Ledenadministratie Altenatuur, Weth Kentiestraat 2a, 4285 CL Woudrichem Keuze uit: gewoon lid €15,-- of gezinslidmaatschap €20,-- per jaar. Triodosbank NL02 TRIO 0320 0045 54 t.n.v. penningmeester Altenatuur.
Aanmeldingen, adreswijzigingen en opzeggingen opsturen naar de ledenadministratie of e-mail Altenatuur. Beëindiging van het lidmaatschap kan schriftelijk voor 1 december van het lopende jaar
Altenatuur heeft sinds 1-1-2011 de ANBI-status, het dossiernummer is: 77688 en het fiscaal nummer: 810362454
op de voorkant . . .
Jan van Haaften
De roodborst
…
omdat die nu eenmaal in het winterbeeld thuishoort.
In het verleden had ik vele tientallen jaren een groentetuin. Als ik dan in de herfst of vroege winter in de tuin bezig was met de laatste groenten was de roodborst m’n vaste kameraadje. Nieuwsgierig zat hij dan op een afstandje te kijken waar ik zoal mee bezig was en als ik dan een stapje terug deed was hij er als de kippen bij om nog wat lekkers te pakken. Prachtig om te zien.
Later zag ik dan een tijdje geen roodborst. Waarschijnlijk vertrokken naar het zuiden. Heb je geluk dat hij bij je in de tuin overblijft, of komt de
Redactioneel
Wouter van Rijsbergen
Buiten regent het, het is mistroostig weer. Daar word ik wel eens wat somber van en het politieke nieuws vanuit Nederland en de wereld maken het niet makkelijk om er de moed een beetje in te houden. Problemen oplossen is bijzaak, belangrijker vinden veel (voornamelijk rechtse) politici het om te komen met schijnoplossingen, die onderbuikgevoelens lekker aanwakkeren maar in geen enkel opzicht een weg bieden uit de problemen van onze tijd zoals de stikstofcrisis en de bouwcrisis. Ze weten donders goed dat dit niets oplevert, maar ja… zo win je wel kiezers. Wie roept ooit de kiezers ter verantwoording die politici hebben gekozen die er een potje van maken? (Vrij naar Ilja Leonard Pfeijffer) Dat zal helaas nooit gebeuren, zeer ten nadele van de generaties na ons. Dachten we maar wat beter na.
Lokaal gebeuren gelukkig nog altijd mooie zaken (voedselbossen, weidevogelbescherming, uilengastlessen, biobased bouwen enz. – zie elders in dit nummer) maar het voelt momenteel wel erg als ‘tegen de keer in’ terwijl ik de afgelopen jaren dacht dat we stapje voor stapje wijzer werden. Misschien wil ik een keer een klaagrubriek beginnen. Zou het helpen, als uitlaatklep? Werktitel voorlopig: ‘Groen & geel’. Wie verdient op ‘ groen gebied’ een gele kaart? Onderwerpen genoeg: met tegels volgeplempte voortuinen, mensen die een gloednieuwe benzineslurpende SUV aanschaffen, lichtvervuiling van kassen, biotoopvernietiging bij opknappen van huizen, onheuse ‘groenstroken’ rond
boerenbedrijven, jagers die aanleggen vuurwerkoverlast, loslopende honden in natuurgebieden. Ik merk dat het me al o dit neerpen. Maar ja… nu zit u ermee e toch ook niet de bedoeling zijn?
Geniet in ieder geval van dit gevulde ni nummer. Een opvallende verandering is d jeugdrubriek. Kim Renders zal die vanaf gaan verzorgen, dus zowel tekst als bee word ik nou weer heel vrolijk van! Zij zal jeugd een natuurdagboek bij gaan houd deze pagina’s zeker niet overslaan, ook 18 al gepasseerd bent! We hopen dat d kinderen, of andere lezers, inspireert om noteren wat ze zoal waarnemen in de na Vastleggen van ervaringen, schept herin klimaat verandert en de natuur om ons h is goed te volgen als je op deze manier waarnemingen een beetje bijhoudt. De waarnemingenrubriek van Rinus Punt is d zo gevuld als anders. Was iedereen dru waarnemingen in dit nummer getuigen to dat soort veranderingen: de Aziatische h werd gemeld in Drongelen en de halsba Sleeuwijk. Stof voor weer twee klaagrub
Artikelen voor nummer 128 ontvang ik g 1 april, heel graag voorzien van foto’s m vermelding van de fotograaf. Mailt u na redactie@altenatuur.nl.
2. Notulen ledenvergadering van 29 februari 2024 (Zie Altenatuurtje 125, mei ‘24, pag. 42-46).
3. Jaarverslagen: de secretaris en vertegenwoordigers van de werkgroepen presenteren wat er in de vereniging/ werkgroepen het afgelopen jaar is gebeurd en de plannen voor 2025.
4. Financieel jaaroverzicht 2024/begroting 2025 door de penningmeester. Stukken liggen vanaf 19.40 uur ter inzage op de bestuurstafel.
5. Verslag kascontrolecommissie.
6. Bestuursverkiezing.
Aftredend en herkiesbaar: Jaap van Diggelen.
Aftredend en niet herkiesbaar: Wouter van Rijsbergen.
Voordracht nieuw bestuurslid: Sjaak Kant.
7. Rondvraag.
8. Sluiting. Hierna is er een gezellig samenzijn onder het genot van een hapje en een drankje.
Van het bestuur
Jaap van Diggelen
Een veelkleurigheid aan activiteiten
In het vorige nummer van het Altenatuurtje hebt u kunnen lezen dat we het 600ste lid mochten verwelkomen. Ooit was mijn droom dat 1 procent van de inwoners van Altena zich n bij onze vereniging. Dat is, met het huidige al van ruim 58 duizend, nu ruimschoots gelukt. enprogramma is erop gericht om voor die hele chare elk wat wils te bieden. Gezien de grote eid aan leden die we ontmoeten op onze het fort lukt dit aardig. Daarnaast trekt de n onderwerpen op de ledenavonden ook steeds mensen waarvan er altijd wel weer iemand zich aanmeldt als lid.
Onder onze leden is ook veel kennis en ervaring op het gebied van biodiversiteit en duurzaamheid. Zo begonnen we het verenigingsseizoen in september met een lezing van lid Jeroen van der Horst, woonachtig in Woudrichem, over het rk van Trees for All. Het was een mooi at deze organisatie allemaal doet in diverse en te herstellen in samenwerking met de g, gericht op duurzaamheid.
In de Week van ons Eten van 5 t/m 12 oktober werd door de gemeente Altena een filmdag georganiseerd. ’s Middags was er de documentaire ‘De Queeste’ waarin drie biologische boeren hun bedrijf laten zien en vertellen over wat hen drijft om voor duurzaamheid te kiezen. Wat ik heb meegenomen van deze middag is dat je niet kunt kiezen om een beetje biologisch te gaan werken: “Je moet echt helemaal om,” volgens één van de boeren uit de documentaire, voor toelichting ‘live’’ in de filmzaal aanwezig. Dat zet mij aan het denken over alle kleine stapjes richting circulair en duurzaam
werken die heel veel boeren momenteel zetten. Er zit een heel spectrum van vormen van bedrijfsvoering tussen 100 niet-duurzaam, intensief boeren en 100% biologisch wer Zolang de beweging maar richting toename van duurzaamheid gaat, lijkt mij.
In de avond werd voor ruim honderd bezoekers de documentaire ‘Vogels kun je niet melken’ vertoond. Deze gaat over een Friese boer die idolaat is van de grutto en alles wil doen om dit beestje te behouden. Het gaat ook over zijn zoons die graag door willen met het bedrijf waar geen plaats meer is voor deze ‘kening fan ‘ e greide’. Dit spanningsveld levert een bizar docudrama op waarbij ik me tijdens de film steeds afvroeg of er geacteerd werd of dat we getuige waren van het echte leven van dit boerengezin. Neemt niet weg dat de spagaat tussen weidevogelbescherming en moderne landbouw hi goed werd overgebracht.
De herfstwandeling over de Kampina-heide was e niet in de minste plaats door de overdaad aan paddenstoelen die we vonden. We proberen in z als najaar minstens één wandeling in een natuurgebied te plannen. De cursus sterrenkunde, ook gepresenteerd door e (ondergetekende, lid vanaf het eerste uur) was ne jaar leuk en leerzaam, al zeg ik het zelf. Opnieuw verband met de zaalcapaciteit een aantal aanme worden teleurgesteld, een goed argument om de c enkele jaren nogmaals te programmeren. Over de Nacht van de Nacht, de zaterdag aansluitend op de cursus, leest u elders in dit nummer.
De inzet van leden voor lezingen houdt niet op: op 24 oktober presenteerden bestuurslid Goof van Vliet en lid Jan Derk Stegeman een avond over Biobased Bouwen: Landscaping the future. Waren we eindelijk van het Engelse Dutch Food Week naar de Week van ons eten overgestapt, hebben we dit weer. Toch heeft dat Engels wel een voordeel: superkort en krachtig, ik daag u uit om het in kort en bondig Nederlands om te zetten… Het was een geslaagde avond, met zo’n vijfentwintig bezoekers (boeren, burgers, bouwers) die werd gehouden op initiatief van CultuurpuntAltena in Woudrichem. Duurzaam bouwen met materiaal dat in eigen regio is geoogst (hout, isolatiemateriaal) heeft de toekomst. Schoorvoetend wordt de teelt van olifantsgras, zonnekroon en lisdodde als goede isolatiematerialen door landbouwers opgepakt. Zoals altijd is ook hier het economisch plaatje bepalend.
Enthousiast geworden door een vertoning van de film ‘Hooiland’, besloot onze penningmeester Erik deze film op 28 november naar het Fort te halen. Het werd een geweldige avond. De film gaat over vijftig hectare nieuwe natuur die recent werd aangelegd in het laagliggend veenweidegebied tussen Veenendaal en Wageningen. Na de inleidingen door één van de makers van de film en een bestuurslid van de vereniging die het gebied beheert, keken de ruim veertig aanwezigen hun ogen uit naar de wonderschone documentaire over dit embryonale natuurterrein. Doel van de komende voorjaarswandeling staat hiermee vast: een bezoek aan dit Hooiland!
In de verschillende activiteiten treden we naar buiten en ontmoeten we u als leden. Daarnaast gebeurt er heel veel achter de schermen. Een poging om 0,6 hectare land langs de Alm, grenzend aan het Almbos aan te kopen, is helaas mislukt. Altenatuur bracht het hoogste bod uit maar de verkopers besloten het aan een lagere bieder te gunnen. Het was de bedoeling om dit perceel, dat op een steenworp afstand van het fort ligt, deels in te richten als natuur-/ voedselbos en om er ons strokenteeltproject voort te zetten. Strokenteelt gaat in 2025 dus gewoon verder in de Struikwaard. Wel krimpen we in met het aantal deelnemers en de grootte van het te bewerken perceel. De opzet blijft grotendeels hetzelfde: een collectieve groenten- en bloementuin waarin geen kunstmest of bestrijdingsmiddelen worden gebuikt.
