't Altenatuurtje 116

't ALTENATUURTJE januari 2021 nr. 116

r a a j Altenatuur 0 4 De natuurbeschermingsvereniging van Altena

’t ALTENATUURTJE 40e jaargang nr. 3, mei 2021.

Uitgave van natuurbeschermingsvereniging Altenatuur.

Opgericht 5-11-1980, ingeschreven 15-10-1981.

REDACTIE Wouter van Rijsbergen, Merwededijk 31A 4285 WC Woudrichem 0183-512165. wjvanrijsbergen@online.nl VORMGEVING Jan van Haaften, Sleeuwijk. 06-49904862 DRUKWERK RAD-drukkerij, Dordrecht.

BESTUUR

Voorzitter Secretaris Penningmeester Leden

INTERNET

Jaap van Diggelen, Almkerk. 0183-402034 Margo van Beem, Hillsestraat 12, 4269 VG Babyloniënbroek. 06-55772591 Erik Gouw, Woudrichem. 06-52728142 Len Bruining, Dussen. 0416-392373 Jeanette Pollema, Dussen. 0416-391654 Wouter van Rijsbergen, Woudrichem.

Goof van Vliet, Woudrichem. 06-28703838 Roel Wigman, Sleeuwijk. 06-20753888 www.altenatuur.nl Facebook: Facebook.com/altenatuur Twitter: @altenatuur

E-MAIL

altenatuur@gmail.com altenatuurgastlessen@gmail.com

LIDMAATSCHAP

Ledenadministratie Altenatuur, p/a Dr. van Vuurestraat 76, 4271 XH Dussen.

Keuze uit: gewoon lid €15,-- of gezinslidmaatschap €20,-- per jaar.

Triodosbank NL02 TRIO 0320 0045 54 t.n.v. penningmeester Altenatuur.

Aanmeldingen, adreswijzigingen en opzeggingen opsturen naar de ledenadministratie. Beëindiging van het lidmaatschap schriftelijk vóór 1 december van het lopende jaar.

Altenatuur heeft sinds 1-1-2011 de ANBI-status, het dossiernummer is: 77688 en het fiscaal nummer: 810362454.

✒Wouter van Rijsbergen

Redactioneel Terwijl ik dit schrijf, geniet ik van het getjilp van een groepje huismussen in de tuin. Dat is nieuw, want die hadden we eerder alleen ‘s winters op de voedertafel, waarna ze in de lente broedgelegenheid elders opzochten, tot onze spijt. Maar dit jaar zijn ze er eind april nog altijd. We hopen op jonge huismussen in eigen tuin, voor het eerst sinds we hier wonen.

Hun getjilp klinkt mij als muziek in de oren, heel gezellig vind ik het. Met hagen, drinkgelegenheid, nestkasten en een mogelijkheid tot zandbaden hebben de huismussen het nu naar hun zin - en wij genieten mee.

Ooit omschreef iemand de huismussenzang als ‘saai getjilp’.

Tja… de huismus is ook een ‘zangvogel’ en inderdaad, de ‘mussenzang’ haalt het niet bij die van nachtegaal, merel of zanglijster, om maar wat te noemen. Toch is het gevarieerder dan je op het eerste gehoor vermoedt. Luister maar eens goed!

Ieder vogeltje zingt zoals het gebekt is? Dat geldt ook voor de auteurs die schrijven voor het Altenatuurtje. Lange zinnen, korte zinnen. Gevarieerde schrijvers of gespecialiseerde. Zoals de vogels zich vanaf het prille voorjaar weer één voor één met hun zang melden, zo melden de schrijvers zich ook tegen het naderen van de deadline. Sommigen hebben wind mee en zijn ruim op tijd, anderen hopen op een gunstig gezinde redactie als ze wat extra tijd nemen om op hun schrijfsel te ‘broeden’.

Vaak hebben ze dan geluk, omdat we het belangrijk vinden zeker in deze tijd - om onze leden via ’t Altenatuurtje goed op de hoogte te houden van de stand van de natuur in Altena.

Alle schrijvers wil ik dit keer dan ook weer heel hartelijk danken voor hun bijdrage!

Nu we noodgedwongen allemaal wat meer huismus zijn dan we mogelijk zouden willen zijn, is het niet vervelend dat er weer een goed gevuld Altenatuurtje op de deurmat ploft, nietwaar? Veel leesplezier!

Artikelen voor nummer 117 ontvang ik graag uiterlijk woensdag 1 september, heel graag voorzien van foto’s, met vermelding van de fotograaf.

Mailt u naar: wjvanrijsbergen@online.nl. ✤

1

7

r a a j 0 4

't Altenatuurtje

In Memoriam Johan Koekkoek

In nummer

26

Natuureducatie op de basisschool kan beter.

Zou u ons willen helpen?

r aat e Wie g prijs e met d or? d van o

36

116

1.

Redactioneel

2.

In nummer 116

4.

Van het bestuur

7.

Bericht van overlijden Johan Koekkoek

8.

In Memoriam Johan Koekkoek

14.

Op de voorkant ...

15.

Algemene Ledenvergadering

16.

Plan Boom

20.

Op zoek naar halsbanden in de polder

22.

De patrijs

26.

Natuureducatie in Altena

34.

Natuureducatie in Altena; een voorbeeld

36.

Oeverzwaluwenwand weer geopend voor 2021 én de ontknoping van de prijsvraag 'Kraak de Code'

40

2

Deze vlinder krijgt van Linda alle aandacht.

40.

Linda's Jeugdrubriek - de atalanta

44.

Pitrus

46.

Steenuil en buizerd in de tuin

48.

Wijzer worden van patrijzen (deel 2)

51.

Flora

52.

Bijzonder vogeleiland

52

in waterberging Kornsche Boezem 54.

Alternatieve windenergie

56.

Nieuws van de penningmeester

57.

NK-Tegelwippen

58.

Vogeltrek over Altena (deel 1)

72.

Waarnemingen van 1-12 -20 t/m 1-04

76.

Kringloop

79.

De activiteitenagenda

80.

Advertentie - Altena Nieuwe Energie

81.

Advertentie - Kringloopcentrum Altena

Deze visdiefjes weten het vogeleiland in de waterberging bij de Kornsche Boezem al te vinden!

57 Beteugel hittestress en wateroverlast en vergroot de biodiversiteit.

Wip een tegel! Doe je mee?

Colofon; foto's en illustraties ● Basisschool Oudendijk, blz. 32 ● Margo van Beem, blz. 8, 9, 13, 16, 17, 18, 19 ● Jan Willem den Besten, blz. 61, 65, 66, 69, 70 ● Sylvia de Blom, Blommetje, blz. 36, 37, 38, 39 ● Len Bruining, blz. 2, 53 ● Eco-schools, blz. 29 ● geese.org, blz. 21 ● Ellen van Haaften, blz. 57 ● Jan van Haaften, omslag, blz. 2, 5, 10, 12, 13, 14, 24, 28, 31, 51, 59, 73 ● Wendy van der Hart, blz. 39, 40, 41, 42, 43 ● Huib Hartman, blz. 48, 49 ● Hoppas, blz. 31 ● Becky Koekkoek, blz. 18 ● Herman van Krieken, blz. 46 ● Henk Kraaijkamp, blz. 77, 78 ● Luke Leenaars, blz. 49 ● Rob Mulder, blz. 12, 13 ● NK-Tegelwippen.nl, blz. 57 ● Oogpunt.com, blz. 34, 35 ● Niels van Pelt, blz. 20 ● planboom.nl, blz. 8 ● Paul Raams, blz. 23, 25 ● Marco Renes, blz. 49 ● Saxifraga-Martin Mollet, blz. 47 ● Saxifraga-Piet Munsterman, blz. 4, 74 ● Saxifraga-Jan van der Straaten, blz. 53 ● Kees Schuitmaker, blz. 44, 45 ● Jochem Sloothaak, blz. 49 ● stickers.nl, blz. 54 ● NK-Tegelwippen.nl, blz.

3, 57 ● trektellen.org, blz. 60, 63 ● Velt.nl, blz. 79 ● Bas Verhoeven, blz. 3 ● Vogeldagboek.nlAdri de Groot, blz. 22 ● Goof van Vliet, blz. 6, 7, 27, 30 ● Vogelbescherming.nl, blz. 67 ● Vortexbladeless.org, blz. 55 ● Gea van de Wetering, blz. 75 ●

3

Van het bestuur ✒ Goof van Vliet Voor de afwisseling schrijven bestuursleden om de beurt ‘Van het bestuur’. Deze keer mag ik het schrijven. Al meer dan een jaar kunnen we als Altenatuur niet meer alles doen waar we goed in zijn en waar we graag aan werken. Dat is het organiseren van lezingen, het houden van excursies. Leden kunnen elkaar niet meer ontmoeten om over de schoonheid en ontwikkelingen in de natuur te spreken.

Voorbijtrekkende kemphanen

4

Het bestuur van Altenatuur vergadert via Skype of Zoom. Naar mijn gevoel werkt het matig. We wisselen wel kennis uit maar we stimuleren elkaar niet echt om activiteiten te gaan ondernemen. Heel verheugend is dat er 25 nieuwe vrijwilligers zijn voor de weidevogelbescherming. Len Bruining is er druk mee.

Vanwege covid19 kan er echter alleen in kleine groepjes gelopen worden. De gezamenlijke startbijeenkomst is ook niet mogelijk geweest terwijl dat altijd het feest van de herkenning is.

Wat wel lukt bij Altenatuur is individueel of met 2 of 3 mensen in de natuur, de tuin of op het land bezig te zijn.

Ons bestuurslid Jan Willem den Besten is het hele voorjaar elke ochtend vroeg op pad om een aantal uren naar de vogeltrek te kijken. Op onze bestuursapp doet hij melding van bijzondere vogels of bijzonder hoge aantallen.

Op 5 april bijvoorbeeld telde hij 133 trekkende boerenzwaluwen en 9 kemphanen. Wat zou het mooi zijn als die onze weilanden weer interessant zouden gaan vinden. Len bleek er een paar in een nieuw aangelegd plasdrasgebied te hebben gezien! Plasdras

blijkt een van de beste manieren te zijn om weidevogels weer een vitaal leven in ons gebied te schenken. Margo van Beem en Erik Gouw zorgen dat op meerdere adressen bosplantsoen aangeplant kan worden. Brabantse Liniewerkers doen dat ook samen met het Brabants Landschap. Jaap van Diggelen is altijd wel ergens aan het waarnemen in het veld. Jeanette Pollema kan steeds meer leden inschrijven. We hebben er nu al bijna 500. Roel Wigman is blij met de verspreiding van zijn Natuur Inclusief Bouwen folder aan nieuwe inwoners van Altena.

Samen met anderen werkt hij ook stug door om Sleeuwijk een veel rijkere natuur en misschien wel een bos te geven. Wouter van Rijsbergen en Jan van Haaften hebben hun handen vol aan redactie en opmaak van ‘t Altenatuurtje. Dat is nu een van de belangrijkste communicatiemiddelen met de leden. En ook al is Johan Koekkoek uit het bestuur, hij kan het niet laten om bijzondere plannen te smeden. Je zult ongetwijfeld gemerkt hebben dat hij nu een broodbakactie van patrijzengraan heeft opgezet. Door enkelen van ons wordt meegewerkt aan het knotten van de grienden in de winter. De meesten van ons doen in allerlei digitale bijeenkomsten mee van de gemeente.

Onder andere over klimaataanpassing, zonnevelden, een geboortebos, nieuw maaibeleid bermen, circulaire landbouw, klimaatdialoog, nieuwe haven Werkendam en de denktank duurzaamheid. Mooi dat we mee mogen doen maar eigenlijk kost het te veel tijd en levert het weinig op. Ik heb veel bomen en struiken mogen planten. Heel leuk vind ik de toevoeging van bijvoorbeeld rode en zwarte

Al meer dan 500 mensen die in Altena een nieuwe woning betrokken, ontvingen de map ‘samen maken we Altena natuurlijker!’

5

bessen in het Almbos. Op een landje met vrienden experimenteren we succesvol met het maken van hooi-compost. Compost is een zeer belangrijk bestanddeel voor een vitale bodem.

Of het nou voor een akker of een tuin is.

Jos Schenkeveld geeft uitleg over de grauwe wilg.

Door kleine groepjes liniewerkers geknot en op allerlei plekken in grienden aangeplant omdat hij enkele weken eerder bloeit dan de veel voorkomende schietwilg.

Als alles weer normaal is… als alles weer gewoon is gaan we veel anders doen. Meer voedsel eten van onze eigen boeren en tuinders.

Minder of geen vlees meer. Rijden met een elektrische auto of nog meer op de fiets. Veel bomen, bosschages en misschien wel bossen aanplanten voor een rijkere natuur en CO2opslag. Onze woningen moeten van het gas af en nieuwe woningen zullen van hout worden gebouwd. Boeren zullen heel anders gaan boeren, in strokenteelt of circulaire landbouw. In ieder geval zonder kunstmest en pesticiden. Wat blijft, is dat we als bestuur onze leden weer kunnen ontmoeten bij lezingen, excursies en het werken in de natuur. Alles voor een rijke natuur, schone atmosfeer, levend water en een vitale bodem in Altena. ✤

Compost maken van hooi. Intrigerend dat bacteriën het in de winter tot 50 graden Celsius weten op te stoken waardoor het waardevolle organische stof voor de moestuin wordt.

6

Met ontsteltenis hebben wij kennis genomen van het droevige bericht dat onze oud-secretaris en medeoprichter van Natuurbeschermingsvereniging Altenatuur

Johan Koekkoek zeer onverwacht is overleden tijdens werkzaamheden in één van zijn favoriete natuurgebieden, het Pompveld.

Wij zullen ons Johan herinneren als een groot initiator en een inspirerende kracht achter onze vereniging. Wij zullen hem erg missen. Wij wensen zijn echtgenote Tijke, kinderen, kleinkinderen en verdere familie veel sterkte toe om dit enorme verlies te dragen.

Babyloniënbroek, 4 mei 2021

Bestuur Natuurbeschermingsvereniging Altenatuur 7

In Memoriam Johan Koekkoek ✒ Goof van Vliet Johan Koekkoek is niet meer.

Op maandagochtend 3 mei is hij overleden in het Pompveld. ‘In het harnas’ zoals hij zo graag wilde als hij ooit zou overlijden. Hij vond het heerlijk om in de natuur bezig te zijn. Hij verzon altijd de meest bijzondere ideeën voor natuurbehoud, voor een leefbare aarde met een gezonde lucht en grond.

Over zijn ideeën kon hij niet alleen enthousiast vertellen, hij inspireerde ook velen om samen met hem aan de slag te gaan. Hij liet het niet bij ‘schoolmeesteren’ of praten, hij stak zelf ook graag de handen uit de mouwen, met z’n laarzen in de klei. Zo herinneren wij ons hem. Als een man met een missie. Met concrete voorstellen die we als bestuur niet altijd direct konden bevatten, maar waar we na stevige discussies vaak mee akkoord gingen.

8

Johan liep graag voorop, enthousiasmerend, samenwerking zoekend voor een rechtvaardige en duurzame samenleving. Tientallen jaren als enthousiaste leraar en rondleider over al het moois van de natuur. Maar ook als activist en doener.

Altijd op het eiland Altena, zijn geboortegrond. In september 2020 nam hij na 40 jaar afscheid van het bestuur van Altenatuur. Daar was hij medeoprichter van. Hij nam ook afscheid van energie coöperatie Altenatuur en van de Kringloop. Twee organisaties die hij ook met volle overtuiging van de noodzaak mede had opgericht. De 3 besturen zouden als afscheid 3 notenbomen bij Fort Giessen planten. Dat ging vanwege corona niet door. Het zou nu dit najaar plaatsvinden.

Omdat hij ook de Casimirprijs van de Brabantse Milieufederatie had gewonnen voor zijn inspanningen voor het milieu en hij het bankje graag bij Fort Giessen wilde plaatsen zouden Bart Pörtzgen van Brabants Landschap en Goof van Vliet met hem in de week van 3 mei de mooiste plek uit gaan kiezen. Dat is er helaas niet meer van gekomen.

