Strzelin – granit drobnoziarnisty

Kamieniołom w Strzelinie jest pod wieloma względami wyjątkowy. Znajduje się w granicach miasta – ledwie kilometr od rynku miejskiego, jest najgłębszym kamieniołomem granitu w Europie (ponad 120 m) i jednym z największych – szerokość wyrobiska to ponad 300 m, a długość ponad 650 metrów.

Pod nazwą Strzelin zwykle rozumie się drobnoziarnisty, szary granit w ciemnej tonacji. Dość jednolity, o stalowo-niebieskim, zimnym odcieniu. Rzadko spotyka się w nim myszki i są one raczej niewielkie. Należy jednak mieć świadomość, że ze złoża o nazwie Strzelin wydobywa się również granit średnioziarnisty o jaśniejszym odcieniem oraz drobnoziarnisty granit z żółtawym przebarwieniem i handlowej nazwie „miodowy”.

Historia wydobycia granitu strzelińskiego sięga średniowiecza –potwierdzają to XIII-wieczna rotunda św. Gotarda i mury miejskie w Strzelinie czy kościoły w Górce Sobockiej i Białym Kościele. Zwykle materiał był wydobywany w niedalekiej odległości od budowanych obiektów, więc trudno dziś jednoznacznie określić, z którego miejsca Wzgórz Strzelińskich dokładnie pochodził. Zwykle były to tak zwane kamieniołomy domowe, czyli niewielkie wyrobiska, w których wydobywano kamień na potrzeby jednego lub kilku domostw. W XIX wieku granit w Strzelinie wydobywano już na skalę przemysłową. Przed II wojną światową granit strzeliński był wykorzystywany na budowach wielu niemieckich miast. Po wojnie kamieniołom szybko został uruchomiony i już 1946 roku kamień był dostarczany do odbudowy kraju. M. in. do budowy mostu Poniatowskiego i Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie oraz na postument warszawskiej Nike. Od 1992 roku kamieniołom znajduje się w rękach prywatnych. Obecnym właścicielem jest firma Mineral Polska (należąca do koncernu Strabag), która wydobywa jedynie kruszywo. Na terenie wyrobiska w Strzelinie działają jednak dwie firmy – Stonpol i ZPK Strzelin – które wydobywają kamień bloczny. Z wydobytego materiału najczęściej wykonywane są elementy typowo drogowe: kostka surowo łupana lub cięto łupana; kostka fakturowana; cięte lub łupane krawężniki chodnikowe, oporniki i krawężniki drogowe; płyty chodnikowe i drogowe różnej wielkości.

W budowlance szary kolor jest w modzie i to powoduje spore zainteresowanie parapetami i schodami ze Strzelina, które dobrze sprawdzają się w nowoczesnych projektach, zwłaszcza w bezpośrednim sąsiedztwie jednolitych kolorystycznie elewacji. Szara, stalowa barwa sprawia, że ten kamień komponuje się z każdym materiałem w każdym kolorze. W nagrobkach dobrze wygląda w zestawieniu z ciemnymi elementami, zwłaszcza w przypadku odmiany średnioziarnistej, która jest wyraźnie jaśniejsza.

Granit Strzelin przyjmuje każdy rodzaj wykończenia. Przy polerze zyskuje dużą głębię koloru i uważa się, że wolniej się starzeje od innych granitów, dłużej zachowując świeżość wyglądu. Dzięki drobnoziarnistej strukturze doskonale wygląda we wszystkich szorstkich wykończeniach. Bardzo dobrze się płomieniuje dając bardzo równą, antypoślizgową powierzchnię. Po zastosowaniu płomieniowania i szczotkowania zyskuje delikatną, wygładzoną powierzchnię przypominającą skórkę pomarańczową. Natomiast powierzchnie piaskowane, ze względu na znaczną twardość, wyglądają jakby ledwie muśnięte przez ten rodzaj obróbki. W przypadku odmiany miodowej poler tłumi jej żółty odcień, a płomień go uwidacznia i eksponuje.

Strzelin tnie się i obrabia przy użyciu standardowych narzędzi do granitu. Jest jednak nieco twardszy niż inne granity – nie można go ciąć zbyt agresywnie i dlatego czas cięcia jest zdecydowanie dłuższy. Przy ustawieniu zbyt dużego opadu piły nie chcą się ostrzyć i szybko się zaklepują. Według opinii Marcina Wieczorka z firmy ZPK Strzelin zużycie narzędzi w zakładzie obrabiającym wyłącznie granit ze Strzelina jest o prawie 30% wyższe niż w bliźniaczym zakładzie przerabiającym różne rodzaje granitu.

