Biodiversiteit van Fort Giessen

Biodiversiteit van Fort Giessen âˆź Inventarisatie van de flora en fauna in 2012

Natuurbeschermingsvereniging Altenatuur

Š Natuurbeschermingsvereniging Altenatuur, 2012 www.altenatuur.nl / info@altenatuur.nl

Inhoud 1 Inleiding 2 Gebiedsbeschrijving 3 Werkwijze 4 Resultaten 5 Literatuur Bijlagen

1 Inleiding In 2012 is Fort Giessen, de ‘thuisbasis’ van Altenatuur, geïnventariseerd op de aanwezige flora en fauna. Het fortterrein is grondig onderzocht op het voorkomen van verschillende soortgroepen. Alle waargenomen soorten zijn hierbij vastgelegd. Dit verslag geeft een overzicht van de resultaten.

Bij de meeste soortgroepen is een vergelijking gemaakt met gegevens uit 2006, toen het fort op vergelijkbare wijze is geïnventariseerd (Natuurbeschermingsvereniging Altenatuur, 2006).

De verschillende inventarisaties zijn uitgevoerd door de volgende Altenatuur-leden: J. de Bijl, J. Braat, J. van Diggelen, E.J. van Haaften, J. van Haaften, A. van de Herik, H. En M. Naaktgeboren, R. Oosten, N. van Pelt, J. Pollema, A. Schop en B. Verhoeven. Zij worden allen hartelijk bedankt voor hun medewerking!

Wespenspin voor gebouw B

2 Gebiedsbeschrijving Fort Giessen is omstreeks 1880 gebouwd als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het bestaat uit een legeringsgebouw, het hoofdgebouw, en twee bomvrije bijgebouwen. Deze gebouwen zijn afgedekt met een dikke laag aarde. Rondom het fort ligt een fortgracht. De ophaalbrug werd na de Tweede Wereldoorlog gesloopt en vervangen door een dam. In 1926 werd het fort als vestingswerk geschrapt. Wel had het tot na de Tweede Wereldoorlog een militaire bestemming. Later deed het fort dienst als opslagplaats voor allerlei goederen.

In 1976 werd het fort eigendom van de Stichting het Noordbrabants Landschap.

Sindsdien wordt het fort beheerd als natuurgebied. Sinds 1980 heeft Natuurbeschermingsvereniging Altenatuur het fort in gebruik gekregen als verenigingsruimte. Later heeft ook de Archeologische vereniging Land van Heusden en Altena zich in het fort gevestigd. Door de verenigingen worden er lezingen, cursussen en werkdagen georganiseerd.

Fort Giessen vanuit de lucht (foto: Google Earth). Aanduidingen op de foto: G: gracht, T: toegang tot fortterrein met daarop de drie gebouwen (A,B en C). P: poel.

3 Werkwijze Per soortgroep wordt kort beschreven hoe de waarnemingen zijn verzameld.

3.1 Hogere planten Op drie verschillende dagen, 12 mei, 23 juni en 25 augustus, is een ronde gemaakt over het fortterrein en buitenom langs de fortgracht. Hierbij zijn alle aanwezige hogere planten genoteerd.

3.2 Vogels De vogelfauna is onderzocht door tussen 6 april en 6 juli regelmatig een ronde over het fortterrein te maken. Hierbij zijn alle waargenomen vogelsoorten genoteerd en is speciaal gelet op gedrag dat wijst op broeden. Aanvullend zijn enkele losse waarnemingen genoteerd.

3.3 AmfibieĂŤn, reptielen en vissen Op drie verschillende dagen, 12 mei, 23 juni en 25 augustus zijn gedurende een ronde over het fortterrein en buitenom langs de fortgracht alle amfibieĂŤn geĂŻnventariseerd.

Op 12 mei is met een schepnet enkele keren in de poel en in enkele sloten geschept.

Toevallig waargenomen vissen en reptielen zijn eveneens genoteerd.

3.4 Insecten Op drie verschillende dagen, 12 mei, 23 juni en 25 augustus zijn gedurende een ronde over het fortterrein en buitenom langs de fortgracht alle waargenomen dagvlinderlibellen- en sprinkhaansoorten genoteerd. Op drie verschillende avonden, 12 mei, 22 juni en 25 augustus, zijn door gebruik te maken van felle lampen voor een wit laken nachtvlinders gelokt. Alle aangetroffen soorten nachtvlinders zijn hierbij genoteerd.

Daarnaast zijn enkele losse waarnemingen van overige soorten genoteerd.

3.5 Overige fauna Enkele losse waarnemingen van opvallende soorten van overige faunagroepen zijn eveneens genoteerd.

4 Resultaten De waargenomen soorten worden in dit hoofdstuk per soortgroep behandeld.

4.1 Hogere planten Er zijn in totaal 172 soorten hogere planten aangetroffen. De volledige lijst is opgenomen als bijlage 1. Hoewel precies evenveel soorten zijn gevonden als in 2006, zijn er toch verschillen tussen de beide jaren.