Een tijdlijn van bijzondere momenten in zijn leven: 1959: 1964: 1974: 1980: 1986: 2012: 2015: 2017:

2020:

Boerenknecht, ontwaken van de liefde voor de natuur Schoolmeester in Dordrecht Leraar biologie aan het Altena College (o.a. 4.000 leerlingen opgeleid) Medeoprichter van natuurbeschermingsvereniging Altenatuur (nu bijna 500 leden) Medeoprichter Kringloopcentrum Altena in Almkerk Medeoprichter energiecoöperatie Altena Nieuwe Energie Actief in het Groene Geheim van Giessen om biodiversiteit en schone energie bij een veel breder publiek onder de aandacht te brengen Experimenteren voor een betere bodem door o.a. pixellandbouw en strokenteelt. Hij besefte veel sterker dan vroeger dat een gezonde bodem vitaal voor alle leven is en hij zette zich daar weer met hart en ziel voor in, samen met Altenatuur, de Brabantse Liniewerkers en de Campus in Almkerk.

Werkgroep Strokenteelt in de Struikwaard.

Johan verdeelt de aardappeloogst van de stroketeelt 2020

Zijn eerste concrete activiteiten voor de natuur startte hij in de zeventiger jaren en deze hingen samen met de natuur- en milieudoelen die hij nastreefde in zijn werk als biologiedocent. Sindsdien bereikte hij heel veel en verschillende mensen in Altena. Duizenden leerlingen, vele collega’s, politici, medebestuurders en medevrijwilligers. Met zijn jarenlange inzet heeft hij op vele terreinen een grote invloed gehad, Johan werkte samen met velen en liep altijd voorop. Er werden natuurlijk ook wel eens mensen moe van hem. Maar juist dat jarenlang volhouden heeft goede resultaten opgeleverd.

9

Hierna enkele speerpunten:

● Grienden, typisch voor ons landschap, zijn op diverse plekken behouden door ● ●

● ●

● ●

10

regelmatig beheer, dat gebeurde zowel door de beheercommissie van Altenatuur als met de Liniewerkers van Brabants Landschap.

Door slimme juridische procedures heeft erna lang touwtrekken herplant plaatsgevonden van het bos langs de A27 bij Fort Altena en is de vestiging van een hotel voorkomen.

Bij het Altena College kwam er een grote bomentuin met minstens 70 verschillende bomen en struiken om leerlingen de diversiteit van de natuur aan den lijve te laten ondervinden. Zij werden geacht de bomen te leren kennen en zo niet alleen 'boekjeswijsheid' op te doen. In die tuin stonden nog eens minstens zoveel kruiden die de leerlingen ook moesten leren. Hij knokte 45 tuintjes (9 klassen met 5 tuintjes) bij elkaar. Groentetuintjes die door de brugklassers in groepjes van 5 werden ingezaaid, ingeplant en beheerd. Zo kregen de kinderen een goed beeld van de voortplanting in de natuur. Dat je één aardappel in de grond stopt en er een paar maanden later twaalf voor terugkrijgt. In de tachtiger jaren trok hij ook ten strijde tegen glyfosaat.

Niemand had daar nog van gehoord. Hij ontdekte dat de hovenier in de vakantie glyfosaat op het schoolplein spoot om zo het onkruid te verdelgen.

Het ging er hard aan toe tegen de schoolleiding en toen dat niet hielp tegen het bestuur. In die tijd ging hij met klassen naar buiten om het onkruid handmatig met krabbers tussen de tegels weg te halen. Na jaren dralen werd gestopt met glyfosaat en kwam er een brander die het onkruid wegschroeide.

Er is een groot en goedlopend regionaal Kringloopcentrum gegroeid in Almkerk.

Bij een dijkverzwaring aan de Afgedamde Maas is 17 hectare buitendijks land bevochten, dat heet Kringloopcentrum Altena in Almkerk nu de buitendijkse Struikwaard.

Meerdere ecologische zones zijn ingericht en worden onderhouden.

In de voorbereidingen om de gemeente Altena te vormen is een realiseerbaar icoonproject gemaakt over een volledig duurzaam Altena in 2030. Het is als kapstok een goed doorgerekend en getekend dubbel A4 waar veel mensen gebruik van maken.

● Hij was een van de eersten in het Land van Heusden en Altena die zonnepanelen en later een warmtepomp aanschaften. Hij wist al heel vroeg dat we van de fossiele brandstoffen af zouden moeten en in plaats daarvan schone energie zouden moeten opwekken. ● Hij werkte steeds meer samen met boeren om te komen tot circulaire landbouw. ● In discussies over windmolens verschilden Altenatuur en Altena Nieuwe Energie fundamenteel van mening met het gemeentebestuur.

● Hij experimenteerde de laatste jaren om het bodemvoedselweb beter te laten functioneren. Daar lag voor hem de enig mogelijke toekomst voor het produceren van goede voeding en het behouden van een vitale natuur.

Deze initiatieven, binnen en buiten het verband van onze vereniging, waren vernieuwend in de streek. Niet één losstaand project, maar juist vele prikkels tot verbetering. Hij heeft zeker het beleid van gemeentelijke overheden op het eiland beïnvloed. Tussendoor is Johan ook voor de natuur en het milieu actief geweest als raadslid en wethouder van de voormalige gemeente Woudrichem.

Dit boek is pas geslaagd als je het na lezing dichtslaat, je mouwen opstroopt en buiten aan de slag gaat om de natuur te verrijken!

Bestuur: Jaap van Diggelen Margo van Beem Erik Gouw Len Bruining Jeanette Pollema Wouter van Rijsbergen Roel Wigman Jan Willem den Besten Goof van Vliet

Wij zullen Johan erg missen. Johan hield ook na zijn bestuursperiode niet op met werken voor de natuur. Wij hopen dat velen in zijn nagedachtenis ook actief van de natuur zullen blijven genieten en er hun steentjes aan bij zullen dragen.

Zijn voorwoord in ons boek ‘Biodiversiteit in kaart, de rijke natuur van Altena’ wilde hij per se afsluiten met de volgende zin: ‘Dit boek is pas geslaagd als je het na lezing dichtslaat, je mouwen opstroopt en buiten aan de slag gaat om de natuur te verrijken.’ ✤

Beheercommissie: Rob Mulder Jan van Mersbergen Jan Pruijssen Sr. Jan Pruijssen Jr. Hans Akkermans

Redactie 't Altenatuurtje: Jan van Haaften Wouter van Rijsbergen

11

Johan in beelden:

Planten determineren Een koffiepauze met Liniewerkers in de griend

Uitleg bij de insectenwand

40 jaar secretaris Altenatuur

Schooltuintjes naar zijn idee

12

Samen met Marjan Minnesma van Urgenda

Oogst strokenteelt Tijdens monumentendag op 't Fort

Forteducatie; met een brugklas naar de griend

Tijdens natuurwerkdag

Op het Altena College bomen leren in de 'biotuin' naar zijn idee

Kennis doorgeven aan een jonge generatie

13

op de voorkant . . .

de libel (paardenbijter)

✒Jan van Haaften

. . . omdat het seizoen van de libel is begonnen.

Libellen zijn bijzondere, watergebonden, dieren. Het grootste deel van hun leven zien we ze niet want ze leven als larve onder water. Soms wel 5 jaar lang. Daar doen ze zich dan tegoed aan kleine visjes en andere kleine waterdiertjes. Het zijn echte jagers. En die eigenschap houden ze ook als ze uit het water zijn. Vliegend boven water, maar ook daarbuiten, zie je ze pijlsnel op een prooi afschieten om even later weer als een helicopter stil te staan.

Een korte periode in hun leven zijn ze echt kwetsbaar.

Dat is het moment van hun gedaanteverwisseling van larve naar imago. De larve komt langs een plantenstengel uit het water en zet zich vast. Even later wurmt zich dan een libel uit het opengebarsten larvehuidje. Zodra de larve dit voor elkaar heeft duurt het nog een tijdje voordat de adertjes in de vleugels volgepompt zijn met bloed en stevig genoeg om te vliegen. Een ideale periode voor bijvoorbeeld een larvehuidje smaragdlibel kikker of vogel om zo’n eiwitrijk hapje te bemachtigen.

In Altena zagen we vanaf het jaar 2000, 42 soorten.

De laatste 5 jaar hebben we er daarvan 35 waargenomen. Landelijk ongeveer zijn er 65 soorten. Zoveel soorten zullen we hier niet vinden want in Altena hebben we geen snelstromende beekjes, grindbakken, vennen, hoogveen etc. Maar er is misschien toch nog wel een kleine vooruitgang te boeken. Voorwaarde is mooi schoon water zonder al te veel meststoffen. Met de uitbreiding van het Pompveld en de waterberging bij de Kornsche Boezem is er weer meer waterrijk gebied bijgekomen. Ook de natuurvriendelijke oevers van de ecologische verbindingszones in Altena geven hoop. Maar zeker ook de particuliere vijver bij u in de tuin! ✤

14

paringswiel azuurwaterjuffer

ALGEMENE LEDENVERGADERING IN SEPTEMBER Het bestuur heeft besloten om voor de algemene ledenvergadering een datum te kiezen in september.

Vanwege corona kon de vergadering niet in februari worden gehouden.

Als datum hebben wij nu voor onze ALV geprikt: zaterdag 18 september, wederom onder voorbehoud.

Wij hechten aan dit moment waarop Altenatuurders elkaar kunnen ontmoeten en het bestuur verantwoording aflegt over het voorgaande jaar.

We hopen dan ook dat het op 18 september mogelijk zal zijn dit weer ‘live’ te doen. We kiezen een ongewoon moment (aanvang 14.00 uur) omdat we graag naast officiële verslaglegging, vooral willen vieren en stilstaan dat we na zo lange tijd weer kunnen samenkomen op het fort. Reserveert u deze zaterdagmiddag in uw agenda?

Meer details (tijden, agenda) maken wij bekend via de (digitale) nieuwsbrief en via de website.

Mocht u tot nu toe nog geen e-mail van ons ontvangen, wat mogelijk is want wij missen nog van ruim 100 leden het e-mailadres, geef dit dan alstublieft door. Stuur hiervoor een mailtje naar: altenatuur@gmail.com.

Het bestuur ✤ 15

✒Margo van Beem Bomen planten in Altena In het vorige Altenatuurtje schreef ik al uitgebreid over Plan Boom en over de drie projecten die we in het kader hiervan zouden gaan inplanten. Op 5 februari was het dan eindelijk zover.

Samen met Johan Koekkoek gingen we met een grote aanhangwagen op pad naar Made en daar werden we gastvrij ontvangen door Arjen en Ankie Stoop van Brabants Landschap. De dag ervoor was het bosplantsoen al netjes per project verdeeld door vrijwilligers van de Madese natuurvrienden. Een flinke klus: 3215 stuks, onder andere heel veel meidoorn, gewone liguster, inheemse vogelkers, els, Gelderse roos, gewone vlier en gele kornoelje voor de struweelhagen. Voor de vogelbosjes zaten er ook nog boomvormers bij, zoals linde, zomereik en zwarte els. De grote kar die we bij ons hadden was echt geen overbodige luxe, want het paste er maar net op.

Johan Koekkoek en Ankie Stoop laden de aanhangwagen

16

Bij de Altenahoeve in Almkerk en natuurcamping De Speeltol in Genderen werd er gelijk vrijdagmiddag al een aftrap gedaan met het inplanten. Er werd voor zaterdag slecht weer voorspeld: regen en in de loop van de dag sneeuw! Zaterdagochtend viel het weer gelukkig nog alles mee. Er stond een flinke oostenwind en de zon bleef ook een beetje achter de wolken,

maar het was meer droog dan dat het regende.

Planters van Altenatuur, de Liniewerkers, leden van de beheercommissie en helpende familieleden gingen aan de slag bij De Speeltol, uiteraard op gepaste corona-afstand.

Vooral struweelheggen en bosschages zijn aangeplant. De vogelbosjes werden nog tijdelijk opgekuild, daar moest nog wat meer voor worden voorbereid en in de loop van de dag werd het weer ook steeds grimmiger. We sloten af met lekkere soep en broodjes.

Brabantse Liniewerkers aan de slag

Bij de Altenahoeve is de struweelheg door de familie ’t Hoff met hulp van een hovenier op vrijdag al helemaal aangeplant. De geplande struweelheggen voor de Campus gingen er zaterdag in, net op tijd. De week erna was de wereld ineens heel anders: er viel een flink pak sneeuw en de schaatsen konden uit het vet.

Toekomstplannen Altenatuur is op verschillende vlakken actief om meer bomen en struwelen aan te gaan planten in Altena. ● Altenatuur is in gesprek met de gemeente over een geboortebos. ● Met Brabants Landschap zijn we in gesprek over bomen en bossen in het landschap.

Brabants Landschap heeft deze winter al heel veel bomen en struiken aangeplant in en rond het Pompveld en het Almbos. In het Almbos zullen de rode en zwarte bessenstruiken zowel mensen als vogels verrassen.

Opvallend is de grote struikvormige notenboom bij een picknickplek op de hoek Midgraaf/Lage Oldersdijk (foto blz. 18). In het Pompveld zijn populieren aangeplant voor houtproductie. Met Brabants Landschap gaan we kijken hoe we in het landschap hagen, wegbeplanting, bosschages en misschien wel bossen kunnen gaan planten. Dat levert ook veel biodiversiteit op.

Aanplant populieren in het Pompveld

17

Wie doet mee?

Voor (voedsel)bossen en natuurrijke tuinen willen we een kennisnetwerk opzetten. We weten dat er heel wat leden zijn met vragen hierover, maar ook met kennis op dit gebied. Als we elkaar weer mogen ontmoeten, willen we graag een keer een bijeenkomst organiseren om van elkaar te leren.

Aanplant op De Campus bij Almkerk

Plan Boom gaat in 2021 door Daarvoor kunnen we komende tijd weer nieuwe projecten aanmelden: ruimte voor vogelbosjes, struweelsingels en struweelhagen. Mocht u ruimte hebben en niet in aanmerking komen voor andere subsidies van Brabants Landschap, dan biedt Plan Boom soms wel de mogelijkheden. Onder voorwaarde dat de heg, het vogelbosje of de singel voor lange tijd onderhouden kan worden, wordt er bosplantsoen beschikbaar gesteld. De grondeigenaar bereidt de plantactie zelf voor en Altenatuur kan helpen met de aanvraag en later met het organiseren van vrijwilligers bij het inplanten.

Struikvormige notenboom op hoek Midgraaf/Lage Oldersdijk

18

Voor boerderijen zal de succesvolle regeling Erven Plus voor boerderijerven in 2022 ook in Altena uitgevoerd kunnen worden. ErvenPlus is een project van Brabants Landschap, Orbis, Brabantse gemeenten en natuurverenigingen.

Het project moet zorgen voor verbetering van het leefgebied van erfbewonende soorten zoals zwaluw, mus, uil en vleermuis. Een groot deel van deze soorten is sterk afhankelijk van erven en het aangrenzende boerenland. Daar vinden ze voedsel en plaatsen om zich voort te kunnen planten. Doordat boerenerven in de afgelopen decennia steeds 'netter' zijn geworden en meer zijn verhard voor machines en gebouwen, zijn ze nu minder geschikt voor diersoorten. Het project is mogelijk gemaakt door financiering van de Provincie Noord-Brabant en diverse gemeenten.

Mocht u interesse hebben om deel te nemen aan Plan Boom of deel willen nemen aan het op te zetten kennisnetwerk dan kunt u contact opnemen met Altenatuur.

E-mail naar altenatuur@gmail.com of bel naar 06-55772591 (Margo van Beem) of 06-28703838 (Goof van Vliet). ✤

Kruiwagen met bosplantsoen voor de Altenahoeve

Ook interesse ?

Aanplant struweelhaag bij De Speeltol in Drongelen

19

Op zoek naar halsbanden in de polder ✒Niels van Pelt

Grauwe gans NEK

In de winterperiode zoek ik in de polder vooral naar groepen ganzen en zwanen. Sommige ganzen en zwanen zijn voorzien van een halsband. Deze halsband is vergelijkbaar met een burgerservicenummer. Een uniek nummer waardoor de reisgeschiedenis van het exemplaar te achterhalen is.

Hoe werkt dit precies? De vogel heeft een pootring en daarbij hebben ganzen en zwanen een halsring. Op de halsband staat een code die bestaat uit cijfers en/of letters. Een 20

U vraagt zich nu misschien af of iemand zijn huisdier is kwijtgeraakt in de polder van Altena? Toch is dat niet waar ik u in dit stukje iets meer over wil vertellen. Voordat ik dat doe, wil ik mij eerst even voorstellen. Mijn naam is Niels van Pelt, woonachtig in deze regio en mijn vrije tijd spendeer ik graag in de natuur. Zo kijk ik vogels, maar ook libellen en (nacht)vlinders zijn schitterend om te bestuderen.

Kortom, met deze hobby verveel ik mij nooit.

telescoop is onmisbaar om de code te kunnen aflezen. Als je de combinatie invoert op de website www.geese.org dan kun je zien waar het individu vandaan komt en welke route deze heeft afgelegd om hier te komen.