Het bestuur overlegt jaarlijks met de wethouders va duurzaamheid, natuur en landschap in hun portefeui ook de bij deze onderwerpen betrokken ambtenare daarbij aanwezig. In oktober ’24 stonden onder me verduurzaming, educatie, dorpsstrategie Almkerk en bescherming van weidevogels en uilen op de agend
Met een aantal gebiedspartijen (waterschap, ZLTO, ANV, Brabants Landschap) neemt Altenatuur deel aan de ‘opgavenanalyse landelijk gebied’, dit betreft in feite een ‘nulmeting’. In opdracht van de gemeente worden de opgaven voor het landelijk gebied in beeld gebracht voor water, natuur, bodem, klimaat en landbouw. Hier is al langere tijd behoefte
aan bij diverse organisaties. We willen op gebiedsniveau weten: hoe staan we ervoor? Hebben we bepaalde doelen al behaald? Welke kennis ontbreekt? Voor de landbouw werd in oktober het eindrapport opgeleverd. De rapportage van de opgavenanalyse voor natuur, klimaat, water en bodem wordt begin 2025 verwacht. Goed om over beide nulmetingen in het volgende nummer van het Altenatuurtje verslag te doen. De opgaven die er liggen worden opgepakt in projecten die worden geformuleerd in het kader van de GGA (Gebiedsgerichte Aanpak). In de overleggen over de GGA zit Altenatuur met dezelfde partijen om de tafel om belangen van biodiversiteit, landschap en milieu in te brengen.
Verder werkt het bestuur aan een mooi programma van activiteiten voor de periode januari – juni.
In deze wintermaanden is de Beheercommissie druk met de cyclus van wilgen knotten in de diverse grienden en onze secretaris Margo is ook dit jaar weer druk met het regelen van bosplantsoen voor deelnemers aan Plan Boom. Op de erven van 6 deelnemers worden in totaal 1400 stuk bosplantsoen geplant.
Eén ding mag duidelijk zijn uit bovenstaande opsomming: onze vereniging bruist van activiteit en betrokkenheid. Laten we dat vasthouden met z’n allen!
Hartelijke groet!
Schone energie Update
Wereld, Europa, Nederland, Altena
Goof van Vliet
Elk jaar minstens één bijeenkomst op Fort Giessen over de voortgang van de energietransitie, dat hebben we in november 2023 toegezegd.
Daarom op donderdag 23 januari 2025 van 20.00 – 22.00 uur op Fort Giessen door Jan Derk Stegeman en Goof van Vliet weer een update.
Inloop is om 19.30 uur.
Na een presentatie over de laatste stand van zaken rond kolen-, gas-, zonne-, wind- en kernenergie is er weer volop ruimte voor vragen en discussie.
Je krijgt niet alleen een beter inzicht in deze transitie maar ook praktische tips over batterijen, woningverwarming, auto’s en vakanties.
Aanmelden is niet nodig, van harte welkom!
Op pad voor een
g a s t l e s u i l e n b e s c h
e r m i n g
Het is inmiddels al zeker 15 jaar geleden dat ik Rinus Punt uitnodigde om bij mij in de groep op basisschool De Morgenster in Sleeuwijk een gastles over uilen te verzorgen. Rinus deed het met zichtbaar enthousiasme. De leerlingen genoten, Rinus kwam ook de jaren daarna terug. Toen ik in 2013 met pensioen ging, was dat voor Rinus een teleurstelling, zijn jaarlijkse uitje leek voorbij te zijn. Mijn voorstel om samen op pad te gaan om gastlessen te gaan verzorgen viel bij Rinus in goede aarde.
Rinus helpt bij het uitpluizen
Weldra werd er -voor de Boerenerfdag- een poster gemaakt door Jan van Haaften. Dat gaf meteen respons. Een paar scholen toonde interesse. De poster is daarna weinig meer gebruikt, want de mond-tot-mondreclame van de leerkrachten zorgde ervoor dat het aantal geïnteresseerde scholen in aantal flink toenam. In 2020 gaf Rinus aan dat de gastlessen te veel tijd in beslag namen en dat hij zou gaan stoppen. Andere activiteiten kregen steeds meer zijn voorkeur. Begrijpelijk. Jammer... maar voor mij was dat geen reden om ook te gaan stoppen. Het onderwijs zit in mijn genen en bovendien hadden we al veel materiaal verzameld waaronder diverse opgezette uilen.
Henk van Diest
Het is voor mij steeds weer een aantrekkelijke activiteit om de basisscholen te bezoeken. Ik word gastvrij ontvangen met een kopje koffie. Veel leerkrachten zijn inmiddels voor mij bekenden geworden. We hebben even tijd om bij te praten. Kortom, ik voel me welkom. Ook door de leerlingen word ik al snel herkend als de uilenman, die jaarlijks op bezoek komt.
Dit jaar heb ik 15 scholen bezocht en 21 gastlessen gegeven in de maanden oktober en november. In totaal hebben ruim 500 leerlingen leerzaam genoten. Vanwege de gastlessen krijg ik ook verzoeken om een presentatie te geven voor o.a. verenigingen. Zelfs uit Etten-Leur heb ik twee IVN-dames op bezoek gehad die ideeën op wilden doen voor het geven van gastlessen in hun eigen omgeving.
De les begint met het voorstellen van onze vereniging. De banner van Altenatuur ontbreekt zeker niet. Daarna komt de vraag welke uilen de leerlingen kennen. De oehoe, de sneeuwuil en de nachtuil worden regelmatig genoemd. Ook een enkele uil uit onze omgeving is al bekend. Tijdens de les komen de bosuil, ransuil, kerkuil, velduil en de steenuil in beeld, alle voorkomend in Altena. Bij elke uil vertel ik over de bijzondere kenmerken en laat ik tegelijkertijd de opgezette uil zien. Ik probeer steeds afwisselend te werken. Een kort verhaaltje, een anekdote, een filmpje, bijzondere foto’s etc. Het is voor mij ook heel belangrijk dat ik uit eigen ervaring kan vertellen. Dat maakt het voor de leerlingen zeker interessant. Soms hoor ik vooraf van de leerkracht dat de groep onrustig kan zijn. Toch heb ik dat nog amper meegemaakt tijdens de uilenles!
Sneeuwuil
Oehoe
e presentatie van de uilen en we met het uitpluizen van de kballen. Allereerst krijgen de ngen de vraag of braakballen nuttig zijn in de natuur. Of is het ? Een belangrijke denkvraag. eweg de meeste leerlingen n er geen antwoord op te n. In de natuur bestaat geen , alles heeft een waardevolle kenis. Wij maken het afval! En s voor de leerlingen een uze eyeopener.
Vervolgens vertel ik h t ti j ( tj ) d t een eitje legt in de na enige tijd uit en h voedsel geboren.
Als het larfje volgroeid is, gaat het zich verpoppen. Uit de pop komt dan het motje. En als je heel veel geluk hebt, kun je nog een larfje ontdekken. De id is gewekt en dan or de leerlingen ies beestje meer, ressant om naar te laat ik op het werkblad zien met het muis, met eronder de Na een uitvoerige dens het uitpluizen minder vragen. De en nu gericht gaan aakballen zijn echte ketjes geworden. Roomtipje
Na ongeveer een half uur pluizen gaan we stoppen. De uitgeplozen botjes met de resten van de braakbal worden in een boterhamzakje gedaan. De leerkracht maakt een kopie van het werkblad. De leerlingen kunnen dan thuis nog verder gaan en aan de ouders hun ervaringen vertellen.
Aan het einde van de les geef ik de leerlingen altijd een compliment voor het aandachtig luisteren en het geïnteresseerd uitpluizen van de braakbal.
Ten slotte speel ik alsof ik achter een rollator loop en vrijwel niet meer kan lopen. Ik kan dan niet meer voor de uilen zorgen. Wie van jullie zou later mijn taak willen overnemen? We kunnen gerust zijn voor de toekomst, want vrijwilligers zijn er heel veel!
Oproep
Het geven van de gastlessen hoop ik nog lange tijd te blijven doen. Maar als er iemand is die affiniteit heeft met onderwijs en het geven van een gastles uilenbescherming een uitdaging vindt, dan stel ik contact op prijs. We kunnen dan samen de gastlessen gaan verzorgen.
Contact
Sinds vorig jaar heeft Altenatuur twee e-mailadressen speciaal voor deze activiteiten. Via de e-mailadressen gastlessen@altenatuur.nl en uilenwerkgroep@altenatuur.nl verlopen de contacten met de scholen, de uilenwerkgroep en de gastgevers van de uilenkasten voor mij nu veel overzichtelijker. ✤
F t van het jaar
De uitslag
Len Bruining
Dit jaar werd Leo Dijksman uit Dussen winnaar van onze fotowedstrijd. In oktober wist hij de komeet C/2023 A3 (Tsuchinshan-ATLAS) die eens in de 80.000 jaar voorbijkomt prachtig vast te leggen bij de Noordeveldse molen nabij de Kornsche Boezem. De foto werd afgedrukt op de kerstkaart die Altenatuur jaarlijks naar honderden personen en instanties stuurt.
Het was, zoals ieder jaar, weer moeilijk om een keuze te maken. De fotografen Agnes Advocaat en Hannie Kant verdienen met hun foto beiden een eervolle vermelding.
We bedanken alle inzenders in ieder geval hartelijk voor hun prachtige foto’s! ✤
Leo Dijksman, Noordeveldse molen
Agnes Advocaat, zonsopgang in Andel
Hannie Kant, molens in Uppel
Kaas zonder koe - het komt eraan!
Erik Gouw
Dit is het eerste artikel in een reeks die ik wil schrijven over belangrijke innovaties op het snijvlak van landbouw en klimaat. Ontwikkelingen waarvan ik denk dat ze een positief effect zullen hebben op de natuur en het klimaat. Deze ontwikkelingen zijn niet per se gerelateerd aan Altena, maar kunnen uiteindelijk ook hier grote invloed hebben.
Dit eerste artikel gaat over het maken van kaas zonder koe. Het is alweer 2 jaar geleden dat het de wetenschappers van het Belgisch-Nederlandse bedrijf ‘Those Vegan Cowboys’ lukte om voor het eerst kaas te maken zonder dat daar een koe voor nodig was. Geen plantaardige kaas met een plastic smaakje, maar kazige kaas met de daarbij behorende eigenschappen. Dit was niet minder dan revolutionair en de impact hiervan kan groot zijn.
