't Altenatuurtje 109 by Jan van Haaften

't ALTENATUURTJE Altenatuur Natuurbeschermingsvereniging

voor het Land van Heusden en Altena

109 oktober

2018

’t ALTENATUURTJE 38e jaargang nr. 1, oktober 2018. Uitgave van natuurbeschermingsvereniging Altenatuur. Opgericht 5-11-1980, ingeschreven 15-10-1981. REDACTIE: W.J. (Wouter) van Rijsbergen, Merwededijk 31A 4285 WC Woudrichem tel: 0183-512165. Tevens redactieadres. VORMGEVING: J.A.P. (Jan) van Haaften, Sleeuwijk. 06-49904862 OMSLAG: Foto van de huiszwaluw; Vogeldagboek.nl, Adri de Groot BESTUUR: voorzitter: secretaris: penningm.: leden:

J. (Jaap) van Diggelen, Almkerk. 0183-402034 J.H. (Johan) Koekkoek, Emmikhovenseweg 6a, 4286 LH Almkerk. 0183-402231 M. (Margo) van Beem, Babyloniënbroek. 0416-351772 L. (Len) Bruining, Dussen. 0416-392373 H. (Herman) van Krieken, Babyloniënbroek. 0416-355155 J. (Jeanette) Pollema, Dussen. 0416-391654 W.J. (Wouter) van Rijsbergen, Woudrichem. 0183-512165 G. (Goof) van Vliet, Woudrichem. 06-28703838

INTERNET:

www.altenatuur.nl Facebook: Facebook.com/altenatuur Twitter: @altenatuur

E-MAIL:

altenatuur@gmail.com altenatuurgastlessen@gmail.com

CONTACTADRESSEN:

Beheercommissie Natuurgebieden: J. (Jaap) van Diggelen, Sportlaan 24, 4286 ET Almkerk. 0183-402034 Plantenwerkgroep: E.A. (Ernst-Jan) van Haaften, Woudrichem. 06-52318842 Vogelwerkgroep: A. (Arie) van den Herik, Woudrichem. 0183-304193

LEDENADMINISTRATIE: Altenatuur, p/a Dr. van Vuurestraat 76, 4271 XH Dussen. LIDMAATSCHAP:

gewoon lid €15,-- en gezinslidmaatschap €20,-- per jaar. Rabobank Almkerk: NL67 RABO 0301 5243 19 t.n.v. penn. Altenatuur. Aanmeldingen, adreswijzigingen en opzeggingen opsturen naar de ledenadministratie. Beëindiging van het lidmaatschap schriftelijk vóór 1 december van het lopende jaar. Altenatuur heeft sinds 1-1-2011 de ANBI-status, het dossiernummer is: 77688 en het fiscaal nummer: 810362454.

o p

d e

v o o r k a n t

..... omdat het het jaar van de huiszwaluw is. Als je als vogel deze titel krijgt zegt dat heel wat. De forse terugval van de aantallen huiszwaluwen in ons land deed bij SOVON de alarmbellen rinkelen. Wat is er aan de hand? Waarom een afname van zoâ&#x20AC;&#x2122;n 80% ten opzichte van 1970? Ligt de oorzaak in de afname van insecten? Is er nog wel genoeg nestgelegenheid te vinden onder onze mooi afgetimmerde overstekken van daken? Zijn het de bestrijdingsmiddelen? Is er genoeg modder te vinden voor de bouw van nesten? Allemaal vragen waar nog niet direct een duidelijk antwoord op is te geven. Onderzoek moet die duidelijkheid wel gaan geven. Vandaar dat SOVON met behulp van veel vrijwilligers door heel het land kijkt naar de nestsuccessen. Hoeveel jongen vliegen uit? Is er een tweede legsel en zo ja wat is dan het resultaat? Tellingen geven hopelijk meer zicht op het broedsucces. In Sleeuwijk is er dit jaar een huiszwaluwentil geplaatst aan de Eikenlaan. Met behulp van 20 kunstnesten wordt er zo nestgelegenheid aangeboden. Volgend jaar gaan we zien of de nesten worden gekozen of dat er misschien nog wel nieuwe worden bijgemaakt door de vogels. Verderop in dit Altenatuurtje een verslag (blz. 42)! Jan van Haaften

Vogeldagboek.nl, Adri de Groot

REDACTIONEEL Wouter van Rijsbergen

Het is mooi om te zien wat mensen binnen onze vereniging zoal bezighoudt en voor welke zaken men in de pen klimt. Het vergroten van de biodiversiteit in onze streek is de hoofdzaak, het doel van Altenatuur. Iedereen schrijft vanuit zijn of haar eigen verbondenheid met dit doel. Met sommige schrijvers ben je het roerend eens en bij andere stukken plaats je vraagtekens. Sommige stukken doen je glimlachen, andere stippen een pijnlijke kwestie aan. Eén artikel dat een pijnlijke kwestie aansnijdt, wil ik hier graag in het bijzonder onder uw aandacht brengen. Het betreft ‘Ecologisch maaien voor biodiversiteit’, door Margo van Beem. Een pleidooi, of eigenlijk zelfs een hartenkreet voor een ander maaibeleid voor onze bermen. Zó maaien dat insecten en bodemleven nog een kans krijgen. Zeer lezenswaardig, wat mij betreft de kern van dit nummer, want het is treurig gesteld met de meeste bermen in onze streek. Terwijl hier juist een enorme kans ligt om in een flinke ruimte in onze streek op een relatief 2 2 simpele wijze de natuur te versterken.

Maar de praktijk is op dit moment anders: ik vermoed dat bestuursleden van voetbalclubs in onze regio met jaloerse blik de strak gemaaide wegbermen bekijken waar geen onkruidje kan bloeien. Gelukkig is de gemeente nog niet op het idee gekomen de bermen te voorzien van kunstgras… laten we dit dan ook onder ons houden, want je weet maar nooit! Over de gemeente gesproken: Altenatuur hoopt dat de nieuw te kiezen gemeenteraad biodiversiteit en duurzaamheid écht op de agenda zal zetten. Een inspirerende aanzet was het verkiezingsgesprek op de Dag van de Duurzaamheid, georganiseerd door Altenatuur. Samen denken in oplossingen.

Naast dit alles leest u in dit nummer ook mooie verhalen over de huiszwaluw, steenuilen, een geslaagd Weidevogelfestival, veel vlinderwaarnemingen, het succes van een luzerneakker en nog veel meer. Ik hoop dat u alles met plezier en interesse zult lezen. Kopij voor nummer 110 ontvang ik graag uiterlijk 1 december. Heeft u ook fotoâ&#x20AC;&#x2122;s bij uw tekst? We plaatsen die heel graag!

Redactieadres: W.J. (Wouter) van Rijsbergen Merwededijk 31A 4285 WC Woudrichem 0183-512165 wjvanrijsbergen@online.nl

in nummer

109 1. 2. 5. 6. 10. 12. 14. 20. 22. 26. 29. 30. 32. 38. 40. 43. 44. 46. 49. 52. 54 57. 58.

Op de voorkant Redactioneel In nummer 109 Van het bestuur Broedende steenuilen ... de bol is gaan rollen 2018: wat een zomer en ... wat een vlinders De visarend Ecologisch maaien voor biodiversiteit Bomen over bomen: fractuursnoeien Inbox Word ook mede-eiser in de klimaatzaak tegen Shell Linda's jeugdrubriek Weidevogelfestival 16 juni j.l. Luzerneakker Flora Muggen weg uit Sleeuwijk End of pipe zwemmer De huiszwaluw Waarnemingen van maart t/m september De amfibieĂŤn van Frankrijk (deel 2) Contributie 2018

De activiteitenagenda 5

Van het bestuur Goof van Vliet

In deze rubriek schrijft een van de bestuursleden een stukje over wat hem of haar bezighoudt of motiveert.

Dit is altijd weer een leuke rubriek om te schrijven. Onze bestuursleden zijn zeer verschillend en hun verhalen ook. Over behoud en verrijking van de natuur zijn ze het allemaal eens. Over de zeer hoge urgentie van het snel terugdringen van de CO2uitstoot om zo de klimaatverandering af te remmen worden we het ook steeds meer eens. We investeren in de isolatie van onze woningen en het fort Giessen, we schaffen zonnepanelen en warmtepompen aan en we willen graag elektrisch gaan rijden. Sommigen pakken zelfs meer de fiets, de elektrische kost op langere afstanden zelfs minder energie dan zelf alles trappen! Geen plastic tasjes meer, nieuwe spullen bij de Kringloop halen en niet â&#x20AC;&#x201C; of bijna niet â&#x20AC;&#x201C; meer vliegen. Meer vegetarisch eten en vlees minderen. Als je het een tijdje doet, wordt het makkelijk een nieuwe goede gewoonte. Het voelt als een verrijking en niet als een verarming. Toch zijn we er nog niet, verre van zelfs. Wereldwijd maken de Verenigde Naties zich zorgen, wetenschappers maken zich grote zorgen. Gelukkig begint de Nederlandse overheid nu ook in te zien dat we intensief en gestructureerd aan de slag moeten om de klimaatverandering tegen te gaan. Vlak voor de zomer zijn de resultaten van de tafels van het klimaatakkoord gepubliceerd.

Elektriciteit, gebouwde omgeving, industrie, landbouw/landgebruik en mobiliteit (Zie: https// www. klimaatakkoord.nl ) Nu wordt er gerekend aan de haalbaarheid van de voorgestelde maatregelen. In het najaar moet de Tweede Kamer gaan kiezen. Laten we hopen dat er serieus geïnvesteerd gaat worden. Een ander verhaal is de negatieve invloed van de intensieve landbouw op de natuur. We weten er op ons eiland Altena ook alles van. Dramatische afname van veldleeuwerik en patrijs. Veel minder vlinders. Gelukkig heeft minister Carola Schouten (geboren en getogen in onze streek) net een duidelijke visienota uitgebracht waarin de problemen en de mogelijke oplossingen voor natuur en voedselproductie worden beschreven. ‘Landbouw, natuur en voedsel: waardevol en verbonden, Nederland als koploper in kringlooplandbouw’. Bij Altenatuur zitten we al langer op de lijn van natuur-inclusieve landbouw. Ook in overleg met boeren, gelukkig! Op Fort Giessen doen we onder andere aan Forteducatie. Leerlingen uit basis en voortgezet onderwijs komen langs om natuurverkenning te doen.

foto: Goof van Vliet

Dit jaar weer 250 brugklassers van het Altena College. Leerlingen werken in de griend en krijgen ook les over energie. Tijdens die les wordt verteld over de enorme kracht van de zon, die niet alleen planten laat groeien maar het ook mogelijk maakt dat wij energie winnen met zonnepanelen en windmolens. EĂŠn uur zon op de aarde voorziet een jaar lang in de wereldenergiebehoefte. De kunst is die energie goed af te tappen. De leerlingen maken natuurlijk nog wel ouderwets vuur om worstjes op te warmen. Zo is het ooit allemaal begonnenâ&#x20AC;Ś Op 21 november mogen we de nieuwe gemeenteraad voor de gemeente Altena kiezen. Acht partijen doen mee. Wij wilden daar graag een verkiezingsgesprek voor organiseren. Over duurzaamheid natuurlijk: het opwekken van schone energie, landbouw/natuur/voedsel, mobiliteit en kennisoverdracht. Dit verkiezingsgesprek had op 10 oktober, de Dag van de Duurzaamheid, om 20.00 uur in het Altena College plaats. Koplopers uit onze samenleving leverden een bijdrage. We wilden de bestuurskandidaten niet het vuur aan de schenen

foto: Goof van Vliet

leggen maar juist tips geven over wat ze het beste het snelst zouden kunnen gaan doen om de CO2uitstoot op het eiland Altena te verminderen. Als je al op een of andere manier geĂŻnvesteerd hebt in schone energie of een rijkere natuur, kun je ook Vlag en Tak uithangen tussen 6 en 10 oktober. De vlag en de groene tak roepen vragen op en zo kun je aan buren, familie en voorbijgangers jouw verhaal vertellen en hen inspireren ook werk te maken van duurzaamheid. Het verkiezingsgesprek ging over ingrijpende zaken. We vergeten echter het kleine niet. Dat is ook heel belangrijk. Bij het fort bouwen we samen met de Brabantse waterliniewerkers van Brabants Landschap aan een nieuw bijenhotel. Om de wilde bijen een onderdak te bieden. Voor een rijke vruchtbare natuur. â?&#x20AC;

foto: Goof van Vliet

Broedende steenuilen Herman van Krieken

In het vorige Altenatuurtje schreef ik al over het steenuilenpaar dat sinds dit jaar gebruik maakt van onze steenuilenkast, alles prachtig te zien vanuit onze woonkamer. Maar hoe is het broedseizoen voor dit waarschijnlijk jonge paar verlopen? Zaterdag 19 mei kwamen onze kinderen Remco en Kim, kleinkind Tobe, Perry de Ronde en Linda van Zwet bij ons eten om het nieuwe terras achter ons huis in te wijden. Het was aan de koude kant, maar daar kan je je prima op kleden. De barbecue was lekker warm en tot 21.00 uur waren we druk bezig met eten en al dan niet sterke verhalen vertellen. Rond die tijd besloten Perry en ik een kijkje te gaan nemen in onze steenuilenkast die zoals u weet bezet wordt door een paartje steenuilen. Perry zag het vrouwtje steenuil met één jong en twee eieren. Gauw een paar foto´s gemaakt, dicht die kast en maar hopen dat die twee eieren alsnog uitkomen. Dit kwamen we snel aan de weet op de volgende zaterdag. Terwijl Leida en ik zaten te eten, vroeg in de avond, kwamen Henk van Diest, Arie van den Herik en Jos Quirijnen langs om de kast te inspecteren namens onze Vogelwerkgroep. Het was snikheet dus eerst deze stoere mannen wat te drinken aangeboden. De door Leida gemaakte vlierbessensiroop van onze vlierbloesem smaakte hen prima, twee kannen met verdunlimonade waren zo leeg. Toen op naar de kast. Ik pakte een ladder, Arie klom naar boven en deed de kast open. Een vieze stinkende kast met het vrouwtje steenuil, een jong en een ei. Arie gaf het vrouwtje aan Jos die het in een doek wikkelde voor de schrik. Het jong ging in een emmer evenals twee mollen en een kikker die ook in de kast lagen. De kikker begrijp ik wel met twee poelen in de omgeving, de mollen verbazen me, omdat we bijna nooit een mol hebben in onze tuin. Hebben de buren wel mollen?