Bij sommige vogels is er een steeds terugkerend patroon waar te nemen.

Zo zitten ze jaarlijks in dezelfde periode in hetzelfde gebied. Of keren terug via een soortgelijke route.

Andere vogels bevinden zich steeds in het gezelschap van vaste groepsleden die ook een halsband hebben. Soms

zijn dit verrassende ontdekkingen. Ik verbaas me regelmatig over de onvoorstelbaar lange reis die is afgelegd door het dier om uiteindelijk hier in de omgeving terecht te komen.

Een mooi voorbeeld is grauwe gans NEK (zie foto). Deze gans heeft in 2010 een ring gekregen in noordoost Noorwegen. In de wintermaanden is zij jaarlijks in onze regio te bewonderen. En in 2012 heeft deze gans zelfs een winter doorgebracht in Spanje. Zij is vervolgens al verschillende zomers waargenomen bij haar oorspronkelijk ringplaats in Noorwegen.

Niet iedereen is gecharmeerd van deze tak van sport. Waarom zou je zwanen of ganzen van halsbanden voorzien? Waarom niet alleen een pootring zoals dit ook bij bijvoorbeeld meeuwen wordt gedaan? Het antwoord daarop is te vinden op de

website van Sovon. Een pootring is vaak lastig waarneembaar in de hoge(re) vegetatie waarin ganzen/ zwanen zich bevinden. Daarnaast is een halsring tot op grotere afstand met een telescoop af te lezen.

Door het bekijken van groepen ganzen/zwanen en het aflezen van halsringen is het mogelijk om zaken in een context te plaatsen. Ik ben geen wetenschapper, maar het is fascinerend om te lezen in een artikel van Vroege Vogels, dat er een verband te leggen is tussen de overwinteringsduur en het overwinteringsgebied van zwanen in relatie tot de klimaatverandering.

Al met al is er genoeg interessants in de eigen regio te zien om van te genieten.

Tot in het veld! ✤ Met vriendelijke groet, Niels

Bron: www.geese.org 21

De patrijs ✒Rinus Punt

Wat betekende de patrijs vroeger voor mij? Als ik nadenk: weinig. Je zag ze wel, maar ik was er niet zo mee bezig. Wel heb ik er ooit één laten opzetten, dat was een verkeersslachtoffer ongeveer 30 jaar geleden. Dus iets trok mij wel in deze vogel. Weet je, vroeger mochten ze nog bejaagd worden.

Toen werden de patrijzen ook al minder in de polder. Ik sprak in die tijd vaak met een echte jager, die er nog ieder jaar eentje schoot voor de boer waar hij zijn jachtterrein had. Die vond ze heerlijk. Dit is gelukkig allemaal verleden tijd…

Tegenwoordig ben ik wel een fan van deze ‘boerderijkip’.

Mijn eerste mooie ervaring was tijdens het weidevogelen, Len was er ook bij. Ik sprong over een sloot (voor omlopen ben ik nog te jong) en wat denk je? Ligt er een bemodderd ei in een nest. Hoewel, een echt nest kon je het niet noemen. Toch maar een stokje erbij gezet, het lag namelijk tussen wat riet dat langs de slootkant groeide. Een paar weken later weer even gaan kijken. En ja hoor: moeder patrijs lag er netjes doodstil op. Gauw weer weggegaan. Het nestje is netjes uitgekomen. Later hoorde ik van een bewoonster daar dat ze een patrijs met kleintjes had zien lopen. Heel fijn om te horen.

22

Heel belangrijk zijn de boeren waar rondom hun erf patrijzen huizen. Fijn als je zo’n boer spreekt en hij het normaal vindt dat ze er zijn. “Ze zitten hier altijd al. Eten zelfs mee van het kuilvoer.” Deze boeren genieten ook van hun ‘boerderijkippen’! Ook voor mij is het telkens weer genieten als ik een klucht patrijzen zie.

Leuk was het toen ik met Jeanette een patrijzenrondje maakte. Ik had haar namelijk verteld dat er wel twee kluchten zaten rondom de Veldstraat. Maar… niets gezien!

“Je kunt me nog meer beloven,” zei ze. Gelukkig: op de terugweg zag ik er nog vijf. “Waar dan?” hoorde ik haar zeggen. Ze snapt nog steeds niet dat ik ze zie terwijl ik rij. Als ik rem zegt ze al: “Nee toch?” En ja hoor: ik heb ze al gezien. Het leuke eraan is: hebben ze je in de gaten, dan drukken ze zich en zijn niet meer te zien. Maar wacht je even… dan komt het eerste kopje boven het gras uit. Geweldig.

Met Henk Kraaijkamp maakte ik ook iets moois mee tijdens een broedvogeltelling.

Eerst even uitleg. We fietsen ons rondje door ons Genderens telgebied. Daar hebben we negen punten op de kaart waar we alles tellen wat we zien.

Meestal missen we de patrijzen waar het toch om gaat. We fietsten over de Buitenstraat in Genderen en mijn oog viel op iets dat leek op een patrijzenkopje.

“Stoppen Henk, patrijzen!” En wat denk je: bij die ene die ik zag zaten er na wat langer kijken nog vier. Maar het werd nog gekker. Van alle kanten staken patrijzen hun kopje uit de groenbemester. Wel 12, dus 17 patrijzen in totaal. Een hoogtepunt in onze telling.

Fijn was ook het bericht op de Partridge-geluidstelling van Huibert. Patrijzen omgeving einde Lange Pad/Veldstraat. Ik las het. Het is namelijk ons zoekgebied en ik zie regelmatig een klucht verder de Veldstraat in. Dus nu de kans om daar twee kluchten te zien. Deze klucht van negen was geweldig.

De haantjes waren zich aan het uitsloven. Rennen door de 23

Voederton

wei en zich groot maken voor de vrouwtjes. Echt stoer. Ze namen helemaal geen notitie van mij. Helemaal in hun uitsloverij. Geweldig. Daarna gauw verder gefietst en maar hopen op klucht twee. En ja hoor, ik kreeg ze in het vizier.

Een kraai was ze aan het uitdagen. Wat er zich afspeelde weet ik niet. Dus toch twee kluchten. Het kón niet op die middag. Ook nog een paartje langs de Bossche Weg. Het is soms net of je ogen er naartoe getrokken worden.

Ook een superdag had ik op 5 februari. Een dag net voordat ze veel sneeuw en vorst aangaven. Zes patrijzen zaten al halverwege de Nieuwe Steeg. Mooi in een ruwe akker langs de slootrand. Ze waren een beetje aan het slootje springen, van de ene rand naar de andere. Je zal het niet geloven. Vijftig meter verder aan de andere kant van de weg 7 patrijzen in de wintertarwe. Ik snap niet dat ze daar gaan zitten. Modderig en geen beschutting. Ik heb ze maar niet verteld wat voor weer eraan kwam. Rustig verder richting Elsdijk. En ja hoor, in vrij lang gras zag ik er één.

Maar deze patrijs drukte zich gelijk. “Ik heb je gezien,” zei ik. Nu maar wachten. En ja hoor, het duurde niet lang en daar kwamen de kopjes tevoorschijn. Weer 7! Met nog 3 langs de dijk was het een succesvolle middag. Die laatste zag ik te laat, zodoende vlogen ze weg. Liever kijk ik naar ze zonder te verstoren. Tijdens deze zoekmiddag krijg ik bericht dat de voedertonnen voor de elitepatrijzen in Sleeuwijk gevuld worden. Het doet me toch een beetje pijn dat de patrijzen in onze omgeving zonder al die voorzieningen (o.a. akkerranden, keverbanken, voedertonnen) moeten overleven. Nu dit hele slechte weer eraan komt hou ik mijn hart vast. We gaan het meemaken als deze koude weken voorbij zijn.

Tijdens het observeren in de sneeuw vallen de patrijzen goed op: allemaal ‘levende molshopen’. Met de bevindingen van Jan en Elly Honcoop erbij, hebben we hier in de omgeving

24

wel 23 kluchten. Het is echt genieten als je rustig in de sneeuw met je telescoop een klucht observeert.

Je denkt er soms één te zien. Maar die ene zijn er 3 als ze uit de sneeuw tevoorschijn komen. Die winterse week was voor onze patrijzen pittig, maar om ze te observeren geweldig.

Nu de weersomstandigheden beter zijn, ben ik benieuwd hoeveel er van deze kluchten tot broeden komen. De geluidstelling was voor Genderen in ieder geval super. We hebben nog nooit zoveel reagerende mannetjes (haantjes) gehad die hun territorium verdedigden. Aan de waarnemingen in ‘t Altenatuurtje kun je zien hoeveel mensen van patrijzenwaarnemingen genieten! Dus patrijzengenieters geniet ervan, maar verstoor ze niet. Verras je jezelf met het vinden van een nest: niet verder verstoren. Hopelijk kun je er later net als ik van genieten als je ma patrijs ziet met soms wel 15 kuikens. ✤

Kluchten patrijzen : Genderen: 6 kluch Drongelen: 3 kluchten, 43 patrijzen Wijk en Aalburg: ten, 20 patrijzen Dussen 1 klucht, 6 8 kluchten, 59 patrijzen Babyloniënbroek 1 patrijzen Veen 3 kluchten, 2klucht van 8 patrijzen Rijswijk 1 klucht, 4 patrijzen 10 patrijzen.

25

Natuureducatie in Altena

Natuureducatie in Altena

✒Goof van Vliet

26

Vanwege het 40-jarig bestaan van Altenatuur hebben we het boek ‘Biodiversiteit in kaart - De rijke natuur van Altena’ in 2020 uitgegeven. Dit boek verscheen in het jaar dat ook de nieuwe gemeente Altena het levenslicht zag. Het boek geeft de nieuwe gemeente, zowel raadsleden als ambtenaren, een rijk overzicht in de natuur die er was, is en zou kunnen komen. Voor leden en andere geïnteresseerden zou het ook die functie kunnen vervullen. Het boek kan ook gebruikt worden in het onderwijs om algemene lessen over biologie of natuurverkenning meer lokaal in te vullen. We zijn een vereniging voor natuurbehoud en daarin is educatie ook een belangrijk element. Maar hoe staat het met het natuuronderwijs in Altena?

In een gesprek met onze leden Henk van Diest en Jan van Duren werd duidelijk dat we eigenlijk niet zo goed weten wat er allemaal aan natuureducatie wordt gedaan in Altena. Vandaar dit verkennende artikel over hoe kinderen en volwassenen in Altena wijzer worden over de schoonheid en het belang van natuur. Alles in de veronderstelling dat natuureducatie milieubewust gedrag bij kinderen - en volwassenen - kan stimuleren. Unieke ervaringen in de natuur kunnen bepalend zijn voor gedrag nu en in de toekomst. Des te belangrijker om eens op een rij te zetten waar en wanneer je als inwoner van Altena (jong of oud) kunt leren over de natuur en over natuurbehoud. Dit artikel is een eerste aanzet en is vast nog niet volledig. We horen het graag als u nog aanvullingen heeft!

Educatie op het fort De grote motor van natuureducatie bij onze vereniging was - en is - Johan Koekkoek. Samen met enkele andere vrijwilligers gaf hij onder de titel ‘forteducatie’ praktische lessen over de natuur in fort Giessen. Jaarlijks doen er ongeveer 750 leerlingen mee aan forteducatie (door corona waren het er in 2020 nul). Het gaat niet alleen over natuur. Ook de geschiedenis van het fort en de Hollandse waterlinie komen aan bod, bijvoorbeeld elk jaar met ongeveer 300 basisschoolleerlingen rond Monumentendag.

Sinds een jaar of tien doet het AltenaCollege mee aan een programma met alle brugklassers. Ongeveer 250 leerlingen komen dan in groepjes van 25 een hele ochtend naar het fort om allerlei dingen in de natuur te doen.

Bijvoorbeeld het knotten van wilgen in de griend om daarmee vlechtwerk te maken. Of het snijden van riet voor bijenhotels. Het bakken van pannenkoeken met meel uit de streek op eigen vuurtjes. Of het zaaien van bijzondere gewassen die ze eventueel later kunnen oogsten. De andere leerlingen komen ad hoc van basisscholen of van Curio Prinsentuin. Er wordt altijd een programma naar wens van de desbetreffende school gemaakt.

Vanaf 2018 trekken Archeo-Altena en Altenatuur samen op in een overkoepelend bestuur, Fort Giessen Beheer. Leden van beide verenigingen vormen dit bestuur, dat verantwoordelijk is voor beheer, exploitatie, rondleidingen en educatie in en rond het fort. Educatieprogramma’s en mogelijkheden voor rondleidingen worden aangeboden in een overzichtsmap waarmee scholen en groepen zelf hun dagprogramma (natuur, historie, Hollandse Waterlinie) kunnen samenstellen.

Natuureducatie in Altena

Natuureducatie op fort Giessen: bijenhotels timmeren en vullen met riet

27

Natuureducatie in Altena

In de Nacht van de vleermuis en de Nationale Nachtvlinder Nacht kunnen kinderen en volwassenen op het fort meezoeken naar deze dieren. Op verzoek kunnen er ook natuurrondleidingen op het fort gegeven worden, zowel over de natuur als over een nieuwe vorm van landbouw bedrijven, de strokenteelt.

28

Uilen en weidevogels Sinds een aantal jaren worden uilen- en weidevogellessen gegeven op basisscholen. De uilenlessen doen Rinus Punt en Henk van Diest in de maand november. Tussen de 10 en 15 scholen doen jaarlijks mee. Gastlessen over weidevogels geven Henk van Diest en Len Bruining in februari-maart. Daar doen minder scholen aan mee. De lessen zijn gratis en bedoeld voor de middenbouw van basisscholen.

Ze zijn toevallig ontstaan en kunnen ook zo weer verdwijnen als er vanuit de scholen geen belangstelling meer is of als er geen vrijwilligers meer zijn.

Gastles weidevogels

Overheid Je zou verwachten dat de overheid, het rijk of de gemeente, natuureducatie ook belangrijk zou vinden en er dus structureel voor zou zorgen dat het op alle scholen aan bod komt. Voor zover ik weet is dat niet het geval. Scholen kunnen naast de verplichte onderdelen zelf kiezen waar en hoe ze er aandacht aan willen schenken. De kwaliteit van natuureducatie op scholen is meestal afhankelijk van het enthousiasme en de betrokkenheid van individuele leerkrachten.

In het voortgezet onderwijs gebeurt het wel bij natuurwetenschappen.

In een vervolg op dit stuk hoop ik hier meer over te kunnen schrijven. Het zou beter zijn als er structureel in het lesrooster van de basisscholen natuureducatie opgenomen zou worden. Er zullen ongetwijfeld lespakketten zijn maar we weten niet welke lespakketten de scholen gebruiken.

De gemeente Altena heeft wel georganiseerd dat er cultuureducatie op alle scholen plaats kan vinden. Dit wordt verzorgd door het Cultuurpunt Altena wat een onderdeel is van de bibliotheek. Fort Giessen Beheer wil de map met educatieprogramma’s rond het fort ook via het Cultuurpunt onder de aandacht van de scholen brengen.

Voor natuur in brede zin, biodiversiteit, landbouw, kringloop van grondstoffen en energietransitie, is dit niet het geval. Er zijn wel af en toe deelprojecten. Zie bijvoorbeeld het artikel met informatie van Harold Scheepers over ‘Spraakwater’ hierna. Al enkele jaren doen daar ongeveer 21 van de 29 bassisscholen in Altena aan mee.

*) De kern van Eco-Schools is dat leerlingen de

Natuureducatie in Altena

In het kader van duurzaamheidseducatie betaalt de gemeente mee aan de vorming van ‘eco-schools’ *). Daar doen nu het Altena College en Curio Prinsentuin aan mee. Onderzocht wordt of dit programma ook op basisscholen ingevoerd zou kunnen worden. Eco-Schools is hét wereldwijde keurmerk om leerlingen te stimuleren tot duurzaam denken en doen. Het is gestart door de Verenigde Naties en wereldwijd doen er al meer dan 19 miljoen leerlingen in 68 landen mee!

school van binnenuit verduurzamen. Met behulp van 7 stappen werken ze toe naar het internationale keurmerk voor duurzame scholen: de Groene Vlag.

Doelstelling van het programma van de Verenigde Naties is dat tegen 2030 alle leerlingen kennis en vaardigheden verwerven die nodig zijn om duurzame ontwikkeling te bevorderen, onder andere via vorming over duurzame ontwikkeling en duurzame levenswijzen. Gekozen kan worden voor groen, afval, energie, mobiliteit of water.