Een paar stappen terug. Traditioneel wordt kaas gemaakt van melk. Voor één kilo kaas is 10 liter melk nodig. Na verhitting van de melk wordt er zuursel en stremsel toegevoegd. Zuursel bestaat uit bacteriën waardoor de kaas langer houdbaar blijft en de kaas zijn smaak krijgt. De eiwitten in melk bestaan voor 80% uit caseïne-eiwitten en voor 20% uit wei-eiwitten. Het stremsel zorgt ervoor dat de caseïne-eiwitten samenklonteren en de kaas zijn vaste vorm krijgt. Hierna volgt nog een aantal stappen zoals het snijden van de gestremde melk, persen, pekelen en uiteindelijk rijpen.
Om melk te produceren heeft een koe voornamelijk grote hoeveelheden gras en mais nodig. In 2022 rapporteerde het Centraal Bureau voor Statistiek dat ongeveer 45% van het Nederlandse grondgebied werd gebruikt voor landbouw. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland publiceerde in 2021 dat ongeveer 60-70% van het totale landbouwoppervlak in Nederland wordt gebruikt voor grasland en gewassen voor de melkveehouderij. En volgens cijfers uit 2020 van Wageningen University wordt ongeveer 70% van de Nederlandse melkproductie verwerkt tot kaas. Dus naar schatting 20% van heel Nederland wordt gebruikt voor de productie van kaas. Wat nou als er een techniek komt die dit grondgebruik drastisch kan reduceren?
Terug naar ‘Those Vegan Cowboys’. Eind 2023 maakten zij bekend dat ze voor 15 miljoen euro een nieuwe ‘melkstal’ willen gaan bouwen om hun productie op te schalen nu hun eerste proeven geslaagd zijn. Hun kaas is gemaakt met behulp van zogenaamde ‘precisie-fermentatie’. Dit is een biotechnisch productieproces dat micro-organismen gebruikt om specifieke functionele ingrediënten te produceren. ‘Precisie’ verwijst naar genetische modificatie en ‘fermentatie’ naar het proces van micro-organismen om organische moleculen te creëren’. Het komt er eigenlijk op neer dat het proces dat normaal in de 4 magen van de koe plaatsvindt, nu in een
fermentatietank plaatsvindt. De microflora die hiervoor zorgen worden momenteel nog gevoed met suiker en produceren direct caseïne, het hoofdbestanddeel van kaas. In een latere fase is het de bedoeling dat dit gebeurt middels gras.
In 2024 zijn verschillende soorten kazen gemaakt en deze testen zijn allemaal veelbelovend. Zo is er mozzarella gemaakt en brie en deze smaken niet alleen naar kaas, maar hebben ook de typische kenmerken daarvan, zoals de rekbaarheid en smeltbaarheid bij de mozzarella. Dit is heel belangrijk voor bijvoorbeeld de pizzamarkt en plakken kaas voor bijvoorbeeld hamburgers. Het maken van hardere kazen zoals een Gouda lijkt vooralsnog wat moeilijker.
Mozzarella, die stretcht EN smelt! Cruciaal voor een goede pizza.
Kortom, de technologie lijkt zich inmiddels bewezen te hebben en nu is het een kwestie van verfijnen en opschalen. De geschiedenis leert dat de kosten per geproduceerde eenheid exponentieel dalen wanneer een industrieel proces wordt opgeschaald. Hoewel een kilo van deze kaas nu nog meer kost dan een kilo zilver is de verwachting dat deze kaas uiteindelijk goedkoper zal worden dan traditionele kaas. Mocht de prijs nog niet direct dalen, dan is dit proces voor veel industriële producenten tóch interessant, omdat de CO2-voetafdruk naar verwachting veel lager zal zijn.
Hoe snel deze prijsdaling zal plaatsvinden is niet precies te voorspellen, maar wie denkt dat het zo’n vaart niet zal lopen, moet voor de lol eens googelen hoe het ging met een ander fermentatieproces, dat van insuline. Tot de jaren ‘80 van de vorige eeuw werd insuline geproduceerd uit de pancreas van geslachte varkens en koeien. Voor 100 gram insuline was 1 ton pancreas nodig! In 1982 werd het gen voor menselijke insuline ingebouwd in de bacterie E. coli waarna insuline met behulp van fermentatie op industriële wijze geproduceerd kon worden. De opschaling van deze technologie maakte deze goedkoper en al snel was de oude manier van insuline produceren uit de markt geprijsd.
Maar goed, de belangen zijn hier vele malen groter. De melkveesector is gigantisch, niet alleen in Nederland, maar over de hele wereld. Daarnaast zit daar een hele industrie achter, van voeder- tot machineproducenten en niet in de laatste plaats de Rabobank. Wat zijn de (financiële) gevolgen als de traditionele melkveesector uit de markt geprijsd wordt? Dit is vooralsnog koffiedik kijken, maar voor de Rabobank zou dit een serieus probleem zijn. Vooralsnog zijn er grote drempels opgeworpen voor bedrijven die middels deze nieuwe techniek voedsel op de markt willen brengen. Zo is het op dit moment nog verboden om de geproduceerde kaas in Europa te proeven. Dit geldt trouwens ook voor kweekvlees. Het garanderen van voedselveiligheid is de belangrijkste reden hiervoor.
Daarom hebben Those Vegan Cowboys besloten om eerst de Amerikaanse markt te betreden. Zij verwachten daar in het tweede kwartaal van 2025 toestemming te krijgen van de FDA om producten op de markt te brengen. De eerste samenwerkingsovereenkomsten met pizzaproducenten zijn al gesloten. Ook in Nederland werken ze samen met partners, bijvoorbeeld Westland kaas, dit soort partijen zijn zeer geïnteresseerd in niet-dierlijke caseïne om de footprint van hun producten te verlagen. Ook in Europa is het toelatingsproces in gang gezet bij het EFSA (Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid) alleen duurt dat hier veel langer. De verwachting is dat deze goedkeuring pas in 2028 zal komen.
Natuurlijk zal er een groep consumenten zijn die de voorkeur blijft geven aan traditionele kaas, maar de opkomst van deze technologie kan verstrekkende gevolgen hebben voor de melkveesector en het beslag dat zij doet op het grondgebruik. Inschattingen stellen dat voor het maken van kaas zonder koemelk 80% minder grond nodig is. De consequenties hiervan zijn niet minder dan revolutionair. Er zou ongeveer 0,7 miljoen hectare grasland vrij kunnen komen, alleen al in Nederland! Wat te doen met deze grond? Meer kaas maken, natuurontwikkeling, meer ruimte voor nieuwe huizen, of van alles wat? Wat voor impact gaat dit hebben op het Nederlandse landschap en hoe kunnen melkveehouders
nog een boterham verdienen? Kunnen ze beter overstappen naar akkerbouw of de teelt van vezelgewassen om CO2 vast te leggen en zo bij te dragen aan de strijd tegen klimaatverandering? De mogelijkheden zullen vaak bepaald worden door de grondsoort die vrijkomt, maar er liggen enorme kansen. Hier zal ik in volgende artikelen op ingaan.
Ten slotte wil ik benadrukken dat het volgens mij ontzettend belangrijk is dat we deze ontwikkelingen niet met te veel angst beschouwen, maar ze juist omarmen en stimuleren. De potentiële klimaatwinst is gigantisch en gezien de klimaatcrisis is het omarmen van deze techniek eigenlijk een no-brainer. Daarnaast: als wij in Europa hier niet in verder gaan, zullen ze dat zeker doen in de VS en in China en gaan zij er met de buit vandoor. We moeten hiermee ook aan de slag om te garanderen dat de technieken en patenten hiervoor niet bij een kleine groep machtige bedrijven terechtkomen. Dit is namelijk wel wat er helaas uiteindelijk met insuline gebeurde en dat is zeer onwenselijk. Ook willen we voorkomen dat melkveehouders een soort van veredelde grasmaaiers worden in de ratrace van de maximalisering van de opbrengst per hectare tegen een zo laag mogelijke prijs.
Verschillende testkazen, ziet er smakelijk toch?
Hier zal goed over nagedacht moeten worden op Europees niveau. Op zich komen er positieve geluiden uit Den Haag en is er breedgedragen steun voor de Nederlandse biotech- en fermentatiesector. Ik ben erg benieuwd hoe dit zich zal ontwikkelen en wanneer ik mijn allereerst stukje Kaas-Zonder-Koe zal eten... Met een beetje geluk in 2027, zou ik zeggen. Wanneer het zover is, zal ik een proeverij op het fort organiseren! ✤
F L O R A
Jan van Haaften
Botanicus John Clayton beschreef het als eerste in de 17e eeuw. Bij mij staat het al jaren in de tuin. Nienke tH zag het dit jaar bij de Merwedebrug. Een prachtig plantje. Bijzonder vanwege het wasachtig blad. Dik en vlezig. Net een schepje, gevormd door twee aaneengesloten bladeren. Daar doorheen priemt een steeltje. Bovenop bloempjes wit en teer. Al vroeg in het voorjaar te zien. Vroeger werd het plantje gegeten in salades. Een wintergroente. Na de bloei worden de zaden versleept door mieren. Er zit een mierenbroodje aan het zaad. Daarover meer op bladzijde 42. Je hebt de foto natuurlijk al gezien. Het gaat hier over Claytonia perfoliata, (witte) winterpostelein. ✤
Kruidenweetjes - madeliefje
Rieneke van der Neut-Ravensbergen, student Kruidengeneeskunde
Het is winter, alle kruiden boven de grond sterven af. De eenjarige hebben zich uitgezaaid om volgend jaar op een nieuwe plek weer uit te groeien. En de vaste planten verdwijnen boven de grond. Ze trekken zich geheel terug in hun wortels, om op krachten te komen en volgend seizoen weer uit te lopen… Zo gaat telkens weer de cyclus van het kruidenleven, elk jaar opnieuw...
Maar er is één speciaal kruidje dat standvastig de hele winter boven de grond blijft. Zij trekt zich niet terug in haar wortels en sterft niet af, ze laat soms zelfs haar bloempjes in de winter nog zien. Dat is ons madeliefje! Door eenieder gekend van jong tot oud. En ik zeg bewust ‘ons’ madeliefje. Want vorig jaar is zij uitgeroepen tot dé nationale bloem van Nederland. Het programma Vroege Vogels organiseerde een Nationale Bloem Verkiezing en het madeliefje moest het afleggen tegen vier andere bloemen, namelijk; het fluitenkruid, de
pinksterbloem, de paardenbloem en de kievietsbloem. Op voorhand wist ik het al, het madeliefje gaat winnen. Waarom? Omdat iedereen haar kent en iedereen van haar houdt, bewust of onbewust. Elk kind heeft wel met madeliefjes gespeeld en als je ouder wordt en het madeliefje ziet, voel je vertedering. Dat ikzelf van het madeliefje houd blijkt wel, omdat we onze oudste dochter Madelief hebben genoemd. Ze is inmiddels 12 jaar oud en nog steeds krijgen we vrolijke reacties van mensen die voor het eerst haar naam horen. Over de
paardenbloem peinst men niet om je kind ernaar te vernoemen. En de meeste mensen hoor je mopperen als een paardenbloem in hun tuin verschijnt. En de andere kandidaten? Die kent de gemiddelde Nederlander niet en ze zijn ook iets minder algemeen in de tuin.