De meest soortenrijke delen van het terrein zijn de schrale hellingen van de fortgebouwen. De begroeiing bestaat uit grasland, welke begraasd wordt door schapen. Op enkele plaatsen groeit een solitaire eenstijlige meidoorn. Kenmerkende soorten zijn knolboterbloem, gewone hoornbloem, grasmuur, schapezuring, zachte ooievaarsbek, gewoon biggenkruid, reukgras en goudhaver. Geel walstro, dat in 2006 nog aanwezig was, werd in 2012 niet teruggevonden. Andersom zijn gewone veldbies en kraailook, in 2006 nog ontbrekend, in 2012 wel gevonden De overige graslanden lijken voedselrijker; hier groeien onder andere scherpe boterbloem, bermooievaarsbek, glad walstro, smalle weegbree, gewone berenklauw, rode klaver, glanshaver en grote vossenstaart. Buitenom het fort, langs het Koekkoekspad, komen ruigere vegetaties voor met gewone smeerwortel, zevenblad, look-zonder-look, kropaar en kweek. Richting de gracht gaat dit via een ruigtevegetatie met plaatselijk echte valeriaan en harig wilgenroosje over in een rietkraag. Tussen het riet groeien verschillende exemplaren waterzuring. Plaatselijk bestaat de oeverbegroeiing uit oeverzegge. De meest voorkomende waterplant in de fortgracht is gele plomp. Witte waterlelie werd in 2012 voor het eerst gevonden.

De poel die buiten het fortterrein is gelegen bevatte in 2006 een interessante watervegetatie met onder andere gekroesd fonteinkruid, fijne waterranonkel, watertorkruid, pijlkruid, kleine egelskop, holpijp en kikkerbeet. In 2012 bleek de poel echter grotendeels dichtgegroeid, waardoor de meeste van bovengenoemde soorten waren verdwenen. Onder andere watermuur en moerasandoorn zijn er nieuw verschenen.

Vooral langs de binnenzijde van de gracht, op het fortterrein, groeien houtachtigen.

Meest voorkomende boomsoorten zijn schietwilg en gewone es. Veel verschillende struikachtigen zijn aanwezig zoals eenstijlige meidoorn, wilde lijsterbes, gewone vlier, Gelderse roos, sleedoorn, haagbeuk en hazelaar. Kerspruim en Amerikaanse vogelkers waren in 2012 de opvallendste nieuwkomers in deze begroeiing. In de ondergroei werd voor het eerst brede wespenorchis aangetroffen.

Op de muren van het fort komt op enkele plaatsen de muurvaren talrijk voor, welke zich goed weten te handhaven.

De graslanden buitenom het fort worden aan de oostkant begrensd door een ondiepe sloot waarvan de oever geheel begroeid was met rijstgras. Hiertussen stonden enkele exemplaren blauw glidkruid.

Blauw glidkruid en Rijstgras: bijzondere slootoevervegetatie 4.2 Vogels In totaal zijn 54 vogelsoorten waargenomen. De totaallijst is opgenomen als bijlage 2.

In deze lijst in onderscheid gemaakt tussen soorten die met zekerheid hebben gebroed, soorten die waarschijnlijk hebben gebroed en soorten die wel zijn waargenomen, maar waarvan vaststaat dat ze zeker niet hebben gebroed.

In en bij de fortgracht broeden verschillende watervogels. Van onder andere fuut, knobbelzwaan, wilde eend en meerkoet zijn jongen gezien. Waarschijnlijk heeft ook de waterhoen langs de gracht gebroed. Kuifeend, slobeend, grauwe gans en grote Canadese gans zijn wel gezien maar hebben niet gebroed.

Langs de oever van de gracht vormt de rietkraag het broedbiotoop van kleine karekiet en rietzanger.

De struwelen en bosjes om en op het fortterrein vormen het biotoop voor diverse kleine zangvogels en mezen. Onder andere koolmees, pimpelmees, vink, zwartkop, boomkruiper en tjiftjaf hadden broedterritoria. Waarschijnlijk was dit ook het geval met fitis en spotvogel. De ringmus, in 2006 nog met een territorium aanwezig is in 2012 niet vastgesteld. Zowel groene specht als grote bonte specht is nog wel aanwezig in de oudere bomen. Ook holenduif en spreeuw profiteren van de aanwezige boomholten. Waarschijnlijk hebben ook de lastig vast te stellen sperwer en bosuil gebroed in de bomen. Tijdens twee van de drie nachtvlinderavonden is tenslotte een roepende steenuil gehoord op korte afstand van het fort langs de Burgstraat.