29

Natuureducatie in Altena

Voor volwassenen is er op het gebied van de energietransitie een bijzonder instituut in het leven geroepen. Via het duurzaamheidsloket van de gemeente kun je een energiecoach bij jou thuis bestellen. Daar wordt zeer gedegen inzicht geboden in de noodzaak van het overstappen op schone energie en hoe je dat op de beste en goedkoopste wijze kunt doen.

School- en wijktuinen Een andere vorm om kinderen en volwassenen de natuur meer te laten beleven is door de school zelf te vergroenen. Dat lijkt beter te werken dan af en toe een excursie naar een stukje natuur of fort Giessen. De natuurbeleving kan vergroot worden door veel meer bomen en planten op het erf van de school aan te planten. Als het mogelijk is, kunnen er zelfs moestuintjes aangelegd worden. Er bestaan hier subsidies voor maar nog veel belangrijker is het dat een of meer leerkrachten er hun energie en kennis in willen steken. Pas dan kan het een echt onderdeel van de vorming worden. In 2019 is bijvoorbeeld het speelplein van school Oudendijk helemaal vergroend.

Margo van Beem en andere vrijwilligers vergroenen het schoolplein in Oudendijk

In sommige kernen van Altena worden nu ook wijktuinen ingericht. Enkele interessante voorbeelden loop ik even langs. Om te beginnen de moestuin en boomgaard in Giessen/Rijswijk naast De Jager, waar ook een jeu-deboulesbaan is aangelegd, heel goed voor de verbinding en wat toezicht.

Brabants Landschap heeft ervoor gezorgd dat in het nabije Almbos allerlei vruchtstruiken en fruitbomen zijn geplant. Daar kunnen plukwandelingen georganiseerd worden.

30

In Sleeuwijk is men een wijktuin begonnen in de Nieuwe Banne. Bewoners en kinderen richtten samen met een tuinontwerper en een hovenier de tuin in en zullen hem ook in de jaren na de aanleg onderhouden. En dan is er natuurlijk nog Park Veldzicht in Genderen en Aalburg (op de plek van het oude zwembad). Ook hier is het cruciaal dat er een groepje mensen is dat voor continuïteit zorgt.

Nieuw fenomeen: buiten-buitenschoolse opvang (bso) Naschoolse opvang buiten in de natuur is nieuw in Altena. Bso Hoppas is dit jaar met een experiment begonnen in Woudrichem. Altenatuur heeft met één van de twee natuurdeskundige begeleiders een verkennend gesprek gehad over mogelijke ideeën en suggesties. Kinderen die aan dit programma meedoen, zitten nauwelijks binnen maar zijn vooral in de natuur actief.

Natuureducatie in Altena

Wijktuin Nieuwe Banne

Buitenschoolse activiteiten

31

Natuureducatie in Altena

Andere vormen van natuurlessen en natuurbeleving Veel Nederlanders zijn lid van natuurverenigingen waardoor zij over de rijkdom en de staat van de natuur geïnformeerd worden. Sommige verenigingen organiseren specifiek activiteiten voor kinderen in de natuur.

Zie bijvoorbeeld Oerr! van Natuurmonumenten. Brabants Landschap geeft tijdens excursies altijd specifiek aandacht aan kinderen. Onder andere door bijvoorbeeld visnetjes mee te nemen waar kinderen mee mogen vissen.

Groep 4 van basisschool Oudendijk is net terug van vissen

Altenatuur hoort ook bij deze organisaties en heeft nu bijna 500 leden. Het sterkst zijn wij in het organiseren van lezingen over natuur in brede zin, het organiseren van excursies, het uitbrengen van 't Altenatuurtje, de website en het laten draaien van verschillende werkgroepen. Bij de weidevogelwerkgroep zijn nu zo’n 100 vrijwilligers betrokken die in het veld veel leren over het beschermen van de weidevogels. Datzelfde praktische, al werkende leren vindt plaats bij de vogelwerkgroep, de werkgroep natuurinclusief Altena, de zoogdierenwerkgroep en de plantenwerkgroep.

In de afgelopen jaren heeft de vogelwerkgroep op fort Giessen enkele zeer drukbezochte vogelherkenningscursussen gegeven. Als het moet, besteden we ook aandacht aan het kennisoverdracht rond overstappen naar schone energie (samen met energie coöperatie ANE), het meer biodivers maken van de landbouw (Strokenteelt Struikwaard) en het hergebruiken van spullen (Kringloopcentrum).

32

Een nieuwe ontwikkeling is dat we willen proberen kennisnetwerken op te zetten van mensen die op een specifieke manier aan natuurverbetering willen doen. Bijvoorbeeld een kennisnetwerk ‘Voedselbossen’ of een kennisnetwerk ‘Landjes natuurrijker’. Het laatste slaat op mensen die grotere tuinen of landjes hebben. Dat kan variëren van 1000 – 40.000 m2 (of 0,1 – 4 hectare).

Oproep We zijn benieuwd of er meer mensen zijn die net als Rinus, Henk en Len op scholen natuurlessen zouden willen verzorgen. Zij willen graag uitwisselen hoe deze lessen werken en ze willen ook graag bespreken of hier een kennisnetwerk over opgericht kan worden.

Dus als je actief lesgeeft of ervan weet graag een berichtje naar Henk van Diest: altenatuurgastlessen@gmail.com.

Als je interesse hebt in het Kennisnetwerk Voedselbos of Landjes graag een bericht naar Goof van Vliet: altenatuur@gmail.com. ✤

Natuureducatie in Altena

Conclusie We weten nog niet alles over natuureducatie in Altena. Wel weten we dat we als vereniging veel kunnen doen aan het vergroten van natuurkennis en kennis van de noodzaak om de natuur vitaal te houden. In het reguliere onderwijs kunnen wij alleen ad hoc iets betekenen. Toevallig moet er een klik zijn bij vrijwilligers die deskundig zijn en tijd hebben en scholen die gebruik willen maken van de mogelijkheid om kinderen meer lokale natuurervaringen te bieden. Ons boek ‘Biodiversiteit in kaart’ zal dus alleen in persoonlijke contacten met scholen gegeven worden aan de desbetreffende begeleidende leerkracht. Om een beter gestructureerd aanbod voor de scholen te maken is het de bedoeling om de educatieprogramma’s op en rond fort Giessen aan te bieden via het Cultuurpunt Altena. Dan is er een betere en snellere klik mogelijk in organisaties die lesmogelijkheden aan willen bieden en scholen die graag bepaalde lessen zouden willen krijgen. Een beetje geld om vrijwilligers te helpen zou ook zeker goed zijn.

Ook interesse ? *) Meer info over eco-schools: https://eco-schools.nl/over-eco-schools/hoe-het-werkt.

33

Natuureducatie in Altena: een voorbeeld

Natuureducatie in Altena

✒Harold Scheepers (gemeente Altena)

34

De gemeente Altena is aangesloten bij de Samenwerking Water in Midden- en West-Brabant (SWWB). Een aantal jaar geleden kregen we op een bijeenkomst een filmpje te zien van Spraakwater. Een educatieproject dat het bedrijfje Oogpunt en gemeente Breda samen ontwikkeld hadden voor basisscholen. Gemeenten Werkendam en Woudrichem zijn dit project daarna ook gaan gebruiken op basisscholen in samenwerking met Oogpunt. Nu we gemeente Altena zijn, bieden we dit aan alle basisscholen in de gemeente aan.

Oogpunt Spraakwater Oogpunt Spraakwater projecten zijn educatieve kunst- en natuurprojecten voor het basisonderwijs.

Creatief en zinvol samenwerken over milieu en duurzaamheid, met als hoofdonderwerpen water, riool en klimaatadaptatie. In eerste instantie bestond alleen Spraakwater Rap voor de oudste groepen, nu gebruiken we daarnaast ook Spraakwater Ridders voor de jongere groepen.

Oogpunt spraakwater Rap - groep 6/7/8 Het project begint met een interactieve cabareteske inleiding over bovengenoemde kernonderwerpen.

Hierna gaan de leerlingen hun eigen Spraakwater Rap videoclip maken. Ze schrijven hun eigen teksten, werken aan hun performance en worden daarna per groep gefilmd. Het geluid wordt opgenomen in een échte geluidsstudio op school!

Uiteindelijk heeft de klas een eigen duurzame, verantwoorde, doordachte, maar zeker ook vette rapvideoclip gemaakt over water, milieu, riool en klimaatadaptatie.

Met hiphop als de voertaal. De beat als de basis. En drama & dans om het geheel lekker te laten flowen!

De videoclips zijn openbaar op ons Oogpunt YouTube kanaal te zien. ✤

Natuureducatie in Altena

Oogpunt spraakmaker ridders - groep 3/4/5 Een acteur vertelt in de klas een ridderlijk verhaal vol humor over niet te lang douchen, wat er mag in de wc, plastic soep, regentonnen, tegels eruit en planten erin... Alles wordt muzikaal en met groot geprojecteerde illustraties omlijst. Hierna nemen de leerlingen zelf deel aan een actief Spraakwater Ridders toernooi met aan het verhaal gekoppelde toernooispelen, zoals o.a. waterdragers, tegel eruit & plantje erin en het rioolbuizenspel ‘stront aan de knikker’. In teams leren ze sportief samenwerken, eigen talenten ontdekken en positief omgaan met winst en verlies. De klas krijgt na afloop als cadeautje het enige echte Spraakwater Ridders kwartet om in de klas nog lang mee te spelen en over na te praten!

Achteraf sturen we nog een aantal aanvullende, verdiepende films: multimediale cabaretverhalen voor in de klas én thuis.

Meer info en foto's: www.oogpunt.com/spraakwaterridders Hier vindt u een voorbeeldclip: https://youtube.be/YGvens6iGFM

35

Oeverzwaluwenwand weer geopend voor 2021 én de ontknoping van de prijsvraag:

KRAAK DE CODE!

✒Sylvia de Blom en Linda van Zwet Nog voor de aankomst van de oeverzwaluwen in ons land, gaan leden van de vogelwerkgroep op pad om de oeverzwaluwwand te inspecteren. De doppen die het uitspoelen van het zand uit de wand bij hoogwater in de winter hebben voorkomen, worden dan weer verwijderd.

Dit jaar namen Arie, Jos en Wouter dit klusje op zich, vanwege corona ook hier een beperkte delegatie die door Sylvia en haar camera vanaf de wal nauwlettend in de gaten werd gehouden!

13:08 13:12

36

Vrijdagmiddag 26 maart: de oeverzwaluwwand ligt er keurig en rustig bij.

Daar komen Arie, Jos en Wouter met de boot!

13:23 13:28

13:34 13:45

13:53

Ze gaan keurig op corona-afstand zitten. Terwijl Jos en Arie peddelen, checkt Wouter de navigatie zodat ze niet omvaren, een belangrijke en verantwoordelijke taak!

Als ze de wand naderen kijken Wouter en Arie of ze de ijsvogel zien wegvliegen. Speciaal voor de blauwe schicht worden er altijd een paar gaten opengehouden in de winter.

Veilig bereiken de mannen hun bestemming en stappen uit de boot.

Stuk voor stuk worden de plastic doppen uit de gaten gehaald door Jos en Wouter, terwijl Arie takken verzamelt voor de ijsvogel.

De takken worden als zitstok tussen de stenen gestoken. De ijsvogel maakt hier vaak gebruik van!

37

14:01 14:07 14:14 14:18

14:22 14:37

15:02 38

15:10

‘Rare jongens, die mensen’ denkt de meerkoet.

Jos sjouwt de doppen naar de boot, Wouter en Arie inspecteren nog eenmaal de wand. Niets vergeten?

De mannen stappen weer in de boot en kiezen het ruime sop.

De terugtocht brengt ze nog even langs de beverburcht.

Ed en Willem, zijn jullie daar?

Maar de bevers laten zich niet zien en de mannen moeten oppassen dat ze niet tegen de om geknaagde stammen varen!

Dan voor het laatste stuk even alle zeilen bijzetten!

Gelukkig weer veilig aan wal geraakt!

De boot wordt weggesjouwd. Van de zeebenen is niets meer te zien.

15:12

15:18 15:30

Geen brug te ver, geen hek te hoog…...

Tenslotte wordt de boot weer op zijn trailer gelegd.

En dan het resultaat! De oeverzwaluwwand is helemaal geopend.

De code is weg en de oeverzwaluwen zijn: WELKOM!!

De g! a l s t ui

Oeverzwaluwwand 25 jaar!

In 't Altenatuurtje 115 stond een prijsvraag over de geheime code die was af te lezen aan de kleuren van de doppen in de oeverzwaluwwand, die afgelopen najaar voor de vijfentwintigste keer waren geplaatst.

In braille stond hier namelijk geschreven: Welkom!!

Onder alle goede inzendingen is geloot en Leida van Andel is de gelukkige winnaar van een speciaal door Wendy van der Hart vervaardigd schilderijtje van een oeverzwaluw en een boekenbon van 20 euro, gefeliciteerd! ✤ 39

De atalanta

Vind je vlinders ook zo mooi?

Ik geniet altijd van die grote en kleine, vaak prachtig gekleurde dagvlinders.

Hun vrolijk huppelende gefladder door de lucht maakt mij ook vrolijk!

40

Er zijn een heleboel verschillende soorten vlinders.

In deze rubriek wil ik je wat vertellen over… de atalanta!

De atalanta is een mooie grote zwarte vlinder met een paar witte stippen in de vleugelpunt van de voorvleugel. De oranjerode band op die over de vleugel loopt valt erg op. Ook onderaan de achtervleugel ligt een oranjerode band. De atalanta is een dagvlinder.

Dat kun je zien aan de sprieten op zijn kop, de antennes. Bij dagvlinders zit er een klein knopje op de antennes, bij de atalanta dus ook.

Deze prachtige vlinder kun je ongeveer van april tot november in Nederland zien. Heel bijzonder is dat sommige atalanta’s helemaal naar Zuid-Europa vliegen om te overwinteren. Kun je nagaan wat een grote afstand de vlinders vliegen. Een gevaarlijke reis die veel vlinders niet overleven! Maar in Zuid-Europa zijn de winters minder streng dan bij ons, dus zullen ze daar minder last van honger en kou hebben. In het voorjaar komen de atalanta’s dan weer terug naar Nederland om zich hier voort te planten en te zorgen voor nieuwe vlinders. Atalanta’s worden daarom ook trekvlinders genoemd.

Het leven van de atalanta bestaat uit 4 fasen.

1 Eitje Een mannetje en een vrouwtje van de atalanta paren in het voorjaar. Daarna zet het vrouwtje eitjes af.

Ieder eitje plakt ze bovenop een jong blad van een brandnetel.

2 Rups Als de kleine rupsen uit het eitje kruipen, doen ze zich flink te goed aan de brandnetels! Ik moet er niet aan denken, maar de rupsen eten brandnetels graag. De rupsen verstoppen zich ook vaak tussen de blaadjes, ze maken van een geknakt blad een tentje en komen pas ‘s avonds daaruit om van de brandnetels te eten.

3 Pop Als de rupsen goed gegroeid zijn, gaan ze verpoppen. Dat betekent dat een rups een kokertje om zich heen spint en dit kokertje goed vastmaakt aan een stengel van een brandnetel. In de pop ondergaat de rups een enorme verandering! Hij hangt maar stilletjes te hangen maar ondertussen wordt de rups een…

4 Vlinder De pop breekt open en voorzichtig kruipt de vlinder uit het kokertje. De vlinder strekt zijn vleugels en blijft een tijdje zitten om op te drogen. Daarna vliegt de atalanta weg.

41

De vlinders zijn gek op nectar van een aantal bloemen. Bijvoorbeeld koninginnenkruid, bloemen van de klimop, roze bloeiende distels en heerlijk geurende vlinderstruiken.

Als het fruit rijp is vanaf augustus, dan komen de atalanta’s ook af op rottend fruit.

Soms kun je ook veel atalanta´s bij elkaar zien, bijvoorbeeld op plaatsen waar veel koninginnenkruid staat of waar veel vlinderplanten groeien.

42

Atalanta’s zijn prachtig maar ook heel erg kwetsbaar. De kleurige opvallende vleugels worden goed gezien door vogels die graag vlinders eten. Ook vleermuizen, muizen en andere zoogdieren lusten best een vlinder. Er zijn zelfs verschillende insecten die een gevaar voor de atalanta zijn.

De eitjes, rupsen en poppen van de atalanta zijn op hun beurt ook niet veilig.

Er zijn veel insecten en ook weer zoogdieren en vogels die graag hun maag vullen met jonge atalanta’s. Slecht weer, ziektes en gif vormen ook een bedreiging.