Bij Marjo Kop op de Baan in Dussen, ongeveer tegenover ons huis aan de achterzijde, was het zo mogelijk nog gekker: vier kerngezonde jongen en allemaal spreeuwen als prooi. Waarschijnlijk een slecht muizenjaar en daarom zoeken de steenuilen naar alternatieven. Meestal zijn dat kevers en in het slechtste geval pieren die de kast erg vochtig en vies kunnen maken. Arie maakte de kast schoon en trof ook nog resten van een spreeuwennest van vorig jaar aan.

Het stonk behoorlijk en tijdens het schoonmaken vonden we ook nog een pootje. Was dit een pootje van het jong uit het derde ei dat we misten? Opgepeuzeld door het oudere jong of één van z´n ouders? Het nog levende jong was volgens Arie zeker twee weken oud en kerngezond. Arie veronderstelde dat het ging om jonge uilen die voor de eerste keer aan het broeden waren. Misschien een jong van Marjo Kop en een jong van Bas en Mengolda van Andel, onze buren van zorgboerderij de Hill? De kansen van het enige nog levende jong waren vergroot nu hij het voedsel niet meer hoefde te delen. Drie weken later, op zondag 17 juni, heb ik zelf weer in de kast gekeken. Er was niets meer te zien, geen ei en geen jong. Is het jong uitgevlogen, gesneuveld of opgegeten door eksters of kraaien? Ik heb geen idee, maar vertrouw op de ouders en de vele schuilgelegenheden in onze tuin. Onder de boom heb ik bewust niet gemaaid, veel hout neergelegd met daarop ook nog twee pallets om in en onder te kruipen als de takkeling naar beneden zou kukelen. Hopelijk komt het paartje volgend jaar terug om te broeden want Leida en ik hebben ondanks de soms door hard roepende steenuilen onderbroken nachtrust erg genoten van deze ambassadeurs van ons duurzame platteland. ❀

Steenuiltje is niet bang foto's: Frank Manders

Stephanie Niessing

Leden van Altenatuur kunnen vanaf nu voor hun groene stroom en gas terecht bij Altena Nieuwe Energie. Een coöperatie, opgericht door inwoners van Altena. Het idee hiervoor ontstond in het visietraject voor de nieuwe gemeente. We willen op een dag op Altena in onze eigen energie kunnen voorzien. We gaan ons deel doen voor een schonere wereld. Voor nu en voor de generaties na ons. Een coöperatie dus en geen bedrijf. Dat verschil is belangrijk. Een bedrijf wil winst maken, een coöperatie wil een doel bereiken. Wij zijn opgericht om -zonder winstoogmerk- in Nederland opgewekte groene stroom te verkopen. Dus geen gesjoemel. De opbrengsten hopen wij in de toekomst te gebruiken om meer groene stroom op te wekken. Zoals we dat bijvoorbeeld gaan doen in Hank, met de mensen die meedoen aan de postcoderoos ‘Energie van de Boer’.

Nieuwe energie? Nieuwe energie is een vrij nieuw begrip. Bedacht door de mensen van om| nieuwe energie. Het staat voor hernieuwbare energie, die in Nederland, zónder winstoogmerk, wordt opgewekt. Deze combinatie is uniek en onderscheidt ons van de andere duurzame energieleveranciers. Vandaar Altena Nieuwe Energie Meedoen aan Energie van de Boer Geen zonnepanelen op je eigen dak, en toch zelf energie opwekken? Dat kan nog steeds! Dit najaar gaan we het schuurdak van akkerbouwer Justin Leemans in Hank vol leggen met de zonnepanelen. Inwoners van de postcodes in en om Hank kunnen meedoen: 4251, 4255, 4286, 4271, 4273, 4941, 4944 en 5165. Kijk op www.decab.org/wat-doet-decab/altenanieuwe-energie.html voor meer informatie. Ga mee om!

Ga mee om ⎜

✔ Al 3 jaar de groenste energieleverancier;

✔ Opgewekt in Nederland; ✔ Zónder winstoogmerk; ✔ Hoe meer klanten hoe goedkoper Duurzaam is niet duur. En hoe meer klanten, hoe goedkoper. Dus stap nu zelf over. Pak uw verbruikgegevens erbij en vergelijk op www.decab.org Altena Nieuwe Energie ⎜om

Het bestuur van Altena Nieuwe Energie bestaat uit: Cees de Bas, Bas van Breugel, Ienze Koekkoek, Johan Koekkoek en Sander van der Stelt. ❀

2018: wat een zomer en ..... wat een vlinders! Jaap van Diggelen

Het jaar 2018 is een bijzonder jaar voor vlinders. Ik ben geneigd om te zeggen een goed vlinderjaar, maar ik heb de balans nog niet opgemaakt en bovendien: het jaar is nog lang niet om. Het is al eerder gezegd: ‘you win some, you lose some’ en dat geldt zeker ook voor de dagvlinders in ons land. De algemene teneur is dat we er meer verliezen dan winnen, wat al in de jaren tachtig van de vorige eeuw leidde tot de briljante oneliner: ‘Dagvlinders: Dag vlinders?’

In een zomer zoals die van dit jaar, stemmen de grote aantallen vlinders toch een stuk positiever. Dat er in de loop van de schitterende zomer eigenlijk alleen nog maar de drie bekende soorten witjes vlogen, had vooral te maken met het feit dat alle zandogen erg vroeg waren, dus ook vroeg

piekten en weer even snel verdwenen. Verder waren andere soorten misschien ‘in between generations’: de 1e of zelfs 2e generatie was snel ‘op’ en de volgende was in ontwikkeling en dat ging niet zo snel met die droogte, zoiets. Kennelijk hebben de witjes daar geen last van. Waar de vlinder-

stichting dit soort opportunisten onder de vlinders aanduidt als ‘kroeglopers’ omdat ze de tuinen afstropen op zoek naar nectar, zou ik ze het ‘onkruid’ onder de vlinders willen noemen: ze zijn er altijd en bijna overal hardnekkig maar daardoor niet minder mooi om te zien. Dat met de absurd lage

neerslagcijfers ook de vlinderstroom langzaam opdroogde tot aan de eerste week van augustus, neemt niet weg dat het aanhoudende schitterende weer daarvóór in juni en juli enorm veel vlinderwaarnemingen opleverde. Toen het in augustus eindelijk wat geregend had, waren naast de witjes de andere soorten weer vrij snel terug van weggeweest. Bovendien bracht deze extreme zomer enkele prachtige nieuwe soorten in ons gebied. Zo werd er in juli in Oudendijk, Babyloniënbroek en Meeuwen een keizersmantel gezien. Deze keizer onder de parelmoervlinders is

Keizersmantel foto: Jan van Haaften

prachtig oranje met een bruine tekening, een slagje groter nog dan een atalanta en een geweldig sterke vlieger. Als het mooie weer Europa-breed aanhoudt zoals afgelopen zomer dan kunnen ze over honderden kilometers hier naar ons zwerven. Wouter van Rijsbergen zag op 8 juli de eerste ooit in onze streek (voor zover gedocumenteerd uiteraard). De keizersmantel is sterk in opkomst in ons land. Werden er in 2005 nog slechts 3 in het hele land gezien, het afgelopen jaar waren er ruim 1800 waarnemingen! Op 3 juli zag ik in het Uitwijkse Veld in mijn ooghoek een klein

vlindertje wegdartelen. Na honderden uren in het veld op zoek naar vlinders ken ik hun sublieme camouflage. Ik heb sterk de indruk dat ze mimicry*) vertonen die maakt dat ze lijken op een dood blaadje dat naar beneden dwarrelt. Dat ze daarbij tegelijk zwenken en eindeloos van koers wijzigen leerde ik uit de talloze keren dat ik zonder succes uithaalde met mijn vlindernet. Niet meppen, maar wachten op het moment dat ze gaan zitten is vaak het beste om het diertje goed te bekijken en de soort vast te stellen maar er zijn soorten zoals de luzernevlinders, die maar blijven vliegen…..

Intermezzo: Schepping en evolutie Steeds vaker valt het me op dat de camouflage van vlinders, die ik al noemde, perfect is. Vorig jaar augustus reisde ik af naar de Kraaijenbergse Plassen langs de Maas. De resterende uiterwaarden waarin deze plassen liggen, staan vol met sleedoornstruiken en vormen een eldorado voor de zeldzame hierbij behorende sleedoornpage. Eind augustus kleuren er tientallen blaadjes in de sleedoornstruwelen oranje-bruin en laat dat nu exact de kleur zijn van de bijbehorende page die ook precies in die periode augustus-

september vliegt. Laat ik exacter zijn. De bovenkant van de sleedoornpage is donkerbruin, maar de onderkant is oranjebruin. Ze zitten meer dan dat ze vliegen en met hun dichtgeklapte vleugels vormen ze gewoon één van de vele dode blaadjes in de aan het eind van de zomer uitgedroogde struiken. Het kostte me daarom minstens een uur voor ik de eerste sleedoornpage zag. In totaal zag ik er twee, terwijl er tientallen moeten zijn, getuige de honderden eitjes die er ’s winters worden geteld op de kale takken van de doornstruiken. Op vergelijkbare wijze valt het ‘groentje’, een page-soort van

heidegebieden, weg in het voorjaarsgroen als hij zittend met dichtgeklapte vleugels zijn heldergroene onderkant toont. En geheel volgens verwachting vliegt deze soort in de periode mei-juni: als de verse bladeren van planten en struiken nog mooi groen zijn. De evolutiebioloog in mij zegt dat dit een schitterend staaltje is van natuurlijke selectie: de oranje-bruine page overleeft in de met oranje-bruine dode blaadjes bespikkelde struiken, het groentje in helder voorjaarsgroen. De sleedoornpages die opvallend oranje zitten te wezen in een perfect groene voorjaarsstruik, zullen het niet redden, ze zijn een