4.3 AmfibieĂŤn, reptielen en vissen Er zijn vijf soorten amfibieĂŤn waargenomen. In de poel werden op basis van enkele bemonsteringen met een schepnet enkele kleine watersalamanders gevangen. Doordat de poel ten opzichte van 2006 behoorlijk ver is dichtgegroeid met waterplanten, konden er echter aanzienlijk minder worden gevangen. Van de bastaardkikker werden verschillende exemplaren waargenomen, zowel bij de poel als in de verschillende randsloten. Bruine kikkers werden gezien bij de poel en op het fortterrein. Van de gewone pad werd een exemplaar gevonden onder een stapel stenen op het fortterrein.

Bijzonder was de waarneming van een klein aantal (circa 5) roepende rugstreeppadden. Tijdens de nachtvlinderavond op 22 juni werden deze gehoord vanuit het gebied ten zuiden van het fort, mogelijk vanuit een van de randsloten. Deze soort is in voorgaande jaren nooit rond het fort waargenomen. In deze regio komt de rugstreeppad voor in het gebied dat is gelegen tussen Giessen, Almkerk, Sleeuwijk en Woudrichem.

In de randsloten buitenom het fortterrein werden als bijvangst bij het scheppen naar salamanders in totaal twee vissoorten waargenomen: de driedoornige stekelbaars en de tiendoornige stekelbaars. Op 23 juni werden langs de fortgracht drie geelbuikschildpadden waargenomen, zonnend op een boomstam. Schildpadden komen van nature niet voor in het Land van Heusden en Altena. Het voorkomen van deze soort hier, is ongetwijfeld het gevolg van een uitzetting.

Bijlage 3 geeft een totaaloverzicht van deze soortgroepen.

Rugstreeppad: voor het eerst waargenomen op het fort

4.4 Insecten 4.4.1 Dagvlinders Er zijn in totaal elf verschillende soorten dagvlinders waargenomen (bijlage 4). Van het vrij zeldzame bruin blauwtje bevind zich een populatie op het fortterrein. Ook de kleine vuurvlinder is met meerdere exemplaren op het fort gevonden. Beide soorten werden tijdens de inventarisatie in 2006 niet waargenomen. De overige waargenomen soorten zijn allen (zeer) algemeen te noemen: groot koolwitje, klein koolwitje, klein geaderd witje, atalanta, dagpauwoog, kleine vos, bont zandoogje, oranje zandoogje en argusvlinder. Soorten die in 2006 nog wel werden gezien, maar in 2012 niet zijn teruggevonden zijn citroenvlinder, boomblauwtje en zwartsprietdikkopje.

4.4.2 Nachtvlinders Er zijn op de drie avonden in totaal 54 soorten macronachtvlinders en 16 soorten micronachtvlinders gevangen. De totaallijst is opgenomen als bijlage 5.

Voor nachtvlinders geldt dat uitvoerig onderzoek nodig is om goede uitspraken te kunnen doen over de aanwezige soorten. De weersomstandigheden tijdens de nachtvlinderavonden op het fort in 2012 waren niet goed, vooral door de lage temperatuur. Dit verklaart het lage aantal waargenomen soorten. Om een zo goed mogelijk beeld te schetsen van de nachtvlinderfauna van het fort is ervoor gekozen in de bijlage 3 ook de resultaten van eerdere inventarisatieavonden op te nemen. Hieruit valt af te lezen dat in de periode 2006 t/m 2012 in totaal 220 soorten nachtvlinders zijn vastgesteld. Ondanks de tegenvallende omstandigheden zijn in 2012 toch enkele soorten voor het eerst op het fort gezien; dit zijn bruine wapendrager, gewone dwergspanner, gewone grasuil en lindeherculesje. Brytropha terrella, Epermenia chearophyllella, Yponomeuta evonymella en Yponomeuta padella.

4.4.3 Libellen Er zijn 16 libellensoorten waargenomen (bijlage 6). Het gaat daarbij grotendeels om algemene soorten. Opvallend is de waarneming van een zwarte heidelibel, een soort die in deze regio alleen soms als zwerver wordt waargenomen. Positief is het voorkomen van smaragdlibel, een indicatorsoort van goede waterkwaliteit, die niet eerder op het fort werd gevonden. De volgende algemene soorten werden gezien: houtpantserjuffer, lantaarntje, variabele waterjuffer, watersnuffel, grote roodoogjuffer, kleine roodoogjuffer, vuurjuffer, blauwe glazenmaker, bruine glazenmaker, paardenbijter, glassnijder, viervlek, bloedrode heidelibel en steenrode heidelibel.

