Natuurlijk
Prachtige groene zomer
De zomer is aangebroken. Een seizoen waarin de natuur zich op haar uitbundigst toont: bloemrijke graslanden, bloeiende kamperfoelie in de houtwallen en het zoemen van insecten die zich tegoed doen aan alles wat groeit en bloeit. Voor ons bij Landschap Overijssel is dit dé tijd om stil te staan bij de rijkdom van ons landschap én de mensen die zich er met hart en ziel voor inzetten.
Je bent gewend om onder dit voorwoord de naam van Michael Sijbom terug te lezen. Op 14 april is Michael benoemd als nieuwe burgemeester van Dalfsen, een vak dat hem op het lijf is geschreven. Het is dan ook een overstap die wij hem van harte gunnen, al zullen wij zijn energie missen! Waar Michael de deur dichttrekt, gaat een andere deur open. Je zult mijn naam de komende edities onder dit voorwoord zien staan.
In deze editie nemen we je onder andere mee naar locaties waar we grondaankopen hebben gedaan, ten behoeve van onze ambitie om robuuste natuur te realiseren. Met jouw hulp! Ook spreken we met vrijwilligers, boeren en natuurliefhebbers die op hun eigen manier bijdragen aan het behoud van het unieke landschap, dit keer rondom Hoonhorst.
En natuurlijk gaan we in op actuele thema’s zoals klimaatbestendigheid en biodiversiteit. Want hoe houden we onze natuur vitaal in een veranderend klimaat, en wat vragen wij van bijvoorbeeld het waterschap? Wat kunnen wij doen om te zorgen dat ook toekomstige generaties van deze schoonheid kunnen blijven genieten? Dat doen we graag samen met jou en zoveel mogelijk andere inwoners van onze mooie provincie.
Namens iedereen bij Landschap Overijssel wens ik je veel leesplezier en een prachtige, groene zomer toe!
Hans Pohlmann directeur-bestuurder
Bombus
Humilis
Insecten
Vliegen voorbij
Bezig met verstuiven
Gezoem om je heen
Nuttig
Kleurrijk
Bombus humilis
Het wierdense veld
Gespot door een spotter
Heidehommel
Bijzonder
Bescheiden diertje
In onze provincie
Houd van uitgestrekte heidevelden
Zeldzaam
Gelukkig
Landschap Overijssel
Zijn te zien
Van mei tot september Trots
Henri kroes
06 Meer natuur in Overijssel
De aankopen van 2024
10 De kunst van het maaien
13 Groene Verdieping
Manderheide met de juiste koe op de juiste plek
18 Heidehommel Harige fijnproever
20 Hoonhorst bloeit
Met het dorp biodiversiteit versterken
23 Koemaste toegankelijk Voorzieningen voor mindervaliden
24 Standpunt
Waterschappen, houd eerder water vast
26 De achtertuin van Jan Knol
En verder 04 Nieuws
12 Bedrijfsvrienden
17 Eropuit
27 Colofon
WAARNEMING:
Bever in de Regge
In de Regge bij Kalvenhaar, ter hoogte van Hellendoorn, heeft Roelie van der Vegt –beeldvrijwilliger bij Landschap Overijssel – midden op de dag een bever vastgelegd op camera.
Dat de bever zich in Overijssel heeft gevestigd, is bekend. Het grote knaagdier wordt vaak gezien langs de IJssel en in de Vecht tussen Zwolle en Hardenberg. Maar niet eerder werd de bever zo zuidelijk in de Regge waargenomen.
Beheerder Evert Dijk is enthousiast over de waarneming. Volgens hem is dit een duidelijk resultaat van natuurherstel. In 2013 kreeg de gekanaliseerde Regge weer haar natuurlijke verloop terug. “De bever voelt zich thuis in de Regge en trekt langzaam stroomopwaarts. Door de natuur de ruimte te geven zijn er langs het water bosjes ontstaan met berk, wilg en els. Deze zijn inmiddels groot genoeg om van te eten.”
Dat de bever zich al 12 jaar na het herstel van de Regge laat zien, vindt Dijk bijzonder. “Ik had in 2013 nooit durven dromen dat ik zo snel na de herinrichting een bever in dit gebied zou tegenkomen.”
Geen dassen kijken in 2025
Dit jaar is het niet mogelijk om vanuit de dasmobiel de familie das te zien rondscharrelen.
De dassenburcht waar de geluid- en geurdichte mobiel stond opgesteld, is verlaten. Alle boekingen tot nu toe worden gecanceld. “Heel teleurstellend,” vind Louiset Vos, projectleider natuur- en landschapsbeleving. “Maar we zijn afhankelijk van de natuur. De dassen zijn verhuisd.
Daar moeten we het mee doen.” Haar team heeft samen met een ecoloog onderzocht of de dasmobiel dan op korte termijn naar een andere burcht verplaatst zou kunnen worden - het is tenslotte een mobiel. Maar dat bleek niet wenselijk. “Daarmee zouden we te veel verstoring veroorzaken, juist in het broedseizoen.”
Historie landgoederen Heino onderzocht
Van de zeven eeuwenoude landgoederen rond het dorp Heino is nog verrassend veel onbekend. Een team van historici duikt de komende maanden dieper in dit bijzondere stukje Sallandse geschiedenis.
Het gaat om de landgoederen
Den Alerdinck I, Den Alerdinck II, De Colckhof, De Gunne, De Vlaminckhorst, ’t Rozendael en ’t Reelaer. Met het project ‘Heinose Landgoederenzone’ wordt de geschiedenis ervan onderzocht en de ontwikkeling van het landschap in kaart gebracht. Dit onderzoek vormt de basis voor een landgoedbiografie en een toekomstvisie voor de landgoederenzone. De landgoederen zijn onlosmakelijk
verbonden met het landschap rondom Heino. Ze maken deel uit van het landelijk gebied dat voor grote ruimtelijke opgaven staat. Het project speelt in op actuele thema’s zoals duurzame landbouw, biodiversiteit en bodem- en waterkwaliteit. Landschap Overijssel is inhoudelijk betrokken, coördineert het project en betrekt de landgoedeigenaren actief bij het opstellen van toekomstgerichte plannen. Het project loopt tot voorjaar 2026.
foto: gonny sleurink
Landgoed De Colckhof.
Crowdfundingactie voor aankoop landgoed
Landschap Overijssel staat voor een unieke kans: de aankoop van een landgoed van maar liefst 100 hectare. Om de aankoop mogelijk te maken, start de stichting van de zomer een crowdfundingactie.
De huidige particuliere eigenaren van het landgoed gunnen Landschap Overijssel het recht van eerste koop. Omdat de gesprekken over de overdracht nog in volle gang zijn, is in overleg besloten om de exacte locatie nog even vertrouwelijk te houden. Om deze aankoop mogelijk te maken, start deze zomer een crowdfundingactie. Een grote stap, want met deze aankoop is een aanzienlijk bedrag gemoeid. Directeur Hans Pohlmann: “Natuurlijk hebben we dat bedrag niet zomaar beschikbaar. Gelukkig hebben we inmiddels toezeggingen ontvangen van een aantal grote schenkers. Er resteert nog een bedrag van zo’n 600.000 euro. Daarom doen we een beroep op iedereen die landschap en natuur een warm hart toedraagt. We hopen dat we kunnen rekenen op de steun van velen.”
Blijf op de hoogte via de nieuwsbrief van Landschap Overijssel en www.landschapoverijssel.nl. Aanmelden voor de nieuwsbrief kan via de QR-code of via de site.
Hans Pohlmann nieuwe directeur
De Raad van Toezicht heeft per 1 mei Hans Pohlmann benoemd tot directeur-bestuurder.
Hij volgt Michael Sijbom op, die eind maart is teruggetreden vanwege zijn benoeming tot burgemeester van de gemeente Dalfsen.
Pohlmann is geen onbekende binnen de organisatie. Sinds 2019 werkt hij bij Landschap Overijssel. Als adjunct-directeur en als manager natuur gaf hij leiding aan de natuurbeheeractiviteiten. Ook vertegenwoordigde hij de organisatie in verschillende bestuurlijke processen, waaronder de Natura2000gebiedsprocessen.
“Ik vind het een eer. Als geboren en getogen Overijsselaar én fanatiek vogelaar voel ik me diep verbonden met het landschap, het erfgoed en de natuur in onze provincie. Mijn liefde hiervoor combineer ik graag met mijn ervaring in het landelijk gebied. De druk op onze natuur is groot — juist daarom is de rol van Landschap Overijssel belangrijker dan ooit. Of het nu gaat om natuurbeheer, beleidsbeïnvloeding, bewustwording of advies: we zijn een krachtige stem. Ik kijk ernaar uit om die rol, samen met het bevlogen team van collega’s en vrijwilligers verder vorm te geven.”