Sleedoornpage foto: Saxifraga - Mark Zekhuis

Groentje foto: Jan van Haaften

gemakkelijke prooi voor iedere insecteneter en overleven dus niet in tegenstelling tot hun soortgenoten in de nazomer. Right place, wrong time. Dat geldt evenzo voor het heldere groentje in het verdorrende nazomergroen. Tegelijk is er in mij het diepe besef dat de werkelijkheid om ons heen ongelooflijk wonderlijk is geschapen. Het wonder van de schepping wordt alleen maar groter in het licht van evolutie. Verklarend komen we er nooit uit. De werkelijkheid buiten mij blijft een eeuwig ondoorgrondelijk fenomeen dat ons denkvermogen overstijgt, ongeacht of

ik haar wetenschappelijk, materialistisch, emotioneel of religieus benader. De filosoof Ludwig Wittgenstein omschrijft iets van deze ervaring als volgt in zijn Tractatus: Wij voelen dat zelfs als alle mogelijke wetenschappelijke vragen beantwoord zijn, onze levensproblemen helemaal nog niet zijn aangeroerd. Er blijft dan weliswaar geen vraag meer over; en juist dat is het antwoord. Stelling 6.52 Nog een nieuwe dagvlindersoort Terug naar het Uitwijkse Veld. Deze keer had ik geluk, het vlindertje ging zitten op een blad van een kornoeljestruik in de

bosrand. Vleugels dicht, maar de lichtgrijze onderkant met een opvallend zwart-witte streep dwars over de vleugels, de oranje stip onderaan de achtervleugel en het voor pages kenmerkende staartje maakten dit exemplaar onmiskenbaar een eikenpage. Ik stond perplex. Eiken genoeg aangeplant zo langzamerhand in ons Land van Altena, maar een eikenpage, die hoort toch op het zand? Dat is ook waar ik ooit mijn eerste exemplaar zag, dwarrelend om een eik langs een strandje aan de IJzeren Man bij Vught, op 23 juli 1983 blijkt uit mijn administratie. Ik herinner me de setting nog, niet de exacte

datum. De rups van de eikenpage leeft van eikenblad. De vlinders vliegen rond toppen van oude eiken die zonbeschenen zijn. Daarboven leven ze van honingdauw (suikerrijk vocht uitgepoept door bladluizen) en ze hoeven dus niet aan de grond te komen. Net als alle pages leven ze dus nogal verborgen en misschien zien we ze al jaren over het hoofd… Na mijn toevallige waarneming gingen ook anderen op zoek. Bas Verhoeven vond maar liefst 11 exemplaren in het eikenbosje bij de Zevenbansche Boezem, reed even door naar kasteel Dussen en vond ze daar ook! Uit de Zevenbansche Boezem

werden later nog 9 keer eikenpages gemeld. Tenslotte zag ik nog weer later na ruim een uur zoeken en turen (met verrekijker) op een snikhete middag twee eikenpages om een boomtop cirkelen in een eikenlaan bij Rijswijk. Vanuit het niets binnen één maand naar vier vindplaatsen, geweldig! De eikenpage heet wetenschappelijk Favonius quercus met alleen nog in de tweede naam de verwijzing naar de eik (Quercus robur – zomereik). In oudere gidsen heet hij Quercusia quercus, met daarin tweemaal de verwijzing naar de eik. De statistieken van waarneming.nl laten

zien dat de waarnemingen in onze streek passen in een landelijk beeld. Waar er sinds 2005 jaarlijks hooguit enkele duizenden werden gemeld, explodeerde dat dit jaar naar ruim zestienduizend. De stippen op de verspreidingskaart van Nederland lijken op een soort van ‘verwaaiing’ vanaf de zandgronden in Noordwestelijke richting. De mooie zomer heeft er vast iets mee te maken. Ik ben heel benieuwd of de eikenpage een blijvertje is. Juli volgend jaar ga ik er zeker naar zoeken bij Sleeuwijk.

Eikenpage foto: Saxifraga - Hans Dekker

Kenmerken van groot koolwitje (l), scheefbloemwitje (m), klein koolwitje (r) foto: Nature Today Marlie Huskens & Kars Veling

Tenslotte nummer drie Derde nieuwkomer dit jaar is het scheefbloemwitje. Dit is een zuidelijke witjessoort, waarvan in 2015 twee exemplaren voor het eerst in ons land werden gezien. De jaren daarna was vlinderspottend Nederland er op gefocust en werden er honderden gezien. Dit jaar spant opnieuw de kroon met bijna twaalfhonderd waarnemingen. In onze streek lette Jan Braat goed op en hij spotte deze nieuwkomer in zijn tuin in Hank. Het bleef bij deze ene plaats. Vijf andere vlinderliefhebbers maakten de bedevaart naar Jans tuin om ook deze nieuwe verschijning te scoren. Ik

was daar niet bij. Gefrustreerd als ik was door 2 vergeefse pogingen een foto van een bijzonder witje door de censuur van waarneming.nl te halen als scheefbloemwitje: beide malen werd de waarneming terecht afgekeurd. Ik verbeeld me dat ik nu de discriminerende kenmerken van dit zeldzame witje (niet bepaald het ‘onkruid’ waar ik het eerder over had) goed op het netvlies heb. Ik hoop er binnen niet al te lange tijd echt een te zien. Het blijft een lastige soort maar dan ga ik natuurlijk wel op zeker: tweemaal afgewezen worden is toch echt wel the limit! Naast de spectaculaire nieuwkomers waren er

dit jaar meer bijzonderheden: weer enkele hooibeestjes, aardig wat koninginnenpages en gele luzernevlinders, om maar eens wat te noemen. In het winternummer hoop ik een totaaloverzicht te kunnen geven van de resultaten van dit geweldige vlinderjaar. *) Mimicry: het vertonen van gelijkenis met een ander organisme. Mimicry komt vaak voor bij insecten: bv zweefvliegen of nachtvlinders die sprekend lijken op wespen waardoor ze met rust worden gelaten door insecteneters.

❀

De visarend Kees Schuitmaker

Het zal jullie niet ontgaan zijn dat er arenden rondzwerven in onze regio. Er is een slangenarend gesignaleerd en er broeden al een paar jaar zeearenden en visarenden.

visarend

Visarenden trekken in het najaar weg. Ze brengen de winter door aan de zuidkant van de Sahara, voornamelijk in MauritaniĂŤ, om in maart weer terug te keren naar een ruim en rustig natuurgebied met voldoende vis om te overleven. En dat is onze Biesbosch dus. In 2016 is er een paartje begonnen een nest te bouwen in een dode boom in de buurt van het Biesboschmuseum. Het nest is goed te zien vanaf de Boomgatweg en dus ook de activiteiten van die twee. Na paring en een broedperiode van tien weken, kwam er een jong uit en dat was een unieke gebeurtenis voor Nederland. Deze drie zijn eind oktober vertrokken. 20

Biesbosch In maart 2017 kwamen er vier visarenden terug, waarvan er twee het oorspronkelijke nest betrokken. Een ander daarvan was (waarschijnlijk) het jong dat met een partner een nest inrichtte in een mandje dat op een elektriciteitsmast was gemonteerd door natuurliefhebbers. Beide paren brachten ieder drie jongen ter wereld en zo zwierven er in augustus en september 2017 tien visarenden rond, die voldoende vis opdoken om goed doorvoed de reis naar hun winterverblijf te kunnen maken. Die tocht is overigens niet gevaarloos. Jagers, de Middellandse Zee, stormen en de Sahara zijn lastige obstakels om te vermijden. Dit jaar duurde het even, maar op 4 april verscheen de eerste visarend en die inspecteerde het nest. Er zaten nijlganzen in, maar die hadden geen schijn van kans. Andere visarenden volgden, maar slechts ĂŠĂŠn stel kreeg het voor elkaar succesvol te broeden en dat is het oorspronkelijke paartje. Ze brachten opnieuw 3 jongen ter wereld en na een aanvankelijke periode van gevoed worden, moesten ze maar uitvliegen om het vissen zelf te leren. De andere visarenden deden wel pogingen door met takken in de weer te zijn, maar andere roofvogels bezetten het nest op die elektriciteitsmast of ze waren nog te jong om aan een gezin te beginnen. En verder? De toekomst voor meer visarenden en meer broedplekken ziet er gunstig uit. De omgeving bevalt ze schijnbaar goed en er is meer dan voldoende vis. Als alle jongelingen de tijd krijgen om volwassen te worden, dan vliegen ons wellicht in 2019 de visarenden om de oren! â?&#x20AC;

Ecologisch maaien voor biodiversiteit Margo van Beem

De aanleiding om dit stukje te schrijven is het te vroeg of soms nutteloos maaien van bermen. Gekscherend hebben we het hier in huis erover dat ‘de maaiterroristen’ weer bezig zijn geweest, als er plotseling weer een bloeiende berm volledig kortgemaaid is. Of dat er aanwonenden in het buitengebied zo nodig de berm moeten gaan beheren als een gazon! Er heerst een soort netheidswaanzin, het lijkt of in elk hoekje en rondom elk paaltje gemaaid of opgeruimd moet worden, waarbij soms zelfs de gifspuit niet geschuwd wordt. 22

Onlangs was ik in Friesland bij landgoed De Witte Raaf van Jaap en Dorien Mekel bij Ravenswoud, wat betreft maaibeheer zeer inspirerend! Jaap Mekel heeft veel ervaring met ecologisch maaibeheer en grote grazers. Ooit was hij eigenaar van het ‘Gradiënt natuurbeheer’. Een bedrijf dat zich bezighoudt met ecologisch maaibeheer en begrazing. We kregen een mooie uitleg over het ecologisch maaibeheer wat daar werd gevoerd.

Jaap Mekel wijst hoe het ecologische maaibeheer wordt aangepakt. foto: Margo van Beem

Het uitgangspunt van ecologisch maaien is dat er rekening wordt gehouden met flora en fauna en de eigenschappen van het terrein. Het gras en de overige planten worden niet gelijktijdig afgemaaid. Dit verhoogt de biodiversiteit en geeft het terrein een gevarieerde aanblik. Bij gefaseerd ecologisch maaien wordt er ongeveer driemaal per jaar gemaaid waarbij steeds een deel van de oude vegetatie blijft bestaan. Er wordt bijvoorbeeld 30% van het oppervlak in juni gemaaid, 30% eind juli/augustus en 70% in oktober/november. Er blijft dus vegetatie staan, altijd wel ergens, maar niet op de zelfde plek. Dit betekent in de praktijk dat ongeveer een derde van de vegetatie in het water, een derde van de oever en een derde uit de hogere delen gemaaid worden. Dit heeft als gevolg dat er geleidelijke overgangen (gradiënten) tussen biotopen ontstaan. Hier maken insecten, vogels, amfibieën en zoogdieren gebruik van. Door het laten staan van gewas worden ook dekkingsmogelijkheden voor de dieren geboden. Tijdens het maaien wordt rekening gehouden met de plantensoorten. Dit kan zijn omdat ze erg zeldzaam zijn of bijvoorbeeld omdat ze slecht tegen maaien kunnen in bepaalde tijden van het jaar. Gewenste soorten worden bevorderd en ongewenste benadeeld. Na verloop van tijd ontstaat zo een bloemen soortenrijk gebied. Voor het bevorderen hiervan worden soms meer bloemen gezaaid. Op Landgoed de Witte Raaf wordt gemaaid met lichte machines, wat zorgt voor een grote flexibiliteit bij het maaien en zo gering mogelijke insporing, om bodemverdichting te voorkomen. Het afgemaaide gewas uit het terrein wordt verwijderd of op broeihopen gelegd om stikstofophoping en dus pionierskruiden tegen te gaan. Een groot voordeel van kleine machines en het niet volledig maaien van een gebied is dat de meeste dieren tijdens het maaien op tijd een veilig heenkomen kunnen vinden. Het aantal slachtoffers van ecologisch maaien ligt veel lager dan bij regulier maaien of klepelen. Omdat Landgoed de Witte Raaf een eigen natuurgebiedje is (circa 9 hectare), wordt er ook wel eens een gevonden ree-kadavertje neergelegd. Leuk voor allerlei insecten en andere kadaver-etende dieren. Bloemrijk/zadenrijk maaisel (met soorten die we graag willen) kan eventueel gebruikt worden om tijdelijk te verspreiden op plaatsen waar minder groeit, zodat zaden verspreid kunnen worden (dan maaien als de vegetatie niet te droog is). Maaisel dat niet gebruikt wordt om te composteren of als hooi wordt afgevoerd, kan op enkele plaatsen opgezet worden. Je krijgt dan plaatselijk verrijking, maar dat geeft ook weer plaatselijk een andere diversiteit. Dit is vorig jaar bijvoorbeeld gedaan in de Ecologische Verbindingszone (EVZ) bij de Duijlweg tussen Almkerk en Babyloniënbroek. Johan Koekkoek heeft in

't Altenatuurtje 105 een aardig verhaal geschreven over het maken van deze heikikkerwallen. Het maaibeheer lijkt enigszins op sinusmaaien. Met sinusmaaien experimenteert de Provincie met een manier van gefaseerd maaien (o.a. langs de N267, tussen Giessen en Drunen). Sinusmaaien betekent dat in slingerende lijnen wordt gemaaid en dat sommige delen vaker dan andere aan de beurt zijn. Daarmee wordt er ook een leefomgeving voor vlinders en bijen gecreĂŤerd. Bij sinusmaaien wordt echter geen rekening gehouden met welke vegetatie eventueel mag blijven staan, bijvoorbeeld omdat je bepaalde planten wilt bevoordelen of welke vegetatie juist wĂŠl gemaaid wordt, omdat bepaalde planten wellicht rijkelijk aanwezig zijn en je die wilt verminderen (denk aan ridderzuring en soms bepaalde distels). Het ecologisch maaibeheer zal voor velen overkomen als tuinieren. De maaier, of de begeleider daarvan, zal kennis moeten hebben van wilde planten en de dieren die daarop leven en zich soms wat in moeten houden. Want een nette gemaaide berm, dat zit er dan niet in natuurlijk! Wat betreft het bermbeheer in het Land van Heusden en Altena zou ik ontzettend graag een fasering in maaitijd zien voor meer biodiversiteit. Ik erger me aan het feit dat half juni alles, maar dan ook alles gemaaid is. Blijkbaar gaan de maaiers helemaal los, alles tegelijk, er blijft bijna geen hoekje staan. Er is dan niks meer te halen voor welk insect dan ook. Dat betekent dat er ook nauwelijks insecten zijn voor (jonge) weidevogels, zwaluwen, spreeuwen, vleermuizen enz. Dit jaar werd de kaalslag nog eens extra versterkt door de droogte van deze zomer. Vaak zie je na de maaiperiode in juni een tweede bloei, maar dit jaar was er nauwelijks groei, laat staan bloei eind juli en augustus. Man met bosmaaier foto: Margo van Beem

Zelfs de EVZ in Den Duijl, rondom de nieuwe plas langs de Mosterdweg en het plas-dras stuk langs de Oude Weidesteeg werden gelijktijdig gemaaid met de 24 bermen.

