Kurier Plus - e-wydanie 15 lipca 2023

KURIER

POLISH WEEKLY MAGAZINE

NUMER 1505 (1805) ROK ZA£O¯ENIA 1987 TYGODNIK 15 LIPCA 2023

W poczekalni do NATO

Przysz³oœæ Ukrainy jest w NATO, ale na razie nie spe³nia ona warunków cz³onkostwa – ustalono na szczycie paktu w Wilnie.

Dwudniowy szczyt NATO zorganizowany na Litwie zakoñczy³ siê komunikatem, który dok³adnie oddaje to, co w wywiadzie dla CNN, powiedzia³ prezydent Joe Biden, tu¿ przed odlotem do Europy. Ukraina nie jest gotowa do cz³onkostwa i zanim formalne zostanie do NATO zaproszona musi przejœæ okres dostosowawczy. W tym czasie, okreœlonym jako: Membership Action Plan, monitorowany bêdzie stan integracji ukraiñskiej armii z NATO, a tak¿e przestrzeganie przez Ukrainê standardów demokratycznych. Drugi warunek cz³onkostwa, który musi byæ spe³niony, to zgoda wœród wszystkich 31 pañstw NATO na kolejne rozszerzenie paktu. W tej chwili takiej zgodny nie ma, a mówi¹c ³agodniej, nie ma jasnej wizji kiedy konkretnie cz³onkostwo Ukrainy mia³oby nast¹piæ. Wynik szczytu to z pewnoœci¹ rozczarowanie dla Ukrainy. Prezydent Ze³enski prowadzi³ w sprawie cz³onkostwa w NATO g³oœn¹ kampaniê, sugeruj¹c nie tylko, ¿e Ukraina na nie zas³uguje, ale twierdz¹c te¿, ¿e w³¹czenie jego kraju do paktu sprawi, i¿ bêdzie on bezpieczniejszy. Ze³enski sugerowa³ nawet, ¿e brak zdecydowanych decyzji ze strony NATO mo¿e byæ odebrany przez Rosjê jako oznaka s³aboœci.

➭ Zuchy ci¹gle w Pustyni i w Puszczy – str. 2

➭ Jak lekarze ubezpieczeniowi mog¹ pomóc, lub... – str. 5

➭ Ratowali Polaków w czasie rzezi wo³yñskiej – str. 8-9

➭ Czarna owca rodu Radziwi³³ów – str. 12

➭ Wakacyjna praca nastolatka – str. 13

➭ Lwia czêœæ serialu o zwierzêtach – str. 15

Wœród poszczególnych cz³onków NATO s¹ oczywiœcie ró¿ne preferencje. Kraje Europy Wschodniej, w tym najmocniej Litwa, £otwa i Estonia, chcia³yby bardziej konkretnych deklaracji dla Ukrainy ju¿ teraz, Europa Zachodnia jest w tej sprawie ostro¿niejsza. Bior¹c jednak pod uwagê skalê zaanga¿owania USA w Europie i znaczenie Stanów Zjednoczonych w NATO, to czy i kiedy dojdzie do rozszerzenia zale¿eæ bêdzie ostatecznie od decyzji podjêtych w Ameryce, a argumenty Ze³enskiego na razie nie znajduj¹ poparcia w Waszyngtonie. Wed³ug administracji Joe Bidena NATO nie mo¿e przyj¹æ do swojego grona kraju, który prowadzi wojnê z Rosj¹, bo oznacza³oby to de facto wojnê NATO z Rosj¹. Innymi s³owy USA i szerzej kraje NATO, dosz³y do przekonania, ¿e formalne cz³onkostwo mo¿e poczekaæ, a priorytetem powinno byæ rozstrzygniêcie konfliktu zbrojnego. Co to dok³adnie oznacza?

NATO bêdzie nadal wspieraæ Ukrainê w wysi³kach wyparcia Rosji ze swojego terytorium, poprzez dostarczanie jej broni, szkolenie ukraiñskiej armii, w tym pilotów zdolnych lataæ maszynami NATO i logistyczn¹ pomoc w walce.

Moja przygoda z Instytutem Pi³sudskiego

4 lipca bie¿¹cego roku Instytut Pi³sudskiego w Ameryce obchodzi osiemdziesi¹t¹ rocznicê istnienia. Mija te¿ 44 lata odk¹d pierwszy raz przekroczy³am próg tej bardzo wa¿nej i znanej na œwiecie organizacji.

Pamiêtnego dla mnie dnia – czwartego lutego 1979 roku – wyl¹dowa³am na lotnisku JFK w Nowym Jorku. Opuœci³am moj¹ ojczyznê, nie wiedz¹c czy kiedyœ bêdê mog³a tam powróciæ. Musia³am wyjechaæ, aby byæ z moim mê¿em, Jankiem. Przeœladowany w Polsce za walkê z komun¹, po dziesiêciu latach starañ o paszport, wyjecha³ na pocz¹tku 1978 roku, aby pracowaæ naukowo w New York University.

Przez pierwsze dni pobytu w nowym dla mnie œwiecie, wêdrowa³am po Manhattanie, poznawa³am to niezwyk³e miasto, nieco przera¿ona perspektyw¹ przysz³ego ¿ycia bez znajomoœci ludzi i jêzyka. Pyta³am siebie: „Co ja bêdê tu robiæ?

Czy znajdê pracê? Kiedy zacznê mówiæ po angielsku?”.

Janek namówi³ mnie, abym posz³a do Instytutu Pi³sudskiego mieszcz¹cego siê na Park Avenue i poprosi³a o pracê jako wolontariuszka. Zosta³am przyjêta. Ze wzruszeniem wspominam osoby, które pozna-

³am w pierwszych latach mojej wspó³pracy z t¹ placówk¹. Pierwszego dnia powita³a mnie z uœmiechem, siedz¹ca przy biurku w sekretariacie elegancka, dystyngowana pani

Zarema Bau. To ona za³atwia³a wiele spraw zwi¹zanych z dzia³alnoœci¹ Instytutu takich jak odpowiadanie na pytania dotycz¹ce zbiorów, archiwaliów, prowadzenie korespondencji, pilnowanie wpisów goœci i darów, czy opisów wa¿nych wydarzeñ. Ale najwa¿niejszy by³ jej uœmiech na powitanie pracowników i goœci wchodz¹cych do sekretariatu i naturalna chêæ pomocy. Do dziœ pamiêtam jej serdeczn¹ opiekê, której tak potrzebowa³am w czasie pierwszych lat pobytu w Nowym Jorku.

Pamiêtam doskonale ten pierwszy dzieñ. Zarema wprowadzi³a mnie do ogromnej sali. Na œcianach wisia³y piêkne obrazy polskich malarzy. Pod œcianami masa wysokich szarych szaf na dokumenty.

PE£NE WYDANIE KURIERA W INTERNECIE: WWW.KURIERPLUS.COM

Profesor Wac³aw Jêdrzejewicz z autork¹ artyku³u.

Tomasz Bagnowski

ZCZEPKOWSKA

Miêdzynarodowy Umbrella Project. Flatbush.

Magda Kapuœciñska

Dalsza wêdrówka zuchów w Pustyni i w Puszczy

Tam daleko, tam w pustyni, Dwoje dzieci siê zgubi³o Razem z swoim pieskiem Sab¹ Uciekali od Arabów...

Podczas kolonii zuchowej, podczas niedzielnych odwiedzin rodziców w Amerykañskiej Czêstochowie, odby³a siê uroczysta Msza Œw. z opraw¹ muzyczn¹ Zu-

Thyroid Care™*:

Kompleksowe wsparcie dla tarczycy

Tarczyca odgrywa niezwykle wa¿n¹ rolê w funkcjonowaniu naszego organizmu. Ten ma³y gruczo³ ma ogromne znaczenie dla naszego metabolizmu, energetyki i ogólnego samopoczucia.

Dzisiaj utrzymanie optymalnej pracy tarczycy mo¿e byæ prawdziwym wyzwaniem ze wzglêdu na wzrastaj¹cy poziom stresu, zanieczyszczenia œrodowiska i niezdrowy styl ¿ycia. Dlatego warto siêgn¹æ po naturalne suplementy, takie jak Thyroid Care™* marki Terry Naturally, który oferuje kompleksowe wsparcie dla zdrowia tarczycy.

Thyroid Care™* to wyj¹tkowa formu³a, która ³¹czy dwa kluczowe sk³adniki od¿ywcze: jod i L-tyrozinê, w celu zapewnienia pe³nej funkcji metabolicznej i wsparcia ogólnego zdrowia tarczycy. Jod jest koniecznym minera³em

dla tarczycy, poniewa¿ jest niezbêdny do produkcji hormonów tarczycytrójjodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4). Te hormony reguluj¹ meta bolizm, wzrost, rozwój i wiele in nych procesów w organizmie. Niedobór jodu mo¿e prowadziæ do ró¿nych zaburzeñ tarczycy, ta kich jak niedoczynnoœæ.

Care™* zapewnia odpo wiedni¹ dawkê jodu po chodz¹cego z naturalne go ekstraktu z wodoro stów, aby wspomóc prawid³owe funkcjo nowanie tarczycy.

Drugim kluczo wym sk³adnikiem

Thyroid Care™*

jest L-tyrozyna

To aminokwas nie

chów i ich opiekunów. Œpiew i uœmiechniête buzie wszystkich zuchów transmitowane by³y na ca³y œwiat, a po Mszy nie by³o koñca zdjêciom uczestników Kolonii na schodach œwi¹tyni.

Pomimo ponurej pogody, bo niebo p³aka³o prawie ca³y dzieñ, dzieci œwietnie bawi³y siê na kominku przedstawiaj¹c scenki z podró¿y Stasia i Nel i wci¹gaj¹c rodziców w zuchowe tañce i gry.

zbêdny do produkcji hormonów tarczycy. L-tyrozyna dzia³a jako prekursor, czyli substrat do syntezy hormonów T3 i T4. Jej obecnoœæ w Thyroid Care™* zapewnia dostêpnoœæ tego wa¿nego sk³adnika, co mo¿e byæ szczególnie korzystne dla osób z niedoczynnoœci¹ tarczycy lub niedoborem L-tyrozyny.

Thyroid Care™* to jednak nie tylko jod i L-tyrozyna. Preparat zawiera równie¿ starannie dobran¹ mieszankê roœlin i sk³adników od¿ywczych, które wzmacniaj¹ jego dzia³anie. Na przyk³ad ashwagandha jest adaptogennym zio³em, które pomaga organizmowi radziæ sobie ze stresem, a tak¿e reguluje równowagê hormonaln¹. Dodatkowo, ekstrakt z gumy guggulu i forskolina, które równie¿ s¹ czêœci¹ preparatu, mog¹ wp³ywaæ na przemianê materii i ogóln¹ pracê tarczycy. Przed rozpoczêciem stosowaThyroid Care™* zawsze warto skonsultowaæ siê z lekarzem. To szczególnie istotne dla osób z problemami tarczycy lub przyjmuj¹cymi leki zwi¹zane z tarczyc¹. Profesjonalista medyczny mo¿e okreœliæ odpowiedni¹ dawkê i dostosowaæ suplement do indywidualnych potrzeb i celów zdrowotnych.

Thyroid Care™* marki Terry Naturally, to kompleksowy suplement, który oferuje wsparcie dla zdrowia tarczy-

cy. Dziêki swojej unikalnej formule, zawieraj¹cej jod, L-tyrozinê i starannie dobran¹ mieszankê roœlinn¹, Thyroid Care™* pomaga w utrzymaniu zdrowej tarczycy oraz równowagi metabolicznej.

Warto podkreœliæ, ¿e Thyroid Care™* to suplement diety, a nie lek. Nie ma na celu diagnozowania, leczenia, zapobiegania ani leczenia choroby. Jest natomiast kompleksowym wsparciem dla zdrowia tarczycy.

Phm Tomek Biesaga fotografuje Zuchy po Mszy na stopniach Sanktuarium.

Zuchy przed kapliczk¹ na cmentarzu.

Zuch Marek z totemem kolonii.

➭

Dalsza wêdrówka zuchów w Pustyni i w Puszczy

W tym tygodniu, jak przysta³o na afrykañskich podró¿ników, ca³a kolonia wybra³a siê do wspania³ego ZOO w Filadelfii. Po przybyciu na miejsce, Zuchy rozbieg³y siê szóstkami ze swoimi opiekunami obserwowaæ zwierzêta pochodz¹ce z Afryki na wybiegu i ogl¹daæ wideo o gatunkach zagro¿onych wyginiêciem. Wys³ucha³y tak¿e ciekawych opowieœci o dzikich zwierzêtach, z którymi, z ca³¹ pewnoœci¹ Staœ i Nel mieli do czynienia, jak zebry, ¿yrafy, s³onie, ma³py, flamingi i inne ptaki oraz byd³o plemienia WatusiAnkola. Dzieci mia³y wielki ubaw w konkursie polegaj¹cym na wyszukiwaniu faktów – scavenger hunt jak i pikniku na trawie, a w przerwie by³ czas na pyszne lody oraz zakupy pami¹tek w sklepiku zoologicznym.

Wype³niony zajêciami wychowawczymi rozk³ad dnia kolonii przerazi³ by zwykle dzieci, bo od pobudki o 7-mej rano, wraz z gimnastyk¹ porann¹, do ciszy nocnej o 9 wieczorem, nie ma momentu bez zaplanowanych zajêæ, oprócz popo³udniowego odpoczynku, podczas którego dzieci maj¹ przykazane le¿enie przys³owionym „plackiem”.

Ale potem nasze dzielne Zuchy maj¹ jeszcze wystarczaj¹co du¿o energii na pi³kê no¿n¹, na k¹piel w basenie, na majsterkowanie, œpiew i przygotowanie skeczów na najfajniejsz¹ czêœæ programu – Kominek.

Drodzy Czytelnicy – nastêpny i ostatni ju¿ odcinek kolonijnych przygód za tydzieñ. Czuj! Czuwaj!

La MaMa w Klubie Seniora im. JPII na Manhattanie

30 czerwca w zwi¹zku z nadchodz¹cym œwiêtem Niepodleg³oœci 4 Lipca Centrum Seniora im. Jana Paw³a II na Manhattanie we wspó³pracy z teatrem lalek Loco 7 teatru eksperymentalnego La Mama, zorganizowa³o przedstawienie pt: „¯ycie w roku 2050”.

Podczas wystêpu obecni goœcie mogli podziwiaæ prace i historie stworzone przez cz³onków Centrum podczas dwumiesiêcznych warsztatów.

Widzów cieszy³y akcenty polskie, które pojawi³y siê w przedstawieniu, a tak¿e elementy nawi¹zuj¹ce do sytuacji na Ukrainie.

Pokazana zosta³a tak¿e barwna i trochê ju¿ zapomniana historia ¿ycia artystycznego w East Village.

Klub Seniora Jana Paw³a II dzia³a przy Centrum Polsko-S³owiañskim i mieœci siê przy parafii Œw. Stanis³awa Biskupa i Mêczennika na Manhattanie. Wspó³praca z ciesz¹cym siê zas³u¿on¹ s³aw¹ teatrem La Mama by³a inspiruj¹ca zarówno dla cz³onków Centrum Seniora jak i przyby³ych goœci. Wyjœcie na zewn¹trz z artystycznymi pomys³ami i anga¿owanie w nie starszych osób to znakomity pomys³ teatru La Mama, wart kontynuacji. Podczas wystêpu swoje prace zaprezentowa³y nastêpuj¹ce osoby: Margaret Yuen, Uta Szczerba, Nora Glikman, Jaros³aw Krysztopowicz, Toby Levine, Harry Shaw, Maria Grandê, Ruth Tobacco i Jakub Polaczyk.

: 176 Java Street Brooklyn, NY 11222 Pokój numer 10

: (718) 389-3018 : kurier@kurierplus.com : www.kurierplus.com

Zofia Doktorowicz-K³opotowska

Maria Bielski, Andrzej Józef D¹browski, Ma³gorzata Ka³u¿a, Czes³aw Karkowski, Krzysztof K³opotowski, Bo¿ena Konkiel, Weronika Kwiatkowska, Chris Miekina, Jolanta Szczepkowska, Katarzyna Zió³kowska

Zosia ¯eleska-Bobrowski

John Tapper Zofia Doktorowicz-K³opotowska Adam Mattauszek

W ZOO w Filadelfii.

Zuchy na apelu porannym.

ZDJÊCIA Z ARCHIWUM REFERATU ZUCHOWEGO

Na drogach Prawdy Bo¿ej

Ziarno zbawienia

Owego dnia Jezus wyszed³ z domu i usiad³ nad jeziorem. Wnet zebra³y siê ko³o Niego t³umy tak wielkie, ¿e wszed³ do ³odzi i usiad³, a ca³y lud sta³ na brzegu. I mówi³ im wiele w przypowieœciach tymi s³owami: „Oto siewca wyszed³ siaæ. A gdy sia³, jedne ziarna pad³y na drogê, nadlecia³y ptaki i wydzioba³y je. Inne pad³y na grunt skalisty, gdzie niewiele mia³y ziemi; i wnet powschodzi³y, bo gleba nie by³a g³êboka. Lecz gdy s³oñce wzesz³o, przypali³y siê i usch³y, bo nie mia³y korzenia. Inne znowu pad³y miêdzy ciernie, a ciernie wybuja³y i zag³uszy³y je. Inne wreszcie pad³y na ziemiê ¿yzn¹ i plon wyda³y, jedno stokrotny, drugie szeœædziesiêciokrotny, a inne trzydziestokrotny. Kto ma uszy, niechaj s³ucha!” (Mt 13, 1-9)

Nauczycielka szko³y podstawowej poleci³a uczniom, w ramach zadania domowego napisanie opowiadania kim chceliby byæ w ¿yciu. W czasie czytania wypracowañ zaczê³a p³akaæ nad jednym z nich. W tym momencie wszed³ jej m¹¿ i widz¹c ³zy w oczach ¿ony zapyta³: „Czy coœ jest nie tak?” ¯ona poda³a mu wypracowanie jednej ze swoich oczennic i powiedzia³a, aby przeczyta³. „Chcia³bym zostaæ telewizorem. Zaj¹æ jego miejsce w domu i skupiæ na sobie uwagê najbli¿szych. Mia³abym swoje w³asne miejsce i rodzinê wokó³ siebie. S³uchaliby mnie, kiedy coœ chcê powiedzieæ. By³bym w centrum uwagi. Otaczano by mnie tak¹ sam¹ trosk¹ jak telewizor, nawet wtedy, gdy nie dzia³a. Tata by³by blisko mnie, s³uchaj¹c moich zwierzeñ, nawet gdy zmêczony wraca³by z pracy. Chcia³abym, aby moja mama pragnê³a mojej bliskoœci, kiedy jest smutna i zdenerwowana, zamiast mnie ignorowaæ. Chcê, aby moi bracia zwracali na mnie uwagê jak na w³¹czony telewizor. Chcê, aby moja rodzina od czasu doczasu po prostu od³o¿y³a wszystko na bok, aby pobyæ trochê ze mn¹. I wreszcie, chcê, ¿eby wszyscy w mojej obecnoœci cieszyli siê, œmiali, byli zrelaksowani. Chcê po prostu byæ telewizorem”. Po przeczytaniu m¹¿ nauczycielki ze smutkiem powiedzia³. „Biedny dzieciak. Co za okropni rodzice!” ¯ona spojrza³a na na niego i powiedzia³a: „To jest wypracowanie naszej córki”.