Voorzitter van de raad van toezicht Barbera Schoemaker, geeft aan verheugd te zijn met de benoeming van Pohlmann. “Zijn inhoudelijke kennis, bestuurlijke ervaring en brede netwerk maken hem tot een uitstekende opvolger van Michael Sijbom. In de afgelopen zes jaar heeft hij bewezen dat hij niet alleen inhoudelijk sterk is, maar ook in staat is om verbinding te maken met partners en beleidsmakers. Zijn bedrijfsmatige aanpak en zijn hart voor de natuur sluiten perfect aan bij de ambities van Landschap Overijssel.”
Steun Dinamo Fonds voor gezonde kuddes
Het Dinamo Fonds steunt de grazende kuddes heidekoeien en -schapen van Landschap Overijssel met een bedrag van in totaal 10.000 euro. Mede dankzij deze bijdrage kunnen ze gezond en vitaal blijven.
Het fonds stelt 5.000 euro beschikbaar voor de schapen op de Lemelerberg en 5.000 euro voor de heidekoeien op de Manderheide. Met dit geld worden kosten van dierenartsen, inentingen en verzorging betaald. Net als vorig jaar krijgt de schaapskudde vaccinaties tegen blauwtong en Q-koorts. De dieren zijn onmisbaar voor het natuurbeheer en helpen om het heidelandschap open te houden. De heidekoeien eten niet alleen gras, maar ook jonge boompjes zoals berk en vuilboom. Ze maken paadjes, open plekken en laten mest achter. Daarmee zorgen ze voor meer variatie in de natuur én voor meer soorten planten en dieren. De 200 schapen begrazen ruim 400 hectare heide en bos op de Lemelerberg. Ze houden ook de heide open door gras en jonge boompjes te eten. Dat is belangrijk voor soorten zoals de zandhagedis en het heideblauwtje.
Lemelerberg
zonnedauw
Manderheide 12 ha
Dal van de Mosbeek 3 ha
Vliegveld Twente 4 ha
Hegeveld 24 ha
Tekst: Elisabeth van Kleef
Een van de belangrijkste ambities van Landschap Overijssel is het ontwikkelen van robuuste natuur. Natuur die sterk is, en tegen een stootje van de buitenwereld kan. Die krijgt nu een kans door nieuwe gronden te verwerven zodat er verbindingen en buffezones ontstaan. Dit zijn belangrijke aankopen van 2024.
Dal van de Mosbeek 3 hectare
Goed voor boer en natuur
Hier wordt duidelijk dat grootte er niet altijd toe doet, maar dat de plek belangrijk is. In het Dal van de Mosbeek, bij Mander, ruilde Landschap Overijssel twee percelen met een lokale agrariër. De verworven percelen zijn essentieel voor de natuurontwikkeling in het gebied. Eén ligt pal naast het brongebied van de Mosbeek, waar mineraalrijke water opwelt uit de grond. Er onstaat een nat schraal grasland waar kleine stroompjes elkaar vinden en zich vormen tot de Mosbeek. Een plek voor bijzondere planten zoals beenbreek, vetblad en orchideeën zoals de veenmosorchis en de gevlekte orchis. Doordat het perceel nu natuurgrond wordt, wordt het niet meer bemest en dat heeft een positief effect op de waterkwaliteit. Ook het tweede perceel in het Dal van de Mosbeek is nu nog landbouwgrond die wordt omgevormd naar natuur. Het ligt ingesloten tussen natuurgronden van Landschap Overijssel. Door de natuurbestemming ontstaat er een betere verbinding voor flora en fauna. De agrariër kreeg in ruil twee percelen die minder belangrijk zijn voor de natuur en beter zijn voor de landbouw. En ze liggen ook nog eens aan zijn erf. Als dat geen win-win is?
Veld met gevlekte orchissen in het brongebied van de Mosbeek.
Hegeveld 24 hectare
Levendbarende hagedis.
Strategisch waterstand verhogen
Op het eerste oog lijkt dit niet een bijzonder bos, maar ook hier is de locatie heel belangrijk. Door deze percelen aan te kopen, wordt er een routenetwerk voor dieren gecreëerd tussen gebieden van Landschap Overijssel en het naastgelegen Witte Veen van collegaorganisatie Natuurmonumenten. Daarnaast kan door de verwerving de grondwaterstand worden verhoogd. Dat is positief voor de natuur in de directe omgeving. Dieren als de boomkikker, het heideblauwtje en de levendbarende hagedis profiteren ervan. Door het bos van het Hegeveld loopt een diepe greppel die veel water afvoert. “Deze gaan we verondiepen en op sommige plekken zelfs dempen, waardoor het water langer kan worden vastgehouden. Zo kunnen we de waterhuishouding op grote schaal goed aanpakken.” legt terreinbeheerder Alexander van der Elst van Landschap Overijssel uit. Water is heel belangrijk voor de natuur. Zeker voor veengebieden. Als de waterstand te ver daalt, sterft het veen af. Het naastgelegen Witte Veen vormt samen met het Haaksbergerveen en het Aamsveen de laatst overgebleven hoogveengebieden langs de OverijsselsDuitse grens.”
Verbinding creëren
Vliegveld Twente 4 hectare
Landschap Overijssel heeft al veel terreinen rondom het vliegveld Twente. Denk aan de Lonnekerberg en het Lonnekermeer. Het kleine perceel dat nu is aangekocht heeft een groot effect op de natuurwaarden rondom het vliegveld. Het verbindt de bestaande natuurterreinen ‘t Holthuis en de Lonnekerberg met elkaar. En daarmee wordt het dieren gemakkelijker gemaakt om van het ene gebied naar het andere te gaan.
Op dit moment is het stuk grond, dat op de kop van de startbaan ligt, nog in gebruik als landbouwgrond. Het wordt bemest en er wordt mais verbouwd. Met de verkoop aan Landschap Overijssel is overeengekomen dat de agrariër het perceel onder voorwaarden nog een aantal jaar kan pachten. Het wordt een natuurakker vrij van bestrijdingsmiddelen en bemesting. Zo heeft zowel de boer als de natuur een mooi toekomstperspectief.
Lemelerberg 11 hectare
boomkikker.
foto: hans engbers
Luchtfoto van de natuur rondom luchthaven Twente.
foto: mark zekhuis
Knopsprietje op de Lemelerberg.
Manderheide
12 hectare
Natuur en erfgoed veiligstellen
Landschap Overijssel beheerde al zo’n 12 hectare aan natuurgrond van de provincie Overijssel. Deze grond lag als enclaves in het eigen terrein, grotendeels op de Manderheide. “Dat we ze nu kunnen aankopen, is belangrijk voor ons,” vindt directeur Hans Pohlmann. “Omdat we hiermee zorgen voor robuuste en aaneengesloten natuur, voor nu en voor later.”
Dat Landschap Overijssel de percelen al langer beheerde, was geen garantie voor de toekomst. De provincie verkoopt grond namelijk altijd openbaar. Dat betekent dat iedereen deze enclaves in dit belangrijke natuurgebied had kunnen kopen en er een hek omheen had kunnen zetten. Nu Landschap Overijssel
Buffer voor Natura2000
Ten zuidwesten van de Lemelerberg is agrarische grond gekocht. Dit perceel blijft voorlopig agrarisch en wordt onder voorwaarden verpacht aan de boer. Inmiddels is het ingezaaid met klaver en bruist het van het leven. Ondergronds zorgt de klaver voor een gezonde bodem met voedingsstoffen. Bovengronds zoemt het van de insecten boven de roze bloemen. Op den duur wordt dit een natuurakker met veldbloemen of een kruidenrijke akker. Goed voor de patrijs, geelgors, kwartel en grauwe klauwier. Het is de bedoeling dat dit perceel open blijft. Daardoor houdt de wind vrij spel op de zuidwesthelling van de Lemelerberg en kan het zand op die helling blijven stuiven.
eigenaar is, is dat niet meer mogelijk. Zo kan de kudde heidekoeien door het hele gebied grazen. Rondom de stuwwal van Ootmarsum zijn in de hele grensregio nog veel tekenen van prehistorische bewoning te vinden. In de bronstijd zo’n 5000 tot 3000 jaar voor Christus woonde en werkte hier een levendige gemeenschap. Dat is nog te zien aan grafheuvels, urnheuvels en sporen van raatakkers: kleine akkertjes in honingraatpatroon. Op de aangekochte hectares bevindt zich de helft van een hunebed en de helft van een raatakker. Deze aankoop is dus ook goed nieuws voor het behoud van het bijzondere erfgoed in het gebied.