Dus het madeliefje strijkt met de eer ‘Nationale bloem van Nederland’. En terecht. Dat ze de vrieskou kan verdragen toont aan welke oerkracht in haar schuilt. Ze komt over de hele wereld voor en ook in andere landen is het een geliefd bloempje. Haar Latijnse naam is Bellis Perennis, dat betekent ‘het hele jaar door mooi’. En dat is ze. Ze heeft een stevig wortelrozet en kan daardoor steeds meer plaats innemen en gras zelfs verdringen. Ze wordt ook wel een ‘tredplantje’ genoemd, want ze weet te overleven als ze wordt platgelopen of als de grasmaaier
erover gaat. Ook is ze een echt weervrouwtje. Als de zon schijnt draait haar hoofdje met de zon mee. En als het gaat regenen, sluit ze haar bloempjes.
Geneeskracht
Het madeliefje heeft een geel hartje, witte lintblaadjes met dikwijls rode puntjes, met name aan de onderzijde van de witte lintblaadjes. Binnen de kruidengeneeskunde geven kleuren van kruiden richting voor de geneeskrachtige toepassing. Dit heet de signatuurleer. Je kunt niet blindvaren op deze leer, maar het is een handige kapstok en dikwijls zit je in de goede richting. Wit staat voor harmoniserend, verzachtend en ontstekingsremmend. Geel voor de spijsvertering en rood voor het bloed. Voor het madeliefje klopt dit perfect. Haar toepassing is veelzijdig. Maar is met name voor het bloed en de bloedsomloop, de spijsvertering en de huid:
• Ze werkt reinigend op het bloed. Verwijdt de bloedvaten en maakt ze schoon. Daardoor verlaagt de bloeddruk. Ze versterkt de spiertjes van de vaatwanden, heft vaatkramp op en de hartspier wordt gekalmeerd. Ook wordt zij gezien als dé natuurlijke bloedverdunner. Ze kan bijvoorbeeld ingezet worden na een hartinfarct en mag langdurig gebruikt worden zonder bijwerkingen.
• Omdat ze bitterstoffen en inuline bevat wordt de spijsvertering bevorderd en wordt de aanmaak
van goede darmbacteriën gestimuleerd. Ook goed dus om na een antibioticakuur te gebruiken.
• Op de huid werkt het madeliefje verzachtend en ontstekingsremmend.
Het kruidje zit dan ook vaak in natuurlijke huidzalven verwerkt.
Culinair
Verder bevat het madeliefje vitamine
C, kalium, ijzer, calcium en vooral ook magnesium. En ze is eetbaar. De bloemetjes zijn prachtig om een gerecht of hapjes mee te versieren. Ook kun je
een madeliefje (het bloemhoofdje zonder steeltje) dat halfopen is in je thee of soep laten drijven. Door de warmte springt ze dan helemaal open. Erg leuk om eens met kinderen te doen.
Mijn eigen kinderen wilde de eerste keer geen madeliefje opeten, ze vonden het idee zo gek. Ik heb ze toen uitgedaagd: ‘1 euro voor diegene die durft!’. Toen durfden ze het opeens allemaal en nu kijken ze niet meer vreemd op als de bloemetjes door de salade zitten of in de soep drijven.
Wees niet bang de bloempjes te plukken. Er groeien gewoon weer nieuwe aan het plantje.
Huisdieren
Tenslotte: heb je konijnen of andere knaagdieren? Geef hen ook af en toe een paar madeliefjes om op te eten (inclusief blad). Bovenstaande geneeskrachtige werkingen gelden zeker ook voor hen. Hiermee houd je hun lijfjes gezond!
Wil je zelf kruiden geneeskrachtig gebruiken? Wees voorzichtig en vraag bij twijfel advies aan een deskundige. ✤
Vanuit de werkgroep voedselbossen
Wijnand Veth
De werkgroep voedselbossen bestaat inmiddels 3 jaar, hoog tijd om eens terug te kijken maar vooral ook vooruit. Het moet in 2018 zijn geweest dat Mark Thur en ik aan een biertje zaten in de Xinix en hij vertelde bezig te zijn met een documentaire over voedselbossen. Voor toen nog een onderwerp waar niet veel aandacht voor was. Maar mijn interesse was toen wel gewekt…
De scherpe belijning in ons landschap tussen dorpen en de intensieve landbouw is een realiteit waar we eigenlijk aan gewend zijn geraakt. Met het vastlopen op stikstof en KRW (waterkwaliteit) ontkomen we er niet aan om onze landbouw en veeteelt te heroverwegen. Heggen, strokenteelt en agroforestry zijn de alternatieven waar we ons landschap weer veerkracht mee kunnen geven en waardoor de sector weer gezond kan worden.
Uiteindelijk kwamen we tot de conclusie dat er hier in de gemeente ook wel een voedselbos gerealiseerd zou mogen worden, maar waar en hoe dan? Via via zijn we in contact gekomen met Thea Braun die aangaf graag mee te willen doen maar dacht te weinig kennis te hebben van voedselbossen. Zij heeft de belangrijke rol gepakt van het beheer, de correspondentie en het maken van de nieuwsbrief. Wat de kennis betreft zijn we allemaal gegroeid.
In 2021 tijdens de corona lukte het om het idee van een voedselbos in Altena onder de aandacht te brengen bij Roel Wigman en zo kwamen we in contact met Goof van Vliet die aangaf dat Altenatuur een lijstje heeft met particuliere grondeigenaren die graag willen vergroenen maar nog niet goed weten hoe en wat. Vanaf dat moment zijn we gaan zoeken naar mogelijkheden wat kunnen we, en wat willen we bereiken. De eerste maanden van 2022 zijn benut om onze visie op te stellen en hoe wij graag zouden zien hoe onze gemeente er in 2030 uit gaat zien met agroforestry, voedselbossen en andere bosinitiatieven. Uitgangspunt werd het lijstje met grondeigenaren, en toen het weer mocht, zijn we gestart met het eerste landjesbezoek.
Zaterdag 30 april 2022 was het dan zover onze eerste bijeenkomst bij de familie Keller was meteen een groot succes, er waren toen zeker 20 geïnteresseerden. Een volgend landjesbezoek volgde snel bij Perry de Ronde en Linda van Zwet in Meeuwen. Inmiddels zijn we gegroeid naar bijna 100 leden, die allen onze nieuwsbrief ontvangen. Ongeveer 30 leden behoren tot de harde kern en die zijn trouw aanwezig bij onze activiteiten of het nu een workshop, excursie of landjesbezoek is.
Een veel gestelde (en terechte) vraag die we krijgen: zijn er al voedselbossen in Altena? En waar dan? Ja, er zijn al veel initiatieven in gang gezet, Stefan Nieuwenhuijsen en Cindy van Goor hebben afgelopen winter een voedselbos aangeplant in Dussen met veel bijzondere variëteiten. Het Duyls Bos is uitgebreid met een bloesembos tijdens de boomfeestdag. De familie Keller is druk met de realisatie van het Robijnsbos in Sleeuwijk. Stichting Voedselbosbouw Nederland heeft criteria opgesteld voor de ‘ green deal voedselbossen’ en omschreven wat de kenmerken zijn van een voedselbos.
Enkele belangrijke die er uit springen zijn:
• Om een ecosysteem te bouwen, moet het voldoende groot zijn - minimaal 2 ha.
• Geen gehouden dieren in het bos.
• Het systeem is opgebouwd uit meerdere lagen.
• Geen eenjarige teelten die de grond verstoren.
• Er moet water aanwezig zijn.
Als we de kenmerken strikt zouden nemen is er nog geen voedselbos in de gemeente dat aan alle criteria voldoet. Voor ons staat wel vast dat dit slechts een kwestie van tijd zal zijn. Belangrijker vinden wij, dat alle initiatieven bij elkaar van eetbare structuren, heggen en schranshagen een substantiële bijdrage leveren aan biodiversiteit in Altena.
In het Nationaal Programma Landelijk Gebied NPLG zijn ook voedselbossen opgenomen: 50.000 ha. Wij zouden hiervan graag een deel in Altena terecht zien komen, liefst in de vorm van ‘buurt’voedselbossen. In elke kern een voedselbos is best mogelijk, als de bewoners het zelf op gaan pakken. Wij kunnen er als werkgroep zeker ook een bijdrage aan leveren. Het grootste obstakel is de verwerving van grond voor de lange termijn. In Made is het gelukt om een 'Boerburgerbos' te realiseren, door en voor de buurt. De gemeente heeft de grond in bruikleen gegeven voor 200 jaar en de heffingskosten van het waterschap voor haar rekening genomen. Er zijn verschillende partijen die geld beschikbaar willen stellen voor plantgoed. Met subsidie, inkomsten uit CO2 opslag en vrijwilligers moet het dan ook mogelijk zijn toekomstige buurtvoedselbossen in stand te houden. ✤
Dag meisjes en jongens
Dit 'Natuurdagboek van Kim' is de opvolger van de Jeugdrubriek. Ik wil jullie laten zien waarom een natuurdagboek zo leuk is om bij te houden. Je kunt alle waarnemingen die je in de natuur doet vastleggen met tekeningen, teksten en getallen. Als je iets niet meer weet kun je het opzoeken in je eerdere tekeningen en teksten of in verschillende gidsen.
Deze eerste keer laat ik jullie de tekeningen van de afgelopen herfst zien en heb erbij geschreven wat ik weet van de veranderingen in de herfst.
Misschien word je enthousiast om ook zo’n natuurdagboek te maken.
Als ik om me h zie ik veel gele bruine blader soms ook rod bladeren op d grond liggen. De bomen bereiden zich voor op de winter!
Waarom vallen bladeren
Loofbomen (loof betekent bladeren of bladgroen) laten in de winter hun bladeren vallen om te voorkomen dat ze uitdrogen. Dunne bladeren verdampen namelijk veel water en in de winter is het moeilijk voor bomen om water uit de grond te halen, omdat de grond kan bevriezen.
Op de plek waar het blad aan de tak zit, maakt de boom een kurklaag. Dit laagje sluit het blad af, zodat het vanzelf loslaat.
Zonder bladeren kan de boom makkelijker de winter doorkomen.
Van groen naar geel, bruin en rood
Maar... voordat ze dat doen verkleuren de bladeren. Bladeren zijn meestal groen door een stofje dat chlorofyl heet. Met chlorofyl vangen bladeren zonlicht op, waarmee de boom energie kan maken. Maar in de herfst is het overdag minder lang licht. De boom kan dan minder energie maken en daarom wordt het chlorofyl afgebroken.