Nawet gdyby ta historia by³a trochê podkolorowana i tak warto j¹ opowiedzieæ, bo nasze ¿ycie zna jej jeszcze bardziej dramatyczne formy.

Powy¿sza historia porusza jeden z bardzo wa¿nych problemów naszego ¿ycia. Aby siêgn¹æ do jego Ÿród³a trzeba odwo³aæ siê do Boga, który stoi u pocz¹tku ka¿dego ¿ycia i swoim s³owem prowadzi je do spe³nienia zarówno w wymiarze doczesnym jak i wiecznym. A zatem spójrzmy na powy¿szy problem przez pryzmat dzisiejszych czytañ mszalnych.

Zapewne u samych pocz¹tków powstania rodziny, o której pisa³em na wstêpie by³y s³owa przysiêgi ma³¿eñskiej, które jak dorodne ziarno mi³oœci pad³y na glebê serc szczêœliwych ma³¿onków stoj¹cych na œlubnym kobiercu. Przysiêga ma³¿eñska to najbardziej wzruszaj¹cy i naj-

wa¿niejszy moment ceremonii œlubnej. Wtedy to padaj¹ miêdzy innymi s³owa: „Œlubujê Ci: mi³oœæ, wiernoœæ i uczciwoœæ ma³¿eñsk¹ oraz, ¿e Ciê nie opuszczê a¿ do œmierci. Tak mi dopomó¿, Panie Bo¿e Wszechmog¹cy, w Trójcy jedyny i wszyscy œwiêci.” Te s³owa w mocy bo¿ej maj¹ ogromny potencja³ wydania dorodnego owocu mi³oœci. O tym owocowaniu s³owa Bo¿ego pisze prorok Izajasz w pierwszym czytaniu: „Podobnie jak ulewa i œnieg spadaj¹ z nieba i tam nie powracaj¹, dopóki nie nawodni¹ ziemi, nie u¿yŸni¹ jej i nie zapewni¹ urodzaju, tak i¿ wydaje nasienie dla siewcy i chleb dla jedz¹cego, tak s³owo, które wychodzi z ust moich, nie wraca do Mnie bezowocne, zanim wpierw nie dokona tego, co chcia³em, i nie spe³ni pomyœlnie swego pos³annictwa”.

W przytoczonym opowiadaniu ziarna s³owa Bo¿ego wyra¿one w formie przysiêgi ma³¿eñskiej, w pewnych aspektach nie wyda³y w³aœciwego, obfitego plonu, ale to nie z winy s³aboœci ziarna s³owa Bo¿ego, ale ludzkiego zaniedbania, braku w³aœciwej troski o to ziarno. W pewnym momencie, ku swemu przera¿eniu rodzice odkrywaj¹, ¿e ziarno mi³oœci ma³¿eñskiej, rodzinnej jest zag³uszane, t³umione, d³awione przez d³ugie godziny spêdzone przed telewizorem kosztem ¿ycia rodzinnego. Tak usycha ziarno mi³oœci, wzajemnej troski, wiêzi rodzinnej.

Chrystus w przypowieœci o ziarnie i siewcy wzywa nas, byœmy nie tylko we w³asnych domach, rodzinach, ale wszêdzie, gdzie postawi nas ¿ycie na podobieñstwo siewcy z dzisiejszej Ewangelii: siali ziarno zachêty, radoœci i pojednania na „ziemi” naszych „ogrodów” i cierpliwie oczekiwali na obiecane przez Boga ¿niwo, ufali i wierzyli, ¿e nasze najprostsze akty dobroci i przebaczenia, mi³oœci i pomocy staj¹ siê „ziarnem”, które na nowo tworzy i przemienia nasze domy i serca. Siej¹c ziarno s³owa uczestniczymy w dziele samego Boga.

W przypowieœci siewc¹ jest sam Bóg. Ziarnem jest Jego s³owo, które pada na glebê ludzkich serc. Ta gleba mo¿e byæ jak wydeptana droga, jak skalisty grunt, jak ziemia zaroœniêta chwastami i cierniami lub jak urodzajna rola. T¹ gleb¹ s¹ nasze serca, serca uczniów Chrystusa. Pierwsi s¹ jak droga, na której ziarno jest podeptane, bo uwa¿aj¹, ¿e s³owo Bo¿e, Koœció³ i sakramenty s¹ przestarza³e, staroœwieckie, nieistotne, niepotrzebne, niewa¿ne i nie maj¹ nic wspólnego z ich ¿yciem. Drudzy s¹ jak cienka warstwa gleby na skale. Przyjmuj¹ z radoœci¹ s³owo Bo¿e, z entuzjazmem œpiewaj¹ na spotkaniach charyzmatycznych. Kiedy jednak w ich ¿yciu pojawia siê cierpienie i trudnoœci, czêsto odchodz¹ i poddaj¹ siê. Trzecia grupa, to uczniowie Chrystu-

sa, którzy przyjmuj¹ ziarno s³owa Bo¿ego, ale nie maj¹ czasu, aby siê nim zaj¹æ, bo ca³kowicie poch³ania ich pogoñ za przyjemnoœciami i dobrami materialnymi. Nie maj¹ czasu na modlitwê, czyny mi³oœci i s³u¿bê bliŸniemu. Wreszcie ziarno padaj¹ce na urodzajn¹ glebê, to osoby, które us³ysza³y s³owo Bo¿e i odpowiedzia³y na nie mi³oœci¹ przybieraj¹c¹ formê dobrych uczynków i œwiêtego ¿ycia, którego ostatecznym owocem jest zbawienie. Owocuj¹ oni dobrem s³owa Bo¿ego nawet w najtrudniejszych ¿yciowych okolicznoœciach. Tak jak to by³o w przypadku rodziny Ulmów, której proces beatyfikacyjny bêdzie mia³ miejsce 10 wrzeœnia tego roku.

Codziennoœæ rodziny Ulmów by³a g³êboko osadzona w ewangelicznej mi³oœci Boga i bliŸniego. W codziennym ¿yciu rodziny Ulmów widaæ g³êbok¹ troskê o chrzeœcijañsk¹ atmosferê w domu, ¿yczliwoœæ i otwartoœæ na bliŸniego.

Pismo Œwiête rodziny Ulmów jest niemym œwiadkiem ich duchowego ¿ycia. Widaæ jak ziarno s³owa Bo¿ego wpisywa³o siê w ich ¿ycie. W ich Biblii s¹ osobiste notatki, dopiski. A przypowieœæ o Mi³osiernym Samarytaninie jest podkreœlona czerwonym kolorem. A obok tytu³u ktoœ napisa³ du¿ymi literami s³owo: „TAK!”.

Ziarno s³owa Bo¿ego na glebie ich serc wyda³o najpiêkniejszy owoc heroicznej mi³oœci. Œwiadomi gro¿¹cego im niebezpieczeñstwa udzielili schronienia ¿ydowskiej rodzinie. Za co póŸniej zostali zamordowani przez niemieckich zbrodniarzy.

Œmieræ przysz³a do rodziny Ulmów tu¿ przed Wielkanoc¹, 24 marca 1944 roku. Do ich domu wpadli niemieccy oprawcy. Najpierw wywlekli z domu ¯ydów i zastrzelili ich. Potem zastrzelili Józefa i Wiktoriê bêd¹c¹ w siódmym miesi¹cu ci¹¿y. Nastêpnie zamordowali szóstkê dzieci: oœmioletni¹ Stasiê, siedmioletni¹ Basiê, szeœcioletniego W³adzia, czteroletniego Franusia, trzyletniego Antosia i dwuletni¹ Marysiê.

Zapraszamy na stronê Autora: ryszardkoper.pl

Ks. Ryszard Koper

Jak lekarze ubezpieczeniowi mog¹ pomóc lub zaszkodziæ twojej sprawie

W interesuj¹cej nas niedawnej sprawie w S¹dzie Apelacyjnym decyzja S¹du poruszy³a kwestiê tego, co stanowi powa¿ne uszkodzenie cia³a oraz kiedy mo¿na podnieœæ zarzut,, brakuj¹cej osoby”. W sprawie DeVito przeciwko Feliciano powódka dozna³a obra¿eñ w wypadku samochodowym w 2006 r., kiedy van prowadzony przez pozwanego uderzy³ ty³em w pojazd, którego powódka by³a pasa¿erk¹. Powódka twierdzi³a, ¿e dozna³a powa¿nych obra¿eñ w rozumieniu §5102 (d) Prawa ubezpieczeniowego. W szczególnoœci twierdzi³a, ¿e dozna³a z³amañ nosa i pleców.

Po wypadku powódka zosta³a zabrana do szpitala, gdzie zosta³a poddana leczeniu i wypisana. W tym czasie nie wykonano jej zdjêæ rentgenowskich nosa ani pleców. Nie zbada³ jej równie¿ lekarz z ubezpieczalni. Powódka twierdzi³a, ¿e w tygodniach, które nast¹pi³y po wypadku, cierpia³a na bóle pleców, g³owy i nosa. Zosta³a skierowana do specjalisty od uszu, nosa i gard³a, który zauwa¿y³, ¿e powódka nie wykazywa³a bólu przy dotyku w trakcie badania, które mia³o miejsce miesi¹c po wypadku. Jednak wykonana w tym czasie tomografia komputerowa wykaza³a z³amanie nosa bez przemieszczenia. Oko³o dwa miesi¹ce po wypadku kobieta ponownie skar¿y³a siê na bóle pleców. Rezonans magnetyczny ujawni³ z³amanie kompresyjne krêgu th12. PóŸniej, w tym samym roku, powódka wytoczy³a powództwo zarzucaj¹c pozwanym, ¿e ich zaniedbanie w kwestii posiadania i prowadzenia ich pojazdu sprawi³o, ¿e dozna³a powa¿nych obra¿eñ, a mianowicie z³amañ nosa i krêgu th12.

Oskar¿eni wyznaczyli do zbadania powódki czterech lekarzy: neurologa, ortopedê, otolaryngologa i radiologa. Dokumentacja medyczna wskazywa³a, ¿e cztery miesi¹ce przed wypadkiem samochodowym powódka upad³a i dozna³a lekkiego wstrz¹œnienia mózgu oraz z³ama³a lewy nadgarstek.

Na rozprawie zarówno powódka, jak i jej córka zeznawa³y odnoœnie stanu zdro-

Agencyjki

Burze w Polsce W Wielkopolsce i na Ziemi £ódzkiej podmuchy wiatru i opady deszczu by³y tak silne, ¿e wymaga³y dziesi¹tków interwencji stra¿aków.

Odnotowano tak¿e lokalne problemy z pr¹dem.

wia powódki. Powódka sama poinformowa³a, ¿e od dnia wypadku kilka razy upad³a, ale nie wspomnia³a o upadku z paŸdziernika 2005 roku, który mia³ miejsce przed wypadkiem samochodowym. W miêdzyczasie jej córka zosta³a zapytana konkretnie o upadek matki w paŸdzierniku 2005 roku i zaprzeczy³a, jakoby posiada³a na ten temat jak¹kolwiek wiedzê.

Lekarz prowadz¹cy powódki zeznawa³ na rozprawie w jej imieniu, opiniuj¹c, ¿e miêdzy przedmiotowym wypadkiem samochodowym, a jej obra¿eniami, a mianowicie z³amaniem th12 i z³amaniem nosa, wyst¹pi³ zwi¹zek przyczynowy. Jednak niektórzy z jej lekarzy zauwa¿yli, ¿e powódka niezbyt dobrze pamiêta³a swoj¹ w³asn¹ historiê medyczn¹ i ¿e ich opinie by³y oparte na ograniczonych informacjach.

Oskar¿eni nie wezwali ¿adnego z lekarzy, którzy badali powódkê w ich imieniu. Adwokat powódki za¿¹da³ podniesienia zarzutu brakuj¹cego œwiadka zgodnie z 1: 75 Pattern Jury Instructions (PJI). S¹d ni¿szej instancji, zwracaj¹c siê do obroñcy powódki, zasugerowa³, ¿e zeznania lekarzy obrony „bêd¹ pokrywaæ siê z tym, co powiedzieli ju¿ pañstwa lekarze”. S¹d od-

rzuci³ wniosek o podniesienie zarzutu niewezwania œwiadka, ale zezwoli³ obroñcy na poruszenie tej kwestii w mowie koñcowej.

Adwokat powódki zwróci³ siê w mowie koñcowej do ³awy przysiêg³ych prosz¹c o wyci¹gniêcie silnych, negatywnych wniosków na niekorzyœæ oskar¿onych w zwi¹zku z nieobecnoœci¹ ich œwiadków-lekarzy. £awa przysiêg³ych wyda³a wyrok na korzyœæ oskar¿onych, uznaj¹c, ¿e wypadek samochodowy nie by³ istotnym czynnikiem powoduj¹cym z³amanie nosa i th12 u powódki.

Wydzia³ Apelacyjny potwierdzi³ wyrok S¹du Najwy¿szego oddalaj¹c skargê powódki i uznaj¹c, ¿e powódka nie spe³ni³a przes³anek, które s¹ niezbêdne do przyjêcia podniesienia zarzutu brakuj¹cego œwiadka.

S¹d Apelacyjny uchyli³ tê decyzjê uznaj¹c, ¿e przes³anki dla tego zarzutu s¹ nastêpuj¹ce: (1) wiedza œwiadka jest istotna dla rozprawy; (2) oczekuje siê, ¿e œwiadek z³o¿y zeznania, które nie pokrywaj¹ siê z zeznaniami innych œwiadków; (3) œwiadek znajduje siê pod „kontrol¹” strony, przeciwko której podniesiono zarzut, a wiêc mo¿na by³oby oczekiwaæ, ¿e

ni PiS. Eurodeputowani PSL wstrzymali siê od g³osu.

Jeœli Pañstwo sami stali siê ofiar¹ wypadku, lub znaj¹ kogoœ kto potrzebuje pomocy prawnej po wypadku, to zapraszamy do bezp³atnej konsultacji pod numerem telefonu 212-514-5100, emaliowo pod adresem swp@plattalaw.com, lub w czasie osobistego spotkania w naszej kancelarii na dolnym Manhattanie.

Mo¿ecie Pañstwo równie¿ zadaæ nam pytania bezpoœrednio na stronie internetowej (www.plattalaw.com) u¿ywaj¹c emaila lub czatu, który jest dostêpny dla Pañstwa 24 godziny na dobê. Zawsze udzielimy Pañstwu bezp³atnej porady w ka¿dej sprawie, w której bêdziemy mogli Pañstwa reprezentowaæ.

œwiadek z³o¿y zeznania na korzyœæ tej strony; oraz (4) œwiadek jest dostêpny dla tej strony. W tym przypadku oskar¿eni argumentuj¹ jedynie, ¿e zeznania niewezwanych œwiadków by³yby wtórne w stosunku do zeznañ lekarzy powódki. S¹d Apelacyjny odrzuci³ ten argument, uznaj¹c, ¿e zeznania jednej osoby mo¿na uznaæ za wtórne w stosunku do zeznañ innej osoby tylko wtedy, gdy obie te osoby zeznaj¹ na korzyœæ tej samej strony. Lekarz wezwany na œwiadka przez stronê pozwan¹, w tym lekarz z ubezpieczalni, zazwyczaj zeznaje na korzyœæ oskar¿onego, a nie poszkodowanego. W zwi¹zku z tym S¹d Apelacyjny uchyli³ decyzjê Wydzia³u Apelacyjnego i przekaza³ sprawê do s¹du ni¿szej instancji oraz zarz¹dzi³ nowy proces. ❍

Po szczycie NATO

Prezydent Andrzej Duda, komentuj¹c szczyt w Wilnie powiedzia³, ¿e po raz pierwszy od czasu zimnej wojny Sojusz

Pó³nocnoatlantycki zatwierdzi³ plany, które zak³adaj¹ obronê natychmiastow¹ Do tej pory istnia³y plany ewentualnoœciowe, sprowadzaj¹ce siê do tego, ¿e mobilizacja si³ i ewentualna interwencja nastêpuje w ci¹gu kilku tygodni. Teraz reakcja NATO ma byæ natychmiastowa i zmasowana.

Europos³owie opozycji przeciwko

Parlament Europejski wezwa³ Polskê do uchylenia lub zawieszenia ustawy powo³uj¹cej komisjê badaj¹c¹ rosyjskie wp³ywy. Tê rezolucjê poparli pos³owie Platformy Obywatelskiej, Lewicy i Polski 2050. Przeciwko g³osowali deputowa-

Prezydent Korei Po³udniowej w Polsce Yoon Suk-Yed podczas czwartkowego pobytu w Polsce, na konferencji z prezydentem Andrzejem Dud¹ powiedzia³, ¿e w ubieg³ym roku obrót handlowy miêdzy Polsk¹, a Kore¹ wyniós³ 9 mld. dolarów. To najwiêcej w historii. Obecnie Polska jest najwiêkszym partnerem inwestycyjnym Korei.

Po zamieszkach we Francji

Trwaj¹ce tydzieñ zamieszki we Francji wywo³ane zastrzeleniem przez policjanta nastolatka, spowodowa³y szkody szacowane na oko³o 650 mln. euro. Ubezpieczyciele podkreœlaj¹, ¿e dotychczasowe protesty we Francji nigdy nie by³y tak bardzo wyniszczaj¹ce. W wyniku ostatnich zamieszek rannych zosta³o 800 policjantów. Aresztowano ponad 3600 osób. W ostatnich sonda¿ach wiêkszoœæ Francu-

zów opowiada siê za zaostrzeniem polityki migracyjnej.

Zombie lub trang

To dwie nazwy nowego, szybko rozprzestrzeniaj¹cego siê w Stanach Zjednoczonych œrodka odurzaj¹cego. Jego medyczna nazwa to ksylazyna – silny œrodek uspokajaj¹cy od lat stosowany dla zwierz¹t. Narkotyk czêsto mieszany jest z fentanylem. Powoduje trudnoœci w poruszaniu siê i gnij¹ce rany, zw³aszcza na nogach. Zabija co roku w USA dziesi¹tki tysiêcy osób. Kurier Plus przygotowuje seriê artyku³ów o chorobach psychicznych i uzale¿nieniach, m.in. od narkotyków.