Gelukkig bloeien er nog af en toe wat gewone berenklauwen en maait de provincie haar bermen langs de provinciale wegen N283 en N267 en N322 niet (sommige boeren klagen over de distels in de bermen langs de provinciale wegen).

Gewone berenklauw, foto: Margo van Beem

Waarom zouden we ons moeten richten op de wegbermen? De bermen zijn buiten de natuurgebieden in het land van Heusden en Altena de meest bloemrijke delen. De graslanden zijn over het algemeen zeer soortenarm, er groeit hoofdzakelijk eiwitrijk Engels raaigras. Binnen de bebouwde kom is het ook al niet veel beter. De grootschalige manier waarop de bermen op dit moment worden beheerd, staat heel ver van het ecologisch maaien af. Het zou mooi zijn om te bekijken hoe de principes van ecologisch maaibeheer toegepast kunnen worden in het maaibeheer van de bermen en sloten in het Land van Heusden en Altena. Onlangs had Altenatuur samen met Jochem Sloothaak ( Brabants Landschap/ projectcoördinator van het Partridge-project) en Meeuwis Millenaar (de gebiedscoördinator die o.a. het akkerrandenbeheer regelt met de boeren in het Land van Heusden en Altena) een overleg met de heemraad, dhr. A. Bassa van het Waterschap. De sfeer was positief omtrent de samenwerking in maaibeheer voor de EVZ en een belangrijke watergang in het Partridge-gebied bij Almkerk. De intentie elkaar te helpen om tot een grotere biodiversiteit te komen, zonder dat de belangrijkste taak van het Waterschap (waterkwaliteit en water aan- en afvoer in de polder) in gevaar komt, is er. Een dergelijk overleg over het bermbeheer in het hele land van Heusden en Altena willen we ook gaan voeren met de nieuwe gemeente Altena in 2019. Het zou mooi zijn als we kunnen gaan sturen richting een meer ecologisch bermbeheer in overleg met waterschap, gemeente, boeren en alle belanghebbenden in het buitengebied. Ter inspiratie maakte ik gebruik van de website: www.gradientnatuurbeheer.nl en een artikel in De Gelderlander over sinusbeheer. Op https://www.vlinderstichting.nl/actueel is een interessant artikel te vinden over vlindervriendelijk maaien. ❀

Bomen over bomen: fractuursnoeien Goof van Vliet i.s.m. Jos Schenkeveld

In september heb ik op Fort Giessen met Jos Schenkeveld van Brabants Landschap gesproken over een bijzondere techniek om oude bomen vitaal te houden: ‘fractuursnoei’.

Bij dode takken in een boom worden omwonenden en groenbeheerders meestal zenuwachtig dat er takken uit zullen vallen en dat er ongelukken zullen gebeuren. De boom is dan echter pas op middelbare leeftijd. Als je goed naar de boom kijkt, zie je dat hij zijn kroon gaat verkleinen om langer vitaal te blijven. Juist rond en na deze fase heeft de boom een veel hogere natuurwaarde. Hij heeft dan de maximale stamdikte bereikt. Door storm scheuren takken af waardoor slapende knoppen nieuwe takken vormen, dichter bij de stam. Er komen veel holtes in de boom door de scheuren en de vermolming van het kernhout. Zo ontstaan veel natuurlijke schuilplaatsen voor spreeuwen, uilen, mezen, spechten, vleermuizen, boommarters en bunzing maar ook wespen en hoornaars. De laatste zijn veel nuttiger dan veel mensen denken omdat ze veel insecten (muggen!) eten en afval opruimen. Bijzondere schimmels, korstmossen en kevers krijgen ook een kans. Boombeheerder Ton Stokwielder past sinds enige tijd een nieuwe snoeimethode toe waarin men dit natuurlijke proces van het verkleinen van de kroon zoveel mogelijk volgt.

Ton Stokwielder

"Uiteraard kun je een boom verkleinen door hem traditioneel te snoeien, maar geamputeerde stammen of takken kunnen een bijzonder onnatuurlijk gezicht zijn. Toen de Engelsen 'fracture pruning' gingen toepassen bij bomen (die weliswaar nog niet helemaal dood waren, maar wel in slechte conditie verkeerden), bleek er een sterke teruggroei van nieuwe, jonge twijgen op te treden, méér zelfs dan bij gekandelaberde zieke bomen. Vanuit deze waarneming vroeg men zich af: stel dat een tak op natuurlijke wijze door de wind uitbreekt, wat is dan het effect op hergroei achter die breuk? De conclusie luidde dat er een veel mooiere verdeling van takken ontstaat bij een uitgebroken tak dan bij een netjes afgezaagde tak." *)

Op Fort Giessen experimenteren Jos en zijn collegaâ&#x20AC;&#x2122;s nu met deze wijze van snoeien. Er staan nogal wat 100-jarige wilgen aan de gracht. Daarin vindt nu kroonverkleining plaats hetgeen te zien is aan de dode takken. Vorig jaar heeft een Engelsman uitleg gegeven hoe het gedaan zou kunnen worden. Met een boomverzorger zijn de eerste bomen onder handen genomen. De fotoâ&#x20AC;&#x2122;s verduidelijken wat er aan de hand is, wat je fout kunt doen en hoe een behandelde boom eruitziet. Deze wilg is zijn kroon terug gaan zetten. Dat zie je aan de takken bovenin. De boom gaat niet dood en is ook niet ziek. Het is puur uit levensbehoud. In natuurlijke omstandigheden breken stormen de takken af. Dat is in bewoond gebied niet erg gewenst vanwege de oncontroleerbaarheid. De meest toegepaste manier om het probleem op te lossen is omzagen en jonge bomen planten. Veel natuurwaarde gaat dan verloren. Een andere manier is kandelaberen, dan worden alle takken korter gezaagd tot op de gesteltakken. Nadeel hiervan is dat repeterend onderhoud nodig is.

foto: Jos Schenkeveld

Een veel betere manier is de fractuursnoei. Eigenlijk betreft het een oude werkwijze die in de vergetelheid is geraakt, maar bij ons vroeger ook al werd toegepast. Men wist toen al dat bomen zich beter herstelden door het uit laten scheuren van takken. Je krijgt door de draaiing een betere spreiding van jonge takken en een sterkere takaanzet. Een voordeel voor de gemeente of landschapsbeheerder is de onderhoudscyclus. In plaats van na 5 jaar weer te kandelaberen hoef je pas weer na 15 jaar terug te komen.

Experimenteerboom: teveel ouderwets gedacht en daardoor de stam kaal gemaakt door laag te snoeien. Het omgekeerde moet juist gebeuren, de kroon moet lager worden en dichter bij de stam. Je moet meer natuurvolgend te werk gaan. Takken mogen bewust afscheuren en ook grotere stompen mogen behouden blijven.

Een goed gelukte boom. Vorig jaar aangepakt door specialisten Ruben van Praag en Andries den Hartog in samenwerking met medewerkers van het Brabants Landschap. Komende winter staan weer heel wat bomen op de planning om fractuursnoei op toe te passen. Zo krijgt men deze oude techniek steeds beter in de vingers. foto's: Jos Schenkeveld

En een oude boom in je eigen tuin? Sta je voor de keuze een boom om te zagen of te kandelaberen, pas dan fractuursnoei toe. Medewerkers van Brabants Landschap geven graag uitleg of een adres van een deskundige boomverzorger. Fractuursnoeien vraagt gespecialiseerde kennis van de boomverzorger. Er kan een excursie worden georganiseerd voor belangstellenden op Fort Giessen. Als je meer wilt weten, stuur dan een mailtje naar altenatuur@gmail.com. Meer info is ook te lezen op https://www.regelink.net/wpcontent/uploads/artikel-fracture-pruning.pdf of gebruik de QR-code hiernaast!

*) Ton Stokwielder vertelt over fractuursnoei in het blad Boomzorg, nummer 2 jaargang 2017. â?&#x20AC;

INBOX Goeienavond, Ik had het eerst helemaal niet door, maar bij toeval keek ik omhoog en zag in de nok van onze woning op de Notenlaan te Sleeuwijk een zwaluwnest zitten. Druk bevolkt en een komen en gaan van de vader of moeder. Ik wilde in ieder geval de foto's jullie niet onthouden. Ik heb nog nooit een zwaluwnest gezien en ben zeer onder de indruk wat zo'n klein vogeltje kan bouwen. Schitterend. Vriendelijke groeten, Roel en Ineke Dirksen Sleeuwijk. â?&#x20AC;

en irks D . m foto's: fa

Word ook mede-eiser in de klimaatzaak tegen Shell

Dit voorjaar werden we door één van onze leden geattendeerd op de klimaatzaak die M

Milieudefensie stelt dat Shell de grootste vervuiler van Nederland is. Shell stoot 2 keer zo elkaar. Milieudefensie wil dat Shell hiermee stopt. Doet Shell dat niet, dan begint Milieude daarbij te helpen. Ze hopen met deze rechtszaak de wereld te kunnen veranderen.

Namens de vereniging waren we graag mede-eiser geworden. Daar zitten voor Milieude eiser word je niet zomaar en Milieudefensie gaat daarin niet over één nacht ijs.

Na al onze gegevens, statuten en onderbouwingen aangeleverd te hebben, kregen we uit

"Heel fijn dat de vereniging haar activ lof. Ik denk echter dat we de problema specifiek kunnen maken, onder meer o we, gelet op de activiteiten van de ver samenwerking met andere partijen mo

Dit past niet goed bij de insteek van d dan te veel tijd en aandacht naar uit m supporter is van de zaak en niet een f mede-eiserschap niet voor de verenigi

Steeds meer mensen doen hun stinkende best om het klimaat te redden. Je kiest voor dubb het klimaat niet redden als grote bedrijven als Shell niet meewerken aan de oplossing, ma

In 2015 besloten 195 landen in Parijs dat olie, kolen en gas zoveel mogelijk in de grond m dit klimaatakkoord te omarmen.

In de praktijk blijkt daar niets van. Shell gaat gewoon door met het oppompen van olie en níeuwe olie- en gasbronnen. Daarmee brengt Shell onze toekomst in gevaar.

Dankzij eigen onderzoek weet Shell al sinds de jaren ‘80 dat olie en gas rampzalig zijn v oppompen. Daarmee lapt Shell het klimaatakkoord aan zijn laars. Wij vinden het nu wel g Daarom wil Milieudefensie naar de rechter stappen. Milieudefensie wil dat een rechter Sh

Milieudefensie vindt het dus heel jammer dat we als vereniging geen mede-eiser kunnen w oproepen om je aan te sluiten. Als individu is het wel gemakkelijk om de klimaatzaak te st Milieudefensie helpen en zorgen dat de klimaatzaak ook jouw zaak wordt door zelf med

Via de website www.milieudefensie.nl/klimaatshell of www.klima eiser te worden. Volg de instructies nadat je op de button hebt ge €1,-- van je gevraagd, hopelijk staat dit je keuze niet in de weg! 30

Margo van Beem

Milieudefensie wil gaan aanspannen tegen Shell.

oveel broeikasgassen uit als heel Nederland bij efensie een rechtszaak. Ze roepen iedereen op

efensie echter te veel haken en ogen aan. Mede-

teindelijk het volgende bericht van de advocaat van Milieudefensie:

viteiten heeft beschreven en het is evident dat ze goed en belangrijk werk verricht. Dat verdient alle atiek van klimaatverandering en de effecten daarvan op het Land van Heusden en Altena te weinig omdat daarvoor (kennelijk) geen wetenschappelijke rapporten beschikbaar zijn. Daarnaast dreigen reniging, teveel in de sfeer van mogelijke adaptatiemaatregelen terecht te komen die het in ogelijk moet maken om de wateroverlast te bestrijden.

de procedure en gaat daarvan afleiden en het wordt bovendien een veel te specifieke discussie waar moet gaan. Ook dat is niet te verkiezen. Het zou dus beter zijn als de vereniging gewoon een formele mede-eiser. Maar nogmaals, mooi werk en fijn dat men wilde meedenken maar helaas is een ing weggelegd."

bel glas, neemt vaker de fiets of eet minder vlees. Alle beetjes helpen. Maar we kunnen aar gewoon doorgaan met vervuilen.

moeten blijven. Olie, kolen en gas zorgen voor de opwarming van de aarde. Shell zegt

n gas. Shell geeft jaarlijks nog steeds miljarden euroâ&#x20AC;&#x2122;s uit aan het zoeken en winnen van

voor ons klimaat. Ondanks die kennis is Shell alleen maar meer olie en gas gaan genoeg. We kunnen niet langer wachten tot Shell uit zichzelf verandert. hell dwingt te stoppen met het veroorzaken van klimaatverandering.

worden en wij ook, maar we willen graag teunen en belangrijk ook. Als individu kun je de-eiser te worden.

atzaakshell.nl is het heel gemakkelijk om medeedrukt. Er wordt wel minimaal een bedrag van â?&#x20AC; 31

Linda's

JEUGDRUBRIEK

dit moet je eens lezen!