In elk blad zitten ook andere kleuren verstopt, zoals geel en oranje, deze heten carotenoïden. Die zie je pas als het groen weg is.
Sommige bomen maken zelfs rode kleuren aan, door stofjes die anthocyanen heten. Dit gebeurt als er suikers in het blad blijven zitten. Samen maken al die kleuren de herfst zo prachtig!
En dat allemaal omdat de boom zichzelf beschermt tegen de kou.
bladeren aan de en!
Wintergroene b
Sommige bomen, zoa bladeren of naalden in de herfst niet vallen. Dit soort bomen noemen we wintergroene bomen. Hun bladeren zijn speciaal aangepast aan koude en droge omstandigheden. Deze bladeren zijn vaak dikker, kleiner of bedekt met een dikke waslaag die v k t d t t l t d l d d e d
D licht opvangen en voedsel blijven maken. En in het voorjaar hoeven ze geen nieuwe bladeren te laten groeien en kunnen ze gewoon door gaan. ✤
Weidevogelseizoen 2024: het kan altijd nóg natter…
Marga Oerlemans
Het is alweer december als ik dit jaarverslag over de weidevogelbescherming in 2024 schrijf. Het seizoen is natuurlijk al even afgesloten, maar het duurt toch langer dan je denkt.
De meeste weidevogelaars beginnen eind februari/begin maart met het veldwerk en zetten de mandjes en stokken eind mei weer in de schuur. Enkelen volgen daarna nog met name grutto- en wulpennesten en jongen op percelen waar boeren verlaat maaien. De liefhebbers zoeken nog een tijdje naar vliegvlugge jongen van alle soorten. En begin juli zijn er door de specialisten van Brabants Landschap nog ‘gezins’tellingen in de speciale gebieden die in het seizoen onder water worden gezet. Tellen we er dan nog wat vakantie bij, dan is het uiteindelijk september voordat alle gegevens ingevoerd zijn in het landelijke registratiesysteem waar ook wij op aangesloten zijn. Zo komt het dus, dat het totaalplaatje toch nog net niet beschikbaar was toen het vorige Altenatuurtje ter perse ging. Niet getreurd, want zo is het jaarverslag een mooie opwarmer voor het nieuwe seizoen 2025. En als dit in drukvorm verschijnt lopen de weidevogelaars alweer rond in de hoop de eerste geluiden van het voorjaar op te vangen. Vonden we het seizoen 2023 al erg nat, dit jaar sloeg denk ik alle records. Het regende, regende en regende. Het najaar 2023 was al zo nat, dat op verschillende percelen de oogst van 2023 niet eens binnengehaald was. En dit voorjaar stonden we dus naar ondergelopen akkers te kijken, waar de aardappels van vorig jaar nog in zaten en die veel weg hadden van onze geliefde plas-dras gebieden.
Onbegaanbaar voor landbouwmachines en op veel plaatsen ook voor fanatieke weidevogelaars. Gelukkig houden weidevogels wel van een plas water op een akker of weiland en Paul Raams vond het eerste kievitsei dan ook gewoon op 14 maart, een paar dagen later dan voorgaande jaren. Op 8 april werden de eerste kievitsjongen gespot en daarmee was het seizoen toch echt wel van start. Ondertussen waren alle vrijwilligers druk bezig om nesten te spotten. Hierbij ontstonden wel dilemma’s. We laten vogels natuurlijk zoveel mogelijk met rust. Als er geen bewerkingen verwacht worden op een akker, dan doen we liever niets. Iedere verstoring is er immers één. We hebben in de beginperiode dan ook niet alle nesten geregistreerd. Maar ja, met dat natte weer weet je ook, dat als het even beter weer wordt álle boeren tegelijkertijd aan het werk gaan en dan ben je te laat, dan krijg je het niet meer voor elkaar. Hier en daar dus toch maar laarzen aan en de percelen op. Nou wil zo’n laars zich wel eens vastzuigen in die natte vette klei en dan valt het niet mee om je evenwicht te bewaren. Enfin, ik ben zeker niet de enige geweest die dit jaar languit in de modder eindigde. Alles voor de weidevogels!
Begin april werd het een paar weken erg koud en dat had een belangrijk effect op de kuikenoverleving. Jonge kuikens moeten zelf hun voedsel bij elkaar scharrelen en dat is lastig
als het koud is. Insecten vliegen namelijk niet meer bij lage temperaturen en de kuikens moeten erg vaak terug onder moeders vleugels om op te warmen. Minder eten beschikbaar en minder tijd om te eten: geen goede combinatie. Dit effect lijkt zich niet over heel Altena in gelijke mate te hebben voorgedaan, maar het heeft het kuikenresultaat zeker negatief beïnvloed.
Uiteindelijk vonden we wat minder nesten dan voorgaande jaren, zelfs de weidevogels vonden het wat erg nat. In het belangrijke wulpengebied in de uiterwaarden bij Genderen bijvoorbeeld zochten de wulpen zelfs hoger op de dijkhelling een broedplaats. De tureluur daarentegen lijkt goed te gedijen bij deze omstandigheden en ook de scholekster heeft zich er niet veel van aangetrokken. En niet alle kievitsnesten hebben we geregistreerd, omdat de boeren hun land niet op konden, dus de cijfers zijn wat vertekend.
Belangrijker dan de aantallen gevonden nesten is natuurlijk toch hoeveel kuikens er uiteindelijk groot worden. Dat is niet te tellen, dus daar moeten wij op ons ervarings-gevoel afgaan. We weten dat dit percentage in heel Nederland structureel te laag ligt en ik geloof niet dat Altena hierop een uitzondering vormt. Met de kou in april hebben de jongen het ook dit jaar weer erg moeilijk gehad, terwijl de biotoop toch al vaak te wensen overlaat. Gelukkig hebben we met al
de inspanningen van vrijwilligers en boeren toch weer een aanzienlijk aantal nesten en daarmee jongen weten te sparen.
Als je met meer dan honderd vrijwilligers drie maanden in het veld bent kom je nogal eens iets bijzonders tegen. Mensen die hun honden los laten lopen dwars over de akkers. De eigenaar van die grond zal daar vast ook wel wat van vinden, maar onze kieviten worden in ieder geval panisch. We proberen vriendelijk met deze hondenbezitters in gesprek te gaan en we hebben daar de publiciteit voor opgezocht en aandacht gevraagd voor loslopende honden en ’s nachts jagende katten. Twee gastjes op een quad die tussen de nesten door aan het crossen waren vormden wel een dieptepunt.
Leuk was het om met de gemeente op een ludieke manier aandacht te vragen voor het weidevogelseizoen door een bord te plaatsen aan de Oude Weidesteeg waar regelmatig kuikens verkeersslachtoffer worden. Het bord was snel meegenomen (tot twee keer toe), maar ook weer teruggeplaatst door de gemeente. Fijne samenwerking!
Nu de leukste bijzondere waarnemingen waarbij je denkt ‘dit kan toch niet?’ Er werd dit jaar een gecombineerd nest gevonden: een scholekster legde drie eieren bij een al compleet nest van vier eieren van een kievit (1). En een scholekster maakt echt geen enorm werk van zijn nest, dus waarom? Ook vonden we een nest met zes kievitseieren, dat zijn er minstens twee te veel (2). Waarschijnlijk twee verschillende vrouwtjes die hetzelfde nest hebben gebruikt. Vinden we ook niet elk jaar.
1
2
Ten slotte nog een persoonlijke noot. Ook dit jaar was er weer veel landelijk nieuws over de weidevogels. Het gaat niet goed met de weidevogels en met name onze nationale vogel, de grutto, trekt daarbij de aandacht. Dit heeft alles te maken met de veranderde biotoop. In het Nationaal Plan Landelijk Gebied (NPLG) werken veel partijen op provinciaal niveau al enkele jaren samen aan doelstellingen op het gebied van natuur, water en klimaat en een duurzaam perspectief voor agrarisch ondernemers. De 20 miljard die nog beschikbaar was in een transitiefonds voor deze aanpak is helaas geschrapt dit jaar door onze nieuwe regering. Tot op heden is daar geen plan voor teruggekomen, maar is wel 500 miljoen uit die pot verschoven naar boeren om natuurmaatregelen te nemen. Hier gaan we vast wel wat van terug zien in Altena, maar hoe jammer is het dat een integrale en structurele aanpak voor natuurherstel en daarmee biotoopverbetering weer verder weg is geraakt. Dieptepunt is het voorstel van de huidige staatssecretaris om grutto-eieren uit te gaan broeden om zo de gruttostand te gaan helpen. Als dit het antwoord is van onze regering op een tik op de vingers vanuit Europa, omdat wij onvoldoende doen voor de weidevogelstand dan zie ik het somber in. Ondertussen blijven de weidevogelaars op hun post en zetten ze alles op alles om die prachtige weidevogels in Altena te beschermen. Gelukkig is het een feestje om dit vrijwilligerswerk te doen! ✤
Een oproep aan onze leden
De uilenwerkgroep verzorgt de uilenkasten van de steenuilen en de kerkuilen in Altena. We kunnen daarmee de ontwikkeling van deze uilen op de voet volgen. Met ingang van 2025 willen we ook de aanwezige ransuilen gaan monitoren en daar hebben we uw hulp bij nodig.
Als u in uw omgeving een roestplaats van ransuilen weet, dan vernemen we dat graag. U kunt de locatie, het aantal uilen en duur van het verblijf via het e-mailadres uilenwerkgroep@altenatuur.nl aan ons doorgeven. Ook nestgegevens (later in het seizoen) zijn zeer welkom. Uiteraard geven we geen enkele ruchtbaarheid aan uw informatie. Hartelijk dank voor uw inzet. ✤
Uilenwerkgroep Altenatuur.
Brabants Landschap lanceert
N a t u u r f o n d s B r a b a n t
Eric Gouw
De Brabantse natuur staat onder druk.
Daarom heeft Brabants Landschap het ‘Natuurfonds Brabant’ gelanceerd. Met dit fonds wil Brabants Landschap met hulp van particulieren en bedrijven extra vierkante meters grond aankopen om nieuwe natuur te ontwikkelen. Dat kan al voor € 7,50 per m² . Zo worden bestaande natuurgebieden met elkaar verbonden en ontstaat een groter en robuuster leefgebied voor planten en dieren, én een groene en gezonde provincie voor alle Brabanders.
Altenatuur ondersteunt dit initiatief van harte en heeft besloten om voor ieder
Altenatuur-lid 1 euro in dit fonds te stoppen. Met momenteel 608 leden betekent dat wij 81 vierkante meter
grond hebben gekocht. In totaal staat de teller nu (13 november) op 17.000 vierkante meter. Dat is nog geen 2 hectare, dus laten we dit aantal proberen flink omhoog te krijgen met z’n allen.
Hoe mooi zou het zijn als al onze leden zelf ook nog een extra vierkante meter kopen? Of weet je niet wat voor cadeau je dit jaar weer moet vragen voor je verjaardag? Vraag of geef eens wat grond voor natuur dicht bij huis!