4.4.4 Sprinkhanen Er zijn zes verschillende sprinkhaansoorten waargenomen (bijlage 7). Zeggedoorntjes werden gevonden bij de poel en in het natte grasland voor gebouw B. Gewoon spitskopjes komen rondom de fortgracht voor in de oevervegetatie. Ook de grote groene sabelsprinkhaan is vanuit de oevervegetatie te horen, maar is ook in drogere ruige vegetaties te vinden. De bruine sprinkhaan, krasser en ratelaar zijn algemeen in de graslanden. Alle genoemde soorten werden in 2006 ook op het fort aangetroffen.

4.4.5 Overige soorten De volgende slakken zijn aangetroffen: ammonshoorntje, gewone tuinslak, bruine wegslak, gewone barnsteenslak, heesterslak, gevlekte akkerslak, geribde jachthoornslak, grote aardslak, boerenknoopje, dwergpuntje en kelderglansslak. In een ruigte werden 3 wespenspinnen gevonden. Een zwavelzwam groeide op een wilg.

Nachtvlinderavond: vlinders aantrekken met een felle lamp

Paardenbijter: rustend in bramenvegetatie

5 Literatuur Natuurbeschermingsvereniging Altenatuur. 2006. Inventarisatie van de flora en fauna van Fort Giessen in 2006.

Lindeherculesje: nieuwkomer in 2012

Bijlage 1 – Hogere planten

13 14

Nederlandse naam Akkerdistel Akkerhoornbloem Akkerkers Akkerkool Akkerwinde Amerikaans krentenboompje Amerikaanse vogelkers Appel Beklierd wilgenroosje Bermooievaarsbek Bijvoet Bitterzoet Blaartrekkende boterbloem Blauw glidkruid

15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46

Bonte gele dovenetel Bosveldkers Brede stekelvaren Brede wespenorchis Canadapopulier Canadese fijnstraal Dauwbraam Dwergkroos Echte valeriaan Eenstijlige meidoorn Engels raaigras Fijne waterranonkel Fioringras Fluitenkruid Geel nagelkruid Geel walstro Gekroesd fontijnkruid Gekroesde melkdistel Gelderse roos Gele lis Gele plomp Gele waterkers Gestreepte witbol Gewone berenklauw Gewone braam Gewone brunel Gewone ereprijs Gewone es Gewone esdoorn Gewone hennepnetel Gewone hoornbloem Gewone klit

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Wetenschappelijke naam Cirsium arvense Cerastium arvense Rorippa sylvestris Lapsana communis Convolvulus arvensis Amelanchier lamarckii Prunus serotina Malus sylvestris Epilobium ciliatum Geranium pyrenaicum Artemisia vulgaris Solanum dulcamara Ranunculus sceleratus Scutellaria galericulata Lamiastrum galeobdolon 'florentinum' Cardamine flexuosa Dryopteris dilatata Epipactis Populus x canadensis Conyza canadiensis Rubus caesius Lemna minuta Valeriana officinalis Crataegus monogyna Lolium perenne Ranunculus aquatilis Agrostis stolonifera Anthriscus sylvestris Geum urbanum Galium verum Potamogeton crispus Sonchus asper Viburnum opulus Iris pseudacorus Nuphar lutea Rorippa amphibia Holcus lanatus Heracleum sphondylum Rubus fruticosus Prunella vulgaris Veronica chamaedrys Fraxinus excelsior Acer pseudoplatanus Galeopsis tetrahit Cerastium fontanum ssp. vulgare Arcticum minus

1988 X X

X

2006 X X X X

X X X

X

X X X

X X X

X

X X X X

X X X X

X X

X X X X X X

X

X X

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

2012 X X X X X X X X X X

X X X X X X X X X X X X X

X X X X X X X X X X X X X X

47 Gewone melkdistel 48 Gewone paardenbloem 49 Gewone raket 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96

Gewone rolklaver Gewone smeerwortel Gewone veldbies Gewone vlier Gewoon biggekruid Gewoon duizenblad Gewoon herderstasje Gewoon knoopkruid Gewoon schapegras Gewoon speenkruid Gewoon struisgras Glad walstro Glanshaver Goudhaver Grasmuur Grauwe wilg Greppelrus Grof hoornblad Grote brandnetel Grote egelskop Grote ereprijs Grote kattenstaart Grote lisdodde Grote vossenstaart Grote waterweegbree Grote weegbree Guichelheil spec.