Polskie wczoraj i dziœ

Kazimierz Wierzbicki

Marsza³ek Mannerheim i Polska

Na pocz¹tku czerwca odby³ siê w Warszawie Fiñski Piknik organizowany co roku przez Fiñsk¹ Izbê Gospodarcz¹. Spotkanie by³o równie¿ okazj¹ do inaugaracji sprzeda¿y opublikowanej w³aœnie ksi¹¿ki „Mannerheim – polskie lata” autorstwa polsko-fiñskiego ma³¿eñstwa Anny i Jukki Soisalon-Soininen. Honorowym goœciem imprezy by³a ambasador Finlandii w Warszawie Päivi Laine.

Baron Carl Gustaf Mannerheim urodzi³ siê w roku 1867 w szwedzkiej rodzinie arystokratycznej osiad³ej od wielu lat w Finlandii. Wielkie Ksiêstwo Finlandii by³o wówczas czêœci¹ rosyjskiego imperium. Warto zaznaczyæ, ¿e twórca fiñskiej niepodleg³oœci (zwany niekiedy fiñskim Pi³sudskim), chocia¿ zna³ biegle kilka jêzyków, nauczy³ siê mówiæ po fiñsku dopiero pod koniec ¿ycia.

W wieku 14 lat zosta³ oddany do Fiñskiego Korpusu Kadetów. W 1889 r. ukoñczy³ Szko³ê Kawalerii w Petersburgu. Nastêpnie jako m³ody oficer odbywa³ s³u¿bê w ró¿nych jednostkach kawalerii na terenie imperium. W latach 1889-1890 Mannerheim s³u¿y³ w Kaliszu, w szeregach Aleksandrowskiego Pu³ku Dragonów. W sumie spêdzi³ w Polsce ponad siedem lat, które póŸniej wspomina³ jako najszczêœliwszy okres ¿ycia.

W 1909 roku w uznaniu zas³ug w wojnie japoñskiej oraz na misji w Azji Œrodkowej i Chinach, Mannerheim dosta³ swój pierwszy pu³k. Car mianowa³ go dowódc¹ 13. W³odzimierskiego Pu³ku U³anów w Nowomiñsku (obecnie Miñsk Mazowiecki). M³ody, ambitny dowódca, korzystaj¹c z doœwiadczenia wojennego, jedn¹ z najgorszych jednostek w okrêgu uczyni³ jedn¹ z najlepszych. Ten sukces zaowocowa³ kolejnym awansem. Otrzyma³ stopieñ genera³a majora i komendê nad Pu³kiem U³anów Gwardii Przybocznej w Warszawie. Tu prowadzi³ bujne ¿ycie towarzyskie wœród polskich elit, co nie by³o dobrze widziane w krêgach wojskowych, lecz jako fiñskiemu baronowi wybaczano mu to.

Z Polakami znajdowa³ wspólny jêzyk jako Fin, przybysz z kraju, gdzie równie¿ w owym czasie nasila³a siê rusyfikacja i represje. By³ zdeklarowanym przeciwnikiem polityki rusyfikacji w jego w³asnym kraju i doskonale rozumia³ sytuacjê Polaków.

Wspominaj¹c s³u¿bê w Warszawie, Mannerheim pisa³: „Polacy przyjmowali mnie, mimo mojego stanowiska s³u¿bowego, bez uprzedzeñ. Jako Fin i zdeklarowany przeciwnik rusyfikacji w moim w³asnym kraju, ze zrozumieniem myœla³em o uczuciach Polaków i ich pogl¹dach na sprawy, które uznaæ mo¿na by za dra¿liwe. Nigdy wiêc nie rozmawia³em z nimi o polityce. Oni tak¿e nie ³amali tego niepisanego prawa…”.

Pod koniec I wojny œwiatowej Mannerheim zostaje dowódc¹ wojsk fiñskich. W wyniku rewolucji imperium rosyjskie rozpada siê. W grudniu 1917 r. Finlandia og³asza niepodleg³oœæ. Nastroje lewicowe w spo³eczeñstwie fiñskim s¹ bardzo silne. Fiñscy socjaliœci otrzymuj¹ poparcie bolszewików, którzy przejêli w³adzê w Rosji. W styczniu 1918 r. og³oszona zostaje Fiñska Socjalistyczna Republika Robotnicza. Finlandia cudem unikne³a dyktatury bolszewickiej i prawdopodobnie wcielenia do Zwi¹zki Sowieckiego.

W poczekalni do NATO

Niemcy, Francja i kilka innych krajów wykorzysta³y szczyt w Wilnie do og³oszenia nowych transz broni, a Stany Zjednoczone zobowi¹za³y siê do przekazania Ukrainie kontrowersyjnej amunicji klastrowej, której u¿ycie powoduje du¿e ofiary wœród ludnoœci cywilnej.

Na ile i jak szybko pomo¿e to Ukrainie, nikt nie jest w stanie powiedzieæ. W samym NATO nie ma co do tego jednoœci. Prezydent Wêgier Viktor Orban, w wywiadzie dla niemieckiej prasy, poddawa³ ostatnio w w¹tpliwoœæ ogóln¹ zdolnoœæ Ukrainy do pokonania Rosji. Jego zdaniem wojny nie rozstrzygnie broñ czy amunicja, tylko liczba ¿o³nierzy, a tu Rosja ma mniej wiêcej czterokrotn¹ przewagê.

Pomimo „niezdecydowania” w sprawie cz³onkostwa Ukrainy, NATO zaprezentowa³o siê w Wilnie jako wzglêdnie zwarta, jednolita organizacja wojskowa, zdolna do wspólnego wysi³ku zbrojnego. Pakt Pó³nocnoatlantycki powiêkszy siê zreszt¹ wkrótce o Szwecjê, bo Turcja wycofa³a swój sprzeciw w tej sprawie i Szwecja, tak jak wczeœniej Finlandia (4 kwietnia 23 r.) niebawem stanie siê formalnie cz³onkiem sojuszu.

Zmiana stanowiska Turcji to zwrot, który potwierdza zdolnoœæ NATO do zachowania

jednoœci. Pytanie za jak¹ cenê prezydent Recep Tayyip Erdogan zgodzi³ siê na ustêpstwo? Czy wystarczy³a amerykañska oferta sprzeda¿y Turcji myœliwców F-16, czy te¿ Erdogan uzyska³ coœ wiêcej, na przyk³ad otwarcie dla Turcji drzwi do Unii Europejskiej, co podobnie jak cz³onkostwo Ukrainy w NATO, jest prawdopodobnym kierunkiem w przysz³oœci.

Sekretarz generalny NATO Jens Stoltenberg, którego kadencja zosta³a niedawno przed³u¿ona o rok, jasno wskaza³ najbli¿szy cel dla Ukrainy. „Najwa¿niejsze jest by wygra³a ona wojnê z Rosj¹, bo jeœli Ukraina sobie nie poradzi, nie bêdzie nawet dyskusji o jej cz³onkostwie w NATO” – stwierdzi³ Stoltenberg.

Pakt Pó³nocnoatlantycki w koñcowym komunikacie jednoznacznie potêpi³ Rosjê za agresjê wobec Ukrainy, wzywaj¹c j¹ do „ca³kowitego i bezwarunkowego wycofania wszystkich swoich wojsk z jej terytorium.” Rosja zosta³a równie¿ potêpiona za „nieodpowiedzialn¹ retorykê w sprawie broni nuklearnej i plany rozmieszczenia jej na terytorium Bia³orusi. W³adimir Putin zapowiedzia³ to niedawno, po konsultacjach z Aleksandrem £ukaszenk¹.

W obliczu wojny domowej Mannerheim zdo³a³ zgromadziæ wokó³ siebie si³y narodowe. Jego dewiz¹ by³o: Z bolszewikami siê nie rozmawia, do nich siê strzela. Uzyska³ tak¿e poparcie wojsk niemieckich oraz ochotników ze Szwecji i Polski. W walkach przeciw Czerwonym bra³ udzia³ Korpus Polski sk³adaj¹cy siê z 1,7 tys. ¿o³nierzy, którzy poprzednio s³u¿yli w armii carskiej.

W maju 1918 r. Czerwoni zostaj¹ pokonani. Rok póŸniej Mannerheim startuje w wyborach prezydenckich. Przegrywa jednak z kandydatem libera³ów Kaarlo Stahlbergiem i wycofuje siê z dzia³alnoœci politycznej.

Po napaœci Zwi¹zku Sowieckiego na Finlandiê w listopadzie 1939 r., Mannerheim zostaje g³ównodowodz¹cym wojsk fiñskich. Finowie bohatersko opieraj¹ siê agresorom przez kilka miesiêcy, lecz w koñcu musz¹ ulec. Wiosn¹ 1940 zostaje podpisany rozejm. Finlandia musi siê zgo-

dziæ na straty terytorialne ³¹cznie z drugim co do wielkoœci miastem Wyborgiem. Wojna zostaje wznowiona w 1941 r. W maju 1942 r. Mannerheim jest mianowany Marsza³kiem Finlandii. W roku 1944 obejmuje urz¹d Prezydenta Republiki. Finlandia musi znowu podpisaæ rozejm z sowietami trac¹c dodatkowe terytoria. Sowieci uzyskuj¹ równie¿ bazê wojskow¹ w okolicach Helsinek (istnia³a do roku 1955). Rz¹d fiñski zobowi¹zuje siê do œcis³ej neutralnoœci. Jest to cena, któr¹ Finlandia p³aci za utrzymania niepodleg³oœci.

W roku 1946 Mannerheim ponownie wycofuje siê z dzia³alnoœci politycznej. Umiera w 1951 r. Jego pogrzeb w Helsinkach by³ wielk¹ manifestacj¹ patriotyczn¹.

Carl Gustaw Mannerheim, obok kompozytora Jana Sybeliusa, jest uwa¿any za najbardziej znanego Fina na œwiecie. ❍

Tydzieñ na kolanie

Wtorek I ju¿ po rocznicy rzezi wo³yñskiej. Okr¹g³ej, bo 80., ale sprawa pozostaje nie za³atwiona. Polskie w³adze, a zw³aszcza prezydent Andrzej Duda nie potrafi³y, a mo¿e nie chcia³y postawiæ kropki nad „i” i uzyskaæ od Kijowa jasnej deklaracji, kto jest odpowiedzialny za mordy, o s³owie „przepraszam” czy doprowadzeniu do ekshumacji i godnego pochówku, nawet nie wspominaj¹c. Prezydent Duda myœla³, ¿e wspólna wizyta z prezydentem Ze³enskim w katedrze w £ucku – ale bez mocnych deklaracji – za³atwi sprawê. Nie za³atwi³a. Sami polscy politycy te¿ jak z jajeczkiem, u¿ywaj¹c ezopowego jêzyka. Przyk³ad, komunikat ministra spraw zagranicznych Zbigniewa Raua: „W 80. rocznicê #RzeŸWo³yñska oddajemy ho³d wci¹¿ bezimiennym ofiarom tamtejszych wyda-

rzeñ. Stajemy dziœ w zadumie, pamiêtaj¹c o szacunku i modlitwie za wszystkie ofiary konfliktów zbrojnych. Wierzymy, ¿e tylko wspólne odkrywanie prawdy doprowadzi do trwa³ego pojednania”. „Wci¹¿ bezimiennym ofiarom” – uwaga – „tamtejszych wydarzeñ”.

Oliwy do ognia dola³ znany z wczeœniejszych prowokacyjnych wyst¹pieñ, ambasador Ukrainy w Polsce Wasyl Zwarycz, który zamieœci³ wpis w mediach spo³ecznoœciowych. „Solidarnie z narodem polskim dziœ oddajê ho³d wszystkim cywilnym ofiarom – obywatelom II RP, pomordowanym na okupowanych przez III Rzeszê terenach w latach II wojny œwiatowej” – napisa³ na Twitterze, zamieszczaj¹c zdjêcie z uroczystoœci, w której bra³ udzia³. „Obywatelom II RP, pomordowanym na okupowanych przez III Rzeszê terenach w latach II wojny œwiatowej”…

„Dyplomata nie napisa³, kto mordowa³. Nie do zaakceptowania jest symetria win (...) Ukraiñcy maj¹ przekonanie, ¿e nie musz¹ przepraszaæ, bo takie sygna³y

Jeremi Zaborowski

Pomnik Carla Gustafa Mannerheima.

Kartki z przemijania

Dro¿yzna. Nad Hudsonem i nad Wis³¹. I tu, i tam ceny sta³y siê czêstym tematem rozmów. W Polsce narzekaj¹ ju¿ na nie nawet gorliwi wyznawcy kaczyzmu, œwiêcie wierz¹cy w hurraoptymistyczne informacje podawane przez prezesa NBP Adama Glapiñskiego. Teraz, jako ju¿ pe³nospektaklowy emeryt, muszê w Nowym Jorku mocno zacisn¹æ pasa. Ale nie krzywdujê sobie, bo trochê ascezy mi siê przyda. Ostatnio bowiem wygl¹dam za dobrze, wrêcz tak, jak by³bym uosobieniem dobrobytu.

Czy mo¿na byæ wielkim twórc¹, bêd¹c z³ym cz³owiekiem? To pytanie nurtuje mnie od m³odoœci. Nurtuje ono tak¿e niektórych artystów. Przekona³em siê ju¿ parokrotnie, ¿e mo¿na byæ wielkim twórc¹, bêd¹c cz³owiekiem niezbyt inteligentnym lub – jak kto woli – m¹drym inaczej. Ba, mo¿na twórczoœci¹ uwodziæ wielu jej odbiorców, a jednoczeœnie mówiæ g³upstwa w ró¿nych wypowiedziach. Wiem tak¿e, ¿e dobroæ wynika z m¹droœci, niezale¿nie od poziomu intelektualnego i statusu spo³ecznego cz³owieka. Ubolewam, ¿e dobro nie jest atrakcyjnym tematem tyle¿ dla twórców, co zwyk³ych zjadaczy chleba. Fascynuje nas z³o. Tê fascynacjê wzniecaj¹ media. One te¿ czyni¹ s³awnymi ludzi g³upich.

Leopold Tyrmand w „Dzienniku 1954” – „Dobroæ wymaga reklamy, tak samo jak zbrodnia, aczkolwiek tê ostatni¹ reklamowaæ jest ³atwiej”. Anna Dymna, wybitna aktorka – „Czasem zastanawiam siê, co siê z nami sta³o, ¿e dobro jest dzisiaj najbardziej podejrzan¹ wartoœci¹”.

Wyznam, ¿e ju¿ nie mam cierpliwoœci do czytania ksi¹¿ek lub ogl¹dania przedstawieñ i filmów o ludziach, którzy mnie nie interesuj¹. Nie ciekawi¹ mnie ich zachowania, rozmowy, upodobania i style ¿ycia oraz konwencje, w jakich s¹ pokazywane. Swojskoœæ i typowoœæ mnie nie poci¹ga. To, co modne, tak¿e nie. W nowych ksi¹¿kach, filmach i spektaklach szukam ludzi z g³êbi¹ intelektualn¹ i duchow¹, a przy tym sympatycznych. A takich jest jak na lekarstwo. Tak, jak w ¿yciu.

Co maj¹ w g³owach ci, którzy oszpecaj¹ w³asne cia³a tatua¿ami? Czy chc¹ nimi prowokowaæ? Ostatnio wi-

dzia³em wytatuowanych nastolatków i dzieci z wytatuowanymi „ozdóbkami”. Czy tatuowanie nieletnich nie powinno to byæ prawnie zabronione? Wiem, ¿e nara¿am siê tym pytaniem tym, którzy s¹ przekonani, ¿e ho³dowanie kolejnej modzie jest przejawem nowoczesnoœci, ale w rzeczy samej nie widujê osób, którym tatua¿ dodawa³by urody i by³by na ich cia³ach oznak¹ czegoœ m¹drego. Niczego m¹drego nie mogê dopatrzeæ siê te¿ w „twórczoœci” graficiarzy zasmarowuj¹cych niemal ka¿d¹ woln¹ œcianê. I to nie tylko na budynkach, tak¿e w autobusach, poci¹gach, na szybach i na wagonach. Po co oni to robi¹? Jakie jest ich przes³anie? Gdyby to ode mnie zale¿a³o, kaza³bym im zmywaæ te ich „wiekopomne” dzie³a i p³aciæ za szyby i miejsca, które poniszczyli lub oszpecili. Ciekawe, czy s¹ s³u¿by wy³apuj¹ce graficiarzy?

Polubi³em natomiast graffiti Banksy’ego. One s¹ sztuk¹. Fotografujê je na nowojorskich ulicach i zbieram ich zdjêcia znalezione w mediach. Jest w nich bliski mi czarny humor w nieco surrealistycznym stylu. Ujmuj¹ mnie ich przes³ania i swoista poetyckoœæ. Sam autor coraz bardziej mnie zaciekawia. W wywiadzie dla „The Village Voice” powiedzia³: „Nowy Jork wzywa pisarzy graffiti jak brudna stara latarnia morska. Wszyscy chcemy siê tu wykazaæ”. Szkoda, ¿e nie wszyscy rzeczeni „pisarze graffiti” s¹ artystami.

W galeriach i galeryjkach na East Village ponownie nie natrafi³em na nic, co by mnie wziê³o. Jakoœ nie umiem dopatrzeæ siê g³êbi w wiêkszoœci obrazów, jakie s¹ tam prezentowane. Doceniam niektóre koncepty i chwyty formalne, ale z treœci¹ nie wchodzê w ¿aden kontakt. Pewnikiem czegoœ we mnie nie ma, co pozwala³oby mi to najnowsze malarstwo rozumieæ. Wstydzê, siê tego. I nie jest ¿adn¹ pociech¹, ¿e zazwyczaj nie widujê nikogo w tych¿e galeriach i galeryjkach. Uliczni przechodnie czasem zagl¹daj¹ przez szyby, ale do œrodka nie wchodz¹.

