Steenslaggevaar? Luister naar de wijze raad van Ragnar

Steenslaggevaar?

Luister naar de wijze raad van Ragnar

Wie regelmatig in bergachtig gebied onderweg is, heeft ongetwijfeld al markeringen tegengekomen zoals : “Pad gesloten vanwege vallende rotsen!” of “Gevaar voor steenslag”. Helaas is het aantal afgesloten paden in het recente verleden aanzienlijk toegenomen. Dit heeft niet alleen gevolgen voor bestemmingen in geologisch onstabiele regio's of regio's die bijzonder worden getroffen door het ontdooien van permafrost (vb. Mont Blanc of Matterhorn), maar ook voor bergen en paden in de niet-alpine omgeving. Een groep Oostenrijkse experts heeft R.A.G.N.A.R. (Risiko Analyse Gravitativer Naturgefahren im Alpinen Raum) ontwikkeld om steenslag (en soortgelijke gevaren) correct te kunnen beoordelen én praktijk gerichte maatregelen te nemen. Ragnar is ook een oude Germaanse voornaam en betekent zoiets als "raad van de goden" en in deze context een "wijze raadgever".

WETGEVING

Laten we eerst kort de wet- en regelgeving toelichten voor diegenen die wegen en paden beheren en onderhouden. In Oostenrijk is het verplicht dat bijv. een Alpenclub of een toeristische dienst zorgt dat paden in een goede staat verkeren. Een wegversperring is dus een maatregel die een wegbeheerder verplicht moet nemen als de weg in slechte staat verkeert. In de regel wordt een pad afgesloten als er twijfels zijn over de algemene veiligheid. Als je als bergsporter een wegversperring negeert, doe je dit op eigen verantwoordelijkheid en kan je geen aanspraak maken op eventuele schadevergoeding.

NATUURLIJKE EN MAATSCHAPPELIJKE VERANDERINGEN

Er zijn verschillende redenen waarom het aantal wegversperringen op alpine paden toeneemt. Zo is er méér en zwaardere neerslag, het ontdooien van permafrost en het smelten van gletsjers in het hooggebergte. Aan de andere kant neemt ook de angst voor aansprakelijkheid toe, vooral door een gebrek aan verantwoordelijkheid bij degene die op dergelijke paden onderweg zijn. Daarboven komt nog dat vele bergsporters naast een ongevallenverzekering ook een wettelijke beschermingsverzekering hebben, waardoor er meer rechtszaken kunnen komen.

Samenvatting gebaseerd op vertaling door Ben Van Poucke van het artikel ‘R.A.G.N.AR. – Naturgefahren im Alpenraum’ van Christoph Höbenreich, Peter Kapelari, Klaus Pietersteiner, Dieter Stöhr, Walter Würtl & Günther Zimmerman, eerder gepubliceerd in Berg und Steigen #110 Lente 2020 & Analyse: Berg Jahrbuch Sommer 2020. Uitgebreide versie te lezen op de infobank van de website KBF! Foto’s: Walter Würtl, Christoph Höbenreich, Land Tirol & Ben Van Poucke

Inspecties van wandel- en bergpaden gebeuren meestal éénmaal per jaar. Tijdens deze controles worden de markeringen indien nodig vernieuwd, worden bruggen, leuningen, staalkabels ... gecontroleerd, wordt het pad zelf hersteld of worden duidelijke hindernissen verwijderd.

Het is al decennia lang bewezen dat de verantwoordelijken handelen met hun alpine expertise of met hun “gezond verstand”. De ongevallencijfers laten zien dat deze praktijk heel effectief en doelmatig is: Alpen ongevallen die gerelateerd zijn aan de slechte staat van een pad zijn eerder uitzonderlijk.

Ook de (overdreven) vrees voor aansprakelijkheid van de wegbeheerders is ongegrond, aangezien het op grond van een juridische beoordeling moet bewezen worden dat het gaat over opzet of grove nalatigheid.

Om deze wegbeheerders de best mogelijke ondersteuning te bieden bij hun werk, worden door de alpine verenigingen regelmatig trainingen aangeboden waar ze vertrouwd worden gemaakt met de geldende standaarden en waar ze de nodige technische skills krijgen. Een meer gedetailleerde beoordeling en beveiliging van wandel- en bergpaden, is over het algemeen noch wettelijk noch beroepsmatig noodzakelijk en ook niet echt opportuun, dit om het zelfstandig karakter van wandelen en bergbeklimmen in een alpine omgeving niet te verliezen!