Spinnen Vind jij spinnen ook zo eng? Nee? Waarom eigenlijk niet? Ik zal je eens een paar redenen noemen waarom spinnen hartstikke eng zijn: • • • • • • •

Er zijn ontzettend veel spinnen Spinnen zijn harig Spinnen hebben veel kriebelpootjes waar ze ook nog eens ontzettend hard mee rennen Spinnen komen vaak ineens tevoorschijn vanuit het niets Spinnen hebben griezelige ogen Spinnen kunnen bijten Spinnen maken spinnenwebben, als je die niet ziet en erdoorheen loopt dan plakt en kriebelt dat ontzettend!

Maar als je goed gaat kijken naar hoe een spin leeft en als je weet wat hij allemaal doet, dan heb je toch gelijk hoor. Spinnen zijn helemaal niet eng. Het zijn juist heel knappe en nuttige dieren! Lees maar eens verder…

Veel spinnen In Nederland leven zoâ&#x20AC;&#x2122;n 640 verschillende soorten spinnen. Sommige spinnen kennen we allemaal heel goed, zoals de huisspin en trilspinnen die in huis leven en de kruisspin die in de tuin woont. Als je echt goed gaat zoeken dan vind je in en rond het huis wel zoâ&#x20AC;&#x2122;n 24 verschillende soorten spinnen. Andere spinnen zul je niet zo snel ontdekken, tenzij je er serieus naar op zoek gaat. Er zijn zelfs spinnen die onder water leven!

Harig Spinnen zijn harig. De haartjes zijn heel gevoelig. De spin kan er trillingen mee voelen en zodoende een beetje horen, omdat geluid uit trillingen bestaat. De haartjes op de pootjes zorgen er ook voor dat de spin niet vastplakt in zijn eigen kleverige spinnenweb. De haartjes zijn voor een spin dus heel belangrijk.

Gewone huisspin foto: Jan van Haaften

Pootjes Een spin heeft twee pootjes meer dan een insect. De spin heeft namelijk 8 pootjes. Een spin is dus geen insect. Spinnen die een spinnenweb maken, hebben lange, dunne pootjes, spinnen die geen web maken hebben juist korte en stevige pootjes zodat ze snel zijn en goed kunnen jagen.

Verstopplek De spinnen die graag jagen zorgen dan ook graag dat ze goed verstopt zijn. Ze wachten tot ze een prooi zien en springen of rennen er dan op af! De jagende spinnen die in huis wonen, verstoppen zich ook graag goed. Ze komen alleen tevoorschijn als ze denken dat niemand hen ziet, bijvoorbeeld als het donker is of als je heel stil zit. Deze spinnen worden niet graag ontdekt. 34

Trechterspin foto: Jan van Haaften

Ogen De meeste spinnen hebben 4 paar ogen, dus in totaal 8 ogen. Ondanks al die ogen kunnen spinnen niet zo heel goed zien. Ze zien wel het verschil tussen licht en donker en of iets dichtbij is.

Schorsmarpassia foto: Jan van Haaften

Bijten Spinnen hebben twee krachtige kaken met holtes waardoor de spin gif kan spuiten. Spinnen kunnen dus wel bijten, maar in Neder-land zijn geen spinnen die voor mensen giftig zijn. Spinnenbeten van sommige Nederlandse spinnen kunnen wel pijnlijk zijn. De spin heeft natuurlijk niet voor niets gifkaken. Hiermee pakt hij zijn prooi vast, spuit het gif erin en zuigt de prooi vervolgens leeg. Spinnen zijn voor mensen dus hartstikke nuttig, want ze vangen ontzettend veel muggen, vliegen en andere insecten om op te eten. 35

Spinnenweb Spinnen kunnen iets heel bijzonders, ze kunnen een spindraad maken waar ze vervolgens een web van maken. Om een spindraad te maken heeft een spin speciale klieren aan zijn achterlijf, deze heten spintepels. Hieruit kan de spin de draad laten komen. Van de spindraden maakt een spin een web om een prooi in te vangen. Zodra een insect in het web vliegt, kleeft het aan de draden vast. De spin voelt aan de trillingen in het web dat er iets gevangen is en gaat razendsnel naar zijn prooi. Deze wordt vervolgens weer ingepakt in spindraad en opgegeten. Maar de spindraad wordt ook nog voor andere dingen gebruikt: • Soms maken vooral jonge spinnen een draadje dat gemakkelijk door de wind kan worden meegenomen, Dankzij deze zogenaamde zweefdraad kan een klein spinnetje zo een heel eind verder komen. • Ook pakken spinnen hun eieren soms netjes in met spindraad. Zo maken ze een veilig bedje voor de jonge spinnetjes die nog in het ei zitten. • Een veilige schuilplaats van de spin zelf wordt ook vaak bekleed met een beetje spindraad. • En met behulp van de spindraad kan de spin zich razendsnel laten zakken als er gevaar dreigt. 36

Zo zie je maar dat de spin hartstikke knap en nuttig is. Sterker nog, mensen proberen de spindraad zelfs na te maken omdat deze zeer sterk en bijzonder is. Spinnen kunnen dus iets wat wij ook wel zouden willen kunnen! Daarnaast zouden er in huis ontzettend veel muggen en vliegen zijn als de spinnen ze niet zouden vangen. Behalve een vliegenmepper en een raamhor heb ik daarom ook altijd een paar spinnen in huis die daar lekker mogen blijven van mij.

spin in huis vangt 11 vliegjes!

doe i!

Weet je trouwens wie er ontzettend veel van spinnen houdt? Onze poes! Als hij op schoot komt zitten en ik kriebel hem achter zijn oortjes dan begint hij te spinnen en houdt daar niet meer mee op! Linda van Zwet â?&#x20AC; 37

WEIDEVOGELFESTIVAL 16 juni 2018

“…vijftien kilometer maar, land van Altena, de roodstaart en de blauwborst en zelfs de lepelaar…”

Wat gebeurt er toch veel in onze streek, wat is er veel te vertellen.

Vanaf het fort nemen we de omgeving onder vuur! Zaadbommen met wilde bloemenzaad. Straks even vragen of we ook het kanon van het fort nog mogen proberen!

Uw punt is duidelijk voor de luisteraars: u draagt de uilen een heel warm hart toe!

Heb ik al genoeg voor zo’n lekkere pannenkoek?

Geweldig, zijn ál die stipjes op de kaart boeren die zich inzetten voor weidevogels?

Wie maakt me los: héérlijk geitenijs in verschillende smaken!

39 Foto's: Jan van Haaften, Wouter van Rijsbergen

Luzerneakker Herman van Krieken

Achter ons huis aan het doodlopende weggetje op de Baan in Dussen heeft Meeuwis Millenaar een luzerneakker gerealiseerd van 7 hectaren met 6 akkerstroken. Vanaf het begin heb ik samen met Perry de Ronde en Linda van Zwet de akker geĂŻnventariseerd op vogels en vlinders. Vanaf ons huis kan ik over een akkerrand en een andere akker zo naar de luzerneakker lopen waarbij ik over het doodlopende weggetje Baanse Polder uiteindelijk na 5 minuten aan de rechterkant de luzerneakker bereik.

Luzerneakker foto: Ernst-Jan van Haaften

Afgelopen winter zagen we groepen putters, groenlingen en kneutjes. Ook zagen we 15 veldleeuweriken. Tijdens de weidevogelbescherming in het voorjaar zagen we ook weer vele veldleeuweriken hoog in de lucht roepen en snel neerdalen als een soort parachute. Meeuwis heeft in de akkerstroken hopen met takken gedeponeerd omdat kleine vogels daar graag in schuilen of ze gebruiken als uitkijkpost. Dat laatste geldt natuurlijk ook voor roofvogels. Op de 3 hectaren plas-dras weiland aan de andere kant van de weg zagen we in het voorjaar 2 bontbekplevieren, een groenpootruiter, 4 paar gele kwikstaarten, 3 paar tureluurs, 3 paar grutto’s en minstens 5 paar kieviten. “Een gedekte tafel voor rovers” zoals Ben Koks dat mooi verwoordde tijdens zijn lezing in het kader van 20 jaar weidevogelbescherming. Meeuwis heeft het plas-dras stuk daarom beveiligd met een rood-wit gekleurd stroomhek. Ik vraag me af of dit de juiste oplossing is? Is dit esthetisch en ethisch nog wel verantwoord? Mogen we andere dieren een hartverzakking bezorgen om een paar weidevogels te redden? In de vroege warme zomer besloot ik op zondag 15 juli om 10.00 uur maar eens naar de luzerneakker te lopen. Het was wederom erg warm en de koperen ploert scheen al behoorlijk. Ik begon achteraan met de achterste akkerrand aan de kant van Dussen. In eerste instantie viel het wat tegen, een distelvlinder en 5 dagpauwogen. Bij de laatste akkerrand was het meteen raak. Een gele vlinder die snel over de akker vloog. Op 7 juli had ik vooraan de akker samen met kleinzoon Tobe al een oranje luzernevlinder gezien, dit moest een gele luzernevlinder zijn. Langs de akkerrand lopend zag ik minstens 8 gele luzernevlinders waarbij ik dus alleen de Luzerne (Medicago sativa mannetjes telde en op waarneming.nl doorgaf. afb.: Flora von Deutschland, Waarschijnlijk heb ik ook diverse vrouwtjes gezien Österreich und der Schweitz - Thomé 41

gele luzernevlinder foto: Perry de Ronde

koninginnenpage

42 foto: Jan van Haaften

die wit zijn en daardoor wat lastiger te herkennen. Dezelfde dag zag ik op waarneming.nl dat andere jeugdige vlinderspotters de plek hadden ontdekt en mijn waarneming bevestigden. De weken daarna zag ik meerdere waarnemingen van andere vlinderspotters op de luzerneakker verschijnen zoals de mij bekende Jaap van Diggelen en ErnstJan van Haaften. Snel Meeuwis een mail gestuurd om hem te informeren over de invasie van vlinderspotters én de vele vlinders op zijn luzerneakker. Als je er oog voor hebt dan is er ongelooflijk veel te zien in onze regio. Zo meldde Len Bruining via waarneming.nl op 17 juli in Babyloniënbroek centrum een koninginnenpage en een keizersmantel, geweldige waarnemingen die echter wel een gevolg zijn van de opwarming van de aarde. De weidevogelbescherming maakt het feest nog groter. Meeuwis Millenaar helpt een handje met de luzerneakker en het plas-dras weiland. Buurman Boom gaat ook een luzerneakker aanleggen met een plas-dras weiland vertelde hij na een bezoek met de benenwagen aan de luzerneakker van Meeuwis. Op 19 juli vlogen honderden boerenzwaluwen plus een tiental gierzwaluwen boven onze tuin vol insecten en de akkers achter ons huis met de akkerstrook. We hoorden een patrijs roepen, we zagen een ransuil wegvliegen de polder in en twee soorten vleermuizen waren aan het jagen boven de bomen. Leida en ik genoten tot laat in de warme avond van dit spektakel en de vele geluiden om ons heen. Ik was voornemens om zondagochtend maar weer eens naar de luzerneakker te lopen voor het volgende avontuur met vlinders en vogels. Ik wist toen nog niet dat ik samen met Perry minstens negen gele en één oranje luzernevlinder zou zien die Perry veelvuldig fotografeerde. Vroeg in de ochtend gingen Leida en ik tevreden en voldaan slapen. ❀

F L O R A

Plotseling stond de plant in mijn tuin. Zaden kennelijk aangevoerd met de tuinaarde. In korte tijd uitgroeiend tot een struik. Nu staan er talloze pijpbloemen in. Lang, wit en gedraaid. Net een schoepenrad. Elke oksel heeft er een. Na de bloei vallen ze af. Snel vormt zicht daarna een vrucht. Eivormig en vol met stekels. Prachtig om te zien! De bladeren waartussen zich dit allemaal afspeelt zijn fors. Veernervig en gekarteld. Niet behaard. De Latijnse naam is Datura (verdovingsmiddel) stramonium. Bij ons doornappel. Let op als je met deze giftige plant van de nachtschadefamilie te maken krijgt!