Ilekroæ jestem w MoMie, tylekroæ widzê, ¿e zwiedzaj¹cy przelatuj¹ w szybkim tempie sale ze sztuk¹ najnowsz¹. Tylko nieliczni przystaj¹ na chwilê przed jakimœ obrazem lub któr¹œ rzeŸb¹. W salach z dzie³ami dawniejszymi zatrzymuje siê o wiele wiêcej osób. SnadŸ bardziej do nich przemawiaj¹. Ró¿nice miêdzy sztuk¹ dawn¹ a now¹ dobrze s¹ pokazane we w³oskim filmie „Wielkie piêkno” w re¿yserii Paola Sorrentina. Oczywiœcie wiem, ¿e nie ma kryteriów piêkna, bo byæ nie mo¿e, ale obawiam siê, ¿e dzisiaj ju¿ niemal wszystko mo¿e byæ uwa¿ane za sztukê, a okreœlenie, ¿e coœ jest piêkne

Andrzej Józef D¹browski

w dawnym rozumieniu tego pojêcia sta³o siê czymœ deprecjonuj¹cym. Znakomity polski rzeŸbiarz Igor Mitoraj dobrze to widzia³ i œwiadomie upomina³ siê o piêkno w jego klasycznym/antycznym rozumieniu. Bynajmniej nie przysporzy³o mu to s³awy wœród twórców próbuj¹cych pokazaæ, ¿e piêkne s¹: brzydota, pustka i nijakoœæ. W tym miejscu nie od rzeczy bêdzie przypomnienie przekonania Witolda Lutos³awskiego, znakomitego kompozytora, i¿ „najwy¿szym celem sztuki jest piêkno, tak jak najwy¿szym celem nauki jest prawda, talent zaœ jest dobrem powierzonym a nie prywatn¹ w³asnoœci¹ artysty”. Najsmutniejsze jest jednak to, ¿e niewielu tych¿e artystów ma dzisiaj coœ istotnego do powiedzenia.

Podobaj¹ mi siê niektóre murale. Zw³aszcza te na œlepych œcianach, m. in w Filadelfii, Nowym Jorku, Quebecu i £odzi. S¹ na nich motywy przyrodnicze, architektoniczne, malarskie, rzeŸbiarskie, perspektywiczne, œrodowiskowe i portrety s³awnych osób zwi¹zanych z danym miejscem, jak np. w Warszawie Krzysztofa Kamila Baczyñskiego na Powiœlu, czy piosenkarki Kory na Starych Bielanach. Bywaj¹ te¿ kompozycje z³udzeniowe i surrealistyczne. Zazwyczaj ubarwiaj¹ i rozweselaj¹ miejsca, w których powsta³y. Niekiedy te¿ zwracaj¹ nasz¹ uwagê, na to, na co powinniœmy j¹ skierowaæ. ❍

p³yn¹ do nich z Polski” - zauwa¿y³ by³y dyplomata Witold Jurasz. Racja. Jeszcze mocniej w „Rzeczypospolitej” Jan Maciejewski: „Mo¿na by siê rozpisywaæ o ko-

lejnych szczeblach drabiny kompromitacji, po której wspina siê polska dyplomacja. O tym, jak rozczarowuj¹ce i – poprzez nagromadzenie pó³prawd czy nie-

domówieñ – zwyczajnie k³amliwe by³y jej próby upamiêtnienia ludobójstwa dokonanego na Polakach przez ukraiñskich nacjonalistów. Ale rozczarowaæ, skompromitowaæ czy nawet okryæ hañb¹ mog¹ siê tylko ludzie doroœli. Gdy zaœ dziecko zrobi coœ wyj¹tkowo niem¹drego, poczuæ mo¿na co najwy¿ej wstyd i za¿enowanie. I to chyba nie przypadek, ¿e w³aœnie te dwie emocje, bardziej nawet ni¿ oburzenie czy rozczarowanie, towarzyszy³y niezbornym ruchom naszego dyplomatycznego maleñstwa w zwi¹zku z 80. rocznic¹ rzezi wo³yñskiej.”

I sztych na koniec: „Prezydent Andrzej Duda sprawia wra¿enie, jakby zwieñczeniem jego dyplomatycznych zabiegów mia³o byæ dostanie siê w objêcia prezydenta Wo³odymyra Ze³enskiego. Motto tej prezydentury to ju¿ nie wstajemy z kolan, ale niech mnie ktoœ przytuli. Chowanie g³owy w piasek niczego nie zmienia. Jeœli tej sprawy nie potrafiliœmy za³atwiæ teraz, nie za³atwimy ju¿. Lepszego momentu nie bêdzie: ogromna wiêkszoœæ Ukraiñców ma dobre mniemanie o Polakach, prezydent Ze³enski ma wielkie poparcie, Bandera to bohater dla mo¿e 1020 proc. spo³eczeñstwa. A jednak fakt, ¿e obecne w³adze Ukrainy nie chc¹ poœwiê-

caæ kapita³u politycznego na gest wa¿ny dla Polski i Polaków, naprawdê wiele mówi… Ca³a historia ma jednego bohatera, To rzecznik polskiego MSZ, który jakiœ czas temu, ca³kiem miêkko, w duchu przyjaŸni wspomnia³, prezydent Ukrainy powinien wypowiedzieæ s³owo „przepraszam” za Wo³yñ’43. Skoñczy³o siê na skandalu, rzecznik przebywa na urlopie, z którego ju¿ nie wróci do pracy.

Œroda

Zagadnienie przysz³oœci Ukrainy, je¿eli chodzi o jej cz³onkostwo w NATO, by³o najbardziej ¿ywym tematem pierwszego dnia szczytu NATO - powiedzia³ prezydent Andrzej Duda w œrodê, drugiego dnia szczytu NATO w Wilnie. G³ówne tematy szczytu to: agresja Rosji na Ukrainê, perspektywy przyst¹pienia Kijowa do Sojuszu oraz akcesja Szwecji do NATO. W œrodê odbywa siê posiedzenie nowo powo³anej Rady NATO-Ukraina z udzia³em prezydenta Ukrainy Wo³odymyra Ze³enskiego. Zapowiedzi zapowiedziami, ale b¹dŸmy trzeŸwi: Ukraina nie bêdzie cz³onkiem NATO, dopóki nie wyjaœni siê kwestia jej granic. Dopóki Rosjanie s¹ na jej terytorium, nic siê nie stanie.

Andrzej Duda i Wo³odymyr Ze³enski oddali ho³d ofiarom Wo³ynia.

Ratowali Polaków w czasie rzezi wo³yñskiej

80 lat temu nacjonaliœci ukraiñscy spod znaku OUN-UPA dokonali potwornej zbrodni ludobójstwa na Polakach mieszkaj¹cych na Wo³yniu. W lipcu 1943 r. nast¹pi³o apogeum tej klasycznej czystki etnicznej, której celem by³o fizyczne unicestwienie polskiej mniejszoœci narodowej zamieszkuj¹cej te tereny. Towarzyszy³a temu fala niewyobra¿alnego barbarzyñstwa, która przesz³a do historii jako rzeŸ wo³yñska. Masowe zbrodnie ukraiñskich nacjonalistów trwa³y do 1947 r. Ich ofiarami pad³o oko³o 100 tysiêcy Polaków, g³ównie bezbronnej ludnoœci cywilnej, zamieszkuj¹cej ponad 3 700 wsi, kolonii i osad. Przypominaj¹c te pe³ne grozy czasy mówimy przede wszystkim, co jest oczywiœcie zrozumia³e, o polskich ofiarach i ich strasznym losie. Nie mo¿emy jednak zapomnieæ o tych szlachetnych Ukraiñcach, którzy w imiê chrzeœcijañskiej mi³oœci do drugiego cz³owieka, nara¿ali wówczas ¿ycie swoje i bliskich, by ratowaæ od œmierci zagro¿onych Polaków. Poni¿ej przytaczamy zaledwie ma³y wybór relacji ocalonych ofiar, którzy swoje ¿ycie zawdziêczaj¹ sprawiedliwym Ukraiñcom. Tym, którzy nie dali siê uwieœæ nacjonalistycznemu szaleñstwu, zachowuj¹c swoje cz³owieczeñstwo. Wielu z nich, znanych z imienia i nazwiska, za tê postawê zap³aci³o najwy¿sz¹ cenê. Cytowane relacje pochodz¹ z publikacji Instytutu Pamiêci Narodowej pt. „Kresowa ksiêga sprawiedliwych 1939-1945” w opracowaniu Romualda Niedzielko.

Augustów, gmina Kisielin, pow. Horochów – kolonia polsko-niemiecka (po wyjeŸdzie Niemców w 1940 r. do Rzeszy ich miejsce zajêli Ukraiñcy).

29 sierpnia 1943 r. upowcy zamordowali 6 osób z rodziny Malinowskich.

W³adys³aw Malinowski z ¿on¹ i trojgiem dzieci ukry³ siê w lesie. Jego kolega, Ukrainiec Józef Pawluk, przez trzy dni opiekowa³ siê nimi, przynosz¹c ¿ywnoœæ i ostrzegaj¹c, by nie wracali do domu. „Ukraiñcy morduj¹ wszystkich Polaków co do nogi w naszej okolicy – cytuje jego s³owa ocalony – prowidnyk ich powiedzia³, ¿e taka rzeŸ jednoczeœnie jest przeprowadzana na ca³ej Ukrainie, ¿e jest nakaz wybicia wszystkich »Lachiw« – ¿eby nikt nie pozosta³ – komunistów i ¿ydów te¿”. Pawluk opowiedzia³ Malinowskiemu o wymordowaniu 40 rodzin w s¹siedniej W³adys³awówce, czego by³ œwiadkiem:

„Powiedzia³, ¿e nigdy w ¿yciu nie widzia³ i nie s³ysza³ o takiej rzezi, i nikt, kto tego nie widzia³, nigdy w to nie uwierzy, ¿e jego pobratymcy tego dokonali [...] Mówi³, ¿e musimy uciekaæ, bo on nie mo¿e siê

Zdjêcie na ok³adce: Ukraiñscy i polscy mieszkañcy wsi Twerdynie na Wo³yniu w latach miêdzywojennych. Latem 1943 r. miejscowi Ukraiñcy mordowali swoich polskich s¹siadów, niektórzy zaœ udzielali Polakom pomocy. W górnym rzêdzie drugi od prawej jeden ze sprawców –Wasyl Kliszczuk. W rzêdzie na dole le¿y, w bia³ym szaliku, jedna z ofiar – Stanis³awa Dzikowska, zamordowana 12 lipca 1943 r. wraz z rodzicami i braæmi.

nara¿aæ – Ukraiñcy s¹ czujni i za to mog¹ jego i rodzinê zabiæ. Myœmy us³uchali jego i przez ca³¹ noc szliœmy do W³odzimierza – przez las, bagna”.

Ÿród³o: AIPN, 27 WDAK, IV/81, Relacja W³adys³awa Malinowskiego, k. 212v–213

Bu¿any, gmina Brany, pow. Horochów – wieœ ukraiñska, w której mieszka³o kilka rodzin polskich.

W lipcu 1943 r. podczas napadu Ukraiñców Hryæko Babij zaopiekowa³ siê Genowef¹ Sawick¹ oraz jej rodzicami i bratem. Przez dwa tygodnie ukrywa³ ich w zbo¿u, nocami karmi³, a nastêpnie pomóg³

przedostaæ siê do Horochowa, gdzie znalaz³ im schronienie u swoich znajomych. S¹siadkê Genowefy Sawickiej, Aleksandrê Markowsk¹, uratowa³ od œmierci z r¹k napastników inny Ukrainiec, Py³yp Kowalczuk; zabra³ z miejsca, gdzie siê nad ni¹ pastwiono, i otoczy³ troskliw¹ opiek¹.

Ÿród³o: L. Kar³owicz, Ludobójcy i ludzie..., s. 150–151 (relacja Genowefy Sawickiej)

Janów, gmina Kisielin, pow. Horochów.

W lipcu i sierpniu 1943 r. upowcy zamordowali kilkunastu mieszkañców. W kolonii znalaz³a schronienie rodzina Szula-

kiewiczów, Polaków uratowanych z pogromu w s¹siednim Jasiñcu. Zaopiekowa³y siê ni¹ 3 rodziny ukraiñskie: Rodziowie, £agowscy i Demkowscy. Przechowywali ich, a nastêpnie przeprowadzili bezpiecznie – wraz z Polk¹ Aniel¹ RodŸ, ¿on¹ Ukraiñca – do szosy W³odzimierz–£uck, sk¹d uciekinierzy zabrali siê z Niemcami do W³odzimierza Wo³yñskiego. W Janowie pozosta³ Witold Szulakiewicz, inwalida wojenny. By³ ukrywany jeszcze przez pó³ roku, jednak w styczniu 1944 r. zosta³ przez upowców zamordowany. Ÿród³o: AIPN, 27 WDAK, VII/15, Relacja Stanis³awa Szulakiewicza, k. 25–26; W. Siemaszko, E. Siemaszko, Ludobójstwo..., t. 1, s. 157.

Nowosielce, gmina Bortniki, pow. Bóbrka – wieœ ze znaczn¹ przewag¹ ludnoœci ukraiñskie nad polsk¹, licz¹ca ok. 1400 mieszkañców.

Ksi¹dz Roman Daca prze¿y³ napad UPA w nocy z 28 na 29 wrzeœnia 1943 r. na swoj¹ plebaniê. Zginê³a jego matka i gospodyni. „Inni moi domownicy – pisze we wspomnieniach – których w tym czasie by³o wielu, a wœród nich Ukrainiec Fedio Kostyszyn, zostali pobici do nieprzytomnoœci, za to jedynie, ¿e nie zdradzili mojej kryjówki i nie wydali mnie. Fedio Kostyszyn z swoj¹ nieod³¹czn¹ siekier¹ skoro tylko nast¹pi³ œwit 29 wrzeœnia 1943 roku, opuchniêty i poraniony przez napastników rozpocz¹³ poszukiwania, aby odnaleŸæ „jegomoœci – swojego ksiêdza”... w opustosza³ej plebanii, pe³nej gruzów, ogromnego zniszczenia i ograbionej doszczêtnie, gdzie le¿a³y zw³oki pomordowanych kobiet. Na ich widok wszyscy domownicy przera¿eni rozpierzchli siê w ró¿ne strony. Pozosta³ tylko on jeden Fedio Kostyszyn, mój s³u¿¹cy. Zacz¹³ mnie szukaæ wœród tych gruzów i rumowisk, pragn¹³ uratowaæ mnie nawet za cenê swego ¿ycia, bo chocia¿ Ukrainiec, to gdyby banderowcy siê o tym dowiedzieli, nie ominê³aby go œmieræ z ich r¹k. Ten dobry i wierny, bohaterski s³uga, z którym mia³em równie¿ w czasie pracy i k³opoty, tym razem po tej tragicznej nocy wczesnym rankiem ze swoj¹ nieod³¹czn¹ siekier¹ odnalaz³ mnie ukrytego w schronie pod pod³og¹. Przy pomocy swej siekiery podwa¿y³ pokrywê i zasta³ mnie tam na wpó³ ¿ywego, niezdolnego do ¿adnego ruchu, skostnia³ego, usmarowanego oœliz³¹ mazi¹ pleœni i cuchn¹cego b³ota”.

Ksi¹dz Daca przywo³uje te¿ wczeœniejsze momenty ze swego ¿ycia, kiedy zazna³ ¿yczliwoœci ze strony Ukraiñców:

„W pierwszych dniach wojny po 17 wrzeœnia 1939 roku, kiedy grozi³o mi niebezpieczeñstwo z r¹k ukraiñskich nacjonalistów, bardzo mi pomóg³, a wrêcz ocali³ ¿ycie dr Stefan Seniginowski – Ukrainiec z Chodorowa, nara¿aj¹c przy tym w³asne ¿ycie. W 1940 roku ten¿e lekarz Ukrainiec w niezwykle trudnych i prymi-

tywnych warunkach operacyjnych uratowa³ ¿ycie mej matki przeprowadzaj¹c transfuzjê krwi, której by³em dawc¹.

[...] Bóg w swej niepojêtej wszechmocy i mi³osierdziu [...] ocali³ mi kolejno ¿ycie tak¿e rêkami i czynem szlachetnego cz³owieka, jakim by³ Berezowski, ruski cerkiewny, diak obrz¹dku greckokatolickiego w Nowosielcach, Ukrainiec. On to przechowa³ mnie w swojej izbie, miêdzy pierzynami i poduszkami, gdy grozi³a mi œmieræ z r¹k faszystów ukraiñskich. Dzia³o siê to latem 1942 roku.

Podobnie zosta³em ocalony w zimie pod koniec 1942 roku, gdy w nocy przeje¿d¿a³em przez ukraiñsk¹ wieœ Wierzbica. Zosta³em nagle na drodze w œrodku wsi zatrzymany przez uzbrojony oddzia³

Ukraiñców. By³ to prawdopodobnie miejscowy oddzia³ UPA, który przeprowadza³ nocne æwiczenia. [...] na moim wozie znaleziono worek ¿yta [...] Wtedy by³o to dzia³anie na szkodê pañstwa niemieckiego, przewo¿enie zbo¿a grozi³o œmierci¹, dowódca tego oddzia³u wyda³ na mnie wyrok œmierci w imieniu w³adzy niemieckiej. Mia³em zostaæ rozstrzelany. [...] a¿ tu nagle wokó³ mnie zebra³ siê liczny t³um kobiet, dzieci chyba z ca³ej wsi. Zaczêli g³oœno krzyczeæ, p³akaæ i wywo³ywaæ z szeregów po imieniu swoich mê¿ów i synów i wszystkich stoj¹cych tam» Stri³ców«. Zaczêli wo³aæ: nie zabijajcie go jak psa, puœæcie wolno, to polski jegomoœæ z Nowosielec, który leczy³ i ratowa³ zdrowie i ¿ycie naszych dzieci i nam równie¿. W oddziale nast¹pi³a konsternacja. Wykonanie wyroku odwo³ano. Puszczono mnie wolno. I o dziwo, ci co mieli mnie rozstrzelaæ dla mego osobistego bezpieczeñstwa eskortowali mnie niemal pod sam¹ plebaniê. ¯egnaj¹c mnie powiedziano, ¿e mam szczêœcie i na drugi raz, abym by³ ostro¿niejszy i nie pokazywa³ siê w ich stronach”. Ÿród³o: ks. R. Daca, By³em œwiadkiem (fragmenty wspomnieñ z 1985 r.), „Na rubie¿y” 2001, nr 52, s. 35–36.

Rumno, gmina Komarno, pow. Rudecki – wieœ ze znaczn¹ przewag¹ ludnoœci ukraiñskiej nad polsk¹, licz¹ca ponad 2500 mieszkañców.

W nocy z 2 na 3 czerwca 1944 r. oraz w ci¹gu kilku nastêpnych dni z r¹k UPA zginê³o w tej miejscowoœci ok. 40 osób. Rodzina Tadeusza Patera (o przydomku „Steæ”) zdo³a³a siê uratowaæ dziêki pomocy s¹siadki Ukrainki. „Rodzice obudzili nas – ca³¹ pi¹tkê – i z tobo³kami uchwyconymi naprêdce zaprowadzili nas do rodziny ukraiñskiej, jak przypominam sobie – nazywa³a siê Szyd³o Katarzyna, przezwisko Gruszka. Uciekaj¹c przez ogród wœród strzelaniny – widzieliœmy p³on¹c¹ stajniê i stodo³ê. [...] Micha³ Podibka (Karabyn) – zabezpieczy³ nasz dom, pilnuj¹c go; po powrocie zza Sanu –przechowywa³ nam krowê i konia (stajnia sp³onê³a). Jako s¹siad by³ dla naszej rodziny ¿yczliwy. Wdziêczni mu jesteœmy za tê pomoc”.