Draag bij aan het Overijssels Natuurfonds
De aankopen die in 2024 zijn gedaan zijn gefinancierd vanuit het Overijsels Natuurfonds. Dit fonds is speciaal opgericht om natuur te beschermen, door gronden aan te kopen. Dit is een belangrijke manier van natuurbescherming.
Iedereen kan op een laagdrempelige manier bijdragen aan het Overijssels Natuurfonds door een stukje natuur te kopen. Je kan al een vierkante meter beschermen vanaf € 7,50.
Help je mee?
Ga naar www.landschapoverijssel.nl/ natuurfonds of scan de QR-code
oranje luzerne vlinder op rode klaver.
foto:
Grafheuvel op de Manderheide.
De kunst van het maaien
Tekst: Frans Bosscher
Wie graslanden heeft, moet maaien. Ook natuurbeheerders. Toch verschilt hun aanpak nogal van die van boeren. Terreinbeheerder
Alexander van der Elst praat je bij over de afwegingen die hij maakt.
Graslanden lijken onlosmakelijk verbonden te zijn met landbouw. We zien boeren en loonwerkers met grote machines maaien, gras oprapen en bemesten, en dat zo’n zes keer per jaar. Het is zo’n industrieel proces dat je er niet meteen bij stil staat dat ook natuurbeheerders graslanden hebben. En wie graslanden heeft, moet maaien. Ook natuurbeheerders ontkomen er niet aan. Zouden ze niet maaien, dan ontstaat er na verloop van tijd bos. Maar hoe ga je dan te werk?
Klap geven
“Voor ons zijn er grofweg twee redenen om te maaien,” zegt Alexander van der Elst, terreinbeheerder bij Landschap Overijssel in Twente. “Je doet het om planten- en diersoorten te behouden. Of je doet het om een pas ingericht terrein open te houden en de planten en dieren waar je het voor inricht, de kans te geven zich er te vestigen.”
Dat laatste kan betekenen dat er soms al in april of mei gemaaid moet worden. “Niemand wordt er blij van als je zo vroeg al gaat maaien. Maar om een plant als witbol, die heel dominant kan zijn in een pas ingericht terrein, aan te pakken, moet je haar aanpakken als ze op het punt staat te gaan bloeien. De kracht van de plant zit dan in de top. Op dat moment moet je haar een klap geven.” Maaien in die tijd van het jaar brengt meteen wat aandachtspunten met zich mee. Van der Elst: “Er liggen dan nesten van vogels die op de grond broeden en verstopt in het gras liggen er ook reekalveren en jonge haasjes. We hebben nu drones die met warmtebeelden de nesten en kalveren kunnen traceren, zodat we ze kunnen beschermen.”
Leuk spel
Zo is het steeds afwegen, stelt de terreinbeheerder, wanneer en hoe je maait. Het weer is daarbij een
belangrijke factor, maar ook het type grasland. “Is het nat, droog, voedselarm of voedselrijk? Het bepaalt het moment en de methode van maaien. Het is een leuk spel. In overleg met collega’s kijk ik steeds wat het beste is voor de vegetatie en dus voor insecten, vogels, reptielen, amfibieën en zoogdieren.”
Graslanden waarin veel bijzondere en kwetsbare planten staan, worden pas na de bloei gemaaid. Dus op het moment dat de bloemen in ieder geval een deel van hun zaden hebben laten vallen. De minder kwetsbare gronden zijn vaak verpacht aan boeren, die het kruidenrijke gras aan hun vee voeren. “Met hen maken we afspraken over de manier waarop ze gaan maaien en wanneer ze dat mogen doen.” Zo maait een pachter bij Smalenbroek pas in juli, specifiek voor soorten als kamgras en vertakte leeuwentand. Door later te maaien is er ook een betere spreiding van de bloeitijd, zodat er langer voedsel is voor insecten.
‘Niemand wordt er blij van als je vroeg gaat maaien’
Maar hoe kwetsbaarder de bodem en de planten die er groeien, hoe meer Landschap Overijssel zelf maait. “Dat speelt bijvoorbeeld in beekdalen, waar het waterpeil hoog staat. Je kunt er niet met zware machines op, omdat je de bodem dan verdicht. Pitrus en andere ongewenste plantensoorten grijpen dan hun kans.”
Landschap Overijssel maait dan met een trekker die is uitgerust met een zogenoemd drukwisselsysteem: op de weg hebben de banden een normale druk tussen de 2 en 3 bar, in het grasland kan die druk teruggebracht worden naar minder dan 1. Het gevolg is dat de banden een breder loopvlak hebben, het gewicht verdeeld wordt en de bodem minder schade oploopt. Is er nog meer voorzichtigheid geboden, dan wordt er een éénasser,
voorzien van een messenbalk, ingezet. En een derde mogelijkheid is een speciaal rupsvoertuig, waarmee je zelfs kunt maaien als er een paar centimeter water op het land staat. Op die kwetsbare graslanden is ook het niet altijd mogelijk om het maaisel met machines weg te halen. “We gebruiken dan wel eens een zeil, waarop het maaisel verzameld wordt. Een trekker aan de rand van het perceel trekt het zeil dan met een lier naar de kant. Dat noemen we ook wel het vliegende tapijt. Bij deze operaties helpen altijd vrijwilligers.”
Hooimaten
Als elk jaar de planten die je verwacht in bloei komen, weet je als beheerder dat je maaibeheer werkt. “Dat is de kunst.” Het meest geniet de Twentse terreinbeheerder van de hooimaten in het Lonnekermeer, stukjes land met walletjes eromheen. “Dat is een eeuwenoud systeem om grasland licht te bemesten door ze in de winter te laten overstromen met beekwater. Als het water wegloopt, blijven slib en mineralen achter. Het hooi van de maten was wintervoer voor het vee. Het werd in het najaar gemaaid. Dus een groot deel van het jaar gebeurde er niks. Ideale omstandigheden voor bijvoorbeeld orchideeën. Het zijn kwetsbare percelen, waar je niet met een trekker op kunt.”
Maaitips voor thuis
• Maai minder, zodat bloemen de kans krijgen te bloeien. Bijen, vlinders en andere insecten smullen ervan.
• Maak van je gazon geen biljartlaken. Laat randjes staan en je zult zien dat er al heel snel madeliefjes gaan bloeien.
• Laat de bermen voor je huis met rust, maai ze niet mee.
• Maai uiteindelijk wél en voer dan het maaisel af om de bloemrijkdom te stimuleren.
Even voorstellen
De afgelopen maanden kreeg Landschap Overijssel er weer verschillende bedrijfsvrienden bij. Landschap Overijssel is trots op de samenwerking met deze maatschappelijk betrokken bedrijven. Verzuimspecialist Sazas stelt zich graag voor.
Verzuim voorkomen en verminderen? Sazas helpt u. Onze wortels liggen in de agrarische en groene sector. Met veel bedrijven binnen deze sector hebben we goede samenwerkingen. Zo ook met Stichting Landschap Overijssel. Om die reden is Sazas nu bedrijfsvriend!
