Z OSTROWSKIEJ KONKATEDRY 7/2016
Ostrowskie „Powązki”, czyli o ikonografii Starego Cmentarza – część III Na jeszcze inne motywy można natknąć się na ostrowskim Starym Cmentarzu. Porzuconą między grobami kamienną płytę nagrobną zdobi wyrzeźbiona, stukająca do drzwi postać Zbawiciela z laską wędrowca. Z wykutą w czarnym kamieniu, modlącą się pod krzyżem Maryją spotykamy się na grobie B. Maślak (patrz zdjęcie). Kubizująca, pochylona w bólu ku ziemi płaczka widnieje na nagrobku F. Figurskiego. Jedną zaś z najpiękniejszych rzeźb ostrowskich „Powązek” jest płaczka z cokołu nagrobka W. Handke. Wsparta o kolumnę, ukazana w antycznych szatach i z przepaską we włosach, delikatnie pochyla głowę, przymknąwszy oczy i złożywszy modlitewnie ręce. W pierwszej połowie XIX wieku chętnie umieszczano przy grobach takie płaczki; ostrowska ze Starego Cmentarza to wspomnienie tamtego zwyczaju. Drugą, urzekającą rzeźbę na Starym Cmentarzu stanowi dziewczynka-anioł, bosa, w kusej sukience, z bukiecikiem kwiatów w lewej ręce, prawą ręką obejmująca cokół. Zdobi ona nagrobek S. Namysłownej. Do grona najpiękniejszych rzeźb tej nekropolii należał również, wyobrażony z pątniczą laską i muszlą św. Jakuba, Pielgrzym, dłuta W. Marcinkowskiego. Ta pochodząca z 1890 roku rzeźba znajduje się obecnie w krużganku konkatedry. Na Starym Cmentarzu była ona częścią nagrobka ks. K. Chiżyńskiego. Ogromną popularnością w rzeźbiarskiej dekoracji Starego Cmentarza cieszy się natomiast różnorodna roślinność. Mamy tutaj chociażby: dąb, akant, bluszcz, palmę, różę, laur, a nawet widoczną na cmentarnej pompie pałkę wodną. Girlandy z akantu, wraz z wieńcem laurowym i muszlą, zdobią m.in. nagrobek K. Sella. Akant w chrześcijańskiej symbolice symbolizuje – ze względu na ostre, cierniste liście – Chrystusową mękę, muszla – odrodzenie i nowe życie, a wieniec laurowy np. radość i szczęście; rozumiany natomiast jako wieniec zwycięstwa, stanowi nagrodę za zgodne z Bożymi przykazaniami życie chrze-
Nagrobek B. Maślak | fot. polskie-cmentarze.com
www.konkatedra-ostrowwlkp.pl
ścijańskie. Św. Ambroży z Mediolanu, żyjący w IV wieku Ojciec Kościoła, pisał: „Wawrzyn i palma są godłem zwycięstwa: wawrzynem wieńczy się głowy zwycięzców, palma zdobi zwycięską rękę”. W rzeźbiarskiej dekoracji sarkofagu z grupy Anastasis (z języka greckiego: „Zmartwychwstania”), dawniej grupy pochodzących z okresu między 350 a 380 rokiem sarkofagów pasyjnych, zwanego sarkofagiem 171 (Muzeum Laterańskie) rzymski legionista nakłada Zbawicielowi na głowę zamiast cierniowej korony wieniec z wawrzynu, wskazując w ten sposób na triumf i królewską godność Jezusa Chrystusa. Znakiem rozpoznawczym takich sarkofagów jest krzyż z otoczonym laurem chryzmonem, dwoma orłami na ramionach, rzymskimi żołnierzami, z których jeden czuwa a drugi śpi, oraz z manus Dei (z języka łacińskiego: „ręka Boga”) lub dziobem orła, dzierżącym laurowy wieniec. Taki właśnie sarkofag widnieje w naszej konkatedrze na witrażu ukazującym zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa (w transepcie, czyli nawie podłużnej). Często też pojawia się w ikonografii ostrowskiego Starego Cmentarza liść palmy (najczęściej z kokardą). Na nagrobku M. i J. Zachciałów widzimy, na złączeniu belek krzyża, ozdobione kokardami wieńce laurowe. Nagrobek rodziny Waldowskich zdobi tablica inskrypcyjna z gałęzią palmy oraz ze skrzyżowanymi na gorejącym sercu krzyżem i kotwicą. Palma jest tutaj atrybutem wiernych, którzy osiągnęli szczęśliwą wieczność, chociaż może symbolizować także wieczny pokój i wskazywać na nagrodę za godne, chrześcijańskie życie. Posiadająca natomiast, jako ornament, antyczne korzenie palmeta (stylizowany liść palmy) zdobiła w XI i XII wieku odlewane płyty nagrobne. Laurowe girlandy ze wstęgami i anielskimi główkami dekorują nagrobek M. Nagler i I. Maciejewskiego. Ukazane na tle girland, w kartuszach, anielskie główki zdobią także nagrobek K. Szymczak. W całej postaci anioł wyobrażony jest natomiast chociażby na nagrobku A. Paszkówny i A. Z. Kaczmarka. Klęczy on przed krzyżem z modlitewnie skrzyżowanymi rękoma. Z podobnym aniołem spotykamy się na grobie rodzeństwa A. i A. Szlachty, a znajdujący się na nim napis głosi: „Tu spoczywają w Bogu nasze nigdy niezapomniane dzieci…”. Interesująco prezentuje się anioł na cokole nagrobka Z. Hudzińskiego, gdyż nawiązuje do starożytnych, greckich stel nagrobnych. Ukazany z profilu, w antycznych szatach, lewą rękę opiera na cokole, w prawej dzierżąc laurowy wieniec. Anielska postać widnieje też na dachu grobowca rodziny Idźkowskich pod wspartym na czterech kolumnach „baldachimem”. Anioł ten kładzie lewą rękę na piersi, prawą zaś, lekko uniesioną, wyciąga przed siebie. Być może jest to anioł, który zbudzi zmarłych, gdy u kresu dziejów nadejdzie Jezus Chrystus jako Sędzia. Anioł zdobi też nagrobek Z. i H. Walczaków. Przedstawiony z rozpostartymi skrzydłami i rozłożonymi rękoma, trzyma w ręce krzyż, chyląc ku niemu głowę. Cdn.
Justyna Sprutta
9