Stanis³aw Pater, s. Józefa, wspomina: „Mama z Dorot¹ i Tadeuszem skry³a siê w chacie s¹siadki Naæki, Ukrainki [...] Ta w³aœnie wdowa, Anastazja Ka³andiak (nazywana Naæka Dykoho) – okaza³a siê do koñca uczciwa, po ludzku, jak wczeœniej zapewnia³a i odwa¿na, na miarê kobiety-bohaterki (po wyjeŸdzie Polaków wiele wycierpia³a od swoich s¹siadów i ukraiñskich organizacji)”.

„Kiedy ta okropna akcja – pisze Józef Pater» Marcinko« – dobieg³a koñca i nasta³ œwit – ca³¹ czwórk¹ wróciliœmy do domu; na ogrodach – tam gdzieœmy mieszkali –nie palili i nie mordowali, bo bliscy s¹siedzi nie pozwolili, nasz s¹siad Ukrainiec, Iwan Pañczyszyn »Hawryszko«, by³ dobrym cz³owiekiem; do swojego domu w czasie akcji wpuœci³ mojego ojca, babciê i stryjka Wojtka, którzy tam siedzieli, a¿ siê

wszystko skoñczy³o. Byli jeszcze inni, udzielaj¹cy pomocy Polakom, m.in. dwie panie Ukrainki, które wiele razy informowa³y Polaków – s¹siadów o zamiarach banderowców; nawet donios³y – kiedy bêd¹ mordowaæ Polaków; ale jak siê o tym mówi³o polskim gospodarzom [...] to nie chcieli wierzyæ, odpowiadaj¹c: takie rzeczy – odnoœnie ohydnego mordowania – nie mog¹ nast¹piæ, a wobec mnie: co ty wiesz, ty jesteœ m³ody. PóŸniej siê jednak okaza³o, niestety, ¿e wszystko by³o prawd¹. Tymi ¿yczliwymi kobietami by³y: dwie Anny –Anna £yszczyszyn »Bundziowa« i Anna, ¿ona »Fedka«, nazwiska jej nie pamiêtam”.

Jan Gerus (wówczas 11-letni) wspomina, jak jesieni¹ 1944 r. s¹siad Ukrainiec, z którym wybra³ siê do lasu po drzewo na opa³, uchroni³ go przed napotkanym

trolowaæ dokumenty, doda³ jednoczeœnie, by Polacy ukryli siê. Maria Kri³ycz [Ukrainka, zamê¿na za Polakiem] po wys³uchaniu tego, co powiedzia³ m³ynarz, nakaza³a mi, gdy bêd¹ pytaæ, jak siê nazywam i sk¹d pochodzê, ¿ebym mówi³a, ¿e nazywam siê Anna Zazula i pochodzê z osiedla Koñczaków, by³a to dzielnica wsi Dublany, w której wiêkszoœæ stanowili Ukraiñcy, natomiast Franciszkowi Che³pie radzi³a, by udawa³ g³uchoniemego. I rzeczywiœcie za kilkanaœcie minut przysz³o rzekome wojsko [...] na czapkach mieli tryzuby. [...] Maria Kri³ycz powiedzia³a im, ¿e przy sobie nie mamy ¿adnych dokumentów, ¿e ich nie braliœmy, poniewa¿ mieszkamy niedaleko i jesteœmy Ukraiñcami. Odpowiadaliœmy po ukraiñsku. Widocznie uwierzyli Marii i mnie, bo dali nam spo-

W marcu 1944 r. upowcy zabili kilku Polaków.

„Po jakimœ czasie – wspomina Bronis³awa Jaszczyszyn – tato wybra³ siê z krewniakami na dwu furmankach do ¯o³taniec po ziemniaki z kopców i kilka worków pszenicy. W drodze powrotnej przy³¹czy³ siê do nich Ukrainiec Dmytro ¯y³yñski z naszej wsi. Pokaza³ memu ojcu skrócony karabin bez lufy tzw. obrzezak i powiedzia³ mu: »mam rozkaz ciebie zabiæ, ale sumienie mi nie pozwala, nie przyje¿d¿aj tu wiêcej«. Niestety ojciec nie pos³ucha³, nie uleg³ te¿ proœbom mojej mamy i pojecha³ na ¿niwa. Do domu ju¿ nigdy nie powróci³. Zosta³ zamordowany przez dwu banderowców w lesie, a zw³oki jego wrzucono do jakiejœ jamy. Mówi³a to nam jedna Ukrainka, której synów i teœciów równie¿ pomordowali banderowcy. W dole, gdzie wrzucono zw³oki mego ojca, le¿a³y cia³a innych pomordowanych, w tym te¿ Ukraiñców, którzy potêpiali zbrodnie UPA”.

Ÿ

ród³o: B. Jaszczyszyn, By³am œwiadkiem, „Na rubie¿y” 1999, nr 36, s. 35.

Dolina, woj. stanis³awowskie – miasto powiatowe. licz¹ce ok. 10 tys. mieszkañców, zamieszkane przez Polaków i Ukraiñców oraz (do 1942 r.) ¯ydów.

24 grudnia 1944 r. upowcy napadli na dom Bolechowskich i zabili 5 osób. „Benedykt i W³adys³aw Bolechowscy zostali ciê¿ko ranni. Uznani przez napastników za martwych, ocaleli. Miejscowa Ukrainka – narzeczona Benedykta, przechowa³a obu w swoim domu, ratuj¹c im ¿ycie

Ÿród³o: H. Komañski, Powiat Dolina, „Na rubie¿y” 1998, nr 29, s. 4

Medal Virtus et Fraternitas (z ³ac. Mêstwo i Braterstwo) – polskie pañstwowe odznaczenie cywilne.

Medal jest nagrod¹ dla osób zas³u¿onych w niesieniu pomocy lub pielêgnowaniu pamiêci o osobach narodowoœci polskiej lub obywatelach polskich innych narodowoœci bêd¹cych ofiarami zbrodni sowieckich, nazistowskich zbrodni niemieckich, zbrodni z pobudek nacjonalistycznych lub innych przestêpstw stanowi¹cych zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkoœci lub zbrodnie wojenne, w okresie od 8 listopada 1917 do 31 lipca 1990. Do otrzymania medalu nie maj¹ prawa osoby, które uczestniczy³y w ww. zbrodniach.

uzbrojonym banderowcem, oœwiadczaj¹c, ¿e Gerus jest jego siostrzeñcem.

W trakcie ataku banderowców z 2 na 3 czerwca ocala³ te¿, wówczas 11-letni, Tadeusz Pañczyszyn. W swojej ksi¹¿ce poœwiêconej wsi Rumno pisze: „wœród spo³ecznoœci ukraiñskiej znacz¹ca liczba rodzin nie by³a zwolennikami uprawianego przez UPA ludobójstwa. Mimo zakazów i zagro¿eñ nawet kar¹ œmierci za kontaktowanie siê z Polakami, niektórzy Ukraiñcy, zachowuj¹c daleko id¹c¹ ostro¿noœæ, informowali swoich polskich s¹siadów o nadchodz¹cym niebezpieczeñstwie. W wyniku tych informacji niektórzy Polacy przygotowali w swoich ogrodach, sadach i innych miejscach prowizoryczne schrony do ukrycia swoich rodzin. Dziêki takim czêsto przemyœlnym schronom i kryjówkom uratowa³o siê wiele rodzin”.

Ÿród³o: Relacja Tadeusz Patera „Stecia”, [w:] ks. T. Pater, Oczyma i sercem. Wieœ Rumno w latach 1939–1945, t. 2, Przemyœl 2000, s. 85; Relacja Stanis³awa Patera, ibidem, s. 117; Relacja Józefa Patera, ibidem, s. 80; Relacja Jana Gerusa, ibidem, s. 183–184; Tadeusz Pañczyszyn, Rumno: pomnik pamiêci 1944–1945, Przemyœl 1998, s. 103; zob. te¿: Mieczys³aw Pabis, Zginêli, bo byli Polakami. 60. rocznica ukraiñskiego ludobójstwa w Rumnie, „Nasz Dziennik”, 16 III 2004.

Dublany, gmina Dublany, pow. Sambor – wieœ ze znaczn¹ przewag¹ ludnoœci polskiej nad ukraiñsk¹, licz¹ca ponad 2700 mieszkañców.

Genowefa £omecka wspomina, jak ocali³a ¿ycie jesieni¹ 1943 r.: „Pojechaliœmy do m³yna w s¹siedniej wsi, zemleæ zbo¿e na m¹kê. [...] W pewnej chwili podszed³ do nas w³aœciciel m³yna, Ukrainiec o nazwisku Beca, i powiedzia³, ¿e za chwilê do m³yna przyjdzie wojsko i bêdzie kon-

kój. Natomiast Franciszka Che³pê, który udawa³ g³uchoniemego zabrali na przes³uchanie. Po chwili powróci³ bardzo pobity i okrwawiony. [...] Polaka o nazwisku ¯uk [...] banderowcy wyprowadzili przez k³adkê na drugi brzeg rzeki i tam z innymi zatrzymanymi Polakami zamordowali”.

Ÿród³o: G. £omecka z d. Kasperska, By³am œwiadkiem, „Na rubie¿y” 2004, nr 74, s. 31.

Wolica, gmina Mosty Wielkie, pow. ¯ó³kiew – wieœ z przewag¹ ludnoœci polskiej nad ukraiñsk¹, licz¹ca ok. 1000 mieszkañców.

W okresie zagro¿enia napadami UPA od jesieni 1943 do wiosny 1944 r. niektórzy Ukraiñcy, m.in. Maria Chi¿yñska, Miko³aj Chi¿yñski, Anna Ho³ota, Serafin Humaniuk, Wasyl Iwaniewicz, Andrzej Nahirny, Katarzyna Nahirna, Katarzyna Stodolna, Roman Stodolny, pomagali swoim s¹siadom Polakom. Przyjmowali na nocleg starsze osoby i dzieci, a m³odym pozwalali spaæ w swoich stodo³ach i stajniach.

W nocy z 2 na 3 kwietnia 1944 r. z r¹k UPA zginê³o ok. 20 osób. W czasie napadu u Stefana Marmasza uratowa³y siê dwie rodziny polskie. On i jego matka Anastazja udzielili wydatnej pomocy w przewiezieniu zw³ok do Mostów Wielkich. W 1944 r. Stefan Marmasz zosta³ uprowadzony przez UPA i zamordowany za pomoc udzielan¹ Polakom.

Ÿród³o: A. Go³¹b, Powiat ¯ó³kiew..., s. 33; C. Filipowski, „Moja ty biedna sierotko”, [w:] L. Kuliñska, Dzieci Kresów II, Kraków 2006, s. 99.

¯ó³tañce, gmina K³odno Wielkie, pow. ¯ó³kiew – wieœ licz¹ca 4800 mieszkañców, przewa¿nie Ukraiñców. Mieszka³o tu tak¿e ponad 500 Polaków oraz ok. 350 ¯ydów.

Mys³ów, gmina Podmichale, pow. Ka³uski – wieœ ze znaczn¹ przewag¹ ludnoœci ukraiñskiej nad polsk¹, licz¹ca ok. 1300 mieszkañców.

13 kwietnia 1943 r. upowcy zamordowali 3 osoby z rodziny Mas³owskich. „Napastnicy oblali dom naft¹ lub benzyn¹ – wspomina Aniela Ró¿ z d. Mas³owska – i podpalili zostawiaj¹c nas dwoje jeszcze ¿ywych w budynku. Mnie Anieli, lat 13 i m³odszemu bratu Kazimierzowi, lat 7, cudem uda³o siê wyrwaæ z p³on¹cego budynku i ukryæ siê u s¹siadki Ukrainki – babci Kuczerowej. Babcia ukry³a nas oboje za piecem, p³aka³a nad naszym losem i ¿a³owa³a zamordowanych z naszej rodziny. Oko³o godziny 4-tej nad ranem do mieszkania powróci³ syn babci Aleksander Kuczera z kilkoma kolegami z bandy, która bra³a udzia³ w mordowaniu Polaków, miêdzy innymi i naszych rodziców i siostry. Kiedy nas zobaczyli chcieli koniecznie zabiæ. Babcia Kuczera wyprosi³a jednak, by nam dzieciom darowali ¿ycie. Zostawili nas w spokoju”.

Ÿród³o: A. Ró¿ z d. Mas³owska, By³am œwiadkiem, „Na rubie¿y” 2000, nr 46, s. 27.

Ps. Publikacja Instytutu Pamiêci Narodowej pt. „Kresowa ksiêga sprawiedliwych 1939-1945” w opracowaniu Romualda Niedzielko (223 strony, w³¹cznie z indeksem osobowym), z której pochodz¹ wybrane relacje, dostêpna jest w ca³oœci w Internecie pod has³em: Kresowa_Ksiega_Sprawiedliwych_Pol-1.pdf

Redakcja: Jolanta Szczepkowska

Teofil Lachowicz

Adres redakcji:

P.A.V.A. of America, District 2 , 17 Irving Place, New York, NY 10003

e-mail: pava.swap@gmail.com tel. 212-473-0580, www.pava-swap.org

Moja przygoda z Instytutem Pi³sudskiego

Witam siê z obecnymi tam osobami. Najpierw z pani¹ Ann¹ Mars (nazywan¹ pani¹ Danusi¹) – wiceprezesem i archiwist¹

Instytutu – historykiem sztuki. Bra³a udzia³ w rejestracji strat kultury polskiej w czasie wojny. Potem witam siê z dwoma panami: Wies³awem Domaniewskim – niedu¿ym

mê¿czyzn¹, z gêstymi bia³ymi w³osami, bujnym w¹sem i bystrymi jasnymi oczami

skarbnikiem Instytutu, a przed wojn¹ Kierownikiem Departamentu Skarbu Banku

Polskiego oraz Micha³em Budnym – uroczym d¿entelmeñskim panem, który ca³uje mnie w rêkê i mówi: „Micha³ Budny – Dyrektor Instytutu” By³ pracownikiem s³u¿by dyplomatycznej, sekretarzem Poselstwa Polskiego i ambasady w Waszyngtonie.

Przywita³am siê te¿ z kierowniczk¹ biblioteki – pani¹ Iren¹ Wandycz.

Tego dnia nie pozna³am najwa¿niejszej

osoby – Wac³awa Jêdrzejewicza – kochanego, lubianego i szanowanego, przez wszystkich pana Profesora – autorytetu w sprawach historii, polityki i ludzkich, wspó³za³o¿yciela, wieloletniego prezesa i dyrektora, duszy i przewodnika Instytutu.

Przed wojn¹ profesor Jêdrzejewicz by³ oficerem Pierwszej Brygady Legionów, ministrem, dyplomat¹. ¯y³ ponad sto lat. Umar³ w 1993 roku. Prawie do koñca ¿ycia wykonywa³ ogromn¹ pracê dla Instytutu i Polski. Ze wzruszeniem wspominam obchody 90-lecia urodzin profesora Jêdrzejewicza zorganizowane w sali Fundacji Koœciuszkowskiej w 1983 roku i po nastêpnych dziesiêciu latach stulecie Jego urodzin w domu pañstwa Becków.

Ksi¹dz Zembrzuski ¿egnaj¹c Wac³awa Jêdrzejewicza w czasie mszy ¿a³obnej zacytowa³ s³owa kardyna³a Wyszyñskiego „Mamy jedn¹ ojczyznê i jej winni jesteœmy mi³oœæ, s³u¿bê, ofiarê, a nawet œmieræ”. I to by³a dewiza ¿ycia naszego Profesora. W czasie mojej pracy wolontariuszki, poznawa³am inne osoby, które odegra³y wa¿n¹ rolê w dziejach Instytutu: Tadeusz Paw³owicz – ówczesny prezes Instytutu, wspó³twórca organizacji emigracyjnej Niepodleg³oœæ i Demokracja, popiera³ nowe pomys³y. Podejmowa³ szybkie decyzje.

Bardzo wa¿n¹ rolê w Instytucie odegra³ Stanis³aw Jordanowski, prezes w latach 1983-1993 i doradca prawny Instytutu. Ciep³y i m¹dry cz³owiek. Jego prezesurê przerwa³a nag³a, tragiczna œmieræ latem 1993 roku w Hiszpanii. Stanis³aw Jordanowski, adwokat z zawodu, by³ uroczym, pe³nym humoru cz³owiekiem, znawc¹ i kolekcjonerem malarstwa polskiego, PrzyjaŸni³am siê z nim i Jego ¿on¹ Zosi¹, cichociemn¹ w czasie wojny i wolontariuszk¹ w Instytucie.

Muszê wspomnieæ Jana Weissa, który pomaga³ w katalogowaniu ksi¹¿ek. Cichy

i uprzejmy pan. Trochê tajemniczy. D³ugo wpisywa³ ksi¹¿ki, bo na ogó³ wg³êbia³ siê w ich treœæ i czasem mija³ ca³y dzieñ zanim jakaœ pozycja znalaz³a siê w katalogu. PóŸniej dowiedzia³am siê jak bohaterskie mia³ ¿ycie. Pod pseudonimem „Andrzej” walczy³ w rejonie Lwowa w ZWZ, aresztowany przez NKWD, skazany na œmieræ, potem wyrok zamieniono mu na dziesiêæ lat ciê¿kich robót. Do Nowego Jorku przyjecha³ w 1955 roku.

W Radzie Dyrektorów Instytutu zasiada³ od 1978 roku a¿ do swojej œmierci w 2019 r. Janusz Krzy¿anowski. Pilnowa³ przestrzegania zapisów statutu Instytutu oraz dzia³añ zgodnie z idea³ami niepodleg³oœciowymi marsza³ka Pi³sudskiego. Wiêzieñ w Starobielsku – cudem unikn¹³ masakry katyñskiej. ¯o³nierz Armii Polskiej na Wschodzie. Do USA przyjecha³ w 1951 r. By³ wieloletnim prezesem Stowarzyszenia Polskich Kombatantów w USA.

Tak wiele osób przewinê³o siê przez pokoje na Park Avenue, ¿e nie sposób wymieniæ wszystkich. Czêsto odwiedza³ nas podpu³kownik Kleszczyñski – senator RP, pseudonim „Dzik”. Przyje¿d¿ali goœcie z Londynu, prezydenci i cz³onkowie polskiego rz¹du emigracyjnego. Œwietnie pamiêtam wizytê Wandy Pi³sudskiej.

Nie mogê pomin¹æ naszej Klary Karpiñskiej, by³ej aktorki, która przychodzi³a do Instytutu przed godzin¹ dwunast¹, aby przygotowaæ kawê i nakryæ ogromny stó³ do codziennego uroczystego lunchu.