Haagbeuk Haagwinde Hanepoot Harig wilgenroosje Hazelaar Heermoes Heggenwikke Herfstleeuwetand Herik Hoge cyperzegge Holpijp Hondsdraf Hondsroos Hopklaver IJle dravik Jakobskruiskruid Katwilg Kerspruim Kikkerbeet Kleefkruid

Sonchus oleraceus Taraxacum officinale Sisymbrium officinale Lotus corniculatus var. corniculatus Symphytum officinale Luzula campestris Sambucus nigra Hypochaeris radicata Achillea millefolium Capsella bursa-pastoris Centaurea jacea Festuca ovina Ranunculus ficaria ssp. bulbilifer Agrostis capillaris Galium mollugo Arrhenatherum elatius Trisetum flavescens Stellaria graminea Salix cinerea Juncus bufonius Ceratophyllum demersum Urtica dioica Sparganium erectum ssp. erectum Veronica persica Lythrum salicaria Typha latifolia Alopecurus pratensis Alisma plantago-aquatica Plantago major Anagallis spec.

Carpinus betulus Calystegia sepium Echinochloa crus-galli Epilobium hirsutum Corylus avellana Equisetum arvense Vicia sepium Leontodon autumnalis Sinapis arvensis Carex pseudocyperus Equisetum fluviatile Glechoma hederacea Rosa canina Medicago lupulina Anisantha sterilis Senecio jacobaea Salix viminalis Prunus cerasifera Hydrocharis morsus-ranae Galium aparine

X

X X X X X X X X X X X

X

X X X X

X X X

X X

X X

X X X X X X X

X X X X

X X X X X X

X X X X X X X X X X X X X X X

X X

X X X X X X X X X X X X X X X X X X

X X X X X

X X

X

X

X X X X X X X X X

X X X X X X X X

97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147

Klein kroos Klein streepzaad Kleine brandnetel Kleine egelskop Kleine klaver Kleine kroos Kleine lisdodde Kleine maagdenpalm Kleine ooievaarsbek Kleine veldkers Kleine watereppe Klimop Klimopereprijs Kluwenhoornbloem Knolboterbloem Kompassla Korrelganzevoet Kraailook Kraakwilg Kropaar Kruipende boterbloem Kruldistel Krulzuring Kweek Lidrus Liesgras Liggende vetmuur Look-zonder-look Madeliefje Mannagras Mannetjesvaren Melganzevoet Moerasandoorn Moerasrolklaver Moerasspirea Moerasvergeet-mij-nietje Moeraswalstro Muurvaren Oeverzegge Okkernoot Paarse dovenetel Penningkruid Perzikkruid Peterselievlier Pijlkruid Pinksterbloem Pitrus Platte rus Puntkroos Raapzaad Reukgras

Lemna minor Crepis capillaris Urtica urens Sparganium demersum Trifolium dubium Lemna minor Typha latifolia Vinca minor Gerainum pusillum Cardamine hirsuta Berula erecta Hedera helix Veronica hederacea Cerastium glomeratum Ranunculus bulbosus Lactuca serriola Chenopodium polyspermum Allium vineale Salix fragilis Dactylis glomerata Ranunculus repens Carduus crispus Rumex crispus Elytrigia repens Equisetum palustre Glyceria maxima Sagina procumbens Alliaria petiolata Bellis perennis Glyceria fluitans Dryopteris filix-mas Chenopodium album Stachys palustris Lotus pendunculatus Filipendula ulmaria Myosotis scorpioides Galium palustre Asplenium ruta-muraria Carex riparia Juglans regia Lamium purpureum Lysimachia nummularia Persicaria maculosa Sambucus nigra var. Laciniata Sagittaria sagittifolia Cardamine pratensis Juncus effusus Juncus compressus Lemna trisulca Brassica rapa Anthoxantum odoratum

X

X X

X X X

X X

X X X X X

X X

X X X X X X X

X X X X X

X X X

X X X X X X X X X X X X

X X

X X X X X X X X X X X X X X X X

X X X X X X X X

X X

X

X

X X X X X X X X X X X X X X

X X X X X X X X X X X X X X X

148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198

Reuzenberenklauw Ridderzuring Riet Rietgras Rijstgras Robertskruid Rode klaver Rode kornoelje Rood zwenkgras Ruige zegge Ruw beemdgras Ruw vergeetmijnietje Ruwe smele Schaduwgras Schapezuring Scherpe boterbloem Scherpe zegge Schietwilg Schijfkamille Schoenlappersplant Slanke waterkers Sleedoorn Slipbladige ooievaarsbek Smalle stekelvaren Smalle weegbree Smalle wikke Spaanse aak Speerdistel Sterrenkroos spec.