• Aannemersbedrijf Gerwers B.V., Tilligte
• Aannemingsmij Hegeman B.V., Nijverdal
• Aannemingsbedrijf Netjes, Kampen
• Authentiek Bouw B.V., Nieuwleusen
• Aveco de Bondt, Holten
• Ben & Jerry’s Hellendoorn, Hellendoorn
• Boskalis Nederland, Rotterdam
• Bouwbedrijf Salbam B.V., Vilsteren
• Bouwbedrijf Scholte op Reimer, Vasse
• Bouwhuis Aannemingsmaatschappij ‘Bouwmij’ B.V., Beerzerveld
• BPD Ontwikkeling B.V. -Regio Noord-Oost & Midden, Amersfoort
• CIUS Techniek B.V., Dalfsen
• Cogas, Almelo
• Countus Accountants + adviseurs, Zwolle
• Gasunie, Vilsteren
• Gemeente Dinkelland, Denekamp
• Gemeente Oldenzaal, Oldenzaal
• Grolsche Bierbrouwerij Nederland B.V., Enschede
• Grondverzet Vilsteren B.V., Dalfsen
• Heutink, Nijverdal
• Installatiebedrijf Tijhaar Vilsteren B.V., Vilsteren
• Koopmans Bouw B.V., Enschede
• KTK Containers BV - Almelo
• KWS Infra B.V., Zwolle
• Landgoed de Wilmersberg, De Lutte
• Landschapsadvies en onderhoudsbedrijf Welhuis, Rossum
• Lenferink Schilders - Afbouw en Vastgoedonderhoud, Lemelerveld
• Negam, Borne
• NV Rova Holding, Zwolle
• ODIN Landschapsontwerpers B.V., Diepenheim
• OnzeEnergie, Zwolle
• Roelofs Beheer B.V., Den Ham
• Sensata Technologies Holland B.V., Hengelo
• Sazas, Woerden
• SIGHT Landscaping B.V., Harderwijk
• St. Military Boekelo, Enschede
• Sweco Nederland B.V., Zwolle
• Takman IJzerwaren, Ommen
• Timmerhuis Groep, Vriezenveen
• Vebego Groen, Enschede
• Wadinko N.V., Zwolle
• WandelWol V.O.F., Nieuwleusen DE BEDRIJFSVRIENDEN
• Twence B.V. Afval en energie, Hengelo
• D&A Licht, Nijverdal
• De Friesland, Leeuwarden
• De Ridderschap van Overijssel, Velp
• Dolmans Landscaping Noord en Oost, Beilen
• Dunnewind Groep B.V., Ommen
• DuretTrip Notarissen, Zwolle
• Eshuis Accountants en Adviseurs, Almelo
• Eelerwoude B.V., Goor
• NABR B.V., Enschede
Gouden vrienden: Zilveren vrienden:
Een betere wereld kan dichtbij huis beginnen. Gewoon, in je eigen postcode. Wie meespeelt met de Postcode Loterij maakt kans op prijzen én steunt goede doelen. Zoals LandschappenNL , dat in vijf jaar tijd € 70,5 miljoen ontving om natuur en erfgoed te beschermen.
In Overijssel vind je uitgestrekte heidevelden, oude grafheuvels en groene houtwallen. Prachtig en kwetsbaar. Dankzij vrijwilligers en deelnemers blijven deze plekken bestaan. Dat is de kracht van samen. Dat is The Power of Postcodes
DE JUISTE KOE OP DE JUISTE PLEK
Tekst: Eveline van der Vliet
“Heidelandschappen zoals de Manderheide zijn een combinatie van natuurlijke processen en menselijke invloeden. Gevormd door natuur én cultuur. Dat zegt iets over de basis van zo’n gebied. Ik denk daar als beheerder veel over na. Niet alleen omdat ik wil begrijpen wat ik zie en waar ik zorg voor draag, maar ook omdat ik dat op de best mogelijke manier wil doen.”
Terreinbeheerder Rick Staudt is verantwoordelijk voor de natuurterreinen van Landschap Overijssel in Noordoost-Twente. Daaronder vallen ook Natura 2000-gebieden, zoals de Manderheide. Overigens duurde het wel even voordat de Manderheide die titel kreeg. Het natuurterrein werd gezien als een onderdeel van het Natura 2000-gebied Springendal-Dal van de Mosbeek. Landschap Overijssel slaagde er echter in om de Manderheide een zelfstandige projectstatus te geven. Hierdoor kon het geplande natuurherstel
in het gebied jaren eerder van start. Staudt: “Toen we hier in 2020 begonnen met uitvoeren, was het een monotoon bos met wat kleine heitjes. Nu, een paar jaar later, zie je weer een heidelandschap met wat kleine bosjes.”
Gebruikslandschap
“Wezenlijk in de manier waarop ik als beheerder kijk naar dit gebied, is dat het een oud gebruikslandschap is. De Manderheide ligt op de stuwwal van Ootmarsum. Al in de prehistorie
De Groene Verdieping
was dit een vruchtbare en veilige plek waar mensen goed konden overleven.”
Erfgoedspecialist Martijn Horst:
“Achtduizend jaar geleden trokken hier al stammen rond. Nomaden, die jagersverzamelaars worden genoemd. Ze leefden van dieren, planten en vruchten die ze onderweg tegenkwamen. Rond vierduizend voor Christus vestigden zich voor het eerst mensen op de Manderheide en ontstonden er primitieve vormen van landbouw. Vanaf die tijd is het gebied altijd bewoond en benut. In de duizenden jaren daarna evolueerden de menselijke activiteiten, maar agrarisch gebruik bleef de hoofdmoot.”
Oale groond
“Na de Tweede Wereldoorlog kwam daar verandering in. Heel recent dus eigenlijk,” vult Rick aan. “Kunstmest, landbouwmechanisatie en ruilverkaveling maakten toen een einde
‘Hier trokken achtduizend jaar geleden al stammen rond’
aan het ontginnen en agrarisch gebruiken van woeste gronden.” Oale groond wordt in Twente vanaf dat moment steeds meer gewaardeerd en gekoesterd. Ook het denken over natuur verandert en natuurbescherming komt in de wet. In een halve eeuw tijd krijgen heel veel oude cultuurlandschappen zoals de Manderheide, een nieuw stempel: ‘natuur’. Staudt: “En dat ís het ook. Maar wel natuur met een bepaalde, niet uitsluitend natuurlijke, herkomst.”
Sporen uit het verleden
Op de Manderheide barst het van de sporen uit het verleden. Het landschap laat zich lezen als één groot geschiedenisboek. Soms zijn de sporen heel groot en zichtbaar, zoals het hunebed en de grafheuvels. Of de Mandercirkels, ooit aangelegd als experimentele akkers. Soms ook groot en ónzichtbaar. Langs de Uelserweg
bijvoorbeeld liggen prehistorische raatakkers. Beter gezegd: relicten ervan, want je ziet ze alleen op een gedetailleerde hoogtekaart. “We hebben er een paar teruggebracht. Maar er lagen ooit wel honderden van die aan elkaar geschakelde akkertjes,” weet de terreinbeheerder.
Rimpels in het landschap Weer andere sporen zijn wel zichtbaar maar niet meteen herkenbaar. De lage walletjes die overal in het gebied opduiken bijvoorbeeld. Staudt: “Het zijn bijna een soort rimpels in het landschap. Na de afschaffing van de marken, toen er dus geen gemeenschappelijke gronden meer waren, bakenden boeren zo hun percelen af.” En dan zijn er nog subtiele, indirecte sporen zoals de jeneverbesstruwelen. Erfgoedspecialist Horst: “Zie je die staan, dan weet je vrijwel zeker dat daar vroeger een karrenspoor liep. De wind, die meestal uit het zuidwesten komt in ons land, blies het zand op en zette het weer af ten noorden van het pad. Ideaal voor kiemende jeneverbessen!”
Gevarieerde heide
Staudt: “Het gevarieerde heidelandschap dat we hebben hersteld, is feitelijk hoe het gebied er rond 1850 uitzag. Voor alle duidelijkheid: we zijn niet met nostalgie bezig, het doel van Natura 2000 is om de verdere achteruitgang van de Europese biodiversiteit te stoppen en om bijzondere habitats en soorten te beschermen en te versterken. We hebben bijvoorbeeld veel aangeplant jong dennenbos gekapt om de heide weer de ruimte te geven, snippers met elkaar te verbinden en ‘corridors’ te maken. Hierdoor kunnen allerlei planten en dieren zich verplaatsen en elkaar bereiken. Zo kunnen populaties groter en gezonder worden. Heide kan echter niet zonder beheer. Doe je niets, dan groeit een heideveld in no time
Restant prehistorische veldspieker.
Jeneverbesstruweel. foto: Nico
weer dicht, mede ‘geholpen’ door de overvloed aan stikstof in de lucht. Dat is waar mijn rol begint.”
Heidekoeien
Natuurbeheer en dus ook heidebeheer kun je op allerlei manieren uitvoeren. Factoren als tijd, geld en capaciteit spelen daarbij een rol, maar ook visie. Waar Staudt steeds meer van overtuigd is geraakt, is dat voormalige gebruikslandschappen het best af zijn met beheervormen die zijn gebaseerd op de oude gebruiksfuncties. “Extensief begrazen bijvoorbeeld. Als je ziet wat een paar koeien voor elkaar krijgen aan het slopen van jonge boompjes, verspreiden van zaden, opentrappen van nieuwe paadjes… Of wat hun drollen aan eten en ‘jachtterrein’ bieden aan allerlei insecten, die zelf weer voedsel zijn voor vogels die op de heide broeden. Die variatie en rijkheid krijg je in geen honderd jaar voor elkaar met mensen en machines.”