W³aœnie na te drugie œniadania przyje¿d¿ali ró¿ni goœcie. Bo warto by³o! Czêsto nie wystarcza³o miejsca przy stole. Instytut fundowa³ kawê z zabielaczem, herbatê, cukier i ciasteczka. Uczestnicy œniadania wyci¹gali swoje kanapki i rozpoczyna³y siê rozmowy, dyskusje i opowieœci. Do najcie-

kawszych nale¿a³y wspominki pana Profesora. Opowiada³ o swojej pracy u boku Marsza³ka, o swoich przygodach w czasie wojny 1920 roku, o okresie miêdzywojennym. Lubi³ te¿ dzieliæ siê z nami opowieœciami co wczoraj albo dzisiaj wyprawia³ jego ukochany kot.

Pierwsze lata mojej przygody z Instytutem Pi³sudskiego to okres niezwyk³ych wydarzeñ. W stolicy apostolskiej zasiad³ polski papie¿, prezydentem Stanów Zjednoczonych zosta³ Ronald Reagan, premierem Wielkiej Brytanii by³a ¿elazna dama Margaret Thatcher. Z eufori¹ prze¿ywaliœmy powstanie Solidarnoœci i nadzieje na woln¹ Polskê. Z oburzeniem i przera¿eniem obserwowaliœmy tragiczne wydarzenia stanu wojennego. Do Stanów przyje¿d¿a³o mnóstwo polskich emigrantów politycznych. Instytut zaczêli odwiedzaæ m³odzi wspaniali Polacy.

Po wybuchu stanu wojennego, do Instytutu przychodzili czêsto znani dzia³acze i pisarze niepodleg³oœciowi. Czêsto rozmawialiœmy jak o¿ywiæ i odm³odziæ tê œwietn¹ placówkê. I tak wiosn¹ 1981 roku powsta³ pomys³ zorganizowania co-miesiêcznych spotkañ w dla Polaków, którym wyk³adano w Polsce zafa³szowan¹ historiê. Temat pierwszych spotkañ narzuci³ siê sam – cykl wyk³adów z okresu miêdzywojennego.

Któ¿ inny móg³by te wyk³ady poprowadziæ lepiej ni¿ nasz pan Profesor? Lista osób zaproszonych (oko³o stu nazwisk) zosta³a przygotowana starannie. Poprosi³am Piotra Naimskiego – wspó³za³o¿yciela KOR-u, aby po wyk³adzie profesora referowa³ najnowsze wiadomoœci z Polski. Pierwsze spotkanie by³o wielkim sukcesem i ka¿de nastêpne stawa³o siê niezwyk³ym wydarzeniem wœród Polaków w Nowym Jorku. Dobijano siê o zaproszenia. Wyk³ady profesora zosta³y nagrane na taœmie i potem prze-

pisane przez nas. Dziêki temu powsta³ skrypt, który w 2013 roku zosta³ opublikowany w formie ksi¹¿ki przez Instytut Pamiêci Narodowej pod tytu³em „Rola Józefa Pi³sudskiego w Odbudowie i Umacnianiu Pañstwa Polskiego”, bestseller wœród ksi¹¿ek historycznych.

Gdy seria wyk³adów profesora siê skoñczy³a, zapraszaliœmy do Instytutu œwiadków historii, pisarzy, historyków i polityków. W ten sposób powsta³a w Instytucie grupa dyskusyjna, oko³o piêædziesiêciu osób z m³odego pokolenia. Wielu z nich posiada³o wysokie kwalifikacje i stopnie zawodowe, silne poczucie ideowe i znajomoœæ problemów krajowych. Kilkoro cz³onków tej grupy zasili³o potem sk³ad Rady Instytutu. Z nich wywodzili siê nie ¿yj¹cy ju¿ Janusz Cisek, póŸniejszy dyrektor oraz Marek Zieliñski, wieloletni wiceprezes Instytutu. Do dzisiaj w Radzie Dyrektorów zasiadaj¹ Jurek Œwi¹tkowski i Piotr Kumelowski. Koñczê te wspomnienia na 1993 roku, tak tragicznym dla Instytutu i dla mnie, kiedy odeszli profesor Wac³aw Jêdrzejewicz i prezes Stanis³aw Jordanowski - osoby, które wiele zrobi³y dla Instytutu. Od tego czasu Instytut ju¿ nie by³ taki sam. Brak tych œwietnych ludzi oddanych ca³¹ dusz¹ Instytutowi i ideom Marsza³ka by³ bardzo dotkliwy.

I pomyœleæ, ¿e ju¿ minê³o ponad czterdzieœci lat od dnia, kiedy pierwszy raz zetknê³am siê z Instytutem Pi³sudskiego. Po tych latach œcis³ej wspó³pracy z t¹ placów-

k¹, kiedy by³am cz³onkiem Rady Dyrektorów, wiceprezesem, a nastêpnie prezesem (w latach 2008 – 2017), chocia¿ od wielu lat mieszkam w Polsce, nie rozstajê siê z tym niezwyk³ym miejscem w Nowym Jorku.

Cieszê siê, ¿e Instytut mimo 80 lat istnienia w Ameryce ma siê ca³kiem dobrze - jest miejscem spotkañ Polaków, prowadzi badania naukowe, pielêgnuje i zbiera archiwa, prasê, zdjêcia, filmy oraz inne pami¹tki zwi¹zane z walk¹ o niepodleg³oœæ i kultur¹ naszego Kraju.

Autorka artyku³u (w œrodku) z Zofi¹ Jordanowsk¹ i obecnymi dyrektorami Instytutu Piotrem Kumelowskim (od lewej) i Jerzym Œwi¹tkowskim.

Wanda Pi³sudska

Irena Wandycz.

Od lewej: Ludwik Teclaff, Micha³ Budny, Wies³aw Domaniewski, Tadeusz Paw³owicz. Jan Weiss.

Schron przeciwczasowy

Œni³o mi siê, ¿e pêk³am na pó³. Koœæ przebi³a skórê na wysokoœci kolana i uruchomi³a szczelinê, która przeciê³a moje cia³o – zygzakiem – na dwie czêœci. Ale zamiast krwi i wypadaj¹cych wnêtrznoœci, w œrodku pokaza³y siê nienaruszone organy, miêœnie i œciêgna. Trochê jakbym by³a modelem anatomicznym. A trochê jak z wystawy Body Worlds. Zaskoczy³ mnie ten widok. Ale nie przerazi³. Teraz to ju¿ na pewno umrzesz – powiedzia³ mój nie¿yj¹cy ojciec. I uœmiechn¹³ siê pod nosem. Sta³ w progu. WyraŸnie zadowolony. Jakby na coœ czeka³. Ale mo¿e byœ jednak zadzwoni³ po karetkê? – ryknê³am. Mo¿e jeszcze da siê coœ zrobiæ? – nie traci³am nadziei. Choæ w g³owie ju¿ s³ysza³am fragment mowy pogrzebowej. Któr¹ musia³ napisaæ ktoœ, kto nie robi w s³owach. Bo pojawia³y siê tam zdania-koszmarki w stylu: „mia³a dobre ¿ycie”, „kocha³a i by³a kochan¹”. A potem jeszcze coœ o kotach, ale nie dos³ysza³am. Stwierdziwszy, ¿e to jednak trochê niezrêcznie chodziæ z w¹trob¹ i jelitami na wierzchu, próbowa³am naci¹gn¹æ skórê brzucha, ale ta trzeszcza³a jakby by³a z plastiku. Czy jestem fantomem, na którym studenci medycyny ucz¹ siê fachu? – zd¹¿y³am jeszcze pomyœleæ. A potem siê obudzi³am.

Jak interpretujesz ten sen? – zapyta³aby moja psychoterapeutka, gdybym j¹ mia³a. Co czu³aœ, kiedy zobaczy³aœ, ¿e twoje cia³o siê rozpada? Jakieœ skojarzenia? A zmar³y ojciec? Dlaczego pojawi³ siê w tym œnie? Jak zwykle, ca³¹ robotê musia³abym wykonaæ sama. Zajrzeæ pod podszewkê. I wyszarpywaæ ciasno splecione nitki osnowy i w¹tku z materii snu. Broni³abym siê, mówi¹c, ¿e nocne przygody mog¹ byæ li tylko odpryskiem obejrzanej wczeœniej sceny z „Black Mirror”, albo efektem zbyt pikantnej i za póŸno zjedzonej kolacji. Ale wiedzia³abym, ¿e to nieprawda. Stoj¹cy w progu ojciec, który chce, ¿ebym z nim posz³a i któremu t³umaczê, ¿e jeszcze za wczeœnie na umieranie – œni mi siê dosyæ czêsto. Za ka¿dym razem wygl¹da na speszonego, jak wtedy, kiedy przychodzi³ o coœ poprosiæ. Zdarza³o siê to rzadko, ale chyba zawsze go krêpowa³o. Bo minê mia³ jak ma³y ch³opiec, który coœ przeskroba³. Wyprasowa³abyœ mi koszulê? – pyta³, stoj¹c w drzwiach pokoju. Bo ty to tak, raz dwa – przekonywa³. Kobiec¹ rêk¹. A ja nie umiem – dodawa³. Chocia¿ wiedzia³am, ¿e mu siê po prostu nie chce. A mamy boi siê zapytaæ. Odk³ada³am ksi¹¿kê, zeszyt, czy co tam akurat mia³am pod rêk¹. Sz³am do kuchni. I na przypalonej desce stoj¹cej pod oknem prasowa³am bia³e i niebieskie ko³nierzyki. Choæ wcale nie lubi³am tego robiæ. Ale by³o mi go ¿al. Dopiero po latach, zda³am sobie sprawê z tego, ¿e potrafi³ œwietnie manipulowaæ, a ja dawa³am siê nabieraæ na tê niby-ch³opiêc¹ bezradnoœæ. A mo¿e

po prostu chcia³am zas³u¿yæ na uznanie? Us³yszeæ komplement, ¿e nikt tak jak ja, nie potrafi zaprasowywaæ kantów? ¯e jestem ukochan¹ córeczk¹ tatusia?

Teraz te¿, stoi w progu i mówi – chodŸ. Chce, ¿eby mu towarzyszyæ. Przekonuje, ¿e we dwoje raŸniej. Ale ja siê nie wybieram jeszcze na tamten œwiat. Mówiê – tato, musisz sam. Dla mnie za wczeœnie, daj spokój. Mam dopiero 45 lat. I œmiejê siê, bo to wszystko jest tak absurdalne, ¿e a¿ groteskowe. A ojciec jakby m³odszy, z burz¹ w³osów, zawadiackim spojrzeniem i z tym b³¹kaj¹cym siê po twarzy uœmiechem, daje znaki, mruga. ¯e mo¿e jednak, ¿e mo¿e zmieniê zdanie.

Spotkana przed laty spirytualistka i osoba „pracuj¹ca z energi¹” (tak siê przedstawia³a), próbowa³a mnie przekonaæ, ¿e – cytujê „powinnam przeprowadzaæ dusze zmar³ych na drug¹ stronê”. Czy w takim razie nawiedzaj¹cy mnie w snach ojciec potrzebuje przewodnika? B³¹ka siê, biedaczysko, nie mog¹c trafiæ do wyjœcia? Boi siê przejœæ na drug¹ stronê lustra, tak jak przez ca³e ¿ycie ba³ siê przekraczaæ próg gabinetów dentystycznych? I wola³by kogoœ do towarzystwa, a ¿e z naszej czwórki to w³aœnie moje korzenie s¹ zapuszczone najp³ycej; nie mam rozga³êzieñ w postaci dzieci, mieszkam w kraju, który mnie nie chce i moja egzystencja – jak œpiewa³ Staszczyk – jest „tak tragicznie bezcelowa” oraz nieznacz¹ca, ¿e w³aœciwie – co

Weronika Kwiatkowska

mi szkodzi? Dlaczego nie mia³abym wyœwiadczyæ mu tej drobnej przys³ugi?

A jednak odmawiam. We œnie. I na jawie.

*

Coraz wiêcej myœlê o przesz³oœci. I coraz mniej mam pewnoœci, ¿e to, co pamiêtam, wydarzy³o siê naprawdê. Pojedyncze, zniekszta³cone kadry, wyœwietlaj¹ siê w porz¹dku niechronologicznym. Iw skrzywionej, zwichniêtej wyobraŸni¹ i poczuciami, formie. Czy wybieram to, co chcê pamiêtaæ? Czy to, co mi siê pamiêta, wybiera mnie? Wy³azi z ukrycia, wyskakuje zza wêg³a? A kuku! Mam ciê! W „Schronie przeciwczasowym” Georgi Gospodinow pisze, ¿e nieustannie produkujemy przesz³oœæ. Jesteœmy fabrykami przesz³oœci. Zjadamy czas i produkujemy wspomnienia. „Nawet œmieræ nie jest wyjœciem. Cz³owiek odszed³, ale jego przesz³oœæ zosta³a. Dok¹d idzie potem ca³a ta osobista przesz³oœæ? Skupuje j¹ ktoœ, zbiera, wyrzuca? Czy bêdzie siê toczyæ jak stara gazeta podrzucanana ulicy przez wiatr? Dok¹d id¹ te wszystkie zaczête i niedokoñczone historie, zerwane zwi¹zki, […] wszystkie uciête relacje? […] Czy przesz³oœæ siê rozk³ada, czy zostaje praktycznie niezmieniona jak siatki foliowe, zatruwaj¹c powoli i dog³êbnie wszystko wokó³? Czy nie powinny gdzieœ istnieæ fabryki recyklingu pamiêci? Czy w ogóle da siê z przesz³oœci zrobiæ coœ innego ni¿ przesz³oœæ? Czy da siê drog¹ recyklingu zamieniæ j¹ w jak¹œ przysz³oœæ, chocia¿ z drugiej rêki? To dopiero s¹ pytania”.

Zapraszamy na stronê Autorki: www.stanywewnetrzne.com

Turbopatrioci, odmiana filipiñska

je siê: lenistwo, z³¹ organizacjê i gospodarzenie, hipokryzjê czy pewn¹ teatralizacjê, fasadowoœæ. Protestantów postrzegamy zaœ jako ludzi pracowitych, skromnych, oszczêdnych a¿ do bólu, powœci¹gliwych, surowych. S³owem: Belgia kontra Niderlandy, rozkosznie ba³aganiarskie i skorumpowane W³ochy versus zimne, dobrze zorganizowane kraje skandynawskie.

Jest to te¿ powód, dla którego w narodzie tym wystêpuje zarówno narodowa duma, poczucie wyj¹tkowoœci jak i mocny kompleks ni¿szoœci. No bo z czego byæ tu dumnym, jeœli nie stworzy³o siê w³asnej, bogatej kultury, literatury, jêzyka, muzyki, a nawet oryginalnych potraw.

granic¹ bêdzie broni³ honoru i dobrego imienia swojego narodu.

Znowu z jakimœ innym krajem mi siê to kojarzy.

Zadziwia mnie podobieñstwo dwóch spo³eczeñstw. Jedno zamieszkuje 7 tysiêcy wysp i wysepek w Azji Po³udniowo-Wschodniej. Drugie te¿ ¿yje w niebezpiecznym miejscu, ale nie z powodu tajfunów i wulkanów, lecz wrogich s¹siadów, z których zachodni, Niemcy, to Europa, a ten ze wschodu, Rosja, to kraj bardziej barbarzyñski, ni¿ europejski.

Naj³atwiejsz¹ odpowiedzi¹, dlaczego Filipiñczycy i Polacy nie s¹ a¿ tak od siebie ró¿ni, jest katolicka tradycja. Istotnie, s¹ to dwa kraju o najwy¿szym na œwiecie odsetku katolików. Pozornie wiara jest prywatn¹ spraw¹ ka¿dego cz³owieka. Mówimy jednak o Koœciele katolickim –potê¿nej, bogatej, licz¹cej ponad miliard cz³onków na œwiecie, organizacji, maj¹cej te¿ pewne cechy organizacji politycznej, militarnej oraz przedsiêbiorstwa. Tematem znanym jest maria¿ tronu z o³tarzem, dobrze zauwa¿alny w dzisiejszej Polsce.

Bardziej mi jednak chodzi o cechy w³aœciwe danemu spo³eczeñstwu, wynikaj¹ce z pryncypiów dominuj¹cej religii. O ile porównywanie np. inteligencji ró¿nych ras uznawane jest obecnie za niepoprawne politycznie, nadal mo¿na na szczêœcie znajdowaæ ró¿nice miêdzy mentalnoœci¹ katolików i protestantów. Katolikom przypisu-

Czy wyj¹tkowa niezgu³owatoœæ i lenistwo Filipiñczyków jest konsekwencj¹ wyznawanej religii? W pewnym stopniu tak, ale powody s¹ te¿ inne. Filipiny przez czterysta lat by³y koloni¹ hiszpañsk¹, potem znalaz³y siê pod panowaniem Amerykanów i Japoñczyków, by uzyskaæ pe³n¹ niepodleg³oœæ dopiero po II wojnie œwiatowej. Czy¿ nie widzimy tu podobieñstw do historii Polski?

Fakt bycia koloni¹, spo³eczeñstwem niesamodzielnym, z nauczaniem po hiszpañsku, imionami i nazwiskami z tego jêzyka, i z przywiezion¹ z Hiszpanii kuchni¹, do tej pory jest niezagojon¹ ran¹ w filipiñskim psyche. Ci¹gle czuj¹ siê gorsi, maj¹ pretensje do œwiata i innych krajów, ¿e ich eksploatowa³y i ciemiê¿y³y.

Fakt, ¿e Filipiny s¹ krajem biednym nadal jest t³umaczony zapóŸnieniem postkolonialnym. Okupanci nie tylko rabunkowo eksploatowali Filipiny i sk¹pili œrodków na ich rozwój, ale te¿ dopuszczali siê represji, aby tylko naród siê nie wyemancypowa³.

Znowu, widzimy podobieñstwo do pewnego spo³eczeñstwa na wschodnich rubie¿ach Europy?

Tak wiêc Filipiñczycy s¹ roz¿aleni i maj¹ poczucie historycznej krzywdy.

W³aœciwie nie by³o przeszkód, ¿eby po wojnie nie zaczê³o siê twórcze wzmo¿enie. Nie powsta³y jednak wa¿ne ksi¹¿ki czy filmy opisuj¹ce najwa¿niejsze historyczne momenty. Filipiny w zasadzie nie maj¹ czym siê pochwaliæ, poza kokosami i ananasami. Niczego nie wymyœlaj¹, tworz¹, projektuj¹ i produkuj¹, nawet krowy wychodz¹ im jakieœ chude. Nie ma wielu filipiñskich znanych w œwiecie sportowców i muzyków.