Straatgras Tijmereprijs Timotheegras Tongvaren Tweerijige zegge Valse voszegge Varkensgras Veelwortelig kroos Veenwortel Veldbeemdgras Veldereprijs Veldlathyrus Veldzuring Vijfvingerkruid Viltige hoornbloem Vogelkers Vogelmuur Vogelwikke Vroegeling Waterlelie Watermunt Watermuur

Heracleum mantegazzianum Rumex obtusifolius Phragmites australis Phalaris arundinacea Leersia oryzoides Geranium robertianum Trifolium pratense Cornus sanguinea Festuca rubra Carex hirta Poa trivialis Myosotis ramosissima Deschampsia caespitosa Poa nemoralis Rumex acetosella Ranunculus acris Carex acuta Salix alba Matricaria discoidea Bergenia cordifolia 'purpurea' Rorippa microphylla Prunus spinosa Geranium dissectum Dryopteris carthusiana Plantago lanceolata Vicia sativa ssp. nigra Acer campestre Cirsium vulgare Callitriche spec.

Poa annua Veronica serpyllifolia Phleum pratense ssp. pratense Asplenium scolopendrium Carex disticha Carex otrubae Polygonum aviculare Spirodela polyrhiza Persicaria amphibia Poa pratensis Veronica arvensis Lathyrus pratensis Rumex acetosa Potentilla repens Cerastium tomentosum Prunus padus Stellaria media Vicia cracca Erophila verna Nymphaea alba Mentha aquatica Myosoton aquaticum

X X

X X X X X X X X X X

X X X X X X X

X X X X

X

X

X X X X

X X X X

X X X X X X X X X X X X X X X X X

X X X X X X X X X X X

X X X X

X X X X X X X X X X X

X X X X X X X X X X X X X X

X

X X X X X X X X X X X X

199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221

Watertorkruid Waterzuring Wilde kardinaalsmuts Wilde lijsterbes Wilde peen Wilgenroosje Witte doventel Witte klaver Witte waterlelie Wolfspoot Zachte dravik Zachte ooievaarsbek Zandraket Zeegroene muur Zeegroene rus Zevenblad Zomereik Zomerlinde Zomprus Zuurbes Zwaluwtong Zwarte els Zwarte nachtschade

Oenanthe aquatica Rumex aquaticus Euonymus europaeus Sorbus aucuparia Daucus carota Chamerion angustifolium Lamium album Trifolium repens Nymphaea alba Lycopus europaeus Bromus hordeaceus Geranium molle Arabidopsis thaliana Stellaria palustris Juncus inflexus Aegopodium podagraria Quercus robur Tilia platyphyllos Juncus articulatus Berberis vulgaris Fallopia convolvulus Alnus glutinosa Solanum nigrum ssp. nigrum TOTAAL:

X

X X X

X X X X X

X X X X X X X

X X X X X X X X X X X

X X X X X

X X X X X X

X X X

X

172

172

X

105

Bijlage 2 - Vogels Aantal paar broedend: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47

Soort

zeker

Ekster Fuut Groene specht Heggemus Holenduif Kleine karekiet Knobbelzwaan Koekoek Zwarte kraai Rietzanger Meerkoet Boomkruiper Grasmus Grote bonte specht Tuinfluiter Vink Zwartkop Wilde eend Merel Pimpelmees Tjiftjaf Koolmees Winterkoning Spreeuw Houtduif Fazant Fitis Gaai Sperwer Spotvogel Waterhoen Bosuil Zanglijster Aalscholver Blauwe reiger Boerenzwaluw Grote Canadese gans Gierzwaluw Grauwe gans Groenling Huismus Kauw Krakeend Kuifeend Matkop Nijlgans Putter

1 1 1 1 1 1 1 1 1 4 7 1-2 1-2 1-2 1-2 1-2 1-2 2-3 3-5 3-5 3-5 5-7 5-10 8-12 10-15

waarschijnlijk

Niet broedend, wel waargenomen

1 1 1 1 1 1 1 1-2 X X X X X X X X X X X X X X

48 49 50 51 52 53 54 55

Slobeend Staartmees Turkse tortel Visdiefje Zilvermeeuw Steenuil Buizerd Torenvalk

X X X X X X X X

Bijlage 3 – Amfibieën, reptielen en vissen 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Soort Gewone pad Bruine kikker Bastaardkikker Kleine watersalamander Rugstreeppad Geelbuikschildpad Driedoornige stekelbaars Tiendoornige stekelbaars Rietvoorn Baars

2006 X X X X

X X X X

2012 X X X X X X X X

Bijlage 4 – Dagvlinders 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Soort Citroenvlinder Klein koolwitje Klein geaderd witje Groot koolwitje Dagpauwoog Atalanta Boomblauwtje Bont zandoogje Oranje zandoogje Zwartsprietdikkopje Argusvlinder Kleine vuurvlinder Bruin blauwtje Kleine vos

2006 X X X X X X X X X X

2012 X X X X X X X X X X X

Bijlage 5 - Nachtvlinders -

-

Onderstaande tabel geeft een overzicht van alle op Fort Giessen aangetroffen macro- en micronachtvlinders in de jaren 2006 t/m 2012. De beschreven aantallen per soort betreffen vangsten op licht. Aantallen tussen haakjes betreft de gevangen aantallen op smeer.

