Brochure Hepatische Encefalopathie 2024

Hepatische Encefalopathie

Hoe herken je hepatische encefalopathie (HE) en wat kun je eraan doen?

3. Waardoor wordt hepatische encefalopathie veroorzaakt

HE wordt vaak uitgelokt door onderliggende oorzaken zoals een ontsteking of uitdroging.

Ammoniak en ontgifting in de lever

Sinds 1896 wordt ammoniak beschouwd als de belangrijkste veroorzaker van hepatische encefalopathie. Ammoniak ontstaat in de darmen als product bij de verwerking van eiwitten. Het wordt daarna via de poortader naar de lever vervoerd. De lever breekt 90 procent van de aangevoerde ammoniak af tot het afvalproduct ureum. Dit wordt voor een groot deel via de nieren uitgescheiden. Bij levercirrose wordt de doorbloeding van de lever steeds moeizamer, en nemen de leverfuncties af en daardoor vermindert de ontgiftende werking van de lever. Het ammoniakgehalte in het bloed stijgt. Zo krijgt ook het bloed dat door de hersenen stroomt een te hoog ammoniakgehalte. Dit is de reden waarom er bij HE ook wel over ammoniakvergiftiging wordt gesproken.

Verwerking ammoniak in de hersenen

Normaal kunnen de astrocyten, een van de soorten hersencellen, de ammoniak onschadelijk maken door het aanmaken van de niet-schadelijke stof glutamine. Echter, als het ammoniakaanbod te groot wordt, ontstaat er teveel glutamine in de astrocyten waardoor ze meer water opnemen en gaan zwellen. Dit verstoort de functie van de astrocyten en heeft daardoor een ongunstig effect op de overdracht van signalen in de hersenen. Ammoniak heeft ook een negatieve invloed op de stofwisseling in de hersenen, waardoor de signaaloverdracht wordt geremd.

Vrijwel zeker worden er door de opeenvolgende effecten van het verhoogde ammoniakgehalte ook andere processen in de hersenen verstoord die het uiteindelijke ziektebeeld verklaren. Belangrijk om te weten is dat de hoogte van het ammoniakgehalte (in de hersenen) niet altijd overeenkomt met de ernst van de verschijnselen.

Factoren die een rol kunnen spelen bij het ontstaan van HE

Mensen met cirrose vertonen tekenen van ontstekingen door het hele lichaam. Dit wordt veroorzaakt door een verminderde functie van het afweersysteem. Daardoor ontstaan bij mensen met een cirrose sneller infecties, die vaak een rol spelen bij ontstaan van HE.

Een andere factor die kan bijdragen aan het ontstaan van HE is een te laag natriumgehalte of uitdroging. In de spieren kan ammoniak omgezet worden in glutamine. Bij weinig spiermassa, wat vaak het geval is bij mensen met cirrose, stijgt het ammoniakgehalte eerder.

Al deze factoren vormen in een ingewikkeld samenspel de basis voor het ontstaan van HE. Er is nog veel onderzoek nodig om het belang van de verschillende factoren te achterhalen.

Factoren die een rol kunnen spelen bij een plotselinge verergering van HE of dit uitlokken

• Onjuist/overmatig gebruik van plaspillen (diuretica) wat uitdroging kan veroorzaken;

• bloeding hoog in het maag-darmkanaal (veroorzaakt groot aanbod van eiwitten en dus ammoniak in de darm);

• infectie, die vaak onopgemerkt blijft door afwezigheid van kenmerkende verschijnselen;

• verstopping (obstipatie), waardoor meer ammoniak in de darm wordt aangemaakt;

• bepaalde medicatie, met name benzodiazepinen (bijvoorbeeld. valium);

• het plaatsen van een TIPS* (Transjugulaire Intrahepatische Portosystemische Shunt) waarbij een kunstmatige verbinding wordt gemaakt tussen twee aders in de lever.

*Bij mensen met ernstige cirrose en ontwikkeling van ascites- of varicesbloedingen (bloedingen in de slokdarm) kan een TIPS worden geplaatst. Direct, maar ook veel later na plaatsing, kan HE ontstaan. Dit is een bekende risicofactor.

5. Behandeling van hepatische encefalopathie (HE)

De behandeling bestaat uit het bevorderen van de stoelgang (laxeren), met lactulose. (is ook een medicijn) eventueel aanvullende medicatie en voedingsadviezen. Met aanvullende medicatie wordt in principe pas gestart bij herhaalde aanvallen.

Het is belangrijk om alle bijkomende oorzaken te behandelen, waarbij vooral gelet wordt op niet herkende infecties, correct gebruik van plaspillen (diuretica) en of er sprake is van een te laag natriumgehalte. Uiteraard wordt spataderbloeding in de slokdarm (een varices) altijd direct behandeld als daar sprake van is, net als een ernstige verstopping (obstipatie).

Lactulose

Als eerste wordt er geprobeerd met Lactulose, die de ontlasting bevordert, de gifstoffen via de darmen af te voeren. Naast het laxerend effect remt Lactulose de opname van ammoniak in de dikke darm. De dosering moet aangepast worden aan de stoelgang. Gestreefd wordt naar 2 tot 3 keer per dag een portie zachte ontlasting. Als dit is bereikt, heeft ophogen van de dosis geen zin en kan zelfs averechts werken (vanwege diarree en risico op uitdroging).

Let op: Experimenteer zelf niet thuis met Lactulose. Gebruik dit altijd onder begeleiding van de behandelend arts, MDL-verpleegkundige of Als er thuis problemen ontstaan en de dosis aangepast moet worden, neem dat contact op met het ziekenhuis voor overleg.verpleegkundig specialist.

Rifaximine

Wanneer het laxeren onvoldoende effect heeft, of onvoldoende blijvend, dan schrijft de arts andere medicijnen ernaast voor. Rifaximine is niet zozeer een middel tegen HE, maar een antibioticum dat uitsluitend in de darm werkt. Het verbetert de werking van de darmwand in de dunne darm, waardoor het lichaam minder ammoniak opneemt. Het is geen vervanging van Lactulose, maar wordt ernaast gegeven. Dit middel wordt onder voorwaarden vergoed door de zorgverzekeraar.

Deze brochure bevat informatie ove hepatische encefalopathie, een complicatie die kan optreden bij ernstige levercirrose.

Publicatie of verwijzingen op websites is toegestaan onder vermelding van © Nederlandse Leverpatiënten Vereniging, 2024