Kultura Filipin ma charakter wtórny: jest wyblak³¹ kopi¹ cywilizacji hiszpañskiej i wyrazistym odzwierciedleniem kultury amerykañskiej. Dominuje amerykañska muzyka pop, filmy, moda, fast food. Jêzyk angielski, z akcentem i idiomami amerykañskimi, jest wplatany do codziennej konwersacji i uczony w szko³ach. W porównaniu do filipiñskiej, kultura Tajlandii, nie mówi¹c ju¿ o Chinach, wydaje siê bogatsza i wyraŸniej okreœlona. Mo¿e dlatego, ¿e pañstwa te cieszy³y siê d³ugimi okresami niepodleg³oœci?

Skoro wiêc Filipiñczyk nie ma siê czym pochwaliæ, reaguje bardzo emocjonalnie na krytykê swojego kraju. Nawet jeœli uciek³ za granicê od biedy i korupcji, bêdzie broni³ ziemi, sk¹d jego ród. Jest dumny, ¿e jest Filipiñczykiem. Kocha swój kraj. Jest, s³owem, patriot¹, a nawet turbopatriot¹, który w kraju i za-

Filipiñczycy zapisuj¹ siê – choæ w³aœciwie siê nie kwalifikuj¹ – na fora internetowe dla ekspatów na Filipinach, czyli cudzoziemców ju¿ tam mieszkaj¹cych lub to planuj¹cych. Obroñcy dobrego imienia Filipin, czêsto mieszkaj¹cy np. w Stanach, z zajad³oœci¹ broni¹ filipiñskich obyczajów lub sprzeciwiaj¹ siê opinii, ¿e jest tu niebezpiecznie i nieuczciwie, bo jeszcze gorzej z tym w Ameryce. Gdy ktoœ napisze, ¿e jedzenie, zw³aszcza uliczne, jest niezdrowe i obrzydliwe, przeczyta dytyramb o wyrafinowanych potrawach gotowanych w filipiñskich domach. Jeœli ktoœ zauwa¿y, ¿e coraz wiêcej tu grubasów, us³yszy, ¿e – zgadliœcie –w Ameryce z tym gorzej. Jakieœ filipiñskie pielêgniarki od 40 lat mieszkaj¹ce w komforcie w Kalifornii pisz¹ referaty o dynamicznym rozwoju gospodarki filipiñskiej. Zamieszczane s¹ przepiêkne, podrasowane zdjêcia wie¿owców w Manili i w Cebu z komentarzem, ¿e to ju¿ w³aœciwie jak Manhattan.

Tak wiêc odszczekuj¹ siê, nie dadz¹ sobie w kaszê dmuchaæ, daj¹ odpór zagranicznym wrogom ich kraju.

Najczêstszym komentarzem do czyichœ krytycznych obserwacji jest proste, ¿o³nierskie: – Jak ci siê tu nie podoba, to co tu jeszcze robisz? Wynoœ siê do swojego kraju! Takie otwarcie i zarazem zamkniêcie dyskusji zdarza siê nie tylko przy powa¿nych, g³êbokich tematach. Ktoœ westchnie na przyk³ad, ¿e znowu nie mieli reszty w sklepie albo trzy godziny sta³ w kolejce w banku. No to us³yszy od filipiñskiego patrioty: – If you don’t like it here, go back to your country! ❍

Czarna owca rodu Radziwi³³ów

Rodzina go wyklê³a, choæ pocz¹tkowo by³ uwielbiany i na familijnych spotkaniach nazywano go „Munio”. Na chrzcie otrzyma³ osiem imion: W³adys³aw, Karol, Jan, Alojzy, Wilhelm, Edmund, Robert i Micha³. Na codzieñ u¿ywa³ ostatniego z nich, a do historii przeszed³ wraz z pseudonimem „Rudy”, który nadano mu nie tylko od krwisto czerwonego koloru w³osów, ale tak¿e na czeœæ odleg³ego przodka, Miko³aja Radziwi³³a „Rudego”, kuzyna wielkiej mi³oœci króla Zygmunta Augusta, Barbary Radziwi³³ówny.

Micha³ Radziwi³³ urodzi³ siê w 1870 roku w Berlinie, a jego ojciec – Ferdynand – by³ pos³em do pruskiego Landtagu i Reichstagu. By³ tak¿e polskim patriot¹ i przewodzi³ Ko³u Polskiemu w pruskim parlamencie. Odwa¿nie przeciwstawia³ siê polityce Bismarcka i masowej germanizacji Polaków pod zaborem pruskim. W 1920 roku wzi¹³ czynny udzia³ w wojnie z bolszewikami, a po przewrocie majowym w 1926 roku popar³ Pi³sudskiego. Jego maniery, kultura osobista, wiedza i erudycja by³y legendarne. Uchodzi³ za idea³ arystokraty.

Najstarszy syn Janusz, poszed³ w jego œlady, ale œredni Micha³ sta³ siê prawdziw¹ czarn¹ owc¹ rodziny. W odró¿nieniu od reszty Radziwi³³ów Micha³ przez to, ¿e jego prababka pochodzi³a z rodziny Hohenzollernów, czu³ siê zawsze Niemcem. Wszystko to sprawi³o, ¿e reszta magnackiej rodziny zaczê³a go unikaæ. Jego siostra, ksiê¿na Ma³gorzata Potocka napisa³a o nim tak: „Munio by³ admiratorem Niemców, a ju¿ zw³aszcza Bismarcka. Czu³ siê Niemcem, a nie Polakiem. W³adza, bogactwo i si³a – to mu imponowa³o u Niemców. Wytwarza³o uczucie pewnej wzgardy dla Polaków, którym tych wszystkich rzeczy w³aœnie brakowa³o.” Nic dziwnego zatem, ¿e rodzina traktowa³a Micha³a jak prawdziw¹ zaka³ê rodu i zdrajcê rodzinnych wartoœci. Jego kuzyn, Krzysztof Radziwi³³ napisa³, ¿e: „Micha³ by³ psychopat¹ na pod³o¿u rodowej megalomanii i przyczyni³ naszemu nazwisku wiele wstydu, jako niepoczytalny w³aœciciel ordynacji przygodzickiej w Poznañskiem i winowajca kilku g³oœnych ma³¿eñskich nie tyle mezaliansów, co wrêcz skandali”. Wnuk ksiêcia, hrabia Leon Skórzewski uj¹³ to jeszcze bardziej dosadnie: „Micha³ Rudy Radziwi³³ okaza³ siê podczas II wojny œwiatowej skoñczon¹ œwini¹ i zdrajc¹ Polski…”.

Micha³ Radziwi³³ by³ hazardzist¹ iw karty przegrywa³ ogromne sumy, które sp³aca³ sprzedaj¹c kolejne, rodzinne posiad³oœci. O jego romansach rozpisywa³a siê ca³a prasa bulwarowa ówczesnej Europy: od Londynu po Warszawê. By³ prawdziwym celebryt¹ i skandalist¹ swoich czasów. Nazywano go „maharad¿¹ z Antonina”.

Micha³owi przypad³a w posiadanie ordynacja przygodzicka, le¿¹ca w dolinie rzeki Baryczy, której sercem by³ pa³ac w Antoninie. On sam posiada³ znakomite wykszta³cenie i p³ynnie w³ada³ oœmioma jêzykami. Wydawa³o siê, ¿e zostanie dyplomat¹ bo pracowa³ jako attaché ambasady Imperium Rosyjskiego w Pary¿u.

By³ prawdziwym œwiatowcem w kwiecie wieku: przystojnym i ciesz¹cym siê powodzeniem wœród kobiet z czego korzysta³ pe³nymi garœciami, ale nie zamierza³ siê ustatkowaæ.

W 1897 roku spêdza³ letnie wakacje w luksusowej willi Aquila w Biarritz

w Nowej Akwitanii, gdzie z córk¹ Mari¹ przyjecha³a tak¿e Nelly Leibrok, ¿ona radcy stanu i mistrza ceremonii dworu rosyjskiego, Miko³aja de Bernardaky. Maria by³a przepiêkn¹, m³od¹ kobiet¹, która zawróci³a w g³owie francuskiemu pisarzowi Marcelowi Proustowi. Uwa¿a³ j¹ za mi³oœæ swojego ¿ycia, co zaskakuje, bo francuski pisarz by³ homoseksualist¹. Swój romans z piêkn¹ Mari¹ opisa³ w autobiograficznej powieœci „Jean Santeuil”. Maria oczarowa³a tak¿e Micha³a Radziwi³³a, który postanowi³ siê z ni¹ o¿eniæ. Jego rodzice byli wstrz¹œniêci, bo wybranka syna nie tylko mia³a nienajlepsz¹ opiniê, ale nie by³a nawet szlachciank¹. Micha³ postawi³ jednak na swoim, ¿eni¹c siê z piêkn¹ Mari¹, a ich zwi¹zek trwa³ 17 lat. Nie by³o to jednak ³atwe ma³¿eñstwo. „Rudy” mia³ paskudny charakter i wobec swojej ¿ony u¿ywa³ przemocy. K³ócili siê nawet w samochodzie i pewnego razu Micha³ wypchn¹³ Mariê z auta podczas jazdy! Na szczêœcie wtedy samochody nie osi¹ga³y zawrotnych prêdkoœci i Maria upadaj¹c, tylko z³ama³a sobie nogê. Ostatecznie ma³¿eñstwo rozpad³o siê, a „Rudego” nie interesowa³ nawet los dwójki dzieci jakie mia³ z Mari¹. Na szczêœcie z pomoc¹ synowej przyszed³ jej teœæ Ferdynand, który kupi³ jej i wnukom willê pod Bonn i zabezpieczy³ ich finansowo.

Tymczasem „Rudy” znajduje kolejn¹ mi³oœæ swojego ¿ycia, któr¹ jest starsza od niego o cztery lata, niezwykle zamo¿na hiszpañska markiza Maria Henrietta Martinez de Medinilla de Santa Susanna. Ma³¿eñstwo przetrwa³o tym razem 13 lat, bo tyle czasu trzeba by³o aby rozrzutny ksi¹¿ê Radziwi³³ przepuœci³ maj¹tek swojej wybranki. Po rewolucji bolszewickiej w Rosji i upadku caratu zaci¹gn¹³ siê w stopniu podpu³kownika do armii najpierw niemieckiej, a nastêpnie w stopniu majora do armii angielskiej. W Anglii powa¿nie zachorowa³, a jego pielêgniark¹ zosta³a m³odziutka Mary Atkinson. Ponownie zakochany, przyjecha³ w 1926 roku wraz z ni¹ do Antonina, przyjmuj¹c wówczas polskie obywatelstwo.

Sprytna i przedsiêbiorcza Angielka kompletnie opêta³a niem³odego ju¿ ksiêcia i sama zaczê³a zarz¹dzaæ jego maj¹tkiem bogac¹c przy tym sam¹ siebie i doprowadzaj¹c ordynacjê do ruiny. Znudzona starzej¹cym siê arystokrat¹ znalaz³a pocieszenie w ramionach syna leœniczego z pobliskiej Kociêby. M³ody cz³owiek zakocha³ siê w niej bez pamiêci i kiedy go w koñcu porzuci³a – pope³ni³ samobój-

stwo. Tymczasem Micha³ Radziwi³³ znudzi³ siê angielsk¹ pielêgniark¹, której na szczêœcie wygas³o pozwolenie na pobyt w Polsce. Wci¹¿ liczy³a, ¿e ksi¹¿ê siê z ni¹ o¿eni, ale ten nawet o tym nie myœla³. Kiedy panna Atkinson zda³a sobie z tego sprawê wpad³a w depresjê i pope³ni³a samobójstwo.

„Rudy” mia³ wówczas 67 lat, nie zamierza³ zmieniaæ swojego stylu ¿ycia i zakocha³ siê ponownie. Tym razem w m³odszej od siebie o 32 lata Jeanette Suchestow. Mia³a ona magnetyczn¹ urodê i wdziêk, ale œlub z by³by powa¿nym mezaliansem. Nie tylko nie by³a szlachciank¹, ale tak¿e chrzeœcijank¹. Urodzi³a siê jako Judyta Kranz i wysz³a za najbogatszego cz³owieka Drohobycza, ¿ydowskiego biznesmena, Beniamina Suchestowa. To wtedy zmieni³a imiê Judyta na Jeanette. By³a ju¿ rozwódk¹, gdy pozna³a ksiêcia Micha³a w uzdrowisku Bad Gastein niedaleko Salzburga. On sprawia³ wra¿enie cz³owieka nie licz¹cego siê z pieniêdzmi mimo, ¿e by³ ju¿ wówczas bankrutem, a ona da³a siê na to nabraæ. Gniazdko uwili sobie w nale¿¹cej do Jana Kiepury krynickiej „Patrii”, gdzie Micha³ siê oœwiadczy³ i zosta³ przyjêty. Za namow¹ m³odziutkiej narzeczonej zgoli³ swoj¹ s³ynn¹ brodê, przez co, nawi¹zuj¹c do biblijnej historii Samsona, nazwano j¹ Dalil¹ z Drohobycza.

nia bigamii. Okaza³o siê, ¿e rozwód z hiszpañsk¹ markiz¹ jest niewa¿ny i technicznie ksi¹¿ê jest nadal jej mê¿em. Do tego pani Suchestow mimo usilnych prób, odmawiano chrztu w ka¿dym obrz¹dku chrzeœcijañskim. Uda³o siê to w koñcu w sekciarskim Polskim Narodowym Koœciele Prawos³awnym, ale o œlubie nadal nie mog³o byæ nawet mowy. Narzeczeni probowali go zawrzeæ we Francji, ale rz¹d francuski konsultowa³ siê w tej sprawie z rz¹dem polskim.

Kto wie jakby siê to skoñczy³o, gdyby nie znudzony tym wszystkim ksi¹¿ê Micha³, który opuœci³ swoj¹ wybrankê bez po¿egnania, zostawiaj¹c jej do zap³acenia ogromny rachunek z hotelu „Ritz”. Zrozpaczona Jeanette zwróci³a siê o pomoc do by³ego mê¿a, który nale¿noœæ uregulowa³. Jeanette poda³a Micha³a Radziwi³³a do s¹du ¿¹daj¹c odszkodowania w wysokoœci 50 tysiêcy funtów szterlingów.

Tymczasem ksi¹¿ê nie pró¿nowa³ iw kasynie w Monte Carlo pozna³ majêtn¹ angielsk¹ wdowê, Harriet Steward Dawson. Ksi¹¿ê mia³ wówczas szeœæ milionów z³otych d³ugu, ale wdowa posiada³a na koncie równowartoœæ 75 milionów z³otych. Obydwoje pojechali do Anglii, gdzie w 1938 roku wziêli œlub. Uda³o siê prze³amaæ impas prawny, przyznano pani Dawson polskie obywatelstwo i otrzyma³a tytu³ ksiê¿nej Radziwi³³owej. Do Antonina nowo¿eñcy zjechali latem 1939 roku i tam zasta³a ich wojna.

Wkroczenie Niemców do Polski ksi¹¿ê Radziwi³³ uzna³ za koniecznoœæ dziejow¹. Swój pa³ac w Antoninie zapisa³ Hitlerowi i z³o¿y³ podanie o wpisanie go na listê volksdeutchów. Jego angielska ma³¿onka nie posiada³a siê z oburzenia. Wyzwa³a „Rudego” od niemieckich œwiñ i wyjecha³a do Anglii, gdzie rozwiod³a siê z ksiêciem w 1940 roku.

Ju¿ mia³o dojœæ do œlubu, kiedy do akcji przyst¹pi³a rodzina Radziwi³³ów. Brat Micha³a, ksi¹¿ê Janusz wyst¹pi³ do s¹du oskar¿aj¹c „Rudego” o zamiar pope³nie-

Tymczasem Niemcy nie tylko nie wiedzieli co zrobiæ z k³opotliwym prezentem dla Hitlera, ale tak¿e odmówili Micha³owi niemieckiego obywatelstwa. Stary ju¿ i zgorzknia³y arystokrata wyjecha³ do Berlina, gdzie zosta³ do koñca wojny. Po jej zakoñczeniu nie mia³ siê gdzie podziaæ i wtedy odnalaz³a go by³a ¿ona, hiszpañska markiza Maria Henrietta, która przyjê³a go do swojej rezydencji na hiszpañskiej Teneryfie. Opiekowa³a siê troskliwie „Muniem” do koñca swojego ¿ycia. Zmar³a w 1947 roku. Micha³ Radziwi³³ „Rudy” prze¿y³ j¹ o osiem lat i zmar³ w paŸdzierniku 1955 roku.

Judyta Suchestow.

Micha³ Radziwi³³ z ¿on¹ Mari¹ Henriett¹ w Antoninie.

Jeanette Suchestow i Micha³ Radziwi³³ na francuskiej Riwierze.

El¿bieta Baumgartner radzi

Wakacyjna praca nastolatka

El¿bieta Baumgartner

Dla m³odzie¿y czas wakacji to nie tylko odpoczynek od nauki, ale równie¿ okazja do zarobienia pieniêdzy i wykazania siê swoj¹ niezale¿noœci¹. Warto wiedzieæ, kiedy m³odzi ludzie mog¹ podj¹æ pracê legalnie i jakie bêd¹ mieli obowi¹zki podatkowe. Pozwolenie na pracê dla nastolatka Ch³opak, czy dziewczyna w ka¿dym wieku, mo¿e pracowaæ dla siebie samego (np. sprzedawaæ przys³owiow¹ lemoniadê, wyprowadzaæ dla kogoœ pieska), albo pomagaæ rodzicom w ich biznesie. Czternastolatki mog¹ przewa¿nie œcinaæ trawê, pilnowaæ dzieci (babysitting), roznosiæ gazety itp. Ale ¿eby nieletnia osoba zosta³a legalnie zatrudniona przez pracodawcê, np. restauracjê, to musi spe³niæ warunki dyktowane przez prawo swego stanu: osi¹gn¹æ pewien wiek i uzyskaæ pozwolenie na pracê przewa¿nie od doradcy zawodowego (guidance counselor) w œredniej szkole. Druk pozwolenia (zwany work permit albo employment certificate) ma byæ wype³niony i podpisany przez rodziców. Godziny pracy m³odzie¿y s¹ ograniczone w zale¿noœci od wieku i pory roku szkolnego (d³u¿ej w wakacje).

Stan Nowy Jork zezwala na pracê dzieci ju¿ w wieku 14-15 lat, ale nie w zak³adach produkcyjnych. Inne przepisy dotycz¹ 16-17-latków w czasie trwania szko³y, a inne w wakacje. W stanie Illinois 14-15latki mog¹ pracowaæ w ograniczonym zakresie tylko z pozwoleniem, starsza m³odzie¿ go nie potrzebuje. O zasadach pracy m³odocianych dowiedz siê w sieci albo w high-school swego dziecka.