Leerproces
“Natuurlijk is het ook een enorm leerproces,” stelt Rick Staudt. “Welke
dieren zijn ervoor geschikt, wat doen ze precies en is dat wat ik wil? Één koe kan al een significant verschil maken in een gebied, hoe bepaal ik hoeveel ik er inzet? Je ziet niet meteen de volgende dag effect, daar gaat tijd overheen. In sommige gevallen jaren. Vertrouwen hebben - in de dieren, in de processen die ze op gang brengen, in de agrariër die de kudde elke dag
opzoekt - is cruciaal. Het gaat om een totaal andere manier van werken als beheerder. Ik moet zelf ook echt nieuwe vaardigheden ontwikkelen. Maar ik vind het fantastisch en ik denk dat veel meer natuurgebieden kunnen profiteren van de inzet van ‘gebruiksvee’. Zeg maar: een kwestie van de juiste koe op de juiste plek.”
Kuddebeheer
Twentenaar en boer Gert-Jan Roesthuis is gespecialiseerd in heidekoeien, een oud en zeer zeldzaam runderras. Hij houdt voor Landschap Overijssel de kuddes op de Manderheide en in de Bergvennen in de gaten. ‘Het sturen en verplaatsen van de dieren, zodat ze op de juiste plekken grazen, doen Rick Staudt en ik altijd samen. Daarnaast controleer ik dagelijks het welzijn van de dieren. Ze zijn volledig zelfredzaam en hebben een uitstekende gezondheid. Het grootste deel van mijn werk komt neer op kijken en genieten.”
Heidekoe.
Harige kortschildkever
Door hun honderd procent natuurlijke dieet is de poep van heidekoeien gezonde, rijke mest. Zónder medicijnen of andere nietnatuurlijke toevoegingen. Ideaal voor ‘kieskeurige’ insecten. De zeldzame harige kortschildkever doet er zijn voordeel mee en jaagt in de drollen op mest- en aaskevers.
NEDERLAND
De Mandercirkels
Mandergrafveld
Uelserweg
Manderheide
Galgenberg
Mander
Manderesch Bergweg
0 300 m
Oosteriksweg
Bezoekerscentrum IJs & Es M k
DUITSLAND NEDERLAND
Manderheide ontdekken
Vanuit het bezoekerscentrum IJs en Es bij de Watermolen van Bels in Vasse zijn tal van wandel- en fietsroutes uitgestippeld. Wil je de Manderheide verkennen, kies dan voor de route Manderheide: beschermd natuurgebied die je op de website van Landschap Overijssel kunt vinden en in de app Wandelen in Overijssel. www.landschapoverijssel.nl/routes
Mosbeek
Molen van Bels
Molen van Frans
DUITSLAND
Harige kortschildkever.
foto: wouter
Eropuit in de
ZOMER
Regge: varen en wandelen
Vaar met een zomp van Rijssen naar Exoo en wandel terug. Onderweg vertellen schipper en gids over de historische platbodems op de Regge en de flora en fauna in het rivierdal.
– Rijssen, 12 juli, 23 augustus
Fladderende vlinders
Zodra het warmer wordt, zie je ze weer vliegen. Welke vlinders herken je, welke rupsen horen erbij en op welke planten kun je deze kruipers vinden. Onderweg is er ook aandacht voor de insectenwereld in het Reestdal.
Oud-Avereest, 20 juli
Wolfeest op de Lemelerberg
Kom naar het wolfeest bij de schaapskooi op de Lemelerdag. Er zijn demonstraties schapen scheren en schapen drijven, de herders vertellen over de kudde en hoe die bijdraagt aan het behoud van het heidelandschap op de berg. En er is een markt met streekproducten en wolartikelen.
– Giethmen, 13 juli
Oerklei in de Mosbeek
Lekker smeren en boetseren met oerklei uit de Mosbeek. Wat is er leuker dan zelf je klei uit de beek te halen en er daarna een kunstwerkje van te maken?
– Mander, 16 juli
Ontdek Overijssel
Overijssel bestaat uit unieke regio’s, elk met een eigen karakter. Ontdek ze met de wandel- en fietsroutes op de site en in de apps Wandelen in Overijssel en Fietsen in Overijssel.
– www.landschapoverijssel.nl/routes
*Alle data zijn onder voorbehoud.
foto: gonny sleurink
foto: gonny sleurink
foto: gonny
sleurink
De heidehommel
Harige fijnproever van de heide
Tekst: Lia van Looij
Nog niet zo heel lang geleden werd in het Wierdense Veld de heidehommel herontdekt.
Het is de enige plek in Overijssel waar nog een stabiele populatie van dit zeldzame juweeltje tevreden over de uitgestrekte heide zoeft.
Nederland telt 331 bijensoorten, waarvan er 25 tot de hommels behoren. De bekendste hommel is de forse, zwart-wit-geel gestreepte aardhommel. Een andere algemeen voorkomende soort is de akkerhommel. Ecoloog Michiel Poolman is groot fan van hommels – ook van deze twee ‘huis-tuin-en-keukenhommels’, zoals hij ze noemt.
“Die akkerhommel is een prachtig oranje hommeltje,” vertelt hij. “Er is een soort die erop lijkt, maar die nog veel
bijzonderder is: de ernstig bedreigde heidehommel.”
In tegenstelling tot de akkerhommel is deze geheel gebonden aan heidegebieden en dan vooral aan vochtige gebieden met uitgestrekte dopheivegetaties.
Zeldzame specialist
De heidehommel is een zogenoemde laatvlieger: de koningin wordt pas eind april of begin mei actief,
waarna de werksters vanaf juni over de heide zoemen. Ter vergelijking: de meer algemene hommelsoorten vliegen vaak al vanaf februari. Op de hei ondervindt de heidehommel sterke concurrentie van honingbijen. Landschap Overijssel voert daarom actief beleid en beperkt de hoeveelheid kasten in hun heideterreinen.
Aan het begin van de twintigste eeuw kwam de heidehommel verspreid over het land voor op grote heidevelden. Nu is hij op een paar plekken na uit Nederland verdwenen; in het Drentse Dwingelderveld en Bargerveen komt hij nog in relatief grote aantallen voor. Een van de oorzaken is de afname van voedselplanten. “Als je door Nederland reist, zie je vooral bemest hooiland met weinig biodiversiteit, of aanplant van dennenbos,” licht Poolman toe. “Het landschap dat we vroeger hadden – met bloemrijke overgangen, ruigtes en akkertjes – is grotendeels verdwenen, en daarmee ook de bloemen waarvan specialistische hommels afhankelijk zijn.”
‘Hommels verdienen sowieso meer respect’
Herontdekt in het Wierdense Veld
Veel insecten kunnen alleen nectar halen uit ondiepe bloemen, maar net als dag- en nachtvlinders kunnen hommels dankzij hun lange tong ook dieper gelegen nectar bereiken. De heidehommel is een van de soorten met een extra lange tong en kan daardoor bloemen bestuiven die voor andere insecten onbereikbaar zijn, waaronder lipbloemigen. De heidehommel is dus een kieskeurige fijnproever, die alleen voorkomt in grote, open heidegebieden met bloemrijke overgangen en schrale akkers. Lange tijd dacht men dat dit prachtige hommeltje – met goudgele tot oranjebruine vacht en een wat ongecontroleerde manier van vliegen – uit Overijssel verdwenen was. Tot hij zes jaar geleden werd herontdekt in het Wierdense Veld, een hoogveengebied met uitgestrekte heide. “Dat zo’n zeldzame specialist daar leeft, zegt iets over de waarde van het gebied dat een Natura 2000-status heeft,” vindt Poolman.
Aan alleen dopheide heeft de heidehommel niet genoeg. Gelukkig bloeien er langs wandelpaden, bosranden en wegen in het Wierdense Veld ook andere bloemen waar deze kieskeurige hommel dol op is. Het zijn vlinder- en lipbloemigen en andere soorten, zoals zoals sint-janskruid, hondsdraf en braam. Die mix is cruciaal. Waarschijnlijk zorgt juist die variatie ervoor dat de heidehommel het daar nog redt. “Rond het Wierdense Veld is het landschap echter eentonig: strak
grasland, zonder bloemen. En zo is het haast onmogelijk voor de heidehommel om naar andere gebieden over te hoppen en zich te verspreiden.”