Wil jij dit initiatief steunen, ga dan naar deze website: https:// www.brabantslandschap.nl/projecten/ natuurfonds-brabant.
Landaankoop door Altenatuur
– een toevoeging
Wellicht vraag je je af waarom Altenatuur haar geld niet gebruikt om zelf extra natuur te maken? Dat proberen wij zeker, maar dat is ontzettend moeilijk en duur.
Afgelopen zomer hebben we veel tijd gestoken in een poging om een stukje grond te kopen dat grenst aan de Alm en het Almbos. Het betrof een ponyweide van 0,6 hectare die te koop was gezet. Een buitenkansje voor een klein en behapbaar stukje extra natuur dat grenst aan een bestaand natuurgebied, precies wat we zochten. En ook nog eens op de stoep van ons mooie fort! We waren dan ook zeer enthousiast hierover, zaten al mooie plannen te bedenken en hebben ons goed verdiept in wat voor bedrag we hier nu voor
moesten bieden. Grond is ontzettend duur en alhoewel we wel wat kapitaal hebben (zo rond de 50.000 euro vrij te besteden) konden we dus niet te veel bieden.
Ons bod van 42.060 euro was het hoogste, maar bleek uiteindelijk toch niet voldoende om het perceel te bemachtigen. Het werd gegund aan iemand anders en dat was een flinke teleurstelling voor ons.
Overigens werden we hierbij voor 10.000 euro gesponsord door een gulle gever, dus was 32.060 euro uit ons eigen potje gekomen, een hele flinke hap.
We blijven rondkijken naar kansen, dus mocht je iets zien of horen, laat het ons zeker weten! ✤
Mierenbroodjes
Jan van Haaften
In Flora op bladzijde 23 vertelde ik over het mierenbroodje dat aan het zaad van winterpostelein vastzit. Hier kom ik daar nog even op terug. Het is een wonderlijk fenomeen dat mieren gaan slepen met plantenzaden vanwege zo’n mierenbroodje. Deze kleine, voedzame aanhangsels aan zaden zijn een ware traktatie voor de mieren. Het mierenbroodje is een ingenieus stukje natuur dat de samenwerking tussen planten en mieren laat zien.
Wanneer een mier een zaadje met een mierenbroodje ontdekt, begint een fascinerend proces. De mier neemt het zaadje mee naar haar nest, aangetrokken door de rijke voedingsstoffen die het mierenbroodje bevat.
Deze kleine aanhangsels zijn namelijk gevuld met vetten en suikers en verschillende vitaminen zoals vitamine B en C. Deze voedingsstoffen zijn belangrijk voor de groei en ontwikkeling van de mierenlarven.
In ruil voor deze voedzame stoffen helpen de mieren de plant bij de verspreiding van haar zaden. Want, nadat de mieren het mierenbroodje hebben opgegeten, wordt het zaadje vaak buiten het nest gedeponeerd, klaar om te ontkiemen op een nieuwe plek. Deze symbiose zorgt ervoor dat de planten zich kunnen verspreiden en nieuwe gebieden kunnen veroveren. Dit mooie samenspel tussen plant en mier is niet alleen voorbehouden aan winterpostelein. Ook andere planten als maarts viooltje, gewone veldbies, sneeuwklokje, witte dovenetel, stinkende gouwe (zie foto boven) en vele andere hebben zich aangepast aan het leven met mieren en profiteren van hun onvermoeibare arbeid. Zo ontstaat er een mooie balans in de natuur, waar elke soort zijn rol speelt en bijdraagt aan het grotere geheel. ✤
winterp t l in gewone veldbies
Woningen bouwen met hout en
boerengewassen
Goof van Vliet
Er is nu -bijna- in stilte een heel mooie win-win-win-winsituatie aan het ontstaan rond het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen. Dit betreft het bouwen van woningen met hout en het isoleren met natuurlijke gewassen als stro, vlas, olifantsgras, hennep, bamboe, zonnekroon, lisdodde, enzovoort. Bouwen met deze materialen stoot veel minder CO2 uit dan bouwen met beton en bakstenen. Dankzij het lagere gewicht is er ook minder fundering nodig. Alles kan in een timmerfabriek vooraf in allerlei modellen droog, schoon en warm worden geproduceerd. De gewassen kunnen al bij de akkers in een mobiele fabriek worden verwerkt tot isolatie- of bouwmateriaal. Dit type woningen zijn zo goed geïsoleerd dat er weinig verwarmd en gekoeld hoeft te worden. Met het financieel waarderen van de vermeden CO2-uitstoot worden de woningen ook goedkoper dan vergelijkbare betonnen woningen. En ze zijn heerlijk comfortabel om in te wonen.
Waarom is het zo veelbelovend voor Nederland?
Dat komt vooral door de zeer gestructureerde aanpak van de rijksoverheid. Zij heeft in 2023 besloten om in 2030, dus over vijf jaar, minstens 30% van het bouwmateriaal in 30% van de nieuwbouw met deze biobased bouwmaterialen te realiseren. Dat geldt ook voor renovatie en aanbouw van bestaande woningen. Er is een bureau opgerichtBuilding Balance- niet om te experimenteren, maar om concreet aan de slag te gaan met het vormen van ketens: opdrachtgever – architect – aannemer –boer. Als je plannen maakt, moet je ook goed plannen dat de bouwmaterialen op het juiste tijdstip zijn geteeld. Dat gebeurt nu door de belangrijkste gewassen stro, hennep, vlas en olifantsgras te certificeren. Als deze gewassen gebruikt worden
Grote bouwers als Heijmans Bouw, BAM, Van Wijnen en Ballast Nedam (tekening) willen in hout bouwen en hebben daarvoor al fabrieken ingericht.
Als dit elders in Nederland kan moet het toch ook in Altena kunnen? Als Altenatuur hebben we enthousiast gereageerd op het verzoek van Bibliotheek Altena om een meet-up van Tegenlicht voor onze rekening te nemen. Deze aflevering ging over ‘Bouwen met de boer’, op 6 oktober 2024 uitgezonden en nog te zien via uitzendinggemist.nl. Boeren, aannemers, architecten, gemeente, woningbouwcorporaties en geïnteresseerde bewoners waren uitgenodigd op 24 oktober in de bibliotheek van Woudrichem. Building Balance was er ook. Het werd een zeer inspirerende en leerzame bijeenkomst. Een eerste verrassing was dat een corporatie van boeren uit Altena al jaren vlas teelt ten behoeve van isolatie (op 130 hectare). Als het lonend is, zullen meer boeren de benodigde gewassen in Altena kunnen telen. Her en der bouwen particulieren woningen van natuurlijke materialen en zonder gas. Er is zelfs al een complex van 12 houtskeletwoningen in moeten ze aan allerlei eisen voldoen. Voor hout geldt dit natuurlijk ook maar daar kunnen we veel overnemen van bijvoorbeeld Oostenrijkse en Duitse bedrijven die al veel langer in hout bouwen. En let wel, het gaat niet alleen om eengezinswoningen. Er kunnen ook appartementengebouwen mee gemaakt worden. Nu al tot 10 verdiepingen hoog, in Amsterdam staat al zo’n gebouw.
Houtskeletbouw van 12 appartementen in Giessen.
aanbouw in Giessen aan de Reygerboslaan. Zandvliet & Verlouw bouwen hier duurzame huurwoningen. ZON architecten heeft voor hen een concept ontwikkeld waarbij de organische molenwiekstructuur van de voormalige basisschool getransformeerd wordt naar 12 woningen. Houtskeletbouw wordt hierbij toegepast om binnen het casco van deze structuur nieuwe plattegronden vorm te geven, de buitengevel te isoleren en een lichtgewicht optopping aan het volume toe te voegen. Ook worden veel natuurlijke isolatiematerialen gebruikt. De tuinen worden ingericht met inheemse planten, er is ruimte voor vogels en insecten. Zandvliet & Verlouw heeft als doel de woningen zó te bouwen dat ze zonder zonnepanelen al in energielabelcategorie A vallen. Woningcorporatie Bazalt bouwt een proefcomplex in hout en natuurlijke gewassen in Zaltbommel om ervaring op te doen. Zij wil zeker meedoen aan de opgave om nieuwbouwprojecten met hout en natuurlijke materialen te bouwen. Wethouder Hans Tanis is enthousiast over de mogelijkheden en wil er graag mee verder in de gemeente Altena. Het kan zowel de woningbouw als de landbouw helpen in Altena - en niet op de laatste plaats bewoners die dringend een woning nodig hebben.
Door te bouwen met biogrondstoffen die steeds weer aangroeien, zoals vlas, vezelhennep, olifantsgras of stro, kan op een duurzame manier worden voorzien in de behoefte aan bouwmaterialen. Tegelijkertijd draagt dit bij aan de verbetering van de biodiversiteit en de waterkwaliteit, realiseren we een kwalitatief hoogwaardig landschap en reduceren we de uitstoot van CO2 en stikstof. Wat willen we nog meer?
Het landelijk programma
Building Balance initieert, stimuleert en ondersteunt zelfstandige regionale en landelijke ketens, van land tot pand. Het verbindt ketenprojecten, bundelt kennis en creëert op alle niveaus de condities waarmee ketens opgeschaald kunnen worden. De transitie naar een circulaire en biobased (bouw) economie wordt op deze wijze grondig versneld.
In december 2024 verkent een studiegroep van boeren in Altena de mogelijkheden van het telen van ‘bouw’ gewassen. Bazalt start binnenkort met haar proefproject. In het voorjaar van 2025 worden de woningen in Giessen opgeleverd. Misschien kan er wel een open dag georganiseerd worden? Professionele partijen als Bazalt, Building Balance, aannemers, architecten, gemeente, boerenorganisaties en Altenatuur gaan zeker verder in gesprek. Het zou prachtig zijn als er ook snel deals gesloten kunnen worden om natuurlijk te gaan bouwen in Altena.
Houtskeletbouw geïsoleerd met stro, bij Peter van Breugel aan de dijk in Almkerk.
Meer weten?
