Paweł Świniarski, Aleksandra Steliga, Marek Dąbrowski
INFORMACJE PODSTAWOWE
INFORMACJE WSTĘPNE
Wywiad SAMPLE jest praktycznym narzędziem służącym do zdobywania informacji na temat pacjenta. To mnemoniczny i pamięciowy akronim, który pomaga w uporządkowanym gromadzeniu niezbędnych informacji o historii pacjenta w celu zdiagnozowania jego dolegliwości i podjęcia decyzji dotyczących leczenia. Może potwierdzić zarówno wskazania do leczenia, jak i przeciwwskazania do interwencji, np. alergię na leki. Podobnie jak w przypadku wywiadu OPQRST zadanie tych przykładowych pytań jest początkiem rozmowy medyka i pacjenta lub osoby dysponującej wiedzą na temat historii chorobowej. Na szczególną uwagę zasługują symptomy (S) oraz okoliczności poprzedzające zdarzenie (E), ze względu na możliwość stworzenia sobie już obrazu pacjenta i podejrzeń co do jednostki chorobowej.
Pochodną wywiadu SAMPLE jest AMPLE, który kładzie większy nacisk na historię medyczną danej osoby. Podczas wywiadu należy zadawać zrozumiałe dla odbiorcy pytania.
Szczegóły wywiadu zostały przedstawione w tabeli 37.1.
Wywiad SAMPLE można przeprowadzać także podczas oceny wtórnej. Należy zwrócić uwagę na wymienione dalej kwestie.
S – symptomy i objawy
Symptomy i objawy można zmierzyć (np. tętno lub częstość oddechów), usłyszeć (świszczący oddech) lub zobaczyć (siniaki). Objawy są także tym, na co skarży się pacjent, czyli subiektywnym opisem choroby lub urazu. Czasami przyczyna jest oczywista, jak w przypadku zdeformowanej kończyny.
Przykładowe pytania: „Co się stało?”, „Co Pani/Panu dolega?”. Gdy pacjent skarży się na ból, użyj metody OPQRST, aby dowiedzieć się więcej.
Zbieranie wywiadu SAMPLE
Tabela 37.1. Opis elementów składowych wywiadu SAMPLE
SkrótAngielskie słowo ZnaczenieOpis
S Signs & Symptoms Objawy i symptomy
A Allergies
M Medicaments
P Past medical history
L Last meal/ Lunch/Last oral intake
E Events
Alergie
Objawy zgłaszane przez pacjenta. Początek objawów, długość i czas trwania
AlergieUczulenia: rodzaj i charakter reakcji, także na pokarmy
MedykamentyWszystkie przyjmowane leki (z uwzględnieniem: opioidów, leków uspokajających, antykoagulantów, leków przeciwnadciśnieniowych, insuliny, beta-adrenolityków, steroidów, antybiotyków czy chemioterapii)
Przebyte chorobyIstotne choroby, na jakie pacjent cierpi (w tym: niewydolność serca, choroba płuc, niewydolność wątroby, niewydolność nerek, cukrzyca, nowotwór czy AIDS)
Lunch/posiłekRodzaj i czas przyjęcia ostatniego posiłku
Ewentualnie, co się stało?
Okoliczności, jakie poprzedzały wystąpienie objawów
Przykładowe pytania: „Czy jest Pani/Pan uczulony na jakieś leki?” – ogranicza reakcję pacjenta na same leki. Kontynuacja: „Czy masz inne alergie, o których powinniśmy wiedzieć?”. Możesz też zadać bardziej szczegółowe pytanie: „Czy ma Pani/Pan alergię?” lub „Czy jest Pani/Pan uczulony na jakąś żywność, leki lub owady?”.
Jeżeli odpowiedź jest pozytywna, należy uzyskać informacje o przebiegu reakcji anafilaktycznej i jej dynamice w czasie (np. czy mają reakcję lokalną czy ogólnoustrojową?).
Leki
Przykładowe pytania: „Jakie leki Pani/Pan zażywa?”, „Jakie leki przyjmuje Pani/Pan na stałe?” jest punktem wyjścia. Zapytaj pacjenta, czy przyjmuje te leki zgodnie z zaleceniami. Jeśli to zasadne, zapytaj pacjenta, czy zażywa leki dostępne bez recepty, suplementy itd. Należy również pamiętać o uzupełnieniu wywiadu informacjami na temat grup leków, które mogą wchodzić w interakcję z planowanym leczeniem.