Respect
Helemaal ongevaarlijk is het niet, zo’n bijzondere hommel in slechts één gebied. Met name omdat zijn nest zich onder dopheidestruiken of graspollen bevindt. “De koninginnen overwinteren in het strooisel en zijn in april nog nauwelijks actief. Stel dat in die maand een natuurbrand drie kwart van het Wierdense Veld vernietigt, dan zijn we ze misschien wel allemaal kwijt,” spreekt Poolman zijn zorgen uit. “Ik hoop dat deze populatie wordt behoed voor uitsterven en dat door herstel van het landschap de soort ook elders in de provincie een plek kan krijgen. We mogen trots zijn op dit bijzondere diertje en we moeten er zuinig op zijn. Hommels verdienen sowieso meer respect. Wist je dat veel groente- en fruitsoorten, zoals aardappel, paprika en tomaten, alleen door hommels bestoven kunnen worden?” De harige diertjes spelen een cruciale rol in de
dowloaden in de App Store en de Google Play Store.
Hoonhorst omarmt biodiversiteit
Landschap Overijssel ondersteunt plaatselijke initiatieven om de biodiversiteit in dorpen en in het buitengebied te herstellen. In Hoonhorst is te zien hoe dat in de praktijk uitpakt. Onderling contact en niets opdringen, zijn daar de sleutels voor succes.
Een gesprek van Ans Wijnen met haar buurman elf jaar geleden. Meer was er eigenlijk niet voor nodig. Ze organiseerden een informatieavond in het plaatselijke café. In plaats van de verwachte vijf, kwamen er maar liefst vijftig mensen op af. Sindsdien volgt het ene initiatief het andere op. En zo leeft de biodiversiteit in en rondom Hoonhorst op. Tegelijkertijd zorgt Hoonhorst Bloeit, zoals de club zich noemt, voor de nodige levendigheid in het dorp.
“Het begon met mijn eigen zoektocht,” vertelt Wijnen, in het dagelijks leven coach en procesadviseur. “Toen ik hier kwam wonen, had ik ineens een hectare grond in plaats van het postzegeltuintje bij m’n vorige huis. Hoe plant ik dat in, hoe past dat in het landschap, wat kan ik doen voor insecten? Dat waren allemaal vragen waar ik mee zat.”
De antwoorden zorgden voor de eerste bloemenweides bij het kleine dorp niet ver van Dalfsen. “Met het
Tekst: Frans Bosscher
Voedselhaag voor koeien
Langs een fiets- en wandelpad dat grenst aan mijn grasland heeft Marcel Mars nu voor het derde jaar een bloemenstrook ingezaaid. Het ziet er altijd heel kleurig uit. “Ik krijg er veel positieve reacties op. Ik gooi ook elke keer wat zaad op de voerkuil. Dan fleurt het erf wat op. Er hangen inmiddels ook nestkasten, een voor uilen en een voor torenvalken. Onder een bomensingel heb ik een voedselhaag ingeplant voor de koeien. Dat moet nog gaan groeien, maar de reeën en hazen hebben het al ontdekt. Ik vind het mooi om op deze manier wat te kunnen doen voor de biodiversiteit. Je moet als boer toch meebewegen.”
inzaaien kwamen ook alle rampen die erbij horen. Het ene jaar was het veel te droog, het volgende jaar spoelden hoosbuien al het zaaigoed weg. Hoe houd je dan de deelnemers enthousiast?”
Met financiële steun van Duurzaam Hoonhorst kwam Hoonhorst Bloeit die eerste jaren door. Inmiddels zijn 25 inwoners van dorp en buitengebied actief met het inzaaien van bloemenweides en -tuinen. Anderen hangen nestkasten voor uilen op, planten hagen aan en maken broeihopen voor ringslangen.
Steeds serieuzer
Geleidelijk aan is Hoonhorst Bloeit de zaken steeds serieuzer gaan aanpakken. Een gezelschap van vier – naast Ans Wijnen maken Sonja van der Sar, Hindri Kuipers en Elizabeth Voogd daar deel van uit – is momenteel de spil van alle activiteiten. Kwekerij CruydtHoeck geeft advies en levert geschikte mengsels van bloemenzaden. Landschap Overijssel denkt mee over inrichting van erven, adviseert over geschikte plekken om uilenkasten op te hangen en is betrokken bij het maken van broeihopen. Kwekerijen Decohof en De Kwekerieje uit Hoonhorst doen mee, met de gemeente is overleg over de herinzaai van een berm en een veehouder is aangehaakt. Met subsidie van Landschap Overijssel kon bovendien een haag van 3 kilometer ingeplant worden met streekeigen struiken als meidoorn en sleedoorn; zo kunnen dieren zich weer veilig verplaatsen door het landschap.
Om te voorkomen dat bloemenstroken te snel vergrassen, vinden er proeven plaats, vertelt Sonja
van der Sar. Ze kwam twee jaar geleden in Hoonhorst wonen en werkt als programmeur natuureducatie bij de gemeente Zwolle. “Als grassen te snel terugkomen, krijgen de zaden te weinig kans om te kiemen en uit te groeien. Bij twee mensen zaaien we nu meerjarige planten in. Dat doen we met een vals zaaibed om onkruid eruit te krijgen.”
Inspireren
Zo zet Hoonhorst Bloeit flinke stappen om de biodiversiteit te versterken. “Dat willen we met zoveel mogelijk mensen voor elkaar krijgen”, zegt Wijnen, “maar zonder iets te willen opdringen. We informeren en inspireren, en hopen zo de bewustwording te vergroten over wat er nodig is om de omgeving
Ans Wijnen en Sonja van der Sar.
Marcel Mars voor zijn ingeplante voedselhaag en nieuwsgierige koeien.
foto: Ina Adegeest
Uitgifte van plantgoed.
Singel en bloemen erbij
“Ik woon nu zo’n 20 jaar net buiten het dorp, met een paardenweitje bij huis. Ik gebruik dat niet intensief,” vertelt Arjan Koerhuis. “Je hoort de laatste jaren steeds meer dat het niet goed gaat met vlinders, hommels en bijen. Daarom heb ik met hulp van Hoonhorst Bloeit rondom het weitje een singel ingeplant. Verder is een deel van mijn weilandje ingezaaid met een bloemenmengsel. Dat is mooi snel opgekomen. Het ziet er prachtig uit. Ik denk dat ik er nog een stuk bij zaai.”
aantrekkelijker te maken voor planten en dieren, en daarmee ook voor onszelf.”
Daarbij past ook dat je de consequenties van je keuzes uitdraagt. Wijnen: “Bij mij wordt niet met bestrijdingsmiddelen gespoten. Ik zit op mijn knieën het onkruid tussen de tegels weg te krabben. Dat is niet leuk, maar zo is het. Daarover kom ik in gesprek met dorpsgenoten. Dan gaat het niet om oordelen over wat je wel of niet zou moeten, maar er komt hopelijk wel bewustwording op gang.”
“Wat daarbij ook past,” vult Sonja van der Sar aan, “is het besef dat we niet alles kunnen beïnvloeden. Ja, we willen graag een bloemenweide zoals die op het plaatje op het zakje zaad te zien is met knallende kleuren. Maar je bent afhankelijk van een natuurlijk proces dat erachter zit. Daar moeten we ons aan overgeven.”
Houd het lokaal
In de onderlinge uitwisseling die er in het dorp is, begint dat besef te komen. Juist dat contact en het ongedwongen karakter maakt dat Hoonhorst Bloeit aanslaat, is de overtuiging. Deelnemers wisselen ervaringen uit, zoeken samen naar oplossingen en kijken bij elkaar hoe het gaat. “Er is veel enthousiasme, energie en vrolijkheid,” vertelt Van der Sar. Precies dat is waardoor het werkt, meent Wijnen. “Ieder doet zijn ding hier in het dorp. Het is een klein dorp (met in totaal zo’n 1.500 inwoners, red), maar er zijn wel vijftien verenigingen. Vrijwel iedereen is actief met iets wat hem of haar aan het hart gaat.”
Dat is dan ook wat ze andere dorpen adviseren: houd het lokaal en zorg dat je het met elkaar gezellig hebt. Pak ook niet alles tegelijk aan, maar begin aan een volgend project als je het vorige goed in de vingers hebt. “En dan nodig je Landschap Overijssel uit en begint de bal te rollen.”
Te gast in de natuur
Toch zit er aan die lichtvoetigheid een serieuze kant, zo blijkt als hun motivatie ter sprake komt. “We zijn te gast in de natuur, wij zijn passanten,” vindt Ans Wijnen. “In plaats van die omgeving kapot te maken, moeten we een bijdrage te leveren. Voor mij is het wel zo groot. Die bijdrage lever ik op een manier die er vriendelijk uitziet: bloemen zaaien.”