⌂ Kijk op de website Nationale Aanpak Biobased Bouwen 2023
⌂ https://www.buildingbalance.eu
⌂ Luister naar een of meer podcasts van houtblad.nl ‘houtbouwcast’ waarin architecten, aannemers, woningbouwcorporaties, boeren, bewoners aan het woord komen
⌂ Uitzending Tegenlicht van 6 oktober ‘Bouwen met boeren’ waarin boeren, rijksbouwmeester, woonprojecten in hout, aannemer met eigen prefabfabriek, architect met hergebruik van bouwmateriaal en bouwen met natuur aan bod komen ✤
BRILJANT PLAN
Toen wij in april 2019 klaar waren met de verbouwing van de boerderij, was de rek uit de portemonnee. Hoewel de handen jeukten om de tuin om te toveren tot het gedroomde paradijs, moest dat in fases en op een koopje. Nu is geduld niet mijn sterkste punt, dus ik bedacht een Briljant Plan om snel toch wat 'kleur' in de tuin te krijgen: ik vroeg bloembollen voor mijn verjaardag, die – handig in dit verband – in oktober valt. Ik gaf geen voorkeuren op en het was een genot om de uiteenlopende persoonlijkheden van de gulle gevers terug te zien in het palet. De psychologie van de tulpkeuze – echt, het is een dingetje. Dat designliefhebbende stel gaf bijzondere, bijna zwarte exemplaren. De romantische Seasons-lezeres leverde een roze-wit gestreepte variant. Het feestbeest doneerde gezellige oranje knoeperds. En het behoudende type kwam met de klassieke rode 'Apeldoorn'. Het Briljante Plan bleek overigens niet tot in de finesses doordacht. Want toen de laatste gast zijn jas weer aantrok, zat ik met dik 4.500 bollen die de grond in moesten. Een lieve vriend reisde af vanuit Den Haag en lag hier een weekend op zijn knietjes. Het daaropvolgende jaar genoten wij van het eerste sneeuwklokje tot de laatste allium van het resultaat van mijn Briljante Plan. En niet alleen wij. Ik vroeg met louter egoïstische motieven om die bollen. Maar de bijvangst C O L U M N
S i m o n e v a n H e i n i n g e n
was natuurlijk een bron van nectar en stuifmeel voor allerlei vliegbeestjes. Ik had er simpelweg niet bij stilgestaan, maar in januari bleken er al dikke hommels op zoek naar voeding, die zij vonden in de vrolijke winterakonietjes. Krokus, sneeuwroem, narcis (nooit geweten: populair bij sluipwespen, een wapen tegen eikenprocessierupsen), boshyacint, blauw druifje, sierui – de een na de ander stond maandenlang mooi én nuttig te wezen. Maar waar die bloembollen ooit een gigantische hoeveelheid hadden geleken, viel dat in de praktijk reuze mee/tegen op dik 2.000 m2 grond, omdat ze natuurlijk niet allemaal tegelijk in bloei staan. Dus wat begon als een Briljant Plan werd een Briljante Traditie. Ik vraag nu ieder jaar bloembollen voor mijn verjaardag. En ieder jaar komt de lieve vriend uit Den Haag hier weer op zijn knietjes liggen Natuurlijk wordt er wel eens gereageerd met 'wil je een dependance van de Keukenhof of zo?', maar vooralsnog kan ik nog plenty bollen kwijt en krijg ik – tegen de wanhopig makende trend in – steeds meer vliegbeestjes in mijn tuin. Die bollen zijn dus niet alleen mooi en nuttig, maar ook goed voor mijn geweten. Overigens, om ingezonden brieven te voorkomen: ja, ik weet dat de reguliere bloembollenindustrie veel uit te leggen heeft en dat biologische bloembollen de sterke voorkeur hebben. Daar wordt aan gewerkt. ✤
Nacht van de nacht op fort Giessen
26 oktober 2024
Jaap van Diggelen
Op heel veel plaatsen in ons land is het nooit meer volledig donker door lichtvervuiling Lichtvervuiling is klereherrie in een visuele stilte Behalve lichthinder en energieverspilling betekent lichtvervuiling ook de verstoring van ritmen van mens en dier. Natuur- en milieuorganisaties organiseren jaarlijks de Nacht van de Nacht om dit onder de aandacht te brengen. Aansluitend op een tweede basiscursus sterrenkunde, organiseerde Altenatuur ook dit jaar een activiteit tijdens de Nacht van de Nacht.
Zaterdag 26 oktober verzamelen zich tussen acht en negen uur ’s avonds rond de dertig belangstellenden op het donkere deel van de fortheuvel. Ouders met kinderen die afkomen op de aankondiging in de regiobladen, bezoekers die ook de cursus sterrenkunde op de dinsdag ervoor hebben bijgewoond en mensen van verre die erover gelezen hebben op de landelijke site van de Nacht van de Nacht. Er zijn enkele statieven met vogeltelescopen opgesteld, vogelkijkers vergroten tot maximaal 40 maal en kunnen ook uitstekend gebruikt worden om planeten zoals Saturnus in het vizier te krijgen. Aan de zuidelijke hemel staat deze planeet als een heldere ster, niet ver boven de horizon. Dichterbij gehaald in de kijker
geeft dit het beeld van een minuscuul rondje met daar doorheen een soort streepje: de planeet met zijn beroemde ringen. Velen hebben deze avond het geluk om tussen de wolkenflarden met behulp van de opgestelde kijkers Saturnus te zien. Voor de kinderen worden de statieven verlaagd zodat ook zij een blik door de kijkers kunnen werpen. De grote wolkenvelden van veelal kleine wolken laten weliswaar stukken hemel vrij maar ze bedekken het grootste deel. Het mag de pret niet drukken. Geanimeerd wordt gekeken naar wat wel te zien is. Hier en daar prikt een heldere ster tussen de wolken door en met behulp van de apps die vele aanwezigen op hun telefoontjes raadplegen (daar kan geen sterrenkaart of – gids tegenop) worden ze benoemd: Arcturus in het sterrenbeeld Ossenhoeder, Vega in de Lier, enkele sterren van de Grote Beer, het Noorderkruis in sterrenbeeld de Zwaan en later ook nog de Plejaden: het Zevengesternte. Het bleef bij flarden van sterrenbeelden, zo was de
Grote Beer, de steelpan, alleen aan het begin van de avond maar heel even geheel zichtbaar. Het probleem van lichtvervuiling speelt ook op het Fort. Aanvankelijk zie je geen hand voor ogen als je de duisternis achter het hoofdgebouw betreedt maar al gauw kun je alle aanwezigen goed als contouren waarnemen, bijna alsof het volle maan is. Storingslicht van industrieterrein Giessen en weerkaatsing van alle omgevingsverlichting op de laaghangende witte wolken zijn de boosdoeners. ‘Laat het donker donker’, is de slogan van de Nacht van de Nacht. Gaandeweg de avond wordt duidelijk dat dat helaas op ons fort dus ook al niet meer lukt. “In mijn tuin is het donkerder” roept Jan de Peuter. Ik denk dat Jan gelijk heeft, en zie dit als een uitnodiging voor een volgende avond sterrenkijken bij hem. Op de cursus sterrenkunde kwam aan de orde dat tijdens een zonsverduistering in een half uur de schemering invalt, gevolgd door een paar minuten ‘nacht’. De natuur wordt hierdoor als het ware gefopt: bloemen gaan dicht en vogels gaan op stok om kort daarna te gaan zingen alsof het ochtendgloren aanbreekt. Over verstoring van ritmen gesproken! Naar aanleiding hiervan vertelt Jan mij zijn herinnering aan de bijna volledige zonsverduistering van 11 augustus 1999. Op zijn boerderij viel het hem toen op dat rond het middaguur (in de aanloop naar de zonsverduistering) de boerenzwaluwen zich verzamelden rond hun nesten in de
Saturnus
stallen alsof het nacht werd. Bij het weer lichter worden lieten ze het karakteristieke geluid horen waarmee ze iedere ochtend de stal uitvlogen. Wat een opmerkingsgave!
Tussen het vlekkenpatroon van de langzaam voorbijschuivende wolkenvelden, zijn zoals al eerder gezegd, allerlei lichten te zien. Soms bewegen die en hebben duidelijk rode en groene lichten: vliegtuigen. Ook duiken er heldere stipjes op in de stroken donkere hemel, die snel weer achter wolken verdwijnen: satellieten. Op weer andere momenten lijken vaste sterren te bewegen als satellieten, omdat de wolken eromheen bewegen. Gezichtsbedrog. Apps kun je sterrenkaarten laten tonen van wat jij allemaal aan de hemel zou kunnen zien, maar ze kunnen ook jouw ogen zijn: je houdt je telefoon met camera omhoog naar een stuk van de hemel, en de app laat je zien waar je naar kijkt: ziet u het nog? Wel een beetje valsspelen want de app doet het voorkomen alsof ‘hij’ of beter ‘het’ alles ook echt ziet, terwijl ‘het’ zich oriënteert met locatiebepaling (GPS) en dit combineert met alle beschikbare kennis over de sterrenhemel op deze plaats, tijd en datum. Zo kijken apps dus door de wolken heen als het ware. Hoe dan ook, één van de aanwezigen weet zo in zijn telefoonschermpje tegelijk 8 satellieten van Starlink te tonen, die je omhoogkijkend ook deels kunt zien. Starlink is de satellietconstellatie van ruimtevaartbedrijf SpaceX dat hiermee internet levert
over de hele wereld. Het gaat om duizenden satellieten die in hun banen om de aarde cirkelen, ter meerdere eer en glorie van de verziekte visionair Elon Musk. Ik had ze liever niet gezien, die satellieten. Een satelliet is een hemellichaam dat om een planeet heen draait. De maan is van nature onze satelliet. De mens maakt kunstmanen (wie kent er de Spoetnik nog?) en
lanceert die sinds de jaren vijftig in toenemende aantallen in banen om de aarde. Zo onnatuurlijk als wat noemen we ze toch gewoon satellieten. Inmiddels zijn het er duizenden, die meer en meer problemen opleveren: voor sterrenkundigen bij het waarnemen en door toename van rondzwevend ruimteschroot. Een sterrenkundige uit Babylonië zou niet weten wat hij zag als hij in onze tijd de hemel zou aanschouwen. Ongetwijfeld zou het krioelen van de duizenden nepsterren hem op onheilsgedachten brengen, hij zou per direct de apocalyps uitroepen. Laten we hopen dat de onwelriekende Muskus, de ‘Wijze uit het Westen’, ons niet het
Spoetnik 1
einde van de wereld gaat brengen! Rond half tien wordt Jupiter als de helderste ‘ster’ zichtbaar aan de Oostelijke hemel, de meeste bezoekers zijn al naar huis. Ster schrijf ik tussen haakjes, want Jupiter is een planeet die net als de aarde om de zon draait. Planeten zijn geen echte sterren. Ze werden in de oudheid dwaalsterren genoemd omdat ze kriskras over het hemelgewelf bewegen. Dit in tegenstelling tot ‘gewone’ sterren die keurig in ‘hun’ sterrenbeeld bij elkaar blijven staan en altijd in slagorde hun banen lopen. Dwaalsterren is nog netjes uitgedrukt, het Griekse woord planetes, betekent zwerver. De planeten zijn de vagebonden van de sterrenhemel. Nochtans (of ging het juist om dat wispelturige, dwalende) geloofde men in de oudheid dat ze ons lot bepaalden en ze werden daarom als goden vereerd. Vanavond zien we af en toe Jupiter oplichten door de wolken en op die momenten is er bij maximale vergroting echt een lichtend schijfje in onze kijkers te zien. Wat een joekel! Niet voor niks werd deze grootste planeet uit ons zonnestelsel vernoemd naar de oppergod, Zeus voor de Grieken, Jupiter voor de Romeinen. Schitterend zijn ook de twee maantjes die links van de planeetschijf zijn te zien. Jupiter heeft tientallen manen maar de vier grootste zijn al in 1610 ontdekt door Galileo Galilei. Ze hebben mooie namen uit de mythologie: Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Welke twee zouden we nu zien?