In 2006 zijn de gevangen micronachtvlinders niet gedetermineerd.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43

1

1 4 (3) 4

(7) 1

1

1 1

25-08-12

22-06-12

12-05-12

02-09-11

09-07-10

28-08-09

29-08-08

07-09-07

23-09-06

01-07-06

soort Aardappelstengelboorder Agaatvlinder Appeltak Berkeneenstaart Bessentakvlinder Blauwbandspanner Bleke grasuil Bleke grasworteluil Bonte bessenvlinder Braamvlinder Brandnetelkapje Brandvlerkvlinder Breedbandhuismoeder Bruine eenstaart Bruine grijsbandspanner Bruine herfstuil Bruine snuituil Bruine wapendrager Donker brandnetelkapje Donker halmuiltje Donker klaverblaadje Donkere marmeruil Donkergroene korstmosuil Driehoekuil Drietand/Psi-uil Dromedaris Egale dwergspanner Egale rietboorder Egale stofuil Eikenprocessievlinder Essengouduil Gamma-uil Geel spannertje Gekraagde grasuil Gele agaatspanner Gelobd halmuiltje Gerande spanner Gestreepte goudspanner Gestreepte rietuil Gewone bandspanner Gewone breedvleugeluil Gewone dwergspanner Gewone grasuil

06-05-06

Macro-nachtvlinders

2 2

1 2 2 3 (3)

5 11

1

2 1

4 1

3

2 2 2 1 1

1

1

1

1

2 1 5

1

1

1

1

1

2

5

2 1

8

4

6 4

1 3 1 2

2

2 5 1 7

1

1 2

1 1

4 2

1

1 3 2 3 1 1 1

1 3 1

1

1

5

1

1

3 15 8 1

1 1

2 30 2

3 1

3 1

5 7 (7)

4 1

6 1 3

2 1

1

1

1 1

44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98

Gewone spikkelspanner Gewone stofuil Gewone velduil Gewone worteluil Goudvenstertje Graswortelvlinder Grauwe monnik Grijze stipspanner Groenbandspanner Groene dwergspanner Groente-uil Groot avondrood Grote worteluil Haarbos Hagedoornvlinder Halmrupsvlinder / weidehalmuiltje Hennepnetelspanner Herculesje Herfstrietboorder Houtspaander Huismoeder Huisuil Hyena Kameeltje Klein muisbeertje Kleine beer Kleine blokspanner Kleine breedbandhuismoeder Kleine groenbandspanner Kleine groenuil Kleine hermelijnvlinder Kleine zomervlinder Koolbandspanner Kooluil Koperuil Leverkleurige spanner Levervlek Lieveling Ligusterpijlstaart Lijnsnuituil Lindeherculesje Lindepijlstaart Maanuiltje Meldevlinder Moerasgrasuil Muisbeertje Open breedbandhuismoeder Oranje iepentakvlinder Oranje wortelboorder Orvlinder Paardenbloemspanner Pauwoogpijlstaart Peper-en-zoutvlinder Peppel-orvlinder Perzikkruiduil

2 1 1

1

4

2

1

3

2

1 4

2 1

3

2 5 3

9

2

2

2 1

(1)

3 2 3

(3) 1 (1)

1

20 1 30 2 10 3 2 8 7

3 1 3

2 3

8

2 2

8 3

2

1

1

2

2 1

1 1 30 25

5

2 23 (8) 1

1 1

1 5

2 2 6 2 1

3 1 1 6 1

2 1

10 (6)

1 2

1

2 (1) 3

16 80

8 6

8

20 1 1 2 4

1

6 2

2

1

4

1

1

1

2 2 5 2 1

2

3

4

1

2 3 1 1

1

1 1 1 4 55 1

4 1 1 4

2

2

1 1

3 4 1 2 1

1

1

4

2 2 1 3 3 1

2

99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150

Pijlkruidspanner Piramidevlinder Populierenpijlstaart Populierentandvlinder Puntige zoomspanner Puta-uil Ringspikkelspanner Roesje Rondvleugelbeertje Rood weeskind Satijnstipspanner Schaapje Schedeldrager Schilddrager Schildstipspanner Schimmelspanner Snuitvlinder Spitsvleugelgrasuil Spurrie-uil Stippelsnuituil Stompvleugelgrasuil Streepjesdwerspanner Stro-uiltje Taxusspikkelspanner Turkse uil Tweekleurige heremietuil Tweestip-orvlinder V-dwergspanner Variabele grasworteluil Variabele herfstuil Vierbandspanner Vierkantvlekuil Vlekstipspanner Volgeling Vuursteenvlinder Wapendrager Wilgenhoutvlinder Wilgenschorsvlinder Wilgentandvlinder Witstipgrasuil Witte grijsbandspanner Witte hermelijnvlinder Witte l-uil Witte schaduwspanner Witte tijger Zandhalmuiltje Zilverstreep Zuidelijke stofuil Zuringuil Zwartbandspanner Zwarte c-uil Zwartkamdwergspanner