â?&#x20AC; Jan van Haaften

MUGGEN ......... weg uit SLEEUWIJK Op donderdag 16 augustus werd onder brede belangstelling van pers en omwonenden de huiszwaluwtil geplaatst aan de waterberging langs de Eikenlaan in Sleeuwijk. De zwaluwtil is geplaatst in kader van het project Muggen weg uit Sleeuwijk. Met als doel het bestrijden van de mug door de natuurlijke vijanden in te zetten. De plaatsing van de huiszwaluwtil werd afgesloten met speeches van wethouder Machiel de Gelder en initiatiefnemer Roel Wigman.

Plaatsing til met hulp van Kobus Kolff foto's Joop Lankhaar: Genderendigitaal

vlnr: Jochem Sloothaak (BL), Machiel de Gelder (Gem. W'dam), Roel Wigman en Jan van Haaften

In de zomer van 2016 werd Sleeuwijk geteisterd door een muggenplaag. Om deze plaag aan te pakken heeft Roel Wigman het idee ontwikkeld om de natuurlijke vijand van de mug in te schakelen, bijvoorbeeld huiszwaluw en gewone dwergvleermuis. Deze dieren kunnen worden aangetrokken door de huisvesting te verbeteren. Vervolgens hebben Roel Wigman en Jan van Haaften het project 'Muggen weg uit Sleeuwijkâ&#x20AC;&#x2122; opgericht om dit doel te verwezenlijken. Met steun van het Brabants landschap, Gemeente Werkendam en Altenatuur zijn onder andere de huiszwaluwtil en een kraamkamer voor vleermuizen gerealiseerd. Daarnaast konden inwoners van Sleeuwijk een gratis vogelnestkast en/of vleermuizenkast bestellen. In de tussentijd heeft de projectgroep een ontwerp gemaakt voor de natuurvriendelijke herinrichting van het park aan de 44 Vlietstraat.

Een huiszwaluwtil biedt onderdak aan een flinke kolonie huiszwaluwen. De til imiteert een grote overstek waar huiszwaluwen normaal gesproken hun nest aan vastmaken. De til staat op een metalen paal van 4 Ă 5 meter hoog. Onder de til hangen standaard een aantal kunstnesten, de rest van de nesten dient zelf te worden gemaakt door de zwaluwen met modder uit de omgeving. De zwaluwtil is uitgerust met een systeem dat lokgeluiden uitzendt. Uitgevlogen jongen van nesten uit de omgeving worden door de geluiden aangetrokken. De bedoeling is dat deze dieren na overwintering in Centraal Afrika de zwaluwtil verkiezen om daar zelf te gaan nestelen en te broeden. Dit proces kan 2 jaar gaan duren, wij als 'Muggen weg uit Sleeuwijk', hebben er het volst vertrouwen in dat de zwaluwen gaan komen. Om het resultaat/succes van de huiszwaluwtil bij houden is het belangrijk jaarlijks twee monitoringsronden uit te voeren. Hierbij worden alle bezette nesten geteld. Deze informatie deelt de projectgroep met het Brabants landschap en Sovon vogelonderzoek Nederland. In de toekomst wil 'Muggen weg uit Sleeuwijk' zich blijven inzetten voor een groen en duurzaam Altena, met ruime aandacht voor biodiversiteit. Even van de speerpunten vormt het Natuurinclusief bouwen. Hierbij wordt bij nieuwbouw en renovatie rekening gehouden met verscheidenen diersoorten door voorzieningen in te passen, zoals neststenen voor vogels en vleermuizen. De inrichting van openbaar groen vormt ook een belangrijk onderdeel van Natuurinclusief bouwen. Het zal natuurlijk fantastisch zijn als Natuurinclusief bouwen de nieuwe standaard wordt in de nieuw te vormen Gemeente Altena. Om de doelstellingen voor de toekomst te behalen is 'Muggen weg uit Sleeuwijk' op zoek naar vrijwilligers. Kennis uit de vogelwerkgroep is natuurlijk ook van harte welkom. Mocht u ons willen versterken stuur dan een mailtje naar muggenweguitsleeuwijk@gmail.com. â?&#x20AC; Roel Wigman

Dit initiatief is financieel mogelijk gemaakt door: 45 45 ALTENATUUR

End of pipe zwemmer Johan Koekkoek

Respect, heel veel respect voor de wilskracht van Maarten van der Weijden om 163 km te zwemmen in Fries water. Heel veel respect ook voor elk individu dat de Alpe d’Huez opfietst. De zogenaamde aaibaarheid van het doel waarvoor de krachtsinspanning geleverd wordt, is heel groot. Maar zwemmen en fietsen tegen het gebruik van Roundup en Imidacloprid zou eigenlijk toch voorrang moeten hebben. Immers: de relatie tussen gif en kanker wordt steeds duidelijker, zie bijvoorbeeld de veroordeling van Monsanto in Amerika, waarbij een kankerpatiënt 289 miljoen dollar uitgekeerd krijgt, omdat de kans op kanker bij gebruik van Roundup aan de gebruiker bekendgemaakt had moeten worden. Maar de Monsanto’s, Bayers en Syngenta’s van deze wereld krijgen nog steeds onbeschaamd de kans om hun vergif royaal in ons voedsel te verpakken of het 'gewoon' in onze leefwereld te verspreiden. Hoe vreugdevol zou het niet geweest zijn als de minister uit het Eendenveld van Altena haar rug recht gehouden had bij de procedure om op Europees niveau Roundup te verbieden. Dát zou pas een blijk van rentmeesterschap zijn geweest om in termen van deze Christenunie-minister te spreken. Wat zijn nu eigenlijk de problemen van ons gangbare landbouwsysteem? Een greep uit de krant van zaterdag 25 augustus…

'Gif in landen tuinbouw mag van de EU', schrijft Emiel Hakkenes, redactie duurzaamheid TROUW. Dit is een artikel waarvoor Foodwatch het onderzoek heeft verricht. Foodwatch is een stichting die zich opwerpt als ‘voedselwaakhond’. De kop van het artikel: 'Pesticiden'. Inhoud: er is geen controle op het gebruik van pesticiden door boeren en tuinders in Europa. Het geld hiervoor ontbreekt. Bij het artikel staan de vruchten aardbei, peer, kers en appel afgebeeld. Het onderschrift luidt: 'Bij de teelt van deze vruchten mogen pesticiden worden gebruikt'. Op de pagina Economie van Trouw: 'Noorse zalmkwekers dumpen gif vrijelijk'. Door Eric Fokke. De kop van het artikel: 'Kweekvis'. Noorse zalmproducenten overtreden massaal het verbod op lozingen van gif tegen de zalmluis. De politie kijkt toe. Garnalenvissers zien hun vangsten dramatisch teruglopen. Het

gif tegen de luis op de zalm doodt ook de garnalen. Na de nieuwsuitzending over de huldiging van Maarten in Waalwijk had ik een gedachtenwisseling met Daniel Schop uit Meeuwen. Daniel runt een bescheiden landbouwmechanisatiebedrijf en met zijn vader probeert hij ook nog wat te verdienen met het telen van akkerbouwgewassen. Ik had Daniel gebeld, omdat onze tractor op de Campus aan de Laagt in Almkerk een lege accu had. Het begint al te schemeren als onze Ford 2000 tekenen van leven toont. Daniel en ik zijn eigenlijk beiden goed gemutst bij deze snel verleende hulp. Dan komt de opbrengst van onze zomertarwe ter sprake. We hebben anderhalve hectare zomertarwe op de gangbare landbouwmanier met een grote combine zojuist geoogst. Het grootste deel van het graan is afgevoerd, maar we hebben ook nog wat achtergehouden om zelf meel van te malen of te laten malen. Ik zei: “Ik denk dat we wel 4 ton afgevoerd hebben richting graanhandel. Ik weet nog niet wat die 4 ton op zal brengen, maar ik reken toch wel op een bedrag zo in de richting van de duizend euro.” Daniel lacht besmuikt. Ik schrik een beetje. Terwijl hij zijn smartphone tevoorschijn haalt, zegt hij: "Wij hebben thuis tarwe afgeleverd voor 17 cent”. De dagprijs nadert nu de 19 cent”, zo leest hij van zijn mobieltje. “Joh,” zeg ik, ”dan kan ik nauwelijks de combinekosten betalen.” Hij antwoordt: “Wiste dat niet? Dat is toch algemeen bekend, koren kan eigenlijk niet uit, maar als wisselgewas heb je het wel nodig.” Ik uit mijn zorgen over de gezondheid van de landbouw tegen Daniel. De verhalen over de lage prijzen en de controles die nodig zijn om de milieubelasting in toom te houden. Die controles vragen heel veel inzet van de overheid, maar ook van de ondernemer, van de boer. In de avondschemering lucht Daniel zijn hart over wat hij de afgelopen dagen zoal meegemaakt heeft, waardoor het runnen van een akkerbouwbedrijf veel zorgen met zich meebrengt. Hij noemt dan een paar voorbeelden: Een zichtbare spijkerpunt in de betimmering van de aardappelbewaarplaats leidt tot hoge boete. Ik frons mijn wenkbrauwen vragend. “De controle is zo streng,” zegt Daniel, “dat je je aardappelen nauwelijks nog zelf durft te bewaren.” Ik reageer vragend. “Ja”, zegt hij, “die spijker kan breken en men vreest dan dat deze in het voedsel van de consument kan komen. Maar het ergste is, dat je de boete verwerkt krijgt in de bedragen die samenhangen met je subsidie, de zogenaamde hectarevergoeding. Een boete allé, maar de manier waarop die afgedaan wordt. Geen discussie, geen verweer. Vandaag had hij bij een klant een gesprek over steekproefsgewijs uitgevoerde controles. De boer had ruige stalmest 20m uit de slootkant in depot gezet waar dat 25 moet zijn: 20.000 euro boete. Gewoon afgehouden van de hectaretoeslag. Gewoon een schriftelijke melding.

Nog één. Een groothandel in uien heeft 28.000 ton uien in Zuid-Afrika gekocht en verkoopt deze nu in Nederland voor 26 cent per kilo. Hoe kun je nu hier boeren als de uienprijs door zo’n handelshuis op deze wijze verziekt wordt? Ik knik slechts beschaamd. Beiden zijn we het erover eens dat het op orde brengen van onze landbouwsector vraagt om vernieuwingen. Grote bedrijven bepalen de richting als het gaat om milieubelasting, de kleintjes kunnen die ontwikkelingen niet bijhouden. De grote bedrijven kunnen hun bedrijfsaanpassingen doorvoeren in hun prijzen, zij hebben veel kilo’s, bij de kleine lukt dat niet. De zon is royaal achter de kim verdwenen. We kloppen samen nog eens op het Fordje, en dan zegt Daniel toch eigenlijk op een heel tevreden manier: “ ik ga naar huis.” Met mij lukt dat tevreden naar huis gaan nog niet zo best. Nee, die Maarten van der Weijden blijft maar in mijn hoofd rondcirkelen. Waarom zijn we met z’n allen toch niet in staat hem te prikkelen voor bijvoorbeeld de promotie van biologische landbouw? Ik droom, ik fantaseer even verder: stel dat Maarten via de Biesbosch ons eiland rond kwam zwemmen voor dat type landbouw en dat we hem dan konden huldigen op de biologische Boerenerfdag. Duizenden mensen, een paar miljoen euro voor de voortgaande omschakeling van gangbare naar biologische landbouw. Geweldig!! En nu ik toch fantaseer, doe ik er nog een schepje bovenop: hij moet komen zwemmen voor een landbouwsysteem dat vraaggestuurd is en gebaseerd op de kracht van biodiversiteit. Dat zou toch helemaal geweldig zijn. Vraaggestuurd, dus alleen telen als de consument meedoet. Zwemmen ter promotie van Pixelfarming*). Het zal nog wel even duren voor de aaibaarheid van dit landbouwsysteem groot genoeg is voor zo’n zwemmer van formaat. En met die fantasie lukte het mij die avond toch vrij voorspoedig dromenland te bezoeken… ❀ Rijenteelt. bruine boon, akkerbloemen, kidneyboon, aardappel, ui en graan gemengd met bloemen. foto: Johan Koekkoek

*)Pixelfarming: zie nummer 107 'Hoe het anders kan' en nummer 108 'Natuurinclusieve landbouw'.