Ik denk terug aan de Nacht van de Nacht vorig jaar oktober. Ik stond toen hier op dezelfde plaats, ruim voor aanvang en stelde mijn kijker op. Herman van Krieken kwam als eerste langs. Hij was altijd de eerste, meestal was hij iedereen voor. In het half uur voor achten zagen we ook
toen aan de Oostelijke hemel Jupiter in volle glorie staan, vier prachtige speldenprikjes van manen eromheen. Herman was gefascineerd, hij zag het voor het eerst. Toen er, destijds dus, meer publiek arriveerde was alles al verdwenen onder een dicht wolkendek, zelfs de maan. Dit jaar is Jupiter er ook maar Herman niet meer. Wat was ik graag de avond weer met hem begonnen! ✤
Jupiter
Hybride basiscursus Flora Nederland 2025
Margo van Beem
Voor leden die zich willen verdiepen in onze inheemse flora, is onderstaande cursus die wordt aangeboden door Floron wellicht interessant. Van harte aanbevolen door Altenatuur!
Digitaal
Wil je de namen van wilde planten in Nederland kennen en leren determineren? Dan ben je bij Floron aan het goede adres. De digitale cursus omvat 14 lessen en huiswerkopdrachten. Vanaf 20 maart tot 3 juli vind je elke week een digitale les en opdrachten in de digitale leeromgeving. Je kunt in je eigen tempo werken, de lessen blijven tot juli 2026 beschikbaar. De opdrachten worden door docenten beoordeeld. Meer informatie over de digitale basiscursus vind je op www.floron.nl/ floracursus.
Met excursies
Als je planten echt goed wilt herkennen, dan is het ook belangrijk om naar buiten te gaan en de diverse soorten in het wild te bekijken. Deze unieke aanvulling op de internetcursus wordt alleen in het Floron District NoordBrabant Baronie aangeboden en geeft je de mogelijkheid om je kennis in het veld te toetsen en aan te vullen. We organiseren deze gecombineerde cursus samen met de plantenwerkgroepen KNNV Breda en Tilburg.
Inhoud en data
Op 20 maart start de digitale cursus. Telkens na
zo’n drie internetlessen volgt er een praktijkmoment. De eerste drie lessen gaan over de kenmerken van planten. Welke onderdelen zitten aan een plant en welke termen gebruik je bij het bekijken en op welke verschillen moet je letten? Op dinsdagavond 22 april verzorgen we een introductieavond waarbij deze informatie met levend materiaal nog eens wordt toegelicht. Daarna vinden op vier zaterdagochtenden excursies naar natuurgebieden (10 mei, 24 mei, 14 juni, 5 juli) plaats. Tijdens die excursies wordt speciaal aandacht besteed aan de plantenfamilies die in de weken daarvoor tijdens de internetlessen zijn behandeld.
Kosten en materiaal
De excursies én de toegang tot de basiscursus kosten € 60,00 (normaal €134,-) Te betalen aan bankrekening: NL02 TRIO 0391 0803 34 ten name van R.A. Vereijken onder vermelding van Hybridecursus Floron 2025 en je naam. Voor de cursus heb je verder nog een 10 x vergrotende loep en een goede Flora nodig. Bij inschrijving ontvang je daarover meer details.
Aanmelding
Meld je aan bij: floronnoordbrabantbaronie@ gmail.com. Doe dit vóór 1 maart 2025 en zorg dat de betaling ook heeft plaatsgevonden. Na betaling is je inschrijving pas definitief. Na aanmelding geven we je mailadres door aan Floron en krijg je toegang tot de digitale leeromgeving. Verder houden we je op de hoogte van plaats en tijd van de excursies. Heb je nog vragen stel die dan het liefst per mail via het bovengenoemde e-mailadres. ✤
Stef van Walsum, docent.
Waarnemingen van 1 september t/m 4 december
Doorgegeven aan Rinus Punt
In deze rubriek staan alle waarnemingen in Altena gedaan door oplettende natuurliefhebbers.
Doet u ook een bijzondere waarneming?
Geef die dan door aan Rinus via 06-48638377 of mlpunt@hetnet.nl.
Datum Waarneming
Plaats en waarnemer
1 sept. 1 paartje roodborsttapuiten met 4 jongen Genderen, Buitenstraat, Rinus Punt
5 sept. 10 patrijzen
7 sept. 1 ijsvogel
1 aalscholver
Wijk en Aalburg, Hoogwaterdeur, Gelderse zijde, Jeffrey Bouman
Oudendijk, vijver in de tuin, Joke Roubos
11 sept. 1 doodshoofdvlinder Giessen, in de tuin, Wim Smits
15 sept. 1 koninginnenpage
15 okt. 14 staartmezen
Dussen, in de tuin, Jeanette Pollema
Genderen, wandelpad Groene Steeg, Rinus Punt
Datum Waarneming
Plaats en waarnemer
24 okt. Broedgeval putter Meeuwen, in leibomen, Ankie en Chris Treffers
26 okt. 1 halsbandparkiet Sleeuwijk, in tuin, Kees en Greet Treffers
27 okt. 1 ijsvogel
Uppel, op passeerbord langs de Omloop, Jeanette Pollema en Rinus Punt
31 okt. 1 Aziatische hoornaar Drongelen, bij het bijenhotel, Jopke van Mersbergen
21 nov. 95 vinken
1 dec. Veel huismussen
Genderen, Buitenstraat, vlogen vanuit populier in de mais, Rinus Punt
11 patrijzen later ook Meeuwen, omgeving Meeuwensedijk
9 patrijzen nr. 5 t/m 8, John de Rijk
4 dec. Oehoe (mogelijk escape) Eng, Uitwijk, Paulus van der Rest Nooij
Bedankt voor het melden, ik blijf op mijn post om nieuwe waarnemingen te noteren!
Met vriendelijke groet, Rinus. ✤
d e a c t i v i t e i t e n a g e n d a
PROGRAMMA WINTER 2025
Activiteiten worden vooraf aangekondigd in de streekbladen. Let ook op onze website en op Facebook voor eventuele wijzigingen: www.altenatuur.nl en facebook.com/altenatuur.
Noteer de data alvast in uw agenda. Voor vragen: info@altenatuur.nl
Donderdag 23 januari
Schone Energie Update; WERELD, EUROPA, NERDERLAND, ALTENA
Locatie: Fort Giessen.
Inloop: 19.30 uur. Aanvang: 20.00 uur.
Elk jaar minstens één bijeenkomst op Fort Giessen over de voortgang van de energietransitie, dat hebben we in november 2023 toegezegd. Daarom weer een update door Jan Derk Stegeman en Goof van Vliet. Na een presentatie over de laatste stand van zaken rond kolen-, gas-, zonne-, wind- en kernenergie is er weer volop ruimte voor vragen en discussie. Je krijgt niet alleen een beter inzicht in deze transitie maar ook praktische tips over batterijen, woningverwarming, auto’s en vakanties.
Aanmelden is niet nodig, van harte welkom! Zie ook de uitnodiging op bladzijde 11.
Donderdag 20 februari
Ledenvergadering 2025
Locatie: Fort Giessen.
Inloop: 19.30 uur. Aanvang: 20.00 uur.
Het bestuur nodigt u uit voor de jaarlijkse ledenvergadering. De uitnodiging staat op bladzijde 5.
Donderdag 27 maart
Nieuwe natuur in het hart van Altena
Locatie: Fort Giessen.
Inloop: 19.30 uur. Aanvang: 20.00 uur.
Het afgelopen jaar heeft het Brabants Landschap een grootschalige natuurinrichting uitgevoerd in Pompveld/Andelsch Broek. Bart Pörtzgen, districtmanager West-Brabant geeft deze avond een presentatie over deze nieuwe uitbreiding van het natuurgebied. Andelsch Broek/Pompveld is als Natura2000gebied onderdeel van het Natuurnetwerk Nederland. Het is een waardevol nat gebied, gelegen tussen intensief beheerde weilanden en akkers. Het Pompveld wordt getypeerd als 'peilhorst', dit betekent dat het water in dit gebied hoger staat dan in het omliggende landbouwgebied. Dit is al ruim honderd jaar zo, het verschil werd groter tijdens de ruilverkaveling in de jaren 60. In het gebied komen bijzondere vissoorten als de bittervoorn en grote en kleine modderkruiper voor. De werkzaamheden worden om meerdere redenen uitgevoerd: uitbreiding leefgebied van genoemde vissoorten, tegengaan van verdroging in deze natte Natuurparel, boscompensatie en uitbreiding van recreatieve mogelijkheden.
WERKOCHTENDEN BEHEERCOMMISSIE
De komende periode worden weer vrijwilligers gezocht die een handje willen helpen bij het onderhoud van natuurgebieden.
De volgende werkochtenden staan gepland:
Zaterdag 18 januari en 15 februari
Opruimen wilgenhout Griend zuidkant Wijde Alm (kant Waardhuizen), gelegen langs de N322 tegenover ‘inrit’ dorp Waardhuizen.
Zaterdag 15 maart
Uitdunnen houtopstanden in bosschages langs Wijde Alm. Verzamelen bij parkeerplaats Poortweg, Uitwijk.
Er wordt gewerkt van 8.30 -13.30 uur. Materiaal is aanwezig, maar heeft u zelf goed gereedschap dan is het misschien wel handig om dat mee te brengen. Laarzen, regenkleding en werkhandschoenen aanbevolen.
Kom je meehelpen? Leuk als je erbij bent! ✤
N I E U W E M E U B E L E N ?
G R O T E S C H O O N M A A K ?
O P R U I M E N ?
V E R H U I Z E N ?
B e l d i n s d a g t / m v r i j d a g
v a n 9 t o t 1 2 u u r
h e t K r i n g l o o p c e n t r u m
v o o r h e t o p h a l e n v a n a l u w
b r u i k b a r e s p u l l e n !
B A N K J E N O D I G ?
O F E E N L E U K E B L O U S E ?
O F S E R V I E S G O E D ?
O F D A T E N E B O E K ?
B e z o e k d e K r i n g l o o p w i n k e l
o p d e h o e k v a n d e
K e r k s t r a a t e n d e
W o u d r i c h e m s e w e g i n A l m k e r k !
OPENINGSTIJDEN KRINGLOOPCENTRUM
woensdag 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur
donderdag 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur
vrijdag 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur zaterdag 09.00 - 16.00 uur 09.00 - 15.00 uur K r i n g l