Om heel eerlijk te zijn: als een atalanta 100 eitjes legt, dan groeien slechts 1 tot 5 eitjes uit tot een vlinder die zelf ook weer kan paren en voor nieuwe atalanta’s kan zorgen. Denk daar maar eens aan als je een mooie vlinder van de atalanta ziet vliegen! Bijzonder dat die vlinder het gered heeft. En misschien is de vlinder zelfs ook in Zuid-Europa geweest! ✤ 43

Pitrus ✒Kees Schuitmaker

Dat de Biesbosch zo heet is wel logisch, omdat er in het verleden bossen van biezen aangeplant werden. De biezencultuur verschafte de mensen na zware arbeid een karig inkomen. De biezen zijn echter bijna volledig verdwenen, doordat het land ophoogde en deze monocultuur de grond uitputte.

Toch menen veel mensen nog biezen te zien en zeker in de uitgestrekte velden langs waterige oevers van de Noordwaard.

Helaas. Dit zijn geen biezen, dit is pitrus.

44

Pitrus in winterse omstandigheden

Het grootste verschil tussen beide soorten is dat biezen allemaal aparte groene stengels hebben, terwijl pitrus in polletjes groeit. Toch zijn pitrus en biezen met elkaar verbonden en dat zit hem in het gebruik. Ook pitrus leent zich namelijk voor het vlechten van manden en kan gebruikt worden als bindmateriaal.

De familienaam van de pitrus is: Juncaceae, wat ook verbinden betekent.

De groene stengels van pitrus kunnen een hoogte bereiken van 1,5 meter maar zijn meestal tussen de 20 en 100 cm lang.

Net als bij de biezen bloeit de pitrus van juni tot augustus. De bloemen zijn bruin en vormen losse knopjes.

diep omploegen, maar in de Noordwaard is daar geen reden toe.

De waterbuffels, de Schotse hooglanders en de konikpaarden grazen er rustig omheen.

Bijzonder is ook waar de naam pitrus vandaan komt. Als de stengel in de lengte werd afgepeld, hield men een kern van merg over en die gebruikt kon worden als pit voor een kaars!

Bloeiwijze pitrus

De pitrus kan ook als waterplant in de siertuin gebruikt worden en groeit op vochtige plekken, zoals langs de waterkant, in het weiland en in moerassen en houdt van een zurige bodem. Fietsend of wandelend door de Noordwaard kun je ze ook niét zien, maar dan moet je wel erg je best doen!

Dat maakt echter de Noordwaard niet uniek, want pitrus is in heel nat Nederland terug te vinden. Als je een grote watertuin hebt en pitrus heeft zich daar genesteld, dan wordt het wel een hele klus die te verwijderen, want de wortelstok is taai en sterk vertakt.

Boeren zijn er niet blij mee als pitrus zich in het drassige weiland nestelt. De voedingswaarde voor het vee is namelijk uitermate laag. Om er vanaf te komen kan de boer zijn grasland

Hoe de mens naar de natuur kijkt, levert altijd een spanningsveld op.

Heeft een plant geen economische waarde en zit ze de verhoging van productiviteit in de weg, dan is opruimen een grondige oplossing. We zijn echter langzamerhand tot het inzicht gekomen dat natuur ook een andere waarde heeft en die bewustwording leidt tot een rijke diversiteit. Pitrus mag blijven. ✤

Bloeiende pitrus langs de waterkant

45

Steenuil en buizerd in de tuin ✒Herman van Krieken

Dinsdag 19 januari regende het hard en was er ook erg veel wind. Nu ik thuiswerk, kan ik de hele dag de vogels rond ons huis in de gaten houden. Een steenuil zat op zijn of haar gemak in de vliegopening van de steenuilenkast die ik vanuit ons huis goed kan zien. Rinus Punt heeft de kast perfect opgehangen want ondanks de regen en wind zat het steenuiltje daar vanaf het krieken van de dag.

Rond 16.00 uur werd ik gebeld door Rinus om wat zaken te bespreken rond de torenvalkenkasten, die we willen ophangen bij ons in de tuin en bij boer Van Veldhoven aan de Ruttensteeg.

Blijkbaar kon de steenuil ons horen want na een kwartiertje telefonisch overleg van onze zijde besloot het uiltje maar naar binnen te gaan.

Weer en wind vielen nog wel te trotseren, het gewauwel van Punt en mijn persoontje werd hem of haar blijkbaar te veel. Ik praat nogal hard dus ik neem aan dat ik de hoofdschuldige was. Opmerkelijk dat juist bij slecht weer de uil de hele dag te zien was, normaal gesproken is dit beperkt tot eventjes of een paar uur.

Een dag eerder had ik iets meegemaakt dat ik niet snel zal vergeten. Op een slaapkamer, die is 46

omgetoverd tot mijn kantoor, stond ik naar een vogel te kijken die in de els zat waarin ook een steenuilenkast hangt.

Steenuil

Net toen ik de verrekijker op de vogel had gericht vloog de buizerd met een snelle vlucht, voor z´n grote roofvogel, uit de boom onder de struiken naast ons huis. Het was een flinke buizerd die laag over de grond vlakbij ons huis een prooi probeerde te verschalken. Dit gedrag had ik in onze tuin van een buizerd nog nooit gezien.

Een jachttactiek die bekend is van bijvoorbeeld het smelleken (de kleinste valkensoort die in Nederland voorkomt). Toch is het blijkbaar niet vreemd voor een buizerd blijkens de site van Vogelbescherming: 'Opportunistisch in voedselkeuze.

Vooral kleine zoogdieren, zoals woelmuizen (in Nederland veel veldmuis, rosse woelmuis) en jonge konijnen. Ook regenwormen, kevers, amfibieën, jonge vogels en aas. Over het algemeen geen snelle jager, maar kan soms vogels en volwassen konijnen pakken. Jaagt vooral vanaf zitplaats

Buizerd met prooi

laag boven de grond. Bidt ook, vooral in de zomer in open gebieden.'

Het was trouwens mis want even later vloog de grote roofvogel rustig terug naar de brede akkerstrook achter ons huis om in de bomen langs de sloot uit te gaan rusten. In die akkerstrook had begin januari een dode haas voor prachtige taferelen gezorgd. Rond de prooi zaten vaak twee donkere buizerds die regelmatig een potje vrij worstelen opvoerden om het voedsel te bemachtigen. Later zag ik ook een lichte buizerd nog van de resten eten.

Nu begreep ik waarom we de afgelopen weken bijna dagelijks één of meer buizerds voorbij zagen vliegen als we vanuit de keuken de polder in keken. Opmerkelijk was het feit dat er nagenoeg niks meer dan botten over waren van de prooi en toch zag ik nog steeds buizerds aan de restanten van de haas trekken met hun krachtige snavels.

Als ik in de ochtend de gordijnen open doe bij de keuken dan zit er regelmatig een buizerd op de stokken achter ons huis. De vogel vliegt meestal oostelijk naar de bomen langs de sloot grenzend aan onze tuin.

Blijkbaar een prima plaats voor roofvogels om in de zon uit te rusten en op je gemak om je heen te kijken op zoek naar de volgende prooi.

Langs het pad dat door de bosschage in onze tuin voert worden regelmatig prooien geplukt. Eten een gegeten worden; planten, dieren, schimmels en mineralen vormen samen een voedselkringloop. Ze hebben elkaar nodig om te overleven, net als wij mensen. ✤ 47

Wijzer worden van patrijzen (deel 2) ✒Huib Hartman Even het geheugen opfrissen! In Altenatuurtje 114 heeft u kunnen lezen hoe gezenderde patrijzen in de omgeving van Sleeuwijk worden gevolgd in het kader van het PARTRIDGEproject. Kort na het verschijnen van dat nummer, werd er nog 1 gezenderde patrijs (onze Leonie - een hennetje) wekelijks gemonitord. Hoe is het haar vergaan?

18 48

Ze was gedurende de hele zomer telkens gepeild in de buurt van een van de bloemblokken achter de boerderij van Kobus Kolff aan de Roef in Sleeuwijk.

Maar plotseling was ze niet meer in haar vertrouwde omgeving te vinden en het duurde even voor we een eind verderop het signaal van haar zender weer hadden opgespoord. Later vonden wij als peilers dat het signaal te weinig variatie vertoonde. Met andere woorden: steeds op dezelfde plek werd opgepikt. De ervaring heeft ons geleerd dat zoiets meestal weinig goeds betekent...

Bij nader onderzoek ter plaatse vonden we onder een struik de zender en het schedeltje van onze Leonie. Zo kwam er op 23 september 2020 een einde aan onze reguliere peilrondes. We moesten geduld hebben tot het voorjaar van 2021, want dan pas zou opnieuw een aantal patrijzen van een zendertje worden voorzien.

Gelukkig hoefden we niet stil te zitten gedurende de winter. Er worden namelijk regelmatig vogeltellingen in het gebied van het patrijzen-project gedaan (zie kaart op blz. 50). Dit gebeurt om het effect op andere vogels in de omgeving van het patrijzen-project te monitoren. Eind januari starten we dan alweer met geluidstellingen specifiek gericht op de patrijs. Tot half maart houden we vier geluidstellingen in het gebied van het patrijzenproject en ook in het referentiegebied rond Genderen. U heeft er al over kunnen lezen in ’t Altenatuurtje nummer 114.

En toen was het zover. Op 23 februari werd een eerste succesvolle vangpoging gedaan en werden er 3 haantjes gevangen en van een zender voorzien, alle in de omgeving van de Doornse molen. Ze werden Kobus, Rens, en Luke gedoopt. Enkele dagen later werden ze alle drie teruggepeild in de omgeving van de Doornse molen. In de tweede peilronde kon er van slechts één exemplaar een signaal worden gepeild. De derde peilronde op exact dezelfde plek werd wederom maar één signaal gepeild. Er ging bij ons meteen een belletje rinkelen. En inderdaad werd het zendertje van Kobus gevonden in een van de bloemblokken. Zeer waarschijnlijk is hij binnen een week na het zenderen al gepredeerd, helaas. Gelukkig werd patrijs nummer 2 (Luke) wel weer teruggepeild, maar

Schedel en zender van Leonie

Nieuwe zendertjes

19 49

nummer 3 (Rens) kon nog altijd niet worden getraceerd.

Rond de molens in Sleeuwijk lukte het uiteindelijk, na één mislukte poging, in tweede instantie het aantal gezenderde patrijzen weer op drie te brengen.

En het wonderlijke verhaal van onze Marco, bekend uit Altenatuurtje nummer 114, kreeg nu een miraculeus vervolg!

Er werd namelijk een patrijs gevangen met een uitgedoofde zender op zijn rug. Omdat alle patrijzen tijdens het zenderen ook geringd worden, bleek tot onze grote verbazing dat onze Marco dit keer weer wél terug 6 wintertellingen omgeving oude Doorn was gevangen! Met een verse zender werd hij weer vrijgelaten, klaar om een nieuw hoofdstuk aan de Story van Marco toe te voegen, hopen we.

Hij werd in de eerste weken teruggepeild achter de boerderij van Kobus Kolff aan de Roef.

Inmiddels schrijven wij de tweede week van april. De andere twee haantjes (Luke en Rens) zijn in hun zoektocht naar een eigen territorium volledig uit beeld geraakt. Dat betekent weer zoeken dus en… wordt vervolgd! ✤ Dankzij zijn ring wisten we dat het Marco was

50

F L O R A Fietsend en wandelend over de wegen en paden in Altena zie ik een plantje. Langs de rand van de verharding. Al

kruipend, zoekend naar ruimte. Tien à vijftien centimeter hoog. Ik zie lange rode stengels. Met knopen. Uit ieder

knoopje komen een aantal worteltjes. Ze vormen weer

plantjes met stengels. Enzovoort, enzovoort. Maar aan de knopen ook bladeren of een bloem. Lang gesteeld. Die

bloemen maken het mooi. Bloeiend vanaf mei tot september.

Vijf kelkblaadjes beschutten 5 kroonblaadjes. De bloemen zijn bescheiden geel. Er zijn veel

meeldraden en stampers te zien. Vlak

tegen de grond de bladeren. Handvormig

samengesteld. Opvallend. Net als handjes vormgegeven. De bladranden gezaagd.

Wetenschappers noemen dit plantje

Potentilla reptans. Ik houd het maar op vijfvingerkruid. ✤ Jan van Haaften

51

Bijzonder vogeleiland in de waterberging Kornsche Boezem ✒Len Bruining

In de waterberging bij de Kornsche Boezem in Dussen drijft sinds kort een eiland dat speciaal bestemd is voor visdiefjes.

Bas Verhoeven en Niels van Pelt, twee jonge energieke vogelaars van de Vogelwerkgroep, bedachten dit unieke object.

Op zaterdag 6 maart werd het te water gelaten.

Afgelopen winter werd er in de schuur van de Hankse ‘opa Jan Braat’ in alle stilte aan een bouwwerk gewerkt dat wel vijftien vierkante meter doorsnee meet. Het was Bas die al langer met dit idee rondliep, maar het was Niels die de ideeën binnen no time in daden om wist te zetten. Her en der tikte hij gerecycled materiaal op de kop en met hout en tempex als drijfmateriaal gingen de twee aan de slag. Rondom het eiland monteerden ze een omheining van gaas om te voorkomen dat ratten het eiland opklimmen of voor het geval visdiefjongen in het water dreigen te vallen. Als laatste stortten ze een speciale schelpenlaag op de bodem die voor een gunstige broedgelegenheid moet zorgen. De nokvorsten zijn bedoeld als schuilplaats voor de jonge vogels.

Het was die zonnige ochtend wel even spannend of het bouwwerk zou blijven drijven, maar na wat heen en weer gesjor konden de heren het gevaarte uiteindelijk vlottrekken. Met een bootje van het Brabants Landschap werd het naar de locatie gevaren waar ze het stevig aan de bodem verankerden.

Het wordt spannend of de vogels het eiland daadwerkelijk in gebruik zullen nemen, maar voor vogelkenner Bas Verhoeven bestaat daarover geen enkele twijfel.

Visdiefjes arriveren begin april vanuit Zuid-Afrika. Het is een elegante vogelsoort die aan de kust, maar ook in waterrijke gebieden in het binnenland broedt. In een omgeving met voldoende water met kleine visjes leggen ze hun eitjes graag op een veilige plek. Ook in Altena kun je de slanke vogels boven het water zien fladderen om pijlsnel in het water te duiken om visjes te vangen. ✤ 52

53

Alternatieve windenergie ✒Herman van Krieken

Brabant kan een goede plek zijn voor een kerncentrale. Dat concludeert het huidige provinciebestuur op basis van een rapport dat het heeft laten opstellen door onderzoeksinstituten TNO en NRG. Het provinciebestuur wil er bij het Rijk voor pleiten dat Brabant in beeld komt, want men kiest voorlopig voor drie andere plekken. De Brabantse Milieu Federatie (BMF) laat weten dat ze in het rapport een bevestiging ziet om niet enthousiast te worden van kernenergie. Volgens de BMF gaat het de provincie op korte en lange termijn niet helpen. Wat gaat ons op termijn wel helpen vraag ik me af?

Mogelijk is dat een geruisloze windmolen zonder wieken die ik wel in onze tuin wil uitproberen als deze klaar is voor productie. De ‘Vortex Bladeless’ is een voorbeeld van technische oplossingen die een kerncentrale overbodig maken. Het is ongetwijfeld één van de vele technische oplossingen die nu en in de toekomst ons kunnen helpen bij de klimaatproblemen. Onze kinderen honderden jaren opzadelen met levensgevaarlijk afval van een gevaarlijke kerncentrale is wat mij betreft een onverantwoordelijke oplossing die weinig humaan is. Een andere levensstijl en technische oplossingen als de Vortex Bladeless zijn meer de richting die ik op zou willen gaan.

54

Op de site van de Belgische krant Het Laatste Nieuws (HLN) stond 17 maart 2021 een nieuw artikel over de ‘Vortex Bladeless’ windmolen waarover ik in januari 2018 heb geschreven in Altenatuurtje 107. Blijkbaar is er in ruim 3 jaar weinig voortgang geboekt maar desondanks hoop ik dat deze kleine windmolen spoedig in productie kan worden genomen voor een betaalbare prijs. Innovatie kost vaak veel tijd en geld. In de kop van het artikel werd het mooi omschreven: ‘Geen slagschaduw, amper overlast, veiliger voor vogels en vleermuizen, ook thuis toepasbaar én een stuk goedkoper: de windmolen zonder wieken kan voor een radicale omslag zorgen in de wereld van de duurzame energie. Maak kennis met windenergie 2.0’.