1 1

3

4 (2)

1 (3)

1

8

2

1 1 2 1

1 3

2

2 2

2

1 (1) 1

1 1 2 1 35 1

1 3 1

1 1

2

3 3 1

50

1 1

2 1 1

1 1 1 1 4 1

1

1

1 1

1

1 2

1 2

1

1 1

1

4 1 2

2

2 3 1 1 3 2

2

1

3 15 (4)

2 6 (17)

2 1

1 4 1 1

1

2 (3) 1

1

2

1

(3)

1 1 3 2 1

1

11 1

1

3 7 2 1 10 1 1 1 2 1 6 2 12 5 1

4 9 1 2

1

3 1

2

1

1

1 2 2 1 2

1 5

1

3

43 (12) 1

12 (15)

1 1

1 10

1

4

14

Aantal soorten

9

67

23

19

52(10)

23(8)

96

36

9

27

30

Aantal vlinders

17

200

41

86

199(44)

60(56)

334

90

13

60

67

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

3 2

25-08-12

22-06-12

12-05-12

02-09-11

5

1 2 1

09-07-10

28-08-09

29-08-08

07-09-07

23-09-06

01-07-06

Soort Acentria ephemerella Acleris forsskaleana Acleris forsskaleana Acrobasis advenella Agapeta hamana Agonopterix heracliana Agonopterix propinquella Agriphila straminella Anania coronata Ancylis diminutana Archips podana Archips xylosteana Argyresthia goedartella Batia lunaris Bryotropha terrella Cacoecimorpha pronubana Cataclysta lemnata Catoptria falsella Catoptria pinella Celypha lacunana Ceylpha striana Chilo phragmitella Chrysoteuchia culmella Coleophora alcyonipenella Crambus pascuella Crambus perlella Crassa unitella Cydia pomonella Cydia splendana Eidophasia messingiella Elachista maculicerusella Elophila nymphaeata Endothenia quadrimaculana Epermenia chearophyllella Epinotia abbreviana Ethmia quadrilella Eucosma cana Eudonia mercurella Evergestis forficalis Evergestis limbata Evergestis pallidata Gypsonoma dealbana Gypsonoma oppressana Hypsopygia costalis Hypsopygia glaucinalis Limnaecia phragmitella Lozotaeniodes formosana Lyonetia clerkella Myelois circumvoluta Notocelia uddmanniana

06-05-06

Micro-nachtvlinders

1

15 1 5 1 1

1

1

1

1 1 7 1 1 1

1

1 1 1

1 6 1

1

2 1 1

1 1 2 1 150 1

1

2

2

2

3

1 10 3 1

1 1 1 2

1 1

1 2 1 5 1 2 1

1 1

1 1 2 1 4 1 2 1 2 1

1 1 1

2 1

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70

Oecophora bractella Ostrinia nubilalis Palpita perspectalis Pandemis cerasana Pandemis heparana Parapoynx stratiotata Phycitodes binaevella Pleuroptya ruralis Prays fraxinella Pseudargyrotoza conwagana Putella xylostella Sciota adelphella Sciota rhenella Spilonota ocellana Stathmopoda pedella Synaphe punctalis Tinea semifulvela Yponomeuta evonymella Yponomeuta padella Zeiraphera isertana

1 1

1 1

1

1

3 1

1 1 15 6 2 3 1 1 1 1 5 2 3 1 6 1

32 1

1 1

15

5

2 3 1

1 1

5

Aantal soorten

-

-

-

4

19

9

54

6

0

11

10

Aantal vlinders

-

-

-

4

33

9

292

53

0

20

12

Bijlage 6 – Libellen 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

Soort Lantaarntje Variabele waterjuffer Azuurwaterjuffer Vuurjuffer Watersnuffel Grote roodoogjuffer Kleine roodoogjuffer Houtpantserjuffer Glassnijder Vroege glazenmaker Paardenbijter Blauwe glazenmaker Bruine glazenmaker Grote keizerlibel Smaragdlibel Gewone oeverlibel Viervlek Steenrode heidelibel Bloedrode heidelibel Zwarte heidelibel

2006 X X X X X X X X X

2012 X X X X X X X X X X X

X X X X X

X X X X

Bijlage 7 – Sprinkhanen 1 2 3 4 5 6

Soort Zeggedoorntje Gewoon spitskopje Grote groene sabelsprinkhaan Ratelaar Krasser Bruine sprinkhaan

2006 X X X X X X

2012 X X X X X X