Van der Sar sluit zich daarbij aan: “Als we ruimte maken voor al die andere wezens die ons omringen, worden we allemaal gelukkiger. In het voorjaar hoor ik hier ’s ochtends een ooievaar klepperen, een groene specht lachen, een kievit maakt een geluid alsof ie een radiozender zoekt, ik hoor kraaien, mussen, mezen en blatende schapen. Daar word ik heel gelukkig van.”
Ook jouw buurt vergroenen?
Kijk op www.landschapoverijssel.nl/vergroen-jelandschap
Tekst: Elisabeth van Kleef
Landschap Overijssel vindt het belangrijk dat natuurgebieden, waar mogelijk, toegankelijk zijn voor iedereen. De Koemaste, tussen Nijverdal en Hellendoorn, is daar een mooi voorbeeld van. De toegankelijkheid is verbeterd, waardoor meer mensen kunnen genieten van de natuur langs de Regge.
Koemastepad nu nog toegankelijker
Jaren geleden heeft de gekanaliseerde Regge haar natuurlijke loop weer teruggekregen. Nu meandert de rivier weer door het landschap, wat zorgt voor rijke natuur. Even stilstaan en luisteren: winterkoning, merel, tjiftjaf, zwartkop, vink en roodborst zingen volop tussen het frisse groen van de meidoorns. In het water zwemmen wilde eenden en grauwe ganzen met hun jongen.
Veeroosters
Bij de Koemaste is een flink deel van het pad langs de rivier verhard. Dat maakt het niet alleen prettig voor fietsers, maar ook geschikt voor mensen in een rolstoel, scootmobiel of met een rollator. Toch bleken er voor mensen met een beperking nog enkele obstakels te zijn. Het gebied wordt namelijk begraasd door pony’s en dat betekent: veeroosters.
Met de kleine wieltjes van een rollator of rolstoel kun je er gemakkelijk in vast komen zitten. Daarom zijn er poorten naast de veeroosters. Die zijn nu vernieuwd en verbeterd. Ook is er verharding naast bankjes aangebracht, zodat rolstoelers voortaan gezellig naast hun gezelschap kunnen zitten, zonder in de modder te hoeven staan. En in de pluktuin is nu halfverharding waardoor het gemakkelijker manoeuvreren is.
Kleine dingen
Ank Heemskerk zet zich al jaren in voor een toegankelijkere gemeente. Ze dacht namens de groep Gehandicaptenplatform Hellendoorn mee over de nieuwe poorten bij de Koemaste, net als de Stichting Groen en Handicap. Al vijfentwintig jaar ervaart zij hoe lastig obstakels kunnen zijn. Na een nare val moest haar voet worden geamputeerd en sindsdien is zij afhankelijk van een rolstoel en scootmobiel. Ze komt graag in het gebied: “Dit is een van mijn favoriete rondjes.”
“Ik vind het heel goed dat Landschap Overijssel ervaringsdeskundigen betrekt bij verbeteringen. Kleine dingen maken een groot verschil, maar zonder beperking heb je dat vaak niet door.” Ank wijst naar het hek, waaronder de bestrating is verzakt en een kuil vormt. “Hier kun je in je eentje met een rolstoel niet doorheen.”
Bij het vernieuwen van de poorten is erop gelet dat ze niet te zwaar zijn, wat bij de oude wel het geval was. Ank: “Als ik hier in mijn eentje kom, wil ik het hek zelfstandig kunnen openen.”
Dankzij deze aanpassingen is de natuur rond de Regge nu toegankelijker dan ooit.
Dit project werd mede mogelijk gemaakt door Provincie Overijssel.
Oproep aan waterschappen:
Houd water beter vast
Landschap Overijssel riep eind maart samen met andere organisaties uit Drenthe en Overijssel de waterschappen op water vast te houden. Op dat moment lag de focus nog op water afvoeren, terwijl zich een lange periode van droogte aftekende. Sneller reageren op weersomstandigheden wordt steeds belangrijker. Maar is nog geen gewoonte.
In een gezamenlijke brief aan het waterschap
Vechtstromen vroegen Landschap Overijssel, Het Drentse Landschap, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, Natuur en Milieu Overijssel, Natuur en Milieufederatie Drenthe, Overijssels Particulier Grondbezit (OPG) en Drents Particulier Grondbezit (DPG) beter te anticiperen op periodes van droogte. Ook met het waterschap Drents Overijsselse Delta was hierover contact.
Weersextremen
De grondwaterstanden daalden in maart, er was de voorgaande weken nauwelijks regen gevallen en de weersvoorspelling beloofde geen neerslag. Toch stonden veel stuwen na het natte najaar nog ingesteld op het afvoeren van water in plaats van het vast te houden. En dat terwijl de droge zomers van eerdere jaren hebben laten zien wat de negatieve effecten zijn van te weinig
water voor natuur, landbouw, industrie en huishoudens. Klimaatverandering vraagt om beter en sneller anticiperen op weersextremen zoals droogte en wateroverlast. Dat stellen de waterschappen zelf ook in hun recente beleidsnotities. Toch blijkt de praktijk weerbarstiger.
Daarom trokken de natuurorganisaties gezamenlijk aan de bel bij de waterschappen.
Grondwatervoorraad
“Voor natuur en landbouw is het belangrijk dat we op tijd beginnen met het vasthouden van water,” legt Robbert Blijleven, strategisch beleidsadviseur bij Landschap Overijssel, uit. “We hebben een uitzonderlijk nat najaar gehad. Maar zo’n situatie kan ook snel omslaan naar droogteproblematiek. De hoge zandgronden in OostNederland zijn voor de grondwatervoorraad grotendeels afhankelijk van aanvulling door infiltrerend regenwater. We moeten het water in het voorjaar vasthouden en de sponswerking van de bodem gebruiken,” stelde Blijleven.
“En dat is nog lang geen garantie dat we de zomer goed doorkomen als we te maken krijgen met hogere temperaturen, toenemende verdamping en langere perioden van droogte. Maar het is een goed begin.”
Op de loer
Door verdroging van leefgebieden lopen bijzondere, kwetsbare plant- en diersoorten gevaar. Vogels komen in de problemen door droogte omdat voedsel vinden moeilijker wordt. En bijvoorbeeld ook bossen en bomenlanen op landgoederen zijn afhankelijk van
Tekst: Mieke Scharloo
‘Dit is zo belangrijk voor de natuur, de landbouw, voor ons allemaal’
voldoende grondwater om gezond te blijven. Dit jaar lagen de risico’s van droogte al vroeg op de loer. Dat was te zien aan het grote aantal natuurbranden in april en mei.
Zo woedde op de Sallandse Heuvelrug een grote brand, maar ook in Twente bedreigde vuur op verschillende locaties onze natuurgebieden.
Niet alleen de natuur lijdt onder verdroging, ook voor de landbouw is het een groot probleem. Een te droge grond in het voorjaar kan bijvoorbeeld resulteren in vertraagde kieming van zaaizaad. En uiteindelijk leidt droogtestress tot een afname van de gewasopbrengst. En bij extreme droogte dreigen er zelfs drinkwatertekorten. Op tijd water vasthouden betekent meer bescherming tegen de effecten van drogere perioden.
Ontwrichting
Waterschap Vechtstromen, dat actief is in het oosten van de Overijssel, heeft een Integraal Beleidskader Grondwater vastgesteld, dat aansluit bij de oproep van onder andere Landschap Overijssel. In die beleidsnotitie staat dat het waterschap “werkt aan een systeem dat langdurige perioden met veel neerslag, droogte of juist met korte hevige buien kan opvangen, zonder dat dit tot maatschappelijke ontwrichting leidt.”
Zo stelt Vechtstromen: “Het klimaat verandert. De nieuwe klimaatscenario’s laten zien dat de zomers droger worden, de winters natter en dat er meer stortregens en zwaardere buien te verwachten zijn. De toenemende droogteperiodes zullen naar verwachting de druk op het grondwater vergroten, terwijl de nattere winters en
zwaardere buien kunnen leiden tot meer problemen met overtollig grondwater. Naast de druk op de hoeveelheid grondwater, neemt ook de druk op de grondwaterkwaliteit (de samenstelling van het grondwater) toe door menselijke invloeden. Grondwater is onzichtbaar, maar een onmisbare bron van water voor Vechtstromen. Daarom zetten wij ons in voor het realiseren van een goede, gezonde en toekomstbestendige grondwaterbalans,” zo is te lezen op de website van het waterschap.