Hieronder het ingekorte artikel van de HLN site: “We zijn niet tegen traditionele windmolenparken”, zegt David Yáñez, de bedenker van het revolutionaire ontwerp.

Zijn startup ‘Vortex Bladeless’ met zes medewerkers, gevestigd net buiten Madrid, vervult een pioniersrol door een turbine te ontwikkelen die de energie uit wind kan benutten zonder de kenmerkende draaiende wieken.

Het ontwerp kan alvast rekenen op financiële steun van het Noorse staatsenergiebedrijf Equinox dat Vortex een plaatsje gaf op de lijst met meest veelbelovende startups in de energiesector. En wanneer je deze innovatie van naderbij bekijkt, dan begrijp je meteen waarom.

De turbine van ‘Vortex Bladeless’ slaagt erin om zonder wieken wind te vangen. De pilaar van 2,75 meter hoog trilt mee met de wind waardoor hij heen en weer schommelt en hierdoor stroom opwekt. “Onze technologie kan hiaten opvullen op plekken waar windmolenparken niet geschikt zijn”, legt Yáñez uit. Dan doelt hij bijvoorbeeld op stedelijke omgevingen waar er eenvoudigweg geen ruimte is voor een omvangrijk windmolenpark.

De windmolen zonder wieken is dan weer bijzonder geschikt om dicht bij je huis of in de buurt van een bedrijf energie op te wekken. Net zoals je zonnepanelen op het dak van jouw woning legt, kan deze Vortex Bladeless perfect in jouw tuin staan.

“Ze vullen elkaar goed aan omdat zonnepanelen overdag elektriciteit produceren, terwijl de windsnelheden ‘s nachts vaak hoger zijn,” zegt de bedenker. “Maar het belangrijkste voordeel van de technologie is het verminderen van de impact op het milieu, de visuele impact en de kosten voor het bedienen en onderhouden van de turbine.”

De turbine vormt geen gevaar voor vogels en vleermuizen. En ook voor de mens is het ontwerp een zegen omdat de trillende pilaar geen slagschaduw veroorzaakt en quasi geen geluid produceert. Het prijskaartje is vooralsnog niet bekend.

De huidige ‘Vortex Bladeless’ wekt dertig procent minder energie op dan een traditionele windmolen wat voldoende is voor thuis. Het vermogen van een windmolen op zee mét wieken schommelt tussen de 2 en 5 megawatt. “Op dit moment is onze turbine klein en wekt hij kleine hoeveelheden elektriciteit op.

Vortex bladeless

55

Maar we zoeken een industriële partner om onze plannen op te schalen naar een turbine van 140 meter hoog met een vermogen van 1 megawatt,” onthult Yáñez.

Ik ben benieuwd of deze windmolen 2.0 op termijn onze tuinen zal veroveren zoals de zonnepanelen onze daken. ✤ Bron: ● The Guardian, Transition Earth en Brabants Dagblad ● In een artikel van 22 maart 2021 op de site van https://www.engineersonline.nl/nieuws/id34032 wordt de werking van de Vortex Bladeless mooi beschreven voor de techneuten onder ons.

Hier is te lezen dat het gaat om een door wervelingen veroorzaakte trillingsresonante windgenerator.

Nieuws van de penningmeester Contributie onlangs ontving u per e-mail of post een verzoek om uw contributie voor 2020 over te maken. Mogen we erop vertrouwen dat u zelf de overboeking regelt? Dat kan al direct als u dit leest.

De contributie per jaar is: € 15 euro voor een gewoon lidmaatschap € 20 euro voor een gezinslidmaatschap Gaarne overmaken op bankrekeningnummer NL02 TRIO 0320 0045 54 t.n.v. Altenatuur.

Jaarcijfers 2020 Het voorjaarsnummer van het Altenatuurtje bevat traditiegetrouw de cijfers over het afgelopen jaar en de begroting voor het komende jaar. Aangezien wij de Algemene Leden Vergadering nog niet hebben kunnen houden, hebben we besloten om de cijfers nog niet te publiceren. Onder voorbehoud staat de ALV nu gepland op zaterdagmiddag 18 september om 14.00 uur op Fort Giessen (zie agenda) en zullen wij de jaarcijfers publiceren in het oktobernummer van ’t Altenatuurtje.

56

HEEL HOLLAND WIPT EEN TEGEL

De laatste jaren zien we het weer in Nederland steeds extremer worden. Na soms lange perioden van droogte valt er 'opeens' heel veel regenwater. Straten staan blank en kelders lopen vol. Wateroverlast en hittestress zijn woorden die we steeds vaker tegenkomen in het nieuws. Een belangrijke oorzaak is onze omgeving die sterk versteend is. Stenen nemen overdag veel warmte op en staan het 's avonds maar langzaam af. Een hoosbui kan niet worden opgenomen door de bodem en moet dus naar het riool dat dan weer overbelast wordt. Dé oplossing; meer groen! Door stenen en tegels te vervangen door planten zetten we een belangrijke stap. Bijkomend voordeel is ook nog dat een groenere leefomgeving een positief effect heeft op onze mentale gezondheid, zo heeft onderzoek uitgewezen.

Om Altena aan te passen aan klimaatverandering is het belangrijk om samen te werken met inwoners en ondernemers. Dit wordt onder andere gedaan via het burgerplatform 'Grip op Water'. “Minder verstening in Altena leidt tot meer ruimte voor groen, een beter bodemleven en meer mogelijkheden om water vast te houden. Het draagt ook bij aan een nog gezonder Altena”, aldus wethouder Roland van Vugt. “Iedereen kan daarbij een steentje bijdragen. Iedere groene stap die we samen zetten, is een stap in de goede richting.”

De gemeente Altena neemt het tijdens de Nederlandse Kampioenschappen op tegen Oosterhout. Inwoners wordt gevraagd zoveel mogelijk tegels te vervangen door groen. De resultaten kunnen tot 30 september worden doorgeven op nk-tegelwippen.nl.

Wie gaat er met de eer strijken? ✤

✒ Jan van Haaften

57

vogeltrek over Altena

deel

Vogeltrek tellen op trektelpost Woudrichem Merwede op de Groesplaat

✒Jan Willem den Besten

De vogeltrek en het tellen daarvan Iedereen weet dat vogels trekken. Maar hoe gaat dat dan precies in zijn werk en welke vogels doen eigenlijk mee aan die trek?

Waar gaan ze naartoe en hoe vinden ze hun weg? Wat zijn de beste omstandigheden voor de vogeltrek en waar kun je vogeltrek goed bekijken?

Door het ringen van vogels en door het aanbrengen van zenders zijn we al veel te weten gekomen over de plekken waar volgens overwinteren en de afstanden die ze ieder jaar afleggen. Niels van Pelt leest overal in Altena ringen af en zijn bevindingen zijn legendarisch. We weten na tientallen jaren van observaties in het veld en met ondersteuning van ringvangsten, dat vogels als fluiter, gekraagde roodstaart, bonte vliegenvanger, fitis, grasmus en blauwborst in de Sahel overwinteren, dat gierzwaluwen bij slecht weer tijdens hun broedseizoen in Nederland ‘even’ in Frankrijk gaan snacken en dat kiekendieven prima over zee kunnen trekken. Veel soorten kunnen afhankelijk van het individu of de omstandigheden in een bepaald jaar op compleet andere plekken opduiken terwijl andere soorten of individuen steevast iedere winter in dezelfde sloot in Nederland opduiken terwijl ze broeden in Rusland. Ook door vogeltrek vanuit het landschap vanaf een telpost te bestuderen, vinden we stukjes van de puzzel van trekroutes en factoren die de trek van populaties en individuen beïnvloeden. Over dit waarnemen vanaf de grond gaat mijn artikel.

58

Hoe het je kan overkomen in de ban van de trek te geraken Eind jaren tachtig kwam ik in aanraking met vogeltrek en telde als puber wel eens met Cees Witkamp mee in Vianen. Ik begon ook vanuit de polder achter mijn ouderlijk huis te tellen en … ik was er direct aan verknocht! Van mijn 21e tot mijn 37e woonde ik in India en ik ontdekte daar een belangrijke trekroute van steppearenden die langs de meest zuidelijke bergketens van de Himalaya trokken tussen hun broedgebieden in China en Mongolië en hun overwinteringsgebieden in de Riftvallei in Oost-Afrika. Terug in Nederland begon ik een succesvolle trektelpost op het dak van mijn huis op de Wallen in de oude binnenstad van Amsterdam. Toen mijn partner en ik eind maart 2019 naar Woudrichem verhuisden, zette ik binnen 5 dagen mijn hobby voort door een trektelpost te beginnen langs de Merwede op de Groesplaat. Ik noemde de telpost 'Woudrichem Merwede' en meldde de telpost aan op www.trektellen.nl. In samenwerking met SOVON

Vogelonderzoek Nederland worden de resultaten geanalyseerd die op deze website ingevoerd worden. Door heel Nederland zijn ongeveer 200 telposten waar regelmatig wordt geteld. Tijdens de jaarlijkse Eurobirdwatch-telling komen daar een dag lang zo’n 100 extra telpunten bij.

Op de Groesplaat tel ik het hele jaar door, vaak geholpen door bezoekers, onder wie veel leden van Altenatuur.

In twee artikelen neem ik u mee in mijn persoonlijke avontuur met vogeltrek op de Groesplaat. In dit eerste deel zeg ik iets in zijn algemeenheid over vogeltrek en zoom ik vervolgens in op de voorjaarstrek. In het volgende Altenatuurtje zal ik verder ingaan op de najaarstrek.

59

60

Wanneer trekken vogels en kan je ze vanuit het landschap zien?

Het hoogtepunt van de najaarstrek is grofweg half september tot half november. De voorjaarstrek vindt meest plaats van half februari tot eind mei. Daar is nog niet alles mee gezegd. Tot in juni is er nog wat trek.

De laatste steltlopers op weg naar het hoge noorden komen dan bijvoorbeeld nog over. Langs de kust en vanaf de wadden vertrekken nog honderden tot duizenden rotganzen.

Deze hele maand heb je ook nog kans op bijzondere soorten zoals koereigers, wouwen en kiekendieven en als je heel veel geluk en geduld hebt misschien een roodmus, een groepje bijeneters of zelfs een groep vale gieren om maar wat te noemen.

En dan beginnen eind juni en begin juli de eerste vogels alweer terug te trekken voor de 'najaarstrek'! Eigenlijk overlappen de voorjaars- en najaarstrek elkaar een heel klein beetje. De trek zwelt verder aan in augustus en is in september in volle gang. Na de piek in oktober en november valt de trek midden december helemaal stil, maar vorst en sneeuw kunnen op ieder moment gedurende de winter voor grote trekbewegingen zorgen. Kortom: de trek laat de teller nooit echt met rust.

Het determineren en tellen van vogels op trek en in vlucht Vogeltrek tellen is best lastig omdat je de vogels vaak in korte tijd en met enige snelheid over ziet komen. Als je ze niet lang en goed in beeld hebt, moet je de verschillende soorten daarom op basis van hun silhouet en hun manier van vliegen kunnen determineren.

Keep: Op 1 november 2020 vlogen 2475 kepen over de telpost terwijl op dichtbijgelegen telposten de aantallen veel lager lagen. Ook bij de trek van vinken ligt de Groesplaat midden in drukke trekbanen die van NO naar ZW over het land lopen.

Belangrijk is om bekend te raken met de mate waarin ze golven, fladderen of heel direct vliegen. Vorm en compactheid van trekkende groepen kunnen aanvullende aanwijzingen zijn.

Bijna net zo belangrijk als de visuele waarneming is bij trektellen het gehoor. De meeste soorten zijn goed op basis van hun trekroepjes te onderscheiden. Zo zijn sijzen van andere vinken op afstand te onderscheiden door hun gedrongenheid en hun dansende vlucht. De verschillen met putters of barmsijzen zijn in die opzichten echter miniem, maar in hun contactroep verschillen ze onmiskenbaar. Veel andere soorten hebben echter trekroepjes die moeilijk met zekerheid van elkaar te onderscheiden zijn. Met name de wat zeldzamere piepers en gorzen zijn in dat opzicht berucht.

Voor schaarse soorten als roodkeelpieper, grote pieper, duinpieper en ortolaan is het daarom belangrijk dat je bewijs kan leveren in de vorm van een geluidsopname. De meeste telposten hebben dan ook continu een audiorecorder lopen.

Samen met een goede verrekijker en een telescoop behoren die tot de standaarduitrusting. Een fototoestel met een telelens komt ook handig van pas. Vogels die vlakbij langs vliegen

komen met een beetje geluk fraai op de plaat en bij zeldzame soorten is zelfs een kwalitatief slechte vogelfoto handig als bewijsmateriaal.

Bokje: Dit bokje vloog op 2 april 2021 langs de tel post. In de snelheid maak je dan geen topfoto, maar het is genoeg voor een goede identificatie.

Op welk moment trekken vogels en welke rol speelt het weer bij de vogeltrek?

Sommige vogels trekken meestal ’s nachts, andere overdag, en die ga je zien. Het is goed om een half uur voor zonsopgang te beginnen. Vaak is het dan nog rustig, maar kun je wel de laatste nachttrekkers meepikken. Soms trekt het al goed met dagtrekkers op dat tijdstip. Vaak lopen de aantallen tegen het middaguur sterk terug, maar op goede trekdagen gaat het de hele 61

dag door. Het kan ook sterk aantrekken aan het begin van de middag en vaak heb je ‘s avonds ook nog een klein piekje.

Als je trek telt, ben je ook altijd met het weer bezig. Weer of geen weer kan het verschil maken tussen trek of geen trek. Maar wat wel of geen goed weer is voor vogeltrek, laat zich niet gemakkelijk raden. En belangrijker: wat voor vogels goed weer is om te trekken, is niet direct ook voor ons goed weer om ze te kunnen zien en tellen. Als vogels bijvoorbeeld de wind in de rug hebben, gaan veel soorten zo hoog vliegen dat ze niet te zien zijn.

Midden april zie je bij zuidwesten wind misschien 50 graspiepers op een ochtend en een paar dagen later bij oostenwind met gemak 3000. Mooi weer met een strakblauwe lucht kan het de waarnemer heel lastig maken omdat vogels die hoog zitten als het ware in het blauw opgeslokt worden.

Mist en lage bewolking zijn ook funest voor de trekteller, hoewel je soms een uit de koers geraakte bonte strandloper kunt waarnemen tijdens het optrekken van die mist. Trek is het beste te tellen op dagen met hoge

62

bewolking die een beetje kruimig is aan de onderkant of bij hoge sluierbewolking. Als de vogels dan ook nog tegenwind hebben (zuidelijk in de herfst en noordelijk in het voorjaar), zullen ze laag vliegen en kunnen ze met een beetje geluk in grote aantallen geteld worden. De beste wind in alle seizoenen is oost of zuidoost. Dat heeft ermee te maken dat vogels die normaal gesproken over Duitsland vliegen dan meer naar het westen geblazen worden. Over heel Nederland worden dan ineens grotere aantallen geteld van zowel zangvogels als roofvogels, reigers, duiven, kraanvogels et cetera. Ook maakt zulke wind dat de stuwing aan de Noordzeekust nog groter zal zijn.

Noordwestenwind is vaak goed om steltlopers waar te kunnen nemen, die worden dan juist wat meer het binnenland in gedreven. Windkracht 3 tot 4 is ideaal, maar ook bij windkracht 5 blijven sommige vogels nog stug doorvliegen, ploeterend tegen de wind. Veel dagrecords op de Groesplaat klokte ik bij matige tot vrij krachtige wind – 4 tot 5 Beaufort.

Tabel 1 op blz. 64 laat hier voorbeelden van zien.

Kaartje van trektellen.nl De trek van graspiepers vindt in het voorjaar plaats in een brede strook die van ZW naar NO over het land loopt. In de tweede week van april 2021 vlogen bij noordenwind 5400 graspiepers over de Groesplaat. De grootste rode stip, rechts van de Biesbosch, is trektelpost Woudricem Merwede. Nergens anders in Nederland werden in die week zoveel graspiepers geteld. In 2020, met oostenwind, lagen de aantallen over heel Nederland veel hoger. Over de Groesplaat trokken toen tussen 5 en 20 april 21 duizend over.