De huiszwaluw Rinus Punt

Vanuit mijn tuin zie ik ze gaan. Het is begin september. Regelmatig zie je groepjes zwaluwen overvliegen. De trek is begonnen. Je zit een beetje te mijmeren wat je dit jaar zo allemaal mee hebt gemaakt met deze vogeltjes. Genderen. Weidevogelen bij boer van Wijk. Dan kom je daar in de schuur. Allemaal boerenzwaluwen. Hij geniet ervan: Rinus ze zijn weer terug! Weet je dat ze ook koeienpoep gebruiken voor hun nest. Maar tussen deze jongens vlogen ook huiszwaluwen. Wat denk je? De achtergevel van café ‘Het Zwaantje’ zat vol met nestjes van deze huiszwaluw. Wel elf kleinestjes. Prachtig. Vliegen vlak langs je heen om hun jongen te voeren. Samen genieten wij van de ouders die druk hun hongerige jongen aan het voeren zijn. Boer Van Wijk creëert zelfs modderplekjes op zijn erf voor deze nestjes.

huiszwaluwnestjes foto: Rinus Punt

Dan lees je in de krant: ‘Er komt een zwaluw bij de dokter’. Een heel leuk stukje van Linda, zij heeft zich in het jaar van de huiszwaluw als beschermvrouwe hard gemaakt voor dit vogeltje. Geweldig hoe haar inzet is. Ook wij (Jeanette en ik hebben ook een beetje het zwaluwvirus) gingen in Dussen naar mensen om het

huiszwaluwpoepjes foto: Rinus Punt

huiszwaluwenboekje te brengen als waardering dat daar huiszwaluwen mogen broeden. Op deze locatie zaten ongeveer vijftig nestjes, waar wij iedere zomer van genoten als wij daar de steenuilenkast gingen controleren. Maar wat schetst mijn verbazing: alles weg! Een lint onder de kap gespannen om het nestelen te voorkomen. Dat was even slikken. Toch met de bewoners gesproken (nieuwe eigenaren). Het pand was verkocht. De buren hadden aan deze mensen gevraagd of ze de nesten wilden verwijderen. Ze hadden veel last van de poepjes. Jammer, dit had anders geregeld kunnen worden. Aardige mensen, de nieuwe bewoners. Wie weet mogen ze terugkomen. Nu moesten deze huiszwaluwen een nieuw plekje gaan zoeken om hun kleinestjes te maken. Een rondje Dussen deed wonderen. We zagen nestjes tegen gevels waar bewoners heel gelukkig mee waren. Een huisje langs de dijk waar (o)pa heel gelukkig met zijn handen op zijn rug van de zwaluwen kon genieten. Ook een plek waar een zwembad stond. Hierboven had toevallig ook een zwaluw een nestje gemaakt. Geen probleem voor de bewoners: er werd een paraplu onder het nest over het zwembad gezet. Klus geklaard, broeden maar! De mensen die we spraken hadden geen problemen met de nestjes tegen de gevels. Ook in de nieuwbouw van Dussen zat een nestje boven in de nok. Toch even aangebeld. De bewoners verteld dat er een huiszwaluwnestje in de nok van hun huis zat. Was meneer nog nooit opgevallen. Zijn vrouw met de kleine op haar arm kwam ook kijken. Nu begreep zij pas wat ze allemaal hoorde op de babyfoon. De kleine sliep namelijk in het kamertje aan de voorkant waar het nestje zat. Ze had gedacht aan beestjes onder de pannen. Fijne mensen waar dit zwaluwpaar meer dan welkom was. Kom ik terug op de

uitwerpselen van de huiszwaluw. Ik moet eerlijk zijn. Ze maken er een flinke rotzooi van. Vooral als het nestje net boven een raam met een vensterbank hangt. Zelf vind ik ideaal een metertje grind onder het nest naast het huis. Ook bij boer Zonneveld aan de Midgraaf is het prachtig om te zien wat zij er voor doen om die beestjes te laten broeden. Wij komen daar ook voor controle kerk- en steenuil. En wat is dan mooier om samen met de boerin te genieten van hun boeren- en huiszwaluwen. Ook meldingen in het voorjaar van o.a. Kees van Andel in Andel. Rinus ze zijn er weer! Volgens mij is het voor alle agrariërs een lichtpunt na een lange winter. Ze zijn er weer. De zomerbrengers. Nu maar hopen dat de huiszwaluwtil in Sleeuwijk volgend jaar bewoond gaat worden. Als ik een zwaluw was, zou ik het wel weten. Al was het alleen maar voor Jan van Haaften en zijn maat Roel Wigman die daar zoveel werk van hebben gemaakt. Uit dankbaarheid kunnen ze zo’n til niet voorbij vliegen. We wachten af… Er is ook een plan voor een zwaluwtil in Dussen (bij de waterberging). Als dat lukt, hebben we als Altenatuur ook ons steentje bijgedragen aan het behoud van dit prachtige vogeltje. ❀

jonge vogel foto: Rinus Punt Rinus in actie foto: Jeanette Pollema

51 51

Waarnemingen van maart t/m september Doorgegeven aan Rinus Punt Datum 20 mrt. 26 mrt. 6 apr. 6 apr. 7 apr. 8 apr. 10 apr. 15 apr. 16 apr. 17 apr. 20 apr. 22 apr. 11 mei 13 mei 16 mei 17 mei 20 mei 20 mei 28 mei 29 mei 21 juni 22 juni 23 juni 2 juli 3 juli

8 juli 12 juli 14 juli 15 juli

Waarneming 2 boomkruipers (paar) 2 zanglijsters (paar) 1 tjiftjaf (eerste) 2 patrijzen 1 boerenzwaluw boerenzwaluwen putters 2 krakeenden 2 groenlingen (parend) 1 sijsje (m) 2 zwartkoppen (paar) 1 ijsvogel 1 ijsvogel 2 patrijzen 1 ree paartje ringmussen 1 steenuil 1 koekoek 2 patrijzen 1 zwarte ooievaar paartje patrijzen & 3 jongen 1 steenuil

Plaats en waarnemer Sleeuwijk, boomgaard, Hylke Tromp Wijk en Aalburg, Klaverplak, Wim Smits Woudrichem, Groenendijk, Carine v.d. Knijff Andel, in de schuur, Cees en Hanny van Andel Dussen, Hoek, Martin Hoogerwaard Andel, Cees en Hanny van Andel Sleeuwijk, boomgaard, Hylke Tromp Dussen, Hoek, Martin Hoogerwaard Oudendijk, Els Capelle Veen, omgeving rotonde, Sjaak Schreuders Sleeuwijk, boomgaard, Hylke Tromp Dussen, Hoek, Martin Hoogerwaard Composteerbedrijf, Almkerk Sleeuwijk, Munnikendreef, Gert-Jan Boer Genderen, kerkhof, Rinus Punt Aalst, Afgedamde Maas, Joke v.d. Leun Wijk en Aalburg, Achterdijk, Martin Hoogerwaard Wijk en Aalburg, Klaverplak, dak bij buren, Petra Fuster

1 fazant & jongen 1 zwanenpaar & jongen Wijk en Aalburg, Bosseweg, Petra Fuster witte kwikstaart Sleeuwijk, nest onder zonnecollectoren, Maja Dubbeldam 1 kolibrievlinder Woudrichem, Hoogstraat, Els Capelle 30 huiszwaluwen Dussen, Klein Zuiderveld, (jong en oud) Martin Hoogerwaard 2 patrijzen met 7 jongen Wijk en Aalburg, Keersluis, Rinus Punt 1 ransuil Dussen, Korn, Martin Hoogerwaard 1 koninginnenpage Giessen, Struikwaard, Carine v.d. Knijff 1 kuifeend met 8 jongen Woudrichem, Schapendam, Carine v.d. Knijff

Datum Waarneming 16 juli 1 jonge ransuil 23 juli 20 gierzwaluwen 27 juli 1 bever met 2 jongen 28 juli 1 kauw (bruine mutatie) 29 juli 2 patrijzen & 6 jongen 1 nijlgans & 8 jongen 31 juli 1 keizersmantel 31 juli 18 huiszwaluwen 1 aug. 6 patrijzen 4 aug. 2 patrijzen & 7 jongen 1 patrijs & 6 jongen 5 aug. 4 koppels patrijzen: -1 met 12 jongen -1 met 7-8 jongen -1 met 9 jongen -1 zonder jongen 9 aug. 1 patrijs & 6 jongen 15 aug. 17 aug. 19 aug.

4 patrijzen 2 patrijzen 2 zeearenden 1 wezel/hermelijn 6 patrijzen 1 kolibrievlinder

2 sept. 5 patrijzen 2 sept. 1 wezel

Bedankt voor het melden, ik blijf op mijn post om de nieuwe waarnemingen te noteren! â?&#x20AC;

Plaats en waarnemer Heusden, in de tuin, John en Tineke Struijk Wijk en Aalburg, rond het huis, Jan de Graaff Woudrichem, Jachthaven â&#x20AC;&#x2122;t Gatje, Carine v.d. Knijff Dussen, Zandweide, Martin Hoogerwaard Andel, Kammetweg, Carine v.d. Knijff Sleeuwijk, Munnikendreef, Gert-Jan Boer Meeuwen, in de tuin, Cees de Gast Jan van Haaften, Sleeuwijk Giessen, Rietdijk, Wim Smit Andel, rond de boerderij, Kees van Andel Genderen, Lange Pad, Henk Kraaijkamp

Drongelen, omgeving Tol/Elsdijk, Henk Vos Andel, rotonde, een dode patrijs langs weg, Sjaak Schreuders Giessen, Buitenhof, bij volkstuinen, Gijsje Westerlaken Andel, Hoofdgraaf, Gijsje Westerlaken Biesbosch, mevr. Van der Neut Werkendam, op terras mevr. Van der Neut Giessen, Rietdijk, Wim Smits Giessen, drie keer op bezoek in de tuin, Ria van Vught Drongelen, Trudie Naterop en Rinus Punt Sleeuwijk, Deltaweg, Verkeersslachtoffer Jan van Haaften

Met vriendelijke groet, Rinus Punt 06-48638377 e-mail: mlpunt@hetnet.nl

De Amfibieën van Frankrijk (deel 2) André van den Berg

André van den Berg vertelt over zijn waarnemingen van amfibieën tijdens vakanties in Frankrijk. Deel 1 van dit artikel las u in Altenatuurtje 107. Rugstreeppad Veelgebruikte voortplantingshabitats van rugstreeppadden in Frankrijk zijn rivierbeddingen, plassen op bouwplaatsen, nieuw gegraven wateren of gewoon karrensporen. Dus net zoals hier in Nederland hebben allerlei tijdelijke wateren de voorkeur boven andere watertypen. Zulke primaire omstandigheden, die meestal ondiep zijn en waarin waterplanten nagenoeg ontbreken, warmen zeer snel op. In een dergelijk milieu zijn meestal voldoende algen en dood biologisch materiaal te vinden als voedselbron. Hierdoor ontwikkelen de eitjes en de larven zich veel sneller dan bij andere soorten. De larven zijn gemakkelijk van andere padden- of kikkerlarven te onderscheiden door het witte vlekje onder de kin. Binnen een paar weken kunnen er al piepkleine jonge rugstreeppadjes zijn (soms niet veel groter dan een halve cm.) die het water al snel verlaten. In de landhabitat troffen we ze het meest aan in gemakkelijk 54 vergraafbare sedimenten als zand,

veen en grind- of kaksteengroeven met kalkgrit, maar ook tussen

geërodeerde rivierklei en in grindbeddingen waren ze te vinden. Langs de zuidkust bij Narbonne vonden we op een avond een groene pad, althans dat dachten we even. Hij was namelijk prachtig groen gevlekt met hier en daar wat rood ertussen, terwijl een rugstreep niet of nauwelijks zichtbaar was. Bij nadere studie (aan voetknobbels en parotoïden*) bleek het toch om een rugstreeppad te gaan, waarschijnlijk betrof het hier de Iberische ondersoort. Het blijft dus altijd oppassen geblazen met snelle conclusies.

In 2013 stonden we aan het Massief des Maures vlak bij de Middellandse Zee. Nooit had ik in dit dal een rugstreeppad aangetroffen, maar.....langs het pad dat naar de camping leidde, werd een huis gebouwd. En zoals dat vaker in Frankrijk gaat, wordt er eerst een groot diep gat uitgegraven om daar het bouwafval in te kunnen storten. Dat trok mijn aandacht, want als er water in zou staan, zou ik er allerlei leven in aan kunnen treffen, van bijeneters tot schildpadden. En er

stond voldoende water in! Bij nader onderzoek bleken er amfibielarven in voor te komen. Vooral van de boomkikker, maar ook een paar larven van de rugstreeppad. Het was nu zaak om deze avond goed op te letten of er koorvorming van de rugstreeppad zou optreden. Een koud kunstje om dit op de camping te kunnen horen dacht ik: de rugstreeppad heeft namelijk een vĂŠrdragende zang, die op een paar kilometer afstand nog te horen is...