Z powodu ukośnego ułożenia ławic w złożu wydobywane bloki są raczej nieregularne, rombowe. Trudno jest taki blok dobrze ustawić pod piłą lub linką, by uzyskać rzaz równoległy do powierzchni bryły. To powoduje dużą odpadowość oraz zwiększa czasochłonność wszelkich czynności związanych z rozcinaniem materiału na płyty. Z kolei z ukośnych płyt trudniej uzyskać kwadratowe formatki o większych rozmiarach. Dlatego też płyty najlepiej jest projektować w formaty prostokątne. Sporą część produkcji elementów ciętych stanowi też kosta rzędowa regularna, która ma dwa boki cięte – to podnosi jej wartość estetyczną.

dane fizykomechaniczne:

Gęstość objęt. 2655 kg/m3

Nasiąkliwość 0,29 %

Wytrzymałość na ściskanie 217,0 MPa

- po zamrażaniu 56 cykli 207,0 MPa

Wytrzymałość na zginanie 16,2 MPa

– po zamrażaniu 56 cykli 14,5 MPa

Ścieralność na tarczy Boehmego 6725 mm3

Mrozoodporność całkowita

Odporność na poślizg (powierzchnia cięta) 68

opis

- twardszy od innych granitów

- drobnoziarnista struktura i szary lub miodowy kolor komponują się z każdym materiałem

- dobrze prezentuje się w matowych wykończeniach powierzchni

- odmiany kolorystyczne, które dobrze współgrają ze sobą w ramach jednej inwestycji

- niska wychodowość bloków, trudności z uzyskaniem dużej płyty

Cechy wyróżniające

- drobnoziarnista struktura

- ciemnoszara barwa

- wysoka wytrzymałość i pełna mrozoodporność

- dostępny drobnoziarnisty ciemnoszary, średnioziarnisty jasnoszary i drobnoziarnisty szaro-żółty

Szacuje się, że ze złoża Strzelin – nie licząc eksploatacji kruszywowej – wydobywane jest około 8 000 ton granitu miesięcznie. Przy czym jako materiał bloczny można potraktować co najwyżej 30% tej ilości. Nie jest to taka dobra wydajność i tak łatwa eksploatacja, jak w złożach strzegomskich.

Duży odpad, wolniejsze cięcie, dużo większe zużycie narzędzi, dodatkowy czas poświęcony na odpowiednie ułożenie bloku pod piłą to powody, które uzasadniają wyższą cenę granitu ze Strzelina. Niestety, konkurencja ze strony materiałów strzegomskich powoduje, że trudno do tego przekonać klientów.

Alternatywą – bądź konkurencją niestety zagraniczną – jest Kuru Grey. Jednak parametry fizykomechaniczne klasyfikują granit strzeliński wśród najlepszych granitów polskich. Twardość i odporność na ścieranie, mrozoodporność, przyjmowanie różnej faktury powierzchni, bardzo wysoka odporność na działanie czynników mechanicznych – oto krótka charakterystyka tego materiału.

Wysoki poler na nagrobku

Powierzchnia cięta, łupana i płomieniowana

Wśród współczesnych inwestycji, na których wykorzystano granit ze Strzelina, można wymienić remont placu Kolegiackiego w Poznaniu – płyty chodnikowe, kostka, fontanna; remont ul. Krakowskiej w Opolu – płyty chodnikowe i kostka; Centrum Kongresowe w Krakowie – otoczenie budynku, Strzelin połączony z ciemniejszym sjenitem; Dzielnica Czterech Wyznań we Wrocławiu – skontrastowany z Kośminem opisywanym w poprzednim numerze Kuriera Kamieniarskiego; otoczenie Politechniki Gdańskiej – zestawiony z jaśniejszym granitem strzegomskim i czarnym Szwedem; Rynek w Lubinie – podkreślony ciemnymi obramieniami również ze Szweda; czy fontanna w Karpaczu – łukowa w formie konstrukcja z monolitów z miodowej odmiany Strzelina. Na wymienionych inwestycjach użyto m.in. kostki surowo łupanej i cięto łupanej, płyt chodnikowych i drogowy o różnych wymiarach i grubości do 18 cm, oraz krawężników – zarówno dla ciągów pieszych, jak i typowo drogowych. Nierzadko elementy były wykonywane jednostkowo, by mogły zostać zabudowane w konkretnym miejscu.

Różne wersje kolorystyczne granitu Strzelin

Rafał Frankiewicz (Pracownia Rzeźby, Pabianice):

„Moim zdaniem jeden z ciekawszych granitów. Jest twardy i drobnoziarnisty. Lubi być szorstki – w grubym piaskowaniu, w groszkowaniu, w płomieniowaniu, w szczotce wygląda bardzo interesująco: jest jasny, wręcz białawy. Jeśli nie ma ciemniejszych myszek, które się zdarzają, wygląda absolutnie niesamowicie. Nie ma dużych, ostrych ziaren – lekko chropawa powierzchnia zachęcająca do dotyku. Warto jedynie zwrócić uwagę na to, by elementy z niego wykonane były zawsze albo całe suche albo w całości mokre, ponieważ fragmenty mokre bardzo kontrastowo odcinają się od fragmentów suchych. Do kucia jest granitem bardziej wymagającym niż na przykład Strzegom – większa twardość i spoistość, dłuto ma trudniej. Ale dzięki temu można wydobyć każdy detal w bardzo precyzyjny sposób. Z powodu drobnego ziarna wydaje się jednolity i ładnie rozprasza światło.”