63

Tabel 1.

soort Graspieper Vink Keep Witte kwikstaart Gele kwikstaart Sijs Spreeuw Veldleeuwerik Pimpelmees houtduif Kl. mantelmeeuw Kievit Stormmeeuw Kokmeeuw Visdief Goudhaan

dag totaal 4.879 12.447 2.475 259 79 1.145 11.844 3.067 508 3.293 554 1.900 442 3.160 144 12

datum 11-04-2020 12-10-2019 01-11-2020 12-10-2019 25-08-2020 06-10-2019 19-03-2021 16-10-2019 26-10-2019 03-11-2020 02-04-2021 30-10-2020 31-10-2020 21-03-2021 20-04-2020 21-10-2019

Windkracht en richting Oost 4 - tegenwind Zuid 4 - tegenwind Zuid 4 - tegenwind Zuid 4 - tegenwind Zuid 4 - tegenwind Zuid 4 - tegenwind NNO 4 - tegenwind Zuid 4 - tegenwind ZZW 5 - tegenwind Zuid 4 - tegenwind NNW 4 - zijwind Zuidwest 5 - tegenwind Zuid 4 - tegenwind Noord 5 - tegenwind ONO 4 - tegenwind Zuid 4 - tegenwind

Voorbeelden van soorten-dagrecords geteld op trektelpost Woudrichem Merwede op dagen met matige tot vrij krachtige tegen wind.

64

Regen is ook een apart geval. Lichte regen die trekvogels overvalt, kan ervoor zorgen dat de vogels lager gaan vliegen en plotseling zichtbaar worden. Op sommige dagen met goede trek van bijvoorbeeld vinken, koperwieken of graspiepers schoten

de aantallen verder 'de lucht in' als het begon te regenen en grote groepen plots lager begonnen te vliegen. Regenfronten kunnen ook interessant zijn omdat ze stuwing teweegbrengen. Lijsters, vinken, graspiepers maar ook steltlopers en

roofvogels kunnen hier gevoelig voor zijn. De conclusie van dit alles is: weer of geen weer, voor het tellen van de trek ben je altijd in de weer!

Spelregels en methodes voor het tellen van de vogeltrek Zoals bij zoveel activiteiten waarmee we de werkelijkheid om ons heen proberen te meten en begrijpen, hebben we als vogelaars voor het trektellen een aantal spelregels afgesproken. Ze zijn samengevat in een document dat op de website van SOVON staat. De belangrijkste vraag is natuurlijk: wat tel je? In principe tel je alle vogels die langs vliegen en op trek zijn. Dat betekent dat vogels meegeteld worden die even aan de grond komen en dan weer doorvliegen, of die zich van struik tot struik of van paaltje naar paaltje verplaatsen en vervolgens uit het gebied verdwijnen. Ganzen die heenen-weer pendelen tussen de polders en uiterwaarden worden dus niet meegeteld. Maar als er in maart tegelijkertijd op grotere hoogte groepen naar NO vliegen, dan kan het zijn dat je ze als trek opschrijft.

Het is dan belangrijk om te bepalen of het geen voedsel- of slaapvluchten zijn, bijvoorbeeld vanuit de Biesbosch.

Je moet die dagelijkse bewegingen dus goed kennen om dat in te kunnen schatten. Ook kauwen, kraaien, eksters, meeuwen, merels, reigers, eenden, kieviten etc. vliegen veel lokaal heen en weer en dat is geen trek. Vooral bij duiven, spreeuwen en zwaluwen kan het wel lastig zijn om trek van fourageertrek te onderscheiden. Over dit soort zaken stellen veel mensen mij vragen. Een andere klassieker onder de vragen die mensen mij stellen, is hoe je grote groepen kunt tellen, hier zal ik nader op ingaan in het tweede artikel, over de najaarstrek.

Spreeuw: Een klein detail van een enorme groep die op 19 maart langs de telpost trok. Die dag trokken er meer dan 11 duizend spreeuwen over terwijl de slaaptrek vroeg in de ochtend meer dan 40 duizend betrof.

65

Pas op: kans op verslaving Trektellen werkt verslavend. Op het moment dat je je dat realiseert, is het vaak al te laat. Dat komt door het verrassingseffect dat de trek met zich meebrengt. Het is verbazingwekkend hoeveel je ziet als je met regelmaat op een goede plek in het landschap gaat staan. Allereerst zijn het de aantallen. Een ochtend met 10 duizend vinken en 15 duizend koperwieken geeft een kick. Je raakt ook nooit uitgekeken op ochtenden waarop je 100 of wel 250 witte kwikstaarten langs ziet vliegen. Ook de diversiteit aan trekkende vogels is zeer boeiend. Zo heb ik over de Groesplaat al meer dan 190 soorten trekkende vogels gezien. Ik weet zeker dat daar nog tientallen bij zullen komen als ik het nog jaren volhoud. Er zit een element van ‘scoren’ in zoals ook bij ‘gewoon’ vogelspotten het geval is. Vaak zit er wel een schaarse of zelfs zeldzame vogel tussen de trekkers. Rode en zwarte wouwen blijken bijvoorbeeld gewoon regelmatig over de Groesplaat te trekken. Je moet uren maken en constant de lucht boven je uitkammen, maar dan heb je ook wat.

En niet vergeten de horizon 360 gaden om je heen af te struinen. Zo zag ik de afgelopen twee jaar 66

Grutto: In februari en maart trekken soms wel 200 tot 300 Grutto’s over onze omgeving op weg naar broedgebieden in elders in Nederland en IJsland.

velduilen, kraanvogels, morinelplevieren, raven, bokjes, koereigers, klapeksters, ijsgorzen en geelgorzen om maar wat te noemen.

De grootste klappers vond ik nog wel een grauwe klauwier, een roodpootvalk en een roodkeelduiker die in december op drie dagen langs kwam over de Merwede.

De ligging van de Groesplaat vanuit het oogpunt van trek In principe kan je overal vogeltrek waarnemen, ook in je achtertuin en ook boven de stad. Er wordt nauwelijks in binnensteden geteld en daarom waren de resultaten van mijn trektelpost in Amsterdam verrassend.

Toch zijn er betere plekken om trek te tellen. Over het algemeen zijn trektelposten direct aan de kust erg interessant omdat daar stuwing optreedt: veel vogels mijden het open water en volgen tijdens de trek de kustlijn, waar de aantallen dus toenemen. Tellen in het uiterste oosten van Nederland loont omdat je daar vaak een graantje mee kan pikken van massale trek van soorten als houtduiven, kraanvogels, vinken en kepen waarvan de bulk normaal gesproken over Duitsland trekt. Maar er liggen ook trekbanen dwars over Nederland, grofweg van de Delta via de Utrechtse Heuvelrug naar het noordoosten. Over het hele land is trek te zien. De kust, rivieren en bosranden helpen trek geleiden en kunnen stuwing van trek tot gevolg hebben. Ik besloot op de Groesplaat te gaan staan omdat het lekker dicht bij huis was, maar ook omdat ik benieuwd was of er wat stuwing langs de Merwede zou zijn. Collegatrektellers raadden me aan om dichter bij de Biesbosch te gaan staan,

bijvoorbeeld op de Loswal aan de noordkant van de Noordwaard, daar pik je waarschijnlijk wat meer steltlopers en moerasvogels op. Ik verkoos echter de Groesplaat omdat ik me wilde laten verrassen en omdat het op fietsafstand is. Het leuke van tellen op deze plek is ook dat mensen de telpost weten te vinden.

Regelmatig komen leden van Altenatuur langs zoals Len Bruining, Wouter van Rijsbergen, Marianne Sijberden, Niels van Pelt, Chris van Pelt, Welmoed Koekebakker, Jan van Harten, Arie van den Herik, Coen van Tuijl, Anco Eggebeen en Ernst-Jan van Haaften. Maar ook hondenbezitters, beheerders van Brabants Landschap, recreanten, vissers, boeren en buitenlui nemen met interesse kennis van de trek en blijven wel eens hangen voor een praatje of zelfs om koffie te schenken en snacks te delen! Ook Eurobirdwatch, jaarlijks in de eerste week van oktober, trekt eenmalig veel nieuwe mensen aan waaronder ook journalisten en fotografen.

67

De eerste resultaten op trektelpost Woudrichem Merwede.

De Groesplaat blijkt een geweldige locatie te zijn om vogeltrek te tellen.

De afgelopen twee jaar heb ik de trek van 190 soorten vogels vast kunnen stellen. In coronajaar 2020, toen ik op relatief veel dagen kon tellen, telde ik 418.275 trekkende • vogels, waarvan 52.770 in het voorjaar. Hiermee stond Woudrichem Merwede op de 16e plaats van 200 trektelposten in Nederland waar regelmatig geteld wordt. Als ik van dag tot dag de resultaten vergelijk met telposten in de buurt zoals in de Dordtse Biesbosch (10 km naar het zuidwesten) en de Horde bij Lopik (11 km noord van de Groesplaat) dan mag Woudrichem er zijn. Een aantal • zaken valt op: •

•

•

68

De aantallen vogels van open land zoals witte kwikstaarten, gele kwikstaarten, graspiepers en veldleeuweriken die over de Groesplaat trekken zijn relatief groot.

De trek van bos-en tuinvogels zoals vinken, kepen en holenduiven is ook opvallend sterk in vergelijking met omliggende trektelposten.

Deze eerste resultaten bevestigen

het algemene beeld in Nederland, dat -naast stuwing direct aan de kust- de trek verder naar het oosten intensiever wordt, met belangrijke trekbanen diagonaal over het midden van het land.

We pikken in Altena een graantje mee van de iconische nazomeravondtrek van purperreigers. Als eind augustus of begin september de wind in de avond noord is, dan worden tussen Ridderkerk, Kinderdijk, Dordrecht, Lopik en Woudrichem prachtige aantallen wegtrekkende purperreigers gezien. Ze vliegen in minder dan 10 dagen naar landen in West-Afrika zoals Senegal.

Weinig vogels trekken direct over of langs de Merwede. Uitzonderingen zijn de fraaie voorjaarstrek van kleine mantelmeeuwen en visdieven. Ook volgen soms steltlopers, visarenden en zeearenden de Merwede. Zwaluwen trekken ook langs en over de rivier, maar de grootste groepen direct boven de rivier zijn meestal fouragerende vogels die niet op trek zijn.

Zeearend: Op 1 van de 10 tellingen vlogen de afgelopen twee jaar 1 of 2 zeearenden langs de telpost. Dit jonge exemplaar kwam op 4 oktober samen met een adulte vogel recht over vliegen.

•

Over de zuidelijke oever direct langs de Merwede is soms ook 'struiktrek” van zangvogels te zien.

Kleine aantallen goudhaantjes, zwarte mezen, paapjes, baardmezen, tjiftjafs en pimpelmezen trekken via de hoge kruiden en kleine rietveldjes langs de zuidelijke oever. Ik heb zelfs een keer een Cetti’s zanger en een blauwborst op die manier langs zien trekken.

Al met al geven deze eerste resultaten veel voldoening. Dit smaakt naar meer: meer maanden met nieuwe kansen voor iconische dagen met grote aantallen vogels en interessante nieuwe soorten!

De voorjaarstrek op trektelpost Woudrichem Merwede op de Groesplaat Het voorjaar is een erg interessante tijd voor de vogeltrek. Over het algemeen zijn de aantallen trekkers een stuk lager dan in het najaar, maar de soortenrijkdom is groot. In februari en maart komt de trek langzaam op gang. Dit jaar barstte de voorjaarstrek echter plotseling los nadat de dooi een einde maakte aan een week met sneeuw en strenge vorst. Binnen een paar dagen was het zeer zacht weer met zuidelijke wind uit de Sahara. Dit resulteerde in een aantal ochtenden met heel mooie trek.

In maart volgden verschillende dagen met tegenwind (noordwest, noord en oost). Al met al resulteerde dit in mooie aantallen en leuke soorten voor februari en maart. In het oog springende totalen voor deze 2 maanden waren 17.912 kolganzen, 11.432 kokmeeuwen, 1.023 smienten, 137 kleine zwanen, 2 wilde zwanen, 1 kraanvogel, 3.189 kieviten, 845 grutto’s, 59 goudplevieren, 11 kemphanen, 2 rode wouwen, 3 blauwe kiekendieven, 2.332 houtduiven, 37.643 spreeuwen, 3.530 koperwieken, 675 witte kwikstaarten, 2.804 vinken, 255 veldleeuweriken, 3 boomleeuweriken, 2 baardmannetjes, 4 appelvinken en 1 geelgors.

69

Bruine Kiekendief: Bruine kiekendieven trekken meestal in hun eentje. Vooral in april kunnen er meer dan 10 per dag over de Groesplaat trekken.

April en mei zijn ook mooie trekmaanden, hoewel de aantallen in mei wel laag worden. Ondanks lagere aantallen blijft de kans op bijzondere en zeldzame soorten juist hoog tot diep in mei. Het helpt als je een oostenwind hebt, en dat was het geval in 2020. In april en mei van dat jaar kon ik op de helft van alle ochtenden een paar uur of een volle ochtend tellen en mede dankzij de vaak oostelijke wind doken er ook veel schaarse soorten op. Tabel 2 geeft een overzicht van de totalen van deze schaarse soorten in april en mei 2020.

70

Tabel 2 geeft de 'krenten in de pap' weer van de voorjaarstrek in april en mei in 2020. Met de algemene soorten erbij, trokken er tussen februari en juni meer dan 50 duizend vogels langs. De aantallen lagen in 2021 veel hoger. Bij het schrijven van dit artikel, eind april 2021, stond de teller al op bijna dan 150 duizend (!) trekkers. Dit gigantische verschil zit hem bijvoorbeeld in een aantal dagen goede tegenwind in februari, net op het moment dat kokmeeuwen, spreeuwen en koperwieken aan het wegtrekken waren. Ook kon ik toevallig tellen op een paar dagen dat kieviten massaal het land instroomden en ganzen na de kou ook weer een stuk naar het noorden opschoven. Dit laat zien dat de resultaten van de ene op de andere dag sterk kunnen verschillen. Als je net de juiste ochtend weet te pakken en uren kan maken, dan kan dit resulteren in goede resultaten.

Tabel 2.

Zeldzame en schaarse soorten in april en mei 2020 Middelste zaagbek 2 Zwartkopmeeuw 40 Visarend 4 Zeearend 3 Grauwe/Steppekiekendief 1 Blauwe kiekendief 7 Roodpootvalk 1 Zwarte wouw 8 Rode wouw 2 Wespendief 1 Velduil 1 Smelleken 1 Kwartel 1 Rosse grutto 1 Beflijster 12 Engelse gele kwikstaart 1 Noordse gele kwikstaart 1 Grauwe vliegenvanger 1 Boomleeuwerik 2 Zomertortel 1 Paapje 3 Schaarse soorten in april en mei 2020, geteld op trektelpost Woudrichem Merwede.

Je weet het uiteindelijk nooit van tevoren, maar áls het dan raak is, ben je de stille getuige van een schouwspel hoog boven je in de lucht, dat weinig mensen opvalt terwijl ze door hetzelfde landschap fietsen of lopen met de hond. En als je dan voldaan soms met de kou tot in je botten weer op de fiets stapt naar huis, dan hoef je de TV eigenlijk niet meer aan te zetten voor een natuurfilm van de EO of de BBC, want je hebt een spektakel aanschouwd waarvan je de schaal nauwelijks kan bevatten, waarvan omvang en complexiteit het onmogelijk maken meer dan een beginnetje ervan te ontrafelen.

Tot op de Groesplaat! ✤

Bovenaan alle pagina's de lepelaar: Van april tot september vliegen er vrijwel dagelijks lepelaars over de Groesplaat. Ze pleisteren er ook en het is bij deze soort lastig om foerageertrek van ‘echte’ trek te onderscheiden.

71

Waarnemingen

van 1 december 2020 t/m 1 april 2021

✒doorgegeven aan Rinus Punt In deze rubriek staan alle waarnemingen in Altena gedaan door oplettende natuurliefhebbers.

Doet u ook een bijzondere waarneming?

Geef het dan door aan Rinus via 06-48638377 of mlpunt@hetnet.nl.

Datum Waarneming 1 dec. 1 kleine bonte specht 1 boomkruiper 6 dec. 17 waterhoentjes 7 dec.

1

10 dec.

2 1

13 14 16 17

dec. 1 dec. 5 dec. 35 dec. 10 2 18 dec. 2 20 dec.

28 dec. 10 5 3 jan.

6 2 jan.

4 jan.

6 jan.

8 jan.