Op
tijd
“We zijn blij met deze beleidsuitgangspunten van het waterschap,” benadrukt Blijleven. “En we zien ook dat de waterschappen goed bezig zijn met projecten vanuit ‘Haarvaten op Peil’ om te werken aan droogtebestrijding.
Dat is van grote waarde. Maar in de dagelijkse praktijk van het peilbeheer van stuwen is nog winst te behalen.” Peilbeheer bij naderende droogte heeft namelijk alleen zin als de stuwen op tijd worden verhoogd, legt hij uit. “Op tijd betekent in onze optiek dat stuwpeilen direct moeten worden verhoogd zodra de grondwaterstanden gaan dalen. Dat is dit voorjaar niet overal op tijd gebeurd, waardoor het systeem onnodig veel water heeft afgevoerd. Daarmee hebben we een belangrijke voorraad voor het voorjaar en de zomer verloren.”
Zo belangrijk
Blijleven vervolgt: “Dit is zo belangrijk voor de natuur, de landbouw, voor ons allemaal. Niet voor niets hebben de waterschappen hun beleid aangepast. We begrijpen dat zo’n verandering niet van de ene op de andere dag geregeld is. We blijven daarom met de waterschappen in gesprek over het bevorderen van klimaatbestendig waterbeheer waarin tijdig geanticipeerd wordt op weersextremen.”
Kijk voor meer informatie op landschapoverijssel.nl/droogte
robbert blijleven.
‘Alle kleine beetjes helpen’
Jan Knol uit Denekamp is een bevlogen natuurmens. Op allerlei manieren zet hij zich in voor het behoud van de natuur in de breedste zin van het woord. Van ecologisch moestuinieren tot een forse jaarlijkse donatie voor het Overijssels Natuurfonds. “Want,” zo zegt hij, “we moeten zuinig zijn op onze natuur en omgeving.”
Op een steenworpafstand van het Duitse Nordhorn heeft Jan Knol in de afgelopen 35 jaar zijn eigen paradijs gecreëerd. Compleet met laag- en hoogstamfruitbomen, een grote moestuin waar hij jaarrond van kan eten en een voormalig paardenweiland waar steeds meer bloemen in groeien dankzij verschraling. “Ik ben opgegroeid in Wierden
en als kind ging ik direct na schooltijd graag naar buiten. Hup, mijn oude kleren aan en dan lekker eropuit. En dat doe ik eigenlijk nog steeds heel graag. Als het even kan stap ik op mijn fiets en geniet van al het moois wat ik onderweg zie. Maar ook zit ik graag bij mijn vijver om te luisteren naar de kikkers, padden en vogels. Ik heb zo’n
dertig nestkasten in de tuin waaronder ook een voor de steenuil. En in het weiland achter mijn huis bloeien ‘s zomers heel veel soorten bloemen. Ieder jaar worden dat er meer, het is geweldig om ieder seizoen weer nieuwe planten in mijn tuin te ontdekken.”
Kennis delen
Zijn liefde voor de natuur kwam ook terug in zijn werk als biologiedocent. Inmiddels hij al heel wat jaren met pensioen, maar zijn kennis deelt hij nog altijd graag met anderen. “Ik maak me zorgen over onze natuur en biodiversiteit. Het is belangrijk dat we inzien dat we anders met de natuur om moeten gaan. Ook wil ik mensen
Foto’s: Suzanne van Gaale
Tekst: Suzanne van Gaale
meegeven dat je zorgzaam moet zijn voor je eigen omgeving. Dat is mijn aard als onderwijzer. De natuur is mooi om te beleven, je wordt er vrolijk van en het is goed voor je gezondheid. En als je ervan houdt, kun je er ook meer van genieten.”
Actief op vele fronten
Tot op de dag van vandaag zet Jan Knol zich op allerlei manieren in voor behoud van de natuur. In het verleden zat hij bij diverse werkgroepen, zoals Weidevogelbescherming in Weerselo, was hij politiek actief, inventariseerde amfibieën op het landgoed Singraven, hield hij zich bezig met het Streekplan Twente en organiseerde bij IVN natuurgidsencursussen. Vandaag de dag heeft hij veel activiteiten afgebouwd, maar helemaal stilzitten is er niet bij.
Natuurfonds
“Drie tot vier keer per maand begeleid ik een excursie bij het Lutterzand. Daarnaast verzorg ik lessen over ecologisch (moes) tuinieren en geef ik advies aan mensen hoe ze hun tuin vogelvriendelijk in kunnen richten. En nog ieder jaar leid ik ouders op voor het begeleiden van de excursie Waterbeestjes voor kinderen. Zelf ben ik gek op salamanders, kikkers, padden en alles wat er nog meer in en om het water leeft. Het is ook geweldig om dit met kinderen te doen. Die zijn zo enthousiast en verwonderen zich over alles. Daar zouden veel volwassenen een voorbeeld aan kunnen nemen.”
Naast de inzet van zijn vrije tijd, steunt Knol jaarlijks het Overijssels Natuurfonds met
een forse financiële bijdrage. Dat heb ik vastgelegd in een periodieke schenking. Dat kan belastingvrij, waardoor ik voor dezelfde prijs meer geld in het fonds kan storten. Met het Natuurfonds kunnen natuurgebieden in Overijssel, en dus ook in mijn eigen omgeving, aangekocht worden. Zo blijft de natuur voor altijd behouden en gaat deze niet verloren aan bijvoorbeeld woningbouw of aanleg van wegen. Dat vind ik heel belangrijk.”
‘Met het Overijssels Natuurfonds wordt de natuur voor altijd behouden’
Ook andere organisaties kunnen op Knol rekenen, zoals Gruttoland, Herenboeren en Land van Ons. “Ook hiermee draag ik bij aan het behoud van stukken natuur voor de lange termijn. De regering schuift het klimaat op de lange baan. Dat vind ik kwalijk. Als boeren bijvoorbeeld iets meer krijgen voor hun producten, kunnen ze ook meer toewerken naar biologische landbouw en kringloopbedrijven.”
Tips van Jan
Mensen kunnen volgens Jan zelf met
kleine dingen al iets doen voor de natuur. “Gebruik geen gif ter bestrijding van mieren en onkruid, doe aan afvalscheiding en vervang de stoeptegels in je tuin door planten en bloemen. Probeer ook wat te consuminderen en kijk kritisch naar wat je koopt. Koop bijvoorbeeld vaker biologisch of ecologisch. En kies liever voor bijvoorbeeld een goede kwaliteit kleding waar je iets meer voor betaalt, maar waar je ook langer plezier van hebt. Alle kleine beetjes helpen. Als men meer van de natuur geniet, komt de rest vanzelf.”
Ook bijdragen aan landschap en natuur in Overijssel?
Dat kan als vrijwilliger, maar ook met financiële steun. Kijk op www.landschapoverijssel.nl/help-mee
colofon
Natuurlijk Overijssel is een uitgave van Landschap Overijssel en wordt vier keer per jaar aan de donateurs toegezonden.
Vriendenadministratie
Tel: 0529 - 401 731
Mail: donateurs@landschapoverijssel.nl
Bijdrage: vanaf 30 euro per jaar
IBAN: NL93 INGB 0008 6231 98
redactie en productie
Landschap Overijssel, Poppenallee 39, 7722 KW Dalfsen, tel. 0529 - 401 731
Tel: 0529 - 401 731
Mail: communicatie@landschapoverijssel.nl
Web: www.landschapoverijssel.nl
opmaak
Bredewold, Wezep
Productie
Mailtraffic, Zwolle
wij
aan strenge kwaliteitseisen. Toezichthouder CBF controleert dit. Meer weten? Kijk op geefgerust.nl
Geef onze natuur een toekomst
Denkt u al na over later? Draag bij aan het behoud van ons mooie Overijsselse landschap. Met een schenking, fonds op naam of nalatenschap aan Landschap Overijssel beschermt u waardevolle natuur, cultuurhistorisch erfgoed en versterkt u de biodiversiteit. Nu én voor komende generaties. Uw steun zorgt voor blijvende impact voor mens, plant en dier.
Samen houden we ons Overijssel mooi. Voor altijd.
Vraag vrijblijvend de brochure aan via de QR-code of bel naar 0529-401731 voor meer informatie.
Retouradres: Landschap Overijssel, Poppenallee 39, 7722 KW Dalfsen