Afbeelding 1 Hoewel de overgrote meerderheid van de berg- en wandelpaden zonder grote inspanningen veilig kan worden gebruikt; zijn er toch enkele paden waar steenslag, grondverschuivingen, modderstromen en dergelijke geregeld voorkomen.

In het verleden kregen experts meestal de opdracht om de situatie te beoordelen en vervolgens in een rapport een deskundig oordeel te vellen. Maar gevaren toekomstgericht inschatten is zelfs voor hen moeilijk, zo niet onmogelijk. Vandaar dat bepaalde paden voorzichtigheidshalve werden afgesloten of extra beveiligd.

Grote, structurele maatregelen zijn extreem duur, daardoor kunnen dergelijke uitgaven voor een normaal wandel- of bergpad niet worden verantwoord. Uitgebreide metrologische monitoring kan alleen worden gebruikt bij grote impact op wegeninfrastructuur (rots- of aardverschuivingen).

Paden afsluiten vanwege vrees voor aansprakelijkheid en minder vanwege een reëel risico is dan ook weer niet aan te raden, omdat het soms lastige beperkingen in het alpine netwerk van paden betekent (vb. belangrijke doorsteek plaatsen of toegang tot hutten) en tegelijkertijd, worden deze soms genegeerd door wandelaars en bergbeklimmers met kennis van het gebied, wat uiteindelijk weer tot conflicten kan leiden.

Het doel van RAGNAR is om weggebruikers een instrument te bieden dat praktisch, technisch verantwoord, maatschappelijk erkend en juridisch haalbaar is. Men zal risico’s vastleggen, documenteren en communiceren, de eindverantwoordelijkheid blijft evenwel bij de bergwandelaar zelf liggen.

Afbeelding 2

Steenslag wordt over het algemeen als een typisch alpine gevaar ervaren. Ook al is elk ongeval tragisch en stijgt de kans door de steeds warmere zomers, en/of veroorzaakt door andere bergwandelaars of wild, het objectief risico van vallende stenen hoeft niet gedramatiseerd te worden. Volgens de ongevallenstatistieken van de Oostenrijkse Raad van Toezicht voor Alpine Safety vonden in Oostenrijk gemiddeld honderd dodelijke alpine ongevallen per jaar plaats tijdens het wandelen en bergbeklimmen. Slechts 2% hiervan is te wijten aan vallende stenen. Aangezien het aantal mensen dat tijdens het wandelen en bergbeklimmen gewond raakt of sterft door vallende stenen, min of meer constant blijft, kan geen toename van dergelijke ongevallen worden vastgesteld. En dat ook tegen de achtergrond van stijgende bezoekersaantallen en een verslechterende natuurlijke situatie. Aan de hand van het voorbeeld van het wandel- en bergpaden concept van Tirol kunnen vier gebruikersgroepen en overeenkomstige paden worden geïdentificeerd.

1 - Wandelpaden zijn bedoeld voor wandelaars zonder alpine kennis en met een gering risicobewustzijn, geen grootse fysieke vereisten noch een specifieke uitrusting is daarbij nodig. Objectief gezien moet de omgeving relatief veilig zijn en geschikt om veel publiek te verdragen.

2 - Rode (matig moeilijke) bergpaden zijn bedoeld voor de meer geoefende bergwandelaar met een degelijke fysieke conditie en passende uitrusting, die alpiene gevaren correct kan inschatten en ernaar handelen.

3 - Zwarte (moeilijke) bergpaden: eerder voor de ervaren bergbeklimmers. Hier geldt het bekende “Trittsicher und schwindelfrei”. Zij beschikken over hoge mate van alpiene verantwoordelijkheid, goede fysieke conditie annex uitrusting. Bovendien heb je hierbij technische skills nodig waardoor je moeilijke passages kan herkennen en inschatten. Er is slechts een kleine doelgroep op dergelijke paden waardoor het ‘restrisico’, dat wordt "overgedragen" van degene die de routes onderhoudt op de gebruiker, een zeer hoge waarde heeft. Typisch voor dit terrein is dat tot in de vroege zomer sneeuwvelden gevaarlijke passages creëren. 4 - Alpine routes: op deze paden is er geen aansprakelijkheid voor bepaalde medewerkers aangezien deze routes niet hoeven gemarkeerd, bewegwijzerd of onderhouden worden. R.A.G.N.A.R. houdt hier dan ook geen rekening mee.