72

10 1 1 1

Plaats en waarnemer Sleeuwijk, Muggenschans, Gert-Jan Boer Woudrichem, in de tuin, Carine van de Knijff Eethen, Kleibergsestraat, Jeanette Pollema en Rinus Punt waterral Almkerk, ecologische zone langs de Alm, Gerrit en Adri Romijn grote bonte spechten Woudrichem, Carine van de Knijff grote bonte specht Sleeuwijk, in de voortuin, Greet Boer groep kepen Andel, Achterdijk, Kees van Andel vos Oudendijk, G. Verhagen - van Andel patrijzen Genderen, Buitenstraat, Huib van de Mooren koperwieken Almkerk, Broekgraaf, Rob Mulder patrijzen Genderen, omgeving kerkhof en patrijzen Oude Weidesteeg, beide Rinus Punt bevers Wijk en Aalburg, nabij hoogwaterdeur, Huib van de Mooren groep koperwieken Dussen, Hoek, Martin Hagoort witkopstaartmezen Woudrichem, in de tuin ooievaars Giessen, Eendenveld, beide Ingrid Janssens ooievaars Almkerk, Broekgraaf, Jeanette Pollema en Rinus Punt groep sijzen Dussen, Hoek, Martin Hagoort staartmezen Woudrichem, in de tuin, sperwer Woudrichem, in de tuin, beide Ingrid Janssens goudhaantje Sleeuwijk, in de tuin boomkruiper Sleeuwijk, beide Ineke Roubos

Datum 8 jan.

12 jan.

14 jan.

15 jan.

18 jan.

19 jan.

21 25 26 27

jan. jan. jan. jan.

29 jan.

30 jan.

31 jan.

Waarneming 12 patrijzen 1 goudhaantje 1 ijsvogel 15 vinken 8 putters 13 ransuilen 7 patrijzen 3 putters 1 grote bonte specht 1 sperwer met holenduif 1 torenvalk 1 ringmus 10 patrijzen

1 1 1 1

steenuil roepend grote zilverreiger boomkruiper blauwe kiekendief

1 febr. 1 grote bonte specht 2 febr. 4 putters 3 febr. 4 ringmussen 6 staartmezen 1 sperwer 8 febr. 3 kramsvogels 1 bever 9 febr. 14 patrijzen 1 ijsvogel

10 febr. 4 boomkruipers

Plaats en waarnemer Wijk en Aalburg, omg. Achterdijk, Wim Smits Almkerk, golfbaan, Marvin van Haaften Sleeuwijk, voor het huis, Greet en Gert-Jan Boer Almkerk, griend Bellemakers, Rob Mulder Dussen, Henk Vos Drongelen, Eindsestraat, Henk Vos Sleeuwijk, omgeving Albert Heijn, Ineke Roubos Sleeuwijk, Ineke Roubos Dussen, Hoek, Martin Hagoort Sleeuwijk, Notenlaan, Greet en Gert-Jan Boer Almkerk, Arend Verschoor Wijk en Aalburg, omg. boerderij, Jacco Wink

Wijk en Aalburg, uiterwaarden, Amy Fuster Dussen, in de tuin, Jan de Peuter Sleeuwijk, Ineke Roubos Wijk en Aalburg, Hakkevelt, Herman Brouwers Genderen, in de tuin, Herman Brouwers Genderen, in de tuin, Jeffrey Bouman Almkerk, Arend Verschoor Dussen, in de tuin, Jeanette Pollema Meeuwen, in de tuin, Cees de Gast Almkerk, Vierspan, Arjan Schouten Wijk en Aalburg, in de tuin, Cris Verburg Genderen, Buitenstraat, Henk Kraaijkamp Sleeuwijk, Oude ijsbaan, Els Capelle

Sleeuwijk, Transvaal, Rianda van der Zouwen - van Haaften 73

Datum Waarneming 10 febr. 1 ijsvogel 1 roodborst 1 winterkoning 10 patrijzen 9 patrijzen 1 groene specht 1 kleine bonte specht 1 sperwer 11 febr. 6 kramsvogels 5 patrijzen 12 febr. 2 pestvogels 1 watersnip 13 febr. 20 kepen 5 patrijzen 1 koperwiek

14 febr.

2 7 3 30 3 21

17 febr.

19 febr. 10 21 febr. 1 22 febr. 30 23 febr. 1 74

kramsvogels patrijzen kramsvogels meerkoeten waterhoenen wilde eenden groep kramsvogels ransuilen wulp grote zilverreigers citroenvlinder

Plaats en waarnemer

Sleeuwijk, Vlietpark, Els Capelle Genderen, na het kerkhof, Genderen, voor het kerkhof, Eethen, De Schuur, Eethen, in de tuin, Eethen, in de tuin, allen Nel in ‘t Veld Giessen, Struikwaard, Rinus van Eethen Genderen, Hoefstraat, Korneel Blom Almkerk, Hoekje/Alm, Sjaak Schreuders Wijk en Aalburg, Hakkevelt, Jan en Elly Honcoop Genderen, Buitenstraat, Jeffrey Bouman Nieuwendijk, in de tuin, Gerard de Graaf

Almkerk, Vlinderslag, Rob Mulder Sleeuwijk, Liniepad, Jan van Haaften Almkerk, Vierspan, Arian Schouten

Almkerk, wak Buitenkade, allen Rob Mulder Dussen, Hoek, Martin Hagoort Genderen, Genderen, wandelpad, beide Jeffrey Bouman Almkerk, Broekgraaf, Sjaak Schreuders Meeuwen, in de tuin, Cees de Gast

Datum Waarneming 25 febr. 2 vleermuizen 2 mrt.

2 wulpen

7 mrt.

10 mrt.

11 mrt.

18 mrt.

24 mrt.

25 mrt.

29 mrt.

31 mrt.

1 april

2 1 3 1 3 1 1 1 1 1 1 1

1 1 1 1

ooievaars torenvalk lepelaars fazant kuifeenden mengvorm Indische gans groenling sperwer (sloeg houtduif) dodaarsRijswijk, tjiftjaf grote zilverreiger merel met witte vleugel

grote bonte specht boerenzwaluw oranjetipje grutto (overvliegend) klucht patrijzen

Plaats en waarnemer Wijk en Aalburg, Maasdijk, Hestia Kamphuis Meeuwen, Kleibergsestraat Genderen, alle Jeffrey Bouman

omgeving Oudendijk, Margreeth Gelsing Uppel, in eigen poel,

Uppel in de tuin, alle Ieta Verschoor Woudrichem, Afgedamde Maas, beide A.J. Molenaar tijdens MAS-telling, Trudie Naterop Nieuwendijk, achter het huis, Jan de Graaf Wijk en Aalburg, al 3 jaar in de tuin, Gea van de Wetering

Dussen, Hoek, Martin Hagoort Wijk en Aalburg, Biesheuvelweg, Paul Raams Dussen, in de tuin, Jeanette Pollema Wijk en Aalburg, Klaverplak, Petra Fuster.

Wijk en Aalburg, Duizendmorgen, Martin Hagoort

Bedankt voor het melden, ik blijf op mijn post om nieuwe waarnemingen te noteren!

Met vriendelijke groet, Rinus. ✤ 75

Kringloop ✒ Herman van Krieken, voorzitter en

Henk Kraaijkamp, leidinggevende Kringloopcentrum Altena

Na meer dan een jaar is de aanvankelijke schrik van corona overgegaan in het meestal lijdzaam dragen van alle beperkingen, af en toe wat opstandigheid omdat het zo lang duurt en medeleven als je merkt dat iemand in je omgeving besmet is. Dat is in de Kringloopwinkel in Almkerk niet anders, maar er is ook iets onwaarschijnlijk moois uit voortgekomen. Nadat bekend werd dat enkel essentiële winkels open mochten blijven kreeg de Kringloopwinkel toestemming om maximaal twintig mensen toe te laten.

Dat is een tijdlang goed gegaan en klanten konden toch nog komen snuffelen naar spulletjes die van hun gading waren.

Behalve het aantal mensen in de winkel veranderde er niet veel, alleen het aantal wachtenden buiten was een enkele keer aanzienlijk. De wachttijden liepen regelmatig op tot een uur.

76

Dat was voor de inname van goederen wel anders. Veel mensen die thuisbleven, bleken ook aardig wat tijd over te hebben om de zolder of garage op te ruimen.

Het bleef een komen en gaan van volle auto’s met achter het stuur vaak wat oudere brengers. Binnen een mum van tijd stond het magazijn tjokvol en ook de hoeveelheid niet te gebruiken materialen werd steeds groter. In de herfst zwakte dat af naar meer normale hoeveelheden. De tweede coronagolf kwam opzetten en helaas moest ook de Kringloopwinkel eraan geloven. De deuren werden ruim 2 maanden gesloten en dit betekende een aanzienlijke derving van inkomsten.

Gelukkig ging het kleding ophalen gewoon door en zorgde dat voor wat euro’s om de vaste lasten te kunnen betalen. Overheidssteun, de kleding van de gemeente Altena en een lening bij Altenatuur maakten dat het Kringloopcentrum deze moeilijke tijd kon overleven. Ook nu het Kringloopcentrum open is op afspraak betekent dat elke dag derving van inkomsten omdat de omzet maar de helft van het normale bedrag bedraagt. Het vaste personeel was tijdens de sluiting welkom, maar niet verplicht om te komen werken. Medewerkers die bang waren voor hun gezondheid konden rustig thuisblijven. De vaste medewerkers die kwamen werken mochten om 15.00 naar huis zolang de winkel dicht was.

Je zou denken dat opruimen en uitgebreid schoonmaken wel voldoende zou zijn maar niets was minder waar. Enkele slimme en vooruitziende geesten staken de koppen bij elkaar en verzonnen een complete verbouwing waarvoor je normaal gesproken lange tijd nodig zou hebben om die te realiseren, maar die we nu in ruim 2 maanden voor elkaar kregen.

Medewerkers bleken allerlei onvermoede talenten te bezitten en met vereende krachten werden er vele schouders onder het verbouwingsproject gezet. Een directeur die van timmeren veel bleek te weten en die van vroeg tot laat de armen uit de mouwen stak.

Vrijwilligers die allerlei activiteiten ondernamen en overal ondersteunden.

Medewerkers die behalve hun gewone werk ook bleken te kunnen zagen of het vermogen bleken te hebben om ruimtes creatief in te richten. Het bleek een gezellige en productieve tijd. ‘Elk nadeel heeft zijn voordeel’ zoals een bekend voetbalfilosoof eens sprak.

Nu de winkel weer beperkt open is en sommige vaste klanten weer een bezoek brengen valt regelmatig hun mond open van verbazing en komen complimentjes uitgebreid aan de orde. De kledingafdeling werd al vergeleken met een groot modehuis uit de regio en ziet er ook echt mooi uit, meer boetiekachtig.

77

De schilderijen hebben een prominente plaats gekregen, spelletjes en puzzels zijn overzichtelijk geplaatst en last but not least, het decoreren van de winkel is zo mooi dat het wel een druk ingericht museum lijkt.

Op naar een Kringloopwinkel waar iedereen weer op z’n eigen tijd van kan genieten. Voorlopig nog op afspraak proeven van de gezellige sfeer en leuke spulletjes.

Als u wilt helpen dan bent u natuurlijk ook hartelijk welkom! Er zijn vele taken te verdelen en het sociale aspect speelt op het Kringloopcentrum een belangrijke rol. Het Kringloopcentrum als het nieuwe dorpsplein zorgt voor sociale samen-hang, binding in de lokale gemeenschap en werkgelegenheid.

We hopen snel weer gewoon 6 dagen per week open te zijn en iedereen te mogen ontvangen zonder restricties in één van de mooiste Kringloopwinkels van Nederland. ✤ 78

de activiteitenagenda ACTIVITEITEN I.v.m. corona is het nu helaas niet mogelijk om lezingen te organiseren op het fort voor leden en andere belangstellenden. We rekenen op uw begrip en zullen met een interessant programma komen zodra dit weer mogelijk is.

Enkele buitenactiviteiten kondigen we onder voorbehoud wél alvast aan: Ecotuindagen, ook in Altena In het weekend van 5 en 6 juni kunnen in Nederland en Belgie ecotuinen worden bezocht. Tuineigenaren staan voor je klaar met tips en leuke ideeen. Vanwege corona is het noodzakelijk om je aan te melden. Meer informatie op https://velt.nu/ecotuindagen.

De tuinen liggen in Babilonienbroek en Woudrichem.

Nacht van de Vleermuis vrijdag 27 augustus 2021 Onder voorbehoud i.v.m. corona-beperkingen! Op vrijdagavond gaan we op Fort Giessen, op zoek naar vleermuizen met de batdetector. Via digitale nieuwsbrief en website maken we meer info bekend.

Nationale Nachtvlindernacht vrijdag 3 september 2021 Onder voorbehoud i.v.m. corona-beperkingen! Op vrijdag 3 september ’s avonds op Fort Giessen, nachtvlinders lokken en determineren. Via digitale nieuwsbrief en website maken we meer info bekend.

Algemene ledenvergadering zaterdag18 september 2021 We hopen op zaterdagmiddag 14.00 uur de uitgestelde ledenvergadering te houden. Meer informatie op bladzijde 15 van dit Altenatuurtje. Reserveer deze middag al in uw agenda!

VRIJWILLIGERS/DEELNEMERS GEZOCHT (zie hiervoor ook de artikelen elders in dit Altenatuurtje): Plan Boom: via altenatuur@gmail.com of 06-55772591, Margo van Beem.

Kennisnetwerk Tuinen: via altenatuur@gmail.com of 06-28703838, Goof van Vliet.

Kennisnetwerk Voedselbossen: via altenatuur@gmail.com of 06-28703838, Goof van Vliet.

Versterking natuuronderwijs: via altenatuur@gmail.com of altenatuurgastlessen@gmail.com, Henk van Diest. ✤ 79

✓ Opgewekt in Altena op De Bloemplaathoeve! ✓ Al 3 jaar de groenste energieleverancier

es de groenste energie! ✓ Zónder winstoogmerk

a mee om!

✔ Opgew Nederland ( ook in A

a mee om!

✔ Al 3 jaar d energiele

es de groenste energie!

Kies de groenste energie!

Ga mee om!

✔ Zón winstoo

Pak uw verbruiksgegevens erbij en vergelijk op www.altenanieuweenergie.nl

80

Kringloopcentrum Altena Héél divers!

NIEUWE MEUBELEN? GROTE SCHOONMAAK? OPRUIMEN? VERHUIZEN?

BANKJE NODIG? OF EEN LEUKE BLOUSE? OF SERVIESGOED? OF DAT ENE BOEK?

Bel maandag t/m vrijdag van 9 tot 12 uur het Kringloopcentrum voor het ophalen van al uw bruikbare spullen!

Bezoek de Kringloopwinkel op de hoek van de Kerkstraat en de Woudrichemseweg in Almkerk!

OPENINGSTIJDEN KRINGLOOPCENTRUM maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag zaterdag

✔ ✔

winkel

afgeven bruikbare goederen

13.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 16.00 uur

09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 16.00 uur

Inzameling bruikbare goederen Educatie & Voorlichting

✔ ✔

Verkoop bruikbare goederen Recycling

Kerkstraat 1, 4286 BA Almkerk. tel. 0183-403080

www.kringloopcentrumaltena.nl

81

Doelstelling van Altenatuur:

● De huidige stand van natuur en milieu in het Land van Heusden en Altena te behouden en waar mogelijk te verbeteren. ● Een bijdrage te leveren aan de bewustwording van de bevolking in het Land van Heusden en Altena voor de levende/ voorkomende dieren en planten. ● Ontwikkelen van natuur- en milieubesef, waardoor mensen zích medeverantwoordelijk voelen voor hetgeen om hen heen groeit en bloeit.

Werkgroepen ● Beheercommissie natuurgebieden ● Fort-educatie ● Gastlessen op basisscholen ● Natuurinclusief Altena ● Milieu en Klimaat ● Plantenwerkgroep ● Vogelwerkgroep ● Weidevogelbescherming ● Altena Nieuwe Energie ● Kringloopcentrum Altena

Voor contact: Jaap van Diggelen, Almkerk. 0183-402034

Activiteiten ● Natuurwandelingen ● Lezingen ● Diverse inventarisaties ● Nationale Nachtvlindernacht ● Nacht van de vleermuis

82

Goof van Vliet, Woudrichem. 06-28703838 Henk van Diest, Sleeuwijk. altenatuurgastlessen@gmail.com Roel Wigman, Sleeuwijk. natuurinclusiefaltena@gmail.com Goof van Vliet, Woudrichem. 06-28703838 Margo van Beem, Babyloniënbroek. 06-55772591 Arie van den Herik, Woudrichem. 0183-304193 Len Bruining, Dussen. 0416-392373 www.altenanieuweenergie.nl www.kringloopcentrumaltena.nl 0183-403080