â&#x20AC;&#x2122;groot orkest' er....maar het k on d d er w et zĂł heftig dat in en h ne nacht was ra er De avond viel it ed M e kraakte ez iden in d ! Het gonsde en en d ei h sc van zanggelu er d reeppad kon on en blatende ik geen rugst wergooruilen d , en al g te h ting de s, nac ngpad af rich pi m van de krekel ca et h ik ... dus liep boomkikkers. me renhemel gaf er st ie aa bouwplaats. fr e d er terug te hier donker, ving met wat ra Ook al was het g it u te ro g de t om de uit verschillen ik e rd voldoende lich oo h , ep li een paar l ik daar igenlijk maar E . en d d vinden. Terwij pa ep ts, maar epende rugstre j de bouwplaa bi at g te ro richtingen ro g het d. Hier lagen netjes vanuit het campingpa s roepende man g n la en k pte van zo'n dere plek et een waterdie m s je veel meer op an as pl e in en. aantal kle uizenden larv d h ic z verscholen een en d n e watertjes bevo 20 cm. In dez

Een paar dagen later zag ik enkele jonge rugstreeppadjes uit het water komen! Maar ook dat er veel larven dood waren gegaan. De droge hitte had de plasjes door verdamping voor de helft kleiner gemaakt. En hoewel de metamorfose sneller

plaatsvindt onder deze omstandigheden konden de larven dit kennelijk niet bijbenen. Snel ben ik toen een paar emmers lauw water op de camping gaan halen en heb een belangrijk deel van de larven dat er nog redelijk uitzag in emmers

geschept en vervolgens losgelaten in het enige water wat er in de buurt te vinden was, de diepe uitgraving. Duizenden andere larven lagen er dood en verdroogd bij, maar een paar duizend heb ik er nog kunnen redden. Zonde was dat, maar dit fenomeen komt bij de rugstreeppad door hun voortplantingstrategie relatief vaak voor, ook hier in Nederland.

achterpoten. Dit gebeurt op het land, heel bijzonder dus voor amfibieĂŤn! Het vrouwtje neemt hierna afscheid en het mannetje doet de rest. Hij zorgt ervoor dat de eitjes niet uitdrogen, hij bevochtigt ze met dauw of water en houdt ze op zijn rug totdat ze rijp zijn en uitkomen, dan brengt hij ze naar een water waarin de larven zullen opgroeien. Vandaar de naam vroedmeesterpad!

Vroedmeesterpad Een wel heel bijzonder padje is de vroedmeesterpad. Zowel het mannetje als het vrouwtje maken prachtige serene geluidjes. Het vrouwtje legt de eitjes in een streng af, zo'n 30 tot 80 forse eitjes. Het mannetje zit dan op haar, bevrucht ze en windt ze vervolgens om zijn

Het was eind mei en we stonden alleen op een kleine natuurcamping in de Limousin. Op een warme, vochtige avond besloten we even naar amfibieĂŤn te zoeken. Achter de caravan lag half tegen de heuvel aan een moestuintje van de campingbeheerder. Met een lamp scheen ik over de akker heen totdat een paar oogjes in de zachte lichtbundel opflikkerden. Dichterbij gekomen bleek het een paring van vroedmeesterpadden te zijn die net bezig waren. Het mannetje omklemde het vrouwtje en was al begonnen de ei-snoeren rond zijn achterpoten op de onderrug te draaien. Een bijzonder intiem schouwspel dus en een gelukkige vondst. 56

Een jaar later st in de Bourgog onden we op een camping in n lagen twee kle e, niet ver van de bron van een kalkgroeve de Seine. Hier ine plassen die met stukken van cementpla langs een oever waren afgez te et platen, die vol doende in de z n. Onder een aantal van d ie on lagen en to vonden we som ch s vroedmeesterpa wel 20 tot 30 mannetjes v vochtig waren, an d bij elkaar m et eitjes op hun de stenen en doo d hout kun je ze zo aantreffe rug. Ook onder kerkhoven. De n, populatie in d e groeve was g soms ook op overal onder en ro ot, ze kropen tussen, ze zon steen die we b ij wijze van pr gen zelfs vanuit een holle oef neergelegd. Z o hadden we on naast de caravan hadden vonden we. ze eigen 'huis meester' vroed pad In 2013 stonden we langs de Seize. Op een avond zat ik op een hoge oever muisstil het eetgedrag van bevers te bestuderen toen er telkens een fluittoontje te horen was. Ik dacht meteen aan een dwergooruil die zich in het zuiden vaak laat horen en er qua zang veel op lijkt. Later werden het er meer en kregen we door dat het om vroedmeesterpadden ging. Even voor middernacht gingen we naar bed en begon het te regenen. Alle padjes in de omgeving begonnen als klokjes prachtig te klingelen. Een paar waren zelfs onze luifel binnen gekropen en gaven een mysterieus concert. *parotoïden: klieren, waarmee gif wordt afgescheiden.

❀

Contributie 2018 Onlangs ontving u per e-mail of post een verzoek om uw contributie voor 2018 over te maken. Mogen we erop vertrouwen dat u zelf de overboeking regelt? Dat kan al direct als u dit leest. De contributie per jaar is: € 15,00 voor een gewoon lidmaatschap € 20,00 voor een gezinslidmaatschap S.v.p. overmaken op bankrekeningnummer NL67 RABO 0301 5243 19 t.n.v. Natuurbeschermingsvereniging Altenatuur o.v.v. Contributie 2018. Hartelijk dank! De penningmeester. ❀

de activiteitenagenda PROGRAMMA NAJAAR/WINTER 2018-2019 Activiteiten worden vooraf aangekondigd in de streekbladen. Let ook op onze website voor eventuele wijzigingen: www.altenatuur.nl Noteer de data alvast in uw agenda!

Donderdag 25 oktober: Lezing bever en otter Duo-lezing over deze twee prachtige oer-Nederlandse dieren. Robin van Dijk, gebiedscoĂśrdinator Brabant van de landelijke Bever- en Otterwerkgroep CaLutra en Peter Twisk, ervaren zoogdierdeskundige en illustrator van zoogdierengidsen, vertellen het verhaal van de prille herovering van nat Nederland door deze soorten, inclusief Noord-Brabant. Met deze avond hopen we onder meer mensen actief te otter betrekken bij het zoeken en melden van foto: Jan van Haaften diersporen, om zo een beter beeld te krijgen van de nieuwste ontwikkelingen. Hoewel veel mensen de otter en bever erg op elkaar vinden lijken zijn het toch totaal verschillende dieren. Zo leeft de bever van plantaardig en de otter juist van dierlijk voedsel. Hun leefgebied overlapt wel grotendeels. Beide dieren zijn meestal in of nabij open water te vinden. Vandaar ook dat het zoeken naar hun sporen prima kan worden gecombineerd. De avond is daarnaast ook bedoeld om te verwonderen. Verwondering over de dieren en hun bijzondere gedrag maar ook over hun veerkracht. Want wie had 25 jaar geleden gedacht dat de bever en otter nu alweer voorzichtigaan terug zouden kunnen keren in onze Brabantse natuur? Hier is nog wel wat extra hulp voor nodig. Eenieder die hieraan wil bijdragen of gewoon geĂŻnteresseerd is van harte uitgenodigd! 58 58 Plaats: Fort Giessen, aanvang: 20.00 uur.

Kom op 3 nove mber naar de

NATUURWER KD

WERKOCHTENDEN BEHEERCOMMISSIE WINTERSEIZOEN 2018-2019 De komende periode zoeken we weer vrijwilligers voor het onderhoud van de natuurgebieden. Op 1 of 2 zaterdagochtenden per maand wordt gewerkt van 8.30 - 12.00 uur. De Altenatuur-werkochtenden zijn gepland op:

Zaterdag 3 november: Landelijke Natuurwerkdag Natuurwerkdag, de eerste zaterdag van november, is traditiegetrouw de start van het werkseizoen van onze beheercommissie. In het hele land gaan vrijwilligers aan de slag om onderhoud uit te voeren in natuurgebieden. Dit jaar gaan we aan de slag in de griend langs de Emmikhovenseweg in Almkerk. Dit is een traditionele wilgengriend die in een cyclus van 3 of soms van 2 jaren wordt afgezet. De cyclus van afzetting en weer aangroei van de wilgentenen geeft in de natte, moerassige bodem groeikansen voor karakteristieke soorten als dotter en gulden boterbloem die hier beide voorkomen. Het werk bestaat uit het wegslepen en opbossen van de wilgentakken die enkele dagen voor de Natuurwerkdag worden afgezaagd. De griend meet bijna 0,5 hectare en moet dit winterseizoen weer worden afgezet. Vele handen maken licht werk en we hopen dan ook dat we met vereende krachten de helft op deze dag kunnen opruimen. In de pauzes drinken we gezellig koffie en thee en rond de middag zijn er broodjes voor een lunch in het veld. Denk aan goed schoeisel, werkkleding/handschoenen. Komt u meehelpen? We starten om 8.30 uur en eindigen rond 13.30 uur. In verband met planning/ werkverdeling is aanmelding verplicht. Dit kan op www.natuurwerkdag.nl. Zoek op deze site in de provincie Brabant naar â&#x20AC;&#x153;griend Emmikhovensewegâ&#x20AC;?. Of scan de QR-code!

59 59

De overige Altenatuur-werkochtenden zijn gepland op: Zaterdag 17 november: Werkzaamheden: griendonderhoud; opruimen wilgenhout Plaats: griend Emmikhovenseweg Almkerk Verzamelen: parkeerplaats tegenover de griend Zaterdag 15 december: Werzaamheden: griendonderhoud; opruimen wilgenhout Plaats: griend Emmikhovenseweg Almkerk Verzamelen: parkeerplaats tegenover de griend Zaterdag 29 december: Werkzaamheden: onderhoud bosje langs fietspad Wijde Alm Plaats: Uitwijk Verzamelen: parkeerplaats Poortweg langs Wijde Alm Zaterdag 19 januari: Werkzaamheden: griendonderhoud Plaats: Waardhuizen Verzamelen: griend langs N322 Programma februari en maart komt in het volgende Altenatuurtje. Materiaal is aanwezig maar heeft u zelf gereedschap dan is het misschien wel handig om dat mee te brengen. Laarzen, regenkleding en werkhandschoenen aanbevolen. Meer informatie: altenatuur@gmail.com. â?&#x20AC;

60 60

Kringloopcentrum Altena Kerkstraat 1, 4286 BA Almkerk.

tel. 0183-403080

- Inzameling - & Verkoop bruikbare goederen - Educatie & Voorlichting - Recycling

NIEUWE MEUBELEN? GROTE SCHOONMAAK? OPRUIMEN? VERHUIZEN?

BANKJE NODIG? OF EEN LEUKE BLOUSE? OF SERVIESGOED? OF DAT ENE BOEK?

Bel maandag t/m vrijdag van 9 tot 12 uur het Kringloopcentrum voor het ophalen van al uw bruikbare spullen!

Bezoek de Kringloopwinkel op de hoek van de Kerkstraat en de Woudrichemseweg in Almkerk!

OPENINGSTIJDEN KRINGLOOPCENTRUM

maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag zaterdag

winkel

afgeven bruikbare goederen

13.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 16.00 uur

09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 17.00 uur 09.00 - 16.00 uur 61

Doelstelling van de vereniging: We willen een bijdrage leveren aan het behoud en het bevorderen van de biodiversiteit in het Land van Heusden en Altena. Dat doen we o.a. door overleg met zoveel mogelijk personen of groepen waaronder overheden zoals gemeenten en provincie. Werkgroepen: - Beheercommissie - Fort-educatie - Plantenwerkgroep - Vogelwerkgroep - Milieu en Klimaat - Weidevogelbescherming - DEcAB - Kringloopcentrum Altena

Activiteiten: - Natuurwandelingen - Lezingen - Diverse inventarisaties - Nachtvlindernacht - etc.

â&#x153; AANMELDINGSKAART Ja, ik wil ook meehelpen de natuur in het Land van Heusden en Altena te beschermen. Noteer mij daarom als lid / jeugdlid / gezinslid. naam: ______________________ straat: ______________________

Natuurbeschermingsvereniging ALTENATUUR

postcode: ________ ____

p/a. Mw. J. Pollema

plaats: ______________________

Dr. v. Vuurestraat 76

tel: _________________________

4271 XH Dussen

e-mail: ______________________