Podatki dochodowe nastolatka Junior nie zap³aci ¿adnych podatków, ani nawet nie bêdzie musia³ wype³niaæ podatkowych deklaracji, je¿eli zarobi na w³asn¹ rêkê mniej ni¿ 400 dol. w roku, albo miej ni¿ 13,850 dol. jako pracownik w roku 2023.

Uwaga: Nawet mniejsze kwoty wymagaæ bêd¹ podatkowego rozliczenia, je¿eli dziecko, oprócz przychodu z pracy, mieæ bêdzie dochód z inwestycji przekraczaj¹cy 1,250 dol. (odsetki, dywidendy). Wiêcej wyjaœnia Publikacja IRS 929, Tax Rules for Children and Dependents. Przewa¿nie pracodawcy potr¹caj¹ zaliczki podatkowe. ¯eby dostaæ zwrot nadp³aconych podatków, m³ody cz³owiek bêdzie musia³ potem sporz¹dziæ i wys³aæ deklaracjê podatkow¹. Oto, jak tego unikn¹æ.

Zg³oœ zwolnienie na druku W-4

Gdy nastolatek zostanie przyjêty na lato np. do restauracji McDonalda, to staje siê pracownikiem i jest traktowany jak inni zatrudnieni. Pracodawca ma obowi¹zek sprawdziæ to¿samoœæ i uprawnienie do pracy kandydata, a potem p³aciæ mu co najmniej minimaln¹ stawkê, potr¹caj¹c podatki dochodowe (federalne i stanowe)

oraz sk³adki na Social Security. A¿eby wiedzieæ, ile podatków potr¹caæ od wyp³aty, pracodawca daje do wype³nienia druk W-4, Employee Withholding Allowance Certificate, www.irs.gov/pub/irs-pdf/fw4.pdf.

Warto unikn¹æ odprowadzania zaliczek podatkowych (tax withholding) przez wpisanie „EXEMPT” w wierszu 7 formularza W-4. Je¿eli siê tego nie zrobi, pracodawca bêdzie potr¹ca³ zaliczki podatkowe w takim wymiarze, jakby junior mia³ pracowaæ ca³y rok.

Rozliczenie podatków Na koniec roku pracownik dostanie druk W-2 z sum¹ wynagrodzenia i odci¹gniêtych podatków.

Je¿eli wynagrodzenie (wages) nie przekracza ulgi standardowej osoby samotnej (standard deduction, 13,850 dol. w roku 2023), to zeznania podatkowego wype³niaæ nie trzeba. Je¿eli m³ody cz³owiek zarobi wiêcej, to w przysz³ym roku powinien z³o¿yæ swoje w³asne rozliczenie podatkowe. Rodzice nie mog¹ dodaæ wynagrodzenia dziecka (wages) do swojego przychodu.

Uwaga: Je¿eli nastolatek nie wype³ni prawid³owo druku W-4 i bêdzie mia³ odprowadzone zaliczki podatkowe, wtedy po zakoñczeniu roku trzeba pos³aæ rozliczenie podatkowe, ¿eby dostaæ zwrot nadp³aconych podatków. Porozmawiaj na ten temat ze swoim doradc¹ podatkowym.

Konto Roth IRA dla dziecka Pieni¹dze zarobione przez dziecko mog¹ zostaæ przez nie rozpuszczone na drobne wydatki, albo... pozostaæ na d³ugie lata, stanowi¹c podstawê finansowego dorobku m³odego cz³owieka. Jak to zrobiæ, nie odbieraj¹c dziecku przyjemnoœci? Dochód zarobiony przez dziecko wp³acasz na uprzywilejowane podatkowo konto, a dajesz mu równowartoœæ z w³asnej kieszeni.

Otwieramy dla dziecka konto Roth IRA, a nie tradycyjne IRA, u dyskontowego maklera i œrodki lokujemy w np. w którymœ z indeksowych ETF-ów (Exchange Traded Funds). Wiele firm oferuje emerytalne konto dla nieletnich (minor account), np. Schwab, Vanguard,

TD Trade. W odró¿nieniu od tradycyjnego konta IRA, wp³aty na Roth IRA nie s¹ odpisami podatkowymi, ale dziecko odpisów nie potrzebuje, bo miewa przewa¿nie tak ma³y przychód, ¿e podatków nie p³aci wcale. Zalet¹ Roth IRA jest fakt, ¿e podatki od zysków s¹ zupe³nie zniesione, a nie tylko odroczone, wp³aty natomiast mo¿na wybieraæ w ka¿dej chwili bez kary i bez podatku. Naros³e na koncie zyski, wybrane przed ukoñczeniem 59.5 roku, s¹ ob³o¿one 10-procentow¹ kar¹. Wad¹ Roth IRA dziecka jest fakt, ¿e œrodki posiadane na jego w³asne nazwisko pomniejszaj¹ jego szansê na uzyskanie pomocy studenckiej. Konto takie powinny rozwa¿yæ tylko zamo¿niejsze rodziny, które licz¹ siê z faktem, ¿e pomocy studenckiej nie dostan¹.

Przyk³ad

W ostatnich dwudziestu latach, czyli od 1 stycznia 2002 roku do koñca roku 2022, gie³da mierzona wskaŸnikiem Standard & Poor’s 500 przynios³a wraz z dywidendami œrednio 6 proc. rocznie, mimo kilku dotkliwych za³amañ, a w ostatniej dekadzie – 12.9 proc. rocznie. Patrz www.mo-

nie jest prawnikiem, a artyku³ ten nie powinien byæ uwa¿any za poradê prawn¹. Jest autork¹ wielu ksi¹¿ek-poradnikówo profilu finansowym i konsumenckim, m.in. „Powrót do Polski”, „Emerytura polska i amerykañska”, „Ubezpieczenie spo³eczne Social Security”, „WEP: Jak walczyæ z redukcj¹ Social Security dla Polaków” i wielu innych. S¹ one dostêpne w ksiêgarni Polonia, 882 Manhattan Ave., Greenpoint, albo bezpoœrednio od wydawcy Poradnik Sukces, 255 Park Lane, Douglaston, NY 11363, tel. 1-718-224-3492

www.PoradnikSukces.com poczta@poradniksukces.com

neychimp.com/features/market_cagr.htm. Jak inwestowaæ bezpiecznie, skutecznie i d³ugoterminowo wyjaœniam w artykule pt. „Jedyna strategia inwestycyjna, jakiej potrzebujesz”. Znajdziesz go w sieci. Za³ó¿my, ¿e nasz syn dorabia³ w szkole, potem na studiach i przez dziesiêæ lat mia³ dochód (earned income) ok. czterech tysiêcy rocznie, których równowartoœæ wp³acaliœmy mu na Roth IRA w akcyjnym funduszu pod¹¿aj¹cym za œredni¹ gie³dy. Dziœ, po dziesiêciu latach, nasz syn ma na koncie ponad 86,700 dol., z czego czterdzieœci tysiêcy mo¿e wyp³aciæ natychmiast, bez podatku i bez kary. Niewielu dwudziestopiêciolatków mo¿e siê tym poszczyciæ.

Nie ubiegaj siê o emeryturê zanim nie poznasz przepisów i pu³apek

Labirynt emerytur imigranta

wyjaœniaj¹ unikalne ksi¹¿ki El¿biety Baumgartner

„Emerytura polska i amerykañska” – ich ³¹czenie i skutki Umowy o zabezpieczeniu spo³ecznym. Cena $35 + $5 za przesy³kê.

„WEP: Jak walczyæ z redukcj¹ Social Security dla Polaków”. Unikalne informacje. Cena $30 + $5 za przesy³kê.

„Ubezpieczenie spo³eczne Social Security”. Dowiedz siê, jak maksymalizowaæ œwiadczenia swoje i rodziny. $35 +$5 za przesy³kê.

Równie¿: „Powrót do Polski” ($35+$5), „Emerytura reemigranta w Polsce” – dla seniorów wracaj¹cych do kraju ($35+$5), „Obywatelstwo z przeszkodami” ($35+$5).

Ksi¹¿ki s¹ uaktualnione na rok 2023 i dostêpne w ksiêgarni Polonia, 882 Manhattan Ave., Greenpoint, albo od wydawcy: Poradnik Sukces, 255 Park Lane, Douglaston, NY 11363, tel. 718-224-3492

www.PoradnikSukces.com

Zamów og³oszenie drobne

● INSTALACJA NOWYCH BOILERÓW

● ZAMIANA BOILERÓW OLEJOWYCH NA GAZOWE

● USUWANIE GAS, NATIONAL GRID, DEPT OF BUILDINGS VIOLATIONS

● RPZ/BACKFLOW PREVENTER INSTALACJA & COROCZNE SERWISY

● CON ED/ NATIONAL GRID GAS SERVICE RESOTRATION

● INSPEKCJE SYSTEMÓW LINII GAZOWYCH ZGODNIE Z LOCAL LAW 152

Cena $10 za maksimum 30 s³ów

Anna-Pol Travel

821 A Manhattan Ave. Brooklyn, NY 11222 Tel. 718-349-2423

WWW.ANNAPOLTRAVEL.COM

ANIA TRAVEL AGENCY

57-53 61st Street, Maspeth, N.Y Tel. 718-416-0645, Fax 718-416-0653

✓ Bilety Lotnicze ✓ Wysy³ka pieniêdzy i paczek

✓ T³umaczenia ✓ Sprawy imigracyjne

✓ Notariusz

Nauka gry

na fortepianie, gitarze i skrzypcach oraz lekcje œpiewu

Szko³a z tradycjami

Rejestracja Bo¿ena Konkiel

tel. 718-609-0088 email: Kobomusic@verizon.net

MICHA£ PANKOWSKI TAX & CONSULTING EXPERT

Us³ugi w zakresie:

Zapraszamy do s³uchania Radio RAMPA na czêstotliwoœci WSNR 620 AM w NY, NJ, CT w soboty od 15:00 do 21:00

Zasiêg Radio RAMPA 620 AM to piêæ dzielnic Nowego Jorku, a tak¿e Long Island, stany New Jersey i Connecticut, czyli najwiêksze skupiska Polonii na Pó³nocno-Wschodnim Wybrze¿u USA. Ponadto, sobotni¹ audycjê, bez zmian, s³uchaæ bêdzie mo¿na za poœrednictwem naszej strony internetowej www.RadioRAMPA.com oraz aplikacji RAMPA na telefony komórkowe. Wszystko bezp³atnie.

✓ Ksiêgowoœæ

✓ Rozliczenia podatkowe indywidualne i biznesowe, w tym samochodów ciê¿arowych

✓ Rejestracja biznesu i licencje

✓ Konsultacje

✓ Bezpodatkowa zamiana domów

✓ #SS - korekty danych

Email: Info@mpankowski.com

✓ Rozliczenia podatków indywidualnych i biznesowych (jeden w³aœciciel, partnerstwo, korporacja),

✓ Pe³n¹ ksiêgowoœæ ✓ Rejestracjê i rozwi¹zywanie biznesów 110 Norman Ave, Brooklyn, NY 11222 718-383-0043 lub 917-833-6508

Instagram dawnych wieków

Lwia czêœæ - serialu o zwierzêtach

Lwów w malarstwie jest co niemiara, st¹d te¿ ku rozczarowaniu antylwiego stronnictwa wœród czytelników „Kuriera Plus” tematykê trzeba bêdzie rozci¹gn¹æ na dwa odcinki.

Atrakcyjna opowieϾ

Jedn¹ z najstarszych z odmalowywanych opowieœci jest rzymska legenda o Androklesie i lwie; piszê „legenda”, choæ zapis, na podstawie którego powsta³y dalsze, wcale rozbudowane historie na ten temat, ma rzekomo pochodziæ od naocznego œwiadka wydarzeñ. Jest wiêc byæ mo¿e oparta na prawdziwych wydarzeniach.

Po krótce, rzecz mia³a siê nastêpuj¹co: zbieg³y niewolnik w pó³nocnej Afryce ukry³ siê przed poœcigiem w jaskini, która okaza³a siê równie¿ siedliskiem wielkiego lwa. Zwierzê jednak miast po¿reæ cz³owieka, zajête by³o w³asnym nieszczêœciem – w ³apie utkwi³ mu pokaŸny cierñ. Androkles, nie bacz¹c na niebezpieczeñstwo, wyci¹gn¹³ ów cierñ. Lew nie tylko nie zrobi³ cz³owiekowi krzywdy, ale zaprzyjaŸni³ siê z nim. Mieszkali w tej jaskini, on przynosi³ zbiegowi jedzenie. Ten zaœ odwdziêcza³ mu siê zabiegami o zdrowie i dobr¹ kondycjê stworzenia. Po paru latach jednak Androkles zatêskni³ za ludŸmi i wróci³ do Rzymu, gdzie go natychmiast ujêto. Zbieg³ego niewolnika skazano na cyrk rzymski z udzia³em dzikich zwierz¹t. Publicznoœæ dozna³a jednak sporego wstrz¹su, kiedy potê¿ny lew na arenie (który, naturalnie, okaza³ siê lwem z jaskini) zacz¹³ siê ³asiæ do nieszczêsnego skazañca. Kiedy niewolnik opowiedzia³ zdumionemu cezarowi swoj¹

historiê, zosta³ nie tylko uwolniony, ale jeszcze obdarowany, miêdzy innymi swym przyjacielem-lwem, którego prowadza³ póŸniej na smyczy po Rzymie.

Ta umoralniaj¹ca w istocie historyjka o wdziêcznoœci i przyjaŸni sta³a siê rozczulaj¹cym tematem nie tylko malarskich przedstawieñ, ale i literackich (patrz, na przyk³ad, sztuka teatralna George Bernarda Shawa „Androkles i lew”). Wybrany obraz znanego ju¿ czytelnikom Britona Riviere przedstawia kluczow¹ scenê opowieœci: lew „jak ¿ywy” boczy siê i gniewa, ale poddaje siê zabiegom cz³owieka: wie, ¿e ten chce mu pomóc, a nie skrzywdziæ go.

Lew te¿ cz³owiek

Ta bardzo popularna w czasach rzymskich opowieœæ doczeka³a siê chrzeœcijañskiej wersji. Nie mówiê, ¿e j¹ po prostu splagiatowano; w dawnych czasach mity, legen-

dy, pouczaj¹ce historyjki po prostu kr¹¿y³y w spo³eczeñstwie. By³y wspóln¹ w³asnoœci¹. I tak, myœlê, perypetie Androklesa przeciek³y do chrzeœcijañskiej hagiografii i sta³y siê integraln¹ czêœci¹ ¿ywota œwiêtego Hieronima, t³umacza Biblii na ³acinê.

Historyjka jest bliŸniaczo podobna: przysz³y œwiêty siedzia³ wraz z innymi mnichami i wspólnie s³uchali czytania Pisma œw., gdy nagle do ich klasztoru wkroczy³ wielki, kulej¹cy lew. Mnisi na ten widok rozpierzchli siê w pop³ochu, zaœ uczony spokojnie zaj¹³ siê opatrywaniem lwiej ³apy, w której tkwi³ pokaŸny cierñ. Wyj¹³ go, obmy³ ranê, posmarowa³ specjalnym balsamem, obwi¹za³, a potem nakarmi³ wielkiego kota. Lew pozosta³ w klasztorze, sta³ siê czymœ w rodzaju zwierz¹tka domowego. Tradycyjnie œw. Hieronima przedstawia siê jako uczonego zawsze w towarzystwie lwa.

W chrzeœcijañskiej wersji „Z³otej legendy” opowieœæ ta komunikuje religijny sens, aby goœcia traktowaæ uprzejmie iz grzecznoœci¹, zadbaæ przede wszystkim o jego potrzeby. Nie s¹dziæ nikogo po zewnêtrznym wygl¹dzie, pozorze w istocie; takowy bowiem o niczym nie œwiadczy.

Ta dawna chrzeœcijañska wersja przerodzi³a siê póŸniej we franciszkañsk¹ mi³oœæ do wszelkiego stworzenia.

Spoœród bardzo wielu przedstawieñ œw. Hieronima wybieram fragment tylko wielkiego malowid³a renesansowego malarza z Sieny Sano di Pietro (1405–1481) obrazuj¹cego sceny z ¿ycia œw. Hieronima. G³ówn¹ czêœæ dzie³a zajmuje w³aœnie wspomniana legenda. Religijna wymowa tego wizerunku nie ulega w¹tpliwoœci: lew ma niemal ludzkie oblicze (widaæ to

dobrze na zbli¿eniu); w wykonaniu artysty jest on zarazem i dos³ownie dzikim zwierzêciem, a jednoczeœnie cz³owiekiem, zb³¹kanym wêdrowcem, obcym, o groŸnym, odpychaj¹cym wygl¹dzie, który jednak wymaga potraktowania jak bliŸniego, z ca³¹ trosk¹ i chrzeœcijañsk¹ mi³oœci¹.

Lew srogi

Sano di Pietro by³ doskona³ym artyst¹, jednak jego przedstawienie lwa mo¿na potraktowaæ nie jako celowe zniekszta³cenie, ale jako nieudolnoœæ artystyczn¹. Nie by³oby w tym nic dziwnego; dawni twórcy najczêœciej malowali z pamiêci, tym bardziej w takim przypadku, kiedy o lwa jako modela do malunku, by³o zapewne trudno.

Doskonale to widaæ na uroczym wprost œredniowiecznym portrecie lwa (figura heraldyczna?) w nowojorskim Cloisters. Nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e anonimowy artysta nigdy lwa nie widzia³, a zna³ to zwierzê wy³¹cznie z opowieœci. Dowiedzia³ siê z nich, ¿e lew to taki wielki, srogi kot. Namalowa³ wiêc domowego kota z groŸna min¹ i w¹sami jak u marsowego sier¿anta. Styl tej kompozycji wywodzi siê ze starych bestiariów, czyli bardzo popularnych przedstawieñ i opisów zwierz¹t tej ziemi. Zasadniczo chodzi³o w nich o zaszokowanie – zdumienie i przestraszenie odbiorcy rozmaitoœci¹ dziwacznych, a zawsze niebezpiecznych stworzeñ. Podobieñstwo nie by³o istotne, albowiem w czêœci ksiêgi te zajmowa³y wizerunki stworzeñ fantastycznych, jak bazyliszek, chimera czy jednoro¿ec. A poniewa¿ ca³oœæ przyrody widziano jako jeden system boskiego planu stworzenia, tote¿ zwierzêta istnia³y nie tylko, bo by³y, ale ich istnienie nios³o okreœlone moralne przes³anie; najogólniej wpisane by³y w chrzeœcijañski system etyczny.

Briton Riviere – Androkles i lew.

Muzeum Cloister – Lew.

Czes³aw Karkowski

Sano di Pietro – Sceny z ¿ycia œw. Hieronima.