Het RAGNAR concept werkt in vier stappen:

1. Doel van bescherming: wat mag er gebeuren? Tot waar zijn risico's acceptabel en vanaf wanneer is er een gebrek aan voorzorgsmaatregelen? Als maatstaf gebruikt men de kans op overlijden op wandel- en bergpaden, wat per seizoen in detail wordt berekend op de te beoordelen routes. Hoewel bergsporters er niet vanuit kunnen gaan dat iemand anders het risico op natuurlijke gevaren voor hen beperkt, werkt R.A.G.N.A.R. met internationaal gebruikte route classificaties voor berggebieden. Dit komt omdat heel weinig wandelaars en bergbeklimmers de moeilijkheidsgraden kennen en dus vaak niet weten welke inspanningen hun te wachten staan. Doel is om in de toekomst daar nog meer bewustwording rond te creëren.

2. Risicoanalyse: wat kan er gebeuren? Hierbij worden de bestaande gevaren bepaald in termen van hun mogelijke ernst, de mate van blootstelling aan het gevaar en hun potentiële gevolgen. De algemene risicoanalyse is gebaseerd op een beoordeling door lokale experts, inclusief een berekening van de kans op overlijden. Hiervoor worden voor elk risico onderweg de nodige parameters van frequentie, duur, blootstellingsduur en frequentie van personen ter plaatse verzameld. Als het berekende risico voor de route boven de te beschermen doelen ligt, moet dit met gepaste maatregelen worden verminderd. Lukt dit niet, wordt een weg geblokkeerd.

3. Risicobeheersing of risicomanagement: wat te doen? Hieruit blijkt welke maatregelen en middelen nodig zijn om de doelen te behalen. Klassieke maatregelen hebben betrekking op het vermijden, het verminderen en het overdragen van risico’s via waarschuwingsborden. Na de uitvoering hiervan zijn er restrisico's die wandelaars zelf op zich moeten nemen. Het komt erop neer dat een nul risico in berggebied niet mogelijk is!

4. Controle. De drie voorgaande stappen moeten in de toekomst geregeld worden gecontroleerd of ze voor het desbetreffende pad nog geldig zijn.

Informatieborden "Bergwereld samen" Bedoeld om wandelaars en bergbeklimmers gericht te kunnen waarschuwen voor risico's.

Afbeelding 1

Afbeelding 2 Een systeem van risicobeoordeling is gericht op reduceren van risico’s, volledig uitsluiten van natuurlijke gevaren kan niet. Indien nodig moeten lokale experts worden geraadpleegd om het specifieke gevaar te beoordelen en moet hun expertise worden betrokken bij zowel de risicoanalyse als de planning van maatregelen.

SAMENGEVAT

• RAGNAR is een laagdrempelig en innovatief instrument voor het beoordelen van natuurlijke gevaren door gravitatiekracht in alpine gebieden. Het is gebaseerd op aanbevelingen en principes van de relevante beroepsverenigingen. Er wordt rekening gehouden met de jarenlange ervaring en kennis van lokale experts. • Met RAGNAR krijgen weggebruikers een tool waarmee ze op een objectieve manier actief het risico kunnen inschatten en wordt ervoor gezorgd dat een risico niet wordt onderschat. • RAGNAR analyseert en evalueert niet alleen het risico, maar stelt ook maatregelen voor die zijn aangepast aan de situatie. Zo zal men RAGNAR ook kunnen gebruiken om te beslissen of een specifieke route terug open kan gesteld worden. Het zorgt ervoor dat een wandelaar of een bergbeklimmer de zekerheid heeft dat alles gedaan wordt om veilig onderweg te zijn. • De online calculator vertegenwoordigt slechts een deel van een volledige analyse en kan deze nooit vervangen. Het is geschikt om het risico van individuele gevaren plekken in te schatten en maakt het gemakkelijker om te beslissen of een RAGNAR-analyse geschikt is of niet. De online calculator is niet alleen handig voor weggebruikers. Het biedt geïnteresseerde bergsporters de mogelijkheid op een interactieve manier met de eisen van de verschillende routes en bijbehorende persoonlijke verantwoordelijkheid om te gaan.

Je kan zelf de RAGNAR online calculator uittesten op: https://www.bergwelt-miteinander.at/ragnar