Odpowiednia historia medyczna
Na podstawie dotychczasowo zadanych pytań możesz poznać wiele schorzeń pacjenta. Zapytaj: „Czy cierpi Pani/Pan na jakieś schorzenia lub na dolegliwość, o której powinniśmy wiedzieć?”. Skoncentruj swoje pytania na istotnej historii choroby. Złamanie kostki, którego doznało się w dzieciństwie, nie jest istotne w przypadku pacjenta w podeszłym wieku z gorączką, dezorientacją i niedociśnieniem, ale niedawne zakażenie dróg moczowych już może być bardzo istotne. Zadaj pytania uzupełniające na temat skutków poprzedniej choroby lub urazu, aby zebrać dodatkowe informacje.
Ostatni posiłek
Część osób koncentruje się na jednym spożywanym posiłku. Czasami istotne jest, aby zadać pytanie uszczegółowiające: „Czy jadła/jadł Pani/Pan i piła/pił Pani/ Pan normalnie?”. Jeśli tak, zapytaj: „Co jest dla Pani/Pana normalne?”, a jeśli nie, zapytaj: „Co powstrzymuje Panią/Pana od normalnego jedzenia i na jak długo?”.
Wydarzenia
Ostatnie pytanie są dla pacjenta okazją do przedstawienia klatka po klatce tego, co wydarzyło się przed chorobą lub urazem. W przypadku urazu lepsze zrozumienie mechanizmu jego powstania może pomóc w zidentyfikowaniu dodatkowych obrażeń, a nawet ryzyka pojawienia się go powtórnie.
Zalecane jest zapisanie informacji uzyskanych o pacjencie, np. w formularzu SAMPLE lub dokumentacji medycznej. Może również istnieć konieczność zadania dodatkowych pytań, jednak należy się skupić na ustaleniu objawu głównego, będącego powodem wezwania.
W postępowaniu z pacjentem nieprzytomnym w pierwszej kolejności należy zadbać o zabezpieczenie podstawowych funkcji życiowych lub resuscytację, a wywiad od świadków zdarzenia można zebrać później. Wywiad nie może opóźniać działań mających na celu zabezpieczenie zdrowia i życia pacjenta.
37. Zbieranie wywiadu SAMPLE
Wskazania do zebrania wywiadu
Wstępna ocena stanu pacjenta.
Stany nagłe, pogorszenie stanu pacjenta. Reocena.
Przeciwwskazania do zebrania wywiadu
Pacjent nieprzytomny lub z brakiem świadomości.
Stan zagrożenia życia.
Powikłania
Brak powikłań.
Nazwa procedury i cele
Nazwa proceduryZbieranie wywiadu SAMPLE
Cel głównyZebranie wywiadu SAMPLE
Cele szczegółowe
Umiejętności wymagane przed przystąpieniem do procedury
1. Określenie stanu ogólnego pacjenta i okoliczności zdarzenia 2. Zebranie informacji o historii pacjenta
1. Znajomość akronimu
Informacje dla technika
Fantom lub pacjent standaryzowany.
Przygotowanie zasobów sprzętowych zgodnie z listą sprzętu.
Przygotowanie odpowiedzi na pytania zgodnie ze scenariuszem.
Piśmiennictwo
1. Alson R.L., Han K., Campbell J.E.: International Trauma Life Support. Ratownictwo przedszpitalne w urazach. Edycja IX, Medycyna Praktyczna, Kraków 2022. 2. Cebula G., Ciećkiewicz J.: Ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2022. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.III.23.1 (dostęp: 06.11.2023 r.). 3. Duda K., Brongel L.: Mnogie i wielonarządowe obrażenia ciała. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009. 4. Gaszyński W.: Intensywna terapia i wybrane zagadnienia medycyny ratunkowej. Repetytorium. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008: 38–56. 5. Guła P., Machała W.: Postępowanie przedszpitalne w obrażeniach ciała. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015. 6. Marx J., Hockberger R., Walls R.: Rosen's Emergency Medicine – Concepts and Clinical Practice 7th edition Mosby Elsevier 2009. 7. Sosada K., Żurawiński W.: Ostre stany zagrożenia życia w obrażeniach ciała. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2018. 8. Wytyczne Europejskiej Rady Resuscytacji 2021. https://www.prc.krakow.pl/wytyczne_2021.html (dostęp: 4.02.2024 r.).
37. Zbieranie wywiadu SAMPLE
